Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λαυρίου Σεμινάριο Εισαγωγικό 21-22 Νοεμβρίου 2014 Εργαστήριο «ΤΠΠΛ συζητώντας για το μέλλον της βιομηχανικής μας κληρονομιάς» Μαρία Καγιάφα Φιλιώ Πέππα
Αντικείμενο της βιομηχανικής αρχαιολογίας είναι η βιομηχανική κληρονομιά στην Ελλάδα ως πεδίο έρευνας εμφανίζεται από τη δεκαετία του 1980 και εξής. Αποβιομηχάνιση η αρχική τάση για απαξίωση και κατεδάφιση αντικαταστάθηκε από το ενδιαφέρον για την διάσωση των χώρων όπου λειτουργούσαν βιομηχανικά συγκροτήματα, αποθήκες και υποδομές μεταφορών. Γιατί; (1) οι χώροι αυτοί είχαν σημαντικό αντίκτυπο στη διαμόρφωση του σύγχρονου ανθρώπινου πολιτισμού και αναγνωρίζονται ως πολιτιστικοί πόροι, (β) αποτελούν μέρος του αστικού πολιτισμικού τοπίου. Το ενδιαφέρον για τον βιομηχανικό πολιτισμό στηρίζεται στην ιστορική, τεχνολογική, κοινωνική, αρχιτεκτονική και επιστημονική σημασία των βιομηχανικών κτηρίων, των μηχανημάτων τους, των γενικότερων υποδομών που στηρίζουν την παραγωγή αλλά και των εργατικών κατοικιών. Με τη βιομηχανική αρχαιολογία ασχολήθηκε πλήθος επιστημόνων (αρχιτέκτονες, μηχανικοί, ιστορικοί, αρχαιολόγοι κτλ) διοργανώθηκαν συνέδρια, καταγράφηκαν μνημεία, ιδρύθηκαν τεχνικά και τεχνολογικά μουσεία, δημιουργήθηκε το ελληνικό τμήμα του TICCHI (International Committee for the Conservation of the Industrial Heritage) Επίσης, η πολιτεία ψήφισε νόμους για την προστασία των νεώτερων βιομηχανικών μνημείων.
Σε αυτό το πλαίσιο, παλιές και εγκαταλειμμένες εγκαταστάσεις και βιομηχανικές μονάδες σε όλη την Ελλάδα αναμορφώθηκαν και άλλαξαν χρήση και λειτουργία. Η ανακύκλωση αυτή χώρων και κτηρίων, που συνήθως βρίσκονταν σε υποβαθμισμένα και μη-προνομιούχα περιβάλλοντα, θα έπρεπε να λαμβάνει υπόψη: (α) την επαναφορά της ποιότητας του φυσικού περιβάλλοντος, (β) την ανθρώπινη ευημερίακαι (γ) την οικονομική βιωσιμότητα των χώρων. Οι νέοι χώροι, ύστερα από τις απαραίτητες μετατροπές, φιλοδοξούσαν να αποτελέσουν μέσο αναζωογόνησηςγια τις παρακείμενες αστικές περιοχές, παράγοντας δημιουργίας πλούτου σε τοπικό επίπεδο (π.χ. νέες θέσεις εργασίας) και παράγοντας ανάδειξης της πολιτιστικής ταυτότητας της περιοχής και διατήρησης της ιστορικής μνήμης. Αποτελούν ένα δημόσιο αγαθό και, από την πλευρά του επισκέπτη, συμβάλλουν στη συγκρότηση της σύγχρονης αστικής εμπειρίας.
Έτος ίδρυσης: 1875 Λειτούργησε για πάνω από έναν αιώνα ως βασικός μοχλός οικονομικής ανάπτυξης της Λαυρεωτικής Χώρος: Κυπριανός 250 στρέμματα ένα κλειστό σύνολο 41 κτιρίων που περιελάμβανε όλες της απαραίτητες εγκαταστάσεις παραγωγής και υποστήριξης της παραγωγής (εκτός από την εξόρυξη) Παραγωγή: μόλυβδος και υποπροϊόντα του, όπως: αρσενικώδεςοξύ, μαλακός μόλυβδος, μόλυβδος σε φύλλα, λιθάργυρος, μίνιο
Εργαστήριο ΕΜΠ: Πιλοτικό ερευνητικό πρόγραμμα για παραγωγή υδρογόνου από Α.Π.Ε. Το Τεχνολογικό και Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου είναι ένας οργανισμός που ασχολείται και διευκολύνει: (1) την επιστημονική έρευνα, (2) την εκπαίδευση, (3) την επιχειρηματικότητακαι τον (4) πολιτισμό Συστάθηκε για να διασώσει το σύνολο του βιομηχανικού μνημείου της πρώην Γαλλικής Εταιρείας Συμβάλει (ή μπορεί να συμβάλλει) πολλαπλώς στην ανάπτυξη του Λαυρίου ΚΠΕ
Προϋποθέσειςγια τη λειτουργία του: (1) η απορρύπανση του εργοστασίου (πρόγραμμα περιβαλλοντικής εξυγίανσης εδαφών: 2005-2008) (2) η αναστήλωση και συντήρηση του κτηριακού αποθέματος (1994-2000: το 30% των κτηρίων έχει αποκατασταθεί και μπορεί να αποκτήσει νέες χρήσεις)
1. Διαθέτει χώρους προς μίσθωση σε επιχειρήσεις που έχουν καινοτόμο και πράσινο προσανατολισμό 2. Διαθέτει χώρους σε μουσεία και εκπαιδευτικούς οργανισμούς 3. Οι κοινόχρηστοι χώροι του πάρκου μπορούν να διατεθούν για πολιτιστικές και άλλες εκδηλώσεις (π.χ. συνέδρια, σεμινάρια, εκθέσεις) καθώς και να λειτουργήσουν ως ζωντανά σκηνικά (για ταινίες, διαφημιστικά κα).
Το συγκρότημα της πρώην Γαλλικής Εταιρείας, νυν ΤΠΠΛ, αποτελεί ένα μοναδικό μνημείο βιομηχανικής αρχαιολογίας και αρχιτεκτονικής τόσο από την άποψη της κλίμακας όσο και λόγω του γεγονότος ότι διασώζεται σχεδόν το σύνολο του κτιριακού δυναμικού, καθώς και μεγάλο μέρος του μηχανολογικού εξοπλισμού του. Ολόκληρο το συγκρότημα (κτήρια, εγκαταστάσεις, εξοπλισμός) έχει κηρυχθεί "νεότερο μνημείο" από το ΥΠΠΟ, ενώ το τμήμα του στο οποίο εκτελέσθηκαν οι εργασίες αποκατάστασης έχει κηρυχθεί και διατηρητέο από το ΥΠΕΧΩΔΕ (http://www.ltp.ntua.gr/services/infras Αποτελεί πόλο ανάπτυξης για την περιοχή, αν και είναι ένα ζητούμενο η σχέση που θέλει να αναπτύξει με την τοπική κοινωνία και το κοινό γενικότερα.
Το ΤΠΠΛ ξεκίνησε πολύ φιλόδοξα και δυναμικά ως ένα κέντρο καινοτομίας στην Αττική Ωστόσο, οι γενικότερες συνθήκες της χώρας έχουν επηρεάσει τη λειτουργία του (οικονομική άνθηση ανάπτυξη κρίση κάμψη, ρευστότητα) Η κρίση έχει σταθεί αμείλικτη και, σε συνδυασμό με τις ιδιαιτερότητες του χώρου ως διατηρητέο μνημείο που επιπλέον βρίσκεται σε κάποια απόσταση από την Αθήνα, αρκετές από τις εταιρείες έχουν αποχωρήσει Φαίνεται πως διακυβεύεται η ίδια η επιβίωση του πάρκου Τι μπορεί και τι πρέπει να γίνει;
ΝΑΙ Οικονομικά ανεδαφικό - κοστίζει πολύ και χρειάζεται στήριξη και σχεδιασμό από το κράτος ή κρατικούς φορείς ειδικά αν τα κτήρια έχουν αφεθεί επί μακρόν στη φθορά του χρόνου Σε καιρούς κρίσης, οι προτεραιότητες του κράτους είναι διαφορετικές και προσανατολίζονται σε θέματα περισσότερο επείγοντα Αν στραφεί ένας πρώην βιομηχανικός χώρος σε καθαρά εμπορικές χρήσεις (που θα εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα του) θα απολέσει την αισθητική του αξία και την αυθεντικότητα του άρα ποιος ο λόγος να διατηρηθεί; Δεν έχουν όλα τα κτήρια αρχιτεκτονική αξία άρα μπορεί να είναι αρκετή η διάσωση κάποιων ενδεικτικών κτιρίων και όχι το σύνολο Η οργάνωση των χώρων μιας βιομηχανίας εξυπηρετεί τις ανάγκες παραγωγής μπορεί να χρειάζονται πολλές μετατροπές για να αλλάξει η χρήση, μπορεί να χρειάζεται να φύγει ο μηχανολογικός εξοπλισμός ποιος ο λόγος να συντηρούνται μόνο τα κελύφη; Η έλλειψη στρατηγικής συχνά οδηγεί στην αρχική συντήρηση βιομηχανικών κτηρίων τα οποία στη συνέχεια αφήνονται να παρακμάσουν Η αντικατάσταση μιας βιομηχανικής έκτασης από χώρους πρασίνου και πάρκα ίσως να είναι θεμιτή, ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα. ΌΧΙ άλλοι πολυχώροι! ΌΧΙ Η συντήρηση βιομηχανικών κτηρίων επαυξάνει την ιστορική και αρχιτεκτονική τους αξία Συμβάλλει στην ιστορική γνώση του βιομηχανικού πολιτισμού και στη διατήρηση του ιστορικού τοπίου Συμβάλλει στην κατανόηση της σύγχρονης τεχνολογικής και κοινωνικής ιστορίας μιας περιοχής Έχει αισθητική αρχιτεκτονική αξία πολύ συχνά τα τυπολογικά και μορφολογικά στοιχεία των κτηρίων είναι σημαντικά και πρέπει να διασωθούν Δημιουργεί (αναδεικνύει) τοπόσημα Συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη μιας περιοχής όταν οι χώροι αυτοί προσφέρονται στο κοινό, αλλά και απασχολώντας μέλη της τοπικής κοινωνίας Συμβάλλει στον τουρισμό Συμβάλλει στην εκπαίδευση Αποτελεί πολιτιστικό πόρο διασώζει τα τεχνολογικά επιτεύγματα του παρελθόντος Αναβαθμίζει υποβαθμισμένες και επιβαρυμένες περιβαλλοντικά περιοχές Δίνει ζωή σε μέρη της πόλης που βρίσκονται σε παρακμή ειδικά αν ενταχθεί σε ένα συνολικό δίκτυο επίσκεψης Η αξία της αυθεντικότητας είναι ζητούμενο του σύγχρονου ανθρώπου
Η «Τεχνόπολις» Δήμου Αθηναίων αποτελεί σήμερα έναν πολυχώροπολιτιστικών εκδηλώσεων, αναβαθμίζοντας μια ιστορική περιοχή της πρωτεύουσας Εκεί στεγάζεται μόνιμα το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου, ενώ φιλοξενούνται πολλές περιοδικές εκθέσεις (εικαστικές, αλλά και εμπορικές) (http://www.technopolisathens.com/web/guest/visitors/technopoli) Άλλα παραδείγματα ανάδειξης βιομηχανικών χώρων Σε γενικές γραμμές υπερτερούν οι πολιτιστικές και εκπαιδευτικές χρήσεις των παλιών βιομηχανιών (π.χ. μουσεία)
ΒΙΟΣΩΛ (1947) Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού Ελληνικά Πλεκτήρια Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Εργοστάσιο μεταξουργίας Καντακουζηνού (Μεταξουργείο) πολυχώρος Αθηναΐς Εργοστάσιο πιλοποιίας Πουλόπουλος Πολιτιστικό Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη Εργαστήριο επίπλων Τσαούσογλου Πειραιώς 260 Φεστιβάλ Αθηνών Εργοστάσιο SANITAS Θέατρο Σχολείον Ζυθοποιεία ΦΙΞ ΕΜΣΤ
Βιωσιμότητα Επιχειρηματικότητα (προσέλκυση επιχειρήσεων και εταιρειών) Εμπορευματοποίηση; (θεματικά πάρκα, καταστήματα) Ισορροπία μεταξύ διατήρησης της βιομηχανικής φυσιογνωμίας, και της ιδιαίτερης αισθητικής της αξίας, και της αλλαγής χρήσης Δίκτυα και υποδομές Διάλογος με την πόλη σχέση με την τοπική κοινωνία (η οποία ακόμη έχει συναισθηματικό δέσιμο με το χώρο) Σχέση με την ευρύτερη Αττική Τουρισμός (πολιτιστικός, βιομηχανικός) Σχέση με πανεπιστήμια, επιστημονικούς και ερευνητικούς φορείς Σύνδεση με κοντινά αρχαιολογικά και ιστορικά μνημεία
Μεϊμαρόγλου Δ.Α. Ανάπλαση και ανάδειξη επιβαρυμένων από πρότερη χρήση χώρων (brownfields) σε αστικές περιοχές (ΕΜΠ- ΔΠΜΣ 2008/9) Καρδαμίτση-Αδάμη Μ. Η μετεμψύχωση των γιγάντων (2007 Το τέλος των γιγάντων βιομηχανική κληρονομιά και μετασχηματισμός των πόλεων) Καραβασίλη Μ. Η διαχείριση της βιομηχανικής κληρονομιάς στην Ελλάδα, εικοσάχρονη εμπειρία και σύγχρονες προοπτικές στη συγκρότηση πολιτιστικών πόρων (http://library.tee.gr/digital/books_notee/book_59509/book_59 509_karavasili.pdf) TICCHI Χάρτα Nizhny Tagil (http://www.ticcih.gr/index.php?timicat1=31676&timicat2=0) Εκπαίδευση και βιομηχανική κληρονομιά ΚΠΕ Νάουσας 2007 http://www.ltp.ntua.gr/home