Θεμιστοκλής Σ. Ξανθόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Ε.Μ.Π. e-mail: thxanth@central.ntua.gr Η ελληνική παιδεία στο πανεπιστημιακό επίπεδο: Διαχρονικές αξίες και δοκιμασμένες πρακτικές αναβάθμισης Περιεχόμενα Σελ. 1. Ρίζες και αποστολή 2 2. Οι ελάχιστες αναγκαίες δομικές και λειτουργικές προδιαγραφές 2 3. Πανεπιστημιακή έρευνα 3 4. Προπτυχιακές σπουδές 4 5. Μεταπτυχιακές σπουδές και διεθνείς ισοτιμίες 6 6. Αξιολόγηση 8 7. Ειδικά διοικητικά θέματα και επίλογος 9 1
1. Ρίζες και αποστολή Το δημόσιο πανεπιστήμιο, χώρος συγκεντρωμένης σπουδής και προαγωγής των επιστημών μέσω της έρευνας, γεννήθηκε στον ύστερο ευρωπαϊκό μεσαίωνα, γαλουχήθηκε στην αναγέννηση και ενηλικιώθηκε κατά τη μετάβαση από τις «ελέω θεού» μοναρχίες στις αστικές δημοκρατίες. Απελευθερώνοντας και πολλαπλασιάζοντας την παραγωγή νέας γνώσης και τις πρακτικές εφαρμογές της, τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια λειτούργησαν και ως αναπτυξιακοί πυρήνες κατά την περίοδο της παγκόσμιας υλικής αλλά και πνευματικής κυριαρχίας των κρατών τους, τον 18 ο, 19 ο και 20 ο αιώνα μέχρι και το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ο δημόσιος χαρακτήρας τους και η μεταξύ τους συνεργασία και άμιλλα προσέφεραν στις κοινωνίες τους τη mathesis universalis, την πρόσβαση στην παγκόσμια γνώση. Η ανεκτίμητη αυτή πανεπιστημιακή αποστολή ολοκληρώνεται και δημοκρατικά όταν υπηρετούνται με συνέπεια τρεις διαχρονικές ανθρώπινες αξίες: Kαταπολέμηση του ζυγού των δογματιστών αλλά και του κλειστού μονοπωλίου της γνώσης. Συστηματική ανάπτυξη της διδασκαλίας, της έρευνας και της διακίνησης της ελεύθερης σκέψης, χωρίς προκαθορισμένους οικονομικούς ή πολιτικούς στόχους. Ισόνομη και χωρίς οικονομικό τίμημα προσφορά, του ανεκτίμητου δημόσιου αγαθού της ανώτατης παιδείας, σε κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη, ο οποίος αξιοκρατικά και χωρίς άμεσους ή έμμεσους ταξικούς αποκλεισμούς έχει εισαχθεί στο πανεπιστήμιο. 2. Οι ελάχιστες αναγκαίες δομικές και λειτουργικές προδιαγραφές Οι πανεπιστημιακές σπουδές ανταποκρίνονται στον τίτλο τους εφόσον πληρούν κατ` ελάχιστο τις παρακάτω πέντε αρχικές δομικές και λειτουργικές προϋποθέσεις: Διαθέτουν ευρύτητα, συνεκτικότητα και ισχυρή επιστημονική θεμελίωση, δηλαδή εφοδιάζουν τους διδασκόμενους και αυριανούς νέους επιστήμονες με γνώση που αντέχει στο χρόνο, χωρίς πρώιμες και ρηχές υπερεξειδικεύσεις. Καλλιεργούν από τα πρώτα μαθήματα τη μέθοδο και τα εργαλεία (πληροφορική) για ανεξάρτητη πρόσβαση στις συνεχώς αναβλύζουσες πηγές της γνώσης και τις δεξιότητες στη σύνθεση, την ανθρώπινη επικοινωνία και τη συνεργασία. Αναπτύσσουν τις ευρύτερες ατομικές και κοινωνικές αρετές για την ανάδειξη ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων, ικανών να «ίστανται» ως υπεύθυνα στελέχη 2
στους χώρους της δουλειάς τους και να «υπάρχουν» ως συνειδητοί ελεύθεροι πολίτες. Προσαρμόζουν μεθοδικά την εκπαιδευτική διαδικασία προς τις δυσκολότερες για το διδάσκοντα αλλά ευεργετικές για τη μετάδοση και εμπέδωση της γνώσης, ενεργητικές μορφές διδασκαλίας. Συνδέονται με την πράξη, επαγγελματική και ερευνητική και καλύπτουν έγκαιρα αλλά όχι άκριτα τις τρέχουσες και μελλοντικές αναπτυξιακές ανάγκες. 3. Πανεπιστημιακή έρευνα Στο πλαίσιο της προαιώνιας αδιάσπαστης ενότητας «έρευνα διδασκαλία», για τον κάθε δάσκαλο αλλά και φοιτητή ενός πανεπιστημιακού και όχι μόνον ιδρύματος, η έρευνα αποτελεί δικαίωμα αλλά και υποχρέωση που ασκείται σε συνθήκες ακαδημαϊκής ελευθερίας. Κατά τους τρεις τελευταίους αιώνες, σύμφωνα και με τις δύο ιστορικά συνδεδεμένες λειτουργικές ενότητες των επιστημών και της τεχνολογίας, η επιστημονική και τεχνολογική έρευνα είναι δυσδιάκριτες. Η γενναία χρηματοδότηση από κρατικούς και ιδιωτικούς πόρους της έρευνας για την τεχνολογία και τις εφαρμοσμένες επιστήμες γενικότερα, είχε ως κίνητρο την οικονομική αξιοποίηση των αποτελεσμάτων τους. Η κερδοσκοπική αυτή επιλογή οδήγησε πράγματι στην έκρηξη των ανακαλύψεων προς όλες τις στοχευμένες ειδικές εφαρμογές των εμποροβιομηχανικών φορέων παροχής εξοπλισμού και υπηρεσιών πάσης καλής ή κακής κατά την κοινή λογική φύσεως, επεκτείνεται δε και στις άπειρες γενικές εφαρμογές της καθημερινής μας ζωής. Αντίθετα σπανίζουν οι πόροι για τη θεωρητική επιστημονική έρευνα σε τομείς χωρίς ορατή οικονομική αξία, διότι αξιολογούνται ποσοτικά και κρίνονται μη ανταποδοτικοί. Πλην όμως, η ερευνητική προσφορά, ειδική και γενική, δεν είναι δυνατό να ποσοτικοποιηθεί, δηλαδή να καταταγεί σε τυποποιημένη κλίμακα αξιολόγησης της «εμπορικής» τιμής της, πρώτον διότι η όποια τιμή της δεν είναι εμποροκεντρική αλλά πολυδιάστατη όπως και οι εγκεφαλικές ανθρώπινες αξίες και δεύτερον επειδή δεν είναι ούτως ή άλλως δυνατή μια αξιόπιστη σφαιρική αξιολόγηση από τον περιορισμένο χρονικό και γνωσιολογικό ορίζοντα ενός κριτή, όσο καλός και αν είναι. Προσφέροντας απόλυτη εξουσία στους επιμέρους δείκτες στόχους της τιμής της έρευνας από την «αγορά», οδηγούμε σε άτακτη υποχώρηση τις θεμελιώδεις γνώσεις των επιστημών, διότι δεν «πουλάνε» και τις ιδέες, διότι αντικειμενικά δεν είναι μετρήσιμες. Η προστασία και η 3
ενίσχυση κάθε ανήσυχου και ελεύθερου ερευνητή που αγωνίζεται έξω από τους κανόνες και τα συμφέροντα της αγοράς, στηρίζει το alter ego του οικονομοκεντρικού και μονοδιάστατου εαυτού μας. 4. Προπτυχιακές σπουδές Δεδομένου ότι ο επιστήμονας του 21 ου αιώνα είναι στατιστικά βέβαιο ότι θα αλλάξει αρκετές φορές εργασιακό αντικείμενο, οι σπουδές πρέπει εκτός από το ευρύ επιστημονικό τους υπόβαθρο και το συνεκτικό τους κορμό, να προσφέρουν και ευρύ φάσμα κατ επιλογήν μαθημάτων, τόσο μεμονωμένων όσο και συγκεντρωμένων σε «ροές». Θα ήταν όμως σοβαρό αρχικό λάθος η πρόωρη και υπέρμετρη διεύρυνση της προσφοράς ασύνδετων μαθημάτων με αποκλειστικό γνώμονα τη ζήτησή τους από τους φοιτητές ή το προσωρινό αντίκρισμα του πτυχίου στην αγορά εργασίας. Η επιθυμία και η προδιάθεση κατά τα ωραία χρόνια της φοιτητικής ζωής είναι ασφαλώς ουσιώδης παράμετρος, δεν πρέπει όμως να ισοπεδώσει τη σημαντικότερη για κάθε επιστήμονα ανάγκη εμβάθυνσης στις πηγές της γνώσης και παράλληλα δεν υποκαθίσταται από την οποιαδήποτε σκοπιμότητα της αγοράς, αμφίβολης ούτως ή άλλως διαχρονικής αξίας. Δεν είναι επομένως επιτρεπτή η απεριόριστη δυνατότητα επιλογής ασύνδετων μαθημάτων διεπιστημονικού χαρακτήρα από την αρχή των σπουδών, διότι οδηγεί σε ρηχά γνωστικά θεμέλια, αποτελούμενα από διδακτικές μονάδες ατάκτως στοιβαγμένες. Οι πειρασμοί για τις εύκολες και ευχάριστες αρχικές επιλογές θα αφαιρέσουν από τους φοιτητές δύο από τα σπουδαιότερα όπλα των πανεπιστημιακών τους σπουδών, τη μύηση στην εμβάθυνση και στα δύσκολα μιας επιστήμης και τη συνειδητοποίηση της αξίας της πειθαρχίας κατά τη διεκδίκηση των στόχων τους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρέπει να βελτιωθεί το σύστημα διδασκαλίας και να περιοριστεί το πλήθος και η χρονική διάρκεια των εξεταστικών περιόδων. Τα συγκεκριμένα μέτρα για την υλοποίηση αυτής της ανάγκης, σύμφωνα με τις σύγχρονες διεθνείς προδιαγραφές των διακεκριμένων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων έχουν ήδη περιληφθεί στον μέχρι σήμερα ισχύοντα εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας του Ε.Μ.Π., (Ε.Κ.Λ. Ε.Μ.Π.) και συνοψίζονται ως εξής: Πλήρης κατάργηση του διαχωρισμού «θεωρίας» και «ασκήσεων από έδρας». Η σύγχρονη ενεργητική μορφή διδασκαλίας και η αντιστοίχιση της νομοθετημένης ήδη από το 1982 «διδακτικής μονάδας» με τη σταθμισμένη κατά περίπτωση βαρύτητα 4
της ώρας διδασκαλίας, ως θεμελιώδους και προσεκτικά «ζυγισμένου» μοναδιαίου μεγέθους της εκπαιδευτικής διαδικασίας, επιβάλλουν στο διδάσκοντα την κάλυψη μιας αυτοτελούς ενότητας ύλης, με συνεχή ροή θεωρίας και ασκήσεων για την εμπέδωσή της. Το γεγονός αυτό βέβαια δεν δαιμονοποιεί τις διαλέξεις από την έδρα 1 και παράλληλα δεν αποκλείει, αλλά αντίθετα επιβάλλει τη συνεργασία του διδάσκοντα με νεότερο εκπαιδευτικό προσωπικό κατάλληλης στάθμης, το οποίο όμως υποχρεούται, όπου χρειάζεται, να παρουσιάζει συγκεκριμένες εφαρμογές, χωρίς άσκοπες και υπεραπλουστευμένες ανακεφαλαιώσεις της διδασκόμενης ύλης. Απαλλαγή του προγράμματος σπουδών από άχρηστες διογκώσεις που οφείλονται σε αγκυλώσεις στο ξεπερασμένο παρελθόν, σε υποχωρήσεις συλλογικών οργάνων προς εξειδικευμένα στις έρευνές τους αιτήματα διδασκόντων και σε επικαλύψεις ύλης. Στο μείζον θέμα των προαπαιτούμενων μαθημάτων επισημαίνεται κατ αρχήν ότι οι ομάδες των συγγενών μαθημάτων υποδιαιρούνται σε σειριακές, όταν οι γνώσεις του ενός μαθήματος της ομάδας αποτελούν την υποδομή των γνώσεων του επόμενου μαθήματος, και σε επίπεδες, όταν τα μαθήματα της ομάδας έχουν συγγενή γνωστικά αντικείμενα με κάποιες πιθανές επικαλύψεις αλλά χωρίς γνωσιολογικές εξαρτήσεις του ενός από το άλλο. Επομένως τα προαπαιτούμενα είναι αναγκαία μόνον για τις σειριακές ομάδες μαθημάτων. Ενίσχυση της συνεχούς εμπέδωσης της διδασκόμενης ύλης μέσω ενδιάμεσων εκπαιδευτικών εργασιών και δοκιμασιών. Υλοποιείται με την ενσωμάτωση, σε όλη τη διάρκεια των επιμέρους εκπαιδευτικών διαδικασιών κάθε μαθήματος, ατομικών για κάθε φοιτητή εργασιών, με έλεγχο και βαθμολόγηση από τον διδάσκοντα, ή και ενδιάμεσων εξεταστικών δοκιμασιών. Αναβάθμιση του εξοπλισμού, της λειτουργικότητας και της ελκυστικότητας για τον φοιτητή, των βιβλιοθηκών, σπουδαστηρίων αναγνωστηρίων και εργαστηρίων Η.Υ. των Σχολών και των Τομέων. Η πλήρης ηλεκτρονική διασύνδεσή τους με τις υπηρεσίες της κεντρικής βιβλιοθήκης του Ιδρύματος είναι αναγκαία προϋπόθεση για την αμφίδρομη αξιοποίηση ενός πολλαπλάσιας ισχύος γνωσιολογικού ιστού. 1 Που συνεχίζονται αδιάλειπτα στα μεγάλα ευρωπαϊκά κέντρα αριστείας. 5
Ένταξη επί της ουσίας στην εκπαιδευτική διαδικασία της συστηματικής πρακτικής εξάσκησης των φοιτητών σε κατάλληλα εξωπανεπιστημιακά κέντρα μελετών ή έρευνας ή έργων. Ουσιαστικός περιοδικός έλεγχος των διδακτικών βοηθημάτων, η ψηφιακή διάθεση των οποίων είναι πράγματι αναγκαία, μέσω ειδικής επιτροπής της Σχολής, την οποία συγκροτεί η Γ.Σ. της Σχολής με ευθύνη του κοσμήτορα και υπό την προεδρία του, μετά από σχετική έγγραφη εισήγηση των Τομέων. Στην εισήγηση αυτή πρέπει να περιλαμβάνονται και οι έγγραφες απόψεις του οικείου συλλόγου των φοιτητών, ανά διδακτικό βοήθημα. Η περιοδικότητα του ελέγχου δεν μπορεί να υπερβαίνει την τριετία. Η λειτουργική βελτίωση του προγράμματος σπουδών είναι προφανώς αναγκαία, με αυτονόητα χαρακτηριστικά. Ενδεικτικά: Συγκέντρωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας στον ίδιο πανεπιστημιακό χώρο και χωρίς ενδιάμεσα χρονικά κενά, στο διάστημα μεταξύ 8.45-15.30 από Δευτέρα έως και Παρασκευή. Χρονικές υπερβάσεις επιτρέπονται μόνο σε περιπτώσεις πραγματικής υπερκάλυψης των χώρων διδασκαλίας. Κατάτμηση των εγγεγραμμένων για πρώτη φορά σε ένα μάθημα φοιτητών, σε τμήματα ονομαστικής δύναμης 80 το πολύ φοιτητών ανά διδάσκοντα. Η διδακτέα και η διδαχθείσα ύλη, τα διδακτικά βοηθήματα και η βιβλιογραφία, οι φοιτητικές εργασίες, οι ενδιάμεσες και οι τελικές εξετάσεις πρέπει να είναι αυστηρά οι ίδιες σε όλα τα τμήματα, με ευθύνη του συντονιστή της επιτροπής του μαθήματος, ο οποίος ορίζεται με απόφαση της Γ.Σ. του Τομέα, εγκρίνεται από τη Σχολή και αναγράφεται στο αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών. 5. Μεταπτυχιακές σπουδές και διεθνείς ισοτιμίες Όσον αφορά τις μεταπτυχιακές σπουδές, επισημαίνεται η διαχρονική κυβερνητική πολιτική της υποβάθμισης της πραγματικής αξίας των πανεπιστημιακών μας σπουδών και του 1.000.000 των πτυχιούχων μας στο επίπεδο του -κατά Μπολώνια- πρώτου κύκλου σπουδών, δηλαδή του μπάτσελορ. Πρόκειται για έναν απαράδεκτο ραγιαδισμό, ο οποίος έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την πραγματική αξία των πτυχίων μας αλλά και με την πρακτική που ακολουθούν όλα τα κεντροευρωπαϊκά πανεπιστημιακά ιδρύματα, τα οποία 6
βέβαια έχουν έγκαιρα θεσμοθετήσει την ισοτιμία τους με το αγγλοσαξονικό μάστερ και έχουν τοποθετηθεί στο πραγματικό διεθνές τους επίπεδο 2. Το αποτέλεσμα αυτής της αυτοκαταστροφικής ελληνικής πολιτικής είναι ότι σπεύδουν οι απόφοιτοι των Πανεπιστημίων μας να εγγραφούν σε μεταπτυχιακά προγράμματα για να αυξήσουν τα προσόντα τους στην αγορά εργασίας. Η μεγάλη ζήτηση οδήγησε και σε ορισμένα μεταπτυχιακά μαθήματα που είτε υπάρχουν στο κανονικό πρόγραμμα των σπουδών είτε δημιουργούνται για τις ανάγκες της ζήτησης μεταπτυχιακών τίτλων, με αμφίβολο πολλές φορές επιστημονικό βάρος. Είναι π.χ. ορατό το φαινόμενο, οι πράγματι χρήσιμες διεπιστημονικές συνθέσεις να καταλήγουν μερικές φορές στην εύκολη αλλά αντιεπιστημονική λύση της συρραφής ρηχών γνώσεων, ευρέως μεν, αδιαβάθμητου όμως φάσματος. Η πρόταση του Ε.Μ.Π. έχει ήδη προβληθεί στην κοινή γνώμη ως αυτονόητη υποχρέωση του κράτους προς τους πτυχιούχους των ελληνικών Α.Ε.Ι. και υποβληθεί κατ επανάληψη στο Υπ. Παιδείας. Στηρίζεται στο αναγνωρισμένο και από τα καλά ευρωπαϊκά πανεπιστήμια γεγονός ότι οι πανεπιστημιακές μας σπουδές ακολουθούν το κεντροευρωπαϊκό πρότυπο αλλά διακρίνονται εκ του αποτελέσματος, δηλαδή από τους αποφοίτους μας. Χαρακτηρίζονται από υψηλής στάθμης γνωσιολογικό υπόβαθρο στο οποίο περιέχονται και μαθήματα τα οποία υπερβαίνουν κατά πολύ το μέσο επίπεδο του μπάτσελορ του αγγλοσαξονικού συστήματος και συνακόλουθα χαρακτηρίζονται διεθνώς ως μεταπτυχιακού επιπέδου. Κατά συνέπεια: Οι τίτλοι σπουδών τμημάτων των ελληνικών πανεπιστημίων που προκύπτουν ύστερα από ενιαίες σπουδές τετραετούς κανονικής διάρκειας, καλύπτουν 240 διδακτικές μονάδες και είναι ισότιμοι με το άθροισμα των τίτλων σπουδών, που χορηγούνται από τα ομοταγή αγγλοσαξονικά πανεπιστήμια, επιπέδου μπάτσελορ και μάστερ χωρίς εξειδίκευση (π.χ. στο M.Eng. των αγγλοσαξονικών πανεπιστημίων, ενιαίας τετραετούς φοίτησης). Οι τίτλοι σπουδών Σχολών ή Τμημάτων ελληνικών πανεπιστημίων που προκύπτουν ύστερα από ενιαίες σπουδές πενταετούς τουλάχιστον διάρκειας, στις οποίες περιλαμβάνεται και ένα εξάμηνο τουλάχιστον για την εκπόνηση της αναγκαίας μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας, καλύπτουν 300 διδακτικές μονάδες, αθροίζουν τους τίτλους σπουδών στα επίπεδα μπάτσελορ και μάστερ με 2 Πχ. Τα γερμανικά και γαλλικά παραδοσιακά τεχνικά πανεπιστήμια έχουν από καιρό θεσμοθετήσει την ισοτιμία του διπλώματός τους με το αγγλοσαξονικό μάστερ. 7
εξειδίκευση και συνεπώς είναι ισοδύναμοι με τους τίτλους σπουδών επιπέδου «μάστερ» με εξειδίκευση, ή τους συναφείς τίτλους, που χορηγούνται από τα ομοταγή αγγλοσαξονικά πανεπιστήμια (B.Sc. + M.Sc.). 6. Αξιολόγηση Η συνεχής αξιολόγηση για τη διασφάλιση της ποιότητας στην πανεπιστημιακή παιδεία είναι αυτονόητη απαίτηση κάθε φορολογούμενου πολίτη και προφανής υποχρέωση του πανεπιστημίου προς την κοινωνία. Απαιτείται δηλαδή η συστηματική και τεκμηριωμένη καταγραφή, κριτική ανάλυση, αποτίμηση και τελική παρουσίαση, σημείο προς σημείο, των συμπερασμάτων και προτάσεων επί των θετικών χαρακτηριστικών και των αδυναμιών του συνολικού αλλά και του επιμέρους έργου και των συνακόλουθων λειτουργιών των οργάνων και των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας. Η αξιολόγηση έχει ως τελικό στόχο τη συστηματική ποιοτική αναβάθμιση των επιμέρους και του συνολικού παρεχόμενου πανεπιστημιακού έργου και των συνακόλουθων υπηρεσιών προς όλα τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Η ποιοτική αυτή αναβάθμιση αναλύεται σε επιμέρους στόχους και επιτυγχάνεται κατά συνεχή ακολουθία με συγκεκριμένες και χρονοκλιμακούμενες παρεμβάσεις, στον δεκαετή στρατηγικό σχεδιασμό και το τετραετές αναπτυξιακό πρόγραμμα του ακαδημαϊκού αντικειμένου που αξιολογείται, με τους γενικούς και τους επιμέρους στόχους του, στα θετικά και αρνητικά χαρακτηριστικά των έργων και υπηρεσιών των οργάνων και των επιμέρους μονάδων της ακαδημαϊκής κοινότητας, με ταυτόχρονη παρακολούθηση του βαθμού επιτυχίας των δράσεων αυτών, στις αναδράσεις μέσω της επιτάχυνσης και ενίσχυσης της εσωτερικής και εξωτερικής κοινοποίησης των αποτελεσμάτων, έτσι ώστε να ελέγχεται συστηματικά ο τελικός και οι επιμέρους στόχοι της αξιολόγησης από τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας και την κοινωνία και να επιτυγχάνεται ο κρίσιμος συνδυασμός αξιολόγηση-μελέτη συμπερασμάτων-καθιέρωση δράσεων-επίβλεψη δράσεων-επαναξιολόγηση, ο οποίος και αποτελεί τον κύκλο αξιολόγησης της ποιότητας του Πανεπιστημιακού Ιδρύματος. Η αξιολόγηση διδασκόντων και μαθημάτων από τους φοιτητές αποτελεί αναγκαίο, ουσιώδες και συνεχές δεδομένο της Πανεπιστημιακής αξιολόγησης, βάσει της διεθνούς 8
ευρύτατης εμπειρίας και πρακτικής αλλά και της επιτυχημένης πολυετούς εφαρμογής σε ένα διακεκριμένο ελληνικό Πανεπιστήμιο, το Ε.Μ.Π. Υλοποιείται μέσω της ανά εξάμηνο αξιολόγησης όλων των διδασκόντων και μαθημάτων από τους φοιτητές οι οποίοι συμπληρώνουν ανωνύμως ένα ειδικό ερωτηματολόγιο, το τελικό περιεχόμενο του οποίου προσδιορίζεται από τη Σύγκλητο. Σε κάθε περίπτωση όμως, είναι προφανής η ανάγκη ανάδρασης από την εφαρμογή των ερωτηματολογίων, για να αποκτήσει κύρος ο θεσμός και να κατανοηθεί η συμβολή του, κυρίως από τους φοιτητές. H επισήμανση σε επίπεδο Σχολής ή Τμήματος των θετικών και αρνητικών σημείων τα οποία προκύπτουν από τα ερωτηματολόγια, αποτελεί μια πρώτη αναγκαία ανάδραση του όλου συστήματος αξιολόγησης. 7. Ειδικά διοικητικά θέματα και επίλογος Είναι πράγματι γεγονός ότι η διοίκηση στα ελληνικά Α.Ε.Ι. δεν πάσχει τόσο από έλλειψη θεσμικού πλαισίου ή αρχών (που άλλωστε έχουν τεθεί και συζητηθεί κατά κόρον στη νεώτερη Ελλάδα), όσο και κυρίως από ορισμένες αρρυθμίες στην αποτελεσματική εφαρμογή τους. Αυτό όμως είναι και ένα πολύτιμο λειτουργικό χαρακτηριστικό κάθε συστήματος συμμετοχικής δημοκρατικής διακυβέρνησης διότι επιτρέπει την ουσιαστική ωρίμανση των θεμάτων πριν από τη λήψη των αποφάσεων και αποτρέπει τις ολιγαρχικές ακρότητες και αυθαιρεσίες. Είναι δε γεγονός ότι διογκώνονται και στρεβλώνονται αυτές οι διοικητικές αρρυθμίες ενώ παράλληλα αποσιωπάται το παραγόμενο έργο. Σύμφωνα με τις διεθνείς εμπειρίες αλλά και επιτυχημένες εφαρμογές στο Ε.Μ.Π. έχουν κωδικοποιηθεί οι ανάγκες διοικητικές πρακτικές των ακαδημαϊκών οργάνων για την εύρυθμη λειτουργία των πανεπιστημίων μας. Συγκεκριμένα, υπάρχουν στο Ε.Μ.Π. (και είναι στη διάθεση του Υπουργείου Παιδείας) συγκεκριμένοι και αναλυτικοί εσωτερικοί κανονισμοί λειτουργίας που προδιαγράφουν: Την εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία της Συγκλήτου. Την αναβάθμιση των αρμοδιοτήτων και της λειτουργίας των Συγκλητικών Επιτροπών. Την ενίσχυση της κεντρικής διοίκησης με τις υπηρεσίες των «μετώπων» της εκπαιδευτικής διαδικασίας, (γραμματείες και πολυδύναμες μονάδες τεχνικής υποστήριξης). Ειδικές υπηρεσίες και κληροδοτήματα. 9
Αντί επιλόγου, τίθεται επομένως ένα εύλογο ερώτημα: Γιατί δεν θεσμοθετούνται από τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες οι δοκιμασμένες ήδη στο Ε.Μ.Π. δράσεις και οι ώριμες από τις εμπειρίες διακεκριμένων Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων προτάσεις (ατελές δείγμα των οποίων συνοψίστηκε στις παραπάνω οκτώ ενότητες) για τη δομική και λειτουργική αναβάθμιση των Ελληνικών Α.Ε.Ι.; Οι αντιστάσεις μιας δημοκρατικής κοινωνίας σε περιόδους κρίσης βάλλονται κυρίως στα θεμέλιά της, ας θυμηθούμε μια διαχρονική πρακτική εναντίον του αγαθού της δημόσιας παιδείας. Συσκότιση των πραγματικών στόχων κάτω από ομοβροντίες ύβρεων εναντίον των ελεύθερων δομών και λειτουργιών της εκπαιδευτικής κοινότητας, ταλαιπωρημένων πράγματι από ασυγχώρητες αμέλειες, ανεπάρκειες, λάθη και υπερβολές όλων μας, πολύτιμων όμως για την έγκαιρη αντιμετώπιση των επαπειλούμενων πολιτικοκοινωνικών τερατογενέσεων. 10