ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΠΤΩΧΕΥΣΗΣ ΣΤΙΣ ΕΚΚΡΕΜΕΙΣ ΑΜΦΟΤΕΡΟΒΑΡΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ» ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΑΝΤΩΝΙΟΣ Β. ΤΣΑΛΙΔΗΣ (Υπότροφος ΙΚΥ) ΑΜ: 1855/2011 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΜΠΕΧΡΗ ΚΕΧΑΓΙΟΓΛΟΥ (Επιβλέπουσα) ΜΙΧΑΗΛ-ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΜΑΡΙΝΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΙΔΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Αφιερωμένη στο Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών αρωγό στην προσπάθειά μου Η ολοκλήρωση της εργασίας αυτής έγινε στο πλαίσιο της υλοποίησης του μεταπτυχιακού προγράμματος το οποίο συγχρηματοδοτήθηκε μέσω της Πράξης «Πρόγραμμα χορήγησης υποτροφιών ΙΚΥ με διαδικασία εξατομικευμένης αξιολόγησης ακαδημαϊκού έτους 2012-2013» από πόρους του Ε.Π. «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ) και του ΕΣΠΑ (2007-2013)

I ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚ Αντιθ. ΑΠ Απόφ. Αρ. Άρθ. Αρμ. ΑρχΝ ΑσφΝ Βλ. ΔΕΕ Αστικός Κώδικας Αντίθετα Άρειος Πάγος Απόφαση Αριθμός Άρθρο Αρμενόπουλος (περιοδικό) Αρχείο Νομολογίας (περιοδικό) Ασφαλιστικός Νόμος βλέπε Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών (περιοδικό) ΔΕΝ Δελτίον Εργατικής Νομοθεσίας (περιοδικό) Ε7 Εδ. ΕΕΝ Epsilon 7 (περιοδικό) εδάφιο Εφημερίς Ελλήνων Νομικών (περιοδικό) ΕΚ ΕλΔ/νη ΕμπΝ ή ΕΝ Επ. ΕΕμπΔ Εμπορικός Κώδικας Ελληνική Δικαιοσύνη (περιοδικό) Εμπορικός Νόμος επόμενα Επιθεώρησις Εμπορικού Δικαίου (περιοδικό) ΕΕργΔ Επιθεώρηση Εργατικού Δικαίου (περιοδικό)

II ΕΝΔ Επιθεώρηση Ναυτιλιακού Δικαίου (περιοδικό) ΕΠΕΥ ΕπισκΕΔ Εταιρία Παροχής Επενδυτικών Υπηρεσιών Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου (περιοδικό) Εφ ΕφΑΔ Εφετείο Εφαρμογές Αστικού Δικαίου (περιοδικό) ΚΙΝΔ ΚΝοΒ ΚΠολΔ λ.χ. ΜΠρ Ν ή ν. Ν.δ. ΝοΒ Ό.π. ΟλΑΠ Παρ. Π.δ. Περ. ΠειρΝ ΠΠρ Πρβλ. ΠτΔ ΠτΚ Κώδικας Ιδιωτικού Ναυτικού Δικαίου Κώδικας Νομικού Βήματος Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας λόγου χάρη Μονομελές Πρωτοδικείο Νόμος Νομοθετικό Διάταγμα Νομικό Βήμα (περιοδικό) όπου παραπάνω Ολομέλεια Αρείου Πάγου παράγραφος Προεδρικό Διάταγμα περίπτωση Πειραϊκή Νομολογία Πολυμελές Πρωτοδικείο Παράβαλε Πτωχευτικό Δίκαιο Πτωχευτικός Κώδικας σ. ή σελ. Σελίδα σημ. σχετ. Σημείωση σχετικά

III τεύχ. τόμ. ΤΝΠ υποσημ. ΧρΙΔ ΧρηΔικ Τεύχος τόμος Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών υποσημείωση Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου (περιοδικό) Χρηματοπιστωτικό Δίκαιο (περιοδικό)

IV ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α :Εισαγωγικές παρατηρήσεις...1 I. Προϊσχύσαν δίκαιο...3 II. Γενικές και ειδικές ρυθμίσεις στον ΠτΚ 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β: Πτώχευση και εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις 5 I. Έννοια εκκρεμούς αμφοτεροβαρούς σύμβασης.....5 II. Ο γενικός κανόνας διατήρησης της ισχύος των συμβάσεων.....8 III. Το δικαίωμα του συνδίκου προς εκπλήρωση. 11 α. Νομική φύση του δικαιώματος..13 β. Προϋποθέσεις.. 14 γ. Αποτελέσματα σε περίπτωση εκπλήρωσης. 17 δ. Δικαίωμα του συνδίκου σε μη εκπλήρωση... 18 ε. Αποζημίωση λόγω μη εκπλήρωσης.. 19 στ. Σύναψη συμβάσεων από το σύνδικο.. 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ: Συμβάσεις που διατηρούν την ισχύ τους. 21 I. Συμβάσεις διαρκούς χαρακτήρα...21 α. Εισαγωγικά Έννοια... 21 β. Δικαίωμα καταγγελίας. 22 γ. Λύση της σύμβασης κατά τη διάρκεια της πτώχευσης.... 22 II. Ειδικότερα η σύμβαση εργασίας 23 α. Γενικά..23 β. Το δικαίωμα καταγγελίας της σύμβασης εργασίας.24 γ. Η διατήρηση των αναγκαίων θέσεων εργασίας...28

V δ. Οι απαιτήσεις των μισθωτών..29 ε. Συλλογικές συμβάσεις εργασίας.35 στ. Ειδική προστασία των εργαζομένων από την αφερεγγυότητα του εργοδότη.. 35 III. Η σύμβαση έργου....37 IV. Η μίσθωση πράγματος... 43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ : Συμβάσεις λυόμενες με την πτώχευση...45 I. Συμβάσεις προσωπικού χαρακτήρα...45 α. Η σύμβαση σύστασης προσωπικής εταιρίας...49 β. Η εντολή. 52 γ. Η σύμβαση αλληλόχρεου λογαριασμού 53 δ. Η σύμβαση ανοίγματος πίστωσης.54 ε. Η σύμβαση έκδοσης. 55 στ. Η σύμβαση παραγγελίας... 57 ζ. Η κοινοκτημοσύνη.57 η. Η σύμβαση κυριαρχικής επιρροής μεταξύ συνδεδεμένων επιχειρήσεων. 59 θ. Η σύμβαση πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων (Factoring)..61 ι. Η σύμβαση τραπεζικής ενέγγυας πίστωσης.. 62 ια. Η σύμβαση εμπορικής αντιπροσωπείας.. 62 ιβ. Η σύμβαση παροχής τεχνογνωσίας ή δικαιόχρησης (franchising)..63 II. Λύση συμβάσεων λόγω σχετικής ρήτρας.65 III. Ειδικές διατάξεις για ορισμένες συμβάσεις..66 α. Η ασφαλιστική σύμβαση..66 β. Η Έκταξη 69 γ. Εργολαβίες δημοσίων έργων.. 69

VI δ. Σύμβαση χρηματοδοτικής μίσθωσης (leasing) 70 ε. Σύμβαση εμπορικής μίσθωσης...72 στ. Σχέση ασφαλιστικού πράκτορα, μεσίτη ασφαλειών και ασφαλιστικού συμβούλου...74 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε : ΕΙΔΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ..75 I. Συμψηφισμός.75 α. Δικαίωμα σε συμψηφισμό...75 β. Διατήρηση του δικαιώματος 76 γ. Η κοινοτική ρύθμιση.79 δ. Συμψηφισμός για συναλλαγές σε εξωχρηματιστηριακά παράγωγα..79 ε. Συμψηφισμός απαιτήσεων από συστήματα διακανονισμού πληρωμών.81 στ. Συμψηφισμός σε συμφωνίες παροχής χρηματοοικονομικής ασφάλειας.83 II. Μεταβίβαση συμβατικής σχέσης 86 α. Γενικά για το δικαίωμα.86 β. Ο τρόπος μεταβίβασης....87 γ. Προϋποθέσεις μεταβίβασης 88 δ. Παράκαμψη της άρνησης συναίνεσης του αντισυμβαλλομένου...89 ε. Αποτελέσματα της μεταβίβασης.91 III. Πώληση κινητού με επιφύλαξη κυριότητας.92 α. Η επιφύλαξη κυριότητας στον ΠτΚ 92 β. Επί πτωχεύσεως του πωλητή 94 γ. Επί πτωχεύσεως του αγοραστή.95

VII i. Προϊσχύσαν δίκαιο.95 ii. Η ρύθμιση του ΠτΚ 97 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ..101 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ..103

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α :Εισαγωγικές παρατηρήσεις Μία επιχείρηση στα πλαίσια της λειτουργίας της είναι φυσιολογικό να συνάπτει συμβάσεις με το προσωπικό της και τρίτους. Κάποιες από αυτές τις συμβάσεις διατηρούν την ισχύ τους μετά την πτώχευση, ενώ άλλες λύνονται εξαιτίας αυτής. Οι συμβάσεις είτε είναι ετεροβαρείς είτε αμφοτεροβαρείς λόγω των διαφορετικών χαρακτηριστικών τους, αλλά και των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που διακυβεύονται, χρήζουν κατά περίπτωση ειδικής ρύθμισης σε περίπτωση που έχουν παραμείνει εκκρεμείς ως προς την εκπλήρωση, μετά την κήρυξη σε πτώχευση. Για το λόγο αυτό ο ΠτΚ αφιερώνει ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο (άρθ. 28-36) για να ρυθμίσει αποκλειστικά την τύχη των συμβάσεων. Βασικός στόχος των ρυθμίσεων αυτών δεν είναι άλλος από τον κεντρικό σκοπό του πτωχευτικού δικαίου που είναι η συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών (άρθ. 1 ΠτΚ) 1. Για τις ετεροβαρείς συμβάσεις, στις οποίες δημιουργείται ενοχική υποχρέωση μόνο για το ένα μέρος 2, εφόσον έχουν μείνει ανεκπλήρωτες μετά 1 Ψυχομάνης Σ., Πτωχευτικό δίκαιο και Δίκαιο ρύθμισης οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων, 2012, σ. 293, Χατζηνικολάου Αγγελίδου Ρ., Η θέση του δανειστή εντός και εκτός πτώχευσης, ΔΕΕ 2011, 263, όπου γίνεται σύγκριση με το θεσμό της αναγκαστικής εκτέλεσης καταδεικνύοντας τη διαφορετική φιλοσοφία από οικονομική και νομική άποψη που περιβάλει τους δύο θεσμούς. Παραπέρα στο χώρο του ναυτικού δικαίου παρατηρείται διάσπαση της αρχής της ισότητας των πιστωτών λόγω της ιδιαίτερης μεταχείρισης των ναυτικών δανειστών. Συγκεκριμένα οι ναυτικοί δανειστές διακρίνονται σε δανειστές νομικής ευαισθησίας (δανειστές που υφίστανται τις συνέπειες της θεσμικής ιδιομορφίας της σύγχρονης ναυτικής επιχείρησης) και δανειστές κοινωνικής ευαισθησίας (εργαζόμενοι). Η προστασία των ναυτικών δανειστών αποτελεί διεθνώς αποδεκτό και αναγνωρισμένο κανόνα του ναυτικού δικαίου. Η ειδική προστασία για τους πρώτους δικαιολογείται από το διεθνή χαρακτήρα της ναυτιλιακής δραστηριότητας και τη σημασία της χρηματοδότησης για την άσκηση θαλάσσιας εμπορίας ενώ για τους δεύτερους από τις ιδιαιτερότητες της ναυτικής εργασίας. Βλ. Τουντόπουλος Β., Προστασία των ναυτικών σε περίπτωση αφερεγγυότητας του πλοικτήτη/εργοδότη σε Τιμητικό Τόμο Νικολάου Κ. Ρόκα (Festschrift für Nikolaos K. Rokas), 2012, 1145. Η αρχή για τη σύμμετρη ικανοποίηση των πιστωτών αποτυπώνεται και στο αγγλικό δίκαιο και συγκεκριμένα στο section 328(3) of the Insolvency Act 1986. Η αρχή αυτή είναι γνωστή ως pari passu principle. Τονίζεται μάλιστα ότι η αρχή αυτή αποτελεί αναγκαστικό δίκαιο και δεν κάμπτεται με διαφορετική συμφωνία των μερών. Βλ. Calnan R., Proprietary Rights and Insolvency, 2010, σελ. 3 επ. Αντίστοιχη ρύθμιση υπάρχει και στο γαλλικό δίκαιο (suspension de poursuites) που απαγορεύει την επίσπευση ατομικής εκτέλεσης στους πιστωτές με στόχο τη σύμμετρη ικανοποίησή τους. Πρόκειται για το άρθρο L 621-40 του Code de Commerce, βλ. και Ripert G./Roblot R./Delebecque P./Germain M., Traité de droit commercial, Tome 2, 2004, σελ. 954 επ. 2 Τέτοιες συμβάσεις είναι λ.χ. η δωρεά, το χρησιδάνειο και η παρακαταθήκη και η εγγύηση, βλ. αναλυτικά για τις ετεροβαρείς συμβάσεις Παπαστερίου Δ./ Κλαβανίδου Δ., Δίκαιο της δικαιοπραξίας, 2008, σελ.60-61,ενώ για τη διάκριση τους βλ. Γεωργιάδης Απ., Γενικές Αρχές

2 την πτώχευση, η εξέλιξή τους εξαρτάται από τη θέση που έχει ο οφειλέτης. Έτσι εάν ο οφειλέτης δεν είναι ο βαρυνόμενος (υποσχεθείς) αλλά έχει δικαίωμα προσδοκίας έναντι του υποσχεθέντος, τότε η απαίτησή του αποτελεί κομμάτι της πτωχευτικής περιουσίας και κατά συνέπεια αρμόδιος για την επιδίωξη της είναι μετά την πτωχευτική απαλλοτρίωση (17 ΠτΚ) ο σύνδικος 3, ο οποίος θα είναι σε θέση να ασκήσει όλα τα συμβατικά δικαιώματα του οφειλέτη. Εάν αντίθετα ο οφειλέτης είναι ο βαρυνόμενος (υποσχεθείς της απαίτησης), ο τρίτος συμβληθείς θα ικανοποιηθεί ως πτωχευτικός πιστωτής σύμφωνα με το άρθρο 21 ΠτΚ μέσω της πτωχευτικής διαδικασίας 4. Θα πρέπει δηλαδή εάν η απαίτησή του είναι χρηματική ή αποτιμητή σε χρήμα να αναγγελθεί στην πτώχευση για την απαίτησή του ή διαφορετικά να στραφεί με ευθεία αγωγή κατά του συνδίκου ζητώντας την εκπλήρωση της μη χρηματικής παροχής 5. Τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όμως στις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις. Η σύναψη αμφοτεροβαρών συμβάσεων αποτελεί ζήτημα μεγάλης βαρύτητας για την επιχείρηση καθώς η επιχείρηση εκτός από τα περιουσιακά στοιχεία που την απαρτίζουν αποβλέπει ιδιαίτερα στις συμβάσεις που Αστικού Δικαίου, 2007, σελ. 281-282, Γεωργιάδης Απ., Ενοχικό Δίκαιο, Γενικό μέρος, 1999, σελ.50 επ. 3 Σύμφωνα με το άρθρο 17 παρ. 1 ΠτΚ από την κήρυξη της πτώχευσης, η πτωχευτική περιουσία διοικείται από το σύνδικο ο οποίος αποκτά και τη δικονομική νομιμοποίηση την οποία στερείται ο οφειλέτης. Ωστόσο σε περιπτώσεις κατεπείγοντος και αδράνειας ή αδυναμίας του συνδίκου, κατ εξαίρεση νομιμοποιείται και ο οφειλέτης σε δίκες που αφορούν την πτωχευτική περιουσία (άρθρο 17 παρ. 4 ΠτΚ). Βλ. σχετ. Μαστροκώστας Χ., Η θέση του πτωχεύσαντα στις δίκες επί απαιτήσεων που περιλαμβάνονται στην πτωχευτική περιουσία, ΔΕΕ 2014, 554 επ., βλ. και Αθανασόπουλος Α., Η ευθύνη των ομορρύθμων εταίρων πτωχεύσασας ΟΕ έναντι του Δημοσίου, ως μία ειδικότερη μορφή αλληλέγγυας φορολογικής υποχρέωσης, ΔΕΕ 2009, 319, όπου τονίζεται ότι η πτωχευτική απαλλοτρίωση συνεπάγεται και την αδυναμία νομιμοποίησης του πτωχεύσαντος στη διαδικασία τόσο της διοικητικής βεβαίωσης των εσόδων όσο και της διοικητικής εκτέλεσης. 4 Για τη βασική διάκριση των πιστωτών σε πτωχευτικούς και μεταπτωχευτικούς βλ. Κοτσίρης Λ., Πτωχευτικό δίκαιο, 2011, σελ. 296 επ., Χατζηνικολάου Αγγελίδου Ρ., ό.π., ΔΕΕ 2011, 267 5 Ψυχομάνης Σ., ό.π. ΠτΔ, σ. 294

3 συνάπτει με τρίτους 6, κι αυτό διότι οι συμβάσεις που συνάπτει παίζουν εξίσου μεγάλο ρόλο για τη βιωσιμότητα της επιχείρησης όσο και τα περιουσιακά της στοιχεία. Μάλιστα οι συναφθείσες συμβάσεις παίζουν ρόλο όχι μόνο για τη συνέχιση της λειτουργίας της επιχείρησης μετά την πτώχευση αλλά και για την «υπεραξία» αυτής σε περίπτωση εκποίησης, προς όφελος των πιστωτών. Υπό την έννοια αυτή θα μπορούσαμε να εντάξουμε το ζήτημα των συμβάσεων της επιχείρησης στην γενικότερη προβληματική του ενεργητικού της πτώχευσης 7. Λόγω της σημασίας τους λοιπόν, σε μία πτωχευτική διαδικασία είναι απίθανο να μην υπάρχουν ήδη συναφθείσες αμφοτεροβαρείς συμβάσεις 8 από τον οφειλέτη. Σ αυτές μετά την πτωχευτική απαλλοτρίωση (άρθ. 17 ΠτΚ) υπεισέρχεται ο σύνδικος. Η παρούσα μελέτη θα επικεντρωθεί λοιπόν στη διεξοδική ανάλυση της τύχης των εκκρεμών αμφοτεροβαρών συμβάσεων σε περίπτωση πτώχευσης ενός εκ των δύο συμβαλλόμενων μερών. I. Προϊσχύσαν δίκαιο Πριν τον πτωχευτικό κώδικα, στον Εμπορικό Νόμο δεν υπήρχαν γενικές διατάξεις που να ρυθμίζουν την τύχη των εκκρεμών αμφοτεροβαρών συμβάσεων μετά την κήρυξη σε πτώχευση. Αντίθετα συναντούσαμε ειδικές διατάξεις, οι οποίες ρύθμιζαν την τύχη συγκεκριμένων εκκρεμών αμφοτεροβαρών συμβάσεων. Για τις υπόλοιπες περιπτώσεις κατ εφαρμογή των γενικών διατάξεων περί αμφοτεροβαρών συμβάσεων γινόταν δεκτή η 6 Συγκεκριμένα οι συμβάσεις διανομής προϊόντων, οι συμβάσεις παροχής υπηρεσιών προς την επιχείρηση από τρίτους, οι συμβάσεις μίσθωσης, χρηματοδότησης, εκμετάλλευσης σημάτων, τεχνογνωσίας και διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας μπορούν να έχουν μεγάλη σημασία για την επιχείρηση και την «υπεραξία» αυτής. Βλ. σχετ. Περάκης Ε., Πτωχευτικό δίκαιο, 2012, σ. 289. 7 Περάκης Ε., ό.π., σ. 289-290. 8 Πρόκειται συνήθως για συμβάσεις πώλησης και διαρκείς ενοχικές συμβάσεις οι οποίες δεν έχουν εκπληρωθεί (πλήρως) είτε από τον πτωχεύσαντα είτε από τον αντισυμβαλλόμενο. Βλ. Μαρίνος Μ-Θ., Εκκρεμείς διαρκείς ενοχικές συμβάσεις με «προσωπικό χαρακτήρα» στην πτώχευση (άρθρο 31 παρ.2 ΠτΚ)- Μια κριτική προσέγγιση με παράδειγμα την άδεια εκμεταλλεύσεως ευρεσιτεχνίας (Patent License), ΕΕμπΔ 2013, 791

4 αρχή ότι με την επέλευση της πτώχευσης οι εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις δε λύνονται 9. Ελλείψει λοιπόν σχετικών διατάξεων στον Εμπορικό Νόμο 10, η θεωρία και η νομολογία είχαν καταλήξει σε κάποιες αρχές οι οποίες διατηρήθηκαν σχεδόν στο σύνολό τους από τον ΠτΚ. Έτσι είχε κριθεί ότι με αναλογική εφαρμογή του άρθρου 672 ΕμπΝ, που αφορούσε τη σύμβαση πωλήσεως και την πτωχευτική διεκδίκηση στα πλαίσια αυτής, σε όλες τις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις 11, ο σύνδικος μπορούσε να κρατήσει και να υποκαταστήσει την ομάδα των πιστωτών στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του οφειλέτη, σε όποια εκκρεμή αμφοτεροβαρή σύμβαση έκρινε συμφέρουσα. Έτσι η σύμβαση συνεχιζόταν κανονικά χωρίς να θίγονται τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των μερών, ενώ ο σύνδικος είχε δικαίωμα να αξιώσει την παροχή από τον αντισυμβαλλόμενο, οφείλοντας να ικανοποιήσει το δανειστή καταβάλλοντας το αντάλλαγμα, ως ομαδικό πιστωτή. Αξίζει να σημειώσουμε ότι παρά το γεγονός ότι ο ΕμπΝ δεν έκανε κανένα διαχωρισμό των αμφοτεροβαρών συμβάσεων σε στιγμιαίες και διαρκείς, γινόταν σχετικός διαχωρισμός στα πλαίσια ερμηνείας των διατάξεων από τη θεωρία. Ο διαχωρισμός αυτός όπως θα δούμε παρακάτω εμφανίζεται σήμερα και στον ΠτΚ. II. Γενικές και ειδικές ρυθμίσεις στον ΠτΚ Από την ανάλυση προ προηγήθηκε γίνεται αντιληπτό ότι το πτωχευτικό δίκαιο υπό το καθεστώς του ΕμπΝ 12 αδυνατούσε να εκπληρώσει την αποστολή του καθώς δεν υπήρχε ιδιαίτερη μέριμνα για την επίδραση της τπώχευσης επί των εκκρεμών αμφοτεροβαρών συμβάσεων αλλά και για όλα 9 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σελ. 355 10 Πρόκειται για το β.δ. της 19 ης Απριλίου-1 ης Μαΐου 1835, άρθρα 525 έως 707 και α.ν. 635/1937 11 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ.355, Περάκης Ε., ό.π., σ. 291 12 Πριν την ψήφιση του Ν. 3588/2007

5 τα συνακόλουθα προβλήματα που ανακύπτουν μετά την κήρυξη σε πτώχευση 13. Ο πτωχευτικός κώδικας λαμβάνοντας υπόψη τις διεθνείς εξελίξεις και την ανάγκη θέσπισης σύγχρονων ρυθμίσεων περιέλαβε τόσο γενικές διατάξεις όσο και ειδικές διατάξεις αναφορικά με την τύχη των εκκρεμών αμφοτεροβαρών συμβάσεων μετά την κήρυξη σε πτώχευση, καθώς και διατάξεις που ρυθμίζουν ειδικά κάποιες συγκεκριμένες συμβάσεις 14. Πρόκειται για τις διατάξεις του δεύτερου κεφαλαίου του ΠτΚ και συγκεκριμένα για τα άρθρα 28-36 με τα οποία θα ασχοληθεί η παρούσα μελέτη. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β: Πτώχευση και εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις I. Έννοια εκκρεμούς αμφοτεροβαρούς σύμβασης Πριν προβούμε σε διεξοδική ανάλυση των ρυθμίσεων του πτωχευτικού κώδικα θα πρέπει να οριοθετήσουμε ποιες είναι οι αποκαλούμενες «εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις». Ως αμφοτεροβαρείς χαρακτηρίζονται οι συμβάσεις, οι οποίες δημιουργούν υποχρεώσεις και για τους δύο συμβαλλόμενους, οι οποίες τελούν σε πλήρη ανταλλακτική ισοτιμία και σε διαρκή πλοκή και αλληλεξάρτηση 15. Η παροχή δηλαδή του ενός παριστάνει το αντάλλαγμα για την παροχή του άλλου, χωρίς να απαιτείται αυτές να είναι ισάξιες μεταξύ τους. Πρόκειται για μία αξίωση και ανταξίωση οι οποίες στηρίζονται στην ίδια νόμιμη αιτία και αλληλεξαρτώνται οργανικώς 16. Έτσι κάθε συμβαλλόμενος σε μία αμφοτεροβαρή σύμβαση είναι ταυτόχρονα δανειστής και οφειλέτης του άλλου 17. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αμφοτεροβαρών συμβάσεων είναι η σύμβαση πώλησης (άρθ. 513 επ. ΑΚ), η σύμβαση ανταλλαγής (άρθ. 573 ΑΚ), η μίσθωση πράγματος (άρθ. 574 επ. ΑΚ), η σύμβαση εργασίας (άρθ. 648 επ. 13 Σωτηρόπουλος Γ., Ο νέος πτωχευτικός κώδικας: Από την «πτώχευση» στην «εξυγίανση» του ελληνικού πτωχευτικού δικαίου, ΧρΙΔ 2008, 289 14 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 355 15 Κορνηλάκης Π., Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο,τομ. II, 2012, σελ. 89, Παπαστερίου Δ./ Κλαβανίδου Δ., ό.π., σελ.59 16 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ.356 17 Περάκης Ε., ό.π., σ. 290, Σπυριδάκης Ι., Πτωχευτικό δίκαιο, Θεωρητικοί προβληματισμοί και πρακτικές εφαρμογές, 2008, σ. 202 επ.

6 ΑΚ), η σύμβαση έργου (άρθ. 681 επ. ΑΚ), και γενικά κάθε σύμβαση κατά την έννοια του άρθρου 374 επ. ΑΚ 18. Ως εκκρεμής 19 χαρακτηρίζεται η αμφοτεροβαρής σύμβαση στην οποία κανένα από τα συμβαλλόμενα μέρη δεν εκπλήρωσε 20 πλήρως την παροχή που το βαρύνει 21. Οι συμβάσεις μπορεί να είναι εκκρεμείς για έναν από τους ακόλουθους λόγους: α) εάν κανένα από τα συμβαλλόμενα μέρη δεν έχει εκπληρώσει τις συμβατικές του υποχρεώσεις 22 ή εάν τη σύμβαση έχει εκπληρώσει εν όλω ή εν μέρει το ένα μόνο μέρος δηλαδή ο οφειλέτης ή ο αντισυμβαλλόμενός του 23. Πρόκειται κατ ουσία για την περίπτωση που έστω ένα από τα μέρη δεν έχει εκπληρώσει πλήρως την παροχή του 24. β) εάν πρόκειται για αμφοτεροβαρή σύμβαση που έχει διάρκεια στο χρόνο, τότε από 18 Πρόκειται για το πέμπτο κεφάλαιο του ενοχικού δικαίου όπου στα άρθρα 374 388 ΑΚ αποτυπώνονται οι βασικές αρχές για όλες τις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις. 19 Σύμφωνα με τον Ψυχομάνη ο τίτλος του Κεφαλαίου του ΠτΚ που αναφέρεται σε εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις είναι παραπλανητικός. Και αυτό διότι σύμφωνα με τη συνήθη νομική ορολογία «εκκρεμείς» είναι οι συμβάσεις των οποίων η ισχύς ή τα αποτελέσματά τους εξαρτώνται από κάποιο εξωτερικό γεγονός ή την παρέλευση κάποιας προθεσμίας, όπως συμβαίνει επί ελλείψεως πληρεξουσιότητας (άρθ. 229 ΑΚ), επί αναγκαίας συγκαταθέσεως τρίτου (άρθ. 236 ΑΚ), επί διαθέσεως από μη δικαιούχο (άρθ. 239 ΑΚ) καθώς και επί αναβλητικής αιρέσεως ή προθεσμίας (άρθ. 201,210 ΑΚ). Συνεπώς επισημαίνει ότι ορθότερο θα ήταν να ονομάζονται «ανεκπλήρωτες» ή «εκκρεμείς ως προς την εκπλήρωση» και «εκατέρωθεν ανεκπλήρωτες συμβάσεις» στη θέση του αδόκιμου γενικού όρου «εκκρεμείς συμβάσεις». Βλ. και Ψυχομάνης Σ., ό.π. ΠτΔ, σ. 292, Ψυχομάνης Σ., Μία πρώτη εταστική προσέγγιση στο προσχέδιο νόμου: «Πτωχευτικός Κώδικας», ΔΕΕ 2007, 289, Ομοίως βλ. Περάκης Ε., ό.π., σ. 290 ο οποίος θεωρεί πιο εύστοχο τον όρο «ανεκπλήρωτες» συμβάσεις. 20 Οι τρόποι εκπλήρωσης των ενοχών προβλέπονται από το νόμο στα άρθρα 416 επ. ΑΚ. Εκπλήρωση συνιστά η με οποιονδήποτε τρόπο απόσβεση της ενοχής όπως είναι η καταβολή, η δόση αντί καταβολής, η δημόσια κατάθεση και ο συμψηφισμός. 21 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 356, βλ. και Konkursordnung (KO) στο γερμανικό δίκαιο, όπου στην 17 γινόταν αναφορά στο δικαίωμα επιλογής του συνδίκου σε περίπτωση εκκρεμούς αμφοτεροβαρούς σύμβασης (zweiseitig), Peltzer M., German Insolvency laws, Konkurs und Vergleichsrecht, 1975, σελ. 34 22 Στην περίπτωση αυτή πρόκειται για «εκατέρωθεν ανεκπλήρωτες αμφοτεροβαρείς συμβάσεις» σύμφωνα με την ορολογία που ακολουθεί ο Ψυχομάνης. Βλ. Ψυχομάνης Σ., ό.π. ΠτΔ, σ. 291 23 Στην περίπτωση αυτή πρόκειται για «εκκρεμείς ως προς την εκπλήρωση αμφοτεροβαρείς συμβάσεις» σύμφωνα με την ορολογία που ακολουθεί ο Ψυχομάνης. Βλ. Ψυχομάνης Σ., ό.π. ΠτΔ, σ. 292 24 Όπως σωστά επισημαίνει ο Περάκης η εκδοχή αυτή προσήκει στις λεγόμενες στιγμιαίες συμβάσεις, στις συμβάσεις δηλαδή που εκπληρώνονται και ολοκληρώνονται με τις αμοιβαίες παροχές και στις οποίες συνήθως ενδιαφέρει το αποτέλεσμα. Τέτοια παραδείγματα αποτελεί η σύμβαση πώλησης, μία σύμβαση έργου, μία εκδοτική σύμβαση κλπ. βλ.. Περάκης Ε., ό.π., σ. 290

7 τη φύση της σύμβασης προκύπτει ότι μπορεί να τερματιστεί μόνο αν συντρέξει προς τούτο συμβατικός ή νόμιμος λόγος αφού οι παροχές εκπληρώνονται με συνεχή ενέργεια ή παράλειψη 25. Συνεπώς αυτές οι συμβάσεις θεωρούνται πάντα εκκρεμείς. Σύμφωνα με τα προεκτεθέντα, στην περίπτωση που έχει εκπληρώσει την παροχή του μόνο ο οφειλέτης, τότε ο δανειστής εάν δε συντρέχει περίπτωση πτωχευτικής ανάκλησης (άρθ. 41 επ. ΠτΚ) θα έχει τη δυνατότητα να κρατήσει την παροχή του οφειλέτη και να καταβάλει την παροχή του που θα αποτελεί κομμάτι της πτωχευτικής περιουσίας, διαφορετικά εάν δεν καταβάλει την παροχή του, ο σύνδικος θα ασκήσει εναντίον του τα δικαιώματα από τη σύμβαση απαιτώντας από αυτόν την εκπλήρωση σύμφωνα με το άρθρο 29 παρ. 1 εδ. α ΠτΚ 26. Σε περίπτωση τώρα που την παροχή έχει εκπληρώσει μόνο ο δανειστής, χωρίς να έχει εκπληρώσει την παροχή του ο οφειλέτης τότε η απαίτηση του δανειστή αποτελεί πτωχευτική απαίτηση και δικαιούται να διεκδικήσει το αντάλλαγμα συμμετέχοντας στην πτώχευση του οφειλέτη ως πτωχευτικός πιστωτής 27. Εάν αντίθετα εκπλήρωσαν πλήρως 28 οι δύο συμβαλλόμενοι την παροχή τους τότε δεν πρόκειται για εκκρεμή αμφοτεροβαρή σύμβαση και συνεπώς δεν εφαρμόζονται οι σχετικές διατάξεις του ΠτΚ, με την επιφύλαξη εφαρμογής των άρθρων 41 επ. ΠτΚ για την πτωχευτική ανάκληση, σε 25 Τέτοιες συμβάσεις είναι λ.χ. η σύμβαση προμήθειας πρώτων υλών από τον οφειλέτη ή στον οφειλέτη σε σταθερή βάση ή η παροχή υπηρεσιών προς αυτόν. Επίσης τέτοιες είναι οι μισθώσεις πραγμάτων, οι συμβάσεις εκμετάλλευσης δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας, η σύμβαση συνδρομής σε καλωδιακή ή δορυφορική τηλεόραση, η παροχή αγαθών κοινωνικής ωφέλειας (ηλεκτρικό ρεύμα, τηλέφωνο, νερό), οι συμβάσεις εργασίας κλπ. Τέλος με αυτές τις διαρκείς συμβάσεις εξομοιώνονται και οι συμβάσεις με τμηματικές παροχές. Βλ. Περάκης Ε., ό.π., σ. 291 26 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ.357 27 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ.357 28 Πλήρη εκπλήρωση έχουμε στην περίπτωση που ο οφειλέτης προέβη σε πράξη εκπλήρωσης και επήλθε το αποτέλεσμα της εκπλήρωσης, δηλαδή πραγματοποιήθηκε η καταβολή της παροχής όπως είχε συμφωνηθεί. Διαφορετικά η σύμβαση δε θεωρείται ότι έχει εκπληρωθεί πλήρως και τότε χωρεί το δικαίωμα επιλογής του συνδίκου (άρθ. 29 ΠτΚ). Βλ. σχετ. Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 364-365

8 περίπτωση που οι σχετικές πράξεις έγιναν μέσα στην ύποπτη περίοδο και είναι επιζήμιες για την ομάδα των πιστωτών 29. Θα πρέπει βέβαια να σημειωθεί πως στην έννοια των εκκρεμών αμφοτεροβαρών συμβάσεων εμπίπτουν μόνο οι υποσχετικές συμβάσεις καθώς οι εκποιητικές από τη φύση τους δεν μπορούν να είναι εκκρεμείς καθώς επιφέρουν άμεσα τα αποτελέσματά τους. Πράγματι οι συμβάσεις αυτές είτε θα έχουν καταρτιστεί πριν την κήρυξη της πτώχευσης είτε δε θα έχουν καταρτιστεί καθόλου. Συνεπώς οι συμβάσεις αυτές δε μένουν σε εκκρεμότητα ως προς την εκπλήρωση αλλά με αυτές μετατίθεται, καταργείται, αλλοιώνεται ή επιβαρύνεται άμεσα ένα ενοχικό ή εμπράγματο δικαίωμα και υπό την έννοια αυτή δεν επηρεάζονται από την κήρυξη της πτώχευσης 30. II. Ο γενικός κανόνας διατήρησης της ισχύος των συμβάσεων Σύμφωνα με το γενικό κανόνα που διατυπώνεται στο άρθρο 28 του ΠτΚ οι κατά την κήρυξη της πτώχευσης εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις στις οποίες συμβαλλόμενος είναι ο οφειλέτης διατηρούν την ισχύ τους 31 εκτός εάν υπάρχει διαφορετική ρύθμιση στον ΠτΚ. Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η διάταξη του άρθρου 31 παρ. 1 ΠτΚ όπου ορίζεται ότι «συμβάσεις διαρκούς χαρακτήρα διατηρούν την ισχύ τους εφόσον δεν προβλέπεται διαφορετικά στο νόμο ή τη σύμβαση». Ο πτωχευτικός κώδικας διατηρεί την αρχή διατήρησης της ισχύος των συμβάσεων όπως ίσχυε και στο προϊσχύσαν δίκαιο. Δικαιολογητικός λόγος αυτής της ρύθμισης είναι το γεγονός ότι η πτώχευση δε συνιστά καθεαυτή 29 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ.357, Βλ. και απόσπασμα έκθεσης της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής σε Μαργαρίτη Μ., Ο νέος πτωχευτικός κώδικας, 2007, σ.35-36 30 Ψυχομάνης Σ., ό.π. ΠτΔ, σ. 293 31 Μαρίνος Μ-Θ., ό.π., ΕΕμπΔ 2013, 791, Περάκης Ε., ό.π., σ. 292, Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 358, Σωτηρόπουλος Γ., ό.π., ΧρΙΔ 2008, 294. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και το αγγλικό δίκαιο σύμφωνα με το οποίο βασική αρχή είναι η διατήρηση των εκκρεμών αμφοτεροβαρών συμβάσεων σε ισχύ, βλ. βλ. σχετ. Milman D./Durrant C., Corporate Insolvency: Law and Practice, 1987, σελ. 27. Στο γαλλικό δίκαιο τονίζεται επίσης η βασική αρχή διατήρησης των εκκρεμών αμφοτεροβαρών συμβάσεων (maintien des contrats en cours d execution) βλ. σχετ. Ripert G./Roblot R./Delebecque P./Germain M., ό.π., σελ. 1026 επ.

9 λόγο μη εκπλήρωσης της παροχής 32. Βασική συνέπεια της πτώχευσης είναι η πτωχευτική απαλλοτρίωση 33 (άρθ. 17 ΠτΚ) και η διοίκηση της περιουσίας του οφειλέτη από το σύνδικο. Έτσι οι συμβάσεις τις οποίες είχε συνάψει ο οφειλέτης δε θίγονται, απλά στη θέση του τελευταίου υπεισέρχεται ο σύνδικος 34. Με τον τρόπο αυτό προστατεύεται ο αντισυμβαλλόμενος του οφειλέτη πτωχού καθώς ο ίδιος δε ζημιώνεται, τη στιγμή που οι ανέγγυοι δανειστές ικανοποιούνται από το πτωχευτικό μέρισμα. Ο αντισυμβαλλόμενος του οφειλέτη, εκτός πτώχευσης, θα είχε τη δυνατότητα να προβάλει κατά του οφειλέτη την ένσταση του μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος (374 ΑΚ) 35 απαιτώντας πλήρη την αντιπαροχή. Συνεπώς θα ήταν άδικο μετά την κήρυξη της πτώχευσης να οφείλει κανονικά την παροχή του, να δικαιούται όμως μόνο να ικανοποιηθεί από το πτωχευτικό μέρισμα, μη δυνάμενος να προβάλει την ένσταση του 374 ΑΚ. Η λύση που ακολουθεί ο Πτκ δικαιώνει συνεπώς τον αντισυμβαλλόμενο του οφειλέτη ιδιαίτερα όταν ο σύνδικος επιλέξει την εκτέλεση της σύμβασης κατά το άρθρο 29 παρ. 1 ΠτΚ 36. Η διατήρηση της ισχύος των συμβάσεων εναρμονίζεται άλλωστε και με το βασικό σκοπό του πτωχευτικού δικαίου που δεν είναι άλλος από τη 32 Περάκης Ε., ό.π., σ. 292, Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 358, Μαρίνος Μ-Θ., ό.π., ΕΕμπΔ 2013, 792 33 Για την πτωχευτική απαλλοτρίωση βλ. Κινινή Ε., Η διεθνής συνεργασία για την αντιμετώπιση της αφερεγγυότητας, ΧρηΔικ 2013, 429. Η πτωχευτική απαλλοτρίωση προβλέπεται και στο γερμανικό δίκαιο στην 80 του InsO (Insolvenzordnung), όπου στο εδ. β τονίζεται ότι πράξεις διάθεσης της πτωχευτικής περιουσίας κατά παράβαση της πτωχευτικής απαλλοτρίωσης δεν έχουν καμία ισχύ («(2) Ein gegen den Schuldner bestehendes Veräußerungsverbot, das nur den Schutz bestimmter Personen bezweckt ( 135, 136 des Bürgerlichen Gesetzbuchs), hat im Verfahren keine Wirkung. Die Vorschriften über die Wirkungen einer Pfändung oder einer Beschlagnahme im Wege der Zwangsvollstreckung bleiben unberührt.»), βλ. Breuer W., Das neue Insolvenzrecht, 1998, σελ. 53 επ., Kallwass W./Abels P., Privatrecht, 20. Auflage, 2009, σελ. 381-382, Burkert M., Der Debt-to-Equity Swap im Spannungsverhältnis von Gesellschafts- und Insolvenzrecht, 2014, σελ.25, Schmidt K., Insolvenzordnung, 18. Auflage, 2013, σελ. 780 επ. Για την πτωχευτική απαλλοτρίωση στο γαλλικό δίκαιο βλ. Ripert G./Roblot R./Delebecque P./Germain M., ό.π., σελ. 1009 επ. 34 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 358 35 βλ. αρθ. 374 ΑΚ: «Ο υπόχρεος από αμφοτεροβαρή σύμβαση έχει δικαίωμα να αρνηθεί την εκπλήρωση της παροχής, για όσο χρόνο ο αντισυμβαλλόμενος δεν εκπληρώνει ή δεν προσφέρει την αντιπαροχή (ένσταση μη εκπλήρωσης της σύμβασης), εκτός αν έχει υποχρέωση να εκπληρώσει πρώτος». 36 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 358

10 διατήρηση τη επιχείρησης του οφειλέτη με στόχο τη συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών (άρθρο 1 ΠτΚ) 37. Η διατήρηση σε ισχύ των συμβάσεων δίνει την ευκαιρία στην επιχείρηση του οφειλέτη να λειτουργεί, έστω προσωρινά, μέχρι να ληφθούν αποφάσεις για την τύχη της. Αυτό εξυπηρετεί το συμφέρον τόσο του οφειλέτη όσο και των πιστωτών και των τρίτων (εργαζόμενων, προμηθευτών, πελατών). Ο οφειλέτης θα μπορέσει πιθανόν να αναλάβει ξανά την επιχείρηση εφόσον δεν εκποιηθεί, οι πιστωτές αποβλέπουν στα έσοδα της λειτουργούσας επιχείρησης ή στην εκποίηση της λειτουργούσας επιχείρησης με διατήρηση της «υπεραξίας» της, ενώ τέλος οι τρίτοι δε θα αποκοπούν από την επιχείρηση αλλά θα συνεχίσουν κανονικά τις σχέσεις τους με αυτή 38. Όπως ειπώθηκε ανωτέρω τον κανόνα του άρθρου 28 ΠτΚ επαναλαμβάνει η διάταξη του άρθρου 31 παρ. 1 ΠτΚ κάνοντας όμως μία διάκριση ανάλογα με τον χαρακτήρα των αμφοτεροβαρών συμβάσεων. Το άρθρο 31 παρ. 1 ΠτΚ αναφέρει ότι «οι συμβάσεις διαρκούς χαρακτήρα διατηρούν την ισχύ τους». Έτσι συμπεραίνουμε ότι τα άρθρα 28 και 29 ΠτΚ αναφέρονται σε στιγμιαίες συμβάσεις, οι οποίες πάντως διατηρούνται και αυτές σε ισχύ 39. Θα πρέπει να τονίσουμε πως μία από τις καινοτομίες που εισήγαγε ο Πτωχευτικός Κώδικας είναι η διάκριση σε διαρκείς και παροδικές ή στιγμιαίες ενοχικές συμβάσεις. Η διάκριση αυτή βασίζεται στη διάκριση των παροχών. Έτσι διαρκείς είναι οι συμβάσεις στις οποίες η εκπλήρωση της παροχής απαιτεί συνεχή ενέργεια ή παράλειψη και εκτείνεται σε μακρό, συνεχή ή διακοπτόμενο χρόνο 40, ενώ οι παροδικές ή στιγμιαίες γίνονται με μία απλή ή σύνθετη πράξη. Όταν δε έχουμε συμβάσεις στις οποίες η παροχή καταβάλλεται τμηματικά (τίμημα σε δόσεις), δεν πρόκειται για διαρκή σύμβαση καθώς σε αυτές η παροχή από τη φύση της δεν προσδιορίζεται με αναφορά σε χρονική διάρκεια, αλλά ο διαχωρισμός σε τμήματα αναβάλει την εκπλήρωσή της. Παραδείγματα διαρκών συμβάσεων που εμπίπτουν στο 37 Μαρίνος Μ-Θ., ό.π., ΕΕμπΔ 2013, 792 38 Περάκης Ε., ό.π., σ. 292 39 Περάκης Ε., ό.π., σ. 292, βλ. και Ψυχομάνης Σ., ό.π. ΠτΔ, σ. 295 40 Βλ. Αιτιολογική έκθεση ΠτΚ ΚΝοΒ 55, σ. 1557, βλ. και Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 370, Σπυριδάκης Ι., ό.π., σελ.218-219

11 άρθρο 31 παρ. 1 ΠτΚ είναι η σύμβαση εργασίας 41, η μίσθωση πράγματος (574-618 ΑΚ) 42, σύμβαση για διαδοχικές τμηματικές παροχές (386 ΑΚ), συμβάσεις εκμετάλλευσης ευρεσιτεχνίας, συμβάσεις λογισμικού, συμβάσεις κινηματογραφικής προβολής, μίσθωσης τραπεζικής θυρίδας, συμβάσεις τηλεφωνικής σύνδεσης, η σύμβαση παροχής ηλεκτρικού ρεύματος, η σύμβαση χρησιδανείου (810-821 ΑΚ), η σύμβαση παρακαταθήκης (822-833 ΑΚ) κ.α 43. Με γνώμονα, λοιπόν, αυτή τη σημαντική διάκριση των συμβάσεων σε στιγμιαίες και διαρκείς και προκειμένου να προβούμε σε μία συστηματική μελέτη των εκκρεμών αμφοτεροβαρών συμβάσεων έπειτα από την πτώχευση του οφειλέτη θα τις χωρίσουμε σε τέσσερις κατηγορίες. Αρχικά θα μελετηθούν οι συμβάσεις που υπόκεινται στην ευχέρεια του συνδίκου προς εκπλήρωση (στιγμιαίες), στη συνέχεια οι διαρκείς συμβάσεις που διατηρούν την ισχύ τους, έπειτα οι συμβάσεις που λύονται οπωσδήποτε με την πτώχευση του ενός ή του άλλου μέρους και τέλος οι ειδικά ρυθμιζόμενες συμβάσεις 44. III. Το δικαίωμα του συνδίκου προς εκπλήρωση Στο άρθρο 29 ΠτΚ ορίζεται το δικαίωμα επιλογής του συνδίκου. Σύμφωνα με αυτό ο σύνδικος, με την άδεια του εισηγητή, έχει το δικαίωμα να υποκαταστήσει την ομάδα των πιστωτών και να απαιτήσει την εκπλήρωση όσων εκκρεμών συμβάσεων κρίνει ότι είναι συμφέρουσες για την πτωχευτική περιουσία 45. Από το άρθρο 31 ΠτΚ συνάγεται μάλιστα όπως προαναφέρθηκε 41 Βλ. αναλυτικά Κεφ. Γ υπό II 42 Βλ. αναλυτικά Κεφ. Γ υπό IV 43 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 370, Περάκης Ε., ό.π., σ. 297, Σπυριδάκης Ι., ό.π., σελ.219-220 44 βλ. και Μαρίνος Μ-Θ., ό.π., ΕΕμπΔ 2013, 791, όπου γίνεται η ίδια διάκριση ανάλογα με τις δυνατότητες που διανοίγονται μετά την πτώχευση. 45 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 362, πρβλ. και βλ. και Konkursordnung (KO) στο γερμανικό δίκαιο όπου στην 17 γινόταν αναφορά στο δικαίωμα επιλογής του συνδίκου, Peltzer M., ό.π., σελ. 34-35, και στο ισχύον γερμανικό δίκαιο ( 103 InsO) περιλαμβάνεται ρύθμιση για το δικαίωμα επιλογής του συνδίκου (Wahlrecht des Insolvenzverwalters) στις εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις: 103: «(1) Ist ein gegenseitiger Vertrag zur Zeit der Eröffnung des Insolvenzverfahrens vom Schuldner und vom anderen Teil nicht oder nicht vollständig erfüllt, so kann der Insolvenzverwalter anstelle des Schuldners den Vertrag erfüllen und die Erfüllung vom anderen Teil verlangen. (2) Lehnt der Verwalter die Erfüllung ab, so kann der andere Teil eine Forderung wegen der Nichterfüllung nur als Insolvenzgläubiger geltend machen. Fordert der andere Teil den Verwalter zur Ausübung seines Wahlrechts auf, so hat

12 και ανωτέρω ότι το άρθρο 29 ΠτΚ, αν και δεν το ορίζει ρητά, αναφέρεται στις στιγμιαίες εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις 46. Πρόκειται για ένα δικαίωμα που δίνεται αποκλειστικά στο σύνδικο, χωρίς να προβλέπεται αντίστοιχο δικαίωμα και για τον αντισυμβαλλόμενο να καταγγείλει τη σύμβαση και ασκείται μέσα στα όρια των βασικών αρχών του αστικού δικαίου όπως διατυπώνονται στα άρθρα 200,281 και 288 ΑΚ. Συνεπώς η απόφαση του συνδίκου να υποκαταστήσει την ομάδα ή όχι και κατά συνέπεια να προβεί σε εκπλήρωση ή να αρνηθεί αυτή, δεν είναι απεριόριστη αλλά πρέπει να είναι σύμφωνη με το αληθινό συμφέρον της ομάδας των πιστωτών 47. Το δικαίωμα που έχει ο σύνδικος σύμφωνα με το άρθρο 29 ΠτΚ θα μπορούσε να εκληφθεί με βάση τη γραμματική ερμηνεία της διάταξης ότι υποκρύπτει και αρνητικό δικαίωμα να αρνηθεί να εκπληρώσει τις εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις. Η θέση αυτή δε γίνεται δεκτή καθώς η επιλογή του συνδίκου έγκειται απλά στο αν θα υποκαταστήσει την ομάδα των πιστωτών ή όχι 48. Κατά συνέπεια όταν γίνεται λόγος για μη εκπλήρωση της σύμβασης εννοείται ότι ο σύνδικος επέλεξε τη μη υποκατάσταση της ομάδας των πιστωτών. α. Νομική φύση του δικαιώματος Ο σύνδικος στα πλαίσια του δικαιώματος επιλογής, όπως προαναφέρθηκε, έχει δύο δυνατότητες. Η πρώτη είναι να δηλώσει ότι θα der Verwalter unverzüglich zu erklären, ob er die Erfüllung verlangen will. Unterläßt er dies, so kann er auf der Erfüllung nicht bestehen». Βλ. Wood P., Principles of International Insolvency, 2 nd edition, 2007, σελ. 443-444., Schmidt K., Insolvenzordnung, ό.π., σελ. 998 επ. Στη Γαλλία προβλέπεται η αρχή διατήρησης των εκκρεμών αμφοτεροβαρών συμβάσεων σε ισχύ αλλά και το δικαίωμα επίλογης του συνδίκου (Άρθρο L621-28 Code de Commerce). Οι πιστωτές έχουν το δικαίωμα όμως να τάξουν προθεσμία στο σύνδικο να αποφασίσει για τη συνέχιση ή μη μίας σύμβασης. Βλ. Wood P., ό.π. σελ. 442, βλ. και Ripert G./Roblot R./Delebecque P./Germain M., ό.π., σελ. 1027 επ., Αντίστοιχο δικαίωμα υφίσταται για το σύνδικο και στην Αγγλία ο οποίος επιλέγει τη συνέχιση των συμβάσεων εφόσον κρίνει ότι κάτι τέτοιο θα είναι για το καλό της επιχείρησης. Βλ. Fletcher I., The Law of Insolvency, 4 th edition, 2009, σελ. 455-456 46 Περάκης Ε., ό.π., σ. 292 47 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 362-363 48 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 363

13 εκπληρώσει τις εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις, υποκαθιστώντας την ομάδα των πιστωτών στη θέση του οφειλέτη και απαιτώντας την εκπλήρωση από τον αντισυμβαλλόμενο, ενώ η δεύτερη είναι να δηλώσει ότι τις αποκρούει και ότι αρνείται την εκπλήρωση. Στο σημείο αυτό πριν προβούμε σε σχολαστική ανάλυση του δικαιώματος επιλογής, θα μελετήσουμε τη νομική φύση του δικαιώματος επιλογής σε κάθε μία από τις παραπάνω περιπτώσεις. Στην πρώτη περίπτωση δεν αμφισβητείται ότι πρόκειται για διαπλαστικό δικαίωμα 49. Πράγματι ο σύνδικος επιλέγοντας να εκπληρώσει τη σύμβαση διαπλάθεται μία νέα νομική κατάσταση καθώς η αρχική αξίωση από την ενοχή επαναφέρεται, αφού τίθεται σε λειτουργία η εκκρεμής αμφοτεροβαρής σύμβαση και η απαίτηση μετατρέπεται σε ομαδική 50. Μέχρι τη δήλωση του συνδίκου η σύμβαση βρίσκεται σε αδράνεια - εκκρεμότητα. Η δήλωση του συνδίκου θέτει και πάλι σε λειτουργία τη σύμβαση διαπλάθοντας μία νέα νομική κατάσταση 51. Αναφορικά με τη δεύτερη περίπτωση, την επιλογή δηλαδή της άρνησης εκπλήρωσης από το σύνδικο έχουν διατυπωθεί αντιτιθέμενες απόψεις. Σύμφωνα με μία πρώτη άποψη πρόκειται για διαπλαστικό δικαίωμα άρνησης σε εκπλήρωση. Έτσι με την άσκησή του έχουμε διάπλαση της σύμβασης καθώς στη θέση της αμφοτεροβαρούς ενοχής, εισέρχεται η μονομερής αξίωση του αντισυμβαλλόμενου για αποζημίωση λόγω μη εκπλήρωσης. Αντίθετα, άλλη άποψη υποστηρίζει ότι η άρνηση εκπλήρωσης του συνδίκου δεν έχει διαπλαστική ενέργεια αλλά μόνο δηλωτική σημασία, με την έννοια ότι ο σύνδικος με την άρνησή του απλώς βεβαιώνει την επελθούσα με την κήρυξη της πτώχευσης μεταβολή του περιεχομένου της σύμβασης, αφού η αξίωση του αντισυμβαλλόμενου έχει ήδη καταστεί πτωχευτική απαίτηση. Σύμφωνα με τρίτη άποψη που ακολουθείται από τη γερμανική νομολογία, με την κήρυξη της πτώχευσης εκλείπουν οι εκατέρωθεν αξιώσεις των μερών για εκπλήρωση και η αξίωση του αντισυμβαλλόμενου μετατρέπεται σε πτωχευτική απαίτηση 49 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 368-369, Περάκης Ε., ό.π., σ. 294, Σπυριδάκης Ι., ό.π., σ. 205 επ. βλ. και την Αιτιολογική έκθεση του ν. 3588/2007 όπου αναφέρεται ότι «το δικαίωμα επιλογής του συνδίκου έχει διαπλαστικό χαρακτήρα ως προς το αίτημά του για εκπλήρωση από τον αντισυμβαλλόμενο», ΚΝοΒ 55, σελ. 1556-1557. 50 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 369 51 Περάκης Ε., ό.π., σ. 293-294

14 που συνίσταται σε αποζημίωση λόγω μη εκπλήρωσης, η οποία προκύπτει από τη διαφορά μεταξύ παροχής και αντιπαροχής. Σε περίπτωση που ο σύνδικος αρνηθεί την εκπλήρωση ή αδρανήσει και μετά την εύλογη προθεσμία που του έχει τάξει ο αντισυμβαλλόμενος παραμένουν οι ίδιες συνέπειες χωρίς να διαπλάθεται μία νέα κατάσταση, καθώς απλά επιβεβαιώνεται η αδράνεια της σύμβασης. Κατά συνέπεια δε μπορεί να γίνει λόγος για διάπλαση νέας νομικής κατάστασης αλλά για απλή προϋπόθεση άσκησης του δικαιώματος υπαναχώρησης από τον αντισυμβαλλόμενο σύμφωνα με το άρθρο 29 παρ. 2 ΠτΚ 52. Η αξίωση άλλωστε του αντισυμβαλλόμενου είχε ήδη μετατραπεί σε πτωχευτική απαίτηση με την κήρυξη της πτώχευσης και δεν αλλάζει κάτι ως προς τον τρόπο με τον οποίο θα ικανοποιηθεί. β. Προϋποθέσεις Σύμφωνα με το άρθρο 29 ΠτΚ οι προϋποθέσεις για την άσκηση του δικαιώματος επιλογής του συνδίκου είναι οι εξής: 1. Η ύπαρξη αμφοτεροβαρούς σύμβασης. Βασική προϋπόθεση για την άσκηση του δικαιώματος επιλογής από το σύνδικο είναι η αμφοτεροβαρής σύμβαση να έχει συναφθεί πριν από την κήρυξη της πτώχευσης και ο σύνδικος να έχει λάβει γνώση για την ύπαρξη της 53. Γίνεται δεκτό ότι το δικαίωμα επιλογής του συνδίκου αφορά τόσο τις στιγμιαίες αμφοτεροβαρείς συμβάσεις όσο και τις διαρκείς, των οποίων η εκπλήρωση δεν έχει ακόμη αρχίσει 54. Συνεπώς το δικαίωμα επιλογής του συνδίκου δεν ισχύει στις ετεροβαρείς συμβάσεις π.χ. δάνειο, δωρεά, εγγύηση κλπ., καθώς και στις ατελώς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις, συμβάσεις δηλαδή χωρίς αντάλλαγμα π.χ. χρησιδάνειο, παρακαταθήκη χωρίς αμοιβή κλπ. Εξίσου το δικαίωμα επιλογής του συνδίκου δεν υφίσταται επί δευτερευουσών υποχρεώσεων ετεροβαρούς χαρακτήρα αναφορικά με αμφοτεροβαρείς συμβάσεις π.χ. επί 52 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 369, Περάκης Ε., ό.π., σ. 294 53 Κατά το άρθρο 29 παρ. 3 ΠτΚ «το δικαίωμα του συνδίκου για εκπλήρωση ή μη αφορά εκκρεμείς αμφοτεροβαρείς συμβάσεις για τις οποίες ο σύνδικος έχει λάβει γνώση». Βλ. και Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 366, Περάκης Ε., ό.π., σ. 296, Ψυχομάνης Σ., ό.π. ΠτΔ, σ. 303-304 54 Ψυχομάνης Σ., ό.π. ΠτΔ, σ. 301, Αντίθετα σύμφωνα με τον Περάκη το άρθρο 29 ΠτΚ αφορά μόνο τις στιγμιαίες συμβάσεις, Βλ. σχετ. Περάκης Ε., ό.π., σ. 292

15 ρήτρας απαγόρευσης ανταγωνισμού σε περίπτωση πώλησης επιχείρησης, επί μονομερών δικαιοπραξιών, επί ατελών ενοχών π.χ. στοίχημα και τέλος επί ενοχών προσωποπαγούς φύσεως εκπλήρωσης, οι οποίες δεν καταλαμβάνονται από την πτώχευση 55. 2. Εκκρεμότητα της σύμβασης. Βασική προϋπόθεση είναι η αμφοτεροβαρής σύμβαση να είναι εκκρεμής κατά την κήρυξη της πτώχευσης ή να μην έχει εκπληρωθεί πλήρως. Αξίζει να σημειωθεί ότι για να έχουμε πλήρη εκπλήρωση θα πρέπει ο οφειλέτης να έχει προβεί στην αναγκαία πράξη εκπλήρωσης και να επήλθε το αποτέλεσμα της εκπλήρωσης, δηλαδή να καταβλήθηκε η παροχή όπως είχε συμφωνηθεί. Για να έχει όμως ο σύνδικος το δικαίωμα του άρθρου 29 ΠτΚ θα πρέπει να μην έχει επέλθει το αποτέλεσμα της εκπλήρωσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πώληση ενός ακινήτου. Η μεταβίβαση της κυριότητας του ακινήτου δεν θεωρείται ότι εκπληρώθηκε πλήρως εάν δεν έχει συντελεστεί η μεταγραφή του συμβολαίου 56. 3. Η μη εκπλήρωση της σύμβασης με οποιονδήποτε τρόπο. Εκτός από τη δόση αντί καταβολής (άρθρο 419 ΑΚ) που συνιστά πλήρη εκπλήρωση, εκπλήρωση συντελείται και με καταβολή, με δημόσια κατάθεση ή συμψηφισμό. Προκειμένου λοιπόν να έχει ο σύνδικος το δικαίωμα επιλογής θα πρέπει να μην έχει εκπληρωθεί η σύμβαση με κάποιον από τους προαναφερθέντες τρόπους 57. 4. Η άσκηση του δικαιώματος από το σύνδικο με γνώμονα της εξυπηρέτηση των συμφερόντων της ομάδας των πιστωτών. Το δικαίωμα επιλογής του συνδίκου δεν είναι απεριόριστο αλλά υπόκειται στις αρχές που απορρέουν από τα άρθρα 200, 281, 288 ΑΚ. Έτσι απαγορεύεται στο σύνδικο η αυθαίρετη και αντίθετη προς τα εύλογα και αληθινά συμφέροντα της ομάδας των πιστωτών άσκηση του δικαιώματος επιλογής 58. 5. Η προηγούμενη άδεια του εισηγητή δικαστή. Η άδεια του εισηγητή δικαστή απαιτείται με στόχο τον έλεγχο και περιορισμό της ευχέρειας που 55 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 364 56 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 364-365 57 Ψυχομάνης Σ., ό.π. ΠτΔ, σ. 301 58 Ψυχομάνης Σ., ό.π. ΠτΔ, σ. 301

16 δίνεται στο σύνδικο 59. Κατά το άρθρο 29 παρ. 1 ΠτΚ η άδεια του εισηγητή απαιτείται μόνο για την εκπλήρωση μιας εκκρεμούς αμφοτεροβαρούς σύμβασης. Ορθότερο πάντως είναι να γίνει δεκτό ότι ανάλογη άδεια απαιτείται και για την περίπτωση που ο σύνδικος επιλέξει τη μη εκπλήρωση 60. 6. Η μονομερής, άτυπη, χωρίς αίρεση, αμετάκλητη, απευθυντέα δήλωση προς τον αντισυμβαλλόμενο (ΑΚ 167-169), περί εκπληρώσεως ή μη της σύμβασης ως άσκηση διαπλαστικού δικαιώματος. Μέχρι να λάβει χώρα η δήλωση του συνδίκου η σύμβαση βρίσκεται σε εκκρεμότητα ή αδράνεια 61. Η δήλωση του συνδίκου μπορεί μάλιστα να μην είναι ρητή αλλά να συνάγεται έμμεσα από τη συμπεριφορά του, όταν π.χ. δέχεται την παροχή του αντισυμβαλλόμενου ή μεταπωλεί το εμπόρευμα που ο οφειλέτης είχε αγοράσει 62. 7. Προθεσμία 10 ημερών. Σύμφωνα με το άρθρο 29 παρ. 2 ΠτΚ ο σύνδικος είναι υποχρεωμένος να ασκήσει το δικαίωμα επιλογής μέσα σε 10 ημέρες από την υποβολή της κατά το άρθρο 70 ΠτΚ έκθεσής του στη συνέλευση των πιστωτών σχετικά με την οικονομική κατάσταση του οφειλέτη και τις προοπτικές διατήρησης της επιχείρησης. Σε περίπτωση αδράνειας από την πλευρά του συνδίκου, ο αντισυμβαλλόμενος μπορεί, κατά το άρθρο 383 ΑΚ, να τάξει στο σύνδικο εύλογη προθεσμία για εκτέλεση της σύμβασης υποκαθιστώντας την ομάδα των πιστωτών. Εάν παρέλθει και αυτή η προθεσμία τότε ο αντισυμβαλλόμενος έχει δικαίωμα να λύσει τη σύμβαση και να ζητήσει αποζημίωση επιδιώκοντας να ικανοποιηθεί ως πτωχευτικός πιστωτής συμμετέχοντας στην πτωχευτική διαδικασία (άρθ. 29 παρ. 2 ΠτΚ) 63. 59 Για την προϋπόθεση αυτή ασκείται έντονη κριτική καθώς υποστηρίζεται ότι δε θα έπρεπε να απαιτείται άδεια του εισηγητή αφού η κρίση για το αν μια σύμβαση είναι ή όχι επωφελής είναι κρίση επιχειρηματική. Μάλιστα υπό τον ΕμπΝ η ΕφΘεσ 286/2000, Αρμ 2002,245, θεώρησε ότι η αναλογική εφαρμογή του 672 ΕμπΝ δεν εκτείνεται και στην άδεια του εισηγητή «διότι η κρίση και η απόφαση για την εκτέλεση της εν λόγω συμβάσεως, ως συμφέρουσας στην ομάδα των πιστωτών, εναπόκειται μόνο στο σύνδικο», βλ. Περάκης Ε., ό.π., σ. 293 60 Ψυχομάνης Σ., ό.π. ΠτΔ, σ. 301. Αντίθετα Περάκης Ε., ό.π., σ. 294 όπου αναφέρεται ότι σε αυτή την περίπτωση δε φαίνεται να απαιτείται άδεια του εισηγητή. 61 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 366 62 Περάκης Ε., ό.π., σ. 293 63 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 366, Ψυχομάνης Σ., ό.π. ΠτΔ, σ. 301-302

17 γ. Αποτελέσματα σε περίπτωση εκπλήρωσης Προκειμένου να προβούμε σε διεξοδική ανάλυση των αποτελεσμάτων του δικαιώματος επιλογής θα πρέπει να διακρίνουμε δύο περιπτώσεις. Στην πρώτη περίπτωση θα αναλύσουμε την περίπτωση που ο σύνδικος δηλώνει στον αντισυμβαλλόμενο ότι θα εκπληρώσει την εκκρεμή αμφοτεροβαρή σύμβαση ενώ παρακάτω θα δούμε πώς διαφοροποιούνται τα αποτελέσματα στην περίπτωση που ο σύνδικος αρνείται την εκπλήρωση. Στην πρώτη περίπτωση ο σύνδικος δηλώνει στον αντισυμβαλλόμενο ότι θα εκπληρώσει τη σύμβαση, κατά συνέπεια σύμφωνα με το άρθρο 29 παρ. 1 ΠτΚ, η ομάδα των πιστωτών υποκαθίσταται στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του οφειλέτη από τη σύμβαση και ο σύνδικος αναλαμβάνει να την εκτελέσει με ακρίβεια, δηλαδή με τους όρους και τις ρήτρες που είχαν συνομολογηθεί. Σε αυτή την περίπτωση ο αντισυμβαλλόμενος καθίσταται ομαδικός πιστωτής και οι απαιτήσεις του από την εκπλήρωση της σύμβασης ομαδικές (άρθρο 29 παρ. 2 ΠτΚ) 64. Στην προκείμενη περίπτωση δεν έχουμε καμία μεταβολή ως προς τα συμφωνηθέντα και τα συμβαλλόμενα μέρη της σύμβασης, ενώ εφαρμόζονται κανονικά οι γενικές διατάξεις του Αστικού Κώδικα για τις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις (374 επ. ΑΚ). Έτσι σε περίπτωση που ο σύνδικος δεν εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του, ο αντισυμβαλλόμενος θα έχει το δικαίωμα να προβάλει την ένσταση του μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος (374 ΑΚ). Παραπέρα με την επιφύλαξη της 377 ΑΚ 65, εάν ο οφειλέτης έπρεπε να εκπληρώσει πρώτος την παροχή που τον βαρύνει, η ίδια υποχρέωση ισχύει και για το σύνδικο 66. Στην περίπτωση που όφειλε να προβεί σε προεκπλήρωση ο οφειλέτης, ο σύνδικος οφείλει να εκπληρώσει πρώτος και στη συνέχεια να απαιτήσει την αντιπαροχή από τον αντισυμβαλλόμενο. Εφόσον ο σύνδικος δεν προβαίνει 64 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 367, Ψυχομάνης Σ., ό.π. ΠτΔ, σ. 302 65 Εάν ισχύει η 377 ΑΚ για τον αντισυμβαλλόμενο, τότε μπορεί να αρνηθεί την προεκπλήρωση μέχρι ο σύνδικος να παράσχει ασφάλεια ή να προβεί σε ταυτόχρονη εκπλήρωση της αντιπαροχής. Πρβλ. 377 ΑΚ: «Αυτός που έχει υποχρέωση από αμφοτεροβαρή σύμβαση να εκπληρώσει πρώτος την παροχή, αν η αξίωσή του για την αντιπαροχή κινδυνεύει από ουσιώδη ελάττωση της περιουσιακής κατάστασης του άλλου, που δεν τη γνώριζε ούτε όφειλε να τη γνωρίζει κατά την κατάρτιση της σύμβαση, μπορεί να αρνηθεί την εκπλήρωση της παροχής ωσότου ο άλλος παράσχει ασφάλεια». 66 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 367, Ψυχομάνης Σ., ό.π. ΠτΔ, σ. 302

18 στην παροχή εντός της ταχθείσας κατά το 383 ΑΚ προθεσμίας, καθίσταται υπερήμερος και κατά συνέπεια ο αντισυμβαλλόμενος έχει δικαίωμα αποζημίωσης λόγω μη εκπλήρωσης ή υπαναχώρησης από τη σύμβαση. Τις ίδιες δυνατότητες θα έχει σαφώς ο σύνδικος στην περίπτωση υπερημερίας του αντισυμβαλλόμενου 67. δ. Δικαίωμα του συνδίκου σε μη εκπλήρωση Ο σύνδικος πέρα από τη δυνατότητα εκπλήρωσης της σύμβασης μπορεί να αποκρούσει τις συμβάσεις εκείνες που κατά την κρίση του δε συμφέρουν την πτώχευση. Αυτό μπορεί να συμβαίνει στην περίπτωση που οι όροι τους είναι δυσμενείς ή όταν η εκτέλεσή τους δεν έχει πλέον νόημα (π.χ. αγορά άχρηστων μηχανημάτων ή εξοπλισμού). Η άρνηση εκπλήρωσης από το σύνδικο μπορεί να εκφραστεί ρητά ή σιωπηρά μέσω της αδράνειας του. Στην περίπτωση δηλαδή, που ο σύνδικος δεν προβεί σε σχετική δήλωση μέσα στη δεκαήμερη προθεσμία που προβλέπει ο ΠτΚ, τότε ο αντισυμβαλλόμενος μπορεί να τάξει στο σύνδικο πρόσθετη εύλογη προθεσμία για να επιλέξει πως θα κινηθεί. Εάν και πάλι ο σύνδικος δεν αντιδράσει τότε τεκμέρεται ότι επέλεξε τη μη εκπλήρωση της σύμβασης και ο αντισυμβαλλόμενος έχει δικαίωμα να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση και να ζητήσει αποζημίωση για μη εκπλήρωση αυτής, ικανοποιούμενος ως πτωχευτικός πιστωτής σύμφωνα με τα άρθρα 383 και 387 ΑΚ σε συνδυασμό με το άρθρο 29 παρ. 2 ΠτΚ. Το δικαίωμα απόκρουσης της σύμβασης που έχει ο σύνδικος δε θα πρέπει να ασκείται καταχρηστικά και η άσκηση του ελέγχεται με βάση τη 281 ΑΚ 68. Σε περίπτωση που ο σύνδικος κρίνει ότι πιο συμφέρουσα είναι η μη εκπλήρωση της σύμβασης ζήτημα προκύπτει για την τύχη των μερικών καταβολών που μπορεί να έχουν γίνει από τον αντισυμβαλλόμενο ή από τον πτωχεύσαντα οφειλέτη. Σε τέτοια περίπτωση οι μερικές καταβολές στις οποίες είχε προβεί ο αντισυμβαλλόμενος θα αναζητηθούν από αυτόν με βάση τις διατάξεις του αδικαιολόγητου πλουτισμού (άρθρο 904 επ. ΑΚ) ως πτωχευτικές 67 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 367-368 68 Περάκης Ε., ό.π., σ. 294-295

19 αξιώσεις. Εάν ο οφειλέτης είχε προβεί σε μερικές καταβολές τότε τη δυνατότητα αναζήτησής τους θα έχει ο σύνδικος χρησιμοποιώντας την ίδια νομική βάση 69. ε. Αποζημίωση λόγω μη εκπλήρωσης Η κήρυξη του οφειλέτη σε πτώχευση δεν τον απαλλάσσει από την ευθύνη του λόγω μη εκπλήρωσης της σύμβασης που οφείλεται σε συμβατικό του πταίσμα. Όπως εκτέθηκε και ανωτέρω ο σύνδικος έχει το δικαίωμα επιλογής να εκπληρώσει τη σύμβαση ή να μην την εκπληρώσει δηλώνοντας το ρητά ή απλά αδρανώντας. Σε περίπτωση μη εκπλήρωσης από το σύνδικο και μετά την παρέλευση και της εύλογης προθεσμίας που τάσσει ο αντισυμβαλλόμενος στο σύνδικο για εκπλήρωση, ο αντισυμβαλλόμενος θα έχει δικαίωμα αποζημίωσης. Η αποζημίωση λόγω μη εκπλήρωσης αποτελεί πτωχευτική απαίτηση καθώς το πταίσμα του οφειλέτη αναφέρεται σε χρόνο προγενέστερο της κήρυξης σε πτώχευση, συνεπώς ο αντισυμβαλλόμενος θα πρέπει για να ικανοποιηθεί να αναγγελθεί ως πτωχευτικός πιστωτής 70. στ. Σύναψη συμβάσεων από το σύνδικο Ο σύνδικος στα πλαίσια της εξουσίας διοίκησης της πτωχευτικής περιουσίας μπορεί να συνάπτει συμβάσεις στα πλαίσια της πτωχευτικής διαδικασίας. Οι συμβάσεις αυτές που συνάπτονται από το σύνδικο δε θίγονται από την πτώχευση ενώ σύμφωνα με το άρθρο 30 του ΠτΚ οι απαιτήσεις από τις συμβάσεις αυτές ικανοποιούνται προνομιακά ως ομαδικές 71. Συνεπώς εφόσον ο σύνδικος λειτουργεί στα πλαίσια της εξουσίας που έχει, δεν θίγεται το κύρος των συμβάσεων αυτών. Αξίζει να σημειώσουμε ότι εάν ο αντισυμβαλλόμενος προτείνει στο σύνδικο κάποια άλλη παροχή αντί για αυτή που όφειλε με βάση τη σύμβαση που είχε καταρτίσει με τον οφειλέτη, εάν ο σύνδικος τη δεχτεί θα πρόκειται για 69 Περάκης Ε., ό.π., σ. 295, Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 363-364, Ψυχομάνης Σ., ό.π. ΠτΔ, σ. 304 70 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 368 71 Κοτσίρης Λ., ό.π. ΠτΔ, σ. 369, βλ. και Απόσπασμα έκθεσης της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής σε Μαργαρίτη Μ., ό.π., σ.28, Ψυχομάνης Σ., ό.π. ΠτΔ, σ. 295-297

20 κατάρτιση νέας σύμβασης, η οποία συνάπτεται με βάση το άρθρο 30 ΠτΚ στα πλαίσια της εξουσίας διοίκησης που έχει ο σύνδικος 72. Σημαντικό είναι τέλος να τονίσουμε ότι ο σύνδικος όταν συνάπτει συμβάσεις στα πλαίσια του άρθρου 30 ΠτΚ, τις συνάπτει με την ιδιότητα του δημοσίου λειτουργού. Αυτό σημαίνει ότι όταν μεταβάλλεται το πρόσωπο του συνδίκου π.χ. λόγω αντικατάστασης, ο νέος σύνδικος δεσμεύεται από τη σύμβαση που συνήψε ο προκάτοχός του καθώς αυτή συνήφθη στα πλαίσια άσκησης των καθηκόντων του τελευταίου ως συνδίκου 73. Πάντως θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η σύναψη νέων συμβάσεων από το σύνδικο, συνεπάγεται τη δημιουργία ομαδικών πιστωτών, έναντι των οποίων ενδεχομένως να δημιουργηθεί προσωπική ευθύνη του συνδίκου με βάση το άρθρο 80 παρ. 2 εδ. β ΠτΚ 74 για δόλο ή βαριά αμέλεια. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ: Συμβάσεις που διατηρούν την ισχύ τους I. Συμβάσεις διαρκούς χαρακτήρα α. Εισαγωγικά Έννοια Όπως τονίστηκε και ανωτέρω ο Πτωχευτικός Κώδικας ακολουθεί το καινοτόμο σύστημα διάκρισης των αμφοτεροβαρών συμβάσεων σε στιγμιαίες και διαρκείς. Έτσι στο άρθρο 31 παρ. 1 ορίζει ότι «συμβάσεις διαρκούς χαρακτήρα διατηρούν την ισχύ τους, εφόσον δεν προβλέπεται διαφορετικά 72 Περάκης Ε., ό.π., σ. 295 73 Κινινή Ε., ό.π., ΧρηΔικ 2013, 430 74 Άρθρο 80 παρ. 2 ΠτΚ : «2. Έναντι των τρίτων που ζημιώθηκαν από τη δράση του, ο σύνδικος ευθύνεται προσωπικώς μόνο για δόλο ή βαριά αμέλεια. Αν ομαδικό χρέος που δημιουργήθηκε από τη δράση του συνδίκου δεν είναι δυνατόν να εκπληρωθεί από την πτωχευτική περιουσία, ο σύνδικος υποχρεούται να αποζημιώσει τον ομαδικό πιστωτή, αν από βαριά αμέλεια δεν διέγνωσε ότι η περιουσία δεν προβλέπεται να επαρκέσει για την εκπλήρωση του ομαδικού χρέους τούτου ή διέγνωσε τούτο, αλλά αδιαφόρησε.»