ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΥΜΠΡΑΞΗ «ΒΙΟ ΗΛΙΣ»

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΥΜΠΡΑΞΗ «ΒΙΟ ΗΛΙΣ» Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρωπίνου Δυναμικού» Θεματικός Άξονας Προτεραιότητας 7: «Διευκόλυνση της πρόσβασης στην Απασχόληση» Κατηγορία Παρέμβασης 1: «Ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης» «Τοπικά σχέδια για την απασχόληση, προσαρμοσμένα στις ανάγκες των τοπικών αγορών εργασίας» ΜΕΛΕΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΤΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΩΝ ΠΡΟΟΠΤΙΚΩΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ, ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΉΛΙΔΑΣ 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5 1.1 ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 6 1.2 ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ, ΣΤΟΧΟΙ, ΔΕΙΚΤΕΣ 7 1.3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 9 1.4 ΠΗΓΕΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 10 1.5 ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΣΥΜΠΡΑΞΗΣ 11 2. ΤΟ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ 18 2.1 ΦΥΣΙΚΟ ΚΑΙ ΔΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΗΛΙΔΑΣ 19 2.2 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 21 2.3 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 22 2.4 ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 23 Βροχοπτώσεις - Σχετική Υγρασία 24 Άνεμοι 24 2.5 ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 24 2.6 ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 25 3. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ - ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΗΛΙΔΑΣ 27 3.1 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 27 3.2 ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 30 3.2.1 Πληθυσμός 30 3.2.2 Πληθυσμιακή πυκνότητα 36 3.2.3 Δημογραφική φυσιογνωμία 38 3.2.3.1 Σύνθεση πληθυσμού κατά φύλο 38 3.2.3.2 Σύνθεση πληθυσμού κατά ηλικία 39 3.2.3.3 Δημογραφικοί Δείκτες 42 3.2.4 Εκπαίδευση του πληθυσμού 45 3.2.5 Κοινωνικά στοιχεία 46 3.3 ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ - ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ 48 3.3.1 Μορφολογικά χαρακτηριστικά 48 3.3.2 Κατανομή Χρήσεων Γης 50 2

3.4 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 55 3.4.1 Φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον 55 3.4.2 Πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον 56 3.5 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 60 3.5.1 Συνολικό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν 60 3.5.2 Κατά κεφαλή Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν 63 3.5.3 Απασχόληση - Ανεργία 63 3.5.4 Διάρθρωση εργατικού δυναμικού 65 3.5.5 Ανάλυση των επιχειρήσεων ανά κλάδο δραστηριότητας (διψήφιο κωδικό) 70 3.6 ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ 76 3.6.1 Πρωτογενής τομέας 76 3.6.1.1 Γεωργία 77 3.6.1.2 Υφιστάμενη κατάσταση Φυτικής παραγωγής ανά Καλλικρατικό Δήμο της Περιφερειακής Ενότητας Ηλείας 83 3.6.1.3 Υφιστάμενη κατάσταση Ζωικής παραγωγής ανά ανά Καλλικρατικό Δήμο της Περιφερειακής Ενότητας Ηλείας 93 3.6.2 Δευτερογενής τομέας 98 3.6.2.1 Προβλήματα ανάπτυξης του Δευτερογενή Τομέα 100 3.6.3 Τριτογενής τομέας 100 3.6.3.1 Η τουριστική ζήτηση στην Περιφέρεια 102 4. SWOT AΝΑLYSIS ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ 109 4.1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ S.W.O.T. ΑΝΑΛΥΣΗΣ 112 A. Δυνατά σημεία (strengths) 112 Β. Αδυναμίες (Weaknesses) 112 Γ. Ευκαιρίες (Opportunities) 113 Δ. Απειλές (Threats) 113 5. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ 115 5.1 ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ 116 5.2 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ 116 5.3 ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 118 5.3.1 Κοινοτική Νομοθεσία 118 5.3.2 Εθνική νομοθεσία προιόντων Φυτικής και Ζωικής προέλευσης 122 5.3.2.1 Εθνική νομοθεσία προιόντων φυτικής προέλευσης 122 5.3.2.2 Εθνική νομοθεσία προιόντων ζωικής προέλευσης 122 5.4 ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ 124 5.4.1 Η βιολογική γεωργία σε επίπεδο χώρας 124 5.4.2 Η βιολογική γεωργία σε επίπεδο Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας 125 5.4.3 Η βιολογική γεωργία σε επίπεδο Νομού Ηλείας 126 5.4.4 Η βιολογική γεωργία σε επίπεδο Δήμου Ήλιδας και Δημοτικών Ενοτήτων του Δήμου 127 5.5 ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ 129 3

5.5.1 Η βιολογική κτηνοτροφία σε επίπεδο χώρας 129 5.5.2 Η βιολογική κτηνοτροφία σε επίπεδο Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας 130 5.5.3 Η βιολογική κτηνοτροφία σε επίπεδο Νομού 131 5.5.4 Η βιολογική κτηνοτροφία σε επίπεδο Δήμου Ήλιδας και Δημοτικών Ενοτήτων 132 5.6 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΕΣ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ 133 5.6.1. Συγκριτικά στοιχεία για τις Περιφέρειες και τους Νομούς 134 5.7 ΠΡOBΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ 136 5.8 ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ 140 5.8.1 Οι προοπτικές του κλάδου γενικά 140 5.9 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 141 6. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΗΛΙΔΑΣ 143 6.1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ 147 6.2 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ 148 6.2.1 Βασικές αναπτυξιακές επιλογές στην βιολογική γεωργία 151 6.3 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΣΤΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ 154 6.4 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ 154 7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 156 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 159 4

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα ΤοπΣΑ έχουν ως αντικείμενο την ενεργοποίηση και κινητοποίηση των τοπικών φορέων με στόχο την εξασφάλιση της δημιουργίας θέσεων απασχόλησης για ανέργους, ως αποτέλεσμα διάγνωσης εξειδικευμένων τοπικών αναγκών και ανάδειξης των αναπτυξιακών δυνατοτήτων στις περιοχές παρέμβασης. Οι πράξεις αφορούν στην προετοιμασία των ανέργων ωφελουμένων και περιλαμβάνουν όλες τις απαραίτητες ενέργειες, από τη διαδικασία επιλογής μέχρι και την επιβεβαίωση της εξασφάλισης της δημιουργίας θέσεων απασχόλησης και τη διατήρηση αυτών τουλάχιστον για τρείς μήνες. Οι υλοποιούμενες πράξεις έχουν ως πεδίο αναφοράς τις τοπικές αγορές εργασίας και επικεντρώνονται στην υποστήριξη των ωφελουμένων, αλλά και των επιχειρήσεων μιας οριοθετημένης περιοχής, για τη σύζευξη της προσφοράς και της ζήτησης εργασίας. Οι πράξεις δίνουν έμφαση τόσο στην εξυπηρέτηση των αναγκών της υπάρχουσας τοπικής επιχειρηματικής κοινότητας, όσο και στη διεύρυνση αυτής μέσω της υποστήριξης και ενίσχυσης νέων επιχειρηματιών και της ανάδειξης νέων βιώσιμων πεδίων επιχειρηματικής δραστηριότητας. Οι ωφελούμενοι του παρόντος ΤοπΣΑ είναι άνεργοι, εγγεγραμμένοι στα Μητρώα Ανεργίας του ΟΑΕΔ. Επίσης, δυνητικοί ωφελούμενοι μπορεί να είναι και οι κάτωθι: Α. Νέοι επιστήμονες (ιατροί, οδοντίατροι, κτηνίατροι, φαρμακοποιοί, δικηγόροι, μηχανικοί που είναι απόφοιτοι Πανεπιστημιακών, Πολυτεχνικών Σχολών), εφόσον πληρούν τις παρακάτω προϋποθέσεις: Να έχουν κάνει έναρξη επιτηδεύματος (στην αρμόδια Δ.Ο.Υ.) υποχρεωτικά από την 02.01. 2012 και μετά. Δύνανται να ενταχθούν στο πρόγραμμα και όσοι έχουν προβεί σε έναρξη επιτηδεύματος από την 01/01/2011 και μετά, δηλώνοντας ως έδρα την οικία τους, με την προϋπόθεση ότι από την 02/01/2012 και μετά, έχουν προβεί σε πρώτη μεταβολή έδρας σε ανεξάρτητο επαγγελματικό χώρο. Ως ημερομηνία έναρξης θα θεωρείται η πρώτη μεταβολή. 5

Β. Ασφαλισμένοι στον ΟΓΑ, με ατομικό εισόδημα από γεωργικές δραστηριότητες που δεν υπερβαίνει τις 3.000 για το οικονομικό έτος 2013 (εισοδήματα του 2012) το δε ατομικό πραγματικό, ή αντικειμενικό εισόδημά τους από τις λοιπές πηγές δεν υπερβαίνει το ποσό των 9.000,00. Επισημαίνεται ότι δεν πρέπει να υπερβαίνουν ανά κατηγορία τα όρια του εισοδήματος. 1.1 ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Στόχος των ΤοπΣΑ είναι η εξασφάλιση της δημιουργίας θέσεων απασχόλησης για ανέργους, με την ενεργοποίηση και κινητοποίηση των τοπικών φορέων. Το Πρόγραμμα περιλαμβάνει δράσεις όπως κατάρτιση και επιμόρφωση, εκπαιδευτική πρακτική άσκηση σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, εκπόνηση business plan, εξειδικευμένες υπηρεσίες αξιολόγησης και έρευνας για τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων, παροχή υποστήριξης σε νομικά και φορολογικά θέματα. Ο στόχος του ΤοπΣΑ είναι, οι ωφελούμενοι άνεργοι, αφού ολοκληρώσουν την προετοιμασία τους μέσω των παραπάνω δράσεων, να είναι σε θέση ώστε: να ιδρύσουν επιχειρήσεις, οι οποίες θα αξιοποιούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής τους να αποκτήσουν τις προϋποθέσεις για να επιδοτηθούν/επιχορηγηθούν από άλλα επενδυτικά προγράμματα να αναπτύξουν δεξιότητες που θα καλύψουν τις διαπιστωμένες ανάγκες των τοπικών επιχειρήσεων που θα τους προσλάβουν. Η περιοχή στην οποία θα υλοποιηθεί το Πρόγραμμα, καθώς και οι τομείς παρέμβασης, προσδιορίστηκαν στο Σχέδιο Δράσης που υπέβαλλε η Αναπτυξιακή Σύμπραξη και αφορά την περιοχή του Δήμου Ήλιδας και την ευρύτερη περιοχή. Στόχος της παρούσας μελέτης είναι η αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης και των αναπτυξιακών προοπτικών στον τομέα της βιολογικής καλλιέργειας και επιχειρηματικότητας στο Δήμο Ήλιδας και την ευρύτερη περιοχή, με σκοπό η βιοκαλλιέργεια να αποτελέσει μια ελκυστική οικονομική δραστηριότητα, με ενδιαφέρουσες προοπτικές τόνωσης του αγροτικού εισοδήματος και παράλληλα τόνωσης της απασχόλησης με ταυτόχρονη μείωση της ανεργίας 6

δεδομένου ότι η περιοχή του Δήμου Ήλιδας, καθώς και η ευρύτερη περιοχή του Ηλειακού Κάμπου, παρουσιάζουν συγκριτικά πλεονεκτήματα που αναλύονται παρακάτω. 1.2 ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ, ΣΤΟΧΟΙ, ΔΕΙΚΤΕΣ Οι προτάσεις εμπίπτουν στην ακόλουθη θεματική προτεραιότητα και κατηγορία πράξεων και οικονομική δραστηριότητα ανά Άξονα Προτεραιότητας ή και ανά Επιχειρησιακό Πρόγραμμα. ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΚΧΩΡΗΣΗΣ 5307 ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Διευκόλυνση της πρόσβασης στην Απασχόληση στις 8 περιφέρειες σύγκλισης ΣΤΟΧΟΣ Σύγκλιση ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ Υλοποίηση ενεργών και προληπτικών μέτρων στην αγορά εργασίας ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΡΑΞΗΣ Τοπικά σχέδια για την απασχόληση, προσαρμοσμένα στις ανάγκες των τοπικών αγορών εργασίας Οι προτάσεις συμβάλλουν στους ειδικούς στόχους του Άξονα Προτεραιότητας και συνεισφέρουν στην εκπλήρωση των σχετικών δεικτών παρακολούθησης, οι οποίοι είναι: Ειδικοί Στόχοι Ενίσχυση της απασχόλησης των νέων μέσω ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης. Ενίσχυση της απασχόλησης των γυναικών μέσω ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης. Ενεργοποίηση των μακροχρόνια ανέργων και των ατόμων από ειδικές κοινωνικές ομάδες, που απειλούνται περισσότερο από τον αποκλεισμό από την αγορά εργασίας μέσω της εφαρμογής ειδικά στοχευόμενων δράσεων. Βελτίωση της αποτελεσματικότητας των πολιτικών απασχόλησης. Δείκτες Παρακολούθησης 7

Αριθμός ανέργων που ωφελούνται από ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης (Κατάρτιση, STAGE, ΝΘΕ, ΝΕΕ) Αριθμός ανέργων που συμμετείχαν σε ενέργειες κατάρτισης Αριθμός ανέργων ωφελουμένων στο πλαίσιο των ΤΟΠΣΑ που προωθούνται σε απασχόληση ή σε πρόγραμμα ενίσχυσης της απασχόλησης Τους φορείς που εμπίπτουν στις παρακάτω κατηγορίες δυνητικών Δικαιούχων: * Αναπτυξιακές Συμπράξεις βάσει του άρθρου 18, του Ν. 4019/2011 Αναπτυξιακές Συμπράξεις βάσει του άρθρου 18, του Ν. 4019/2011, ως Δυνητικοί Δικαιούχοι Πράξεων στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος 05: Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού", του Άξονα Προτεραιότητας 07: Διευκόλυνση της πρόσβασης στην Απασχόληση στις 8 περιφέρειες σύγκλισης, της Κατηγορίας Πράξης «Τοπικά σχέδια για την απασχόληση, προσαρμοσμένα στις ανάγκες των τοπικών αγορών εργασίας», που συγχρηματοδοτούνται από το ΕΚΤ. Για την υποβολή προτάσεων έργων (πράξεων), προκειμένου να ενταχθούν και χρηματοδοτηθούν στα πλαίσια του παραπάνω Άξονα Προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράμματος. Δυνητικοί δικαιούχοι των πράξεων ΤοπΣΑ είναι οι Αναπτυξιακές Συμπράξεις (Α.Σ.), όπως αυτές ορίζονται, οργανώνονται και λειτουργούν βάσει του άρθρου 18 του Ν.4019/2011. Σύμφωνα με τα οριζόμενα στο παραπάνω άρθρο: «Εταίροι των Αναπτυξιακών Συμπράξεων μπορεί να είναι: α) τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, β) οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης α βαθμού και οι κοινωφελείς επιχειρήσεις των ΟΤΑ α και β βαθμού, γ) οι δημόσιοι οργανισμοί και επιχειρήσεις, δ) οι αναπτυξιακές ανώνυμες εταιρείες του άρθρου 194 του Ν. 3852/2010 και του άρθρου 252 παρ.3 εδ. β του Ν. 3463/2006, ε) τα νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου κερδοσκοπικού ή μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, και στ) οι συνδικαλιστικές οργανώσεις εργοδοτών και εργαζομένων. Οι υπό στοιχεία α), β) και γ) φορείς δεν δύναται να ορισθούν συντονιστές εταίροι των Συμπράξεων». 8

Οι Αναπτυξιακές Συμπράξεις δεν μπορούν να αποτελούνται από λιγότερους των τριών Εταίρων, επί ποινή απαραδέκτου, άλλως δεν μπορούν να καταστούν Δικαιούχοι. Ένας φορέας μπορεί να συμμετάσχει σε περισσότερες της μίας Αναπτυξιακές Συμπράξεις (Α.Σ.), αλλά μπορεί να είναι συντονιστής μόνο σε μία Α.Σ. Η ίδια Αναπτυξιακή Σύμπραξη μπορεί να υποβάλει μόνο μία πρόταση στο πλαίσιο της παρούσας πρόσκλησης. 1.3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Η μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί για την εκπόνηση της μελέτης, βασίζεται στην ανάγκη αποτύπωσης της υπάρχουσας κατάστασης και των αναπτυξιακών προοπτικών στον τομέα της βιολογικής καλλιέργειας και επιχειρηματικότητας στην περιοχή του Δήμου Ήλιδας. Η μεθοδολογία θα περιλαμβάνει τα ακόλουθα: Συγκέντρωση στατιστικών στοιχείων από κάθε διαθέσιμη πηγή Συναντήσεις και επισκέψεις όπου και με όποιους κριθεί απαραίτητο για την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης Αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διερεύνηση των αναπτυξιακών προοπτικών στον τομέα της βιολογικής καλλιέργειας και επιχειρηματικότητας Φάσεις υλοποίησης: 9

Α. Προετοιμασία και Οργάνωση Β. Συλλογή Στοιχείων Γ. Αξιολόγηση υφιστάμενης κατάστασης και προοπτικών του κλάδου Προπαρασκευαστικές Ενέργειες Συναντήσεις και επισκέψεις με φορείς Περιγραφή και Αξιολόγηση Υφιστάμενης Κατάστασης Διαμόρφωση Στρατηγικής και Αναπτυξιακών Προτεραιοτήτων 1.4 ΠΗΓΕΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Βασική πηγή στατιστικών στοιχείων αποτέλεσε η ΕΛΣΤΑΤ. Οι συγκεκριμένες πηγές κατά ΕΛΣΤΑΤ αναφέρονται στους σχετικούς πίνακες και δείκτες της μελέτης. Στατιστικά στοιχεία συγκεντρώθηκαν, επίσης από τις Νομαρχιακές και Περιφερειακές Υπηρεσίες και τον Δήμο. Οι συγκεκριμένες πηγές αναφέρονται στα σχετικά κεφάλαια. Άλλα δεδομένα αντλήθηκαν από τις μελέτες που έχουν ήδη εκπονηθεί και περιείχαν στοιχεία ανάλυσης. Ποιοτικά και περιγραφικά στοιχεία και πληροφορίες συγκεντρώθηκαν επίσης και με επιτόπια παρατήρηση και καταγραφές πεδίου. Τα στατιστικά στοιχεία που συγκεντρώθηκαν οργανώθηκαν σε ψηφιακές βάσεις δεδομένων για παραπέρα επεξεργασία. 10

1.5 ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΣΥΜΠΡΑΞΗΣ Η Αναπτυξιακή Σύμπραξη «Βίο Ήλις», που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του προτεινόμενου Σχεδίου, αποτελεί ένα πολύμορφο φορέα με σκοπό την δημιουργία υποδομών και την προώθηση πρακτικών με την αξιοποίηση εναλλακτικών τρόπων για την επαγγελματική δραστηριοποίηση ανέργων νέων επιστημών ασφαλισμένων στον ΟΓΑ και την ενδυνάμωσή της για την εφικτότητα της απασχόλησης και εν τέλει της κοινωνικής τους ένταξης, Το εταιρικό σχήμα της προτεινόμενης Αναπτυξιακής Σύμπραξης η οποία συστήνεται από επτά (7 ) τοπικούς φορείς που δραστηριοποιούνται σε διαφορετικά επίπεδα διοίκησης στον Νομό Ηλείας, διακρίνεται από πληρότητα, πολυμορφία και αντιπροσωπευτικότητα ως προς την σύνθεση της, γεγονός που εξασφαλίζει ευελιξία, καταλληλότητα και ικανότητα όσον αφορά: - το κεντρικό πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει - τις δράσεις που έχει σχεδιάσει να υλοποιήσει - την μελλοντική αξιοποίηση και διάδοση των αποτελεσμάτων του Σχεδίου Η Αναπτυξιακή Σύμπραξη αναπτύσσει στοχευμένες δράσεις που επιδιώκουν να λειτουργήσουν αντισταθμιστικά στα εξής: Ενίσχυση της απασχόλησης των νέων μέσω ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης. Ενίσχυση της απασχόλησης των γυναικών μέσω ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης. Ενεργοποίηση των ανέργων, των νέων επιστημόνων όπως ιατροί, οδοντίατροι, κτηνίατροι, φαρμακοποιοί, δικηγόροι, μηχανικοί και των Ασφαλισμένων στον ΟΓΑ, με ατομικό εισόδημα από γεωργικές δραστηριότητες που δεν υπερβαίνει τις 3.000 για το οικονομικό έτος 2013 μέσω της εφαρμογής ειδικά στοχευόμενων δράσεων. Βελτίωση της αποτελεσματικότητας των πολιτικών απασχόλησης Η Αναπτυξιακή Σύμπραξη συστάθηκε κατά τέτοιο τρόπο που της επιτρέπει να παρέμβει ουσιαστικά σε αυτά τα προβλήματα και όχι μόνο να προσφέρει απλές λύσεις στα προβλήματα που βιώνουν οι ομάδες στόχος του. Φιλοδοξία της αποτελεί η προώθηση της ευρύτερης εφαρμογής και αξιοποίησης προϊόντων και καλών πρακτικών μέσω των δράσεών 11

που αναπτύσσει, για την ενίσχυση τόσο της ενσωμάτωσης των ομάδων στόχου, όσο και της ενίσχυσης της κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας σε τοπικό επίπεδο. Το σύνολο των φορέων που συνθέτουν την ΑΣ έχουν έδρα εντός της Περιφερειακής Ενότητας Ηλείας και αναπτύσσουν έντονη δράση ο καθένας στον τομέα του. Η σύνθεση της Αναπτυξιακής Σύμπραξης που σχεδίασε το προτεινόμενο έργο και σχεδιάζει να το υλοποιήσει προέκυψε μετά την εφαρμογή των εξής κριτηρίων: - της ικανότητας αποτελεσματικής αντιμετώπισης του κεντρικού προβλήματος - της ανταπόκρισης στις δράσεις του έργου - στην δυνατότητα μελλοντικής αξιοποίησης και διάδοσης - της εξασφάλισης της βέλτιστης συνεργασίας μεταξύ των φορέων Τα ειδικά κριτήρια επιλογής των φορέων της σύμπραξης αντιστοιχούν σε ικανές συνθήκες που εξασφαλίζουν την δυνατότητα ορθολογικής αντιμετώπισης του κεντρικού προβλήματος και αποτελεσματικής εφαρμογής των δράσεων που προτείνονται. Οι συνθήκες αυτές αφορούν: - Την πολυμορφία των φορέων εξασφαλίζοντας την εταιρικότητα σε τοπικό επίπεδο και πολυσυμμετοχικότητα - Την αντιστοίχιση των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων με τις δράσεις που αναλαμβάνουν - Την τεχνογνωσία και εμπειρία τους στις απαιτήσεις σχεδιασμού και εφαρμογής των δράσεων του σχεδίου - Την ικανότητα αποτελεσματικού τρόπου αντιμετώπισης διαχειριστικών, οργανωτικών, χρηματοοικονομικών και επικοινωνιακών απαιτήσεων υλοποίησης του σχεδίου - Την αντιπροσωπευτικότητα τους όσον αφορά στα διαφορετικά επίπεδα διοίκησης που δραστηριοποιούνται και την εκπροσώπηση των μελών των ομάδων στόχου - Την αποτελεσματική προσέγγιση και συμμετοχή των επωφελούμενων ομάδων και κατανόηση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν την εκπροσώπηση τους στο εταιρικό σχήμα Ενεργός συμμετοχή των ομάδων στόχου 12

- Την ικανότητα ενσωμάτωσης των αρχών της ισότητας (Gender mainstreaming) τόσο κατά την ανάπτυξη του σχεδίου, όσο και κατά την υλοποίηση και αξιολόγησή του - Την αποτελεσματική προσέγγιση άλλων φορέων και οργανώσεων για την μελλοντική αξιοποίηση των αποτελεσμάτων του έργου - Την επίτευξη της διάχυσης και αποτελεσματικής διάδοσης των αποτελεσμάτων των δράσεων Η προτεινόμενη αναπτυξιακή σύμπραξη συγκροτείται από τους ακόλουθους φορείς οι οποίοι, ανταποκρίνονται στις παραπάνω συνθήκες και είναι κατάλληλοι να προσεγγίσουν το πρόβλημα και να υλοποιήσουν τις δράσεις του προτεινόμενου έργου : 1. Κοινωφελής επιχείρηση Η Δημοτική Κοινωφελής Επιχείρηση Ήλιδας, κατοχυρώνει με την συμμετοχή της την αντιμετώπιση του κεντρικού προβλήματος και την αποτελεσματική υλοποίηση των δράσεων του έργου μέσω της σημαντικής 14ετούς εμπειρίας που διαθέτει. Η Δημοτική Κοινωφελή Επιχείρηση Ηλιδας προέρχεται από την συγχώνευση των κοινωφελών επιχειρήσεων Αμαλιάδας και Πηνειας και κατά τα έτη λειτουργίας της συνέβαλλε: στην κοινωνική προστασία και αλληλεγγύη, στην παιδεία, τον πολιτισμό και τον αθλητισμό, στο περιβάλλον, στην οργάνωση δημοτικής συγκοινωνίας, στην εκπόνηση και εφαρμογή προγραμμάτων έρευνας και τεχνολογίας για την ανάπτυξη της περιοχής τους. 2. Αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία Η Αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία «ΠΟΛΥΝΟΗ» δραστηριοποιείται στο κοινωνικό, περιβαλλοντικό, πολιτιστικό, αναπτυξιακό, εκπαιδευτικό και επιστημονικό πεδίο, 13

αναπτύσσοντας μία cross-border φιλοσοφία ενδυνάμωσης, κοινωνικής ευθύνης, κοινωνικής αλληλεγγύης και βιωσιμότητας. Στα πλαίσια της πρότασης η ΠΟΛΥΝΟΗ θα αναλάβει δράσεις που σχετίζονται με Τον επιχειρηματικό σχεδιασμό και τη γενικότερη επίβλεψη και στήριξη του σχεδίου Διοικητική και τεχνική υποστήριξη του σχεδίου την αξιοποίηση της δικτύωσης που διαθέτει για την προβολή του προγράμματος ενέργειες προβολής και ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης Η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία «ΠΟΛΥΝΟΗ» δραστηριοποιείται από το 2005 στο κοινωνικό, περιβαλλοντικό, πολιτιστικό, αναπτυξιακό, εκπαιδευτικό και επιστημονικό πεδίο, αναπτύσσοντας μία cross-border φιλοσοφία ενδυνάμωσης, κοινωνικής ευθύνης, κοινωνικής αλληλεγγύης και βιωσιμότητας (αειφόρου ανάπτυξης) γεγονός που την καθιστά ικανή να αντεπεξέλθει αποτελεσματικά στις απαιτήσεις των δράσεων που θα αναλάβει ως εταίρος της παρούσας Αναπτυξιακής Σύμπραξης. 3. Φορείς κατάρτισης Η ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ & ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Ε.Π.Ε., με έδρα τον Πύργο, αποτελεί ένα δυναμικό Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος. Δραστηριοποιείται κυρίως στον σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων κατάρτισης για ανέργους, εργαζόμενους, αυτοαπασχολούμενους και μέλη ευπαθών κοινωνικά ομάδων. Σημαντική είναι η εμπειρία της στη δημιουργία εκπαιδευτικών εργαλείων βασισμένων στα πολυμέσα και στην ανάπτυξη εξειδικευμένων παιδαγωγικών μεθόδων με βάση τις ιδιαιτερότητες και τις εξειδικευμένες δυνατότητες της εκάστοτε ομάδας καθώς και στην παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών υποστήριξης σε ανέργους με έμφαση στον επαγγελματικό προσανατολισμό, την προώθηση στην απασχόληση και την επιχειρηματική συμβουλευτική. Η συμμετοχή της ΟΛΥΜΠΙΑΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ συνεισφέρει την τεχνογνωσία και την εμπειρία των στελεχών της στις απαιτήσεις του 14

σχεδιασμού και εφαρμογής των συγκεκριμένων δράσεων που αναλαμβάνει, ήτοι, δράσεις κατάρτισης επιμόρφωσης και πληροφόρησης συμβουλευτικής υποστήριξης. 4. Φορείς εκπροσώπησης των εργοδοτών 4. Α. Ελληνικός Σύνδεσμος Νέων Επιχειρηματιών Ηλείας (Ε.ΣΥ.Ν.Ε.Η.) Ο Ελληνικός Σύνδεσμος Νέων Επιχειρηματιών Ηλείας (Ε.ΣΥ.Ν.Ε.Η.) έχει αποστολή να συνεισφέρει ουσιαστικά στη βελτίωση της οικονομικής και κοινωνικής παρουσίας της Ελληνικής Νεανικής Επιχειρηματικότητας. Στόχοι του Συνδέσμου είναι : Η οργάνωση των νέων επιχειρηματιών της Ηλείας και σύνδεση της με νέους επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και την αλλοδαπή. Η προώθηση της Ευρωπαϊκής ιδέας στους Νέους Επιχειρηματίες. Η προώθηση της επιχειρηματικής ιδέας σε Νέους με τη παροχή της σχετικής υποδομής και κατάρτισης. Η ανάπτυξη και καλλιέργεια επιχειρηματικού πνεύματος καθώς και πνεύματος αλληλεγγύης και συνεργασίας μεταξύ των μελών. Η προώθηση διεθνών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Η έμπρακτη συνεισφορά των Νέων Επιχειρηματιών στην οικονομική, επιχειρηματική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανάπτυξη της Ελλάδας. Η βελτίωση της πρόσβασης των νέων μικρών επιχειρήσεων σε προγράμματα και θεσμούς και η στήριξη της λειτουργίας τους με την απλοποίηση των διοικητικών διαδικασιών και την δημιουργία ενός σταθερού θεσμικού και οικονομικού περιβάλλοντος που να επιτρέπει την εύκολη ανάπτυξη νέων επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Η ενίσχυση καινοτόμων επιχειρηματικών ιδεών Η προώθηση της συνεργασίας και της δημιουργίας δικτύων μεταξύ τους. 15

Η ευαισθητοποίηση ενημέρωση παρακίνηση και ενίσχυση για την δημιουργία επιχειρήσεων από νέους και νέες και ενθάρρυνση της συνεργασίας των Πανεπιστημιακών και Τεχνολογικών ιδρυμάτων σε νέες επιχειρήσεις. Η συμμετοχή του Ελληνικού Συνδέσμου Νέων Επιχειρηματιών Ηλείας (Ε.ΣΥ.Ν.Ε.Η.), αναμένεται να συνεισφέρει στις απαιτήσεις του σχεδιασμού και εφαρμογής των δράσεων δικτύωσης που αναλαμβάνει. 4. Β. Επιμελητήριακή Εταιρεία Ανάπτυξης Ηλείας Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Η Επιμελητήριακή Εταιρεία Ανάπτυξης Ηλείας Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία διαθέτει ουσιαστική παρουσία στο Νομό Ηλείας. Η συμμετοχή της αναμένεται να συνεισφέρει την εμπειρία των στελεχών της στις απαιτήσεις του σχεδιασμού και εφαρμογής των δράσεων δικτύωσης και ενημέρωσης ευαισθητοποίησης που αναλαμβάνει. 5. Φορείς εκπροσώπησης της ομάδας στόχου Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Βιοκαλλιεργητών Αμαλιάδας και περιχώρων «ΒΙΟΗΛΙΣ» έχει αναπτύξει έντονη και πολυποίκιλη δράση στους τομείς της ενημέρωσης σχολείων για τα βιολογικά προϊόντα και την θρεπτική τους αξία, της διαφήμισης και ενημέρωσης των πολιτών για τα βιολογικά προϊόντα μέσω ΜΜΕ, Εφημερίδων και Internet μέσω της ιστοσελίδας του www.bioilis.gr. Επίσης λαμβάνει μέρος σε πολλές εκθέσεις όπως την AGROTIKA στην Θεσσαλονίκη, Ελιά και Ελαιόλαδο στην Αθήνα και BIOFACH στην Γερμμανία, ημερίδες και συνέδρια βιολογικών προϊόντων όπως το ECOFESTIVAL στην Αθήνα και το BIOLOGIKA στη Θεσσαλονίκη καθώς και σε περίπτερα στην Ηλείας εκθέτοντας τα προϊόντα του. Τα θέματα των Ημερίδων που έχει παρακολουθήσει έχουν σχέση με την ανάπτυξη βιολογικών προϊόντων, τους φορείς πιστοποίησης, τις καινοτόμες καλλιέργειες όπως τα σαλιγκάρια, το ιπποφαές, γκοτζό κ.α. Ο Συνεταιρισμός αποσκοπώντας στην βελτίωση της κοινωνικής κατάστασης και του βιοτικού επιπέδου των μελών του παρέχει ταυτόχρονα τεχνική βοήθεια και συνεταιριστική εκπαίδευση στα μέλη του. 16

Η συμμετοχή του Συνεταιρισμού Βιοκαλλιεργητών Αμαλιάδας και περιχώρων «ΒΙΟΗΛΙΣ», αναμένεται να συνεισφέρει την εμπειρία των στελεχών της στις απαιτήσεις του σχεδιασμού και εφαρμογής των δράσεων δικτύωσης που αναλαμβάνει. 6. Φορείς επιχειρηματικότητας Η εταιρεία «Ιωάννης Αγγελίδης και Σια Ο.Ε» δραστηριοποιείται στην εκπόνηση μελετών Οργάνωσης και επιχειρησιακής έρευνας, στην παροχή Υπηρεσιών υποστήριξης επιχειρήσεων για την ένταξή τους σε Αναπτυξιακά προγράμματα και στην παροχή επιχειρηματικών συμβουλών. Ειδικότερα ο Διαχειριστής της Ιωάννης Αγγελίδης Οικονομολόγος - Μελετητής διαθέτει τριακονταετή εμπειρία σε ένα ευρύ φάσμα οικονομικών μελετών καθώς από το 1983 δραστηριοποιείται επαγγελματικά κυρίως στους Νομούς Αχαΐας, Ηλείας, Αιτωλοακαρνανίας, Μεσσηνίας και Ζακύνθου. Η σημαντική εμπειρία της στην εκπόνηση Αναπτυξιακών μελετών και μελετών έρευνας αγοράς θα συμβάλλει καθοριστικά στην επιτυχή ολοκλήρωση και παράδοση της μελέτης αποτύπωσης της υπάρχουσας κατάστασης και των αναπτυξιακών προοπτικών στον τομέα της βιολογικής καλλιέργειας και επιχειρηματικότητας, στο διευρυμένο Δήμο Ήλιδας. Συμπερασματικά, η συμμετοχή της εταιρείας «Ιωάννης Αγγελίδης και Σια Ο.Ε» αναμένεται να συνεισφέρει με την τεχνογνωσία και την εμπειρία των στελεχών της στον προγραμματισμό και την υλοποίηση των δράσεων που θα αναλάβει ήτοι, την εκπόνηση της Μελέτης για την ανάλυση της τοπικής αγοράς του Δήμου Ήλιδας στον τομέα της βιολογικής καλλιέργειας και μέρος των δράσεων πληροφόρησης συμβουλευτικής υποστήριξης. Είναι εμφανές ότι η σύνθεση της αναπτυξιακής σύμπραξης, η εμπειρία και η διασύνδεση των εταίρων εξασφαλίζουν την ανάπτυξη καινοτομιών και αποτελεσματικών προσεγγίσεων όσον αφορά την αντιμετώπιση του κεντρικού προβλήματος, μέσω της ανάληψης κατάλληλων δράσεων. Επίσης εξασφαλίζουν την δυνατότητα διάδοσης και αξιοποίησης των αποτελεσμάτων του Σχεδίου και προώθησης της υιοθέτησης και ενσωμάτωσης των προτεινόμενων λύσεων στις εφαρμοζόμενες πολιτικές ή στις πολιτικές που θα εφαρμοστούν σε περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο. 17

2. ΤΟ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ Ο Νομός Ηλείας έχει συνολική έκταση 2.621 τετρ. χιλιόμετρα και πραγματικό πληθυσμό 161.226 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011 και πληθυσμιακή πυκνότητα 61,5 κατοίκους / τετρ. χλμ. Η μορφολογία του Νομού ποικίλλει, από τις πεδινές περιοχές της παραλιακής και κεντρικής ζώνης (Πύργου, Γαστούνης, Αμαλιάδας, Ανδραβίδας, Λεχαινών, Βάρδας), ημιορεινές περιοχές και το ορεινό τμήμα του (ΒΑ παραφυάδες του Ερύμανθου, Μίνθη, Λύκαιο, κλπ.). Το κλίμα του Νομού είναι ήπιο, με υψηλές βροχοπτώσεις και σημαντικά υδάτινα αποθέματα. Ο Νόμος διατρέχεται από τους δύο μεγαλύτερους ποταμούς της Πελοποννήσου (Αλφειό, Πηνειό), το υδάτινο δυναμικό των οποίων έχει αξιοποιηθεί με τη δημιουργία φραγμάτων και αρδευτικών δικτύων. Η εκτεταμένη αγροτική βάση αποτελεί τον πυρήνα της οικονομικής δραστηριότητας στο Νομό. Διαθέτοντας αξιολογότατα φυσικά διαθέσιμα (έδαφος, νερά, κλίμα) και σημαντική υποδομή στον πρωτογενή τομέα, η Ηλεία είναι προνομιούχος από την άποψη των αποτελεσμάτων, αλλά και του δυναμισμού του πρωτογενούς τομέα σε εθνικό επίπεδο. Σημαντική είναι η αγροτοβιομηχανική της βάση, ενώ ο υπόλοιπος δευτερογενής τομέας παρουσιάζει χαμηλά επίπεδα ανάπτυξης. Βασίζεται σε μικρές κυρίως επιχειρήσεις. Ο τουρισμός, με εξαίρεση την περιοχή της Ολυμπίας, η οποία είναι τουριστικό και αρχαιολογικό αξιοθέατο ύψιστης σημασίας, και ορισμένα σημεία με ειδικό ενδιαφέρον (Καϊάφας, Λουτρά Κυλλήνης-ιαματικός τουρισμός), δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένος. Το συνολικό τουριστικό δυναμικό του Νομού (φυσικά διαθέσιμα, αρχαιολογικοί χώροι, κάστραμνημεία) είναι υψηλότατο, με πολλά περιθώρια αξιοποίησης. Συνολικά, ο Νομός εμφανίζει υψηλό αναπτυξιακό δυναμικό, κυρίως στους τομείς της αγροτικής παραγωγής και των υπηρεσιών. Ο Νομός Ηλείας, σύμφωνα με το Νόμο 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Πρόγραμμα Καλλικράτης», αποτελείται από επτά (7) Δήμους που περιλαμβάνουν συνολικά είκοσι δύο (22) Δημοτικές 18

Ενότητες. Μεγαλύτεροι πληθυσμιακά Δήμοι είναι ο Δήμος Πύργου με 47.802 κατοίκους και ο Δήμος Ήλιδας με 32.235 κατοίκους. Συνολικά, ο Νομός χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά πληθυσμιακής μείωσης κατά την περίοδο 1951-1971, η οποία πήρε μεγάλες διαστάσεις στη δεκαετία 1961-1971 λόγω της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης. Η τάση αυτή επιβραδύνθηκε σε μεγάλο βαθμό στη δεκαετία 1971-81, οπότε οι συνολικές οικονομικές και παραγωγικές εξελίξεις είχαν ως αποτέλεσμα τη συγκράτηση του πληθυσμού και τη χαμηλή καθαρή πληθυσμιακή αύξηση στις πεδινές περιοχές. Η μικρή μείωση κατά την περίοδο αυτή, πρέπει να αποδοθεί στην εσωτερική μετανάστευση από τις μη ευνοημένες ορεινές περιοχές. Κατά τις δεκαετίες 1981-1991 και 1991-2001 ο Νομός παρουσίασε σημαντική πληθυσμιακή ανάκαμψη (1981: 160.305 κάτοικοι, 1991: 179.429 κάτοικοι, 2001: 193.288 κάτοικοι). Κατά την τελευταία δεκαετία 2001 2011 ο Νομός κατέγραψε πληθυσμιακή μείωση και ο πραγματικός πληθυσμός διαμορφώθηκε σε 161.226 κατοίκους. Τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα του Νομού είναι ο Πύργος με 25.062 κατοίκους (απογρ. 2011) και η Αμαλιάδα με 18.078 κατοίκους (απογρ. 2011). 2.1 ΦΥΣΙΚΟ ΚΑΙ ΔΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΗΛΙΔΑΣ Μορφολογικά, η περιοχή είναι πεδινή και εύφορη, με παραγωγή εσπεριδοειδών και οπωροκηπευτικών, ενώ έχει εισέλθει δυναμικά στο χώρο των βιολογικών καλλιεργειών. Τα προϊόντα της είναι ονομαστά στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Διατρέχεται από τον Πηνειό ποταμό και τέσσερις χείμαρρους (Κουρλέσας, Σοχιά, Λατίφι, Άμπουλας). Αποφασιστικής σημασίας υποδομή για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων αποτελεί η τεχνητή λίμνη του Φράγματος του Πηνειού. Στην πόλη της Αμαλιάδας, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή, υπήρξε σημαντική ανοικοδόμηση την τελευταία δεκαετία και σε συνδυασμό με την αντικατάσταση των παλαιών κατοικιών που είχαν υποστεί ζημιές από τους σεισμούς του Βαρθολομιού (1988) και του Πύργου (1993), η πόλη διαθέτει, στο μεγαλύτερο ποσοστό της, νεόδμητες κατοικίες. 19

Μια σειρά αναπλάσεων τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει σημαντικά το ιστορικό και εμπορικό κέντρο της πόλης. Ο Δήμος, αναγνωρίζοντας τη φυσική ομορφιά των περιοχών που συνιστούν το παραθαλάσσιο μέτωπο, έχει ήδη προβεί σε λειτουργικές και αισθητικές παρεμβάσεις σε αυτές. Ήδη έχουν κατασκευαστεί και παραδοθεί ποδηλατοδρόμοι ιδιαίτερης αισθητικής συνολικού μήκους 6 χιλιομέτρων στην παραλία και επεκτείνεται η σύνδεσή τους με την πόλη. Μορφολογικά, η περιοχή με την επιπεδότητά της και το καλό ρυμοτομικό της σχέδιο επιτρέπει την ευχερή μετακίνηση. Στο δυτικό τμήμα της πόλης έχουν αναπτυχθεί παραθαλάσσιοι οικισμοί οργανωμένοι και με αυξημένες δυνατότητες τουριστικής υποδομής. Η παραλία της Αμαλιάδας με νέα αισθητική λειτουργικότητα προσφέρει αναβαθμισμένες υπηρεσίες αναψυχής στους κατοίκους αλλά και τους επισκέπτες. Η πόλη διαθέτει παραλίες προσβάσιμες στο κοινό ( Αγίας Μαρίνας, Παλουκίου, Κουρούτας, Μαραθιάς, Ροβιάτας, Σαβαλίων) που εκτείνονται σε 16 km ακτογραμμής. Εκεί βρίσκεται και το παράλιο δάσος (Μαραθιάς). Διαθέτει επίσης ένα αλιευτικό καταφύγιο (Π αλουκίου) συνολικής χωρητικότητας 80 αλιευτικών σκαφών μέγιστου μήκους 20 μ και βυθίσματος 2μ. παρέχεται επίσης η δυνατότητα ελλιμενισμού 40 μικρών ταχύπλοων σκαφών. Η περιοχή εξυπηρετείται μέσω των εθνικών οδών Πατρών Πύργου Ολυμπίας και Πατρών - Τρίπολης. Η Αμαλιάδα εξυπηρετείται με σιδηροδρομικό σταθμό στο σιδηροδρομικό δίκτυο μονής μετρικής γραμμής Πάτρας Πύργου που εντάσσεται στο σιδηροδρομικό άξονα Πειραιά Κυπαρισσίας, η λειτουργία του οποίου έχει ανασταλλεί. 20

2.2 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ο Δήμος Ήλιδας δημιουργήθηκε από τη συνένωση δύο «Καποδιστριακών» Δήμων και οριοθετείται γεωγραφικά από τα διοικητικά όρια των πρώην «Καποδιστριακών» ΟΤΑ, οι οποίοι και αποτελούν τις δύο νέες Δημοτικές Ενότητες. Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας: Έκταση 251,9 τ.χλμ., πληθυσμιακή πυκνότητα 113,1 άτομα/τ.χλμ και μορφολογία εδάφους δέκα πέντε (15) πεδινές Τοπικές Κοινότητες και πέντε (5) ημιορινές. Δημοτική Ενότητα Πηνείας: Έκταση 148,5 τ.χλμ., πληθυσμιακή πυκνότητα 25,2 άτομα/τ.χλμ και μορφολογία εδάφους οκτώ (8) πεδινές Τοπικές Κοινότητες, επτά (7) ημιορινές και μία (1) ορεινή. ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Γεωγραφικά Στοιχεία Δήμου Ήλιδας Γεωγραφικά Στοιχεία Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας Δημοτική Ενότητα Πηνείας Δήμος Ήλιδας Έκταση (τ.χλμ.) 251,9 148,5 400,5 Πληθυσμιακή Πυκνότητα (άτομα/τ.χλμ.) 113,1 25,2 80,5 Η περιοχή του Δήμου, γεωγραφικά εντοπίζεται στο κεντρικό παράλιο τμήμα του Νομού Ηλείας και σύμφωνα με τη διοικητική κατανομή ανήκει στην Περιφερειακή Ενότητα Ηλείας της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας. 21

2.3 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Αρχαιολογικός χώρος Ήλιδας Η Αρχαία Ήλιδα κατά την αρχαιότητα ήταν η διοργανώτρια πόλη των Ολυμπιακών Αγώνων. Στις εγκαταστάσεις της φιλοξενούνταν και προπονούνταν αθλητές από όλο, το γνωστό τότε, κόσμο. Συστηματικές ανασκαφές αποκάλυψαν την αρχαία πόλη, μυκηναϊκούς τάφους, πλήθος μνημείων και κινητών ευρημάτων. Το ανασκαφικό έργο απέδωσε σημαντικά ευρήματα, ενώ διαρκής και συνεχής είναι ο αγώνας για τη συνέχιση του ανασκαφικού έργου. Επιπρόσθετα μπορεί ο επισκέπτης στον αρχαιολογικό χώρο να δει το Αρχαίο Θέατρο, του οποίου η λίθινη σκηνή με το προσκήνιο και τα παρασκήνια είναι από τα παλαιότερα της αρχαίας Ελλάδας, καθώς και το Νέο Θέατρο, στο οποίο φιλοξενούνται παραστάσεις υψηλού επιπέδου. Ηλειακή Πύλος Η Ηλειακή Πύλος βρισκόταν κοντά στην τεχνητή λίμνη του φράγματος Πηνειού και σύμφωνα με τον Παυσανία απέχει 80 στάδια από την Ήλιδα. Δέσποζε στην μέση της κοιλάδας του Πηνειού και ήταν στη μέση σχεδόν της διαδρομής και από Ήλιδα προς Λασιών και Αρκαδία και από Ήλιδα προς Ολυμπία. Στο βουνό της Ηλειακής Πύλου υπήρξε ακρόπολη 50 στρεμμάτων περίπου. Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Παυσανίας (2 ος αιώνας μ.χ), στην περιοχή του Δήμου και συγκεκριμένα κοντά στο σημερινό Αγραπιδοχώρι, μεταξύ των βουνών Αρμάτοβα και Κρεμίλα, όπου σώζονται ακόμα ερείπια, βρισκόταν η αρχαία πόλη της Ήλιδας, που ονομαζόταν Ηλειακή Πύλος. Ο Άγγλος αρχαιολόγος Λήκ τοποθετεί την Ηλειακή Πύλο νοτιότερα του Αγραπιδοχωρίου και ταυτίζει αυτή με τα ερείπια του Κούλουγλη, (περιοχή της σημερινής Οινόης), τα οποία βρίσκονταν πλησίον της ορεινής οδού που οδηγούσε από την Ήλιδα στην Ολυμπία. Η πόλη ιδρύθηκε κατά την παράδοση από τον Πύλωνα, γιο του Μεγαρέως Κλήσωνα, ο οποίος ίδρυσε την Πύλο της Μεσσηνίας και αφού εξορίστηκε από τον Πηλέα, 22

εγκαταστάθηκε στην Ήλιδα. Η προϊστορική αυτή Πύλος αναφέρεται ότι καταστράφηκε από τον Ηρακλή. Οι ιστορικές αναφορές στην Ηλειακή Πύλο είναι σπάνιες, όπως εξάλλου και γενικά για όλες τις πόλεις της Ήλιδας. Το 402 π.χ. καταλήφθηκε από τους Σπαρτιάτες, όταν αυτοί με επικεφαλής τον βασιλιά Αγη εισέβαλαν στην Ήλιδα. Το 366 π.χ εγκαταστάθηκαν σ αυτή οι δημοκρατικοί εξόριστοι της Ηλείας, με αρχηγούς τον Αργείο και τον Χάροπο, από όπου διεξήγαγαν πόλεμο κατά της Ήλιδας. Τον 2 ο αιώνα μ.χ, κατά την επίσκεψη τον περιηγητή Παυσανία σ αυτή, η πόλη ήταν ήδη κατεστραμμένη και ερειπωμένη. Μυκηναϊκοί τάφοι Δάφνης Στη Δάφνη, στη θέση Λακκαθέλα, ολοκληρώθηκε ανασκαφή μυκηναϊκού νεκροταφείου. Ανασκάφηκαν θαλαμωτοί μυκηναϊκοί τάφοι που ήταν ασύλητοι και απέδωσαν πλούσια ευρήματα σε κεραμική, οπλισμό και κοσμήματα από ημιπολύτιμους λίθους και υαλόμαζα. 2.4 ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Το κλίμα της Δυτικής Πελοποννήσου, χαρακτηρίζεται από ήπιους χειμώνες, άφθονες βροχοπτώσεις, σχετικά μικρή νέφωση και μεγάλη ηλιοφάνεια. Η περιοχή παρουσιάζει μια από τις μεγαλύτερες ηλιοφάνειες στην Ελλάδα (2700ώρες ετησίως). Η κατανομή της ετήσιας βροχόπτωσης διατηρεί το χαρακτηριστικό του μεσογειακού τύπου, δηλαδή η περίοδος των περιορισμένων βροχοπτώσεων (ξηρά περίοδος) συμπίπτει με τη θερμή περίοδο. 23

Βροχοπτώσεις - Σχετική Υγρασία Οι μέσες σχετικές υγρασίες κυμαίνονται από 62,6 % τον Ιούλιο έως 79,4 % το Δεκέμβριο. Οι μέσες μηνιαίες βροχοπτώσεις κυμαίνονται από 4,8 έως 151,5 mm, ενώ η μεγίστη 24ώρου έχει εμφανιστεί το μήνα Νοέμβριο (140,6 mm). Άνεμοι Οι άνεμοι που επικρατούν στην περιοχή έχουν κατά κανόνα Βόρεια - Βορειοδυτική διεύθυνση εκτός από το Νοέμβριο και το Δεκέμβριο. 2.5 ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Η γεωλογία της ευρύτερης περιοχής χαρακτηρίζεται από σύνθετη γεωλογική δομή και τεχνολογική εξέλιξη. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα τεκτονικό βύθισμα το οποίο σχηματίζουν οι Αλπικοί σχηματισμοί και το οποίο έχουν πληρώσει Μεταλπικοί σχηματισμοί πάχους πάνω από 1400 mm. Οι Αλπικοί σχηματισμοί εμφανίζονται στα βορειοανατολικά (όρος Σκόλλη), ενώ οι Μεταλπικοί σχηματισμοί σε όλη την υπόλοιπη έκταση της περιοχής Εμφανίζονται κυρίως οι ακόλουθοι,μεταλπικοί σχηματισμοί. Σχηματισμός Κεραμιδιάς ο σχηματισμός Κεραμιδιάς περιλαμβάνει άστρωτους αμμούχους ή ιλυούχος αργίλους με κάποιες ενδιαστρώσεις αδρόκοκκων υλικών και οριζόντιων λιγνιτών. Το χρώμα των αργίλων είναι συνήθως φαιο- μπλε κίτρινο και λαδί. Η ηλικία των σχηματισμών είναι Πλειοστοκαινική. Το περιβάλλον απόθεσής τους είναι λιμνοθαλάσσιο ως λιμναίο ενώ παρατηρούνται πολλές πλευρικές και κατακόρυφες τοπικές εξελίξεις προς υλικά όπως άμμου, ψηφίδες και μικροκροκαλοπαγή. Το πάχος του σχηματισμού είναι μεταβλητό από θέση σε θέση και φθάνει σύμφωνα με τα δεδομένα της υπαίθρου στα 400 μέτρα, ενώ σύμφωνα με τα δεδομένα γεωτρήσεων τα 750 24

μέτρα. Η απόθεση του σχηματισμού έλαβε χώρα μόνο σε ορισμένα τμήματα της μεταλπικής λεκάνης. Σχηματισμός Ερύμανθου Ο σχηματισμός Ερύμανθου αποτελείται κυρίως από πολυγενή κροκαλοπαγή χερσαίας προέλευσης τα οποία συνδέονται με ένα ερυθροπυριτικό χαλαρό λεπτομερή σχηματισμό. Τα κροκαλοπαγή περιέχουν συνήθως κροκάλες ασβεστολίθου (κυρίως της ενότητας της Πίνδου και του Γαβρόβου), ραδιολαριτών και σπανιότερα ψαμμιτών. Το μέγεθος τους είναι μεταβαλλόμενο και παρατηρείται μια σταδιακή αύξηση προς τις περιοχές που ήταν κοντά στην τροφοδοσία και αντίθετα μια σταδιακή ελάττωση προς τις περιοχές οι οποίες ήταν μακριά από την τροφοδοσία με παράλληλη αύξηση του βαθμού αποστρογγυλοποίησης. Ο σχηματισμός αυτός εμφανίζεται κυρίως στο ανατολικό τμήμα της λεκάνης Πύργου όπου καταλαμβάνει μεγάλη έκταση. Η ηλικία του σχηματισμού ο οποίος στην ουσία αποτελεί ένα τεράστιο παλαιοκώνιο είναι Πλειστοκαινική, ενώ το πάχος του δεν υπερβαίνει τα 150 μέτρα. 2.6 ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η περιοχή του Δήμου Ήλιδας υδρολογικά υπάγεται στο 02 Υδατικό Διαμέρισμα της Βόρειας Πελοποννήσου. Το Υδατικό Διαμέρισμα Βόρειας Πελοποννήσου έχει έκταση 7310 Κm 2, από τα οποία τα 1 309 Κm 2, ανήκουν στα νησιά Κεφαλλονιά, Ιθάκη και Ζάκυνθο. Το νότιο όριο του διαμερίσματος είναι ο υδροκρίτης που ξεκινά από το ακρωτήριο Κατάκολο, συνεχίζει στους ορεινούς όγκους Φολόης, Λαμπεία, Ερύμανθο, Αροάνεια, στο υψίπεδο Καλαβρύτων, στο νότιο όριο της κλειστής λεκάνης Φενεού, στους ορεινούς όγκους του Ολίγυρτου, Λύρκειου και Ονείων, και καταλήγει στο ακρωτήριο Τραχήλι μέσω των κορυφών Τραπεζώνα και Πολίτη. Το διαμέρισμα περιλαμβάνει τμήματα των Περιφερειών Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιόνιων Νησιών και αποτελείται από τους Νομούς Κεφαλληνίας και Ζακύνθου, 25

το μεγαλύτερο μέρος των Νομών Κορινθίας και Αχαΐας, το μισό του Νομού Ηλείας και μικρό μέρος του Νομού Αργολίδας. Οι κύριες υδρολογικές λεκάνες του διαμερίσματος είναι η λεκάνη του Πηνειού και η λεκάνη του Πύργου. Πρόκειται για την μεγαλύτερη λεκάνη του διαμερίσματος, με έκταση 868 Km 2. αποστραγγίζεται από τον Πηνειό, που διασχίζει την ορεινή και ημιορεινή Ηλεία και καταλήγει σήμερα στην τεχνητή λίμνη του φράγματος (τοποθεσία Κέντρο). Στο φράγμα καταλήγει και ο παραπόταμος Πηνειακός Λάδωνας (θερινή παροχή 0.4m 3 /s), που έχει ροή σε όλο το μήκος του. Ο Πηνειός και ο Πηνειακός Λάδωνας τροφοδοτούνται από τις πηγές του καρστικού συστήματος του νότιου Ερύμανθου. 26

3. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ - ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΗΛΙΔΑΣ 3.1 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Ο Δήμος Ήλιδας βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα του Νομού Ηλείας. Ο Δήμος αποτελείται από τριάντα έξι (36) Δημοτικές και Τοπικές Κοινότητες. Τα στοιχεία της οικιστικής και πληθυσμιακής ταυτότητας του Δήμου Ήλιδας, όπως αυτά προκύπτουν από τα στοιχεία της απογραφής της ΕΛΣΤΑΤ, του έτους 2011, εμφανίζονται αναλυτικά στον πίνακα 2. ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Οικιστική και πληθυσμιακή ταυτότητα Δήμου Ήλιδας Απογραφή Πληθυσμού 2011. Πραγματικός Πληθυσμός Περιγραφή De Facto Πληθυσμός ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 10.939.727 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 682.604 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΗΛΕΙΑΣ 161.226 ΔΗΜΟΣ ΗΛΙΔΑΣ 32.235 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΜΑΛΙΑΔΟΣ 28.488 Δημοτική Κοινότητα Αμαλιάδος 18.078 Άγιος Ιωάννης,ο 425 Αμαλιάς,η 16.487 Κουρούτας,ο 504 Μαραθέα,η 251 Παλούκι,το 143 Παναγία,η 122 Τσαφλέικα,τα 91 Τσιχλέικα,τα 55 Τοπική Κοινότητα Αγίου Δημητρίου 379 Άγιος Δημήτριος,ο 262 Κολοκυθάς,ο 117 Τοπική Κοινότητα Αγίου Ηλία Πηνηίων 401 Άγιος Ηλίας,ο 401 Τοπική Κοινότητα Αμπελοκάμπου 472 Αμπελόκαμπος,ο 472 Τοπική Κοινότητα Αρχαίας Ήλιδας 306 Αρχαία Ήλιδα,η 306 27

Τοπική Κοινότητα Αυγείου 323 Αυγείον,το 323 Τοπική Κοινότητα Γερακίου 612 Ανάληψις,η 112 Γεράκιον,το 500 Τοπική Κοινότητα Δάφνης 588 Δάφνη,η 560 Καλαθάς,ο 28 Τοπική Κοινότητα Δαφνιωτίσσης 399 Δαφνιώτισσα,η 399 Τοπική Κοινότητα Δουναίικων 670 Αγία Μαρίνα,η 17 Δανικά,τα 16 Δουναίικα,τα 610 Κάτω Κερτεζαίικα,τα 27 Τοπική Κοινότητα Καλυβίων Ήλιδος 452 Καλύβια,τα 452 Τοπική Κοινότητα Καρδαμά 975 Καρδαμάς,ο 946 Πετρούλαι,αι 29 Τοπική Κοινότητα Κέντρου 464 Κέντρον,το 464 Τοπική Κοινότητα Κεραμιδιάς 531 Κεραμιδιά,η 531 Τοπική Κοινότητα Κρυονέρου 312 Κρυόνερον,το 312 Τοπική Κοινότητα Περιστερίου 359 Αστεραίικα,τα 43 Παλαιολάνθη,η 11 Περιστέριον,το 305 Τοπική Κοινότητα Ροβιάτας 347 Κασιδιάρης,ο 18 Παραλία,η 32 Ροβιάτα,η 280 Ρωμέικα,τα 17 Τοπική Κοινότητα Σαβαλίων 1.219 Σαβάλια,τα 1.219 Τοπική Κοινότητα Σωστίου 295 Σώστιον,το 295 Τοπική Κοινότητα Χαβαρίου 1.306 Άγιος Γεώργιος,ο 76 Πέρα Χαβάρι,το 54 Χαβάριον,το 1.176 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΗΝΕΙΑΣ 3.747 Τοπική Κοινότητα Αγνάντων 282 Άγναντα,τα 242 28

Αμπελάκια,τα 40 Τοπική Κοινότητα Αγραπιδοχωρίου 147 Αγραπιδοχώριον,το 42 Βάλμη,η 89 Κοτρώνα,η 16 Τοπική Κοινότητα Ανθώνος 162 Ανθών,ο 95 Καλόν Παιδίον,το 67 Τοπική Κοινότητα Αυγής 213 Αυγή,η 59 Ωραία,η 154 Τοπική Κοινότητα Βελανιδίου 220 Βελανίδιον,το 166 Ρουπακιά,η 32 Σούλιον,το 22 Τοπική Κοινότητα Βουλιαγμένης 315 Βουλιαγμένη,η 294 Γαβράκια,τα 21 Τοπική Κοινότητα Εφύρας 268 Εφύρα,η 266 Πιρίον,το 2 Τοπική Κοινότητα Κάμπου 112 Κάμπος,ο 112 Τοπική Κοινότητα Λαγανά 181 Λαγανάς,ο 181 Τοπική Κοινότητα Λάτα 204 Λάτας,ο 204 Τοπική Κοινότητα Λουκά 152 Λουκάς,ο 88 Πρινάριον,το 64 Τοπική Κοινότητα Μαζαρακίου 423 Απιδούλα,η 55 Μαζαράκιον,το 188 Πρόδρομος,ο 180 Τοπική Κοινότητα Οινόης 312 Οινόη,η 312 Τοπική Κοινότητα Ροδιάς 251 Ακροποταμιά,η 75 Ροδιά,η 176 Τοπική Κοινότητα Σιμοπούλου 383 Άγιος Νικόλαος,ο 21 Σιμόπουλον,το 362 Τοπική Κοινότητα Σκλίβας 122 Σκλίβα,η 122 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Απογραφή 2011 29

Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 2, ο Δήμος Ήλιδας αποτελείται από μία (1) Δημοτική Κοινότητα αυτή της Αμαλιάδας που αποτελείται από οκτώ (8) οικισμούς και έχει πληθυσμό 18.078 κατοίκους και τριάντα πέντε (35) Τοπικές Κοινότητες με μεγαλύτερη αυτή του Χαβαρίου που αποτελείται από τρείς (3) οικισμούς με πληθυσμό 1.306 κατοίκους. Οι μικρότερες Τοπικές Κοινότητες είναι αυτές του Κάμπου με 112 κατοίκους και Σκλίβας με 122 κατοίκους. 3.2 ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 3.2.1 Πληθυσμός Ο συνολικός πραγματικός πληθυσμός του Δήμου σύμφωνα με την απογραφή της ΕΛΣΤΑΤ του έτους 2011 ανέρχεται σε 32.235 κατοίκους και η έκτασή του είναι 400,5 τ.χιλμ. Παρακάτω παρατίθενται πληθυσμιακά στοιχεία για την περιοχή του Δήμου, από πηγές της ΕΣΥΕ, που ανατρέχουν στην απογραφή πληθυσμού του έτους 1961 και περιλαμβάνουν στοιχεία από όλες τις απογραφές που πραγματοποιήθηκαν από τότε μέχρι σήμερα (1961, 1971, 1981, 1991, 2001 και 2011). Οι πληθυσμιακές πληροφορίες σχετικά με τον Δήμο, την πληθυσμιακή του εξέλιξη και την ποσοστιαία μεταβολή ανά δεκαετία, παρατίθενται στον πίνακα 3 που ακολουθεί. 30

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΗΛΕΙΑΣ 1961 1971 ΔΙΑΦ. 61-71 ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Πληθυσμιακή εξέλιξη του Δήμου Ήλιδας ανά Τ.Δ 1981 ΔΙΑΦ. 1991 ΔΙΑΦ. 81-91 71-81 2001 ΔΙΑΦ. 91-01 2011 ΔΙΑΦ. 01-11 8.388.553 8.768.641 +4,5% 9.740.417 +11,1% 10.259.900 +5,3% 10.964.020 +6,9% 10.939.727-0,22% 187.713 164.061-12,6% 160.305-2,3% 179.429 +11,9% 193.288 +7,7% 161.226-16,6% ΔΗΜΟΣ ΗΛΙΔΑΣ 38.478 32.793-14,7% 31.465-4% 32.109 + 2,04% 37.750 + 17,5% 32.235-14,6% ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 30.759 26.436-14% 25.940-1,8% 26.588 + 2,5% 32.090 + 20,7% 28.488-11,2% ΑΜΑΛΙΑΔΑΣ Δ.Κ Αμαλιάδας 16108 14.615-9,2% 15.248 + 4,3% 15.857 + 45 20.030 + 26,3% 18.078-9,7% Τ.Κ Αγίου Δημητρίου 617 569-7,7% 474-16,7% 543 + 14,5% 562 + 3,5% 379-32,5% Τ.Κ Αγίου Ηλία Πηνηίων 364 228-37,3% 145-36,4% 409 + 182% 413 + 0,9% 401-2,9% Τ.Κ Αμπελοκάμπου 774 678-12,4% 621-8,4% 645 + 3,8% 517-19,8% 472-8,7% Τ.Κ Αρχαίας Ήλιδας 294 285-3% 221-22,4% 224 + 1,3% 352 + 57,1% 306-13,1% Τ.Κ Αυγείου 651 501-23% 446-10,9% 364-18,3% 429 + 17,8% 323-24,7% Τ.Κ Γερακίου 811 742-8,5% 664-10,5% 669 + 0,75% 716 + 7% 612-14,5% Τ.Κ Δάφνης 692 606-12,4% 536-11,5% 414-22,7% 585 + 41,3% 588 + 0,5% 31

Τ.Κ Δαφνιωτίσσης 558 500-10,4% 443-11,4% 449 + 1,35% 459 + 2,2% 399-13,07% Τ.Κ Δουναιίκων 1.116 975-12,6% 886-9,1% 786-11,2% 891 + 13,3% 670-24,8% Τ.Κ Καλυβίων Ήλιδος 563 285-49,3% 424 48,7% 429 + 1,18% 365-14,9% 452 +23,8% Τ.Κ Καρδαμά 1.237 956-22,7% 873-8,6% 1.029 + 17,8% 1196 + 16,2% 975-18,4% Τ.Κ Κέντρου 859 274-68,1 % 337 + 23% 445 + 32% 481 + 8,09% 464-3,5% Τ.Κ Κεραμιδιάς 651 484-25,6% 480-0,8% 345-28,1% 543 + 57,4% 531-2,2% Τ.Κ Κρυονέρου 372 354-4,8% 311-12,1% 282-9,3% 347 + 23% 312-10,1% Τ.Κ Περιστερίου 599 567-5,3% 528-6,8% 504-4,5% 540 + 7,14% 359-33,5% Τ.Κ Ροβιάτας 433 364-15,9% 328-9,9% 340 + 3,6% 400 + 17,6% 347-13,2% Τ.Κ Σαβαλίων 1.467 1.333-9,1% 1.186-11% 1.119-5,6% 1.273 + 13,7% 1.219-4,2% Τ.Κ Σωστίου 572 413-27,8% 358-13,3% 350-2,2% 417 + 19,1% 295-29,2% Τ.Κ Χαβαρίου 2.021 1.707-15,5% 1.431-16,1% 1.385-3,2% 1.574 + 13,6% 1.306-17,02% ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 7.719 6.357-17,6% 5.525-13,1% 5.521-5,5% 5.660 8,4% 3.747-33,8% ΠΗΝΕΙΑΣ Τ.Δ Σιμοπούλου 780 523-32,9% 495-5,4% 516 4,2% 527 2,1% 383-27,3% Τ.Δ Αγνάντων 303 302-0,3% 263-12,9% 214-18,6% 348 62,6% 282-18,9% Τ.Δ Αγραπιδοχωρίου 469 282-39,9% 326 15,6% 202-38,0% 172-14,8% 147-14,5% 32

Τ.Δ Ανθώνος Τ.Δ Αυγής Τ.Δ Βελανιδίου Τ.Δ Βουλιαγμένης Τ.Δ Εφύρας Τ.Δ Κάμπου Τ.Δ Λαγανά Τ.Δ Λάττα Τ.Δ Λουκά Τ.Δ Μαζαρακίου Τ.Δ Οινόης Τ.Δ Ροδιάς Τ.Δ Σκλίβας 469 398-15,1% 314-21,1% 307-2,2% 337 9,8% 162-51,9% 591 298-49,6% 182-38,9% 179-1,6% 229 27,9% 213-6,9% 396 320-19,2% 263-17,8% 290 10,3% 359 23,8% 220-38,7% 590 589-0,2% 510-13,4% 441-13,5% 473 7,3% 315-33,4% 536 478-10,8% 381-20,3% 473 24,1% 481 1,7% 268-44,2% 281 205-27,0% 179-12,7% 139-22,3% 172 23,7% 112-34,8% 387 334-13,7% 344 3,0% 363 5,5% 304-16,2% 181-40,4% 417 370-11,3% 320-13,5% 312-2,5% 366 17,3% 204-44,2% 398 356-10,5% 339-4,8% 239-29,5% 208-13,0% 152-26,9% 843 696-17,4% 646-7,2% 595-7,9% 664 11,6% 423-36,3% 518 471-9,1% 401-14,9% 319-20,4% 358 12,2% 312-12,8% 454 441-2,9% 305-30,8% 400 31,1% 437 9,3% 251-42,5% 287 294 2,4% 257-12,6% 232-9,7% 225-3,0% 122-45,7% Πηγή :ΕΛΣΤΑΤ (Επεξαργασία στοιχείων) 33

ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΔΗΜΟΥ ΗΛΙΔΑΣ 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 ΔΗΜΟΣ ΗΛΙΔΑΣ 15.000 10.000 5.000 0 1961 1971 1981 1991 2001 2011 Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 3, στο Δήμο Ήλιδας κατά στη δεκαετία 1961-1971 παρατηρείται πληθυσμιακή μείωση η οποία φτάνει το 14,7%, ποσοστό μεγαλύτερο από αυτό του Νομού (-12,6%), σε αντίθεση με την αυξητική τάση του συνολικού πληθυσμού της Χώρας αυτή τη δεκαετία. Την επόμενη δεκαετία 1971 1981 η πληθυσμιακή συρρίκνωση του Δήμου συνεχίζεται και φτάνει το -4%, ποσοστό μεγαλύτερο από αυτό του Νομού ( - 2,3%), σε αντίθεση με τη Χώρα που παρουσιάζει πληθυσμιακή αύξηση κατά 11,1%. Την δεκαετία 1981 1991 ο Δήμος εμφανίζει πληθυσμιακή αύξηση κατά +2,04% συμβαδίζοντας, με μικρότερο βέβαια ποσοστό, με το Νομό όσο και με τη Χώρα που παρουσιάζουν σημαντική πληθυσμιακή αύξηση κατά 11,9% και 5,3% αντίστοιχα. Σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία του πίνακα 3 ενθαρρυντικά είναι τα συμπεράσματα που αφορούν το Δήμο κατά την δεκαετία 1991-2001, ο οποίος παρουσίασε αύξηση κατά 20,7 % ποσοστό μεγαλύτερο τόσο από το αντίστοιχο του Νομού (7,7%) όσο και της Χώρας (6,9%). 34

Όσον αφορά το Δήμο Ήλιδας από τα στοιχεία της απογραφής της ΕΛΣΤΑΤ, του έτους 2011, κατά τα δεκαετία 2001 2011 εμφανίζει πληθυσμιακή συρρίκνωση κατά 14,6% ενώ πληθυσμιακή αποδυνάμωση εμφανίζει τόσο ο Νομός (-16,6%) όσο και η Χώρα (-0,22). Στο παρακάτω διάγραμμα απεικονίζεται η ποσοστιαία πληθυσμιακή μεταβολή ανά δεκαετία για το Δήμο, το Νομό και τη Χώρα. ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% -5,00% -10,00% -15,00% -20,00% 1961-1971 1971-1981 1981-1991 1991-2001 2001-2011 ΔΗΜΟΣ ΗΛΙΔΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΗΛΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ Ο πληθυσμός του Δήμου Ήλιδας αποτελεί το 20% του συνολικού πληθυσμού του Νομού. Ο πληθυσμός της Δημοτικής Ενότητας Αμαλιάδας αποτελεί το 88,3% του συνολικού πληθυσμού του Δήμου ενώ η Δημοτική Ενότητα Πηνείας αποτελεί το 11,7% του συνολικού πληθυσμού του Δήμου. Ο Δήμος Ήλιδας κατά την τελευταία πεντηκονταετία (1961 2011), έχει αρνητική συνολική πληθυσμιακή εξέλιξη, όπως χαρακτηριστικά φαίνεται στον πίνακα 3, που ανήλθε στο -16,2%. Την αντίστοιχη περίοδο στο Νομό έχουμε μείωση της τάξης του 14,1% και στη Χώρα αύξηση κατά 30,4%. 35

3.2.2 Πληθυσμιακή πυκνότητα Η πληθυσμιακή πυκνότητα αποτελεί έναν δημογραφικό δείκτη που εκφράζει τη σχέση μεταξύ του πληθυσμού μιας περιοχής και της έκτασής της, η τιμή του οποίου καθορίζει εάν μια περιοχή είναι πυκνοκατοικημένη ή αραιοκατοικημένη. Η εξέλιξη της πληθυσμιακής πυκνότητας του Δήμου, ακολουθεί ανάλογη πορεία με αυτή του Νομού, παρουσιάζοντας τάσεις μείωσης μέχρι το 1981 και αυξητική τάση τις επόμενες δεκαετίες. Από την ανάλυση των πληθυσμιακών πυκνοτήτων προκύπτει ότι η πληθυσμιακή πυκνότητα στο Δήμο Ήλιδας κατά την περίοδο 1961-1971 είναι 96,07 κάτ./τ.χλμ, έναντι 71,6 κάτοικοι/ τετρ. χιλιόμετρο του Νομού και 63,5 κάτοικοι/τετρ. χιλιόμετρο της Χώρας. Η πυκνότητα του Δήμου για την περίοδο 1971-1981 είναι 81,8 κάτ/ τ. χλμ έναντι 62,6 κάτ/ τ. χλμ του Νομού και 66,4 κατ./τ. χλμ της Χώρας. Την επόμενη δεκαετία 1981-1991 ο Δήμος έχει πυκνότητα 78,5 κατ./ τ. χλμ έναντι 61,1 κάτ/ τ. χλμ του Νομού και 73,8 κατ./ τ. χλμ της Χώρας. Την δεκαετία 1991-2001 η πυκνότητα του Δήμου διαμορφώνεται σε 80,1 κατ./ τ. χλμ, έναντι 68,4 κατ./ τ. χλμ του Νομού και 77,7 κατ./ τ. χλμ της Χώρας. Την δεκαετία 2001-2011 η πυκνότητα του Δήμου διαμορφώνεται σε 94,2 κατ./ τ. χλμ, έναντι 73,7 κατ./ τ. χλμ του Νομού και 83,08 κατ./ τ. χλμ της Χώρας. Στο παρακάτω διάγραμμα απεικονίζεται η πληθυσμιακή εξέλιξη ανά δεκαετία στο Δήμο, στο Νομό και στη Χώρα. 36

ΕΞΕΛΙΞΗ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗΣ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑΣ 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 1961-1971 1971-1981 1981-1991 1991-2001 2001-2011 ΔΗΜΟΣ ΗΛΙΔΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΗΛΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ Με βάση τα στοιχεία της απογραφής του έτους 2011 (Ε ΛΣΤΑΤ 2011), η σχέση αυτή διαμορφώνεται για τον Δήμο σε 80,5 κατ./ τ. χλμ και για τον Νομό σε 61,5 κατ./ τ. χλμ. Με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το 2011 η πληθυσμιακή πυκνότητα, που προκύπτει σε επίπεδο Δημοτικών Ενοτήτων διαμορφώνεται σε 113,1 κατ./ τ. χλμ για την Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας και σε 25,2 κατ./ τ. χλμ για την Δημοτική Ενότητα Πηνείας. Όσον αφορά την πληθυσμιακή συγκέντρωση του Δήμου (πληθυσμός Δήμου, ως προς τον πληθυσμό του Νομού) διαμορφώνεται ως εξής : 1961: 20,5%, 1971: 20%, 1981: 19,6%, 1991: 17,9%, 2001: 19,5% και 2011 : 20%. Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι, από το 1961 1991, το ποσοστό του πληθυσμού του Δήμου σε σχέση με του Νομού, παρουσιάζει συνεχή πτώση. 37

3.2.3 Δημογραφική φυσιογνωμία 3.2.3.1 Σύνθεση πληθυσμού κατά φύλο Από το σύνολο του πληθυσμού του Δήμου Ήλιδας, σύμφωνα με την απογραφή του έτους 2001 1, (37.750 κατ.), ποσοστό 52,2% (19.716 κατ) είναι άνδρες, ενώ ποσοστό 47,8% (18.034 κατ) είναι γυναίκες. Στην ίδια απογραφή (2001), τα αντίστοιχα ποσοστά για το σύνολο του Νομού είναι 51,4% (99.305) άνδρες και 48,6% (93.983) γυναίκες. Για το σύνολο της χώρας 49,5% (5.427.682) είναι άνδρες και 50,5% (5.536.338) γυναίκες. Το ποσοστό του Δήμου συμβαδίζει με την αναλογία που διαμορφώνεται σε επίπεδο Νομού, αλλά όχι με αυτό της Χώρας, σύμφωνα με το οποίο υπάρχει υπεροχή του γυναικείου πληθυσμού. Σε επίπεδο Δήμου (όπως και Νομού) παρατηρείται ένα μικρό πληθυσμιακό έλλειμμα στον γυναικείο πληθυσμό. Κατά την απογραφή του 1991, από το σύνολο του πληθυσμού του Δήμου ( 31.809 κατ.), ποσοστό 50,2% (15.962 κατ) ήταν άνδρες, ενώ ποσοστό 49,8% (15.846 κατ.) ήταν γυναίκες. Στην ίδια απογραφή (1991), τα αντίστοιχα ποσοστά για το σύνολο του Νομού είναι 50,47% άνδρες και 49,53% γυναίκες, ενώ στο σύνολο της χώρας ήταν 49,3% άνδρες και 50,7% γυναίκες. Παρατηρούμε δηλαδή ότι κατά την τελευταία δεκαετία (1991-2001) σε επίπεδο Δήμου υπήρξε αρνητική εξέλιξη της αναλογίας ανδρών/ γυναικών, και αυτή εξακολουθεί να υπολείπεται της αναλογίας σε επίπεδο χώρας. Από τα στοιχεία της απογραφής φαίνεται ότι, τόσο το ποσοστό ανεργίας και το ποσοστό οικονομικά μη ενεργών γυναικών, όσο και το ποσοστό γυναικών χωρίς στοιχειώδη εκπαίδευση ή αγραμμάτων είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό των ανδρών. Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της περιοχής έχουν διαμορφώσει ένα τύπο πολυαπασχόλησης για τις γυναίκες (οικιακά, γεωργία, κτηνοτροφία) που δεν καταγράφεται στο οικονομικό επίπεδο ως εισόδημα. 1 Τα στοιχεία της απογραφής του 2011, που αφορούν την σύνθεση του πληθυσμού κατά φύλο, δεν έχουν δημοσιευθεί μέχρι σήμερα από την ΕΛΣΤΑΤ. 38

3.2.3.2 Σύνθεση πληθυσμού κατά ηλικία Με βάση τα στοιχεία της απογραφής (ΕΣΥΕ 2001) 2 η σύνθεση του πληθυσμού κατά φύλο, ηλικία και η αντίστοιχη κατανομή ανά Δημοτική Ενότητα στο Δήμο Ήλιδας, έχει ως εξής: ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Πληθυσμός κατά φύλο και ομάδες ηλικιών της Δημοτικής Ενότητας Αμαλιάδας Ομάδες ηλικιών 1991 Πραγματικός πληθυσμός 2001 Πραγματικός πληθυσμός Σύνολο Αρρενες Θήλεις Σύνολο Αρρενες Θήλεις Σύνολο 26.588 13.327 13.261 32.090 16.781 15.309 0-14 ετών 5.873 3.030 2.843 5.208 2.799 2.409 15-24 ετών 3.668 1.820 1.848 4.691 2.608 2.083 25-39 ετών 5.413 2.810 2.603 7.154 3.809 3.345 40-54 ετών 4.248 2.184 2.064 6.565 3.477 3.088 55-64 ετών 3.268 1.659 1.609 3.100 1.530 1.570 65-79 ετών 3.085 1.397 1.688 4.403 2.130 2.273 80+ ετών 1033 427 606 969 428 541 2 Τα στοιχεία της απογραφής του 2011, που αφορούν την σύνθεση του πληθυσμού κατά φύλο, δεν έχουν δημοσιευθεί μέχρι σήμερα από την ΕΛΣΤΑΤ. 39

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Πληθυσμός κατά φύλο και ομάδες ηλικιών της Δημοτικής Ενότητας Πηνείας Ομάδες ηλικιών 1991 Πραγματικός πληθυσμός 2001 Πραγματικός πληθυσμός Σύνολο Αρρενες Θήλεις Σύνολο Αρρενες Θήλεις Σύνολο 5.221 2.635 2.585 5.660 2.935 2.725 0-14 ετών 1.001 517 484 833 436 397 15-24 ετών 707 355 356 701 379 322 25-39 ετών 831 490 341 1.109 618 491 40-54 ετών 820 425 395 1.005 570 435 55-64 ετών 736 348 388 668 341 327 65-79 ετών 873 393 480 1.051 446 605 80+ ετών 253 107 141 293 145 148 Πηγή: ΕΣΥΕ Απογραφές 1991-2001 Από τα στοιχεία του πίνακα 4 και όσον αφορά τη Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας προκύπτουν τα εξής : Το ποσοστό κατανομής στις ηλικίες 0 14 ετών, σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2001, διαμορφώνεται σε 16,2% του συνολικού πληθυσμού του Δήμου, ενώ παράλληλα παρουσιάζει μείωση σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό του 1991, το οποίο ανερχόταν σε 22,1%. Το ποσοστό κατανομής στις ηλικίες 15 24 ετών διαμορφώνεται σε 14,6% του συνολικού πληθυσμού και παρουσιάζει μικρή αύξηση σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό του 1991, το οποίο ήταν 13,8%. Επίσης το ποσοστό κατανομής στις ηλικίες 25 39 ετών διαμορφώνεται σε 22,3% του συνολικού πληθυσμού και παρουσιάζει αύξηση σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό του 1991, το οποίο ήταν 20,3%. Το ποσοστό των ηλικιών 40 54 παρουσίασε αύξηση και από 16% το 1991 διαμορφώθηκε σε 20,4% το 2001. 40

Το ποσοστό των ηλικιών 55-64 παρουσίασε μείωση και από 12,3% το 1991 διαμορφώθηκε σε 9,6% το 2001. Το ποσοστό των ηλικιών 65-79 παρουσίασε αύξηση κατά 2,1%. Το ποσοστό των ηλικιών 80+ παρουσίασε μείωση και από 3,8% το 1991 διαμορφώθηκε στο 3% το 2001. Αντίστοιχα στοιχεία προκύπτουν και από τον πίνακα 5 που αφορά τη Δημοτική Ενότητα Πηνείας: Το ποσοστό κατανομής στις ηλικίες 0 14 ετών, σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2001, διαμορφώνεται σε 14,7% του συνολικού πληθυσμού του Δήμου, ενώ παράλληλα παρουσιάζει μείωση σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό του 1991, το οποίο ανερχόταν σε 19,1%. Το ποσοστό κατανομής στις ηλικίες 15 24 ετών διαμορφώνεται σε 12,3% του συνολικού πληθυσμού και παρουσιάζει μικρή μείωση σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό του 1991, το οποίο ήταν 13,5%. Αντίθετα το ποσοστό κατανομής στις ηλικίες 25 39 ετών διαμορφώνεται σε 19,6% του συνολικού πληθυσμού και παρουσιάζει μικρή αύξηση σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό του 1991, το οποίο ήταν 16%. Το ποσοστό των ηλικιών 40 54 παρουσίασε αύξηση και από 15,7% το 1991 διαμορφώθηκε σε 17,7% το 2001. Το ποσοστό των ηλικιών 55-64 παρουσίασε μικρή μείωση και από 14% το 1991 διαμορφώθηκε σε 11,8% το 2001. Το ποσοστό των ηλικιών 65-79 παρουσίασε αύξηση κατά 1,7%. Το ποσοστό των ηλικιών 80+ παρουσίασε αύξηση και από 4,8% το 1991 διαμορφώθηκε στο 5,1% το 2001. Στο παρακάτω διάγραμμα εμφανίζεται η πληθυσμιακή πυραμίδα ανά φύλο και ομάδες ηλικιών του Δήμου Ήλιδας. 41

ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΑΝΑ ΦΥΛΛΟ ΚΑΙ ΗΛΙΚΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΗΛΙΔΑΣ (2001) 80+ ετών 65-79 ετών 55-64 ετών 40-54 ετών 25-39 ετών 15-24 ετών 0-14 ετών -25-20 -15-10 -5 0 5 10 15 20 25 Αρρενες Θήλεις Ως γενική διαπίστωση στην πυραμίδα που ακολουθεί, είναι ότι οι ηλικίες 15-24 χρόνων υπολείπονται του αναμενόμενου, καθώς και οι ηλικίες 0-14 χρόνων με μικρότερο όμως ποσοστό μείωσης. Από τη μελέτη του σχήματος της πυραμίδας του Δήμου προκύπτουν τα επόμενα χαρακτηριστικά: - χαμηλά ποσοστό στις ηλικίες 0 έως 14 χρόνων. - Ιδιαίτερο χαμηλό ποσοστό στις ηλικίες 15 έως 24 χρόνων. - Μείωση των ηλικιών πάνω από τα 25 χρόνια - Διόγκωση των ηλικιών 65+ και, - Υπεροχή των γυναικών στις ηλικίες 65+. 3.2.3.3 Δημογραφικοί Δείκτες Για τον υπολογισμό των δεικτών γήρανσης, εξαρτώμενου πληθυσμού και νεανικότητας λαμβάνεται υπόψη ο διαχωρισμός του πληθυσμού στις εξής κατηγορίες: των παιδιών ή νέων ανθρώπων (0-14 χρόνων) που εκφράζει την μη παραγωγική ηλικία 42

των ενηλίκων (15-64 χρόνων) που είναι ο εργαζόμενος πληθυσμός και των ηλικιωμένων (65+ χρόνων) που είναι κυρίως οι συνταξιούχοι. Από την κατάταξη αυτή προκύπτουν οι δείκτες: - ο δείκτης γηρασμού, που είναι ο αριθμός των ηλικιωμένων ως ποσοστό του ενήλικου πληθυσμού και - ο δείκτης εξαρτώμενου πληθυσμού, που είναι ο αριθμός των παιδιών και των ηλικιωμένων (εξαρτώμενα πρόσωπα) ως ποσοστό του ενήλικου πληθυσμού. - Ο δείκτης νεανικότητας, που είναι ο αριθμός των νέων ανθρώπων ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού. Στον πίνακα 6 που ακολουθεί γίνεται σύγκριση των τριών αυτών δεικτών σε επίπεδο Δήμου, Δημοτικών Ενοτήτων, Νομού και Χώρας με βάση τις απογραφές ΕΣΥΕ 1991 και 2001. ΠΙΝΑΚΑΣ 6 Δημογραφικοί Δείκτες Δήμος Ήλιδας Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας Δημοτική Ενότητα Πηνείας Δείκτης Εξαρτώμενου Δείκτης Γήρανσης Δείκτης Νεανικότητας Πληθυσμού 1991 2001 1991 2001 1991 2001 61,5 51,04 26,6 26,8 21,6 16 60,2 49,2 24,8 25 22 16,2 68,7 62,5 36,4 38,5 19,1 14,8 Νομός Ηλείας 59,6 52,1 26,7 28,04 20,6 15,8 Σύνολο Χώρας 49,11 46,8 20,4 24,5 19,24 15,17 Πηγή : ΕΣΥΕ, Επεξεργασία στοιχείων 43

Από τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα προκύπτουν τα εξής : Ο δείκτης του εξαρτώμενου πληθυσμού του Δήμου Ήλιδας είναι μεγαλύτερος του αντίστοιχου του Νομού και αυτού της Χώρας. Ο δείκτης αυτός μεταξύ των ετών 1991 2001 παρουσίασε μείωση της τάξης των 10,5 μονάδων, ενώ στον αντίστοιχο δείκτη του Νομού παρατηρήθηκε επίσης μείωση κατά 7,5 μονάδες. Από την ανάλυση των επί μέρους στοιχείων, όσον αφορά το Νομό, προκύπτει ότι το γεγονός αυτό οφείλεται στην μείωση των παιδικών ηλικιών (0 14 ετών), και υποδηλώνει, δυσμενή εξέλιξη του δημογραφικού προβλήματος. Ο δείκτης γηρασμού στο Δήμο Ήλιδας το 1991 ήταν αρκετά μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο της χώρας ενώ συμβαδίζει με τον αντίστοιχο του Νομού. Ο δείκτης αυτός, κατά την δεκαετία 1991 2001 παρουσίασε αύξηση κατά 0,2 μονάδες σε επίπεδο Δήμου, και κατά 1,5 περίπου μονάδες σε επίπεδο Νομού. Ο δείκτης νεανικότητας το 1991 ήταν μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο του Νομού και της Χώρας. Ο δείκτης αυτός, κατά την δεκαετία 1991 2001, παρότι παρουσίασε σημαντική μείωση συνεχίζει να υπερβαίνει τον αντίστοιχο του Νομού και της Χώρας. Όσον αφορά την Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας την δεκαετία 1991 2001 παρατηρούμε μείωση των δεικτών εξαρτώμενου πληθυσμού και νεανικότητας και αύξηση του δείκτη γήρανσης. Επίσης σε σύγκριση με το σύνολο του Δήμου κατά το έτος 2001 οι δείκτες εξαρτώμενου πληθυσμού και γήρανσης υπολείπονται των αντίστοιχων του Δήμου ενώ ο δείκτης νεανικότητας υπερβαίνει ελάχιστα τον αντίστοιοχ του Δήμου. Όσον αφορά την Δημοτική Ενότητα Πηνείας και κατά την δεκαετία 1991 2001 προκύπτουν ανάλογα συμπεράσματα με την Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας όσον αφορά τις μεταβολές των δημογραφικών δεικτών Επίσης σε σύγκριση με το σύνολο του Δήμου κατά το έτος 2001 οι δείκτες εξαρτώμενου πληθυσμού και γήρανσης υπερέχουν των αντίστοιχων του Δήμου, ενώ ο δείκτης νεανικότητας υπολείπεται του αντίστοιοχ του Δήμου. 44

3.2.4 Εκπαίδευση του πληθυσμού Όπως προκύπτει από την απογραφή της ΕΣΥΕ 2001 (στοιχεία μόνιμου πληθυσμού ) το επίπεδο εκπαίδευσης του πληθυσμού του Δήμου Ήλιδας, έχει ως ακολούθως 3 : 1 Στο σύνολο του πληθυσμού του Δήμου οι κάτοχοι μεταπτυχιακού-διδακτορικού τίτλου αποτελούν το 0% του συνολικού πληθυσμού. 0% για τη Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας και 0% για τη Δημοτική Ενότητα Πηνείας. Στο σύνολο του πληθυσμού του Δήμου οι πτυχιούχοι ανωτάτων σχολών ανέρχονται στο 4% περίπου του συνολικού πληθυσμού. 4% για τη Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας και 1% για τη Δημοτική Ενότητα Πηνείας. Στο σύνολο του πληθυσμού του Δήμου οι πτυχιούχοι ΤΕΙ ανέρχονται στο 2% περίπου του συνολικού πληθυσμού. 2% για τη Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας και 0% για τη Δημοτική Ενότητα Πηνείας. Στο σύνολο του πληθυσμού του Δήμου οι απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης ανέρχονται στο 19% περίπου του συνολικού πληθυσμού. 19% για τη Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας και 11% για τη Δημοτική Ενότητα Πηνείας. Στο σύνολο του πληθυσμού του Δήμου οι απόφοιτοι Γ Γυμνασίου ανέρχονται στο 12% περίπου του συνολικού πληθυσμού. 13% για τη Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας και 9% για τη Δημοτική Ενότητα Πηνείας. Στο σύνολο του πληθυσμού του Δήμου οι απόφοιτοι δημοτικού ανέρχονται στο 36% περίπου του συνολικού πληθυσμού. 35% για τη Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας και 48% για τη Δημοτική Ενότητα Πηνείας. Στο σύνολο του πληθυσμού του Δήμου οι μη απόφοιτοι δημοτικού ανέρχονται στο 8% περίπου του συνολικού πληθυσμού. 8% για τη Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας και 7% για τη Δημοτική Ενότητα Πηνείας. Στο σύνολο του πληθυσμού του Δήμου οι μη έχοντες γνώση γραφής και ανάγνωσης ανέρχονται στο 11% περίπου του συνολικού πληθυσμού. 11% για τη Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας και 16% για τη Δημοτική Ενότητα Πηνείας. 3 Τα στοιχεία που αφορούν την Εκπαίδευση του πληθυσμού της απογραφής 2011 δεν έχουν δημοσιευτεί μέχρι σήμερα. 45

3.2.5 Κοινωνικά στοιχεία Ο πραγματικός πληθυσμός 4 στη Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2011 (στοιχεία ΕΛΣΤΑΤ) είναι 28.488 άτομα. Ο μόνιμος Πληθυσμός της Δημοτικής Ενότητας, είναι 28.520 άτομα. Αντίστοιχα, στην Δημοτική Ενότητα Πηνείας, ο πραγματικός πληθυσμός είναι 3.747 άτομα, και ο μόνιμος πληθυσμός 3.699 άτομα. Το σύνολο των παραπάνω αποτυπώνεται στον πίνακα που ακολουθεί όπου παρουσιάζονται βασικά δημογραφικά στοιχεία σε επίπεδο Δήμου Ήλιδας. ΠΙΝΑΚΑΣ 7 Γεωγραφικά Στοιχεία Δήμου Ήλιδας Κατηγορία Δημοτική Ενότητα Δημοτική Ενότητα Δήμος Ήλιδας Πληθυσμού Πηνείας Αμαλιάδας Μόνιμος πληθυσμός 3.699 28.520 32.219 Πραγματικός Πληθυσμός 3.747 28.488 32.235 Στο εσωτερικό του Νομού αντίστοιχη εικόνα παρουσιάζεται και στους 22 δήμους που τον απαρτίζουν, των οποίων η διαχρονική εξέλιξη παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα. Ο υπολογισμός του πληθυσμού των Δήμων, για τις προ του 2001 απογραφές, έγινε με βάση τις συνενώσεις των παλιών Ο.Τ.Α σύμφωνα με το Πρόγραμμα Καποδίστριας. 4 Σύμφωνα με τις διευκρινήσεις της ΕΛΣΤΑΤ : Ο Μόνιμος Πληθυσμός αφορά στον αριθμό των Ελλήνων και αλλοδαπών κατοίκων που διαμένουν μόνιμα στην κάθε Περιφέρεια, Περιφερειακή Ενότητα, Δήμο, Δημοτική Ενότητα, Δημοτική ή Τοπική Κοινότητα και αυτοτελή οικισμό. Ο Πραγματικός (De facto) Πληθυσμός αφορά στον αριθμό των ατόμων, ανεξαρτήτως υπηκοότητας, που κατά την ημερομηνία αναφοράς της Απογραφής, δηλαδή την 9 η Μαΐου 2011, βρέθηκαν σε κάθε Περιφέρεια, Περιφερειακή Ενότητα, Δήμο, Δημοτική Ενότητα, Δημοτική ή Τοπική Κοινότητα και αυτοτελή οικισμό. Ο Νόμιμος Πληθυσμός αφορά στον αριθμό των δημοτών κάθε Δήμου της Χώρας ανά Δημοτική Ενότητα που είναι άτομα με Ελληνική υπηκοότητα και διαμένουν μόνιμα στην Ελλάδα. 46

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΔΗΜΩΝ Ν. ΗΛΕΙΑΣ 1961-2001 Α/Α ΔΗΜΟΣ 1961 1971 1981 1991 2001 Α/Α ΔΗΜΟΣ 1961 1971 1981 1991 2001 1 ΠΥΡΓΟΥ 31.861 31.180 31.928 39.183 34.902 12 ΙΑΡΔΑΝΟΥ 4.934 4.325 4.099 4.103 4.297 2 ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ 3.817 2.999 2.726 3.169 3.829 13 ΚΑΣΤΡΟΥ-ΚΥΛΛΗΝΗΣ 3.306 3.145 3.544 4.398 4.486 3 ΑΜΑΛΙΑΔΟΣ 30.759 26.597 25.740 26.588 32.090 14 ΛΑΜΠΕΙΑΣ 1.937 1.833 1.445 1.243 1.374 4 ΑΝΔΡΑΒΙΔΑΣ 4.033 3.729 4.001 3.915 4.309 15 ΛΑΣΙΩΝΟΣ 2.751 2.330 2.327 2.127 2.562 5 ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΗΣ 4.384 3.211 2.424 2.511 2.152 16 ΛΕΧΑΙΝΩΝ 6.117 5.164 5.420 5.625 6.334 6 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ 13.137 11.071 10.081 11.229 11.069 17 ΠΗΝΕΙΑΣ 8.006 6.357 5.525 5.221 5.660 7 ΒΑΡΘΟΛΟΜΙΟΥ 4.920 4.520 4.456 5.640 5.348 18 ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ 12.465 10.477 11.716 14.449 15.931 8 ΒΟΥΠΡΑΣΙΑΣ 8.511 839 8.074 9.664 11.204 19 ΤΡΑΓΑΝΟΥ 2.883 2.467 2.848 2.774 3.361 9 ΒΩΛΑΚΟΣ 4.435 3.656 3.368 3.438 3.552 20 ΦΙΓΑΛΕΙΑΣ 1.514 1.177 2.677 2.375 2.499 10 ΓΑΣΤΟΥΝΗΣ 7.617 7.137 7.745 9.350 11.523 21 ΦΟΛΟΗΣ 5.148 4.453 4.082 3.826 4.870 11 ΖΑΧΑΡΩΣ 10.639 9.105 8.674 11.041 12.910 22 ΩΛΕΝΗΣ 9.297 8.301 7.343 7.560 9.026 #REF! -50-40 -30-20 -10 60 70 80 ΜΕΤΑΒΟΛΗ (%) ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΔΗΜΩΝ Ν. ΗΛΕΙΑΣ 1961-2001 Α/Α ΔΗΜΟΣ 1961-1981 1981-1991 1991-2001 1961-2001 Α/Α ΔΗΜΟΣ 1961-1981 1981-1991 1991-2001 1961-2001 1 ΠΥΡΓΟΥ 0,2 22,7-10,9 9,5 12 ΙΑΡΔΑΝΟΥ -16,9 0,1 4,7-12,9 2 ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ -28,6 16,3 20,8 0,3 13 ΚΑΣΤΡΟΥ-ΚΥΛΛΗΝΗΣ 7,2 24,1 2,0 35,7 3 ΑΜΑΛΙΑΔΟΣ -16,3 3,3 20,7 4,3 14 ΛΑΜΠΕΙΑΣ -25,4-14,0 10,5-29,1 4 ΑΝΔΡΑΒΙΔΑΣ -0,8-2,1 10,1 6,8 15 ΛΑΣΙΩΝΟΣ -15,4-8,6 20,5-6,9 5 ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΗΣ -44,7 3,6-14,3-50,9 16 ΛΕΧΑΙΝΩΝ -11,4 3,8 12,6 3,5 6 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ -23,3 11,4-1,4-15,7 17 ΠΗΝΕΙΑΣ -31,0-5,5 8,4-29,3 7 ΒΑΡΘΟΛΟΜΙΟΥ -9,4 26,6-5,2 8,7 18 ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ -6,0 23,3 10,3 27,8 8 ΒΟΥΠΡΑΣΙΑΣ -5,1 19,7 15,9 31,6 19 ΤΡΑΓΑΝΟΥ -1,2-2,6 21,2 16,6 9 ΒΩΛΑΚΟΣ -24,1 2,1 3,3-19,9 20 ΦΙΓΑΛΕΙΑΣ 76,8-11,3 5,2 65,1 10 ΓΑΣΤΟΥΝΗΣ 1,7 20,7 23,2 51,3 21 ΦΟΛΟΗΣ -20,7-6,3 27,3-5,4 11 ΖΑΧΑΡΩΣ -18,5 27,3 16,9 21,3 22 ΩΛΕΝΗΣ -21,0 3,0 19,4-2,9 1 70 60 50 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40-50 -60 #REF! 1 #REF! -50-40 -30-20 -10 60 70 80 1 1961-2001 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0-10,0-20,0-30,0-40,0-50,0-60,0 ΠΥΡΓΟΥ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ ΑΜΑΛΙΑΔΟΣ ΑΝΔΡΑΒΙΔΑΣ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ ΒΑΡΘΟΛΟΜΙΟΥ ΒΟΥΠΡΑΣΙΑΣ ΒΩΛΑΚΟΣ ΓΑΣΤΟΥΝΗΣ ΖΑΧΑΡΩΣ ΙΑΡΔΑΝΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ- ΚΥΛΛΗΝΗΣ ΛΑΜΠΕΙΑΣ ΛΑΣΙΩΝΟΣ ΛΕΧΑΙΝΩΝ ΠΗΝΕΙΑΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ ΤΡΑΓΑΝΟΥ ΦΙΓΑΛΕΙΑΣ ΦΟΛΟΗΣ ΩΛΕΝΗΣ Όπως φαίνεται στον προηγούμενο πίνακα, την εικοσαετία των μεγάλων εσωτερικών και εξωτερικών μεταναστεύσεων μόνο 4 από τους 22 δήμους παρουσιάζουν θετική μεταβολή του πληθυσμού τους. 47

3.3 ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ - ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ 3.3.1 Μορφολογικά χαρακτηριστικά Η ποιότητα ζωής στον ελληνικό αγροτικό χώρο είναι υποβαθμισμένη. Η οργάνωση των οικισμών, το εσωτερικό οδικό δίκτυο, η ποιότητα των κατοικιών, οι παρεχόμενες υπηρεσίες, ακόμα και το περιβάλλον, βρίσκονται σε χαμηλό επίπεδο σε σύγκριση με τα αντίστοιχα του αστικού χώρου. Αντίστοιχη εικόνα εμφανίζουν και οι οικισμοί του Δήμου με μικρές διαφοροποιήσεις. Τα προβλήματα της έλλειψης αστικού εξοπλισμού επιτείνονται από την χωρική διασπορά πολύ μικρών οικιστικών συγκεντρώσεων. Τα κυριότερα από αυτά είναι: Οδικές συνδέσεις σε κακή κατάσταση Έλλειψη βασικού σχεδιασμού του χαρακτήρα και των στόχων των οικισμών. Χωρική διάχυση μικρών οικιστικών συγκεντρώσεων Οικονομικός μαρασμός και σταδιακή πληθυσμιακή ερήμωση των οικισμών Συγκρούσεις χρήσεων γης, κύρια μεταξύ δασικών εκτάσεων και βοσκότοπων/καλλιεργούμενων εκτάσεων Ανυπαρξία πολεοδομικής οργάνωσης των οικισμών Ελλειπής αστικός εξοπλισμός και μη ικανοποιητική εσωτερική οδοποιία Με δεδομένη την προαναφερθείσα υπάρχουσα κατάσταση, η αντιμετώπιση όλων αυτών των προβλημάτων χρειάζεται αρκετό κόστος και χρόνο, και δεν μπορεί να γίνει εφ' άπαξ. Ως πρώτης προτεραιότητας θεωρείται η δέσμη προτάσεων των χωροταξικών και πολεοδομικών παρεμβάσεων, που είναι απαραίτητες για να υπάρχει σχεδιασμός της εξέλιξης των οικισμών της περιοχής και ένα πρόγραμμα υλοποίησης των αναγκαίων έργων και ενεργειών, ούτως ώστε να επιτευχθεί το στοχοδιάγραμμα, αλλά και τα οποιαδήποτε έργα και επεμβάσεις γίνουν, να είναι συμβατά μεταξύ τους. Η ισορροπία μεταξύ των δραστηριοτήτων, σε συνδυασμό με την αναγκαιότητα προστασίας του περιβάλλοντος και των ίδιων αυτών των πόρων από εξάντληση ή και καταστροφή, επιβάλλει την ιδιαίτερη και προσεκτική εξέταση των υπαρχουσών συνθηκών και των 48

προβλημάτων που έχουν προκύψει. Οι συγκρούσεις χρήσεων γης, υφίστανται κυρίως στις δασικές περιοχές και οφείλονται κύρια στην χρήση τους ως βοσκότοποι και στις εκχερσώσεις - καταπατήσεις για τη δημιουργία καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Στην περιοχή του Δήμου υπάρχουν δύο σημαντικοί υγρότοποι, η τεχνητή λίμνη του φράγματος Πηνειού και ο ποταμός Πηνειός. Η τεχνητή λίμνη του αρδευτικού φράγματος Πηνειού έχει κωδικό υγροτόπου 233242000. Η έκτασή της είναι 19.500 στρέμματα και βρίσκεται σε υπερθαλάσσιο ύψος 100μ. Ο ποταμός Πηνειός έχει κωδικό υγροτόπου 233240000. Πηγάζει από το όρος Ερύμανθος και κατευθυνόμενος Δυτικά εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος. Έχει ελάχιστο υπερθαλάσσιο ύψος 0μ και μέγιστο 1.000μ. Το μήκος του είναι 65 χλμ. Το Αρδευτικό Φράγμα Πηνειού Στο Βορειοανατολικό άκρο της περιοχής δεσπόζει ένα από τα πιο σημαντικά εγγειοβελτιωτικά έργα του Νομού Ηλείας και της Χώρας. Πρόκειται για χωμάτινο φράγμα αποθήκευσης, το νερό του οποίου χρησιμοποιείται για την άρδευση των πεδινών εκτάσεων της Ηλείας, μεταξύ των οποίων και ολόκληρη η περιοχή του Δήμου Ήλιδας. Η περιοχή των έργων, χωρίζεται σε δύο ζώνες, την Βόρεια και την Νότια. Η Βόρεια ζώνη, περιλαμβάνει έκταση 97.000 στρεμμάτων περίπου, αρδεύεται με δίκτυο τεχνητής βροχής και εξυπηρετείται από 11 αντλιοστάσια αρδεύσεως και ένα στραγγίσεως. Το νερό μεταφέρεται στην Βόρεια ζώνη με την Βόρεια κύρια Διώρυγα μήκους 20.χλμ και παροχής 18 κυβ. μέτρων/δευτερόλεπτο. Η Βόρεια ζώνη περιλαμβάνει τα παρακάτω μήκη δικτύων: Τάφροι 324.000 m και 432.000 m μικρότερης τάξης Υπόγειο δίκτυο 400.000 m Δρόμοι 600.000 m Η περιοχή των έργων που βρίσκεται Νότια του ποταμού Πηνειού, αποτελεί την Νότια ζώνη των έργων και περιλαμβάνει έκταση περίπου 52.000 στρεμμάτων που αρδεύονται με τεχνητή βροχή και εξυπηρετείται από 5 αντλιοστάσια αρδεύσεως ενώ αρδεύει έκταση 35.000 49

στρεμμάτων περίπου με επιφανειακή άρδευση (κανελέττα). Το νερό μεταφέρεται στην Νότια ζώνη με την Νότια κύρια Διώρυγα μήκους 18.000 m και παροχής 12 κυβ. μέτρα/δευτερόλεπτο. Τα τέσσερα από τα πέντε αντλιοστάσια αρδεύσεως είναι κατασκευασμένα κατά μήκος της Νότιας κύριας διώρυγας, ενώ το ένα αντλιοστάσιο τροφοδοτείται από την διώρυγα 1.Δ.1. Πριν από αυτό το αντλιοστάσιο, έχει κατασκευασθεί δεξαμενή ημερησίας αναρρυθμίσεως χωρητικότητας 17.000 κυβ. μέτρων και τροφοδοτείται από την διώρυγα 1.Δ.1. Κάθε αντλιοστάσιο αποτελείται από το θάλαμο αναρρόφησης ύδατος, τον χώρο των αντλιών και τον χώρο των πινάκων. Ο χώρος αναρρόφησης συνδέεται μέσω του έργου εισόδου του αντλιοστασίου με την διώρυγα. Η Νότια ζώνη περιλαμβάνει τα παρακάτω μήκη δικτύων: Τάφροι 105.000 m και 347.000 m Διώρυγες 12.000 m, 33.000 m και 170.000 m Υπόγειο δίκτυο 200.000 m Δρόμοι 400.000 m Για την αξιοποίηση των έργων έχουν ιδρυθεί και λειτουργούν τέσσερες Τ.Ο.Ε.Β που διοικούνται από τον Γ.Ο.Ε.Β. Πηνειού Αλφειού και συγκεκριμένα: Αμαλιάδας Ροβιάτας που περιλαμβάνει αρδεύσιμη έκταση 16.680 στρεμμάτων περίπου Σαβαλίων που περιλαμβάνει αρδεύσιμη έκταση 53.940 στρεμμάτων περίπου Γαστούνης που περιλαμβάνει αρδεύσιμη έκταση 18.200 στρεμμάτων περίπου και Μυρτουντίων που περιλαμβάνει αρδεύσιμη έκταση 95.840 στρεμμάτων περίπου. 3.3.2 Κατανομή Χρήσεων Γης Η περιοχή του Δήμου Ήλιδας είναι καθαρά αγροτική με ποσοστό καλλιεργήσιμης γης (καλλιέργειες και αγραναπαύσεις) που συνολικά φθάνει το 61,7% της συνολικής της έκτασης. 50

Οι Δημοτικές και Τοπικές Κοινότητες με τα μεγαλύτερα ποσοστά καλλιεργήσιμων εκτάσεων στον Δήμο Ήλιδας είναι η Τοπική Κοινότητα Χαβαρίου (96,6%), Δουνείκων (94,2%), Σιμόπουλου (84,2%) Από την μελέτη των πινάκων 8 και 9 διαπιστώνουμε ότι στον Δήμο Ήλιδας εννιά (9) Δημοτικές και μία (1) Τοπική Κοινότητα έχουν ποσοστό καλλιεργήσιμης γης ανώ του 80% (Αμπελόκαμπου, Αυγείου, Δουναιικων, Σωστίου, Χαβαρίου, Σιμοπούλου, Ανθώνος, Λάτα, Σκλίβας και Αμαλιάδας) δώδεκα Τοπικές Κοινότητες έχουν ποσοστό καλλιεργήσιμης γης μεταξύ 60-70% (Αρχαίας Ηλιδας, Καλυβίων Ήλιδος, Καρδ αμά, Κεραμιδιάς, Ροβιάτας, Σαβαλίων, Χαβαρίου, Αγνάντων, Κάμπου, Λουκά, Μαζαρακίου, Σκλίβας). Σημαντικό μέρος του Δήμου καταλαμβάνεται από δάση (το 17,7% της συνολικής έκτασης). Πρόκειται για δασικές εκτάσεις που ανήκουν κατά κύριο λόγο στο δασικό σύμπλεγμα της Φολόης που περικλείει τον Δήμο από Β-ΒΑ και τα πευκοδάση της Οινόης. Οι βοσκότοποι καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της συνολικής έκτασης (10 %). Το μεγαλύτερο τμήμα των χαρακτηρισμένων βοσκότοπων βρίσκεται στην Τοπική Κοινότητα Οινόης καταλαμβάνοντας το 58,5% της έκτασής της και αποτελώντας το 35,3% του συνόλου των βοσκότοπων του Δήμου.(39.900 στρ.). Ο κυριότερος λόγος που οι εκτάσεις που καταλαμβάνονται από ύδατα αποτελούν το 2,7% της συνολικής έκτασης (ποσοστό υπερδιπλάσιο του αντίστοιχου για το Νομό και υπερτριπλάσιο του Εθνικού) είναι η ύπαρξη της τεχνητής λίμνης του αρδευτικού φράγματος του Πηνειού ποταμού και δευτερευόντως ο Πηνειακός Λάδωνας. Οι εκτάσεις των βασικών χρήσεων γης ανά Δημοτική και Τοπική Κοιονότητα των Δημοτικών Ενοτήτων Αμαλιάδας και Πηνείας φαίνονται στους παρακάτω πίνακες. 51

ΠΙΝΑΚΑΣ 8 Βασικές χρήσεις γης ανά Δημοτική και Τοπική Κοινότητα της Δημοτικής Ενότητας Αμαλιάδας ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΕΔΑΦΟΥΣ ΣΥΝΟΛΟ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΑΝΑΠΑΥΣΕΙΣ ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΙ ΔΑΣΗ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΚΑΛΥΠΤΟΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΝΕΡΑ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΑΛΛΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ A/A ΔΚ Αμαλιάδας Π 67 55,4 0 2,5 0,3 8,8 0 1 2 3 4 Τ.Κ Αγίου Δημητρίου Τ.Κ Αγίου Ηλία Πηνηίων Τ.Κ Αμπελόκαμπου Τ.Κ Αρχαίας Ηλιδας Π 9,7 5,1 4 0 0,5 0,2 0 Π 3,8 1,3 0,1 0,1 2,2 0,1 0 Π 9,2 8,2 0,2 0 0,2 0,6 0 Π 5,9 4,7 0,8 0 0,2 0,2 0 5 Τ.Κ Αυγείου Π 5,7 5,4 0 0 0,1 0,2 0 6 Τ.Κ Γερακίου Π 20,3 6,1 0,5 13,3 0,1 0,3 0 7 Τ.Κ Δάφνης Η 15,9 4,5 0,6 9,3 1,2 0,3 0 8 Τ.Κ Δαφνιώτισσης Η 11,3 3,6 0,5 7 0,1 0,1 0 9 Τ.Κ Δουναιικων Π 12,1 11,4 0,4 0,1 0 0,2 0 10 Τ.Κ Καλυβίων Ήλιδος Π 4,4 3 0,4 0 0,4 0,6 0 11 Τ.Κ Καρδαμά Π 6,4 5,1 0,5 0,2 0,1 0,5 0 12 Τ.Κ Κέντρου Π 3,7 0,3 1,2 0 2,2 0,1 0 13 Τ.Κ Κεραμιδιάς Η 7 4,8 0,3 0,8 0,8 0,3 0 52

14 Τ.ΚΚρυονέρου Η 9,9 3,3 0 6,3 0,1 0,2 0 15 Τ.Κ Περιστερίου Η 19,8 6,8 0 12,3 0,1 0,2 0,4 16 Τ.Κ Ροβιάτας Π 2,8 2 0 0 0 0,3 0,4 17 Τ.ΚΣαβαλίων Π 12,4 9,3 0,4 0,4 1,3 1 0 18 Τ.Κ Σωστίου Π 6,7 6 0 0 0,2 0,3 0,2 19 Τ.Κ Χαβαρίου Π 17,8 17,2 0 0,1 0 0,5 0 ΣΥΝΟΛΟ 251,8 163,5 9,9 52,4 10,1 15 1 100,0 64,9 3,9 20,8 4,0 6,0 0,4 Πηγή : ΕΣΥΕ (Κατανομή χρήσεων γης) 53

ΠΙΝΑΚΑΣ 9 Βασικές χρήσεις γης ανά Τοπική Κοινότητα στη Δημοτική Ενότητα Πηνείας Α/Α ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΕΔΑΦΟΥΣ ΣΥΝΟΛΟ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΑΝΑΠΑΥΣΕΙΣ ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΙ ΔΑΣΗ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΚΑΛΥΠΤΟΜΕΝΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΑΛΛΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΝΕΡΑ 1 Σιμοπούλου Π 12,7 10,7 0,0 0,3 1,1 0,7-2 Αγνάντων Η 6,4 4,0 1,6 0,6 0,0 0,2-3 Αγραπιδοχωρίου Η 11,9 4,7 3,3 2,4 1,3 0,3-4 Ανθώνος Η 7,4 6,1 0,6 0,3 0,2 0,3-5 Αυγής Η 7,0 2,1 1,1 0,8 2,9 0,2-6 Βελανιδίου Π 7,0 3,0 0,9 1,5 1,4 0,2-7 Βουλιαγμένης Π 8,4 5,0 2,4 0,6 0,1 0,3-8 Εφύρας Π 11,3 3,6 0,5 7,0 0,1 0,1-9 Κάμπου Π 11,5 7,0 0,7 2,0 1,5 0,3-10 Λαγανά Π 4,2 2,2 0,9-1,0 0,1-11 Λάτα Ο 5,2 4,4 0,2-0,2 0,4-12 Λουκά Η 5,1 3,7 0,8-0,4 0,2-13 Μαζαρακίου Η 9,1 5,9 2,1 0,7-0,4-14 Οινόης Π 24,1 8,0 14,1 1,3 0,2 0,5-15 Σκλίβας Η 6,9 5,2 1,0 0,4 0,2 0,2-16 Ροδιάς Π 6,4 5,6 0,4 0,1 0,3 - ΣΥΝΟΛΟ 144,6 81,2 30 17,9 10,7 4,7 - Πηγή : ΕΣΥΕ (Κατανομή χρήσεων γης) 100% 56,15% 20,7% 12,3% 7,4% 3,25% - 54

Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνεται η ποσοστιαία κατανομή των εκτάσεων του Δήμου Ήλιδας. ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΗΛΙΔΑΣ ΑΛΛΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΟΙΚΙΣΜΟΙ NΕΡΑ 1 ΔΑΣΗ ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΙ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΑΝΑΠΑΥΣΕΙΣ 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% Ειδικότερα, φαίνεται ότι το συντριπτικά μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής του Δήμου Ήλιδας είναι γεωργική γη, επιβεβαιώνοντας την κυριαρχία του πρωτογενούς τομέα στην περιοχή. 3.4 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 3.4.1 Φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον Η περιοχή του Δήμου Ήλιδας δεν αντιμετωπίζει σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα, δεδομένου ότι δεν παρουσιάζει ανάπτυξη εντατικών δραστηριοτήτων που θα είχαν ως αποτέλεσμα την δημιουργία ισχυρών πιέσεων εκμετάλλευσης ή υποβάθμισης σημαντικών φυσικών πόρων. Εξαίρεση στα παραπάνω αποτελούν: 55

α) Η υποβάθμιση ή καταστροφή δασών από πυρκαγιές, υπερβόσκηση και εκχερσώσεις για γεωργική ή οικιστική εκμετάλλευση. Η καταστροφή αυτή συντελέστηκε σε μεγάλη έκταση τις προηγούμενες δεκαετίες αλλά και εξακολουθεί μέχρι σήμερα, ειδικά όσον αφορά τις πυρκαγιές. Είναι ανάγκη να ληφθούν άμεσα μέτρα για την ανάσχεση, αλλά και αναστροφή του φαινομένου, το οποίο έχει δυσμενέστατες επιπτώσεις για την ευρύτερη περιοχή, τόσο οικολογικές και αισθητικές, όσο και οικονομικές. Οι οικονομικές, που είναι πιο κατανοητές στα ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού, αναφέρονται στις πλημμύρες και την αδυναμία συγκράτησης των εδαφών, αλλά και στην υπονόμευση των σχεδίων για τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. Αξίζει να αναφερθεί ότι τα φερτά υλικά λόγω τοπογραφίας και κλίσεων των εδαφών, μεταφέρονται στην τεχνητή λίμνη του Πηνειού μειώνοντας τον όγκο της και συνεπώς το χρόνο ζωής των εγγειοβελτιωτικών έργων. Επιπλέον τα δάση και η τεχνητή λίμνη φράγματος Πηνειού, αποτελούν σημαντικούς πόρους για την ανάπτυξη του τουρισμού στην περιοχή του Δήμου. β) Η ρύπανση των επιφανειακών και υπόγειων νερών από τα κτηνοτροφικά απόβλητα και απόβλητα γεωργικών βιομηχανιών (κυρίως ελαιοτριβείων), τα αστικά απορρίμματα, αλλά και εκπλύσεις γεωργικών καλλιεργειών (φερτά, λιπάσματα, φυτοφάρμακα) αποτελούν επίσης ένα σημαντικό πρόβλημα. Αξιοσημείωτη είναι η αλληλοσυσχέτιση, των δύο ομάδων προβλημάτων και η αθροιστική δράση της πρώτης στο αποτέλεσμα της δεύτερης. Τα επιφανειακά κυρίως νερά αποτελούν τους αποδέκτες της ρύπανσης που προκύπτει από τις δραστηριότητες της ευρύτερης περιοχής και η τεχνητή λίμνη αποτελεί τον τελικό αποδέκτη όλων των αποβλήτων. 3.4.2 Πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον Βασικά προβλήματα αποτελούν η ρύπανση των επιφανειακών και υπογείων νερών από τα κτηνοτροφικά απόβλητα και τα απόβλητα των γεωργικών βιομηχανιών, τα αστικά απορρίμματα, αλλά και εκπλύσεις γεωργικών καλλιεργειών (φερτά λιπάσματα, 56

φυτοφάρμακα). Στην περιοχή, σε κάποιες περιπτώσεις, η ρύπανση καταλήγει στα ρέματα και στις αποστραγγιστικές τάφρους και μέσω αυτών στο θαλάσσιο χώρο του Ιονίου Πελάγους. Οι σημαντικότερες επιδράσεις στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής είναι: Γεωργικές καλλιέργειες Οι καλλιέργειες στην περιοχή γίνονται με τη χρήση χημικών λιπασμάτων κυρίως νιτρικών και φωσφορικών και φυτοφαρμάκων. Οι απορροές που προέρχονται από την απόπλυση των εδαφών είναι πλούσιες αφενός μεν σε φερτά υλικά λόγω διάβρωσης των εδαφών, αφετέρου δε σε άζωτο (Ν) και φωσφόρο (Ρ), θρεπτικά υλικά που προκαλούν ευτροφισμό στους υδάτινους αποδέκτες. Επί πλέον το άζωτο με τη μορφή νιτρωδών και νιτρικών αλάτων, όταν εισχωρήσει στον υπόγειο υδροφορέα είναι ιδιαίτερα τοξικό στο πόσιμο νερό. Το πρόβλημα μεταφοράς της ρύπανσης είναι έντονο στην περίοδο των βροχοπτώσεων και όταν το έδαφος βρίσκεται ακάλυπτο από βλάστηση (αγρανάπαυση, χειμώνα και αρχές της άνοιξης). Η γεωργική ρύπανση καταλήγει στους υδάτινους αποδέκτες με τους παρακάτω μηχανισμούς: μεταφορά των φερτών μέσω επιφανειακής απορροής μεταφορά αδιάλυτων ρύπων προσροφημένων στα φερτά (κυρίως αμμωνιακές και οργανικές ενώσεις αζώτου και φωσφορικά ιόντα) μεταφορά διαλυμένων ρύπων μέσω της επιφανειακής. απορροής (κυρίως νιτρικά) μεταφορά διαλυμένων ρύπων μέσω της στράγγισης στον υπόγειο υδροφορέα (νιτρικά) ή / και κατόπιν μεταφορά σε επιφανειακούς αποδέκτες. Πρέπει να τονιστεί ότι η ρύπανση από αγροχημικά και η έκπλυση εδαφών και μεταφορά φερτών υλικών έχει ιδιαίτερη σημασία για τη Λίμνη του Πηνειού γιατί όλα συσσωρεύονται στον πυθμένα της λίμνης μειώνοντας το βάθος της και τελικά το χρόνο ζωής των αρδευτικών έργων, πέραν των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. 57

Όσον αφορά τα φυτοφάρμακα, ιδιαίτερα όταν γίνεται αλόγιστη χρήση τους, οι μηχανισμοί μεταφοράς τους στους υδάτινους αποδέκτες είναι παρόμοιοι με τα λιπάσματα. Τα υπολείμματα των φυτοφαρμάκων παραμένουν στους αποδέκτες, έχουν δε τοξική επίδραση σε οργανισμούς της υδρόβιας ζωής διαταράσσοντας την οικολογική ισορροπία. Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα σοβαρό με μερικά είδη (πχ εντομοκτόνα) τα οποία διατηρούν τη δραστικότητά τους για μεγάλα χρονικά διαστήματα (ακόμη και πολλά χρόνια), κάποια δε έχουν και μεταλλαξιογόνο δράση. Τα παραπάνω συνιστούν σοβαρότατο κίνδυνο και για την ορνιθοπανίδα της περιοχής. Κτηνοτροφία Στην περιοχή εκτρέφονται συνολικά (ΕΛΣΤΑΤ 2011 ), 100.774 αιγοπρόβατα, 4.895 χοίροι και 3.551 βοοειδή κυρίως σε εκτατική μορφή. Τα παραπάνω ελευθερώνουν με τα κόπρανά τους οργανικό φορτίο Ν και Ρ. Σύμφωνα με χονδρική εκτίμηση, υπολογίζεται ότι ελευθερώνουν στο έδαφος συνολικά 1260 kg/ημέρα άζωτο και 190 kg/ημέρα φωσφόρο περίπου. Ένα μέρος τους, εκτιμάται ότι επιβαρύνει, σε ετήσια βάση, τους υδάτινους αποδέκτες της περιοχής. Ρύπανση από δραστηριότητες του δευτερογενούς τομέα Στην περιοχή το Δήμου δεν υπάρχει σημαντική βιομηχανική και βιοτεχνική δραστηριότητα με εξαίρεση κάποιες βιοτεχνίες και μικρές μονάδες επεξεργασίας γεωργικών προϊόντων. Ειδικότερα στην περιοχή του Δήμου λειτουργούν δέκα επτά (17) τα οποία εκβάλλουν τα απόβλητά τους σε ποταμούς ή ρέμματα που καταλήγουν στη λίμνη ή τη θάλασσα. Τα απόβλητα αυτά χαρακτηρίζονται από πολύ υψηλό Οργανικό φορτίο (BOD5 κλασσικού 22.000-62.000 mg/1 και φυγοκεντρικού 13.000-14.000 mg/1), δυσκολία στην αποικοδόμηση (COD κλασ. 59.000-162.000 mg/l, φυγοκ. 39.000-78.000 mgf1), 58

μεγάλη οξύτητα (ΡΗ=4,6-5,2 και οξύτητα σε ελαϊκά 34.000 mg/i), πολλά λιπαρά, σκούρο χρώμα και δυσάρεστη οσμή. Οι κυριότερες επιπτώσεις τους στο περιβάλλον είναι υψηλή δυσοσμία, ρύπανση στα επιφανειακά και υπόγεια νερά, ζημιές στη βλάστηση κλπ. Πυρκαγιές Είναι γνωστή η λαίλαπα των πυρκαγιών στα δάση, που ευνοείται από το εύφλεκτο της χλωρίδας, τις κλιματικές συνθήκες και την έλλειψη μέτρων αντιπυρικής προστασίας. Η καταστροφή της βλάστησης σε συνδυασμό με την ανεπαρκή αναδάσωση, αλλά και την παρεμπόδιση φυσικής αναγέννησης των δασών (καταπατήσεις, υπερβόσκηση κλπ.), συμβάλλει στην απογύμνωση και διάβρωση των εδαφών και στην αύξηση των πλημμυρών. Κύριες αιτίες είναι: Η ξηρότητα του κλίματος και οι ευνοϊκοί άνεμοι κατά την θερινή περίοδο. Η έλλειψη υδατοδεξαμενών. Η έλλειψη αντιπυρικών ζωνών και δασικής οδοποιίας. Η έλλειψη κτηματολογίου που επιτρέπει την εναλλαγή δασοτεμαχίων και γεωργικών εκτάσεων τόσο μεταξύ τους, αλλά και σε σχέση με άλλες χρήσεις γης. Έλλειψη ενημέρωσης του κοινωνικού συνόλου, αλλά και των εμπλεκόμενων με παραγωγικές δραστηριότητες του πρωτογενή τομέα (Γεωργοί Κτηνοτρόφοι). Έλλειψη κρατικής πολιτικής για την θεσμοθέτηση χρήσεων γης, ώστε κτηνοτροφία, γεωργία και λοιπές δραστηριότητες να μην είναι αλληλοσυγκρουόμενες, αλλά ενταγμένες αρμονικά στο περιβάλλον, κοινωνικό και φυσικό. Λύματα οικισμών Στην πόλη της Αμαλιάδας λειτουργεί αποχετευτικό σύστημα συλλογής των λυμμάτων, καθώς και βιολογικός καθαρισμός. Στον βιολογικό καθαρισμό μεταφέρονται 59

με βυτιοφόρα και λύμματα των οικισμών που δεν διαθέτουν αποχετευτικό σύστημα αλλά βόθρους. Στερεά απόβλητα Ιδιαίτερα έντονο είναι το πρόβλημα του χώρου διάθεσης των απορριμμάτων, πρόβλημα άλλωστε που αντιμετωπίζει ολόκληρος ο Νομός. Ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη η υλοποίηση του σχεδιασμού που προβλέπει την κατασκευή εργοστασίου επεξεργασίας των στερεών αποβλήτων, στον οποίο σχεδιασμό εντάσσεται και η περιοχή του Δήμου Ήλιδας. 3.5 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 3.5.1 Συνολικό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία για την εξέλιξη του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος στο Νομό Ηλείας στην Δυτική Ελλάδα, αλλά και στις υπόλοιπες Περιφέρειες της Χώρας, παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί : 60

ΠΙΝΑΚΑΣ 10 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν κατά Περιφέρεια και κατά Νομό της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας (Σε εκατομμύρια ευρώ. Σε τρέχουσες τιμές) Περιφέρειες και 2000 2001 2002 2003 2004 νομοί 2005 2006 2007 2008 2009 Σύνολο Ελλάδος 136.281 146.428 156.615 172.431 185.266 193.050 208.893 222.771 232.920 231.642 Ανατ. Μακεδονία - Θράκη 5.648 6.220 6.293 6.987 7.412 7.782 8.162 8.849 9.183 9.265 Κεντρική Μακεδονία 21.622 22.660 23.700 26.283 28.874 26.714 28.816 31.246 32.699 32.285 Δυτική Μακεδονία 3.331 3.488 3.905 4.154 4.378 4.613 5.014 5.525 5.613 5.506 Θεσσαλία 7.859 8.416 8.938 10.021 10.883 10.111 10.877 11.295 11.762 11.608 Ήπειρος 3.551 3.772 3.945 4.433 4.836 4.358 4.577 4.927 5.089 5.079 Ιόνια Νησιά 2.531 2.777 3.016 3.374 3.590 3.828 3.961 4.309 4.460 4.130 Δυτική Ελλάδα 7.059 7.608 8.087 9.018 9.609 9.735 10.388 10.797 11.055 10.659 Αιτωλοακαρνανία 2.010 2.145 2.157 2.297 2.610 2.796 2.827 2.852 2.911 2.886 Αχαΐα 3.630 3.990 4.363 4.874 5.076 5.105 5.663 5.934 6.061 5.773 Ηλεία 1.419 1.472 1.567 1.846 1.923 1.834 1.898 2.011 2.083 2.000 Στερεά Ελλάδα 8.383 8.608 8.817 9.370 9.897 9.512 9.941 10.331 10.718 10.537 Πελοπόννησος 7.358 7.455 7.725 8.346 8.929 8.528 9.289 9.805 9.881 9.809 Αττική 55.010 60.442 66.107 72.861 78.432 88.846 97.795 104.216 109.718 110.546 Βόρειο Αιγαίο 2.068 2.432 2.436 2.831 2.850 2.810 3.008 3.261 3.444 3.330 Νότιο Αιγαίο 4.530 4.754 5.093 5.585 5.844 6.465 6.784 7.344 7.868 7.646 Κρήτη 7.330 7.795 8.552 9.168 9.730 9.749 10.280 10.867 11.431 11.243 Σημείωση: Η κατανομή, των φόρων και των επιδοτήσεων έγινε με βάση τη διάρθρωση της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας ανά περιφέρεια Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ 61

Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει ότι σε τρέχουσες τιμές το ΑΕΠ της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας αυξήθηκε στην περίοδο 2000-2008 σε τρέχουσες τιμές, ενώ το έτος 2009 μειώθηκε κατά 3,58%, ποσοστό μεγαλύτερο από το αντίστοιχο της Χώρας. Σημαντικό είναι το γεγονός πως από το 2003 έως το 2008 ο μέσος ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ της Περιφέρειας υπολείπεται του αντίστοιχου εθνικού μέσου όρου. Στον πίνακα 11 που ακολουθεί παρουσιάζεται η συμμετοχή των Περιφερειακών Ενοτήτων της ΠΔΕ στην διαμόρφωση του ΑΕΠ σε επίπεδο χώρας. ΠΙΝΑΚΑΣ 11 Ποσοστά συμμετοχής των Περιφερειακών Ενοτήτων της ΠΔΕ στην διαμόρφωση του ΑΕΠ της Ελλάδας την περίοδο 2000-2009 σε τρέχουσες τιμές 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Δυτική Ελλάδα 5,2% 5,2% 5,2% 5,2% 5,2% 5,0% 5,0% 4,8% 4,7% 4,6% Αιτωλοακαρνανία 1,5% 1,5% 1,4% 1,3% 1,4% 1,4% 1,4% 1,3% 1,2% 1,2% Αχαΐα 2,7% 2,7% 2,8% 2,8% 2,7% 2,6% 2,7% 2,7% 2,6% 2,5% Ηλεία 1,0% 1,0% 1,0% 1,1% 1,0% 1,0% 0,9% 0,9% 0,9% 0,9% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων Από τα παραπάνω συνάγεται η χαμηλή συνεισφορά της Περιφέρειας στη διαμόρφωση του εγχώριου ΑΕΠ, η συμβολή της οποίας μειώνεται σταθερά κατά την περίοδο 2006 2009. Εξίσου χαμηλή είναι και η συνεισφορά των αντίστοιχων Περιφερειακών Ενοτήτων στη διαμόρφωση του εγχώριου ΑΕΠ με την Π.Ε Αχαΐας να έχει τη μεγαλύτερη συμβολή, με ποσοστό που ανήλθε το 2009 στο 2,5%, ποσοστό ωστόσο μικρότερο από το αντίστοιχο του 2000. Στη συνέχεια ακολουθεί η Π.Ε Αιτωλοακαρνανίας με ποσοστιαία συμβολή στο εγχώριο ΑΕΠ της τάξης 1,2%, ποσοστό μειωμένο κατά 0,3% σε σύγκριση με το αντίστοιχο ποσοστό του έτους 2000. Η Π.Ε Ηλείας διατηρεί χαμηλή συνεισφορά στη διαμόρφωση του εγχώριου ΑΕΠ, η οποία εμφανίζει σταθερές χαμηλές τάσεις τα τελευταία έτη. 62

3.5.2 Κατά κεφαλή Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Η ΠΕ Αχαΐας παρουσιάζει για την περίοδο 2000 2008 το υψηλότερο κατά κεφαλή προϊόν στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, αλλά υπολείπεται σημαντικά του εθνικού μέσου όρου. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται το κατά κεφαλή εθνικό προϊόν κατά Περιφέρεια και Νομό της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας από το 2000 2008. ΠΙΝΑΚΑΣ 12 Κατά Κεφαλή Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν κατά Περιφέρεια και κατά Νομό της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας (Σε ευρώ. Σε τρέχουσες τιμές) Περιφέρειες και 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 νομοί Σύνολο Ελλάδος 12.483 13.372 14.254 15.642 16.748 17.545 18.953 20.287 21.084 Δυτική Ελλάς 9.779 10.520 11.133 12.367 13.140 13.510 14.664 15.862 16.370 Αιτωλοακαρνανία 9.145 9.770 9.794 10.424 11.895 12.381 13.867 14.910 14.771 Αχαία 11.407 12.458 13.487 14.914 15.368 15.999 17.114 18.606 19.408 Ηλεία 7.719 8.032 8.580 10.145 10.592 10.285 11.050 11.822 12.490 Πηγή:ΕΛ.ΣΤΑΤ 3.5.3 Απασχόληση - Ανεργία Η ανεργία στην ΠΔΕ, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, κατά το Α τρίμηνο του 2011 ήταν ποσοστιαία μικρότερη από την αντίστοιχη σε επίπεδο χώρας. Ωστόσο, το Α τρίμηνο του 2012 το ποσοστό ανεργίας υπερβαίνει το αντίστοιχο εθνικό κατά 0,5 μονάδες. Από τα στοιχεία του παρακάτω πίνακα προκύπτει ότι η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας εμφανίζει υψηλό ποσοστό ανεργίας, καθώς βρίσκεται στην πέμπτη θέση μετά τις Περιφέρειες Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας, Στερεάς Ελλάδας και Κρήτης. Συγκρίνοντας το Α τρίμηνο των ετών 2011, 2012 και 2013 παρατηρούμε την επιδείνωση της ανεργίας, καθώς το 2011 η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας βρισκόταν στην ένατη θέση. Η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και ιδιαίτερα ο Νομός Αχαΐας, παρουσιάζει σημαντικό πρόβλημα στον τομέα της ανεργίας, πράγμα που δημιουργεί οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις στον πληθυσμό και ιδιαίτερα στους νέους και τους μακροχρόνια άνεργους. 63

ΠΙΝΑΚΑΣ 13 Ποσοστό Ανεργίας, κατά Περιφέρεια Α τρίμηνο 2011 2012 2013 Σύνολο Χώρας 15,9 22,6 27,4 Ανατολική Μακεδονία και Θράκη 18 22,7 26,3 Κεντρική Μακεδονία 17,5 24,7 29,6 Δυτική Μακεδονία 22,3 28,5 32,3 Ήπειρος 15,4 20,6 27,2 Θεσσαλία 14,3 20,4 25,6 Ιόνιοι Νήσοι 20,3 15,9 23,2 Δυτική Ελλάδα 15,1 23,1 27,0 Στερεά Ελλάδα 16,1 24,5 28,0 Αττική 14,7 22,9 28,2 Πελοπόννησος 12,4 19 21,1 Βόρειο Αιγαίο 12,6 19,6 23,5 Νότιο Αιγαίο 24,3 13,9 24,3 Κρήτη 15,7 23,4 26,3 Πηγή : Ελληνική Στατιστική Αρχή - Έρευνα Εργατικού Δυναμικού Στον πίνακα και το διάγραμμα που ακολουθούν παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη της ανεργίας κατά τα έτη 2006-2011 στις Περιφερειακές Ενότητες της ΠΔΕ. ΠΙΝΑΚΑΣ 14 Διαχρονική εξέλιξη του ποσοστού ανεργίας στις ΠΕ της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας και την Χώρα κατά τα έτη 2005 2011 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Νομός Αιτωλοακαρνανίας 11 9,2 10,3 9,1 9,2 11,7 18,4 Νομός Αχαΐας 11,5 10,7 9,6 10,2 10,2 13,5 19,3 Νομός Ηλείας 7,7 7,1 8,6 9,1 8,6 8,2 12,0 Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ 64

Σύμφωνα με τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα, η ΠΕ Αχαΐας παρουσιάζει ιδιαίτερα σημαντικό πρόβλημα στον τομέα της ανεργίας, καθώς εμφανίζει το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας από τις άλλες δύο ΠΕ, καθ όλη τη διάρκεια της τελευταίας επταετίας και υπερβαίνει το αντίστοιχο ποσοστό σε επίπεδο χώρας. Το γεγονός αυτό δημιουργεί οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις στον πληθυσμό και ιδιαίτερα στους νέους και τους μακροχρόνια άνεργους. Ειδικότερα τα ποσοστά ανεργίας και των τριών Περιφερειακών Ενοτήτων της Περιφέρειας εμφανίζονται αυξημένα το 2011 σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος με την Αχαΐα να είναι πρώτη με ποσοστό 19,3% και την Αιτωλοακαρνανία και την Ηλεία να ακολουθούν με ποσοστά 18,4% και 12% αντίστοιχα. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το 2011 το ποσοστό ανεργίας των ΠΕ Αχαΐας και Αιτωλοακαρνανίας είναι μεγαλύτερο από αυτό της χώρας κατά 1,6 και 0,7 μονάδες αντίστοιχα. Προοπτικές απασχόλησης Είναι αυτονόητο ότι τα στοιχεία που αναφέρονται στα αντίστοιχα κεφάλαια της ανεργίας και της απασχόλησης, επιδεινώθηκαν την τελευταία τριετία με ταχύτατους ρυθμούς, τόσο στην χώρα, όσο στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και στο Νομό, λόγω της οικονομικής κρίσης. Όσον αφορά την πρόβλεψη για την εξέλιξη των δεικτών της ανεργίας, όσο διαρκεί η οικονομική κρίση κάθε πρόβλεψη για την εξέλιξη αυτών θεωρείται παρακινδυνευμένη, δεδομένου ότι οι τάσεις παρουσιάζονται συνεχώς αυξητικές και διαμορφώνονται σε πολύ υψηλά επίπεδα. 3.5.4 Διάρθρωση εργατικού δυναμικού Από το σύνολο του εργατικού δυναμικού στην περιοχή του Δήμου Ήλιδας (34.046) οικονομικώς ενεργοί είναι το 45% ( 15.321) και οικονομικώς μη ενεργοί, το 55% (18.725). (ΕΣΥΕ, Στοιχεία Απογραφής 2001). 5 5 Τα στοιχεία της απογραφής του 2011, που αφορούν τη διάρθρωση του εργατικού δυναμικού, δεν έχουν δημοσιευθεί μέχρι σήμερα από την ΕΛΣΤΑΤ. 65

ΠΙΝΑΚΑΣ 15 Οικονομικά ενεργός πληθυσμός κατά φύλο ομάδες κλάδων οικονομικής δραστηριότητας και θέση στο επάγγελμα στη Δημοτική Ενότητα Αμαλιάδας Κλάδος οικονομικής δραστηριότητας και θέση στο επάγγελμα 1991 Πραγματικός πληθυσμός 2001 Πραγματικός πληθυσμός Σύνολο Αρρενες Θήλεις Σύνολο Αρρενες Θήλεις Σύνολο 9.750 7.235 2.515 13.190 8.893 4.297 Εργοδότες 513 438 75 1.569 1.242 327 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 3.999 3.504 495 2.881 2.394 487 Μισθωτοί 3.263 2.204 1.059 6.578 4.309 2.269 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 932 500 432 906 147 759 Δεν δήλωσαν θέση στο επάγγελμα & νέοι 1.043 589 454 1.256 801 455 Γεωργία κτηνοτροφία θήρα και δασοκομία, αλιεία 3.079 2.492 587 3.324 2.154 1.170 Εργοδότες 56 49 7 234 207 27 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 2.157 1.964 193 1.660 1.381 279 Μισθωτοί 146 96 50 683 509 174 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 720 383 337 747 57 690 Δεν δήλωσαν θέση στο επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Ορυχεία και λατομεία 1 1 0 0 0 0 Εργοδότες 0 0 0 0 0 0 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 0 0 0 0 0 0 Μισθωτοί 1 1 0 0 0 0 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 0 0 0 0 0 0 Δεν δήλωσαν θέση στο επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Μεταποιητικές βιομηχανίες 626 485 141 782 569 213 Εργοδότες 68 64 4 136 120 16 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 208 173 35 111 98 13 Μισθωτοί 314 225 89 508 332 176 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 36 23 13 27 19 8 Δεν δήλωσαν θέση στο επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος φυσικού αερίου και νερού 37 28 9 117 93 24 Εργοδότες 0 0 0 4 3 1 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 1 1 0 2 2 0 Μισθωτοί 36 27 9 111 88 23 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 0 0 0 0 0 0 Δεν δήλωσαν θέση στο επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Κατασκευές 766 759 7 1.085 1.042 43 Εργοδότες 47 47 0 94 93 1 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 292 290 2 254 253 1 Μισθωτοί 426 421 5 727 686 41 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 1 1 0 10 10 0 Δεν δήλωσαν θέση στο επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 66

Χονδρικό και λιανικό εμπόριο επισκευή αυτοκινήτων οχημάτων μοτοσυκλετών και ειδών προσωπικής και οικιακής χρήσης 1.360 1.071 289 1.462 1.024 438 Εργοδότες 199 168 31 584 437 147 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 792 653 139 330 273 57 Μισθωτοί 260 188 72 484 278 206 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 109 62 47 64 36 28 Δεν δήλωσαν θέση στο επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Ξενοδοχεία και εστιατόρια 249 170 79 493 312 181 Εργοδότες 45 34 11 181 144 37 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 90 73 17 34 18 16 Μισθωτοί 88 52 36 256 144 112 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 26 11 15 22 6 16 Δεν δήλωσαν θέση στο επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Μεταφορές αποθήκευση και επικοινωνίες 410 387 23 547 502 45 Εργοδότες 22 21 1 55 53 2 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 140 138 2 93 92 1 Μισθωτοί 239 220 19 393 351 42 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 9 8 1 6 6 0 Δεν δήλωσαν θέση στο επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, διαχείρηση ακίνητης περιουσίας 293 176 117 583 313 270 Εργοδότες 17 12 5 86 60 26 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 98 72 26 91 58 33 Μισθωτοί 173 91 82 403 195 208 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 5 1 4 3 0 3 Δεν δήλωσαν θέση στο επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Δημόσια διοίκηση και άμυνα. Υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση 586 386 200 810 518 292 Εργοδότες 1 0 1 0 0 0 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 20 17 3 0 0 0 Μισθωτοί 565 369 196 810 518 292 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 0 0 0 0 0 0 Δεν δήλωσαν θέση στο επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Εκπαίδευση 398 167 231 570 209 361 Εργοδότες 7 3 4 26 9 17 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 35 16 19 25 12 13 Μισθωτοί 356 148 208 519 188 331 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 0 0 0 0 0 0 Δεν δήλωσαν θέση στο επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Υγεία και κοινωνική μέριμνα 224 87 137 383 127 256 Εργοδότες 9 7 2 26 12 14 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 40 23 17 30 20 10 Μισθωτοί 175 57 118 326 95 231 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 0 0 0 1 0 1 67

Δεν δήλωσαν θέση στο επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Λοιπές υπηρεσίες 264 160 104 305 159 146 Εργοδότες 26 19 7 28 13 15 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 77 48 29 60 35 25 Μισθωτοί 151 91 60 216 110 106 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 10 2 8 1 1 0 Δεν δήλωσαν θέση στο επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Νέοι, Μη δυνάμενοι να καταταγούν κατά κλάδο 1.457 866 591 2.729 1.871 858 Εργοδότες 16 14 2 115 91 24 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 49 36 13 191 152 39 Μισθωτοί 333 218 115 1.142 815 327 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 16 9 7 25 12 13 Δεν δήλωσαν θέση στο επάγγελμα & νέοι 1.043 589 454 1.256 801 455 Πηγή: ΕΣΥΕ Απογραφές 1991, 2001 ΠΙΝΑΚΑΣ 16 Οικονομικά ενεργός πληθυσμός κατά φύλο ομάδες κλάδων οικονομικής δραστηριότητας και θέση στο επάγγελμα στη Δημοτική Ενότητα Πηνείας Κλάδος οικονομικής δραστηριότητας και θέση στο επάγγελμα 1991 Πραγματικός πληθυσμός 2001 Πραγματικός πληθυσμός Σύνολο Αρρενες Θήλεις Σύνολο Αρρενες Θήλεις Σύνολο 1.795 1.407 388 2.131 1.545 586 Εργοδότες 80 76 4 101 91 10 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 855 760 95 745 678 67 Μισθωτοί 414 301 113 820 624 196 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 295 161 134 274 32 242 Δεν δήλωσαν επάγγελμα & νέοι 151 109 42 191 120 71 Γεωργία κτηνοτροφία θήρα και δασοκομία, αλιεία 1.046 833 213 911 614 297 Εργοδότες 58 56 2 19 19 0 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 701 624 77 577 525 52 Μισθωτοί 3 2 1 50 43 7 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 284 151 133 265 27 238 Δεν δήλωσαν επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Ορυχεία και λατομεία 1 1 0 1 1 0 Εργοδότες 0 0 0 0 0 0 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 0 0 0 0 0 0 Μισθωτοί 1 1 0 1 1 0 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 0 0 0 0 0 0 Δεν δήλωσαν επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Μεταποιητικές βιομηχανίες 84 59 25 121 87 34 68

Εργοδότες 3 3 0 10 9 1 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 26 20 6 26 17 9 Μισθωτοί 50 32 18 80 58 22 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 5 4 1 5 3 2 Δεν δήλωσαν επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος φυσικού αερίου και νερού 1 0 1 20 17 3 Εργοδότες 0 0 0 0 0 0 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 0 0 0 0 0 0 Μισθωτοί 1 0 1 20 17 3 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 0 0 0 0 0 0 Δεν δήλωσαν επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Κατασκευές 92 92 0 198 194 4 Εργοδότες 3 3 0 9 8 1 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 46 46 0 65 65 0 Μισθωτοί 42 42 0 124 121 3 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 1 1 0 0 0 0 Δεν δήλωσαν επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Χονδρικό και λιανικό εμπόριο επισκευή αυτοκινήτων οχημάτων μοτοσυκλετών και ειδών προσωπικής και οικιακής χρήσης 78 66 12 130 98 32 Εργοδότες 8 7 1 28 25 3 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 43 40 3 27 24 3 Μισθωτοί 24 16 8 74 48 26 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 3 3 0 1 1 0 Δεν δήλωσαν επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Ξενοδοχεία και εστιατόρια 16 10 6 66 50 16 Εργοδότες 1 1 0 18 17 1 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 11 6 5 4 3 1 Μισθωτοί 4 3 1 41 29 12 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 0 0 0 3 1 2 Δεν δήλωσαν επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Μεταφορές αποθήκευση και επικοινωνίες 59 58 1 91 88 3 Εργοδότες 2 2 0 7 7 0 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 17 17 0 21 21 0 Μισθωτοί 40 39 1 63 60 3 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 0 0 0 0 0 0 Δεν δήλωσαν επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, διαχείρηση ακίνητης περιουσίας 17 13 4 44 29 15 Εργοδότες 1 1 0 2 1 1 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 2 2 0 8 8 0 Μισθωτοί 14 10 4 34 20 14 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 0 0 0 0 0 0 Δεν δήλωσαν επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 69

Δημόσια διοίκηση και άμυνα. Υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση 100 83 17 115 85 30 Εργοδότες 0 0 0 0 0 0 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 0 0 0 1 1 0 Μισθωτοί 100 83 17 114 84 30 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 0 0 0 0 0 0 Δεν δήλωσαν επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Εκπαίδευση 38 20 18 54 30 24 Εργοδότες 0 0 0 0 0 0 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 2 1 1 0 0 0 Μισθωτοί 36 19 17 54 30 24 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 0 0 0 0 0 0 Δεν δήλωσαν επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Υγεία και κοινωνική μέριμνα 40 16 24 64 32 32 Εργοδότες 0 0 0 2 2 0 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 3 1 2 2 2 0 Μισθωτοί 37 15 22 60 28 32 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 0 0 0 0 0 0 Δεν δήλωσαν επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Λοιπές υπηρεσίες 18 13 5 38 28 10 Εργοδότες 1 1 0 3 1 2 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 2 1 1 4 2 2 Μισθωτοί 15 11 4 31 25 6 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 0 0 0 0 0 0 Δεν δήλωσαν επάγγελμα & νέοι 0 0 0 0 0 0 Νέοι, Μη δυνάμενοι να καταταγούν κατά κλάδο 205 143 62 278 192 86 Εργοδότες 3 2 1 3 2 1 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 2 2 0 10 10 0 Μισθωτοί 47 28 19 74 60 14 Συμβοηθούντα & μη αμειβόμενα μέλη 2 2 0 0 0 0 Δεν δήλωσαν επάγγελμα & νέοι 151 109 42 191 120 71 Πηγή: ΕΣΥΕ Απογραφές 1991, 2001 3.5.5 Ανάλυση των επιχειρήσεων ανά κλάδο δραστηριότητας (διψήφιο κωδικό) Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται ο αριθμός των επιχιερήσεων που δραστηριοποιούνταν ανά Δήμο της Περιφερειακής Ενότητας Ηλείας και διψήφιο κωδικό δραστηριότητας (ΣΤΑΚΟΔ08) κατά το έτος 2007 σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ, μεταξύ των οποίων και ο Δήμος Ήλιδας. 70

ΠΙΝΑΚΑΣ 17 Ανάλυση των επιχειρήσεων ανά Δήμο και διψήφιο κωδικό στην ΠΕ Ηλείας και στον Δήμο Ήλιδας. Δήμος Ανδραβίδα ς Κυλλήνης Δήμος Ανδρίτσαιν ας Κρέστενας Δήμος Αρχαίας Ολυμπία ς Δήμος Ζαχάρως Δήμος Ήλιδας Δήμος Πηνειού Δήμος Πύργου Π.Ε Ηλείας ΣΤΑ ΚΟΔ 08 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΡ.ΕΠΙΧ ΕΙΡΗΣΕΩ Ν ΑΡ.ΕΠΙΧ ΕΙΡΗΣΕΩ Ν ΑΡ.ΕΠΙ ΧΕΙΡΗΣ ΕΩΝ ΑΡ.ΕΠΙ ΧΕΙΡΗΣ ΕΩΝ ΑΡ.ΕΠΙ ΧΕΙΡΗ ΣΕΩΝ ΑΡ.ΕΠΙ ΧΕΙΡΗΣ ΕΩΝ ΑΡ.ΕΠΙ ΧΕΙΡΗΣ ΕΩΝ ΑΡ.ΕΠΙ ΧΕΙΡΗΣ ΕΩΝ 0 Αγνωστη Δραστηριότητα 19 47 4 7 35 1 12 125 1 Φυτική και ζωική παραγωγή, θήρα και συναφείς δραστηριότητες 132 43 56 36 66 77 92 502 2 Δασοκομία και υλοτομία 1 1 2 2 0 0 2 8 3 Αλιεία και υδατοκαλλιέργεια 11 0 0 0 0 0 5 16 5 Εξόρυξη άνθρακα και λιγνίτη 0 0 0 1 0 0 0 1 8 Λοιπά ορυχεία και λατομεία 1 2 1 2 0 1 7 10 Βιομηχανία τροφίμων 49 39 31 31 62 39 92 343 11 Ποτοποιία 0 2 0 0 2 1 10 15 13 Παραγωγή κλωστοϋφαντουργικών υλών 2 0 1 0 2 24 8 37 14 Κατασκευή ειδών ένδυσης 3 2 0 2 8 4 17 36 15 Βιομηχανία δέρματος και δερμάτινων ειδών 0 0 1 1 1 0 0 3 16 Βιομηχανία ξύλου και κατασκευή προϊόντων από ξύλο και φελλό, εκτός από έπιπλα κατασκευή ειδών καλαθοποιίας και σπαρτοπλεκτικής 7 3 3 4 12 7 33 69 17 Χαρτοποιία και κατασκευή 1 χάρτινων προϊόντων 18 Εκτυπώσεις και αναπαραγωγή προεγγεγραμμένων μέσων 19 Παραγωγή οπτάνθρακα και προϊόντων διύλισης πετρελαίου 20 Παραγωγή χημικών ουσιών και προϊόντων 22 Κατασκευή προϊόντων από ελαστικό (καουτσούκ) και πλαστικές ύλες 23 Παραγωγή άλλων μη μεταλλικών ορυκτών προϊόντων 24 Παραγωγή βασικών μετάλλων 25 Κατασκευή μεταλλικών προϊόντων, με εξαίρεση τα μηχανήματα και τα είδη εξοπλισμού 26 Κατασκευή ηλεκτρονικών υπολογιστών, ηλεκτρονικών και οπτικών προϊόντων 27 Κατασκευή ηλεκτρολογικού εξοπλισμού 28 Κατασκευή μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού π.δ.κ.α. 9 0 0 0 77 0 34 0 1 6 0 0 0 1 0 1 3 0 0 1 5 2 9 26 1 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 1 1 3 0 0 0 2 1 5 8 2 6 8 18 4 17 132 0 0 2 3 0 5 10 15 15 9 26 23 81 203 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 2 0 2 5 0 2 0 13 4 11 36 71

29 Κατασκευή μηχανοκίνητων οχημάτων, ρυμουλκούμενων και ημιρυμουλκούμενων 0 οχημάτων 0 0 1 2 0 2 5 31 Κατασκευή επίπλων 8 0 7 1 11 2 13 42 32 Άλλες μεταποιητικές δραστηριότητες 7 1 1 0 5 2 11 27 33 Επισκευή και εγκατάσταση μηχανημάτων και εξοπλισμού 6 0 5 3 17 2 17 50 35 Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου, ατμού και κλιματισμού 3 0 3 2 11 0 15 34 36 Συλλογή, επεξεργασία και παροχή νερού 0 0 1 1 1 0 1 4 37 Επεξεργασία λυμάτων 0 0 1 0 4 1 2 8 38 Συλλογή, επεξεργασία και διάθεση αποβλήτων ανάκτηση υλικών 0 0 1 0 4 1 3 9 41 Κατασκευές κτιρίων 40 17 45 32 36 25 336 531 42 Έργα πολιτικού μηχανικού 14 24 7 15 47 19 92 218 43 Εξειδικευμένες κατασκευαστικές δραστηριότητες 141 73 79 94 244 117 380 1128 45 Χονδρικό και λιανικό εμπόριο επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσυκλετών 45 12 10 19 90 46 187 409 46 Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσυκλετών 110 26 46 29 171 74 279 735 47 Λιανικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσυκλετών 356 131 213 149 672 266 1080 2867 49 Χερσαίες μεταφορές και μεταφορές μέσω αγωγών 34 17 20 17 86 9 109 292 50 Πλωτές μεταφορές 0 0 0 0 1 0 4 5 52 Αποθήκευση και υποστηρικτικές προς τη μεταφορά δραστηριότητες 9 0 0 1 4 1 26 41 53 Ταχυδρομικές και ταχυμεταφορικές δραστηριότητες 1 0 0 0 3 0 8 12 55 Καταλύματα 15 5 20 26 8 25 20 119 56 Δραστηριότητες υπηρεσιών εστίασης 220 106 144 113 239 156 476 1454 58 Εκδοτικές δραστηριότητες 1 20 0 1 5 0 7 34 59 Παραγωγή κινηματογραφικών ταινιών, βίντεο και τηλεοπτικών προγραμμάτων, ηχογραφήσεις και μουσικές εκδόσεις 2 0 0 0 0 0 3 5 60 Δραστηριότητες προγραμματισμού και ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών 2 0 0 4 2 7 15 61 Τηλεπικοινωνίες 6 2 0 0 3 2 9 22 62 Δραστηριότητες προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών, παροχής συμβουλών και συναφείς δραστηριότητες 0 1 1 0 3 1 8 14 63 Δραστηριότητες υπηρεσιών πληροφορίας 0 0 0 0 2 0 2 4 65 Ασφαλιστικά, αντασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά ταμεία, εκτός από την υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση 0 1 1 0 0 6 2 10 72

66 Δραστηριότητες συναφείς 0 προς τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και τις ασφαλιστικές δραστηριότητες 1 2 0 5 2 8 18 68 Διαχείριση ακίνητης 7 περιουσίας 0 1 7 9 0 11 35 69 Νομικές και λογιστικές 21 δραστηριότητες 7 3 6 28 9 62 136 70 Δραστηριότητες κεντρικών 7 γραφείων δραστηριότητες παροχής συμβουλών διαχείρισης 5 3 5 8 6 28 62 71 Αρχιτεκτονικές 31 δραστηριότητες και δραστηριότητες μηχανικών τεχνικές δοκιμές και αναλύσεις 8 13 13 72 20 200 357 72 Επιστημονική έρευνα και 1 ανάπτυξη 3 1 0 7 1 11 24 73 Διαφήμιση και έρευνα 2 αγοράς 1 2 0 4 0 16 25 74 Άλλες επαγγελματικές, 3 επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες 1 3 3 10 89 19 128 75 Κτηνιατρικές 2 δραστηριότητες 0 1 1 1 1 3 9 77 Δραστηριότητες ενοικίασης 14 και εκμίσθωσης 2 1 1 14 87 19 138 79 Δραστηριότητες 1 ταξιδιωτικών πρακτορείων, γραφείων οργανωμένων ταξιδιών και υπηρεσιών κρατήσεων και συναφείς δραστηριότητες 0 2 2 3 4 5 17 80 Δραστηριότητες παροχής 1 προστασίας και έρευνας 3 3 0 5 0 11 23 81 Δραστηριότητες παροχής 4 υπηρεσιών σε κτίρια και εξωτερικούς χώρους 6 5 1 11 3 24 54 82 Διοικητικές δραστηριότητες 4 γραφείου, γραμματειακή υποστήριξη και άλλες δραστηριότητες παροχής υποστήριξης προς τις επιχειρήσεις 1 1 1 6 3 1 17 84 Δημόσια διοίκηση και άμυνα υποχρεωτική 0 κοινωνική ασφάλιση 0 2 1 0 9 3 15 85 Εκπαίδευση 11 5 1 3 11 11 3 45 86 Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας 1 2 0 0 3 9 3 18 87 Δραστηριότητες βοήθειας κατ' οίκον 0 0 0 0 2 0 0 2 88 Δραστηριότητες κοινωνικής μέριμνας χωρίς παροχή καταλύματος 0 0 0 0 4 0 4 8 90 Δημιουργικές δραστηριότητες, τέχνες και διασκέδαση 2 4 4 0 8 0 18 36 91 Δραστηριότητες βιβλιοθηκών, αρχειοφυλακείων, μουσείων και λοιπές πολιτιστικές δραστηριότητες 0 0 0 0 1 0 1 2 92 Τυχερά παιχνίδια και στοιχήματα 0 0 1 0 2 2 78 83 93 Αθλητικές δραστηριότητες και δραστηριότητες διασκέδασης και ψυχαγωγίας 0 0 1 2 11 3 1 18 73

94 Δραστηριότητες οργανώσεων 95 Επισκευή ηλεκτρονικών υπολογιστών και ειδών ατομικής ή οικιακής χρήσης 96 Άλλες δραστηριότητες παροχής προσωπικών υπηρεσιών 3 12 36 2 4 0 1 0 8 18 6 1 6 21 10 2 58 18 14 16 53 27 141 305 ΣΥΝΟΛΟ 1535 668 797 677 2233 1241 4184 11335 Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ (Επεξεργασία στοιχείων έτους 2007) Από την μελέτη των παραπάνω πινάκων και όσον αφορά τον πρωτογενή τομέα διαπιστώνονται τα εξής : Η περιοχή των Δήμων Πύργου Ήλιδας Πηνειού - Ανδραβίδας / Κυλλήνης για την ΠΕ Ηλείας, εμφανίζουν έντονη δυναμικότητα στον τομέα της φυτικής και ζωικής παραγωγής. Η δραστηριότητα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας στην ΠΕ συγκεντρώνεται στην πλειοψηφία της στους Δήμους Ανδραβίδας Κυλλήνης (11 επιχ.). Μηδαμινή είναι η δραστηριότητα των Δήμων της ΠΕ στους τομείς της Δασοκομίας Υλοτομίας και Εξόρυξης άνθρακα. Από την μελέτη των παραπάνω πινάκων και όσον αφορά τον δευτερογενή τομέα διαπιστώνονται τα εξής : Οι πιο δυναμικοί μεταποιητικοί κλάδοι διαπιστώνεται ότι είναι αυτοί των τροφίμων, των μεταλλικών και μη μεταλλικών ορυκτών προιόντων και ακολουθούν οι κλάδοι της κατασκευής ειδών ένδυσης, επίπλων, προιόντων από ξύλο και τέλος η κατασκευή μηχανημάτων. Όσον αφορά την χωροταξική κατανομή των μεταποιητικών επιχειρήσεων διαπιστώνεται ότι η πλειοψηφία τους σε όλες σχεδόν τις μεταποιητικές δραστηριότητες συγκεντρώνεται στον Δήμο της πρωτεύσας των Νομών Αχαίας και Ηλείας (Δήμος Πατρέων και Δήμος Πύργου) και στο Δήμο Αγρινίου Νομού Αιτωλοακαρνανίας. Αξιοσημείωτος είναι ο αριθμός των επιχειρήσεων παραγωγής άλλων μη μεταλλικών ορυκτών προιόντων που λειτουργούσαν το 2007 στον Δήμο Ανδραβίδας Κυλλήνης (77 επιχειρήσεις), κατασκευής μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού που λειτουργούν στον Δήμο Ήλιδας (13 επιχειρήσεις ) ενώ στο Δήμο Πύργου λειτουργούν (11 επιχειρήσεις) και παραγωγής κλωστουφαντουργικών υλών που λειτουργούν στον Δήμο Πηνειού (24 επιχειρήσεις) ενώ στο Δήμο Πύργου λειτουργούν (8 επιχειρήσεις). 74

Οι επιχειρήσεις της βιομηχανίας τροφίμων παρότι στην πλειοψηφία τους λειτουργούν στους Δήμους Πατρέων, Πύργου και Αγρινίου, παρουσιάζουν έντονη διασπορά και στους υπόλοιπους Δήμους. Από την μελέτη των παραπάνω πινάκων και όσον αφορά τον τριτογενή τομέα διαπιστώνονται τα εξής : Οι πιο δυναμικοί κλάδοι του τριτογενούς τομέα της ΠΔΕ διαπιστώνεται ότι είναι αυτοί του χονδρικού και λιανικού εμπορίου (17.166 επιχειρήσεις), των κατασκευών κτιρίων και εξειδικευμένων κατασκευαστικών δραστηριοτήτων (6.835 επιχειρήσεις) και της εστίασης (5.156 επιχειρήσεις.). Κύριες εμπορικές ζώνες διαπιστώνεται ότι είναι οι Δήμοι Πύργου και Ήλιδας για τον Νομό Ηλείας, οι οποίοι συγκεντρώνουν το 38,5% και 23,2% αντίστοιχα των εμπορικών επιχειρήσεων του Νομού. Εμπορικές επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται σε όλους τους Δήμους της ΠΕ και καλύπτουν τις τρέχουσες ανάγκες κυρίως των ντόπιων κατοίκων. Όσον αφορά τον τομέα των κατασκευών κτιρίων και εξειδικευμένων κατασκευαστικών δραστηριοτήτων, ο Δήμος Πύργου συγκεντρώνει το 43,1% των κατασκευαστικών επιχερήσεων του Νομού. Όσον αφορά τις επιχειρήσεις εστίασης στον Νομό Ηλείας λειτουργούν 1.454 επιχειρήσεις, από τις οποίες το 32,7% λειτουργεί στο Δήμο Πύργου και οι υπόλοιπες κατανέμονται στους υπόλοιπους Δήμους και κυρίως στον Δήμο Ήλιδας (16,4%) κα ι Ανδραβίδας Κυλλήνης (15,1%). Όσον αφορά το ξενοδοχειακό δυναμικό της ΠΔΕ αυτό συγκεντρώνεται κύρια στο Νομό Ηλείας (119 μονάδες) και ακολουθούν ο Νομός Αιτωλοακαρνανί ας (107 μονάδες) και ο Νομός Αχαίας (91 μονάδες). Στο Νομό Ηλείας τουριστική δραστηριότητα έχουν όλοι οι Δήμοι με τις περισσότερες μονάδες να λειτουργούν στους Δήμους Αρχαίας Ολυμπίας, Ζαχάρως, Πύργου και Πηνειού. 75

3.6 ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ 3.6.1 Πρωτογενής τομέας Η θέση του αγροτικού τομέα στην οικονομία της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας είναι ιδιαιτέρα σημαντική, όπως προκύπτει από τη συμμετοχή του στο ΑΕΠ, αλλά και από το γεγονός ότι απασχολεί ένα σημαντικό ποσοστό του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της περιοχής. Η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, σύμφωνα με τα στοιχεία του έτους 2009 της ΕΛ.ΣΤΑΤ, παράγει το 4,6% της συνολικής Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (ΑΠΑ) της χώρας. Στο σύνολο της χώρας ο πρωτογενής τομέας παράγει το 3,1% της ΑΠΑ, το αντίστοιχο ποσοστό της ΑΠΑ για την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας ανέρχεται, στο 7,3%. Σε επίπεδο Περιφερειακών Ενοτήτων, ο πρωτογενής τομέας παράγει το 16,5% της συνολικής ΑΠΑ της Περιφερειακής Ενότητας Ηλείας, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά για τις Περιφερειακές Ενότητες Αιτωλοακαρνανίας και Αχαΐας είναι 7,8% και 3,8% αντίστοιχα. Σύμφωνα με τα παραπάνω διαπιστώνεται ότι οι τρεις Περιφερειακές Ενότητες δεν συμμετέχουν εξίσου σε μέγεθος και ένταση παραγωγής, καθώς στην Αιτωλοακαρνανία και στην Ηλεία ο πρωτογενής τομέας διαδραματίζει σημαντικότερο ρόλο στην τοπική οικονομία τους και γι αυτό μπορούν να χαρακτηριστούν ως αγροτικές περιοχές. Παρά το γεγονός ότι ο Πρωτογενής τομέας στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας αποτελεί σημαντικό πόλο απασχόλησης και οικονομικής δραστηριότητας, δεν εξαιρείται των προβλημάτων που αντιμετωπίζει στο σύνολό της ο γεωργοκτηνοτροφικός κλάδος σε ολόκληρη της ελληνική επικράτεια, αφού παρουσιάζει χαμηλή ανταγωνιστικότητα λόγω υψηλού κόστους και χαμηλής ποιότητας των προϊόντων, αλλά και λόγω των αδυναμιών που υπάρχουν στον τομέα διακίνησης και εμπορίας. Σε γενικές γραμμές, τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο πρωτογενής τομέας εστιάζονται στα εξής: Μικρός και πολυτεμαχισμένος κλήρος (μ.ο. 34,3 στρέμματα) Ηλικιακή διάρθρωση του αγροτικού πληθυσμού Ελλιπής εκπαίδευση και κατάρτιση των αγροτών Αδυναμίες στον τομέα εμπορίας και διακίνησης αγροτικών προϊόντων 76

Πλημμελής οργάνωση των Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων και ως εκ τούτου αδυναμία τους να συμβάλλουν στην εξομάλυνση των συνθηκών προώθησης των αγροτικών προϊόντων και διακίνησης των αγροτικών εισροών Έντονη διαφοροποίηση της παραγωγικότητας και των εισοδημάτων εντός της Περιφέρειας, η οποία είναι αποτέλεσμα των φυσικών συνθηκών και γενικότερων δυνατοτήτων των επιμέρους περιοχών. Στις περιοχές αυτές, η έλλειψη εξωγεωργικής απασχόλησης εντείνει τις ανισότητες. Περιορισμένες δυνατότητες οικονομικής εκμετάλλευσης των δασών. Σημειώνεται ότι το θέμα της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας αναπτύσεται αναλυτικά σε ξεχωριστό κεφάλαιο. 3.6.1.1 Γεωργία Ο πρωτογενής τομέας της Π.Δ.Ε έχει να επιδείξει σημαντικά προϊόντα στον κλάδο της φυτικής παραγωγής, όπως απεικονίζεται και στους παρακάτω πίνακες. Τα κυριότερα προϊόντα φυτικής παραγωγής που παράγει η ΠΔΕ είναι καλαμπόκι (341.443 τόνοι), σανό και ριζώματα (318.205 τόνοι), καρπούζια και πεπόνια (297.673 τόνοι), πατάτες (258.977 τόνοι), ελιές ελαιοποίησης (175.613 τόνοι), βιομηχανική ντομάτα (160.747 τόνοι) και εσπεριδοειδή (102.499 τόνοι). Στον πίνακα 18, παρουσιάζεται η παραγωγή δενδροκομικών προϊόντων σε τόνους, στην Χώρα, στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και στις αντίστοιχες ΠΕ, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ, για το έτος 2009. ΠΙΝΑΚΑΣ 18 ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ (ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΕ ΤΟΝΟΥΣ) Λεμόνια Πορ/λια Μαν/νια Αχλάδια Μήλα Ροδ/να Βερ/κα Κεράσια Αμύγ δαλα Καρύδια Επιτραπέ ζιες ελιές Ελιές ελαιοπο ίησης Ελαιόλα δο 2007/20 08 Σύνολο Χώρας 75.047 956.295 129.573 73.784 259.637 748.844 62.285 61.128 39.996 22.128 293.793 1.992.346 304.668 Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας 26.975 67.244 8.280 3.723 2.250 1.550 1.451 1.517 2.919 3.779 49.185 175.613 29.208 Αιτ/νίας 2.408 33.702 3.723 1.158 455 398 315 263 1.280 865 39.567 40.071 6.083 Αχαΐας 16.236 7.895 1.100 1.270 1.444 360 475 998 1.128 2.225 2.736 50.134 9.011 Ηλείας 8.331 25.647 3.457 1.295 351 792 661 256 511 689 6.882 85.408 14.114 Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ (Επεξεργασία προσωρινών στοιχείων έτους 2009) 77

Από τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι η Π.Δ.Ε, εμφανίζει σημαντική παραγωγή δενδροκομικών προϊόντων. Μεταξύ των Νομών της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, η ΠΕ Αχαΐας υπερέχει στην παραγωγή λεμονιών με το 60,2% της ΠΔΕ, ενώ στην παραγωγή πορτοκαλιών η ΠΕ Αιτωλοακαρνανίας παράγει το 50,1% της ΠΔΕ και η ΠΕ Ηλείας το 38,1%. Σε σχέση με τη χώρα, σημαντική είναι η παραγωγή λεμονιών (36%), επιτραπέζιων ελιών (16,7%) και ελιών ελαιοποίησης (8,8%). Στον πίνακα 19, παρουσιάζεται η παραγωγή κηπευτικών καλλιεργειών σε τόνους, στην Χώρα, στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και στις αντίστοιχες ΠΕ, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ, για το έτος 2009. Κουνου πίδια - λάχανα Βιομηχα νικές Τομάτες ΠΙΝΑΚΑΣ 19 ΚΗΠΕΥΤΙΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ (ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΕ ΤΟΝΟΥΣ) Νωπής χρήσης Πράσα Κρεμμύ δια ξερά Μπάμι ες Μελιτζ άνες Φασολ άκια χλωρά Κολοκ υθάκια 78 Λοιπά λαχανο κομικά είδη Σύνολο Ελλάδος 243.068 895.987 665.324 41.933 191.607 13.809 67.190 68.701 83.100 591.613 Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας 25.025 160.747 66.039 403 6.038 1.200 5.484 12.941 15.923 48.896 Αιτωλοακα ρνανίας 3.724 1.110 12.399 245 1.280 145 540 1.676 1.069 6.495 Αχαΐας 4.118 57.966 15.733 110 1.628 562 1.346 2.187 2.546 15.060 Ηλείας 17.183 101.671 37.907 48 3.130 493 3.598 9.078 12.308 27.341 Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ (Επεξεργασία προσωρινών στοιχείων έτους 2009) Από τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι η Π.Δ.Ε παράγει σημαντικές ποσότητες κηπευτικών. Μεταξύ των Νομών της ΠΔΕ στις κηπευτικές καλλιέργειες υπάρχει σημαντική υπεροχή παραγωγής στην Π.Ε Ηλείας, σε σχέση με τις υπόλοιπες Π.Ε, ενώ σε αρκετά προϊόντα το ποσοστό είναι σημαντικό και σε επίπεδο χώρας. Ειδικότερα : Στα κουνουπίδια Λάχανα παράγει το 68,6% της ΠΔΕ και το 7,06% της χώρας. Στη βιομηχανική ντομάτα παράγει το 63,2% της ΠΔΕ και το 11,3% της χώρας, ενώ ακολουθεί η Π.Ε Αχαΐας με ποσοστό 36% στην ΠΔΕ και 6,4% στην χώρα. Συνολικά η ΠΔΕ παράγει το 18% της συνολικής εγχώριας παραγόμενης ποσότητας.

Στην ντομάτα νωπής χρήσης η ΠΕ Ηλείας παράγει το 57,4% της ΠΔΕ και το 5,7% της χώρας, ενώ ακολουθεί ο Νομός Αχαΐας με αντίστοιχα ποσοστά 23,8% και 2,3%. Στα ξερά κρεμμύδια η ΠΕ Ηλείας παράγει το 51,8% της Περιφέρειας και ακολουθούν οι ΠΕ Αχαΐας με ποσοστό 27% και Αιτωλοακαρνανίας με ποσοστό 21,2% Στις μπάμιες η παραγωγή μεταξύ των Π.Ε διαμορφώνεται στην Αχαΐα 46,8%, στην Ηλεία 41% και στην Αιτωλοακαρνανία 12%. Στις μελιτζάνες ο Νομός Ηλείας παράγει το 65,6% της ΠΔΕ. Στα χλωρά φασολάκια η παραγωγή της ΠΕ Ηλείας αποτελεί το 70% της ΠΔΕ και το 13,2% της χώρας, ενώ η συνολική παραγωγή της Περιφέρειας αποτελεί το 18,8% της χώρας. Στα κολοκυθάκια η παραγωγή της ΠΕ Ηλείας αποτελεί το 77,3% της Περιφέρειας και το 14,8% της χώρας, ενώ η συνολική παραγωγή της Περιφέρειας αποτελεί το 19,1% της χώρας. Στα λοιπά λαχανοκομικά είδη η ΠΕ Ηλείας παράγει το 56% της Περιφέρειας, ενώ η συνολική της Περιφέρειας αποτελεί το 8,2% της παραγωγής χώρας. Στον πίνακα 20, παρουσιάζεται η παραγωγή πεπονοειδών και πατάτας σε τόνους, στην Χώρα, στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και στις αντίστοιχες ΠΕ, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ, για το έτος 2009. ΠΙΝΑΚΑΣ 20 ΠΕΠΟΝΟΕΙΔΗ ΚΑΙ ΠΑΤΑΤΕΣ (ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΕ ΤΟΝΟΥΣ) Καρπούζια και πεπόνια Πατάτες όλων των εποχών Σύνολο Ελλάδος 788.939 930.841 Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας 297.673 258.977 Αιτωλοακαρνανίας 25.317 10.080 Αχαΐας 41.314 120.038 Ηλείας 231.042 128.859 Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ (Επεξεργασία προσωρινών στοιχείων έτους 2009) Από τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι η Π.Δ.Ε εμφανίζει μεγάλη παραγωγή σε καρπούζια, πεπόνια και πατάτες παράγοντας το 37,7% των εγχώρια συνολικά παραγόμενων καρπουζιών και πεπονιών και το 27,8% των εγχώρια συνολικά παραγόμενων πατατών. 79

Από τις τρείς Περιφερειακές Ενότητες, αυτή της Ηλείας εμφανίζεται πολύ δυναμική στην παραγωγή καρπουζιών πεπονιών και πατάτας στης Περιφέρεια, με ποσοστά παραγωγής 77,6% και 49,7% αντίστοιχα. Στα καρπούζια και πεπόνια πολύ μεγάλη είναι η παραγωγή στο Νομό Ηλείας, η οποία αποτελεί το 77,8% της Περιφέρειας και το 29,2% της χώρας. Επίσης πολύ μεγάλη είναι η παραγωγή πατάτας στις ΠΕ Ηλείας (49,7% της ΠΔΕ και 13,8% της χώρας) και Αχαΐας (46,3% της ΠΔΕ και 12,9% της χώρας). Η συνολική παραγωγή πατάτας στην Περιφέρεια αποτελεί το 27,8% της παραγωγής της χώρας. Στον πίνακα 21, παρουσιάζεται η παραγωγή κτηνοτροφικών φυτών σε τόνους, στην Χώρα, στις Περιφέρειες Δυτικής Ελλάδας, Πελοποννήσου, Ιονίων Νήσων, Ηπείρου και Στερεάς Ελλάδας και στις αντίστοιχες ΠΕ, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ, για το έτος 2009. ΠΙΝΑΚΑΣ 21 ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΑ ΦΥΤΑ (Παραγωγή σε τόνους) Κτηνοτροφικοί Καρποί Σύνολο Μπιζέλια Σύνολο Σανό,χόρτο,ριζώματα: Καλαμπόκι χλωρό Σύνολο Ελλάδος 25.102 3.569 2.300.279 357.454 Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας 1.801 2 318.205 5.264 Αιτωλοακαρνανίας 536 0 222.371 2.951 Αχαΐας 651 1 35.512 1.483 Ηλείας 614 1 60.322 830 Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ (Επεξεργασία προσωρινών στοιχείων έτους 2009) Από τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι η Π.Δ.Ε βρίσκεται σε σημαντική θέση στην παραγωγή κτηνοτροφικών φυτών παράγοντας το 13,7% της εγχώριας παραγωγής. Ειδικότερα στην παραγωγή κτηνοτροφικών καρπών και οι τρείς Π.Ε είναι σχεδόν εξίσου παραγωγικές, ωστόσο η Π.Ε Αιτωλοακαρνανίας εμφανίζεται πολύ δυναμική στην παραγωγή σανού, χόρτων και ριζωμάτων, καθώς η παραγωγή της αποτελεί το 69,6% της ΠΔΕ και το 8,4% της χώρας. Στον πίνακα 22, παρουσιάζεται η παραγωγή βιομηχανικών φυτών σε τόνους, στην Χώρα, στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και στις αντίστοιχες ΠΕ, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ, για το έτος 2009. 80

ΠΙΝΑΚΑΣ 22 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΦΥΤΑ Γεωγραφικό διαμέρισμα και νομός (Παραγωγή σε τόνους) Καπνός Βαμβάκι Σουσάμι Ηλίανθος Αραχίδα (Φυστίκι Αράπικο) Σόγια Ζαχαρότευτλα Σύνολο Ελλάδος 27.098 816.383 56 44.036 1.685 45 1.372.258 Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας 129 26.067 0 0 262 0 0 Αιτωλοακαρνανίας 121 18.498 0 Αχαΐας 8 0 Ηλείας 7.569 262 0 Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ (Επεξεργασία στοιχείων έτους 2009) Όσον αφορά τα βιομηχανικά φυτά και από τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι η Π.Δ.Ε έχει αξιόλογη παραγωγή βαμβακιού, καθώς παράγει το 3,2% της συνολικής εγχώριας παραγωγής. Η ΠΕ Αιτωλοακαρνανίας παράγει το 71% του βαμβακιού στην Περιφέρεια, ενώ στην ΠΕ Ηλείας παράγεται το υπόλοιπο 29%. Επίσης στην ΠΕ Αιτωλοακαρνανίας παράγεται το 93,8% της συνολικής παραγωγής καπνού της ΠΔΕ ενώ το υπόλοιπο 6,2% παράγεται στην ΠΕ Αχαίας. Στην ΠΕ Ηλείας παράγεται το σύνολο της αραχίδας στην Περιφέρεια, που αποτελεί το 15,5% της παραγωγής της χώρας. Στον πίνακα 23, παρουσιάζεται η παραγωγή βρώσιμων οσπρίων σε τόνους, στην Χώρα, στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και στις αντίστοιχες ΠΕ, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ, για το έτος 2009. ΠΙΝΑΚΑΣ 23 ΒΡΩΣΙΜΑ ΟΣΠΡΙΑ (ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΕ ΤΟΝΟΥΣ) Φασόλια Κουκιά Λαθούρια Ρεβίθια Μπιζέλια Φακή Λοιπά βρώσιμα όσπρια Σύνολο Ελλάδος 21.950 2.759 343 3.069 792 3.590 304 Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας 3.586 269 2 117 133 33 119 Αιτωλοακαρνανίας 1.071 69 0 95 11 17 2 Αχαΐας 885 48 1 15 89 10 80 Ηλείας 1.630 152 1 7 33 6 37 Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ (Επεξεργασία προσωρινών στοιχείων έτους 2009) 81

Σημαντική είναι η παραγωγή φασολιών στην Περιφέρεια με ποσοστό 16,3%της παραγωγής της χώρας. Μεταξύ των ΠΕ την πρώτη θέση κατέχει η ΠΕ Ηλείας με 45,4%, ακολουθεί η Αιτωλοακαρνανία με 29,8% και η Αχαΐα με 24,6%. Στα λοιπά βρώσιμα όσπρια η Περιφέρεια παράγει το 39,1% της συνολικής παραγωγής της χώρας. Στον πίνακα 24, παρουσιάζεται η παραγωγή σιτηρών σε τόνους, στην Χώρα, στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και στις αντίστοιχες ΠΕ, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ, για το έτος 2009. ΠΙΝΑΚΑΣ 24 ΣΙΤΗΡΑ ΓΙΑ ΚΑΡΠΟ (Παραγωγή σε τόνους) Σιτάρι: Καλαμπόκι: Βρώμ Σίκαλ Κριθάρι συγκαλλ μαλακό σκληρό η η αμιγής ιεργούμε νος Ρύζι Λοιπά σιτηρ ά για καρπό Σύνολο Ελλάδος 489.728 1.650.260 340.368 87.081 40.921 2.425.758 6.425 214.998 4.613 Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας 4.433 16.036 18.644 42.671 541 341.443 2.598 6.900 33 Αιτωλοακαρνανίας 1.670 4.666 1.886 10.875 0 150.620 493 6.900 0 Αχαΐας 1.891 11.050 8.224 16.529 534 32.610 278 0 8 Ηλείας 872 320 8.534 15.267 7 158.213 1.827 25 Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ (Επεξεργασία προσωρινών στοιχείων έτους 2009) Όσον αφορά τις αροτραίες καλλιέργειες και ειδικότερα τα σιτηρά για καρπό, η ΠΔΕ παράγει σημαντικές ποσότητες βρώμης, καλαμποκιού και ρυζιού. Η ΠΔΕ παράγει επίσης σημαντική ποσότητα κριθαριού, σιταριού και σίκαλης. Στον τομέα των σιτηρών για καρπό, μεγάλη είναι η παραγωγή καλαμποκιού κυρίως στις ΠΕ Ηλείας (46,5% της Περιφέρειας) και Αιτωλοακαρνανίας (44% της Περιφέρειας). Η Περιφέρεια παράγει συνολικά το 14,1% της συνολικής παραγωγής της χώρας. Στον πίνακα 25, παρουσιάζεται η παραγωγή αμπελουργικών προϊόντων σε τόνους, στην Χώρα, στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, και στις αντίστοιχες ΠΕ, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ, για το έτος 2009. 82

ΠΙΝΑΚΑΣ 25 ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ (Παραγωγή σε τόνους) Μούστος Επιτραπέζια Σταφύλια Σταφίδα Κορινθιακή Σουλτανίνα Σύνολο Ελλάδος 361.696 204.084 36.919 14.017 Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας 57.274 4.950 16.511 17 Αιτωλοακαρνανίας 3.052 171 0 Αχαΐας 40.310 4.292 10.502 4 Ηλείας 13.912 487 6.009 13 Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ (Επεξεργασία προσωρινών στοιχείων έτους 2009) Από τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι η Π.Δ.Ε έχει σημαντικό ρόλο στην παραγωγή μούστου και κορινθιακής σταφίδας, με ποσοστά 15,8% και 44,7% αντίστοιχα της συνολικής εγχώριας παραγωγής. Όσον αφορά τα αμπελουργικά προϊόντα η ΠΕ Αχαΐας υπερέχει σημαντικά στην παραγωγή μούστου με 70,3%σε επίπεδο Περιφέρειας και 11,1% σε επίπεδο χώρας. Η παραγωγή της Περιφέρειας αποτελεί το 15,8% της παραγωγής της χώρας. Σημαντική είναι και η παραγωγή κορινθιακής σταφίδας, όπου μεταξύ των ΠΕ της Περιφέρειας η ΠΕ Αχαΐας παράγει το 63,6%, ενώ το υπόλοιπο 36,4% παράγεται στην ΠΕ Ηλείας. Η συνολική παραγωγή κορινθιακής σταφίδας της Περιφέρειας αποτελεί το 44,7% της παραγωγής της χώρας. Σημαντική είναι επίσης και η παραγωγή επιτραπέζιων σταφυλιών, όπου η ΠΕ Αχαΐας παράγει το 86,7% μεταξύ των ΠΕ, της Περιφέρειας. 3.6.1.2 Υφιστάμενη κατάσταση Φυτικής παραγωγής ανά Καλλικρατικό Δήμο της Περιφερειακής Ενότητας Ηλείας Στην Περιφερειακή Ενότητα Ηλείας η υφιστάµενη κατάσταση, ανά ήµο, διαµορφώνεται ως εξής (πρόσφατα συγκεντρωτικά στοιχεία των οικείων Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισµών): ήµος Ήλιδας Στο ήµο Ήλιδας οι καλλιέργειες που καταλαµβάνουν το µεγαλύτερο µέρος της καλλιεργούµενης έκτασης είναι: η ελιά (62.426,9 στρ.), οι ζωοτροφές (26.676,2 στρ.), τα λοιπά σιτηρά (20.999,2 στρ.), τα κηπευτικά (20.732,9 στρ.), ο αραβόσιτος (12.902,4 στρ.) και η σταφίδα (7.634,7 στρ.). Ακολουθούν σε µικρότερες αλλά σηµαντικές εκτάσεις οι καλλιέργειες: του αµπελιού (3.967,3 στρ.) και των 83

εσπεριδοειδών (1.417,1 στρ.). Μικρές εκτάσεις καταγράφονται σε καλλιέργειες όπως: οι δενδρώδεις, τα όσπρια, οι καρποί µε κέλυφος, το σιτάρι, οι πρωτεϊνούχοι σπόροι, το σιτάρι και οι χώροι εκτροφής σαλιγκαριών. ΠΙΝΑΚΑΣ 26 ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΕΚµΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΗµΟΥ ΉΛΙΔΑΣ. ΗΜΟΣ ΗΛΙ ΑΣ ΕΙ ΟΣ ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) ΑΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΑ 29.464,7 ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΣ 28.570,9 ΑΡΑΒΟΣΙΤΟΣ 12.902,4 ΣΙΤΑΡΙ 138,0 ΟΣΠΡΙΟΕΙ Η 240,3 ΛΟΙΠΑ ΣΙΤΗΡΑ 20.999,2 ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ 3.967,3 ΣΤΑΦΙ Α 7.634,7 ΕΛΑΙΩΝΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΜΕΝΗΣ ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ 62.426,9 ΕΣΠΕΡΙ ΟΕΙ Η 1.417,1 ΚΑΡΠΟΙ ΜΕ ΚΕΛΥΦΟΣ 154,2 ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ 26.676,2 ΛΟΙΠΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ- ΕΝ ΡΩ ΕΙΣ 355,5 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ 20.732,9 ΠΡΩΤΕΙΝΟΥΧΟΙ ΣΠΟΡΟΙ 85,5 ΧΩΡΟΙ ΕΚΤΡΟΦΗΣ ΣΑΛΙΓΚΑΡΙΩΝ 0,8 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ (στρ.) 215.766,6 Πηγή : Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας Περιφέρειας Δυτικής Ελάδας - Καλλιεργητικό Πλάνο 84

ήµος Ανδραβίδας - Κυλλήνης Στο ήµο Ανδραβίδας-Κυλλήνης οι καλλιέργειες που καταλαµβάνουν το µεγαλύτερο µέρος της καλλιεργούµενης έκτασης είναι: τα κηπευτικά (37.621,5 στρ.), η ελιά (32.390,2 στρ.), τα λοιπά σιτηρά (29.886,4 στρ.), ο αραβόσιτος (25.391,6 στρ.), τα κηπευτικά υπό κάλυψη (9.704,7 στρ.) και οι ζωοτροφές (7.228 στρ.). Ακολουθούν σε µικρότερες αλλά σηµαντικές εκτάσεις οι καλλιέργειες: των εσπεριδοειδών (2.728,1 στρ.) και του αµπελιού (1.345,6 στρ.). Μικρές εκτάσεις καταγράφονται σε καλλιέργειες όπως: οι δενδρώδεις και τα ψυχανθή. ΠΙΝΑΚΑΣ 27 ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΗΜΟΥ ΑΝΔΡΑΒΙΔΑΣ-ΚΥΛΛΗΝΗΣ ΗΜΟΣ ΑΝ ΡΑΒΙ ΑΣ -ΚΥΛΛΗΝΗΣ ΕΙ ΟΣ ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) ΑΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΑ 26.255,2 ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΣ 11.533,0 ΑΡΑΒΟΣΙΤΟΣ 25.391,6 ΛΟΙΠΑ ΣΙΤΗΡΑ 29.886,4 ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ 1.345,6 ΕΛΑΙΩΝΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΜΕΝΗΣ ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ 32.390,2 85

ΕΣΠΕΡΙ ΟΕΙ Η 2.728,1 ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ 7.228,0 ΛΟΙΠΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ- ΕΝ ΡΩ ΕΙΣ 868,1 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ 37.621,5 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΥΠΟ ΚΑΛΥΨΗ 9.704,7 ΕΠΙΣΠΟΡΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΨΥΧΑΝΘΩΝ 122,8 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ (στρ.) 185.075,2 Πηγή : Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας Περιφέρειας Δυτικής Ελάδας - Καλλιεργητικό Πλάνο ήµος Ανδρίτσαινας - Κρεστένων Στο ήµο Ανδρίτσαινας - Κρεστένων οι καλλιέργειες που καταλαµβάνουν το µεγαλύτερο µέρος της καλλιεργούµενης έκτασης είναι: η ελιά (69.983,7 στρ.), τα λοιπά σιτηρά (14.042,5 στρ.), ο αραβόσιτος (7.507,8 στρ.) και οι ζωοτροφές (6.139,1 στρ.). Ακολουθούν σε µικρότερες αλλά σηµαντικές εκτάσεις οι καλλιέργειες: τα εσπεριδοειδή (3.146,9 στρ.), το αµπέλι (2.141,6 στρ.), το βαµβάκι (1.956,5 στρ.), η σταφίδα (1.678,6 στρ.) και τα κηπευτικά (1.303,3 στρ.). Μικρές εκτάσεις καταγράφονται σε καλλιέργειες όπως: οι καρποί µε κέλυφος, οι δενδρώδεις και τα κηπευτικά υπό κάλυψη. 86

ΠΙΝΑΚΑΣ 28 ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΕΚµΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΗµΟΥ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-ΚΡΕΣΤΕΝΩΝ ΗΜΟΣ ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ -ΚΡΕΣΤΕΝΩΝ ΕΙ ΟΣ ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) ΑΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΑ 8.601,0 ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΣ 48.782,1 ΑΡΑΒΟΣΙΤΟΣ 7.507,8 ΒΑΜΒΑΚΙ 1.956,5 ΛΟΙΠΑ ΣΙΤΗΡΑ 14.042,5 ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ 2.141,6 ΣΤΑΦΙ Α 1.678,6 ΕΛΑΙΩΝΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΜΕΝΗΣ ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ 69.983,7 ΕΣΠΕΡΙ ΟΕΙ Η 3.146,9 ΚΑΡΠΟΙ ΜΕ ΚΕΛΥΦΟΣ 468,6 ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ 6.139,1 ΛΟΙΠΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ- ΕΝ ΡΩ ΕΙΣ 387,7 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ 1.303,3 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΥΠΟ ΚΑΛΥΨΗ 18,5 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ (στρ.) 166.157,9 Πηγή : Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας Περιφέρειας Δυτικής Ελάδας - Καλλιεργητικό Πλάνο 87

ήµος Αρχαίας Ολυµπίας Στο ήµο Αρχαίας Ολυµπίας οι καλλιέργειες που καταλαµβάνουν το µεγαλύτερο µέρος της καλλιεργούµενης έκτασης είναι: η ελιά (56.005,7 στρ.), τα λοιπά σιτηρά (42.001,9 στρ.), οι ζωοτροφές (10.578 στρ.) και ο αραβόσιτος (5.725,7 στρ.). Ακολουθούν σε µικρότερες αλλά σηµαντικές εκτάσεις οι καλλιέργειες: του αµπελιού (2.758,7 στρ.), των εσπεριδοειδών (1.610,5 στρ.) και της σταφίδας (1.541,8 στρ.). Μικρές εκτάσεις καταγράφονται σε καλλιέργειες όπως: οι πρωτεϊνούχοι σπόροι, οι δενδρώδεις, οι καρποί µε κέλυφος, τα κηπευτικά, το σιτάρι και τα αρωµατικά φυτά. ΠΙΝΑΚΑΣ 29 Συγκεντρωτικά στοιχεία γεωργικών εκµεταλλεύσεων ήµου Αρχαίας Ολυµπίας ΗΜΟΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ ΕΙ ΟΣ ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) ΑΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΑ 30.893,4 ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΣ 104.217,3 ΑΡΑΒΟΣΙΤΟΣ 5.725,7 ΣΙΤΑΡΙ 47,0 ΛΟΙΠΑ ΣΙΤΗΡΑ 42.001,9 ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ 2.758,7 ΣΤΑΦΙ Α 1.541,8 ΕΛΑΙΩΝΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΜΕΝΗΣ ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ 56.005,7 ΕΣΠΕΡΙ ΟΕΙ Η 1.610,5 ΚΑΡΠΟΙ ΜΕ ΚΕΛΥΦΟΣ 790,1 ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ 10.578,0 ΛΟΙΠΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ- ΕΝ ΡΩ ΕΙΣ 802,8 ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ ΦΥΤΑ 20,0 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ 163,7 ΠΡΩΤΕΙΝΟΥΧΟΙ ΣΠΟΡΟΙ 957,0 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ (στρ.) 258.113,6 Πηγή : Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας Περιφέρειας Δυτικής Ελάδας - Καλλιεργητικό Πλάνο 88

ήµος Ζαχάρως Στο ήµο Ζαχάρως οι καλλιέργειες που καταλαµβάνουν το µεγαλύτερο µέρος της καλλιεργούµενης έκτασης είναι: η ελιά (59.620,7 στρ.), και τα λοιπά σιτηρά (5.165,2 στρ.). Ακολουθούν σε µικρότερες αλλά σηµαντικές εκτάσεις οι καλλιέργειες: των ζωοτροφών (1.873,4 στρ.), του αµπελιού (741,9 στρ.) και των κηπευτικών (683,5 στρ.). Μικρές εκτάσεις καταγράφονται σε καλλιέργειες όπως: ο αραβόσιτος, τα εσπεριδοειδή, οι καρποί µε κέλυφος, οι δενδρώδεις, η σταφίδα και τα οσπριοειδή. ΠΙΝΑΚΑΣ 30 Συγκεντρωτικά στοιχεία γεωργικών εκµεταλλεύσεων ήµου Ζαχάρως ΗΜΟΣ ΖΑΧΑΡΩΣ ΕΙ ΟΣ ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) ΑΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΑ 7.900,1 ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΣ 34.730,7 ΑΡΑΒΟΣΙΤΟΣ 329,6 ΟΣΠΡΙΟΕΙ Η 21,0 ΛΟΙΠΑ ΣΙΤΗΡΑ 5.165,2 ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ 741,9 ΣΤΑΦΙ Α 26,5 ΕΛΑΙΩΝΕΣ 59.620,7 89

ΕΣΠΕΡΙ ΟΕΙ Η 205,4 ΚΑΡΠΟΙ ΜΕ ΚΕΛΥΦΟΣ 53,0 ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ 1.873,4 ΛΟΙΠΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ- ΕΝ ΡΩ ΕΙΣ 37,1 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ 683,5 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ (στρ.) 111.388,1 Πηγή : Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας Περιφέρειας Δυτικής Ελάδας - Καλλιεργητικό Πλάνο ήµος Πηνειού Στο ήµο Πηνειού οι καλλιέργειες που καταλαµβάνουν το µεγαλύτερο µέρος της καλλιεργούµενης έκτασης είναι: ο αραβόσιτος (18.160,6 στρ.), τα κηπευτικά (17.137,8 στρ.), η ελιά (14.663,7 στρ.), τα εσπεριδοειδή (7.365,9 στρ.), και τα λοιπά σιτηρά (6.259,4 στρ.). Ακολουθούν σε µικρότερες αλλά σηµαντικές εκτάσεις οι καλλιέργειες: των ζωοτροφών (3.683,1 στρ.) και των κηπευτικών υπό κάλυψη (2.158,6 στρ.). Μικρές εκτάσεις καταγράφονται σε καλλιέργειες όπως: οι δενδρώδεις, το αµπέλι, η σταφίδα, το σιτάρι, τα όσπρια, οι καρποί µε κέλυφος και οι πρωτεϊνούχοι σπόροι. 90

ΠΙΝΑΚΑΣ 31 Συγκεντρωτικά στοιχεία γεωργικών εκµεταλλεύσεων ήµου Πηνειού ΕΙ ΟΣ ΠΗΝΕΙΟΥ ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) ΑΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΑ 9.650,0 ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΣ 6.790,5 ΑΡΑΒΟΣΙΤΟΣ 18.160,6 ΣΙΤΑΡΙ 12,0 ΟΣΠΡΙΟΕΙ Η 19,5 ΛΟΙΠΑ ΣΙΤΗΡΑ 6.259,4 ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ 789,8 ΣΤΑΦΙ Α 45,2 ΕΛΑΙΩΝΕΣ 14.663,7 ΕΣΠΕΡΙ ΟΕΙ Η 7.365,9 ΚΑΡΠΟΙ ΜΕ ΚΕΛΥΦΟΣ 2,0 ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ 3.683,1 ΛΟΙΠΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ- ΕΝ ΡΩ ΕΙΣ 810,3 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ 17.137,8 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΥΠΟ ΚΑΛΥΨΗ 2.158,6 ΠΡΩΤΕΙΝΟΥΧΟΙ ΣΠΟΡΟΙ 3,0 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ (στρ.) 87.551, Πηγή : Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας Περιφέρειας Δυτικής Ελάδας - Καλλιεργητικό Πλάνο 91

ήµος Πύργου Στο ήµο Πύργου οι καλλιέργειες που καταλαµβάνουν το µεγαλύτερο µέρος της καλλιεργούµενης έκτασης είναι: η ελιά (99.807,3 στρ.), τα λοιπά σιτηρά (19.499 στρ.), η σταφίδα (16.188,1 στρ.), ο αραβόσιτος (11.726,4 στρ.), οι ζωοτροφές (8.789,8 στρ.) και τα εσπεριδοειδή (7.621 στρ.). Ακολουθούν σε µικρότερες αλλά σηµαντικές εκτάσεις οι καλλιέργειες: του αµπελιού (6.226,8 στρ.), των κηπευτικών (5.319,5 στρ.) και του βαµβακιού (5.313,2 στρ.). Μικρές εκτάσεις καταγράφονται σε καλλιέργειες όπως: οι δενδρώδεις, οι καρποί µε κέλυφος, οι ελαιούχοι σπόροι, τα όσπρια, η ροδακινιά για µεταποίηση και τα φυτώρια. ΠΙΝΑΚΑΣ 32 Συγκεντρωτικά στοιχεία γεωργικών εκµεταλλεύσεων ήµου Πύργου ΗΜΟΣ ΠΥΡΓΟΥ ΕΙ ΟΣ ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) ΑΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΑ 16.087,5 ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΣ 22.327,5 ΑΡΑΒΟΣΙΤΟΣ 11.726,4 ΒΑΜΒΑΚΙ 5.313,2 ΟΣΠΡΙΟΕΙ Η 84,9 ΛΟΙΠΑ ΣΙΤΗΡΑ 19.499,0 ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ 6.226,8 ΣΤΑΦΙ Α 16.188,1 ΕΛΑΙΩΝΕΣ 99.807,3 ΕΣΠΕΡΙ ΟΕΙ Η 7.621,0 ΚΑΡΠΟΙ ΜΕ ΚΕΛΥΦΟΣ 529,9 ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ 8.789,8 ΛΟΙΠΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ- ΕΝ ΡΩ ΕΙΣ 378,2 ΡΟ ΑΚΙΝΙΕΣ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗΣ 8,5 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ 5.319,5 ΕΛΑΙΟΥΧΟΙ ΣΠΟΡΟΙ 148,0 ΦΥΤΩΡΙΑ 5,8 ΧΩΡΟΙ ΕΚΤΡΟΦΗΣ ΣΑΛΙΓΚΑΡΙΩΝ 3,0 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ (στρ.) 220.064,4 Πηγή : Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας Περιφέρειας Δυτικής Ελάδας - Καλλιεργητικό Πλάνο 92

3.6.1.3 Υφιστάμενη κατάσταση Ζωικής παραγωγής ανά ανά Καλλικρατικό Δήμο της Περιφερειακής Ενότητας Ηλείας Ζωική παραγωγή Ο τοµέας της κτηνοτροφίας στην Περιφέρεια υτικής Ελλάδας αποτελεί µια βασική συνιστώσα της κοινωνικής και οικονοµικής ζωής του τόπου. Τομέας γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων Στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας ο γαλακτοκομικός κλάδος χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, δεδομένου ότι αποτελεί σημαντική οικονομική δραστηριότητα για τις περιοχές της Περιφέρειας, ιδίως στην Ηλεία και Αιτωλοακαρνανία. Στην Περιφέρεια παράγεται το 11,1% περίπου της παραγωγής του γάλακτος της χώρας που παραδίδεται σε μεταποιητικές μονάδες. Ποσοτικά μεγαλύτερη παραγωγή υπάρχει σε πρόβειο γάλα, στη συνέχεια σε αγελαδινό και τελευταία σε γίδινο γάλα. Όσον αφορά στον αριθμό των κτηνοτρόφων αυτός καταγράφεται μειούμενος. Τομέας αξιοποίησης κρέατος Στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, παράχθηκαν σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ του έτους 2009, 40.633 τόνοι κρέατος ζώων και πουλερικών (9,4% της ελληνικής παραγωγής). Ζωικό κεφάλαιο Όσον αφορά το ζωικό κεφάλαιο της ΠΔΕ σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα που ακολουθεί διαπιστώνονται τα εξής : Στα βοοειδή στην ΠΔΕ λειτουργούν 3.679 εκμεταλλεύσεις που περιλαμβάνουν 91.103 ζώα. Το 46,5% των εκμεταλλεύσεων λειτουργεί στο Νομό Αιτωλοακαρνανίας, ακολουθεί ο Νομός Ηλείας με 30,8% και ο Νομός Αχαίας με 22,6%. Ο αριθμός των ζώων κατανέμεται κατά 73,8% στο Νομό Αιτωλοακαρνανίας, 15,2% στο Νομό Ηλείας και 11% στο Νομό Αχαίας. Όσον αφορά τα αιγοπρόβατα στην ΠΔΕ λειτουργούν 22.476 εκμεταλλεύσεις που περιλαμβάνουν 2.298.368 ζώα. Το 50,6% των εκμεταλλεύσεων λειτουργεί στο Νομό Αιτωλοακαρνανίας, ακολουθεί ο Νομός Αχαίας με 27,3% και ο Νομός Ηλείας με 22%. Ο αριθμός των ζώων κατανέμεται κατά 56,1% στο Νομό Αιτωλοακαρνανίας, 25,5% στο Νομό Αχαίας και 18,4% στο Νομό Ηλείας. 93

Στην ΠΕ Ηλείας η βοοτροφία είναι περισσότερο προσαρµοσµένη στη λογική της πιο εντατικής εκµετάλλευσης (τόσο για γαλακτοπαραγωγή, όσο και κρεατοπαραγωγή) και περιορίζεται κυρίως στις πεδινές περιοχές του Νοµού. Αντίθετα η αιγοπροβατοτροφία παρουσιάζει παρόµοιο χαρακτήρα µε την υπόλοιπη περιφέρεια. Τα στοιχεία του ζωικού κεφαλαίου ανά Νοµό της Π..Ε. καθώς και ανά Δήμο της ΠΕ Ηλείας παρατίθενται στους Πίνακες που ακολουθούν και στα αντίστοιχα διαγράµµατα: ΠΙΝΑΚΑΣ 33 Συγκεντρωτικά στοιχεία ζωικού κεφαλαίου ανά Περιφερειακή Ενότητα στην ΠΔΕ ΒΟΟΕΙ Η ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΖΩΩΝ ΕΣΤΑΒΛΙΣΜΕΝΕΣ ΑΓΕΛΑΙΕΣ ΓΑΛΑΚΤΟΠΑΡ ΑΓΩΓΗΣ ΠΕ Αιτωλοακαρναίας 1.712 67.259 26 1.686 26 ΠΕ Αχαίας 833 9.996 495 338 268 ΠΕ Ηλείας 1.134 13.848 862 272 265 Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας 3.679 91.103 1.383 2.296 559 ΑΙΓΟΠΡΟΒΑΤΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΖΩΩΝ ΕΝΣΤΑΒΛΙΣΜΕΝΕ Σ ΗΜΙΕΚΤΑΤ ΙΚΕΣ ΠΕ Αιτωλοακαρναίας 11.386 1.289.206 211 11.175 ΠΕ Αχαίας 6.148 586.249 86 6.062 ΠΕ Ηλείας 4.942 422.913 122 4.820 Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας 22.476 2.298.368 419 22.057 Πηγή : Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας Περιφέρειας Δυτικής Ελάδας - Καλλιεργητικό Πλάνο 94

ΠΙΝΑΚΑΣ 34 Συγκεντρωτικά στοιχεία ζωικού κεφαλαίου του έτους 2011 ανά Δήμο στην ΠΕ Ηλείας ΒΟΟΕΙ Η ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣ ΕΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΖΩΩΝ ΕΣΤΑΒΛΙΣΜ ΕΝΕΣ ΑΓΕΛΑΙΕ Σ ΓΑΛΑΚΤΟΠΑ ΡΑΓΩΓΗΣ Δ.Ε ΠΥΡΓΟΥ 184 617 116 68 2 Δ.Ε ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ 63 232 48 16 14 Δ.Ε ΖΑΧΑΡΩΣ 55 381 28 28 1 Δ.Ε ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ 96 481 43 53 - ΚΡΕΣΤΕΝΩΝ Δ.Ε ΗΛΙ ΑΣ 113 3551 80 33 - Δ.Ε ΑΝ ΡΑΒΙ ΑΣ ΚΥΛΛΗΝΗΣ 341 4080 287 54 138 Δ.Ε ΠΗΝΕΙΟΥ 282 4506 260 20 110 ΣΥΝΟΛΟ ΠΕ ΗΛΕΙΑΣ 1134 13848 862 272 265 ΑΙΓΟΠΡΟΒΑΤΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣ ΕΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΖΩΩΝ ΕΝΣΤΑΒΛΙΣ ΗΜΙΕΚΤΑ ΜΕΝΕΣ ΤΙΚΕΣ Δ.Ε ΠΥΡΓΟΥ 1106 66484 1 1105 Δ.Ε ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ 752 77694-752 Δ.Ε ΖΑΧΑΡΩΣ 423 40324-423 Δ.Ε ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ 449 48905 1 448 ΚΡΕΣΤΕΝΩΝ Δ.Ε ΗΛΙ ΑΣ 1029 100774 12 1017 Δ.Ε ΑΝ ΡΑΒΙ ΑΣ ΚΥΛΛΗΝΗΣ 830 61690 103 727 Δ.Ε ΠΗΝΕΙΟΥ 353 27042 5 348 ΣΥΝΟΛΟ ΠΕ ΗΛΕΙΑΣ 4942 422913 122 4820 Πηγή : Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας Περιφέρειας Δυτικής Ελάδας - Καλλιεργητικό Πλάνο 95

Διάγραμμα : Κατανομή του αριθμού εκμεταλλεύσεων βοοειδών ανά Δήμο του Νομού Ηλείας Διάγραμμα : Κατανομή του αριθμού ζώντων βοοειδών ανά Δήμο του Νομού Ηλείας Διάγραμμα : Είδος εκτροφής των βοοειδών στο Νομό Ηλείας 96

Μεταποίηση αγροτικών προϊόντων Στην Περιφερειακή Ενότητα Ηλείας, όπως και στο Δήμο Ήλιδας, πού χαρακτηρίζονται από τη σημαντική συμβολή του τομέα της Γεωργίας στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, οι παρεμβάσεις στους τομείς της μεταποίησης και εμπορίας των γεωργικών προϊόντων συμβάλλουν αποφασιστικά στη διαμόρφωση κρίσιμων παραγόντων. Το επίπεδο της εμπορίας των αγροτικών προϊόντων στην ΠΕ Ηλείας δεν μπορεί να θεωρηθεί ικανοποιητικό και είναι παρόμοιο με αυτό του μεγαλύτερου μέρους της χώρας. Η εμπορία των ευπαθών γεωργικών προϊόντων, που αποτελεί σημαντικό μέρος της παραγωγής του Νομού, είναι πιο δύσκολη και χρειάζεται υψηλότερο επίπεδο υποδομών, το οποίο θα πρέπει να διαμορφωθεί. Η σχέση των παραγωγών με τους εμπόρους δεν είναι η επιθυμητή. Φαινομενικά υπάρχει συνεργασία που επιβάλλεται από την ανάγκη και την εξάρτηση του παραγωγού. Οι μέσες αποδόσεις των κλάδων παραγωγής συγκριτικά με εκείνες άλλων χωρών της Ε.Ε. παραμένουν χαμηλές. Κύριες αιτίες είναι: Ο πολυτεμαχισμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων Η υποβάθμιση των εδαφών από τη μη εφαρμογή αγρανάπαυσης. Ο περιορισμένος βαθμός εφαρμογής σύγχρονων τεχνολογικών μεθόδων καλλιέργειας (καταπολέμησης ασθενειών κλπ.) Η καλλιέργεια μη ενδεικνυόμενων ποικιλιών. Η έλλειψη εκπαίδευσης και ενημέρωσης των παραγωγών. Η αύξηση της παραγωγικότητας των καλλιεργούμενων εκτάσεων για κάθε είδος φυτικής παραγωγής, προβάλλει ως επιτακτική ανάγκη. Ένα γενικότερο πρόβλημα που εντοπίζεται στον πρωτογενή τομέα είναι η έλλειψη ορθολογικής επιχειρηματικής δράσης και κοστολόγησης των προϊόντων. Το κόστος παραγωγής συνήθως υπολογίζεται από τον παραγωγό χωρίς συνυπολογισμό των αποσβέσεων των μηχανημάτων του, της προσωπικής απασχόλησης, διάφορα προκύπτοντα γενικά έξοδα κλπ. Η επιχειρηματική του δράση τις περισσότερες φορές φθάνει μέχρι την παραγωγή του προϊόντος, χωρίς όμως η συμπίεση του κόστους παραγωγής να αποτελεί διαρκή 97

και κατευθυντήρια επιδίωξη. Αυτό συνδυάζεται και με ανεπάρκεια ή και καθυστερήσεις στην αποθήκευση και μεταφορά των παραγόμενων αγροτικών προϊόντων, καμία επί τόπου επεξεργασία ή διαλογή κλπ. Υπό αυτές τις συνθήκες η δυνατότητα επηρεασμού των τιμών διάθεσης από τους παραγωγούς είναι ιδιαίτερα χαμηλή κυρίως για τα ευπαθή προϊόντα, όπως είναι πολλά από τα παραγόμενα στην ΠΕ και στον Δήμο (κηπευτικά, μποστάνια, κ.λ.π.). Τέλος είναι χαμηλή η οργάνωση της εμπορίας των αγροτικών προϊόντων και η σχετική υποδομή, όπως υποδομή για την επεξεργασία, συσκευασία, τυποποίηση, αποθήκευση και η οργανωμένη προώθησή τους στην αγορά. 3.6.2 Δευτερογενής τομέας Ο δευτερογενής τομέας χαρακτηρίζεται από μια γενικότερη προσπάθεια αναδιάρθρωσης της βιομηχανικής βάσης και την μετατόπιση των δραστηριοτήτων από τους παραδοσιακούς φθίνοντες κλάδους (μεγάλες μονάδες) προς ανταγωνιστικές και βιώσιμες δραστηριότητες. Ο συνολικός αριθμός επιχειρήσεων του δευτερογενή τομέα στην Περιφέρεια ανήλθε το 2007 σε 4.014. Οι βασικότερες μεταποιητικές μονάδες στην Περιφέρεια αφορούν τους κλάδους των Τροφίμων, των μεταλλικών και μη μεταλλικών ορυκτών προιόντων, της κατασκευής ειδών ένδυσης, επίπλων, προιόντων από ξύλο και η κατασκευή μηχανημάτων. Ο δευτερογενής τομέας στην περιοχή έχει σημαντική συμβολή στο συνολικό προϊόν και την απασχόληση. Η παρουσία του έχει σημαντικά πολλαπλασιαστικά οφέλη για την περιοχή, αφού εκμεταλλεύεται πρώτες ύλες της. Ο βαθμός μεταποίησης των αγροτικών προϊόντων ποικίλει κατά προϊόν. Συγκεκριμένα : Η ξήρανση του αραβοσίτου καλύπτεται από τα υπάρχοντα ξηραντήρια αραβοσίτου. Αντίθετα ο βαθμός επεξεργασίας των βασικών δημητριακών για ζωοτροφές είναι χαμηλός. Θα πρέπει όμως να ληφθούν υπόψη και τα απλά παρασκευαστήρια ζωοτροφών, τα οποία διαθέτουν πολλές κτηνοτροφικές μονάδες. 98

Η δυναμικότητα των ελαιουργείων καλύπτει τις ανάγκες προς έκθλιψη του ελαιοκάρπου τόσο στην Περιφέρεια, όσο και στο Νομό. Η μεγαλύτερη ποσότητα λαδιού πωλείται χωρίς τυποποίηση και κυρίως εκτός Περιφέρειας. Η βιομηχανική τομάτα μεταποιείται κατά 100 % στην Περιφέρεια από τις τρεις βιομηχανίες που λειτουργούν στο Νομό Ηλείας. Η παραγωγή των φρούτων αποτελείται κυρίως (72,6 %) από εσπεριδοειδή και από πλευράς συσκευαστηρίων καλύπτεται σε ποσοστό 36,7%, ενώ καλύπτεται από πλευράς μεταποίησης. Η δυνατότητα των μονάδων συσκευασίας τυποποίησης της πατάτας καλύπτει την παραγωγή κατά μεγάλο ποσοστό. Η δυναμικότητα των σφαγείων καλύπτει ποσοστά 60% της προς εμπορία ποσότητας κρέατος. Παρά ταύτα, φαίνεται όμως ότι ο εκσυγχρονισμός των σφαγείων είναι μεγαλύτερη προτεραιότητα. Η δυναμικότητα των μονάδων τεμαχισμού και επεξεργασία κρέατος καλύπτει μικρό ποσοστό της παραγωγής. Οι μονάδες επεξεργασίας γάλακτος, (στις οποίες περιλαμβάνονται και 73 τυροκομεία), καλύπτουν σε ποσοστό 58,8 % την παραγωγή της Περιφέρειας ενώ σημαντικές ποσότητες γάλακτος απορροφώνται από τις μεγάλες γαλακτοβιομηχανίες της χώρας. Για : Τον έλεγχο της διασποράς βιομηχανικών και βιοτεχνικών εγκαταστάσεων στον αστικό, περιαστικό και αγροτικό χώρο, Τον σχεδιασμό ζωνών αποκλειστικής βιομηχανικής βιοτεχνικής χρήσης, και Την έμφαση στις περιβαλλοντικές παραμέτρους της βιομηχανικής και βιοτεχνικής χωροθέτησης, επιδιώκεται ο προσδιορισμός μιας σειράς χωρικών υποδοχέων της μεταποίησης, συσχετισμένων με τις άλλες χρήσεις. Μεταξύ των υποδοχέων αυτών περιλαμβάνονται και τα Επιχειρηματικά Πάρκα, τα οποία δεν περιλαμβάνουν μεγάλες, ούτε οχλούσες βιομηχανίες. Σε σχέση με τις ΒΙΠΕ, επιβαρύνουν λιγότερο το περιβάλλον και την χωρική οργάνωση. Κατ αρχήν επιδιώκεται μια διασπορά τους στο χώρο, στο βαθμό που θα περιλαμβάνουν σε σημαντικό ποσοστό, μονάδες συνδεόμενες με την τοπική αγορά (καταναλωτική ή 99

εργασίας), καθώς και η εναρμόνιση της χωροθέτησής τους, με την οικιστική διάρθρωση. 3.6.2.1 Προβλήματα ανάπτυξης του Δευτερογενή Τομέα Τα κύρια προβλήματα ανάπτυξης του κλάδου στην περιοχή είναι: Η έλλειψη επενδυτικού ενδιαφέροντος. Η εποχικότητα της δραστηριότητας των μονάδων επεξεργασίας αγροτικών προϊόντων. Η έλλειψη οργάνωσης και n ανάγκη εκσυγχρονισμού των μονάδων. Η οποιαδήποτε προσπάθεια ανάπτυξης του δευτερογενή τομέα στην περιοχή, έστω και για βιοτεχνικές δραστηριότητες, προϋποθέτει και συνδέεται με: Την επίλυση των προβλημάτων της βασικής τεχνικής υποδομής, για να εξασφαλιστεί η επικοινωνία και η ταχύτερη διακίνηση των προϊόντων. Την βελτίωση των κοινωνικών υποδομών, που συνδέεται με την λειτουργική εξυπηρέτηση των βιοτεχνικών μονάδων. Την γενικότερη οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, με κύριο μοχλό τον γεωργικό και κτηνοτροφικό τομέα. Την έλλειψη ενημέρωσης για τα ποιοτικά προϊόντα και τα σήματα ποιότητας. Πολλά από τα προϊόντα του πρωτογενή τομέα μεταποιούνται με παραδοσιακό τρόπο και δεν τυποποιούνται με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή η σήμανση αυτών των προϊόντων, ως προϊόντων ποιότητας (ΠΠΓΕ). 3.6.3 Τριτογενής τομέας Ο Τριτογενής τομέας αποτελεί τον κυρίαρχο τομέα στην Περιφέρεια (57,6% των απασχολουμένων και 80,8% της περιφερειακής ΑΠΑ). Στην ΠΔΕ δραστηριοποιούνταν το 2007, 44.421 επιχειρήσεις. Το μεγαλύτερο μέρος των επιχειρήσεων του τριτογενή τομέα αναφέρεται στους κλάδους του εμπορίου και των υπηρεσιών. 100

Ειδικότερα η Περιφέρεια σημειώνει μεγάλη ανάπτυξη στους τομείς: των μεταφορικών υπηρεσιών, των υπηρεσιών υγείας, των υπηρεσιών εκπαίδευσης, έρευνας και ανάπτυξης με την ύπαρξη εκπαιδευτικών και ερευνητικών ιδρυμάτων, παραγωγικών υπηρεσιών. Ως ιδιαίτερης σημαντικότητας αναδεικνύονται οι μεγάλες δυνατότητες για ανάπτυξη ποικίλων τουριστικών δραστηριοτήτων (θαλάσσιος τουρισμός, θρησκευτικός, οικολογικός, ιαματικός, συνεδριακός κ.ά). Η ΠΔΕ διαθέτει σημαντική τουριστική υποδομή με το συνολικό ξενοδοχειακό δυναμικό, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ του 2010 να περιλαμβάνει 278 ξενοδοχεία με 19.556 κλίνες εκ των οποίων οι 2.972 σε ξενοδοχεία 5 αστέρων, 28 οργανωμένα camping και πλήθος βοηθητικών καταλυμάτων, αρκετά εκ των οποίων έχουν εκσυγχρονιστεί στο πλαίσιο της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου. Στον τουρισμό η ΠΔΕ δεν έχει επιτύχει μέχρι σήμερα να γίνει ένας μόνιμος και δυναμικός πόλος έλξης, παρά το γεγονός ότι συγκεντρώνει συγκριτικά πλεονεκτήματα, από πλευράς κλίματος και γεωγραφικής θέσης (τοποθέτηση στο αρχαιολογικό τρίγωνο Δελφών Ολυμπίας Μυκηνών, πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό κάλλος, κλπ.). Ειδικά αναφορικά με τον Πολιτιστικό Τομέα, η ΠΔΕ διαθέτει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα, που αφορούν ιδιαίτερα αξιόλογους αρχαιολογικούς και βυζαντινούς χώρους και ευρήματα, όπως η Αρχαία Ολυμπία, τα Ενετικά Κάστρα κ.λ.π. Η συστηματική εκμετάλλευση των συγκριτικών αυτών πλεονεκτημάτων αποτελεί ένα σοβαρό παράγοντα τόσο για την ανάπτυξη των τοπικών επιχειρήσεων, όσο και για την προσέλκυση αξιόλογου αριθμού επιχειρήσεων στην Περιφέρεια. Ο τριτογενής τομέας ήδη αποτελεί για την χώρα την πιο σημαντική πηγή δημιουργίας εισοδήματος και απασχόλησης ο οποίος, μάλιστα, διευρύνεται ολοένα και περισσότερο. 101

3.6.3.1 Η τουριστική ζήτηση στην Περιφέρεια Αφίξεις τουριστών Στους πίνακες 35 και 36 παρουσιάζονται αναλυτικά στοιχεία αφίξεων πελατών στα ξενοδοχειακά καταλύματα και campings στη Χώρα, την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και τις Περιφερειακές της Ενότητες, κατά τα έτη 2007-2009. Τα αναλυτικά στοιχεία αφίξεων των αλλοδαπών και ημεδαπών τουριστών στις ΠΕ, την Περιφέρεια και τη Χώρα, κατά το χρονικό διάστημα 2007-2009 εμφανίζονται στον ίδιο πίνακα. ΠΙΝΑΚΑΣ 35 Αφίξεις αλλοδαπών και ημεδαπών τουριστών στα ξενοδοχειακά καταλύματα της ΠΔΕ κατά Περιφερειακή Ενότητα 2007 2008 2009 % Mεταβολ Αλλοδαποί Ημεδαποί Σύνολο Αλλοδαποί Ημεδαποί Σύνολο Αλλοδαποί Ημεδαποί Σύνολο ή 2007-2009 5,9% ΠΕ Αι/νίας 132.507 12.673 145.180 135.096 9.360 144.456 143.723 10.030 153.753 ΠΕ Αχαΐας 230.223 65.840 296.063 213.954 53.351 267.305 221.515 51.129 272.644 ΠΕ Ηλείας 118.529 238.049 356.578 126.523 240.341 366.864 134.621 207.560 342.181 Περιφέρεια Δυτ. Ελλάδα 481.259 316.562 797.821 475.573 303.052 778.625 499.859 268.719 768.578 Σύνολο Χώρας 6.949.608 8.745.901 15.695.509 6.967.623 8.657.775 15.625.398 7.352.183 8.542.307 15.894.490-7,9% -4,0% -3,7% 1,3% Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι οι αφίξεις στα ξενοδοχειακά καταλύματα, στην ΠΔΕ μειώθηκαν κατά το χρονικό διάστημα 2007 2009 κατά 3,7% σε αντίθεση με το αντίστοιχο ποσοστό της Χώρας που παρουσίασε αύξηση κατά 1,3%. Από την μελέτη των σχετικών στοιχείων του 2009 προκύπτει ότι οι συνολικές αφίξεις στην Περιφέρεια αποτελούν το 4,8% των συνολικών αφίξεων της χώρας, ενώ όσον αφορά τις ΠΕ αυτή της Αιτωλοακαρνανίας συγκεντρώνει το 20% των αφίξεων της Περιφέρειας, της Αχαΐας το 35,4% και της Ηλείας το 44,5%. 102

Το 2009 το 65% των αφίξεων στα ξενοδοχειακά καταλύματα ήταν αλλοδαποί, ποσοστό που εμφανίζει αύξηση σε σύγκριση με το 2007 κατά πέντε περίπου ποσοστιαίες μονάδες. Επίσης, διαπιστώνεται ότι το 2009 οι αφίξεις των αλλοδαπών τουριστών στην ΠΔΕ αποτελούν το 6,8% των συνολικών αφίξεων αλλοδαπών της Χώρας. ΠΙΝΑΚΑΣ 36 Αφίξεις αλλοδαπών και ημεδαπών τουριστών στα campings της ΠΔΕ κατά Περιφερειακή Ενότητα 2007 2008 2009 % Mεταβολ Αλλοδαποί Ημεδαποί Σύνολο Αλλοδαποί Ημεδαποί Σύνολο Αλλοδαποί Ημεδαποί Σύνολο ή 2007-2009 -15,0% ΠΕ Αι/νίας 1.214 297 1.511 970 166 1.136 1.176 109 1.285 ΠΕ Αχαΐας 2.788 9.803 12.591 1.541 14.613 16.154 1.643 24.013 25.656 ΠΕ Ηλείας 2.046 11.637 13.683 1.520 14.295 15.815 2.140 14.715 16.855 Περιφέρεια Δ.Ε 6.048 21.737 27.785 4.031 29.074 33.105 4.959 38.837 43.796 Σύνολο Χώρας 134.227 207.856 342.083 159.604 228.567 388.171 171.399 238.788 410.187 103,8% 23,2% 57,6% 19,9% Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι οι αφίξεις στα campings, στην ΠΔΕ αυξήθηκαν κατά το χρονικό διάστημα 2007 2009 κατά 57,6% ποσοστό πολύ μεγαλύτερο από το αντίστοιχο ποσοστό της Χώρας (19,9%). Από την μελέτη των σχετικών στοιχείων του 2009 προκύπτει ότι οι συνολικές αφίξεις στην Περιφέρεια αποτελούν το 10,6% των συνολικών αφίξεων της χώρας, ενώ όσον αφορά τις ΠΕ αυτή της Αιτωλοακαρνανίας αποτελεί το 3% των αφίξεων της Περιφέρειας, της Αχαΐας το 58,5% και της Ηλείας το 38,4%. Το 2009 το 11,3% των αφίξεων στα campings ήταν αλλοδαποί, ποσοστό που εμφανίζει μείωση σε σύγκριση με το 2007 κατά δέκα περίπου ποσοστιαίες μονάδες. Επίσης, διαπιστώνεται ότι το 2009 οι αφίξεις των αλλοδαπών τουριστών στην ΠΔΕ αποτελούν το 2,9% των συνολικών αφίξεων αλλοδαπών της Χώρας. 103

ΠΙΝΑΚΑΣ 37 Μέση Πληρότητα των καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου της ΠΔΕ κατά Περιφερειακή Ενότητα 2007 2008 2009 ΠΕ Αι/νίας 31% 31,8% 32,2% ΠΕ Αχαΐας 44,6% 36,9% 35,4% ΠΕ Ηλείας 35,8% 34,7% 29,3% Περιφέρεια Δυτικής 37,1% 34,4% 32,3% Ελλάδας Σύνολο Χώρας 46,2% 45% 41% Πηγή :ΕΛ.ΣΤΑΤ Από τα παραπάνω στοιχεία, συμπεραίνεται ότι ο δείκτης πληρότητας της ΠΔΕ, παρουσιάζει μείωση το 2008 σε σχέση με το 2007 κατά 2,7% η οποία διατηρείται και το 2009 με μικρότερο ωστόσο ποσοστό (2,1%). Ανάλογη πορεία παρ ουσιάζει και η μέση πληρότητα των καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου σε επίπεδο Χώρας Όσον αφορά τις ΠΕ, η Αχαΐα και η Ηλεία εμφανίζουν επίσης μείωση της μέσης πληρότητάς τους με μεγαλύτερα ωστόσο ποσοστά μείωσης, εκτός από την ΠΕ Αιτωλοακαρνανίας που εμφανίζει αύξηση 0,8 μονάδες το 2008 και 0,4 μονάδες το 2009. Αντίθετα η μέση πληρότητα των καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου σε επίπεδο Χώρας μειώνεται συνεχώς καθ όλη τη διάρκεια της τριετίας 2007-2009. Δυναμικότητα καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου και κάμπινγκ Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζεται η δυναμικότητα των καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου και κάμπινγκ, κατά τα έτη 2009, 2010 σε επίπεδο Περιφέρειας, Περιφερειακών Ενοτήτων και Χώρας. ΠΙΝΑΚΑΣ 38 Δυναμικότητα καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου και κάμπινγκ, τα έτη 2009-2010 Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα Αριθμός καταλυμάτων Τουριστικά κάμπινγκ 2009 Σύνολο Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα Αριθμός κλινών Τουριστικά κάμπινγκ Σύνολο ΠΕ Αι/νίας 76 4 80 3.797 770 4.567 ΠΕ Αχαΐας 114 8 122 7.242 1.912 9.154 ΠΕ Ηλείας 75 14 89 7.740 4.102 11.842 Περιφέρεια Δυτ. Ελλάδας 265 26 291 18.779 6.784 25.563 Σύνολο Χώρας 9.559 319 9.878 732.279 87.892 820.171 2010 104

Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα Αριθμός καταλυμάτων Τουριστικά κάμπινγκ Σύνολο Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα Αριθμός κλινών Τουριστικά κάμπινγκ Σύνολο ΠΕ Αι/νίας 79 3 82 4.022 500 4.522 ΠΕ Αχαΐας 118 8 126 7.442 1.912 9.354 ΠΕ Ηλείας 81 14 95 8.092 4.102 12.194 Περιφέρεια Δυτ. Ελλάδας 278 25 303 19.556 6.514 26.070 Σύνολο Χώρας 9.732 314 10.046 763.407 86.958 850.365 Πηγή :ΕΛ.ΣΤΑΤ Από τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα διαπιστώνεται ότι το 2010 το σύνολο των τουριστικών καταλυμάτων της Περιφέρειας αποτελούσαν το 3% της Χώρας και διέθεταν το 3% των κλινών της. Αναλυτικότερα η ΠΕ Αιτωλοακαρνανίας διαθέτει το 27% των συνολικών τουριστικών καταλυμάτων από τα οποία το 96,3% είναι ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα και το 17,3% των κλινών της ΠΔΕ, από τις οποίες το 89% ανήκουν σε ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα. Η ΠΕ Αχαΐας διαθέτει το 41,5% των συνολικών τουριστικών καταλυμάτων από τα οποία το 93,6% είναι ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα και το 35,8% των κλινών της ΠΔΕ, από τις οποίες το 79,5% ανήκουν σε ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα. Η ΠΕ Ηλείας διαθέτει το 31,3% των συνολικών τουριστικών καταλυμάτων από τα οποία το 85,2% είναι ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα και το 46,7% των κλινών της ΠΔΕ, από τις οποίες το 66,3% ανήκουν σε ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα. Από την μελέτη των στοιχείων του 2010 διαπιστώνεται ότι τα Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα της ΠΔΕ αποτελούν την πλειοψηφία (91,7%) των συνολικών τουριστικών καταλυμάτων της ΠΔΕ και οι κλίνες τους αποτελούν το 75% των συνολικών κλινών της Περιφέρειας. Ξενοδοχειακό δυναμικό Στον πίνακα 39 εμφανίζεται αναλυτικά το ξενοδοχειακό δυναμικό στην ΠΔΕ, κατά τα έτη 2009 και 2010, κατά κατηγορία σε μονάδες και κλίνες, με παράλληλη παράθεση των στοιχείων αυτών σε επίπεδο Χώρας και Περιφερειακών Ενοτήτων. 105

Από τα στοιχεία των παραπάνω πινάκων προκύπτουν τα εξής : Τα ξενοδοχειακά καταλύματα στην ΠΔΕ το 2010 ανήλθαν σε 278 μονάδες, με 9.998 δωμάτια, που διέθεταν 19.556 κλίνες. Η ΠΕ Αιτωλοακαρνανίας διαθέτει το 28,4% των ξενοδοχείων, το 20,8% των δωματίων και το 20,5% των κλινών της ΠΔΕ. Η ΠΕ Αχαΐας διαθέτει το 42,4% των ξενοδοχείων, το 38,7% των δωματίων και το 38% των κλινών της ΠΔΕ. Η ΠΕ Ηλείας διαθέτει το 29,1% των ξενοδοχείων, το 40,5% των δωματίων και το 41,3% των κλινών της ΠΔΕ. Σημειώνεται ότι παρόλο που η ΠΕ Αχαΐας διαθέτει τις περισσότερες μονάδες, η ΠΕ Ηλείας διαθέτει περισσότερα δωμάτια και κλίνες, επειδή υπάρχουν μεγαλύτερου μεγέθους μονάδες. Ο μεγαλύτερος αριθμός ξενοδοχειακών καταλυμάτων και κλινών στην ΠΔΕ ανήκει στην κατηγορία 2* και συμβαδίζει σ αυτό με ότι συμβαίνει και σε επίπεδο χώρας και ΠΕ. Ξενοδοχεία 5* λειτουργούν μόνο στην ΠΕ Ηλείας και αποτελούν το 1% των συνολικών ξενοδοχείων της Περιφέρειας. Οι ξενοδοχειακές μονάδες της ΠΔΕ το 2010 αποτελούν το 2,8% του ξενοδοχειακού δυναμικού της χώρας, ενώ οι κλίνες που διαθέτει αποτελούν το 2,5% του συνολικού αριθμού των κλινών σε επίπεδο χώρας. Τα έτη 2009 2010 παρουσιάσθηκε αύξηση στις μονάδες κατά 4,9% και στις κλίνες κατά 4,1%. Η διαφορά του ποσοστού αυξήσεως των κλινών προς εκείνο των μονάδων, υποδηλώνει ότι η αύξηση του ξενοδοχειακού δυναμικού προήλθε κυρίως από μεγάλες σχετικά νέες μονάδες ή από επέκταση υφισταμένων μικρών. 106

Ξενο δοχεία ΠΙΝΑΚΑΣ 39 Ξενοδοχειακό δυναμικό κατά κατηγορία, τα έτη 2009-2010 2009 5***** 4**** 3*** 2** 1* ΣΥΝΟΛΟ Δωμα Ξενο Δωμά Ξενο Δωμά Ξενο Δωμά Ξενο Δωμά Ξενο Δωμά τια Κλίνες δοχεία τια Κλίνες δοχεία τια Κλίνες δοχεία τια Κλίνες δοχεία τια Κλίνες δοχεία τια Κλίνες ΠΕ Αι/νίας 0 0 0 5 279 597 26 882 1.658 29 609 1.148 16 202 394 76 1.972 3.797 ΠΕ Αχαΐας 0 0 0 18 1.002 1.967 29 1.215 2.338 55 1.400 2.660 12 143 277 114 3.760 7.242 ΠΕ Ηλείας 3 1.397 3.062 7 719 1.364 15 466 845 38 1.061 2.039 12 184 430 75 3.827 7.740 Περιφέρεια Δυτ. Ελλάδας 3 1.397 3.062 30 2.000 3.928 70 2.563 4.841 122 3.070 5.847 40 529 1.101 265 9.559 18.779 Σύνολο Χώρας 280 46.186 91.770 1.164 97.432 187.494 2.179 89.749 171.202 4.368 120.733 226.707 1.568 28.908 55.106 9.559 383.008 732.279 Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ 107

2010 5***** 4**** 3*** 2** 1* ΣΥΝΟΛΟ Ξενοδοχ Δωμάτια Κλίνες Ξενοδοχ Δωμάτια Κλίνες Ξενοδοχ Δωμάτια Κλίνες Ξενοδοχ Δωμάτια Κλίνες Ξενοδοχ Δωμάτια Κλίνες Ξενοδοχ Δωμάτια Κλίνες ΠΕ Αι/νίας 0 0 0 5 279 597 32 1.026 1.942 28 604 1.138 14 176 345 79 2.085 4.022 ΠΕ Αχαΐας 0 0 0 19 1.040 2.046 33 1.327 2.524 54 1.364 2.595 12 143 277 118 3.874 7.442 ΠΕ Ηλείας 3 1.383 2.972 11 796 1.497 16 522 974 40 1.167 2.247 11 171 402 81 4.039 8.092 Περιφέρεια Δυτ. Ελλάδας 3 1.383 2.972 35 2.115 4.140 81 2.875 5.440 122 3.135 5.980 37 490 1.024 278 9.998 19.556 Σύνολο Χώρας 312 51.100 102.429 1.234 101.837 196.862 2.268 92.847 177.923 4.349 122.645 230.358 1.569 29.231 55.835 9.732 397.660 763.407 Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ 108

4. SWOT AΝΑLYSIS ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ Strengths ΕυνοΪκή γεωγραφική θέση το κέντρο του Νομού Ηλείας πλησίον της Αρχαίας Ολυμπίας και πλησίον του διεθνούς σημασίας λιμένα του Κατακόλου και της Κυλλήνης. Τα μεγάλα αναπτυξιακού χαρακτήρα έργα που προγραμματίζονται για την ευρύτερη περιοχή: Αναβάθμιση λιμανιού Κατακόλου, Ολυμπία Οδός. Διεθνής τουριστικός προορισμός: τουριστικοί και πολιτιστικοί πόροι: Αρχαία Ολυμπία, Ήλιδα, μοναστήρια, παραλίες κτλ. Η ύπαρξη τοποθεσιών ιδιαίτερης περιβαλλοντικής και αισθητικής αξίας. Πλούσιο Φυσικό Περιβάλλον της περιοχής. Υψηλής Ποιότητας θαλάσσιο Περιβάλλον (Θάλασσες- Παραλίες) Πλούσιο υδάτινο δυναμικό. Εύφορη γη- καλλιεργήσιμες εκτάσεις- Σημαντικός πρωτογενής Τομέας. Σημαντικές Πολιτιστικές Εκδηλώσεις. Ύπαρξη Σύγχρονου Αλιευτικού Καταφυγίου. Πλούσιο Ιστορικό, Πολιτιστικό και Θρησκευτικό Κεφάλαιο για Τουριστική Αξιοποίηση. Δυνατότητες Υποστήριξης Εναλλακτικών Μορφών Τουρισμού. Weaknesses Χαμηλός δείκτης γεννητικότητας- υψηλός δείκτης γήρανσης. Υψηλή ανεργία, και χαμηλά ποσοστά απασχόλησης, πρωτίστως στους νέους του Δήμου. Χαμηλό κατά Κεφαλή Α.Ε.Π. Επιβάρυνση του Θαλάσσιου Περιβάλλοντος από τη Μη Αποτελεσματική Διαχείριση των Καταλοίπων της Άρδευσης. Καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος και του δασικού πλούτου (Πυρκαγιές 2007). Ανεπάρκεια Δικτύων στα Δημοτικά Διαμερίσματα. Χαμηλός βαθμός και ρυθμός εκσυγχρονισμού Εκμεταλλεύσεων και μεθόδων καλλιέργειας/ χαμηλή εφαρμογή καινοτομικότητας και επιστημονικών μεθόδων. Μη ολοκληρωμένο Ανασκαφικό Έργο για την Ανάδειξη Σημαντικών Ιστορικών και Πολιτιστικών Μνημείων. Απουσία αεροδρομίου που θα ενίσχυε σημαντικά την Οικονομική Ανάπτυξη της Περιοχής. Ελειπής Υποστήριξη της Οικονομικής Δραστηριότητας σε Επίπεδο Δευτερογενή Τομέα. Έλλειψη Τουριστικών Υποδομών για την Προώθηση της Τουριστικής Ανάπτυξης. 109

Ικανοποιητική Ανάπτυξη Δικτύων Εξυπηρέτησης της Πόλης της Αμαλιάδας. Σημαντικές Λειτουργικές και Αισθητικές Παρεμβάσεις που βελτιώνουν την Ποιότητα Ζωής των Δημοτών, των Επισκεπτών και των Τουριστών. Opportunities Χαμηλή Ποιότητα Υφισταμένων Τουριστικών Υποδομών που περιορίζουν τις Προοπτικές Τουριστικής Ανάπτυξης. Ελλείψεις Σχολικών Υποδομών (κτιριακά) Αδυναμία στην Προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Υστέρηση στην προβολή των εναλλακτικών μορφών τουρισμού (αγροτουρισμός, θρησκευτικός τουρισμός κτλ) Μικρή συμμετοχή των βιολογικών καλλιεργειών στο ποσοστό αγροτικής παραγωγής. Ελλείψεις στην αξιοποίηση εντός της περιοχής της αγροτικής παραγωγής με αντίστοιχες μεταποιητικές μονάδες. Έλλειψη Σύγχρονων Υποδομών για την Ανάπτυξη του κρίσιμου Πρωτογενούς Τομέα (πχ. Δημοπρατήριο Αγροτικών Προϊόντων). Threats Η δυνατότητα παραγωγής προιόντων αναγνωρισμένης ποιότητας και προέλευσης με παράλληλη επέκταση της βιολογικής καλλιέργειας και της βιολογικής κτηνοτροφίας Η ευρωπαϊκή και Εθνική πολιτική για την κοινωνική ενσωμάτωση. Η Ε προγραμματική περίοδος (2014-2020) χρηματοδότησης και οι κεντρικές δράσεις, που μπορούν να αξιοποιηθούν για την εξισορρόπηση των ανισοτήτων σε τοπικό Το φαινόμενο της γήρανσης του πληθυσμού. Η παρατεταμένη οικονομική ύφεση και η δημιουργία προβλημάτων σε ολόκληρο τον πληθυσμό του Δήμου. Το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης στη νέα εποχή της πληροφορίας και της γνώσης, που δημιουργεί νέες κοινωνικές ανισότητες. Η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδίου προστασίας και διαχείρισης περιβάλλοντος. Οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι από την 110

κοινωνικό επίπεδο. Η ευαισθητοποίηση των πολιτών για την αξιοποίηση των ευκαιριών της νέας εποχής της γνώσης και της πληροφορίας. Τα επιχειρησιακά Προγράμματα που αφορούν την κατασκευή- εκσυγχρονισμό των σχολικών μονάδων. Ανάπτυξη των Εναλλακτικών Μορφών Τουρισμού. Τουριστική Ανάπτυξη. Αναποτελεσματική Διαχείριση Αστικών και Γεωργικών Αποβλήτων. Οι απειλές για το φυσικό περιβάλλον από την έλλειψη υποδομών διάθεσης απορριμμάτων. Η καταστροφή του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τα απόβλητα της άρδευσης και η αδυναμία αντιμετώπισης. Ο κίνδυνος άναρχης Τουριστικής Ανάπτυξης λόγω των Αδυναμιών και Ελλείψεων του Χωροταξικού και Πολεοδομικού Σχεδιασμού. 111

4.1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ S.W.O.T. ΑΝΑΛΥΣΗΣ A. Δυνατά σημεία (strengths) Η δυνατότητα ανάπτυξης δραστηριοτήτων αναψυχής με σημαντική ελκτικότητα. Η δυνατότητα ανάπτυξης δραστηριοτήτων τουρισμού και βιοτεχνίας συμβάλλοντας στην αύξηση της απασχόλησης των αγροτικών περιοχών σε συνδυασμό με τη δυνατότητα προώθησης ενεργειών κατάρτισης σε δεξιότητες απαραίτητες για τη διαφοροποίηση των τοπικών οικονομιών και ανάπτυξη μικροεπιχειρήσεων στο πλαίσιο της ευρύτερης αγροτικής οικονομίας. Η βελτίωση της απασχόλησης στον τομέα της Γεωργίας, με την προσαρμογή της εκπαιδευτικής διαδικασίας και την βελτίωση στον τομέα της ενημέρωσης, εξειδίκευσης και κατάρτισης. Η δυνατότητα παραγωγής ποιοτικών παραδοσιακών προϊόντων και βιολογικών προϊόντων. Β. Αδυναμίες (Weaknesses) Έντονα χαρακτηριστικά αναπτυξιακής καθυστέρησης στο σύνολο της περιοχής. Έλλειψη επαρκούς τουριστικής υποδομής. Χαμηλή προβολή του τουριστικού και πολιτιστικού προϊόντος της περιοχής. Πληθυσμιακή αποδυνάμωση και συρίκνωση και αυξημένοι δείκτες γήρανσης και εξαρτώμενου πληθυσμού. Μεγάλη διασπορά του πληθυσμού σε μικρά Τ.Δ και αδύναμους οικισμούς, με αποτέλεσμα την επιβάρυνση της αποδοτικότητας των επενδύσεων σε έργα τεχνικής και κοινωνικής υποδομής. Ύπαρξη μικρών εκμεταλλεύσεων οικογενειακού χαρακτήρα, σε καλλιεργητικούς τομείς χαμηλού δυναμισμού και με μικρές αποδόσεις. 112

Ανεπαρκής διαχείριση, προστασία και ανάδειξη φυσικών και πολιτισμικών πόρων της περιοχής. Αδύναμοι μηχανισμοί εμπορίας και προβολής των τοπικών προϊόντων της περιοχής. Ελλείψεις επαρκών υποδομών οδικών μεταφορών στο επαρχιακό, διανομαρχιακό και διαδημοτικό δίκτυο. Ελλείψεις υποδομών προστασίας του περιβάλλοντος (π.χ διαχείριση υγρών και στερεών αποβλήτων), καθώς επίσης και ελλείψεις σε σύγχρονα δίκτυα και γενικότερες υποδομές ύδρευσης. Ελλείψεις στους μηχανισμούς ενημέρωσης και υποστήριξης για τη ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Χαμηλό επίπεδο κατάρτισης εκπαίδευσης και εξειδίκευσης του ανθρώπινου δυναμικού. Γ. Ευκαιρίες (Opportunities) Η αύξηση της ζήτησης για υπηρεσίες αναψυχής, σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού (π.χ οικοτουρισμός, περιπατητικός τουρισμός, συνεδριακός, κυνηγετικός κλπ) και για πολιτιστικές δραστηριότητες στην ύπαιθρο εμπλουτισμός και διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος. Η δυνατότητα παραγωγής προιόντων αναγνωρισμένης ποιότητας και προέλευσης με παράλληλη επέκταση της βιολογικής καλλιέργειας και της βιολογικής κτηνοτροφίας Οι σημαντικές ευκαιρίες, για χρηματοδότηση της περιοχής παρέμβασης, από τα Κοινοτικά Προγράμματα (ΕΣΠΑ) και τις Κοινοτικές Πρωτοβουλίες (Leader κλπ). Δ. Απειλές (Threats) Κίνδυνος δημογραφικής κατάρρευσης. 113

Οι μεγάλες καθυστερήσεις των απαραίτητων γενικών έργων υποδομής (οδοποιία, αναπλάσεις, κ.λ.π.), καθώς και των έργων τουριστικής υποδομής. Αποδυνάμωση των προοπτικών προσέλκυσης επενδύσεων. Η αδυναμία συνεργασίας μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων στον τουρισμό του Νομού. 114

5. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ Με τον όρο βιολογική καλλιέργεια νοείται μια ολοκληρωμένη πρόταση παραγωγής οικολογικού προσανατολισμού, σύμφωνα με την οποία οι παράγοντες που καθορίζουν την ποιότητα και την ποσότητα των παραγόμενων προϊόντων αντιμετωπίζονται συνολικά. Το σύστημα αυτό σέβεται τη φύση και προσπαθεί να συνεργάζεται μαζί της. Στο πλαίσιο αυτό χρησιμοποιεί ήπιες τεχνικές κατεργασίας της γης και προϊόντα φυτοπροστασίας και λίπανσης που δεν αποτελούν κίνδυνο για το περιβάλλον αξιοποιώντας κάθε σύγχρονη γνώση στο βαθμό που λειτουργεί σε αρμονία με τις φυσικές διαδικασίες για να παράγει προϊόντα με εξαιρετικές οργανοληπτικές ιδιότητες και πάνω απ όλα "καθαρά". Είναι ένα σύστημα διαχείρισης και παραγωγής αγροτικών προϊόντων που στηρίζεται σε φυσικές διεργασίες, στη μη χρησιμοποίηση χημικών συνθετικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων και στη χρησιμοποίηση εναλλακτικών προς τη χημική μεθόδων αντιμετώπισης εχθρών, ασθενειών και ζιζανίων, καθώς και στη χρησιμοποίηση τεχνικών παραγωγής, όπως η αμειψισπορά και η ανακύκλωση φυτικών και ζωικών υπολειμμάτων που διατηρούν τη φυσική ισορροπία και τη νομιμότητα του εδάφους. Η βιολογική γεωργία βασίζεται κυρίως: Στην χρησιμοποίηση κατά το δυνατόν ανανεώσιμων φυσικών πόρων σε τοπικό επίπεδο, στην αυτάρκεια του εδάφους σε οργανική ουσία και θρεπτικά στοιχεία και στη βιοποικιλότητα του οικοσυστήματος που αποτελεί και τον κύριο παράγοντα στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας του. Στην χρησιμοποίηση ιθαγενών ανθεκτικών φυτών και φυλών ζώων που έχουν προσαρμοστεί στις τοπικές συνθήκες, καθώς και στην κατάλληλη επιλογή καλλιεργητικών τεχνικών και εναλλαγή καλλιεργειών, με προτίμηση στα μεικτά συστήματα γεωργίας (συνύπαρξη φυτικής και ζωικής παραγωγής στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις). 115

5.1 ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ Στον κοινωνικό τομέα αναγνωρίζεται ο διττός ρόλος της βιολογικής γεωργίας ως ασφαλής μέθοδος παραγωγής τροφίμων που ανταποκρίνεται στις ανησυχίες του καταναλωτή και ως υπεύθυνης για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης και για την προστασία του περιβάλλοντος και των ζώων τόσο σε τοπικό, όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Στα είδη, στις περιοχές και στις δραστηριότητες όπου είναι εφικτή η παραγωγή βιολογικών προϊόντων, η βιοκαλλιέργεια και η βιολογική κτηνοτροφία είναι ο στόχος που πρέπει να επιτευχθεί στο άμεσο μέλλον. Οι στόχοι της Βιολογικής Γεωργίας και Κτηνοτροφίας είναι: Παραγωγή προϊόντων και τροφίμων υψηλής διατροφικής αξίας, ασφαλή για τον καταναλωτή χωρίς υπολείμματα φυτοφαρμάκων, αντιβιοτικών και χημικών λιπασμάτων. Προστασία του περιβάλλοντος (προστασία του εδάφους και του υδροφόρου ορίζοντα, αειφορική διαχείριση φυσικών πόρων, εξασφάλιση της βιοποικιλότητας) Μη χρήση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ) ή/και προϊόντων που παράγονται από αυτούς. Προστασία της υγείας των αγροτών από την έκθεσή τους σε βλαβερές χημικές ουσίες. Η φυσική διαβίωση των ζώων και η εξασφάλιση της ευζωίας τους. Χρήση ζωοτροφών που έχουν παραχθεί με βιολογικό τρόπο και χωρίς τη χρήση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ) ή/και προϊόντων που παράγονται από αυτούς. 5.2 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ Το κίνημα της βιολογικής γεωργίας, αν και στον Ευρωπαϊκό χώρο βρίσκει τις ρίζες του στα τέλη του περασμένου αιώνα, στην Ελλάδα πρωτοεμφανίζεται στη δεκαετία του 116

70, στο χώρο της υγιεινής διατροφής, ως μια μορφή παραγωγής με υγιεινά προϊόντα, χωρίς χημικά κατάλοιπα. Οι πρώτες εμφανίσεις στον χώρο αυτό γίνονται κατά την πενταετία 80-85, οπότε και δημιουργούνται οι αρχικοί πυρήνες ενημέρωσης και δράσης και συγκεκριμένα η Συντονιστική Επιτροπή Βιοκαλλιεργητών, την οποία και διαδέχεται ο Σύλλογος Οικολογικής Γεωργίας Ελλάδας. Στη συνέχεια της δεκαετίας μπαίνουν οι βάσεις για τα πρώτα οργανωμένα προγράμματα βιοκαλλιέργειας, λάδι στη Μάνη και Κορινθιακή σταφίδα στην Αιγιαλεία Αχαΐας, με προϊόντα εξαγωγικού προσανατολισμού. Το όλο σκηνικό μεταβάλλεται σημαντικά από τις αρχές της δεκαετίας του 90, εσπεριδοειδή στη Λακωνία, αμπελοκαλλιέργεια στη Νάουσα, ακτινίδια στη Κρύα Βρύση, οπότε η Ευρωπαϊκή Ένωση, αναγνωρίζει πλέον επίσημα την βιολογική γεωργία, με την ψήφιση του Κανονισμού 2092/91, ο οποίος και καθορίζει την έννοια της βιολογικής γεωργίας, με βάση τους κανόνες της IFOAM, της Διεθνούς Ομοσπονδίας Οργανώσεων Βιολογικής Γεωργίας. Οι εξελίξεις αυτές σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μεταφέρθηκαν βέβαια και στη χώρα μας, με καθυστέρηση της εφαρμογής του Κανονισμού κατά δύο χρόνια. Η χρονιά ορόσημο είναι το έτος 1993, η οποία μας επιτρέπει να έχουμε επίσημες καταγραφές, καθώς και την επίσημη πορεία που παρουσιάζει η χώρα μας στην εξέλιξη της βιολογικής γεωργίας. Όσον αφορά τα είδη των καλλιεργειών όπου εφαρμόζεται η βιολογική γεωργία, φαίνεται να καλύπτεται ολόκληρο σχεδόν το φάσμα της γεωργικής παραγωγής, με την ελιά να καταλαμβάνει την κυρίαρχη θέση, ακολουθεί το αμπέλι, τα σιτηρά, τα εσπεριδοειδή κ.α. Σήμερα χιλιάδες παραγωγών έχουν υιοθετήσει τις αρχές της βιολογικής γεωργίας και μεμονωμένα ή συσπειρωμένα, είτε σε ομάδες παραγωγών είτε μέσα από επιχειρηματικούς φορείς, δίνουν ένα πιο σύγχρονο πρόσωπο στην ελληνική βιοκαλλιέργεια, υλοποιώντας την πίστη τους για μια γεωργία που σέβεται το περιβάλλον. 117

5.3 ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 5.3.1Κοινοτική Νομοθεσία 1. Καν. (ΕΚ) 834/2007 «για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91». 2. Καν. (ΕΚ) 889/2008 «σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου για τη βιολογική παραγωγή κα ι την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων όσον αφορά τον βιολογικό τρόπο παραγωγής, την επισήμανση και τον έλεγχο των προϊόντων». 3. Καν. (ΕΚ) 967/2008 «για τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων» 4. Καν. (ΕΚ) 1235/2008 «για τον καθορισμό των λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες» 5. Καν. (ΕΚ) 1254/2008 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων όσον αφορά τον βιολογικό τρόπο παραγωγής, την επισήμανση και τον έλεγχο των προϊόντων» 6. Καν. (ΕΚ) 537/2009 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008, όσον αφορά τον κατάλογο των τρίτων χωρών από τις οποίες πρέπει να κατάγονται ορισμένα βιολογικά παραγόμενα γεωργικά προϊόντα προκειμένου να κυκλοφορούν στο εμπόριο εντός της Κοινότητας» 7. Καν. (ΕΚ) 710/2009 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 118

834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων για τη βιολογική παραγωγή ζώων υδατοκαλλιέργειας και φυκιών» 8. Καν. (ΕΚ) 271/2010 «σχετικά με την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 για τον καθορισμό λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τον λογότυπο βιολογικής παραγωγής της Ευρωπαϊκής Ένωσης» 9. Καν. (ΕΚ) 271/2010 - διορθωτικό «Διορθωτικό στον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 271/2010 της Επιτροπής, της 24ης Μαρτίου 2010, σχετικά με την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 για τον καθορισμό λεπτομερών κανόνω ν εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τον λογότυπο βιολογικής παραγωγής της Ευρωπαϊκής Ένωσης» 10. Καν. (ΕΚ) 471/2010 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008 όσον αφορά τον κατάλογο των τρίτων χωρών από τις οποίες πρέπει να προέρχονται ορισμένα γεωργικά προϊόντα βιολογικής παραγωγής προκειμένου να διατεθούν στο εμπόριο στην Κοινότητα» 11. Καν. (ΕΚ) 344/2011 «για τη για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων όσον αφορά τον βιολογικό τρόπο παραγωγής, την επισήμανση και τον έλεγχο των προϊόντων» 12. Καν. (ΕΚ) 426/2011 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων όσον αφορά τον βιολογικό τρόπο παραγωγής, την επισήμανση και τον έλεγχο των προϊόντων» 119

13. Καν. (ΕΚ) 590/2011 «κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες (Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ)» 14. Καν. (ΕΚ) 5 90/2011 - διορθωτικό «Διορθωτικό της Επιτροπής, της 20ής Ιουνίου 2011, σχετικά με την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008 για τον καθορισμό των λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες» 15. Καν. (ΕΚ) 1084/2011 «σχετικά με την τροποποίηση και τη διόρθωση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008 για τον κ αθορισμό των λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες». 16. Καν. (ΕΚ) 1267/2011 «σχετικά με την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008 για τον καθορισμό των λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες». 17. Καν. (ΕΚ) 126/2012 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 όσον αφορά τα αποδεικτικά έγγραφα και την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008 όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ)». 18. Καν. (ΕΚ) 203/2012 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά λεπτομερείς κανόνες για τους βιολογικούς οίνους». 120

19. Καν. (ΕΚ) 505/2012 «για την τροποποίηση και διόρθωση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων όσον αφορά τον βιολογικό τρόπο παραγωγής, την επισήμανση και τον έλεγχο των προϊόντων». 20. Καν. (ΕΚ) 508/2012 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008 για τον καθορισμό των λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες (Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ)». 21. Καν. (ΕΚ) 751/2012 «για τη διόρθωση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008 για τον καθορισμό των λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες». 22. Καν. (ΕΚ) 203/2012 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά λεπτομερείς κανόνες για τους βιολογικούς οίνους». 23. Καν. (ΕΚ) 392_2013 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 όσον αφορά το σύστημα ελέγχου της βιολογικής παραγωγής» Από 01/01/2009, την παραγωγή, μεταποίηση, επισήμανση και εμπορία των βιολογικών προϊόντων, διέπουν οι Κανονισμοί 834/2007/ΕΚ και 889/2008/ΕΚ, όπως αυτοί τροποποιούνται και ισχύουν. Από την ημερομηνία ισχύος των δυο παραπάνω κανονισμών, καταργήθηκαν οι εξής κανονισμοί: Καν. (ΕΟΚ) 2092/91, Καν. (ΕΚ) 223/2003 και Καν. (ΕΚ) 1452/2003. 121

5.3.2 Εθνική νομοθεσία προιόντων Φυτικής και Ζωικής προέλευσης 5.3.2.1 Εθνική νομοθεσία προιόντων φυτικής προέλευσης ΚΥΑ 295191/22-4-2009 (ΦΕΚ 756Β/24-4-2009). Καθορισμός συμπληρωματικών μέτρων για τη χρήση πολλαπλασιαστικού υλικού στη βιολογική γεωργία σε εφαρμογή των Κανονισμών (ΕΚ) 834/07 και (ΕΚ) 889/08, όπως αυτοί κάθε φορά ισχύουν. ΥΑ αριθμ. 563/34310/22-03-2012 "Τροποποίηση της Υπουργικής Απόφασης αριθμ.350888/01-12-2008 (ΦΕΚ 2520 Β) Έγκριση του φορέα με την επωνυμία <<ΝΑΟΥΜ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ-ΚΟΥΝΤΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο.Ε.>>,με δ.τ. <<GMCERT>>, ως Οργανισμού Ελέγχου και Πιστοποίησης προϊόντων βιολογικής γεωργίας όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, για επέκταση του πεδίου δραστηριότητας του Φορέα στα ζώα υδατοκαλλιέργειας και φύκια" (Β' 1129)(26.04.12) ΥΑ αριθμ.296851/21-06-07 (ΦΕΚ 1114 Β) Λεπτομέρειες εφαρμογής της Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΚΥΑ) υπ. αριθ. 245090/11-01-2006 (ΦΕΚ 157 Β) ΥΑ αριθμ.336650/22-12-06 (ΦΕΚ 1927 Β) Λεπτομέρειες εφαρμογής της Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΚΥΑ) υπ. αριθ. 245090/11-01-2006 (ΦΕΚ 157 Β) ΚΥΑ αριθμ.245090/11-01-2006 (ΦΕΚ 157 Β) Καθορισμός συμπληρωματικών μέτρων για την εφαρμογή του Καν. 2092/91 5.3.2.2 Εθνική νομοθεσία προιόντων ζωικής προέλευσης Εγκύκλιος αριθμ. 970/59453/17-05-13 Οδηγίες σχετικά με τη διαδικασία έγκρισης εισαγωγής σμήνους μη βιολογικών νεοσσών που προορίζονται α) για κρεοπαραγωγή και β) για αυγοπαραγωγή, βάσει του άρθρου 22 παρ.2 περ.β), Καν. (ΕΚ) αρ. 834/07 του Συμβουλίου και του άρθρου 42, Καν. (ΕΚ) αρ. 889/08 της Επιτροπής 122

ΥΑ αριθμ. 95767/06-08-2010 Βασικές και πρόσθετες διατάξεις άσκησης της βιολογικής Υδατακαλλιέργειας στα πλαίσια των Καν. (ΕΚ)834/2007 του Συμβουλίου και Καν. (ΕΚ)710/2009 της Επιτροπής (ΦΕΚ 1343 Β) ΥΑ αριθμ. 239343/23-02-2010 "Καθορισμός εθνικών κανόνων βιολογικής παραγωγής πουλάδων για παραγωγή αυγών" (ΦΕΚ 233 Β') ΥΑ αριθμ. 305814/18.07.2008 Τροποποίηση της Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΚΥΑ) υπ'αριθμ. 335273/6.11.2007 "Συμπληρωματικά μέτρα για την εφαρμογή παρεκκλίσεων του Κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91 για τη βιολογική κτηνοτροφία, λόγω καταστροφικών πυρκαγιών, σε πυρόπληκτες περιοχές" (21.07.2008) ΚYA αριθμ. 335273 (ΦΕΚ Β'2157/06-11-2007) "Συμπληρωματικά μέτρα για την εφαρμογή παρεκκλίσεων του Κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91 για τη βιολογική κτηνοτροφία, λόγω καταστροφικών πυρκαγιών, σε πυρόπληκτες περιοχές" ΚΥΑ αριθ. 245243/22.5.2006 "Τροποποίηση της υπ αριθ. 245100/6.2.2006 ΚΥΑ " Αναγκαία συμπληρωματικά μέτρα εφαρμογής του Σημείου 3.7, όπως ισχύει, του Μέρους Β του παραρτήματος Ι του καν. ΕΟΚ υπ αριθ. 2092/91 του Συμβουλίου, όσον αφορά την κατά παρέκκλιση έγκριση εισαγωγής πουλάδων, σε βιολογική μονάδα παραγωγής αυγών ηλικίας μέχρι και 18 εβδομάδων που δεν έχουν εκτραφεί βιολογικά"" ( ΦΕΚ Β 652-24.5.2006) (01.06.2006) ΚΥΑ αριθ. 245100/06-02-2006 Αναγκαία συμπληρωματικά μέτρα εφαρμογής του Σημείου 3.7, όπως ισχύει, του Μέρους Β του Παραρτήματος Ι του καν. (EOK) αριθ. 2092/91 του Συμβουλίου, όσον αφορά την κατά παρέκκλιση έγκριση εισαγωγής πουλάδων, σε βιολογική μονάδα παραγωγής αυγών, ηλικίας μέχρι και 18 εβδομάδων που δεν έχουν εκτραφεί βιολογικά (ΦΕΚ B177/13-02-2006). 123

5.4 ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ 5.4.1 Η βιολογική γεωργία σε επίπεδο χώρας Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, τα οποία αθροιστικά προέκυψαν από τα στοιχεία που ετησίως υποχρεούνται να προσκομίζουν οι Φορείς Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων, την 31 Δεκεμβρίου 2010 η Βιολογική Γεωργία στην Ελλάδα παρουσιάζει την εξής εικόνα: Η έκταση της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα ανέρχεται σε ποσοστό 3,7% (συμπεριλαμβανομένων των βοσκότοπων), σε σύγκριση με την αντίστοιχη έκταση του συνόλου της χώρας (καλλιεργήσιμη 32.474.000 στρ. + 51.378.000 στρ. βοσκότοποι, στοιχεία 2008). Στη βιολογική γεωργία δραστηριοποιούνται 22.860 παραγωγικές και εμπορικές επιχειρήσεις, ενώ σε 3.098.215 στρέμματα ανέρχονται οι βιολογικές επιφάνειες (καλλιεργήσιμες εκτάσεις, βοσκοτόπια, αγραναπαύσεις), σε μεταβατικό και πλήρες βιολογικό στάδιο. Σε σύγκριση με το 2009, ο κλάδος των βιολογικών, υπολείπεται κατά 2.424 επιχειρηματίες (-9,6%). Στις βιολογικές εκτάσεις παρατηρείται μικρότερη ποσοστιαία μείωση (-5%) ή 164.307 στρέμματα. Κυρίαρχη καλλιέργεια παραμένει η ελιά με 569.701 στρ. και ποσοστό 18,4%, στο σύνολο της βιολογικής επιφάνειας, ενώ η κηπευτική γη καταλαμβάνει 23.444 στρ. και ποσοστό 0,8%. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Απογραφή Γεωργίας Κτηνοτροφίας 2009) η υφιστάμενη κατάσταση σε επιπεδο χώρας εμφανίζεται αναλυτικά στον πίνακα που ακολουθεί. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία αυτά, στην Χώρα κυρίαρχη θέση κατέχει η καλλιέργεια της ελιάς, τόσο σε εκμεταλλεύσεις, όσο και σε εκτάσεις. Ακολουθούν τα δημητριακά για 124

την παραγωγή καρπού, τα λιβάδια και οι βοσκότοποι, τα αμπέλια, τα εσπεριδοειδή και τα όσπρια. Είδος Καλλιέργειας ΠΙΝΑΚΑΣ 40 Στοιχεία βιολογικής καλλιέργειας σε επίπεδο χώρας Πλήρως ολοκληρωμένη περίοδος μετατροπής Εκμεταλλεύσεις Εκτάσεις (στρέμματα) Υπό μετατροπή για παραγωγή Βιολογικών Προιόντων Εκτάσεις (στρέμματα) Εκμεταλλεύσεις Σύνολο 15.438 1.228.504,6 1.167 79.772,7 Άλλες καλλιέργειες 1.622 98.678,2 135 7.773,3 Όσπρια 312 16.858,1 22 1.228,6 Αμπέλια 1.644 35.341,5 104 1.088,4 Δημητριακά για την παραγωγή καρπού (περιλαμβάνονται και σπόροι για σπορά ) 2.795 263.403,1 162 16.456,8 Ελαιούχα φυτά 118 15.738,6 11 728,8 Ελαιόδενδρα 9.943 442.020,5 752 33.405,7 Εσπεριδοειδή 983 15.930,2 37 311,9 Ζαχαρότευτλα 8 174,5 Λιβάδια και βοσκότοπους 2.091 311.155,3 99 17.248,3 Νωπά λαχανικά, πεπονοειδή, φράουλες 578 14.141,8 70 794,3 Οπωροφόρα 806 13.273,1 30 715,1 Πατάτες 155 1.789,7 8 21,5 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Απογραφή Γεωργίας - Κτηνοτροφίας 2009 5.4.2 Η βιολογική γεωργία σε επίπεδο Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Απογραφή Γεωργίας Κτηνοτροφίας 2009) η υφιστάμενη κατάσταση του τομέα στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας εμφανίζεται αναλυτικά στον πίνακα που ακολουθεί. 125

Όπως προκύπτει από τα στοιχεία αυτά και στην Περιφέρεια κυρίαρχη θέση κατέχει η καλλιέργεια της ελιάς τόσο σε εκμεταλλεύσεις, όσο και σε εκτάσεις. Ακολουθούν τα δημητριακά για την παραγωγή καρπού, τα λιβάδια και οι βοσκότοποι, τα εσπεριδοειδή και τα αμπέλια. ΠΙΝΑΚΑΣ 41 Στοιχεία βιολογικής καλλιέργειας στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας Πλήρως ολοκληρωμένη περίοδος μετατροπής Υπό μετατροπή για παραγωγή Βιολογικών Προιόντων Είδος Καλλιέργειας Εκμεταλλεύσεις Εκτάσεις (στρέμματα) Είδος Καλλιέργειας Εκμεταλλεύσεις Σύνολο 3.413 155.017,1 64 2.236,1 Άλλες καλλιέργειες 198 6.817,1 1 200,0 Όσπρια 8 231,0 Αμπέλια 209 3.401,4 2 6,0 Δημητριακά για την παραγωγή καρπού (περιλαμβάνονται και σπόροι για σπορά ) 691 33.119,0 8 449,0 Ελαιόδενδρα 2.609 70.995,3 49 1.382,1 Εσπεριδοειδή 336 6.824,9 3 28,0 Λιβάδια και βοσκότοπους 600 31.254,1 4 120,0 Νωπά λαχανικά, πεπονοειδή, φράουλες 55 1.400,4 2 47,0 Οπωροφόρα 52 736,0 1 4,0 Πατάτες 13 237,9 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Απογραφή Γεωργίας - Κτηνοτροφίας 2009 5.4.3 Η βιολογική γεωργία σε επίπεδο Νομού Ηλείας Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Απογραφή Γεωργίας Κτηνοτροφίας 2009) η υφιστάμενη κατάσταση του τομέα στον Νομό Ηλείας εμφανίζεται αναλυτικά στον πίνακα που ακολουθεί. 126

Όπως προκύπτει από τα στοιχεία αυτά και στον Νομό Ηλείας κυρίαρχη θέση κατέχει η καλλιέργεια της ελιάς τόσο σε εκμεταλλεύσεις, όσο και σε εκτάσεις. Ακολουθούν τα αμπέλια, τα λιβάδια και οι βοσκότοποι, τα δημητριακά για την παραγωγή καρπού και τα νωπά λαχανικά. ΠΙΝΑΚΑΣ 42 Στοιχεία βιολογικής καλλιέργειας στον Νομό Ηλείας Πλήρως ολοκληρωμένη περίοδος μετατροπής Υπό μετατροπή για παραγωγή Βιολογικών Προιόντων Είδος Καλλιέργειας Εκμεταλλεύσεις Εκτάσεις (στρέμματα) Είδος Καλλιέργειας Εκμεταλλεύσεις Σύνολο 211 14.196,6 4 123,0 Άλλες καλλιέργειες 6 182,0 Όσπρια 2 2,0 Αμπέλια 36 447,0 1 1,0 Δημητριακά για την παραγωγή καρπού (περιλαμβάνονται και σπόροι για σπορά ) 17 1.463,0 Ελαιόδενδρα 171 5.800,1 3 82,0 Εσπεριδοειδή 11 372,5 Λιβάδια και βοσκότοπους 22 5.154,0 1 40,0 Νωπά λαχανικά, πεπονοειδή, φράουλες 13 629,0 Οπωροφόρα 3 61,0 Πατάτες 6 86,0 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Απογραφή Γεωργίας Κτηνοτροφίας 2009 5.4.4 Η βιολογική γεωργία σε επίπεδο Δήμου Ήλιδας και Δημοτικών Ενοτήτων του Δήμου Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Απογραφή Γεωργίας Κτηνοτροφίας 2009) η υφιστάμενη κατάσταση του τομέα στον Δήμο Ήλιδας εμφανίζεται αναλυτικά στον πίνακα που ακολουθεί. 127

Όπως προκύπτει από τα στοιχεία αυτά και στον Δήμο Ήλιδας κυρίαρχη θέση κατέχει η καλλιέργεια της ελιάς τόσο σε εκμεταλλεύσεις, όσο και σε εκτάσεις. Ακολουθούν τα αμπέλια, τα εσπεριδοειδή και τα λιβάδια και οι βοσκότοποι. Ανάλογα συμπεράσματα προκύπτουν και από την καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης του τομέα της βιολογικής καλλιέργειας και σε επίπεδο Δημοτικής Ενότητας Αμαλιάδας, ενώ όσον αφορά τη Δημοτική Ενότητα Πηνείας οι βιολογικές εκμεταλλεύσεις και εκτάσεις περιορίζονται στα αμπέλια και τα ελαιόδενδρα. ΠΙΝΑΚΑΣ 43 Στοιχεία βιολογικής καλλιέργειας στον Δήμο Ήλιδας Πλήρως ολοκληρωμένη περίοδος μετατροπής Εκτάσεις (στρέμματα) Υπό μετατροπή για παραγωγή Βιολογικών Προιόντων Εκτάσεις (στρέμματα) Περιγραφή Είδος Καλλιέργειας Εκμεταλλεύσεις Εκμεταλλεύσεις ΔΗΜΟΣ ΗΛΙΔΑΣ Σύνολο 58 2.000 1 8 Αμπέλια 12 164,5 Δημητριακά για την παραγωγή καρπού (περιλαμβάνονται και σπόροι για σπορά ) 1 40,0 Ελαιόδενδρα 48 1.529,5 1 8,0 Εσπεριδοειδή 4 53,0 Λιβάδια και βοσκότοπους 3 111,0 Νωπά λαχανικά, πεπονοειδή, φράουλες 1 60,0 Πατάτες 1 42,0 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΜΑΛΙΑΔΑΣ Σύνολο 47 1.710,8 1 8,0 Αμπέλια 10 108,0 Δημητριακά για την παραγωγή καρπού (περιλαμβάνονται και σπόροι για σπορά ) 1 40,0 Ελαιόδενδρα 38 1.296,8 1 8,0 128

Εσπεριδοειδή 4 53,0 Λιβάδια και βοσκότοπους 3 111,0 Νωπά λαχανικά, πεπονοειδή, φράουλες 1 60,0 Πατάτες 1 42,0 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΗΝΕΙΑΣ Σύνολο 11 289,2 Αμπέλια 2 56,5 Ελαιόδενδρα 10 232,7 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Απογραφή Γεωργίας Κτηνοτροφίας 2009 5.5 ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ 5.5.1 Η βιολογική κτηνοτροφία σε επίπεδο χώρας Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Απογραφή Γεωργίας Κτηνοτροφίας 2009) η υφιστάμενη κατάσταση του τομέα στην Χώρα εμφανίζεται αναλυτικά στον πίνακα που ακολουθεί. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία αυτά σε επίπεδο Χώρας, κυρίαρχη θέση όσον αφορά τον αριθμό των εκμεταλλεύσεων κατέχουν τα προβατοειδή και ακολουθούν τα αιγοειδή, τα χοιροειδή, τα βοοειδή και τα πουλερικά. Όσον αφορά τον αριθμό των ζώων κυριαρχούν τα πουλερικά και ακολουθούν τα προβατοειδή, τα αιγοειδή, τα χοιροειδή και τα βοοειδή. ΠΙΝΑΚΑΣ 44 Στοιχεία βιολογικής κτηνοτροφίας στην Χώρα Είδος Ζώων Εκμεταλλεύσεις Αριθμός Ζώων Σύνολο 1.273 579.164 Βοοειδή 167 11.281 Προβατοειδή 702 136.627 Αιγοειδή 544 97.051 129

Χοιροειδή 381 33.388 Πουλερικά 131 289.142 Λοιπά 59 11.675 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Απογραφή Γεωργίας Κτηνοτροφίας 2009 5.5.2 Η βιολογική κτηνοτροφία σε επίπεδο Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Απογραφή Γεωργίας Κτηνοτροφίας 2009) η υφιστάμενη κατάσταση του τομέα στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας εμφανίζεται αναλυτικά στον πίνακα που ακολουθεί. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία αυτά και στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας κυρίαρχη θέση όσον αφορά τον αριθμό των εκμεταλλεύσεων κατέχουν τα προβατοειδή και ακολουθούν τα αιγοειδή, τα χοιροειδή, τα βοοειδή και τα πουλερικά. Όσον αφορά τον αριθμό των ζώων κυριαρχούν τα προβατοειδή, τα αιγοειδή, τα χοιροειδή, τα βοοειδή και τα πουλερικά. ΠΙΝΑΚΑΣ 45 Στοιχεία βιολογικής κτηνοτροφίας στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας Είδος Ζώων Εκμεταλλεύσεις Αριθμός Ζώων Σύνολο 581 107.912 Βοοειδή 76 4.307 Προβατοειδή 377 58.166 Αιγοειδή 249 30.716 Χοιροειδή 204 10.278 Πουλερικά 64 4.022 Λοιπά 14 423 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Απογραφή Γεωργίας Κτηνοτροφίας 2009 130

5.5.3 Η βιολογική κτηνοτροφία σε επίπεδο Νομού Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Απογραφή Γεωργίας Κτηνοτροφίας 2009) η υφιστάμενη κατάσταση του τομέα στον Νομό Ηλείας εμφανίζεται αναλυτικά στον πίνακα που ακολουθεί. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία αυτά και στον Νομό Ηλείας κυρίαρχη θέση όσον αφορά τον αριθμό των εκμεταλλεύσεων κατέχουν τα προβατοειδή και ακολουθούν τα αιγοειδή, τα πουλερικά, και τα χοιροειδή. Όσον αφορά τον αριθμό των ζώων κυριαρχούν τα προβατοειδή, τα αιγοειδή, τα πουλερικά και τα χοιροειδή. ΠΙΝΑΚΑΣ 46 Στοιχεία βιολογικής κτηνοτροφίας στον Νομό Ηλείας Είδος Ζώων Εκμεταλλεύσεις Αριθμός Ζώων Σύνολο 21 4.237 Αιγοειδή 9 703 Πουλερικά 7 345 Χοιροειδή 1 6 Προβατοειδή 21 3.166 Λοιπά 1 17 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Απογραφή Γεωργίας Κτηνοτροφίας 2009 131

5.5.4 Η βιολογική κτηνοτροφία σε επίπεδο Δήμου Ήλιδας και Δημοτικών Ενοτήτων Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Απογραφή Γεωργίας Κτηνοτροφίας 2009) η υφιστάμενη κατάσταση του τομέα στον Δήμο Ήλιδας εμφανίζεται αναλυτικά στον πίνακα που ακολουθεί. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία αυτά τόσο στον Δήμο Ήλιδας, όσο και στις Δημοτικές του Ενότητες η βιολογική κτηνοτροφία περιορίζεται σε προβατοειδή και πουλερικά με μικρό αριθμό εκμεταλλέυσεων και ζώων και με τα προβατοειδή να υπερέχουν τόσο σε εκμεταλλεύσεις, όσο και σε ζώα. ΠΙΝΑΚΑΣ 47 Στοιχεία βιολογικής κτηνοτροφίας στον Δήμο Ήλιδας Περιγραφή Αριθμός Είδος Ζώων Εκμεταλλεύσεις Ζώων ΔΗΜΟΣ ΗΛΙΔΑΣ Σύνολο 2 202 Πουλερικά 1 30 Προβατοειδή 2 172 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΜΑΛΙΑΔΑΣ Σύνολο 2 202 Πουλερικά 1 30 Προβατοειδή 2 172 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΗΝΕΙΑΣ Σύνολο - - Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Απογραφή Γεωργίας Κτηνοτροφίας 2009 132

5.6 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΕΣ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ Από την ανάλυση και επεξεργασία των στοιχείων του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (Διεύθυνση Βιολογικής Γεωργίας), αναφορικά με τους επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στη βιολογική γεωργία, στις 31 Δεκεμβρίου 2010, προκύπτει ότι: οι εγγεγραμμένοι επιχειρηματίες του κλάδου είναι 22.860, κατανεμημένοι ως εξής: 21.270 παραγωγοί, 1.557 μεταποιητές, 5 εισαγωγείς, 28 άλλοι επιχειρηματίες, χονδρέμποροι, διακινητές κ.α. (πίνακας 48). Στο 93% ανέρχονται οι παραγωγοί, στο σύνολο των επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνται στη βιολογική γεωργία. Το 2010, σε σύγκριση με το 2009 προκύπτει συνολικά μείωση των επιχειρηματιών κατά 9,6%: οι παραγωγικές επιχειρήσεις μειώνονται κατά 10,1%, μικρή αύξηση παρουσιάζει ο αριθμός των μεταποιητικών επιχειρήσεων, οι εισαγωγικές επιχειρήσεις μειώνονται από τις 11 στις 5 ενώ, μεγάλη είναι η μείωση των μεικτών επιχειρήσεων, σε ποσοστό που ξεπερνάει το 58%. Στις εγγεγραμμένες επιχειρήσεις δεν υπολογίζεται το σύνολο των σημείων λιανικής πώλησης (όπως καταστήματα βιολογικών προϊόντων, σουπερμάρκετ, βιολογικές λαϊκές αγορές, μανάβικα), γιατί με βάση τον κανονισμό (ΕΚ) αρ. 834/2007, αλλά και την ελληνική νομοθεσία και πρακτική δεν νοούνται ελεγχόμενοι χώροι. Επίσης δεν λαμβάνονται υπόψη και οι απευθείας πωλήσεις στο κτήμα, μέσω διαδικτύου και τα καταστήματα εστίασης, που συνολικά ξεπερνούν τις 1.000 μονάδες. 133

ΠΙΝΑΚΑΣ 48 Αριθμός και είδος βιολογικών επιχειρηματιών, 2001 2010 σε επίπεδο Χώρας Πηγή :Yπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Παραγωγοί: επιχειρηματίες της πρωτογενούς παραγωγής (φυτικής και ζωικής) Μεταποιητές: επιχειρηματίες οι οποίοι συντηρούν, μεταποιούν προϊόντα βιολογικής παραγωγής, (περιλαμβάνεται η σφαγή ζώων και η μεταποίηση κρέατος) Εισαγωγείς: εισαγωγείς βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες με σκοπό την εμπορία Μεικτές: επιχειρηματίες οι οποίοι ασχολούνται με περισσότερες από μια δραστηριότητες. 5.6.1. Συγκριτικά στοιχεία για τις Περιφέρειες και τους Νομούς Οι Περιφέρειες και οι Νομοί με τις περισσότερες επιχειρηματικές μονάδες (παραγωγούς, μεταποιητές, εισαγωγείς, μεικτές), σε σχέση με το σύνολο της βιολογικής Ελλάδας (στοιχεία έτους 2007), είναι κατά σειρά: Περιφέρειες Δυτικής Ελλάδας με 4.464 μονάδες ( 4.363 παραγωγούς και 101 μεταποιητές/μεικτές) και ποσοστό 18,7% Πελοποννήσου με 3.834 μονάδες (3.520 παραγωγούς και 314 μεταποιητές/μεικτές) και ποσοστό 16,1% Θεσσαλίας με 3.365 μονάδες (3.273 παραγωγούς και 92 μεταποιητές/μεικτές) και ποσοστό 14,1% 134