ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΘΕΜΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1991-2001 ΦΟΙΤΗΤΗΣ ΚΟΥΒΑΛΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΙΖΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΜΕΛΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΙΩΣΗΦΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΣΠΙΛΑΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2007

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 2.ΘΕΩΡΙΑ 4-11 2.1 ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ.4 2.2 ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ.6 2.2.1 ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΓΗ...6 2.2.2 ΕΡΓΑΣΙΑ.7 2.2.3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ..8 2.3 ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ...9 3.ΜΕΘΟΔΟΣ ΚΑΙ ΔΕΔΟΜΕΝΑ..12-18 4.ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 19-50 4.1 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ 19 4.2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ..23 4.3 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ..26 4.4 ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΙΣ.27 5.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 51-53 6.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 54 7. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 55-64 2

1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην παρούσα εργασία θα ασχοληθούμε με την εξέταση των νομών της Ελλάδος για να δούμε αν υπάρχουν σημαντικές μεταβολές στις χρήσεις γης. Θα δημιουργήσουμε κάποιους δείκτες σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 1991 και του 2001 που είναι και η περίοδος που μας ενδιαφέρει σε αυτή την εργασία, περισσότερο όμως θα ασχοληθούμε με το 2001 όπου θα αναλύσουμε τις διαφορές σε σχέση με το 1991. Οι δείκτες χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες που είναι οι χρήσεις γης(γεωργία), το ζωικό κεφάλαιο, οι κοινωνικοί δείκτες για την απασχόληση και την ηλικία και τέλος οι οικονομικοί δείκτες. Στην συνέχεια θα τους κατατάξουμε και θα τους επεξεργαστούμε για να βγάλουμε συμπεράσματα για το τι συμβαίνει σε κάθε νομό. Επίσης θα δημιουργήσουμε και κάποια γραφήματα, πίνακες και χάρτες για καλύτερη ανάλυση και κατανόηση των δεικτών. Θα δημιουργήσουμε πίνακες για να δούμε τον συσχετισμό των διάφορων μεταβλητών μεταξύ τους και αν συσχετίζονται θετικά η αρνητικά, έτσι θα βρούμε και την μεταβλητή που έχει τις περισσότερες συσχετίσεις με τις υπόλοιπες και με την οποία θα ασχοληθούμε εκτενέστερα. 3

2.ΘΕΩΡΙΑ Σε αυτό το κομμάτι θα μιλήσουμε για την αγροτική παραγωγή καθώς και για τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της αγροτικής παραγωγής και τη μεταβολή τους σε σχέση με κοινωνικούς και χωρικούς παράγοντες. Τέλος θα αναφέρουμε μια σειρά από προσεγγίσεις στην βιβλιογραφία σχετικές με το θέμα μας. 2.1.ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ Το βασικό οικονομικό πρόβλημα του αγροτικού τομέα είναι τι θα παραχθεί, πως θα παραχθεί και με τι πόρους θα παραχθεί. Γενικά όταν λέμε αγροτική παραγωγή εννοούμε όλα τα παραγόμενα προϊόντα η το παραγόμενο προϊόν το οποίο προέρχεται από μία οικογένεια η αντίστοιχα από έναν νομό όταν μιλάμε σε επίπεδο νομού η τέλος σε επίπεδο χώρας σύμφωνα με κάποιους συντελεστές παραγωγής. Οι βασικοί συντελεστές παραγωγής είναι τρεις, η γεωργική γη, η εργασία και το κεφάλαιο. Συνήθως όμως αναφέρεται και μια σειρά από άλλες εισροές όπως τα λιπάσματα, τα φυτοφάρμακα, τα καύσιμα, οι επισκευές, η ενέργεια, η σπόροι, οι ζωοτροφές. Όλες αυτές τις εισροές τις θεωρούμε ως μια ομάδα με γενικό τίτλο αναλώσιμες ή ενδιάμεσες εισροές. Η συνάρτηση παραγωγής έχει τη γενική μορφή: Q = F(R, L, K, M) όπου: Q: είναι το παραγόμενο προϊόν R: είναι η γη L: είναι η εργασία K: είναι το κεφάλαιο M: είναι οι αναλώσιμες (ενδιάμεσες) εισροές 4

Εάν όμως η συνάρτηση παραγωγής θεωρηθεί με τη μορφή της προστιθέμενης αξίας V = Q M, δηλ. αν στη διαδικασία εξετασθούν μόνο οι συντελεστές παραγωγής, τότε η συνάρτηση της παραγωγής έχει την μορφή: V = F(R, L, K) Όμως η προσέγγιση αυτή αγνοεί τη διοικητική ή διαχειριστική ικανότητα η οποία πολλές φορές θεωρείται ως ένας επιπλέον συντελεστής παραγωγής, ο οποίος είναι εξαιρετικά σημαντικός στη διαμόρφωση του τελικού αποτελέσματος της παραγωγικής μονάδας. Γενικά, η όλη διαδικασία της αγροτικής παραγωγής έχει έντονο το στοιχείο της απόφασης, της σωστής επιλογής του χρόνου εφαρμογής πολλών δραστηριοτήτων και της καλής εκτέλεσης της εργασίας. Επίσης αποφάσεις για τις αγορές των προϊόντων, για τις αγορές των εισροών, έχουν έντονο το στοιχείο του κινδύνου και της αβεβαιότητας. Τέλος, η αγροτική δραστηριότητα σήμερα χρησιμοποιεί σημαντικό κεφάλαιο είτε σε μηχανήματα είτε σε άλλες μορφές και κατά συνέπεια αποφάσεις για τις μακροπρόθεσμες τοποθετήσεις και επενδύσεις οι οποίες απαιτούν σημαντικές γνώσεις. 5

2.2.ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 2.2.1.ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΓΗ Η αγροτική γη χαρακτηρίζεται από την εξάρτηση της από την ύπαρξη γεωργικής γης, με εξαίρεση βεβαίως την κάποιων εξειδικευμένων παραγωγικών διαδικασιών εντατικής παραγωγής όπως για παράδειγμα η πτηνοτροφία, η οποία όμως και πάλι εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα ζωοτροφών που απαιτούν γεωργική γη για την παραγωγή τους. Για το σύνολο του αγροτικού τομέα η ποσότητα της διαθέσιμης γεωργικής γης είναι σε γενικές γραμμές σταθερή. Σε χώρες όπως αυτές της Ευρώπης δεν υπάρχουν δυνατότητες επέκτασης της γεωργικής γης παρά μόνον με την προώθηση του λεγόμενου «εντατικού ορίου», δηλ. την επέκταση της καλλιέργειας προς γη μικρότερης γονιμότητας, γη που δεν χρησιμοποιούνταν για γεωργικούς σκοπούς, παρά μόνον με περιορισμένη χρήση, όπως για παράδειγμα περιοδική βόσκηση, κ.λ.π. από την άλλη πλευρά μέρος της γεωργικής γης αλλάζει διαχρονικά χρήση με την επέκταση των οικισμών για την κατασκευή δρόμων, οικιών κ.λ.π., δηλ. παρατηρείται μια μετατροπή της γεωργικής γης σε αστική γη. Επομένως στην περίπτωση του συντελεστή γη, η προσφορά είναι σταθερή, επειδή η ποσότητα της διαθέσιμης γης είναι δεδομένη. Ο συντελεστής γη, παρουσιάζει κάποιες ιδιαιτερότητες στον αγροτικό τομέα όπως: 1. Η συνολική προσφορά του είναι περιορισμένη 6

2. Σε όλες τις χώρες έχουν διαμορφωθεί κανόνες που ρυθμίζουν τον τρόπο ιδιοκτησίας και τη χρήση γης 3. Δεν είναι ομοιογενής, δηλαδή κάθε μονάδα του συντελεστή έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά γονιμότητας, κλίματος και διαθεσιμότητας ύδατος. Στις αναπτυγμένες χώρες οι οποίες είναι σχετικά πυκνοκατοικημένες, υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ της γεωργικής χρήσης της γης και των άλλων χρήσεων. Η αξία της γεωργικής γης εξαρτάται από έναν αριθμό παραγόντων όπως η γονιμότητα, η απόσταση από την αγορά, αλλά οι κοινωνικοοικονομικές είναι αυτές που κυρίως επηρεάζουν την προσφορά της γεωργικής γης. 2.2.2.ΕΡΓΑΣΙΑ Το μεγαλύτερο μέρος του εργατικού δυναμικού του αγροτικού τομέα είναι οικογενειακή εργασία, πρέπει να σημειωθεί ότι για τις περισσότερες οικογένειες το αγρόκτημα είναι τόσο ο χώρος κατοικία όσο και ο τόπος εργασίας. Συνήθως η απόφαση για αλλαγή απασχόλησης σημαίνει αναγκαστικά και αλλαγή κατοικίας με μετακίνηση σε μια άλλη περιοχή, πιθανόν αρκετά μακρινή. Για το λόγο αυτό, συνήθως η μείωση του αγροτικού δυναμικού είναι σταδιακή και συνήθως γίνεται με τη μετακίνηση κάποιων μελών της αγροτικής οικογένειας κυρίως των νεότερων και περισσότερο μορφωμένων, που έχουν τη δυνατότητα απασχόλησης σε άλλους τομείς. Το μεγαλύτερο πρόβλημα των αγροτών είναι αυτή η σχετικά αργή μετακίνηση του αγροτικού εργατικού δυναμικού προς τους άλλους τομείς λόγω του μεγάλου κόστους που συνεπάγεται αυτή η μετακίνηση. Η μετακίνηση 7

αυτή επηρεάζει τόσο τις αμοιβές των εργαζομένων στον τομέα όσο και τη λειτουργία της αγοράς εργασίας. Η ζήτηση του συντελεστή εργασίας στον αγροτικό τομέα επηρεάζεται από την τιμή της, τις τιμές των άλλων εισροών, την τιμή του προϊόντος και τη σχετική παραγωγική δραστηριότητα. Όσο όμως η συμμετοχή του αγροτικού τομέα μειώνεται, οι δυνατότητες εναλλακτικής απασχόλησης αυξάνουν, αυξάνει η μερική απασχόληση στον τομέα και η προσφορά εργασίας γίνεται περισσότερο ελαστική. Η μείωση της απασχόλησης στον αγροτικό τομέα, σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό, καθορίζεται από τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης στο μη αγροτικό τομέα. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη χρησιμοποίηση εργασίας στον αγροτικό τομέα συνήθως κατατάσσονται σε δύο ομάδες: 1. Παράγοντες οι οποίοι «έλκουν» εργασία προς το μη αγροτικό τομέα(π.χ. διαφορά μισθών μεταξύ γεωργίας βιομηχανίας) 2. Παράγοντες οι οποίοι «διώχνουν» εργασία από τον αγροτικό τομέα(εκμηχάνιση του αγροτικού τομέα). Τέλος αναφέρουμε το θέμα της μερικής απασχόλησης η της πολύ- απασχόλησης ως μια μορφή μείωσης του πραγματικού εργατικού δυναμικού στον αγροτικό τομέα. 2.2.3.ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η συνήθης χρήση του όρου «κεφάλαιο» μπορεί να έχει διάφορες έννοιες, όπως μπορεί να αναφέρεται σε περιουσιακά στοιχεία, κτίρια, μηχανήματα, κ.λ.π.(πάγιο κεφάλαιο) η να αναφέρεται στη χρηματοπιστωτική ικανότητα να αποκτήσει κάποιος αυτά τα περιουσιακά στοιχεία. 8

Η αύξηση του κεφαλαίου γίνεται με την αποταμίευση και την εξ αυτής επένδυση, οδηγώντας σε κεφαλαιακή συσσώρευση στον τομέα. Πρέπει όμως να τονιστεί ότι ένα μεγάλο μέρος του κεφαλαίου δημιουργείται στον αγροτικό τομέα, τουλάχιστον στα πρώτα στάδια της οικονομικής ανάπτυξης, χωρίς τη μεσολάβηση χρηματικής δαπάνης, με απλή ενσωμάτωση εργασίας. Επίσης ο σχηματισμός πάγιου κεφαλαίου στον αγροτικό τομέα έχει μια μεγάλη διασπορά στο χώρο και το χρόνο, αντίθετα με το μη αγροτικό τομέα, όπου παρατηρείται σχετικά μεγάλη συγκέντρωση κεφαλαίου. Τέλος πρέπει να σημειωθεί ότι η προσφορά κεφαλαίου για επένδυση στον αγροτικό τομέα εξαρτάται σημαντικά από την απόδοση του κεφαλαίου, διότι πάντα υπάρχουν οι εναλλακτικές δυνατότητες τοποθέτησης σε μη αγροτικές επενδύσεις ακόμη και για τους αγρότες. 2.3.ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Το κυριότερο χαρακτηριστικό του αγροτικού τομέα, που αφορά και το σύνολο της οικονομίας, είναι το ποσοστό συμμετοχής του αγροτικού τομέα στο ΑΕΠ της χώρας, στην απασχόληση και στο εξωτερικό εμπόριο. Στη διαδικασία της οικονομικής ανάπτυξης, λόγω της διαρθρωτικής μεταβολής, η συμμετοχή του αγροτικού μειώνεται στο ΑΕΠ. Η μείωση της συμμετοχής του αγροτικού τομέα στο συνολικό παραγόμενο προϊόν είναι σχετική και όχι απόλυτη. Δηλαδή, αν και το αγροτικό προϊόν σε σχέση με το συνολικό προϊόν της οικονομίας μειώνεται, ωστόσο σε απόλυτα μεγέθη αυξάνεται. Παρατηρείται 9

δηλαδή, αύξηση του προϊόντος στους άλλους τομείς η οποία είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή στον αγροτικό τομέα. Η αλλαγή στη διάρθρωση της απασχόλησης συνεπάγεται μείωση του αριθμού των απασχολούμενων στον αγροτικό τομέα και κατά συνέπεια μείωση των αγροτικών εκμεταλλεύσεων. Από την άλλη πλευρά το θεσμικό πλαίσιο ιδιοκτησίας και χρήσεως της γεωργικής γης προσδιορίζει κατά πόσον αυτή η μείωση στην απασχόληση μέσω διαφόρων οικονομικών μηχανισμών και μέσω της αγοράς γης, μπορεί να οδηγήσει σε μεγέθυνση των υπόλοιπων αγροτικών εκμεταλλεύσεων και επομένως σε αλλαγή της διάρθρωσης του τομέα. Επομένως, ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης της χώρας προσδιορίζει νομοτελειακά τον ρυθμό εξόδου εργαζομένων από τον αγροτικό τομέα, μέσω της μεγέθυνσης της απασχόλησης στους υπόλοιπους τομείς της οικονομίας και κατά συνέπεια το ρυθμό μεταβολής της οικονομικής διάρθρωσης του αγροτικού τομέα. Εκτός από τα γενικά αυτά χαρακτηριστικά, τα οποία αφορούν κυρίως το σύνολο της οικονομίας, το βασικότερο χαρακτηριστικό δομής του τομέα είναι το μέσο μέγεθος και η κατανομή των αγροτικών εκμεταλλεύσεων κατά μέγεθος. Το μέγεθος, σε συνδυασμό με το σύνολο των διαθέσιμων παραγωγικών πόρων (γης και εργασίας) προσδιορίζει των αριθμό των αγροτικών εκμεταλλεύσεων και επομένως τη διάρθρωση της παραγωγής. 10

Υπάρχουν μια σειρά από προσεγγίσεις στη βιβλιογραφία, οι οποίες όμως δεν έχουν την ίδια ακριβώς εστίαση οι οποίες αναφέρονται παρακάτω. Έτσι, στο Καρανικόλας και Μαρτίνος (1999) γίνεται περισσότερο μια τομεακή ανάλυση για την γεωργία χωρίς αναλυτική χωρική διάρθρωση. Στο Μωυσίδης (1986) γίνεται μία ιστορική ανασκόπηση για τις διαρθρωτικές μεταβολές στη γεωργία στην Ελλάδα την περίοδο 1951 1981. Στο Σαμαράς κ.α. (1996) αναφέρονται τα χαρακτηριστικά των εκμεταλλεύσεων και των νοικοκυριών στον αγροτικό χώρο και ασχολείται σε βάθος με τις ηλικίες των αρχηγών των αγροτικών οικογενειών, αλλά δεν παρουσιάζονται συσχετίσεις με οικονομικούς ή χωρικούς δείκτες. Στο Δαμιανάκος (2002) έχουμε περισσότερο μια κοινωνιολογική ανάλυση για την γεωργία γενικότερα και πιο συγκεκριμένα μας αναλύει την μετάβαση από την παραδοσιακή αγροτιά στην σύγχρονη αγροτική κοινωνία. Τέλος, το Πετράκος και Ψυχάρης (2004) εστιάζεται περισσότερο σε οικονομικούς δείκτες και στις περιφερειακές ανισότητες στην Ελλάδα, χωρίς αναφορά στην αγροτική παραγωγή και στα χαρακτηριστικά της. 11

3.ΜΕΘΟΔΟΣ ΚΑΙ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Στην εργασία αυτή θα εξετάσουμε κοινωνικοοικονομικούς δείκτες για τους νομούς της Ελλάδας καθώς και τη διάρθρωση της αγροτικής παραγωγής στην Ελλάδα σήμερα και περιφερειακών διαφοροποιήσεων της, μαζί με τη διερεύνηση της μεταβολής των χαρακτηριστικών αυτών σε σχέση με κοινωνικές ή οικονομικές μεταβολές την περίοδο 1991-2001. Οι τομείς οι οποίοι θα εξετάσουμε είναι η γεωργία, δηλαδή ότι έχει σχέση με τους αγρότες και τα προϊόντα τα οποία καλλιεργούν καθώς και τις εκτάσεις τις οποίες χρησιμοποιούν για την εργασία τους, η κτηνοτροφία η οποία είναι κατά επέκταση ο αριθμός και το είδος των ζώων που εκτρέφονται σε κάθε νομό, οι κοινωνικοί δείκτες που αναφέρονται γενικά στους απασχολούμενους στην γεωργία καθώς και στον αριθμό των συμβοηθούντων μελών και στην ηλικία των αγροτών και τέλος οι οικονομικοί δείκτες που είναι το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν κατά κεφαλή και το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν προς την γεωργία. Όσο αφορά τη γεωργία, οι δείκτες οι οποίοι θα εξεταστούν είναι: Η Χρησιμοποιούμενη Γεωργική Γη(Χ. Γ. Γ), που αφορά ολόκληρη την γεωργική έκταση του κάθε νομού. Η έκταση που καταλαμβάνουν οι ετήσιες καλλιέργειες % στη Χ.Γ.Γ, αναφέρονται στο ποσοστό καλλιεργημένης έκτασης που καταλαμβάνει κάθε νομός για όλα τα είδη καλλιέργειας όπως καπνός, βαμβάκι, ντομάτα, σιτάρι κ.λ.π. 12

Οι δενδρώνες, αναφέρονται στο ποσοστό έκτασης των δέντρων που κατέχει ο νομός όπως οι ελιές, κερασιές, πορτοκαλιές κ.λ.π. Οι βοσκότοποι, είναι το ποσοστό έκτασης κάθε νομού όπου χρησιμοποιείται για την βόσκηση των ζώων όπως αιγοπρόβατα και βοοειδή. Ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων, αφορά όλες τις εκμεταλλεύσεις του κάθε νομού. Παρακάτω αναλύονται σε πίνακα οι ορισμοί τους, η μονάδα μέτρησης, η πηγή και το έτος.(πίνακας 1). Πίνακας 1. Δείκτες στον τομέα της γεωργίας ΤΟΜΕΑΣ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΔΕΙΚΤΕΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΜΟΝΑΔΑ ΠΗΓΗ ΕΤΟΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ Χ.Γ.Γ ΑΦΟΡΑ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗΝ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΘΕ ΝΟΜΟΥ ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1991,2001 ΕΤΗΣΙΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΘΕ ΝΟΜΟΥ ΠΡΟΣ ΤΗ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ ΠΟΣΟΣΤΟ % ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1991,2001 ΔΕΝΔΡΩΝΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΕΝΔΡΩΔΕΙΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΘΕ ΝΟΜΟΥ ΠΡΟΣ ΤΗ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ ΠΟΣΟΣΤΟ % ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1991,2001 ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΙ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΒΟΣΚΟΤΟΠΩΝ ΠΡΟΣ ΤΗ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ ΕΙΝΑΙ ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΘΕ ΝΟΜΟΥ ΠΟΣΟΣΤΟ % ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1991,2001 ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1991,2001 13

Στην κτηνοτροφία θα εξετάσουμε τους εξής δείκτες: αριθμός αιγοπροβάτων, είναι ο αριθμός των αιγοπροβάτων που εκτρέφονται σε κάθε νομό, επίσης θα εξετάσουμε την μεταβολή τους από το 1991 ως το 2001 για να δούμε αν αυξήθηκαν η αν μειώθηκαν και κατά πόσο επηρεάζει αυτό της χρήσεις γης. αριθμός βοοειδών, είναι ο αριθμός των βοοειδών που εκτρέφονται σε κάθε νομό και η εξέταση της μεταβολής τους από το 1991 ως το 2001 για να δούμε αν αυξήθηκαν η αν μειώθηκαν και κατά πόσο επηρεάζει αυτό της χρήσεις γης. Παρακάτω αναλύονται σε πίνακα οι ορισμοί τους, η μονάδα μέτρησης, η πηγή και το έτος.(πίνακας 2). Πίνακας 2. Δείκτες στον τομέα του ζωικού κεφαλαίου ΤΟΜΕΑΣ: ΖΩΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΙΚΤΕΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΜΟΝΑΔΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΙΓΟΠΡΟΒΑΤΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΒΟΟΕΙΔΩΝ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΑΙΓΟΠΡΟΒΑΤΩΝ ΣΕ ΚΑΘΕ ΝΟΜΟ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΒΟΟΕΙΔΩΝ ΣΕ ΚΑΘΕ ΝΟΜΟ ΠΗΓΗ ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1991,2001 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1991,2001 Οι κοινωνικοί δείκτες οι οποίοι θα εξετάσουμε είναι οι εξής: Ο αριθμός των απασχολούμενων στη γεωργία, μας δείχνει το ποσοστό των απασχολούμενων που ασχολούνται στην γεωργία σε κάθε νομό. 14

Οι απασχολούμενοι στην γεωργία / εκμεταλλεύσεις, μας δείχνει πόσοι απασχολούμενοι στην γεωργία αντιστοιχούν στις ανάλογες εκμεταλλεύσεις, δηλαδή εάν οι απασχολούμενοι υπερβαίνουν το 100 σημαίνει ότι οι περισσότεροι αγρότες έχουν κατά κύριο επάγγελμα την γεωργία ενώ εάν είναι μικρότερο του 100 η πολύ μικρότερο σημαίνει ότι οι περισσότεροι έχουν την γεωργία σαν δεύτερο επάγγελμα και ασχολούνται με αυτήν λίγο για ένα έξτρα εισόδημα. Tα συμβοηθούντα μέλη / απασχολούμενους στην γεωργία, μας δείχνει το ποσοστό των συμβοηθούντων μελών στη γεωργία, δηλαδή εάν άλλα μέλη της οικογένειας ασχολούνται με την γεωργία εκτός από τον αρχηγό. Οι αρχηγοί των οικογενειών πάνω από 65 ετών, μας δείχνει το ποσοστό των αρχηγών οι οποίοι είναι πάνω από 65 ετών σε κάθε νομό, δηλαδή το πόσο γέροι είναι αυτοί που ασχολούνται με την γεωργία. Οι αρχηγοί των οικογενειών κάτω από 40 ετών, μας δείχνει το ποσοστό των αρχηγών οι οποίοι είναι κάτω από 40 ετών σε κάθε νομό, δηλαδή το πόσο νέοι είναι αυτοί που ασχολούνται με την γεωργία. Ο πληθυσμός, αυτή την μεταβλητή την βάλλαμε εδώ για να δούμε εάν επηρεάζει την μεταβολή των χρήσεων γης, αλλά όπως φαίνεται είναι σαν να μην υπάρχει γιατί δεν επηρεάζει τίποτα ούτε σχετίζεται με κάποια μεταβλητή σημαντικά. 15

Παρακάτω αναλύονται σε πίνακα οι ορισμοί τους, η μονάδα μέτρησης, η πηγή και το έτος.(πίνακας 3). Πίνακας 3. Κοινωνικοί δείκτες ΤΟΜΕΑΣ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΜΟΝΑΔΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΓΕΩΡΓΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΓΕΩΡΓΙΑ / ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ ΣΥΜΒΟΗΘΟΥΝΤΑ ΜΕΛΗ / ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΥΣ ΣΤΗΝ ΓΕΩΡΓΙΑ ΑΡΧΗΓΟΙ >65 ΕΤΩΝ ΑΡΧΗΓΟΙ <40 ΕΤΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΕ ΚΑΘΕ ΝΟΜΟ ΠΟΣΟΙ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΟΥΝ ΣΤΙΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ ΠΟΣΑ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΓΕΩΡΓΙΑ ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΧΗΓΟ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ ΣΕ ΚΑΘΕ ΝΟΜΟ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ ΣΕ ΚΑΘΕ ΝΟΜΟ Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΑΘΕ ΝΟΜΟΥ ΠΗΓΗ ΕΤΟΣ ΠΟΣΟΣΤΟ % ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1991,2001 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1991,2001 ΠΟΣΟΣΤΟ % ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1991,2001 ΠΟΣΟΣΤΟ % ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1991,2001 ΠΟΣΟΣΤΟ % ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1991,2001 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1991,2001 Για τους οικονομικούς δείκτες θα εξετάσουμε: Το ΑΕΠ κατά κεφαλή, μας δείχνει κατά πόσο αναπτυγμένος είναι ένας νομός σύμφωνα με το σύνολο της χώρας, δηλαδή εάν έχει αναπτυγμένη βιομηχανία κ.λ.π., εάν ένας νομός έχει ΑΕΠ κατά κεφαλή πάνω από το σύνολο της χώρας το οποίο θεωρείται ότι είναι το 100 τότε είναι πολύ αναπτυγμένος σε σχέση με άλλους νομούς οι οποίοι έχουν ΑΕΠ κατά κεφαλή πολύ κάτω από το 100. 16

Το ΑΕΠ από γεωργία, μας δείχνει για τους νομούς πόσο αναπτυγμένοι είναι σε σχέση με την γεωργία, δηλαδή εάν το ΑΕΠ από γεωργία αυξάνεται η μειώνεται στους νομούς κατά την περίοδο 1991-2001. Την απόσταση από τα μεγάλα αστικά κέντρα, εδώ παίρνουμε κάποια κεντρικά αστικά κέντρα(στην περίπτωση μας διαλέξαμε την Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο, Ιωάννινα) και μετράμε τις αποστάσεις προς τα κεντρικά αστικά κέντρα κάθε νομού για να δούμε εάν η απόσταση επηρεάζει την μεταβολή των χρήσεων γης, παρατηρήσαμε όμως ότι είναι μια μεταβλητή που δεν επηρεάζει τίποτα και δεν συσχετίζεται σημαντικά με καμία άλλη. Παρακάτω αναλύονται σε πίνακα οι ορισμοί τους, η μονάδα μέτρησης, η πηγή και το έτος.(πίνακας 4). Πίνακας 4. Οικονομικοί δείκτες ΤΟΜΕΑΣ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΜΟΝΑΔΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΕΠ ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗ ΑΕΠ ΑΠΟ ΓΕΩΡΓΙΑ ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΜΕΓΑΛΑ ΑΣΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ΜΑΣ ΔΕΙΧΝΕΙ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΜΑΣ ΔΕΙΧΝΕΙ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΓΕΩΡΓΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΚΑΠΟΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΑΣΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ΠΗΓΗ ΕΤΟΣ /ΚΑΤΟΙΚΟ ΕΣΥΕ 1991,2001 ΠΟΣΟΣΤΟ % ΕΣΥΕ 1991,2001 ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΑΠΟ ΧΑΡΤΕΣ 17

Οι τιμές των δεικτών που αναφέρονται πιο πάνω προέρχονται από τις απογραφές γεωργίας κτηνοτροφίας και πληθυσμού του 1991 και του 2001 και από την ΕΣΥΕ από την οποία πήραμε τα στοιχεία για το ΑΕΠ κατά κεφαλή και το ΑΕΠ από γεωργία για όλους τους νομούς. Οι αποστάσεις από τα μεγάλα αστικά κέντρα υπολογίστηκαν με χρήση χάρτη. Ένα παράδοξο το οποίο παρατηρήσαμε είναι η αρκετά σημαντική αύξηση των χρήσεων γης το 2001 το οποίο οφείλεται στο γεγονός ότι συμπεριλήφθηκαν και οι βοσκότοποι, οι οποίοι δεν είχαν υπολογιστεί για το 1991 όπου θεωρούνταν σαν λοιπές εκτάσεις(λιβάδια, λαχανόκηποι, βοσκότοποι και αγραναπαύσεις). 18

4.ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Όπως έχει ήδη αναφερθεί παραπάνω, η ανάλυση των αποτελεσμάτων της επεξεργασίας των τιμών των μεταβλητών που χρησιμοποιούνται ξεκινά με την παρουσίαση των αποτελεσμάτων για της χρήσεις γης και το ζωικό κεφάλαιο, ακολουθούν τα αποτελέσματα για την εκμετάλλευση και για την απασχόληση και τέλος για τους οικονομικούς δείκτες. Ακολουθεί η ανάλυση σε τύπους. 4.1.ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ Όσο αφορά το σύνολο της χώρας για τις ετήσιες καλλιέργειες, βλέπουμε ότι το 1991 το ποσοστό της Χ.Γ.Γ που καλύπτεται από αυτές ήταν 56,8 % και μειώθηκε σε 52,2% το 2001 υπάρχουν όμως πολύ σημαντικές διαφορές στους νομούς. Η μικρότερη τιμή ετήσιων καλλιεργειών το 2001 είναι μόλις 2,9 % και παρουσιάζεται στον νομό Χανίων ενώ η μεγαλύτερη τιμή είναι 97,4 % και παρουσιάζεται στον νομό Ξάνθης. Έτσι βλέπουμε ότι οι διακυμάνσεις των τιμών για της ετήσιες καλλιέργειες μεταξύ των νομών έχουνε πολύ μεγάλο εύρος. Γενικά παρατηρούμε ότι το 2001 οι καλλιέργειες σε όλους σχεδόν τους νομούς έχουν μια μείωση εκτός απο κάποιες εξαιρέσεις(πιερρίας, Ημαθίας, Ηλείας, Αχαΐας). Το σύνολο της χώρας για τους δενδρώνες παρατηρούμε ότι μειώθηκε από το 1991 όπου ήταν 25,8 % σε 25,2% το 2001, η μείωση αυτή όμως είναι πολύ μικρή. Επίσης και για τους δενδρώνες παρατηρούμε πολύ μεγάλη διακύμανση των τιμών μεταξύ των νομών αφού η μικρότερη τιμή το 2001 είναι 0,9 % και παρατηρείται στο νομό Καρδίτσας ενώ η μεγαλύτερη τιμή είναι 83,8 % και παρατηρείται στον νομό Λακωνίας. 19

Το σύνολο της χώρας για τους βοσκότοπους αυξήθηκε από 13,9 % το 1991 σε 16,9 % το 2001. Εδώ παρατηρούμε ότι η μικρότερη τιμή είναι 0 % και παρουσιάζεται στον νομό Πιερίας ενώ η μεγαλύτερη τιμή είναι 64,7 % και παρουσιάζεται στον νομό Κεφαλληνίας. Έτσι όπως και στις ετήσιες καλλιέργειες και τους δενδρώνες στους βοσκότοπους παρουσιάζεται επίσης μεγάλη διακύμανση των τιμών μεταξύ των νομών. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι η συνολική αύξηση των βοσκοτόπων στο σύνολο της χώρας που παρατηρείται από το 1991 όπου ήταν 13,9 % σε 16,9% το 2001 οφείλεται στο γεγονός ότι η μέτρηση που χρησιμοποιείται αλλάζει συνεχώς και έτσι δεν είμαστε απόλυτα σίγουροι εάν αυτή είναι η πραγματική διαφορά που αναφέρεται. Το μεγαλύτερο ποσοστό βοσκοτόπων παρουσιάζεται στον νομό Κεφαλληνίας όπου αυξήθηκε από το 1991 που ήταν 49,5 % σε 64,7 % το 2001, συγχρόνως παρατηρούμε την μείωση των καλλιεργειών από 17,2 % που ήταν το 1991 σε 11,9 % το 2001 και των δενδρώνων από 26,8% το 1991 σε 16,2 % το 2001. Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο το οποίο παρατηρούμε από τα αποτελέσματα μας στους δείκτες της χρήσης γης είναι ότι οι ετήσιες καλλιέργειες σε στρέμματα όσο περισσότερες είναι σε έναν νομό τόσο περισσότερο τείνουν να μειώνονται οι δενδρώνες και οι βοσκότοποι. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο νομός Ξάνθης όπου το 2001 το 97,4 % του νομού είναι ετήσιες καλλιέργειες ενώ μόλις 1,4 % δενδρώνες και 0,2 % βοσκότοποι. Άλλα παραδείγματα περιλαμβάνουν τους νομούς Θεσσαλονίκης, Κοζάνης, Δράμα, Ροδόπη, Καρδίτσα, Κιλκίς, Σερρών, Γρεβενών. Το γεγονός αυτό είναι αναμενόμενο καθώς οι τρεις μεταβλητές αυτές εκφράζουν ποσοστά της συνολικής Χ.Γ.Γ. 20

Όπως είπαμε και παραπάνω η μεγαλύτερη τιμή κάλυψης από δενδρώνες, άρα κατά συνέπεια μικρή κάλυψη καλλιεργειών και βοσκότοπων παρατηρείται στον νομό Λακωνίας όπου το 83,8 % του νομού το 2001 καλύπτεται από δενδρώνες, ενώ οι ετήσιες καλλιέργειες είναι κατά πολύ μειωμένες και φτάνουν μόλις το 4,1 % και οι βοσκότοποι το 8,9 %. Βλέπουμε έτσι ότι οι δενδρώνες στον νομό Λακωνίας αυξήθηκαν σε σχέση με το 1991 και συγχρόνως μειώθηκαν οι καλλιέργειες και οι βοσκότοποι. Από όλα τα παραπάνω καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι τρεις αυτές μεταβλητές που προαναφέραμε συσχετίζονται αρνητικά μεταξύ τους. Οι ετήσιες καλλιέργειες με τους δενδρώνες και τους βοσκότοπους και η συσχέτιση αυτή είναι πάρα πολύ σημαντική. Η μεγάλη διακύμανση μεταξύ των νομών οφείλεται και αυτή στην αρνητική συσχέτιση αυτών των μεταβλητών αφού όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό κάλυψης από ετήσιες καλλιέργειες σε έναν νομό τόσο μικρότερο είναι το ποσοστό κάλυψης από δενδρώνες και βοσκότοπους και το αντίθετο.(πίνακας 1 παραρτήματος) Όσο αφορά το ζωικό κεφάλαιο, οι μεταβλητές που χρησιμοποιούνται περιλαμβάνουν τον αριθμό των αιγοπροβάτων και των βοοειδών. Για τα αιγοπρόβατα παρατηρούμε ότι ο μέσος όρος αυξήθηκε κατά 2,4 % το 2001 σε σχέση με το 1991. Η μεγαλύτερη αύξηση είναι 47,7 % και παρατηρείται στον νομό Ρεθύμνου και αντιστοίχως αυξήθηκαν και οι βοσκότοποι από 46,1 % το 1991 σε 61,6 % το 2001. Ενώ η μεγαλύτερη μείωση η οποία είναι -33,4 % παρατηρείται στον νομό Ευρυτανίας όμως πρέπει να πούμε ότι ο αριθμός των αιγοπροβάτων είναι πολύ μικρός. 21

Το μεγαλύτερο πληθυσμό αιγοπροβάτων τον παρατηρούμε στον νομό Αιτωλοακαρνανίας όπου είχε και μία μεγάλη αύξηση το 2001 σε σχέση με το 1991 κατά 21,5 %. στην Αιτωλοακαρνανία παρατηρούμε επίσης ότι λόγω της αύξησης των αιγοπροβάτων αυξήθηκαν και οι βοσκότοποι ενώ αντίθετα μειώθηκαν οι ετήσιες καλλιέργειες. επομένως παρατηρούμε μια θετική συσχέτιση ανάμεσα στα αιγοπρόβατα και τους βοσκότοπους. Στα βοοειδή έχουμε επίσης μία αύξηση το 2001 σε σχέση με το 1991 αφού ο μέσος όρος αυξήθηκε κατά 16,7 %. Η μεγαλύτερη αύξηση είναι 135,9 % και παρατηρείται στον νομό Αργολίδος όμως μιλάμε για πολύ μικρό αριθμό αφού από 432 το 1991 έγιναν 1019 το 2001. Η μεγαλύτερη μείωση είναι -51,3 % και παρατηρείται στον νομό Κέρκυρας αλλά και πάλι ο αριθμός είναι πολύ μικρός αφού από 1607 το 1991 μειώθηκαν σε 782 το 2001. Ο μεγαλύτερος αριθμός βοοειδών παρατηρείται στον νομό Θεσσαλονίκης στον οποίο όμως οι βοσκότοποι είναι σχεδόν μηδενικοί με 0,4 % ενώ το μεγαλύτερο μέρος του νομού αποτελείται από ετήσιες καλλιέργειες που φθάνουν το 95,8 %. Αυτό το γεγονός οφείλεται στον σταβλισμό των αγελάδων για παραγωγή γάλατος και παραγωγή κρέατος. Έτσι υπάρχει μια θετική συσχέτιση ανάμεσα στα βοοειδή και τις ετήσιες καλλιέργειες ενώ είναι αρνητική με τους δενδρώνες και τους βοσκότοπους.(πίνακας 2 παραρτήματος) Τέλος όσον αφορά στον αριθμό των εκμεταλλεύσεων βλέπουμε ότι ο συνολικός αριθμός μειώνεται το 2001 σε σχέση με το 1991 κατά 807 εκμεταλλεύσεις με μέσο όρο μεταβολής -5,2 % ενώ αντίθετα η Χ.Γ.Γ αυξήθηκε το 2001 κατά μέσο όρο 8,3 %. Η μεγαλύτερη αύξηση εκμεταλλεύσεων παρατηρείται στον νομό Ζακύνθου όπου ο μέσος όρος της μεταβολής είναι 29,4 % ενώ η μεγαλύτερη μείωση στον νομό 22

Ευρυτανίας με μέσο όρο -30.1 %. Στις Χ.Γ.Γ η μεγαλύτερη αύξηση παρατηρείται στον νομό Κεφαλληνίας με αύξηση κατά μέσο όρο 78,8 % ενώ η μεγαλύτερη μείωση στον νομό Φωκίδος με μέσο όρο -26,9 %. Οι εκμεταλλεύσεις συσχετίζονται θετικά με τις Χ.Γ.Γ, η οποία συσχέτιση είναι αρκετά μεγάλη. Παρατηρούμε ότι οι εκμεταλλεύσεις ακολουθούν μια φθίνουσα πορεία ενώ οι Χ.Γ.Γ μια αύξουσα πορεία. Αν διαιρέσουμε τη Χ.Γ.Γ με τον αριθμό των εκμεταλλεύσεων στο σύνολο τους, δηλαδή το 8,3 με το -5,2 όπως βλέπουμε στον πίνακα θα πάρουμε την τιμή 1,59. οπότε η τιμή της μέσης έκτασης είναι θετική άρα κατά συνέπεια η μέση έκταση αυξήθηκε.(πίνακας 3 παραρτήματος) 4.2.ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Για τους απασχολούμενους στην γεωργία παρατηρούμε ότι στο σύνολο της χώρας το ποσοστό τους στο σύνολο των απασχολούμενων μειώνεται από 18,3 % που ήταν το 1991 σε 14,4 % το 2001. Το μεγαλύτερο ποσοστό απασχολούμενων στην γεωργία παρουσιάζεται στον νομό Ροδόπης με ποσοστό 49,6 %, ενώ το μικρότερο ποσοστό παρουσιάζεται στο νομό Αθηνών με 1,3 %. Γενικά σε όλους σχεδόν τους νομούς παρατηρούμε μια μείωση στους απασχολούμενους στη γεωργία την περίοδο 1991-2001. Στους νομούς αυτούς μειώνεται και ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων με την μεγαλύτερη μείωση να παρουσιάζεται στο νομό Κεφαλληνίας με ποσοστό 15,2 %. Οι νομοί οι οποίοι παρουσιάζουν αύξηση στους απασχολούμενους στη γεωργία είναι ο νομός Κορινθίας, Ευρυτανίας, Λέσβου, Χαλκιδικής, Βοιωτίας, Καστοριάς, Μαγνησίας και Δωδεκανήσου. 23

Στον δείκτη για τους απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις, παρατηρούμε ότι στο σύνολο της χώρας υπάρχει μία μείωση από 76,7 το 1991 σε 72,5 το 2001. Η μεγαλύτερη τιμή παρουσιάζεται στον νομό Ροδόπης όπου είναι 133,1 ενώ η μικρότερη τιμή στον νομό Χίου με 26,1. Αυτός ο δείκτης μας δείχνει πόσα μέλη από την οικογένεια ασχολούνται στην γεωργία έτσι βλέπουμε ότι στους νομούς Ροδόπης(133,1),Πέλλης(121,1),Σερρών(104,2),Πιερίας(123,2),Λαρίση ς(108,5) και Ξάνθης(109,9) οι οποίοι ξεπερνούν το 100 ασχολούνται περισσότερα μέλη από ένα στην γεωργία σε κάθε οικογένεια. Αντίθετα στους νομούς με πολύ μικρή τιμή κυριαρχούν οι εκμεταλλεύσεις με κατόχους που δεν είναι κατά κύριο επάγγελμα αγρότες, ούτε ακόμα και ένα μέλος δεν ασχολείται με την γεωργία διότι έχει άλλο επάγγελμα για να βγάζει χρήματα και όχι από την γεωργία όπου την θεωρεί δευτερεύων επάγγελμα. Στον δείκτη για τα συμβοηθούντα μέλη προς το σύνολο των μελών παρατηρούμε ότι έχουμε μία αύξηση στο σύνολο της χώρας από 24,4 % το 1991 σε 26,1 % το 2001. Η μέγιστη τιμή που παρατηρείται είναι 37 % και εμφανίζεται στον νομό Ροδόπης, ενώ η ελάχιστη τιμή είναι το 12,6 % και εμφανίζεται στον νομό Χίου. Γενικά για τις τρεις αυτές μεταβλητές παρατηρούμε ότι την πρώτη θέση την κατέχει ο νομός Ροδόπης και για το 1991 και για το 2001. παρόλο που οι μεταβλητές αυτές άλλαξαν κατά την διάρκεια των δύο απογραφών, στους απασχολούμενους για την γεωργία βλέπουμε ότι παρόλο που μειώθηκε αρκετά το ποσοστό από 58,4 % το 1991 σε 49,6 % το 2001 ο νομός Ροδόπης συνεχίζει να κατέχει την πρώτη θέση. Οι μεταβλητές απασχολούμενοι στην γεωργία και οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις συσχετίζονται αρκετά μεταξύ τους. Οπότε εάν μειωθεί η μία από τις δυο τότε μειώνεται και η άλλη, το ίδιο και όταν 24

αυξάνεται, υπάρχουν φυσικά και εξαιρέσεις(πέλλης, Ροδόπης κ.α.). Γενικά βλέπουμε ότι ενώ οι απασχολούμενοι στην γεωργία μειώνονται τα συμβοηθούντα μέλη αυξάνονται.(πίνακας 4 παραρτήματος) Για τον δείκτη των ηλικιών παρατηρούμε ότι οι αγρότες που είναι άνω των 65 ετών αυξάνονται στο σύνολο της χώρας από 25,2 % το 1991 σε 31 % το 2001. Η μέγιστη τιμή για τους αγρότες άνω τον 65 ετών παρουσιάζεται στον νομό Λευκάδος 53,3 % ο οποίος νομός είχε επίσης την υψηλότερη τιμή και το 1991 με ποσοστό 45,2 %, ενώ η μικρότερη τιμή παρουσιάζεται στον νομό Ξάνθης με ποσοστό 14,9 %. Για τους αγρότες οι οποίοι είναι κάτω των 40 ετών παρατηρούμε ότι έχουμε μια μικρή αύξηση στο σύνολο της χώρας από 15,2 % που ήτανε το 1991 αυξήθηκε σε 15,6 % το 2001. Η μέγιστη τιμή παρουσιάζεται στον νομό Καστοριάς με ποσοστό 25,7 % ενώ η ελάχιστη τιμή στον νομό Λευκάδος με ποσοστό 5,9 % όπου μάλιστα είχε και μείωση σε σχέση με το 1991 όπου ήταν 6,7 %. Οπότε βλέπουμε ότι οι δύο αυτοί δείκτες μεταξύ τους παρουσιάζουν μια ισχυρή αρνητική συσχέτιση αφού όπου έχουμε μεγάλο ποσοστό αγροτών άνω των 65 ετών έχουμε συγχρόνως μικρό ποσοστό αγροτών κάτω των 40 ετών τέτοια παραδείγματα είναι οι νομοί Λευκάδος, Αρκαδίας, Ευρυτανίας, Μεσσηνίας, Κεφαλληνίας, Φωκίδος, Σάμου, Άρτης, Χίου κ.α. όπου έχουν μεγάλο ποσοστό άνω των 65 ετών και μικρό κάτω των 40 ετών. Ενώ στους νομούς Ξάνθης, Πέλλης, Ημαθίας, Καστοριά βλέπουμε το αντίθετο. Γενικά παρατηρούμε ότι οι ηλικιωμένοι αγρότες είναι κατά πολύ περισσότεροι από τους νέους διότι πλέον η απασχόληση με την γεωργία δεν είναι και τόσο επικερδής, έτσι οι νέοι ψάχνουν για άλλους τρόπους εργασίας.(πίνακας 5 παραρτήματος) 25

4.3.ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Στο ΑΕΠ κατά κεφαλή βλέπουμε ότι η μεγαλύτερη τιμή παρουσιάζεται στον νομό Βοιωτίας όπου είχαμε μια αρκετά μεγάλη αύξηση από 186,6 % το 1991 σε 258,9 % το 2001, ενώ η μικρότερη τιμή παρουσιάζεται στον νομό Ροδόπης και μάλιστα είχαμε και μία μείωση στον νομό από 70,2 % το 1991 σε 62 % το 2001. Στους οικονομικούς δείκτες πρέπει να αναφέρουμε ότι το ΑΕΠ κατά κεφαλή είναι πλασματικό στον νομό της Βοιωτίας διότι οι περισσότερες επιχειρήσεις της Αθήνας μεταφέρονται στα σύνορα της Βοιωτίας αλλά το παραγόμενο προιόν θεωρείται ότι είναι του νομού Βοιωτίας και προστίθεται σε αυτόν. Άν χωρίσουμε το ΑΕΠ κατά κεφαλή σε ομάδες θα δούμε ότι υπάρχουν 9 νομοί οι οποίοι έχουν ΑΕΠ κατά κεφαλή μεγαλύτερο του 110 %, 14 νομοί που έχουν ΑΕΠ κατά κεφαλή μεταξύ 110 % και 90 %, 14 νομοί οι οποίοι βρίσκονται μεταξύ του 90 % και του 80 %, 10 νομοί που βρίσκονται μεταξύ 80 % και 70 % και 4 νομοί που βρίσκονται κάτω από 70%. Στο ΑΕΠ από γεωργία παρατηρούμε ότι το σύνολο της χώρας έχει μια μείωση από 11,7 % που ήταν το 1991 σε 7 % το 2001 άρα έπεσε κατά 4,7%. Την μεγαλύτερη τιμή την έχει ο νομός Γρεβενών όπου είναι 26,5%, ενώ την μικρότερη τιμή την έχει ο νομός Αθηνών με 0,6%. Το ΑΕΠ κατά κεφαλή παρατηρούμε ότι όσο αυξάνεται, μειώνεται το ΑΕΠ από γεωργία στατιστικά σημαντικά άρα οι δείκτες συσχετίζονται αρνητικά μεταξύ τους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι νομοί Βοιωτίας, Κοζάνη, Κορινθίας Θεσσαλονίκης, Φθιώτιδος. 26

Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις όπως τον νομό Ζακύνθου όπου το ΑΕΠ κατά κεφαλή μειώθηκε από 120,5 % το 1991 σε 71,3 % το 2001 και παράλληλα μειώθηκε και το ΑΕΠ από γεωργία από 34,4 % το 1991 σε 12,7 % το 2001. Άλλα τέτοια παραδείγματα είναι οι νομοί Κιλκίς, Ημαθίας, Αργολίδος, Γενικά παρατηρούμε ότι το ΑΕΠ από γεωργία σχεδόν σε όλους τους νομούς της χώρας μειώνεται εκτός από τους νομούς της Δράμας, Χίου, Γρεβενών, Έβρου, Μαγνησίας, Λέσβου και Κοζάνης.(Πίνακας 6 παραρτήματος) 4.4.ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΙΣ Σύμφωνα με τις συσχετίσεις της απογραφής του 1991 παρατηρούμε ότι η μεταβλητή απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις παρουσιάζει τον υψηλότερο αριθμό συσχετίσεων με τις υπόλοιπες, συσχετίζεται με τις 10 από τις 15 μεταβλητές, ακολουθούν οι βοσκότοποι %, η Χ.Γ.Γ, οι ηλικίες άνω των 65 ετών και οι ηλικίες κάτω τον 40 ετών σε ποσοστά οι οποίες συσχετίζονται με τις 8 από τις 15 μεταβλητές. Η συγκεκριμένη μεταβλητή(απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις) παρουσιάζει συσχετίσεις με μεταβλητές που σχετίζονται τόσο με τις χρήσεις γης, όπως οι ετήσιες καλλιέργειες, οι δενδρώνες και οι βοσκότοποι, όσο και με τα ζώα(βοοειδή), επίσης συσχετίζεται με το ΑΕΠ από γεωργία και τέλος με τις μεταβλητές της ηλικίας πάνω από 65 ετών και κάτω από 45 ετών. Δεν συσχετίζεται με τον πληθυσμό και την απόσταση οι οποίες συσχετίζονται με πολύ λίγες μεταβλητές. Οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις παρατηρούμε ότι έχουν την πιο ισχυρή συσχέτιση με τα συμβοηθούντα μέλη / απασχολούμενους % 27

αμέσως μετά με πολύ λίγη διαφορά ακολουθεί η μεταβλητή απασχολούμενοι στη γεωργία οι μεταβλητές όμως αυτές πρέπει να αναφέρουμε ότι είναι συγγενικές μεταξύ τους.(πίνακας 7 παραρτήματος) Συνεχίζοντας με τις συσχετίσεις τις απογραφής του 2001 παρατηρούμε ότι η μεταβλητή απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις συνεχίζει να παρουσιάζει τον υψηλότερο βαθμό συσχετίσεων με τις υπόλοιπες μεταβλητές, συσχετίζεται με τις 10 από τις 15 μεταβλητές. Επίσης όμως για τις συσχετίσεις του 2001 παρατηρούμε ότι και η μεταβλητή συμβοηθούντα μέλη / απασχολούμενοι συσχετίζεται με τις 10 από τις 15 μεταβλητές. Οι δυο αυτές μεταβλητές έχουν την μεγαλύτερη θετική συσχέτιση μεταξύ τους. Ακολουθούν το ΑΕΠ από γεωργία, οι ετήσιες καλλιέργειες %, και οι ηλικίες άνω των 65 ετών % με 9 μεταβλητές από τις 15, τέλος οι βοσκότοποι %,τα βοοειδή, και οι ηλικίες κάτω των 40 ετών % με 8 από τις 15 μεταβλητές. Η ετερογένεια που παρουσιάζεται στις τιμές των μεταβλητών αντικατροπτίζεται και στις σχετικά χαμηλές συσχετίσεις στις περισσότερες περιπτώσεις. Στις συσχετίσεις των μεταβλητών του 2001 η μεταβλητή απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις συνεχίζει να παρουσιάζει συσχετίσεις με μεταβλητές χρήσεων γης, όπως ετήσιες καλλιέργειες, δενδρώνες και βοσκότοποι, όσο και με το ζωικό κεφάλαιο(βοοειδή), επίσης συσχετίζεται με το ΑΕΠ από γεωργία και τις ηλικίες πάνω από 65 ετών % και κάτω των 40 ετών %. Η μεταβλητή συμβοηθούντα μέλη / απασχολούμενοι παρουσιάζει και αυτή συσχετίσεις με τις χρήσεις γης, όπως ετήσιες καλλιέργειες, δενρώνες και βοσκότοπους, όσο και με το ζωικό κεφάλαιο(βοοειδή), 28

συσχετίζεται με το ΑΕΠ από γεωργία και τις ηλικίες άνω των 65 ετών % και κάτω των 40 ετών %.(Πίνακας 8 παραρτήματος) Όσο αφορά στις συσχετίσεις των μεταβλητών για το 1991-2001 βλέπουμε ότι η μεταβλητή απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις πάλι παρουσιάζει τον υψηλότερο αριθμό συσχετίσεων με τις υπόλοιπες( 10/14 μεταβλητές), μαζί με την μεταβλητή των ηλικιών κάτω των 40 ετών % του 1991. Με την πρώτη μεταβλητή βλέπουμε ότι συσχετίζεται πολύ σημαντικά με τις μεγάλες ηλικίες του 1991(>65 %) και μάλιστα αρνητικά, ενώ για την δεύτερη μεταβλητή συσχετίζεται πολύ σημαντικά με τις νεότερες ηλικίες του 2001(<40 %) και μάλιστα θετικά, το οποίο μας δείχνει ότι στους νομούς όπου υπήρχαν νέοι συνεχίζουν να υπάρχουν, άρα στους νομούς αυτούς είτε η γεωργία είναι πιο ελκυστική είτε δεν υπάρχουν άλλες εργασίες με αποτέλεσμα οι νέοι να ωθούνται στην γεωργία.(πίνακας 9 παραρτήματος) Στις μεταβολές των συσχετίσεων παρατηρούμε πάλι ότι από τις πιο σημαντικές μεταβλητές είναι αυτή των απασχολούμενων / εκμεταλλεύσεις και το ΑΕΠ από γεωργία 2001 με 5 από τις 10 μεταβλητές. Αξιοσημείωτο είναι ότι η μεταβολή των βοοειδών δεν παρουσιάζει καμία συσχέτιση με άλλες μεταβλητές όπως επίσης και η μεταβολή των εκμεταλλεύσεων η οποία δεν παρουσιάζει κάποια σημαντική συσχέτιση.(πίνακας 10 παραρτήματος) Κάνοντας κάποια γραφήματα για της συσχετίσεις του 1991, του 2001, και του 1991 και 2001 ταυτόχρονα σχεδόν πάντα κρατώντας την βασική μας μεταβλητή η οποία είναι όπως είπαμε οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις καταλήγουμε σε κάποια συμπεράσματα για τους νομούς τα οποία παρατίθενται παρακάτω μαζί με τα γραφήματα. Ξεκινώντας θα αναλύσουμε την συσχέτιση των απασχολούμενων / εκμεταλλεύσεις και τις ετήσιες καλλιέργειες, για το 1991 και το 29

2001. Στο πρώτο γράφημα του 1991 κάνουμε μία γενική παρατήρηση ότι όσο αυξάνονται οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις αυξάνονται και οι ετήσιες καλλιέργειες στους νομούς, έχουμε όμως και κάποιες εξαιρέσεις σε μερικούς νομούς όπου έχουν χαμηλούς απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις και υψηλές ετήσιες καλλιέργειες(χαλκιδική, Κοζάνη, Βοιωτία κ.λ.π.), επίσης σε κάποιους νομούς παρατηρούμε ότι έχουμε αρκετά υψηλούς απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις και αντίθετα πολύ χαμηλές ετήσιες καλλιέργειες(λακωνία, Κεφαλληνία, Αργολίδα κ.λ.π.).(γράφημα 1). 100,0 ΚΟΖΑΝΗΣ ΚΙΛΚΙΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΕΒΡΟΥ ΔΡΑΜΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ ΣΕΡΡΩΝ ΡΟΔΟΠΗΣ ΞΑΝΘΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΦΛΩΡΙΝΗΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΛΑΡΙΣΗΣ ΠΙΕΡΡΙΑΣ ΕΤΗΣΙΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ% 1991 80,0 60,0 40,0 20,0 ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΕΥΒΟΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ ΦΩΚΙΔΟΣ ΧΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΠΡΕΒΕΖΗΣ ΗΛΕΙΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΡΤΗΣ ΑΧΑΙΑΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΗΜΑΘΙΑΣ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΠΕΛΛΗΣ 0,0 ΛΕΣΒΟΥ ΣΑΜΟΥ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΧΑΝΙΩΝ R Sq Linear = 0,279 25,0 50,0 75,0 100,0 ΑΠΑΣΧΟ\ΜΕΝΟΙ/ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ 1991 125,0 Γράφημα 1. Οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις σε σχέση με τις ετήσιες καλλιέργειες για το 1991 Στο δεύτερο γράφημα του 2001 παρατηρούμε ότι δεν υπάρχουν σημαντικές μεταβολές σε σχέση με το 1991. Ισχύει πάλι η γενική παρατήρηση που κάναμε ότι όσο αυξάνονται οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις τόσο αυξάνονται και οι ετήσιες καλλιέργειες, η 30

μοναδική αξιοπρόσεχτη μεταβολή για το 2001 σε σχέση με το 1991 είναι αυτή της Αθήνας που αύξησε κατά πολύ τους απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις πάνω από το μέσο όρο της χώρας οι ετήσιες καλλιέργειες όμως παρέμειναν οι ίδιες. Η Κοζάνη και το Κιλκίς είναι οι μοναδικοί νομοί για το 2001 οι οποίοι έχουν λίγους απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις και πολύ υψηλές ετήσιες καλλιέργειες, αυτό ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι λίγοι αγρότες έχουν πολύ μεγάλες εκτάσεις καλλιεργειών. (Γράφημα 2). 100,0 ΚΟΖΑΝΗΣ ΚΙΛΚΙΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΔΡΑΜΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ ΣΕΡΡΩΝ ΞΑΝΘΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΛΑΡΙΣΗΣ ΠΙΕΡΡΙΑΣ ΕΤΗΣΙΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ% 2001 80,0 60,0 40,0 20,0 ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΦΩΚΙΔΟΣ ΕΥΒΟΙΑΣ ΕΒΡΟΥ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΦΛΩΡΙΝΗΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ ΗΜΑΘΙΑΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΗΛΕΙΑΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΠΡΕΒΕΖΗΣ ΑΧΑΙΑΣ ΑΡΤΗΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΘΗΝΩΝ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΛΕΣΒΟΥ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΠΕΛΛΗΣ 0,0 ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ ΧΙΟΥ ΣΑΜΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΧΑΝΙΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΛΑΚΩΝΙΑΣ R Sq Linear = 0,409 25,0 50,0 75,0 100,0 ΑΠΑΣΧΟ\ΜΕΝΟΙ/ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ 2001 125,0 Γράφημα 2. Οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις σε σχέση με τις ετήσιες καλλιέργειες για το 2001 Ακολουθούν γραφήματα για τους απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις με το ΑΕΠ από γεωργία για το 1991 και για το 2001. Μια γενική παρατήρηση και εδώ για το 1991 είναι ότι όσο αυξάνονται οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις αυξάνεται και το ΑΕΠ από γεωργία εκτός από τον νομό Θεσσαλονίκης που το ΑΕΠ της 31

βασίζεται περισσότερο στην βιομηχανία παρά στην γεωργία. (Γράφημα 3). Για το 2001 βλέπουμε ότι η κατάσταση ομαλοποιείται λίγο ισχύει όμως η γενική παρατήρηση ότι όσο αυξάνονται οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις αυξάνεται και το ΑΕΠ από γεωργία εκτός πάλι από τον νομό Θεσσαλονίκης και τον νομό Αθηνών που όπως είπαμε αύξησε κατά πολύ τους απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις.(γράφημα 4). Στο γράφημα 3 που είναι για το 1991 παρατηρούμε ότι υπάρχουν 22 νομοί οι οποίοι είναι πάνω από το μέσο όρο της χώρας και στο ΑΕΠ από γεωργία και στους απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις, επίσης υπάρχουν 20 νομοί οι οποίοι είναι πάνω από το μέσο όρο της χώρας στο ΑΕΠ από γεωργία και κάτω από το μέσο όρο της χώρας στους απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις, ενώ μόλις 8 νομοί οι οποίοι είναι κάτω από τον μέσο όρο της χώρας και για το ΑΕΠ από γεωργία και για τους απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις. Στο γράφημα 4 που είναι για το 2001 παρατηρούμε ότι οι νομοί οι οποίοι είναι πάνω από το μέσο όρο της χώρας και για το ΑΕΠ από γεωργία και για τους απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις μειώθηκαν σε 18 ενώ οι νομοί οι οποίοι είναι πάνω από το μέσο όρο της χώρας στο ΑΕΠ από γεωργία και κάτω από τον μέσο όρο της χώρας στους απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις αυξήθηκαν σε 27, τέλος οι νομοί που είναι κάτω από τον μέσο όρο της χώρας και στο ΑΕΠ από γεωργία και στους απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις μειώθηκαν σε μόλις 4, έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα που αναφέραμε λίγο παραπάνω μιας ομαλοποίησης των νομών ως προς το ΑΕΠ από γεωργία το 2001. 32

40,0 ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΠΕΛΛΗΣ ΑΕΠ% ΑΠΌ ΓΕΩΡΓΙΑ 1991 20,0 ΣΑΜΟΥ ΗΛΕΙΑΣ ΚΙΛΚΙΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΑΡΤΗΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΧΑΝΙΩΝ ΛΑΡΙΣΗΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΕΒΡΟΥ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΗΜΑΘΙΑΣ ΠΡΕΒΕΖΗΣ ΦΛΩΡΙΝΗΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΚΑΒΑΛΑΣ ΑΧΑΙΑΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΔΡΑΜΑΣ ΕΥΒΟΙΑΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΛΕΣΒΟΥ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΠΙΕΡΡΙΑΣ ΣΕΡΡΩΝ ΞΑΝΘΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΧΙΟΥ ΦΩΚΙΔΟΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ΑΘΗΝΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ R Sq Linear = 0,386 0,0 25,0 50,0 75,0 100,0 ΑΠΑΣΧΟ\ΜΕΝΟΙ/ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ 1991 125,0 Γράφημα 3. Οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις σε σχέση με το ΑΕΠ από γεωργία για το 1991 30,0 ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ 25,0 ΗΛΕΙΑΣ ΕΒΡΟΥ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΑΕΠ% ΑΠΌ ΓΕΩΡΓΙΑ 2001 20,0 15,0 10,0 ΣΕΡΡΩΝ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΛΑΡΙΣΗΣ ΔΡΑΜΑΣ ΦΛΩΡΙΝΗΣ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ ΛΕΣΒΟΥ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΣΑΜΟΥ ΑΡΤΗΣ ΚΙΛΚΙΣ ΠΡΕΒΕΖΗΣ ΗΜΑΘΙΑΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΞΑΝΘΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΧΙΟΥ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΧΑΝΙΩΝ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΦΩΚΙΔΟΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΧΑΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΠΕΛΛΗΣ ΠΙΕΡΡΙΑΣ 5,0 ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ R Sq Linear = 0,211 ΑΘΗΝΩΝ 0,0 25,0 50,0 75,0 100,0 ΑΠΑΣΧΟ\ΜΕΝΟΙ/ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ 2001 125,0 Γράφημα 4. Οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις σε σχέση με το ΑΕΠ από γεωργία για το 2001 33

Συνεχίζουμε με τα γραφήματα για τους απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις με τους απασχολούμενους στην γεωργία για το 1991 και το 2001. Όσον αφορά τα γραφήματα του 1991 παρατηρούμε ότι όσο αυξάνεται ο δείκτης των απασχολούμενων / εκμεταλλεύσεις συγχρόνως αυξάνεται και ο δείκτης των απασχολούμενων στην γεωργία το ίδιο ισχύει και για το 2001 χωρίς να υπάρχουν σημαντικές διαφορές στους νομούς. Οπότε οι δύο αυτοί δείκτες έχουν ισχυρή θετική συσχέτιση μεταξύ τους όπως αναφέραμε και παραπάνω.(γράφημα 5,6). 60,0 ΡΟΔΟΠΗΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ 50,0 ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ ΠΕΛΛΗΣ ΑΠΑΣΧΟ\ΜΕΝΟΙ ΓΕΩΡΓΙΑ 1991 40,0 30,0 20,0 ΧΙΟΥ ΣΑΜΟΥ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΗΛΕΙΑΣ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΑΡΤΗΣ ΕΒΡΟΥ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΠΡΕΒΕΖΗΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΦΛΩΡΙΝΗΣ ΗΜΑΘΙΑΣ ΠΙΕΡΡΙΑΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΚΙΛΚΙΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ ΛΑΡΙΣΗΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΧΑΝΙΩΝ ΛΕΣΒΟΥ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΔΡΑΜΑΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ΑΧΑΙΑΣ ΦΩΚΙΔΟΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΕΥΒΟΙΑΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΣΕΡΡΩΝ ΞΑΝΘΗΣ 10,0 ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ R Sq Linear = 0,514 0,0 25,0 50,0 75,0 100,0 ΑΠΑΣΧΟ\ΜΕΝΟΙ/ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ 1991 125,0 Γράφημα 5. Οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις σε σχέση με τους απασχολούμενους στην γεωργία για το 1991 34

ΡΟΔΟΠΗΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΠΕΛΛΗΣ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ ΑΠΑΣΧΟ\ΜΕΝΟΙ ΓΕΩΡΓΙΑ 2001 40,0 20,0 ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΣΕΡΡΩΝ ΗΛΕΙΑΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΑΡΤΗΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΠΡΕΒΕΖΗΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΕΒΡΟΥ ΗΜΑΘΙΑΣ ΛΑΡΙΣΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΦΛΩΡΙΝΗΣ ΚΙΛΚΙΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΑΒΑΛΑΣ ΔΡΑΜΑΣ ΣΑΜΟΥ ΧΑΝΙΩΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ ΦΩΚΙΔΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΕΥΒΟΙΑΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΧΑΙΑΣ ΧΙΟΥ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΞΑΝΘΗΣ ΠΙΕΡΡΙΑΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ R Sq Linear = 0,299 ΑΘΗΝΩΝ 0,0 25,0 50,0 75,0 100,0 ΑΠΑΣΧΟ\ΜΕΝΟΙ/ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ 2001 125,0 Γράφημα 6. Οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις σε σχέση με τους απασχολούμενους στην γεωργία για το 2001 Για τα γραφήματα των απασχολούμενων / εκμεταλλεύσεις με τους αγρότες άνω των 65 ετών για το 1991 και το 2001 έχουμε τα εξής, παρατηρούμε ότι στο γράφημα του 1991 έχουμε μια φθίνουσα πορεία, δηλαδή όσο αυξάνονται οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις τόσο μειώνονται οι αγρότες άνω των 65 ετών αυτό πιθανόν συμβαίνει λόγω της αύξησης των αγροτών μικρότερων ηλικιών και είναι απολύτως λογικό. Υπάρχουν φυσικά και κάποιες εξαιρέσεις σε κάποιους νομούς οι οποίοι έχουν απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις και αγρότες άνω των 65 ετών πάνω από τον μέσο όρο της χώρας (Κεφαλληνία, Λακωνία, Ζακύνθου).(Γράφημα 7). 35

ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ 40,0 ΦΩΚΙΔΟΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ ΑΓΡΟΤΕΣ >65 % 1991 20,0 ΧΙΟΥ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΣΑΜΟΥ ΛΕΣΒΟΥ ΑΧΑΙΑΣ ΧΑΝΙΩΝ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΑΡΤΗΣ ΗΛΕΙΑΣ ΕΥΒΟΙΑΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΚΟΖΑΝΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΠΡΕΒΕΖΗΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΙΛΚΙΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΦΛΩΡΙΝΗΣ ΛΑΡΙΣΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΙΕΡΡΙΑΣ R Sq Linear = 0,342 ΔΡΑΜΑΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΕΒΡΟΥ ΗΜΑΘΙΑΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΣΕΡΡΩΝ ΠΕΛΛΗΣ ΞΑΝΘΗΣ 25,0 50,0 75,0 100,0 ΑΠΑΣΧΟ\ΜΕΝΟΙ/ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ 1991 125,0 Γράφημα 7. Οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις σε σχέση με τους αγρότες >65 ετών για το 1991 Για το γράφημα του 2001 παρατηρούμε ότι δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές σε σχέση με το 1991. το μοναδικό αξιοπρόσεχτο είναι ότι ο νομός Αθηνών έχει αυξήσει κατά πολύ τους απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις όπως έχουμε αναφέρει και πιο πάνω και επίσης έχει μια αύξηση των αγροτών άνω των 65 ετών με αποτέλεσμα να ανέβει πάνω από το μέσο όρο της χώρας και στα δύο.(γράφημα 8). 36

ΛΕΥΚΑΔΟΣ 50,0 ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΦΩΚΙΔΟΣ ΣΑΜΟΥ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΑΓΡΟΤΕΣ >65 % 2001 40,0 30,0 ΧΙΟΥ ΑΡΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΑΧΑΙΑΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΕΥΒΟΙΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΛΕΣΒΟΥ ΗΛΕΙΑΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΧΑΝΙΩΝ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΕΒΕΖΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΙΛΚΙΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΚΟΖΑΝΗΣ ΛΑΡΙΣΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΔΡΑΜΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΚΑΒΑΛΑΣ 20,0 ΦΛΩΡΙΝΗΣ ΕΒΡΟΥ ΣΕΡΡΩΝ ΠΙΕΡΡΙΑΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΗΜΑΘΙΑΣ ΠΕΛΛΗΣ ΞΑΝΘΗΣ 10,0 R Sq Linear = 0,498 25,0 50,0 75,0 100,0 ΑΠΑΣΧΟ\ΜΕΝΟΙ/ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ 2001 125,0 Γράφημα 8. Οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις σε σχέση με τους αγρότες >65 ετών για το 2001 Για τους νέους αγρότες κάτω των 40 ετών σε σχέση με τους απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις για το 1991 και το 2001, παρατηρούμε ότι το 1991 έχουν γενικά μια αύξουσα πορεία με τους νομούς Ξάνθης, Πέλλης και Ροδόπης να ξεφεύγουν πολύ πάνω από το μέσο όρο της χώρας και στους απασχολούμενους / εκμεταλλεύσεις και στους αγρότες κάτω των 40 ετών, όπως είδαμε και στα προηγούμενα γραφήματα για τους αγρότες άνω των 65 ετών οι νομοί αυτοί έχουν πολύ μικρό ποσοστό ηλικιωμένων αγροτών.(γράφημα 9). Για το 2001 παρατηρούμε πάλι την αύξουσα πορεία χωρίς σημαντικές αλλαγές στους περισσότερους νομούς, μόνο ο νομός Καστοριάς έχει μια σημαντική αύξηση στους αγρότες κάτω των 40 ετών.(γράφημα 10). 37

ΞΑΝΘΗΣ 24,0 ΡΟΔΟΠΗΣ ΠΕΛΛΗΣ 21,0 ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΚΑΒΑΛΑΣ ΑΓΡΟΤΕΣ <40 % 1991 18,0 15,0 12,0 ΧΙΟΥ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΗΜΑΘΙΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΠΙΕΡΡΙΑΣ ΛΑΡΙΣΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΧΑΝΙΩΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΕΒΡΟΥ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΗΛΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΔΡΑΜΑΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ ΑΘΗΝΩΝ ΚΟΖΑΝΗΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΠΡΕΒΕΖΗΣ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΕΥΒΟΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΑΜΟΥ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΑΡΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΑΧΑΙΑΣ ΚΙΛΚΙΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΣΕΡΡΩΝ ΦΩΚΙΔΟΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ 9,0 ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΛΕΥΚΑΔΟΣ R Sq Linear = 0,218 6,0 25,0 50,0 75,0 100,0 125,0 ΑΠΑΣΧΟ\ΜΕΝΟΙ/ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ 1991 Γράφημα 9. Οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις σε σχέση με τους αγρότες <40 ετών για το 1991 30,0 ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΠΕΛΛΗΣ 25,0 ΦΛΩΡΙΝΗΣ ΞΑΝΘΗΣ ΑΓΡΟΤΕΣ <40 % 2001 20,0 15,0 ΗΜΑΘΙΑΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ΔΡΑΜΑΣ ΣΕΡΡΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΕΒΡΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΧΑΝΙΩΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΛΑΡΙΣΗΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΚΙΛΚΙΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ ΑΘΗΝΩΝ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΗΛΕΙΑΣ ΧΙΟΥ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ ΠΡΕΒΕΖΗΣ ΑΧΑΙΑΣ ΠΙΕΡΡΙΑΣ ΡΟΔΟΠΗΣ 10,0 ΦΩΚΙΔΟΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΣΑΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΕΥΒΟΙΑΣ ΑΡΤΗΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ R Sq Linear = 0,291 5,0 ΛΕΥΚΑΔΟΣ 25,0 50,0 75,0 100,0 ΑΠΑΣΧΟ\ΜΕΝΟΙ/ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ 2001 125,0 Γράφημα 10. Οι απασχολούμενοι / εκμεταλλεύσεις σε σχέση με τους αγρότες <40 ετών για το 2001 38

Τέλος έχουμε κάποια γραφήματα για την σύγκριση των ηλικιών των αγροτών του 1991 σε σχέση με το 2001. Παρατηρούμε για τους αγρότες οι οποίοι είναι κάτω των 40 ετών ότι οι νομοί Φλωρίνης, Καστοριάς και Πέλλης έχουνε μια αρκετά σημαντική αύξηση το 2001 σε σχέση με το 1991 ενώ αντιθέτως ο νομός Αργολίδος έχει μια σημαντική μείωση το 2001, όλοι οι άλλοι νομοί είναι σχεδόν ίδιοι χωρίς σημαντικές μεταβολές.(γράφημα 11). Για τους αγρότες οι οποίοι είναι άνω των 65 ετών παρατηρούμε ότι ο νομός Αθηνών και ο νομός Αργολίδος έχουνε μια αύξηση των ηλικιωμένων αγροτών ενώ αντίθετα ο νομός Καστοριάς έχει μια σημαντική μείωση.(γράφημα 12). 30,0 ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΠΕΛΛΗΣ 25,0 ΦΛΩΡΙΝΗΣ ΞΑΝΘΗΣ ΑΓΡΟΤΕΣ <40 % 2001 20,0 15,0 10,0 ΗΜΑΘΙΑΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΔΡΑΜΑΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ΣΕΡΡΩΝ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΕΒΡΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΙΛΚΙΣ ΛΑΡΙΣΗΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΧΑΝΙΩΝ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΠΙΕΡΡΙΑΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΛΕΣΒΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΧΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΗΛΕΙΑΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΑΧΑΙΑΣ ΦΩΚΙΔΟΣ ΠΡΕΒΕΖΗΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΣΑΜΟΥ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΕΥΒΟΙΑΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΑΡΤΗΣ R Sq Linear = 0,643 5,0 ΛΕΥΚΑΔΟΣ 6,0 9,0 12,0 15,0 18,0 21,0 24,0 ΑΓΡΟΤΕΣ <40 % 1991 Γράφημα 11. Οι αγρότες <40 ετών του 1991 σε σχέση με τους αγρότες <40 ετών του 2001 39