Αρχή της αντικειμενικής αμεροληψίας και (α)λυσιτέλεια λόγου ακυρώσεως περί παραβίασής της (με αφορμή την ΣτΕ 1566/2016) Με την απόφαση 1566/2016 (πενταμελούς σύνθεσης του Γ Τμήματος) του Συμβουλίου της Επικρατείας απορρίφθηκε αίτηση ακυρώσεως υποψήφιου (του Α) του πρόσφατου διαγωνισμού εισαγωγής στην Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών κατά των αποτελεσμάτων των γραπτών εξετάσεων και κατά του πίνακα επιτυχόντων του διαγωνισμού, στον οποίο δεν συμπεριλήφθηκε, διότι βαθμολογήθηκε σε μία από τις γραπτές δοκιμασίες με βαθμό μικρότερο του 6/15, ήτοι χαμηλότερο του ελάχιστου ορίου που προβλέπει ο νόμος ως προϋπόθεση επιτυχίας στις γραπτές εξετάσεις. Το ενδιαφέρον της απόφασης δεν συνίσταται τόσο στις σκέψεις της για το θεμιτό της νομοθετικής διάταξης που προβλέπει το όριο αυτό ή για την έκταση του ελέγχου του ακυρωτικού δικαστή επί της βαθμολόγησης των γραπτών όσο για τις κρίσεις της επί του ζητήματος της (αντικειμενικής) αμεροληψίας (μέλους) της εξεταστικής επιτροπής, που ήγειρε ο αιτών. Το ζήτημα προέκυψε λόγω της επαγγελματικής σχέσης που είχε στο παρελθόν με (τελικώς επιτυχούσα) υποψήφια (Χ) καθηγητής της Νομικής (ο Β) ο οποίος συμμετείχε στη σύνθεση της εξεταστικής επιτροπής του διαγωνισμού, πρότεινε θέματα για τη γραπτή δοκιμασία στην οποία κόπηκε ο αιτών (Α), βαθμολόγησε τα γραπτά των υποψηφίων στη δοκιμασία αυτή και, περαιτέρω, αξιολόγησε τους υποψηφίους στις προφορικές εξετάσεις. Με την απόφαση του Δικαστηρίου κρίθηκε (με μειοψηφία της Προέδρου και των δύο Παρέδρων) ότι η επαγγελματική σχέση που είχε ο Β με τη Χ, ενόψει του είδους και της έκτασής της και του χρονικού διαστήματος κατά το οποίο λειτούργησε, δεν ήταν τέτοια ώστε να «[...] στοιχειοθετείται ύπαρξη ιδιάζουσας σχέσης του [Β] προς την [Χ], δημιουργούσα τεκμήριο επηρεασμού αυτού, η περί της οποίας καταφατική κρίση, ενόψει και του διακυβεύματος της υπόθεσης, πρέπει να είναι τεκμηριωμένη πέρα από κάθε αμφιβολία [ ]». Το ζήτημα ήταν ευαίσθητο και οριακό και, γι αυτό, καλό είναι, σε τέτοιες περιπτώσεις, να εφαρμόζεται κατ αναλογία η αρχή της προφύλαξης, ώστε να εκμηδενίζεται η πιθανότητα σχετικής ένδικης αμφισβήτησης και 1
ακύρωσης της διαδικασίας. Θα προσπαθήσω να εισφέρω στη συζήτηση προσεγγίζοντας το ανωτέρω ζήτημα από μια άλλη οπτική γωνία, εκείνη της λυσιτέλειας του προβληθέντος λόγου ακυρώσεως περί κακής σύνθεσης της εξεταστικής επιτροπής, λόγω παραβίασης της αρχής της αντικειμενικής/δομικής αμεροληψίας της. Το Δικαστήριο φαίνεται ότι αντιπαρήλθε τον προβληματισμό περί (α)λυσιτέλειας, με την ακόλουθη σκέψη του: «[ ] σύμφωνα με την αρχή της αμεροληψίας των διοικητικών οργάνων, [ ] τα όργανα της Διοίκησης, είτε ενεργούν ατομικώς είτε ως μέλη συλλογικού οργάνου, πρέπει να παρέχουν τα εχέγγυα αμερόληπτης κρίσης, ώστε να δημιουργείται στους πολίτες πεποίθηση για το αδιάβλητο των πράξεων που εκδίδονται από αυτά, πράγμα που δεν συμβαίνει όταν υπάρχουν ιδιαίτεροι δεσμοί ή ιδιάζουσα σχέση μέλους συλλογικού οργάνου προς κρινόμενο υποψήφιο. Κατά συνέπεια, άσχετα από την ύπαρξη διάταξης που να προβλέπει για ειδικούς λόγους την εξαίρεση του συγκεκριμένου μέλους του διοικητικού οργάνου, η ενέργειά του που έγινε παρά τη συνδρομή τέτοιων λόγων είναι ελαττωματική και συνεπάγεται την ακυρότητα της σχετικής διοικητικής πράξης λόγω του τεκμηρίου επηρεασμού του που δημιουργείται έτσι, έστω και αν δεν αποδεικνύεται ότι η πράξη αυτή υπήρξε πραγματικά μεροληπτική (ΣΕ 689/1987, 2263/1991, 5263/1996 κ.ά.).». Από την προηγούμενη σκέψη και λαμβανομένων υπόψη των προαναφερόμενων επίδικων πράξεων, συνάγεται ότι η παραβίαση της αρχής της αμεροληψίας, λόγω ιδιάζουσας σχέσης μέλους εξεταστικής επιτροπής προς κρινόμενο υποψήφιο, δημιουργεί λόγο ακυρώσεως της σχετικής διοικητικής πράξης, νοούμενης ως τέτοιας και της κρίσης άλλων υποψηφίων, στους οποίους περιλαμβάνονται και εκείνοι οι οποίοι απέτυχαν διότι δεν κατάφεραν να λάβουν την ελάχιστη απαιτούμενη βαθμολογική βάση σε κάποια από τις γραπτές δοκιμασίες. Η ανωτέρω θέση δεν είναι και αναντίρρητη, αν ληφθεί υπόψη η νομολογία περί της (α)λυσιτέλειας λόγου ακυρώσεως που αναφέρεται σε πλημμέλεια της διαδικασίας έκδοσης της προσβαλλόμενης διοικητικής πράξης. Ειδικότερα, υπενθυμίζεται ότι «[...] κατά τα ήδη κριθέντα (ΣτΕ 530/2003 Ολομ., 2916/2007, 846, 3813/2010, 667, 4306/2011, 1970/2013), όταν 2
προσβάλλεται διοικητική πράξη που έχει εκδοθεί κατά δεσμία αρμοδιότητα και ο αιτών δεν αμφισβητεί τα κρίσιμα πραγματικά περιστατικά, τότε, και υπό την προϋπόθεση ότι δεν πρόκειται για περίπτωση ανυποστάτου πράξεως, παρέλκει ως αλυσιτελής η έρευνα τυπικών λόγων, όπως είναι οι λόγοι περί αναρμοδιότητος, μη νομίμου συγκροτήσεως ή κακής συνθέσεως του συλλογικού οργάνου που εξέδωσε την πράξη, ή οργάνου που γνωμοδότησε κατά την διαδικασία έκδοσής της, καθώς και οι λόγοι περί μη τηρήσεως των τύπων που έχουν ταχθεί από το νόμο για την έκδοσή της. Και τούτο, διότι το αρμόδιο διοικητικό όργανο, ακόμη και αν δεν είχε συντελεσθεί η προβαλλόμενη παραβίαση ουσιώδους τύπου της διαδικασίας, θα όφειλε κατά νόμο να εκδώσει την πράξη με το ίδιο ακριβώς περιεχόμενο.» (βλ. ΣτΕ Δ Τμ. 1172/2016). Ενόψει της παραπάνω νομολογίας, πρέπει να γίνει δεκτό ότι η παρανομία που προκύπτει από τη συμμετοχή ορισμένου προσώπου σε συλλογικό όργανο της Διοίκησης, κατά παράβαση της αρχής της αμεροληψίας, δεν άγει κατ ανάγκη σε ακύρωση της προσβαλλόμενης πράξης του οργάνου αυτού, κατ αποδοχή σχετικού λόγου ακυρώσεως. Η τοιαύτη ακύρωση προϋποθέτει τη λυσιτέλεια του λόγου, η οποία εξετάζεται με βάση (i) το είδος της ασκηθείσας διοικητικής αρμοδιότητας και το περιεχόμενο της δυσμενούς για τον διοικούμενο πράξης, (ii) τη φύση του προβαλλόμενου κωλύματος συμμετοχής και τη σχέση του με τη διαμόρφωση του ρυθμιστικού περιεχομένου της επίδικης πράξης, (iii) το λοιπό περιεχόμενο της αιτήσεως ακυρώσεως/προσφυγής και την έκταση ελέγχου του διοικητικού δικαστή. Ενόψει των ανωτέρω κριτηρίων, στην υπόθεση επί της οποίας εκδόθηκε η ΣτΕ 1566/2016 θα μπορούσαν να παρατηρηθούν τα ακόλουθα. Ο αιτών υποψήφιος Α αποκλείσθηκε από τον πίνακα επιτυχόντων του προκριματικού σταδίου, ήτοι των γραπτών εξετάσεων, και συνακόλουθα δεν συμπεριλήφθηκε στον πίνακα επιτυχόντων του διαγωνισμού, διότι δεν έλαβε τη βαθμολογική βάση (6/15) σε μία από τις γραπτές δοκιμασίες (Α θέμα συνταγματικού δικαίου, γενικού διοικητικού δικαίου και δικαίου διοικητικών διαφορών). Η επίδικη πράξη αποκλεισμού του Α εκδόθηκε από την εξεταστική επιτροπή κατ ενάσκηση δέσμιας αρμοδιότητας, διότι ο νόμος επιβάλλει τον αποκλεισμό του υποψηφίου που δεν λαμβάνει την οριζόμενη βαθμολογική βάση σε κάποια από τις γραπτές 3
δοκιμασίες. O B ήταν μέλος της εξεταστικής επιτροπής και συμμετείχε στο στάδιο των γραπτών εξετάσεων τόσο ως εισηγητής θεμάτων (πρότεινε δύο από τα τέσσερα θέματα που τέθηκαν προς κλήρωση) όσο και ως πρώτος βαθμολογητής στη γραπτή δοκιμασία στην οποία απέτυχε ο Α, περαιτέρω δε συμμετείχε στις προφορικές εξετάσεις των υποψηφίων. Δεδομένου ότι ο Α είχε αποκλεισθεί από το στάδιο της προφορικής εξέτασης (συνεπεία της βαθμολόγησής του με 5/15 στην προαναφερόμενη γραπτή δοκιμασία), στην οποία μπόρεσε να συμμετάσχει μόνον κατόπιν της αναστολής εκτέλεσης που του χορηγήθηκε, η συμμετοχή του Β ως μέλους της εξεταστικής επιτροπής στις προφορικές εξετάσεις δεν έχει σχέση με τη βλαπτική για τον Α πράξη, η οποία εντάσσεται στο προηγούμενο στάδιο της διαγωνιστικής διαδικασίας (αποτελέσματα των γραπτών εξετάσεων). Επομένως, ο λόγος ακυρώσεως περί παραβίασης της αρχής της αμεροληψίας ήταν προφανώς αλυσιτελής, καθ ό μέρος (ήθελε θεωρηθεί ότι) αφορούσε στη σύνθεση της εξεταστικής επιτροπής, κατά το στάδιο των προφορικών εξετάσεων. Το ζήτημα της λυσιτέλειας του λόγου, όσον αφορά το στάδιο των γραπτών εξετάσεων, απαιτεί ενδελεχέστερη έρευνα. Συναφώς, πρέπει πρώτα απ όλα να σημειωθεί ότι η βαθμολόγηση των γραπτών των υποψηφίων συνιστά τεχνική/επιστημονική κρίση του εξεταστή, ως προς την οποία δεν καταλείπεται στάδιο διακριτικής ευχέρειας, και ελέγχεται από το δικαστή μόνο για πλάνη περί τα πράγματα, δηλαδή αν στηρίχθηκε σε ανύπαρκτα ή ανακριβή στοιχεία (βλ. ΣτΕ 1570/2016). Επομένως, η αμφισβητούμενη από τον Α αξιολόγησή του στη γραπτή δοκιμασία στην οποία κόπηκε και συνεπεία της οποίας έπρεπε, σύμφωνα με το νόμο (που απέκλειε και την αναβαθμολόγηση, αφού δεν σημειώθηκε διαφορά βαθμολογίας, και δη μεγαλύτερη των τριών μονάδων, μεταξύ των δύο αξιολογητών), να αποκλεισθεί από τον πίνακα επιτυχόντων διενεργήθηκε κατά δέσμια αρμοδιότητα. Παράλληλα απορρίφθηκαν από το Δικαστήριο (ως αφορώσες κατ ουσίαν στην ορθότητα της βαθμολόγησης) οι αιτιάσεις του Α περί πλάνης περί τα πράγματα. Εξάλλου, η πλημμέλεια περί μη νόμιμης σύνθεσης που επικαλέσθηκε ο αιτών Α αφορούσε κατά βάση όχι σε τεκμαιρόμενη μεροληπτική στάση του καθηγητή Β (ειδικά) σε βάρος του (δηλαδή του Α), αλλά σε τεκμήριο επηρεασμού του Β (ειδικά) υπέρ της υποψήφιας Χ. Επομένως, η προβληθείσα μεροληψία και πλημμέλεια της 4
διαδικασίας αφορούσε κατ ουσίαν στην επιτυχία της Χ στις γραπτές εξετάσεις και, ειδικότερα, στην αξιολόγησή της (με 8/15) στην προαναφερόμενη γραπτή δοκιμασία (Α θέμα συνταγματικού δικαίου, γενικού διοικητικού δικαίου και δικαίου διοικητικών διαφορών). Η ως άνω βαθμολόγηση της Χ, ανεξάρτητα αν μπορεί να συνδεθεί ευλόγως με κάποια, έστω τεκμαιρόμενη, ευνοϊκή στάση του Β απέναντί της (δεδομένου, μάλιστα, ότι δεν προκύπτει ότι το θέμα στην ανωτέρω γραπτή δοκιμασία ήταν ένα από εκείνα που πρότεινε ο Β ούτε, άλλωστε, τεκμηριώθηκε κάποια δυνατότητα του Β να ευνοήσει την Χ κατά τη βαθμολόγηση των γραπτών των υποψηφίων, κατά την οποία, τα ονόματά τους πρέπει εκ του νόμου να είναι καλυμμένα ούτε, πολύ περισσότερο, τέθηκε ζήτημα υποκειμενικής και πράγματι εκδηλωθείσας μεροληψίας του Β υπέρ της Χ), δεν μπορεί να θεωρηθεί ως επαρκώς συνδεόμενη με την αρνητική αξιολόγηση του Α στην επίμαχη γραπτή δοκιμασία, την οποία αυτός δεν κατάφερε να περάσει. Πράγματι, ακόμα κι αν υπήρχε κάποια δικαιολογημένη υπόνοια ευμενούς μεταχείρισης της Χ (ιδίως, συνεπεία της πιθανής κλήρωσης στην επίμαχη γραπτή δοκιμασία θέματος προταθέντος από τον Β), πάντως, η τοιαύτη μεταχείριση δεν δικαιολογεί αντικειμενικά την παράλληλη γένεση τεκμήριου αρνητικού επηρεασμού του Β ειδικά ως προς τον Α ή γενικά σε σχέση με όλους τους υπόλοιπους (περίπου 330, εκτός της Χ) υποψήφιους και βούλησής του να τους «κόψει» στη συγκεκριμένη δοκιμασία, την οποία, άλλωστε, πέρασε (λαμβάνοντας την προβλεπόμενη στο νόμο βαθμολογική βάση 6/15) ικανός αριθμός υποψηφίων (πάνω από 100) και, δη, πολλαπλάσιος του προκηρυχθέντος αριθμού σπουδαστών για εισαγωγή στη διοικητική κατεύθυνση της Σχολής Δικαστών. Με άλλα λόγια, το προβληθέν τεκμήριο επηρεασμού του Β υπέρ της Χ, λόγω της πρότερης επαγγελματικής τους σχέσης, θα μπορούσε ενδεχομένως να θεωρηθεί ότι λειτουργεί παράλληλα σε βάρος των άλλων υποψηφίων στο πλαίσιο της προφορικής εξέτασης και ότι προκαλεί ακυρότητα του αντίστοιχου σκέλους του εισαγωγικού διαγωνισμού, αλλά δεν ισχύει το ίδιο και ως προς την αξιολόγηση των υποψηφίων στην επίμαχη γραπτή δοκιμασία, η οποία, κατά το νόμο, οργανώνεται και διενεργείται με διαφορετικό τρόπο και με αυξημένα εχέγγυα φερεγγυότητας της 5
διαδικασίας. Τα εχέγγυα αυτά πρέπει να λαμβάνονται προσηκόντως υπόψη τόσο για τον καθορισμό των επιταγών της αντικειμενικής/δομικής αμεροληψίας κατά το οικείο στάδιο του διαγωνισμού όσο και για την εκτίμηση της λυσιτέλειας σχετικού λόγου ακυρώσεως. Εν προκειμένω, (α) η βλαπτική για τον Α πράξη βαθμολόγησής του στο στάδιο των γραπτών εξετάσεων και αποκλεισμού του από τον πίνακα επιτυχόντων εκδόθηκε κατ ενάσκηση δέσμιας αρμοδιότητας, (β) απορρίφθηκαν οι λόγοι ακυρώσεως με τους οποίους προβλήθηκε πλάνη περί τα πράγματα σε σχέση με τη βαθμολόγηση του Α στην επίμαχη γραπτή εξέταση και (γ) το προβληθέν κώλυμα συμμετοχής του Β ως μέλους της εξεταστικής επιτροπής, που αφορούσε σε επαγγελματική σχέση του Β με την υποψήφια Χ, δεν μπορεί, ενόψει των συνθηκών, να θεωρηθεί ότι συνδέεται ουσιωδώς και επαρκώς με την αξιολόγηση του Α στην επίμαχη γραπτή δοκιμασία, στην οποία δεν πέτυχε να λάβει την οριζόμενη στο νόμο βαθμολογική βάση. Τούτων έπεται ότι ο επίδικος αποκλεισμός του Α από τον πίνακα επιτυχόντων δεν παρουσιάζει επαρκή αιτιώδη σύνδεσμο με την προβληθείσα κακή σύνθεση της εξεταστικής επιτροπής, λόγω συνδρομής στο πρόσωπο του Β του προαναφερόμενου κωλύματος συμμετοχής, και ο οικείος λόγος ακυρώσεως ήταν απορριπτέος ως αλυσιτελής. Εναλλακτικά, εν πάση περιπτώσει, τα ανωτέρω στοιχεία θα μπορούσαν να ενισχύσουν την κρίση της πλειοψηφίας περί απόρριψης του λόγου ως αβάσιμου. Ιούλιος 2016 Ι. Δημητρακόπουλος 6