ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ / ΓΘΩ1 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 01/02/2015 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ / ΓΘΩ1 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 01/02/2015 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε το απόσπασμα: «ἔστι γὰρ ἴσως καὶ τοῦτο πολὺ τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστική». Βλ. φροντ. Βιβλίο σελ. 150 151 και 168. Β1. «Ἐν παντὶ δὴ συνεχεῖ καὶ διαιρετῷ μέσον δὲ οὐ τὸ τοῦ πράγματος ἀλλὰ τὸ πρὸς ἡμᾶς»: Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζονται δύο νέα στοιχεία που συμπληρώνουν τον ορισμό της ηθικής αρετής. Αφού τα εντοπίσετε, στη συνέχεια να αιτιολογήσετε την άποψη ότι η ηθική αρετή δεν είναι έμφυτη, αλλά αποτέλεσμα αυτογνωσίας. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ Στις προηγούμενες ενότητες ο Αριστοτέλης διατύπωσε την άποψη ότι οι ηθικές αρετές είναι «έξεις» που αποκτώνται με επίπονη και μακροχρόνια άσκηση στις ηθικές πράξεις. Στην παρούσα ενότητα, απαντώντας στο ερώτημα «τίς ἐστιν ἡ φύσις τῆς ἀρετῆς», δηλαδή, ποια είναι η φυσική υπόσταση της αρετής, θα εισάγει μια καινούρια έννοια της φιλοσοφίας του, την έννοια της μεσότητας («μέσον»). Αρχικά καθορίζει ποιο είναι το μέσο ενός πράγματος με βάση τα αντικειμενικά κριτήρια «κατ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα» και στη συνέχεια καθορίζει ποιο είναι το μέσο του πράγματος με βάση τα υποκειμενικά κριτήρια «τὸ πρὸς ἡμᾶς». Όταν το μέσο αυτό εντοπίζεται με κριτήρια αντικειμενικά, τότε είναι το ίδιο για όλα τα πράγματα, δεν πλεονάζει ούτε υπολείπεται του μέσου και δεν επιδέχεται αμφισβήτηση, καθώς καθορίζεται από τη μαθηματική επιστήμη. Αντίθετα, όταν το μέσο εντοπίζεται με κριτήρια υποκειμενικά, δεν είναι ένα και ίδιο για όλους, προσδιορίζεται από τον άνθρωπο, τις ανάγκες του, το ήθος του και την ιδεολογία του και εντοπίζεται στο σημείο εκείνο που δεν υπάρχει ούτε κάποια υπερβολή «μήτε πλεονάζει», ούτε κάποια έλλειψη «μήτε ἐλλείπει». Τα παραδείγματα που παραθέτει κάνουν σαφέστερη αυτή τη διάκριση. Έτσι, σε ένα ευθύγραμμο τμήμα, όπου το δύο αποτελεί το ένα άκρο του και το δέκα το άλλο, το έξι είναι το αντικειμενικά προσδιορίσιμο μέσον του, καθώς ισαπέχει κατά τέσσερις μονάδες από τα δύο άκρα του «τὰ ἓξ μέσα λαμβάνουσι κατὰ τὸ πρᾶγμα ἴσῳ γὰρ ὑπερέχει τε καὶ ὑπερέχεται». Από την άλλη πλευρά, για την ημερήσια σίτιση κάθε αθλητή οι δύο μνες φαγητού είναι λίγες και οι δέκα πολλές. Ο προπονητής όμως δεν θα καθορίσει τις έξι μνες ως την μέση, την ενδεδειγμένη, τη σωστή ποσότητα φαγητού για τον καθένα, γιατί για κάποιους μπορεί να είναι λίγες και για κάποιους πολλές. Για τη σωματοδομή, τον οργανισμό, το είδος εκγύμνασης και τις ανάγκες ενός αθλητή σαν τον Μίλωνα είναι λίγες και πολλές για κάποιον άλλο αθλητή που βρίσκεται στην αρχή της αθλητικής του σταδιοδρομίας. Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος, λοιπόν, συνδέει τις ηθικές αρετές με την υποκειμενική μεσότητα, η οποία βρίσκεται στο μέσο μεταξύ δύο ακροτήτων, της υπερβολής και της έλλειψης και καθορίζεται με βάση τον άνθρωπο και τις ιδιαιτερότητές του. Σελίδα 1 από 6

Αξίζει να τονιστεί πως η σχετική αυτή θεώρηση των πραγμάτων θυμίζει τη διδασκαλία των Σοφιστών για το υποκειμενικό στοιχείο στην εξέταση των πραγμάτων και στην ύπαρξη διαφορετικών ειδών αλήθειας, μια διδασκαλία που βρίσκει ύπαρξη στη ρήση του Πρωταγόρα: «πάντων χρημάτων μέτρον ἄνθρωπος, τῶν μὲν ὄντων ὡς ἐστίν, τῶν δὲ οὐκ ὄντων ὡς οὐκ ἐστίν», δηλαδή ο άνθρωπος είναι το μέτρο για όλα τα πράγματα, ο άνθρωπος είναι το μέτρο της αλήθειας και της γνώσης. Ο Αριστοτέλης βέβαια διαφοροποιείται από αυτή τη σχετικοποίηση, θέτοντας το κριτήριο του ορθού λόγου που διασφαλίζει την αντικειμενικότητα στον προσδιορισμό του μέσου. Στη συνέχεια, τονίζει ότι η αρετή είναι επιλογή, αποτέλεσμα ελεύθερης, συνειδητής βούλησης και προαίρεσης του ανθρώπου, «τοῦθ αἱρεῖται» οπότε ο καθένας στρέφεται στην κάθε μια από τις επιλογές του χωρίς να υποστεί καμία μορφή καταναγκασμού. Παράλληλα, η αρετή είναι συνυφασμένη με τον ορθό λόγο, κάτι που εννοείται από το νόημα όλου του αποσπάσματος. Αυτό επιβεβαιώνεται με την αναφορά του φιλόσοφου στον ειδικό, «ἐπιστήμων», ο οποίος είναι επιφορτισμένος με το έργο του εντοπισμού της ορθής συμπεριφοράς μέσα από μια ποικιλία επιλογών. Φυσικά, η διαδικασία αυτή προϋποθέτει επιμονή και σκληρή διεργασία με κύριο χαρακτηριστικό τον ορθό λόγο, την εκλογικευμένη επιλογή. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η αναζήτηση και η τήρηση της υποκειμενικής μεσότητας είναι μια διαδικασία δύσκολη και επίπονη. Η αναφορά στον ειδικό είναι το σκαλοπάτι που οδηγεί στην παραδοχή ότι ο άνθρωπος αναζητά για τον εαυτό του το δικό του «μέσον», που αρμόζει στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητές του. Για να αποκτήσει μάλιστα ένα μόνιμο και σταθερό τρόπο συμπεριφοράς, να αποκτήσει δηλαδή την «έξιν», που είναι η δεύτερη φύση του, προϋποτίθεται η ελευθερία της επιλογής, η προαίρεση του ανθρώπου, η δυνατότητα να επιλέγει ανάμεσα στο καλό και το κακό. Τα παραπάνω αποδεικνύουν ότι η αρετή δεν είναι δώρο της φύσης στον άνθρωπο αλλά είναι απόκτημα της αυτόβουλης προαίρεσής του, μετά από μια διαδικασία διερεύνησης που προηγήθηκε με τη συνδρομή του ορθού λόγου. Όχι απλά δεν είναι έμφυτη, αλλά από την στιγμή που αποτελεί προσωπική υπόθεση του κάθε ανθρώπου να εντοπίσει την μεσότητα που του ταιριάζει και τη μέθοδο μέσω της οποίας θα κατακτήσει την αρετή, η συμβολή της αυτογνωσίας κρίνεται απαραίτητη. Μόνο αν ο άνθρωπος γνωρίζει καλά τον εαυτό του, τις δυνάμεις του και μπορεί να εκτιμήσει τα όριά του, τα θετικά και αρνητικά χαρακτηριστικά του, μπορεί να προσεγγίσει την αρετή και να προσδιορίσει το μέσο της. Β2. «Εἰ δὴ πᾶσα ἐπιστήμη ἂν εἴη στοχαστική»: να καταγράψετε το συλλογισμό του Αριστοτέλη στο παραπάνω απόσπασμα και να σχολιάσετε σ αυτόν το ύφος του φιλοσόφου. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ Ο Αριστοτέλης συνεχίζει την επιστημονική του αναζήτηση προκειμένου να διατυπώσει έναν πλήρη ορισμό της ηθικής αρετής. Εφαρμόζοντας, λοιπόν, τη μέθοδο ορισμού, έχει προσδιορίσει το προσεχές γένος της οριστέας έννοιας αποδεικνύοντας ότι ανήκει στις ἕξεις και τώρα προχωρά στον εντοπισμό της ειδοποιού διαφοράς που θα διαφοροποιήσει την ηθική αρετή από τις υπόλοιπες ἕξεις. Αυτή είναι η υποκειμενική μεσότητα, που στο προηγούμενο απόσπασμα διαφοροποιήθηκε από την αντικειμενική. Σελίδα 2 από 6

Ο φιλόσοφος επιχειρεί να αποδείξει μέσω ενός υποθετικού συλλογισμού ότι η αναζήτηση της υποκειμενικής, της «πρὸς ἡμᾶς» μεσότητας, αποτελεί επιδίωξη όχι μόνο των επιστημών ή τεχνών αλλά και της ηθικής αρετής. Ο συλλογισμός αυτός αποτελείται από δύο προκείμενες προτάσεις και ένα συμπέρασμα που συνάγεται με βάση αυτές στα πλαίσια ενός παραγωγικού συλλογισμού. Ειδικότερα, κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα (επιστήμη, τέχνη ή επάγγελμα, άθλημα ή αγώνισμα) δημιουργεί άρτια έργα και κατακτά ή έστω προσεγγίζειτην τελειότητα στοχεύοντας στη μεσότητα και κατευθύνοντας προς αυτή τα δημιουργήματά της («Εἰ δὴ πᾶσα ἐπιστήμη οὕτω τὸ ἔργον εὖ ἐπιτελεῖ, πρὸς τὸ μέσον βλέπουσα καὶ εἰς τοῦτο ἄγουσα τὰ ἔργα»). Η αρετή είναι, όπως και η φύση, αξιολογικά ανώτερη και ακριβέστερη από οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα ή δημιουργία -κάτι που σημαίνει ότι και τα δικά της έργα είναι άρτια και μάλιστα σε μεγαλύτερο βαθμό απ ό, τι τα αντίστοιχα κάθε τέχνης ή επιστήμης («ἡ δ ἀρετὴ πάσης τέχνης ἀκριβεστέρα καὶ ἀμείνων ἐστὶν ὥσπερ καὶ ἡ φύσις»). Επομένως, η αρετή θα πρέπει να στοχεύει και αυτή στο μέσον, να επιδιώκει τη μεσότητα και φυσικά να την πραγματώνει σε μεγαλύτερο βαθμό απ ότι κάθε τέχνη ή επιστήμη («τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστική»). Προκειμένου να στηρίξει τον παραπάνω συλλογισμό ο δάσκαλος του Αλεξάνδρου παραθέτει μάλιστα και μια πρόσθετη τεκμηρίωση για κάθε προκείμενη. Αποδεικνύει λοιπόν ότι η μεσότητα είναι ο στόχος κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας με το επιλογικό σχόλιο που προβαίνει κανείς για τα άρτια έργα. Υποστηρίζει, δηλαδή, ότι αν από ένα ολοκληρωμένο έργο επιχειρήσει κανείς να αφαιρέσει ή να προσθέσει κάτι, τότε θα διαταραχθεί ή θα υπονομευθεί η τελειότητα της κατασκευής. Άρα το έργο θα καταστραφεί λόγω ή έλλειψης ή υπερβολής, ενώ με τη μεσότητα διασφαλίζεται η τελειότητά του («ὅθεν μεσότητος σῳζούσης»). Μάλιστα εμποτισμένος από τη βασική αρχή του αρχαίου ελληνικού τρόπου ζωής θεωρεί πως η επιδίωξη κάθε αξιόλογου δημιουργού ή τεχνίτη είναι η μεσότητα, δηλαδή το μέτρο, η αρμονία («οἱ δ ἀγαθοὶ τεχνῖται, ὡς λέγομεν, πρὸς τοῦτο βλέποντες ἐργάζονται»). Η δεύτερη προκείμενη τεκμηριώνεται ως εξής : ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι και η αρετή είναι πολύ πιο ακριβής και ανώτερη από την τέχνη, αφού οι τέχνες μορφοποιούν απλώς την ύλη σε αντίθεση με την αρετή η οποία διαπλάθει, διαμορφώνει τον χαρακτήρα του ανθρώπου, που αποτελεί το ανώτερο ποιοτικά δημιούργημα. Ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζει τη φύση, όπως και την αρετή, ανώτερη από την τέχνη. Αυτό συμβαίνει επειδή ό,τι δημιουργεί ο άνθρωπος αποτελεί απομίμηση της φυσικής δημιουργίας και κατά συνέπεια, είναι ατελέστερο από το πρότυπό του. Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος θεωρεί επίσης ότι τα δημιουργήματα της φύσεως φέρουν μέσα τους την ἀρχήν κινήσεως τους, δηλαδή μεταβάλλονται και εξελίσσονται από μόνα τους μέχρι να οδηγηθούν στην τελείωσή τους ή, αλλιώς, μέχρι να προσλάβουν την τελική και ολοκληρωμένη μορφή τους. Αντίθετα, τα έργα κάθε τέχνης ή επιστήμης παραμένουν στατικά και αμετάβλητα, ενώ την τελική μορφή που θα πάρουν τη δίνει ο εκάστοτε τεχνίτης. Εξάλλου η φύση ξεκινά από απλές μορφές ζωής και προχωρά στη διαμόρφωση συνθετότερων, πολυπλοκότερων και πιο ολοκληρωμένων μορφών ζωής. Ο Ασπάσιος, ο σημαντικότερος αρχαίος σχολιαστής του αριστοτελικού έργου υποστηρίζει ότι η αρετή τίθεται από τον φιλόσοφο σε ανώτερη αξιολογική κλίμακα και από την ίδια τη φύση, υπό την έννοια ότι η αρετή είναι μια φυσική ιδιότητα που οδηγήθηκε με επιτυχία στον τελικό σκοπό της. Πάντως, τόσο η τέχνη όσο και η αρετή και η φύση έχουν, κατά τον Αριστοτέλη, ένα κοινό χαρακτηριστικό, το οποίο είναι η μορφοπλαστική ή μορφοποιητική τους δύναμη, δηλαδή η δυνατότητα τους να δημιουργούν μορφές. Χαρακτηριστική μάλιστα στο συλλογισμό του είναι η χρήση δυνητικής ευκτικής και όχι οριστικής για να εκφράσει τη θέση ότι η αρετή θα μπορούσε να στοχεύει στο μέσον («τοῦ μέσου Σελίδα 3 από 6

ἂν εἴη στοχαστική.»). Η συγκεκριμένη έγκλιση φανερώνει κάτι πιθανό ή δυνατό να συμβεί ή να ισχύει στο παρόν και στο μέλλον. Γίνεται λοιπόν φανερό ότι η χρήση της στο συμπέρασμα οφείλεται κυρίως στην πρόθεση του Αριστοτέλη να μην παρουσιάσει την άποψή του ως τη μόνη σωστή ή ως κατ ανάγκη σωστή, αλλά ως ενδεχόμενα ορθή, αναγνωρίζοντας πως μπορεί να υπάρξουν και άλλες που θα διαθέτουν ανάλογα τεκμήρια εγκυρότητας. Εξάλλου, δεν έχει ακόμα αποδείξει πλήρως την ορθότητα της συγκεκριμένης θέσης του, για να την υποστηρίξει ανεπιφύλακτα. Η έκφραση αυτή μαρτυρά την ποιότητα του χαρακτήρα του Αριστοτέλη, την αντιδογματική και απροκατάληπτη σκέψη του, τη μετριοπάθεια και τη διαλλακτικότητα του ως ανθρώπου, στοχαστή και επιστήμονα. Φανερώνει ακόμη, την ωριμότητα και την ηρεμία που τον χαρακτηρίζουν σε αυτήν την πολύ γόνιμη περίοδο της πνευματικής και συγγραφικής του δραστηριότητας σε αυτά τα δώδεκα χρόνια πριν εγκαταλείψει οριστικά την Αθήνα. Η επιστημονική και θετική του ψυχοσύνθεση, η οποία γονιμοποιήθηκε από τον Εύδοξο από την Κνίδο αποτυπώνεται και σε άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του λόγου του. Δεν είναι τυχαίο ότι θεωρείται ο δημιουργός του επιστημονικού λόγου. Εκφράζεται λιτά, με σαφήνεια και απόλυτη διαύγεια, εύστοχα, καίρια και απέριττα, με φράσεις σύντομες και σφιχτοδεμένες που στοχεύουν στην ακριβολογία. Αποφεύγει τις σπάνιες εξεζητημένες φράσεις ή τις ποιητικές εκφράσεις που αντίκεινται στη λογοκρατούμενη ιδιοσυγκρασία του και με σχεδόν απλοϊκό λεξιλόγιο καθιστά αντιληπτές σύνθετες φιλοσοφικές έννοιες ακόμα και σε άτομα που δε διαθέτουν ανώτερη μόρφωση («Λέγω δὲ μήτε ἐλλείπει»). Αναπτύσσει κοφτές προτάσεις και τις συνδέει παρατακτικά ενώ φροντίζει να παραλείπει τις ευκόλως εννοούμενες από τα συμφραζόμενα λέξεις. Ο ελλειπτικός λόγος, η επαγωγική ή και παραγωγική συλλογιστική πορεία, η διαρκής ανακεφαλαίωση πριν την εισαγωγή νέων θέσεων και τα απλά παραδείγματα συμβάλλουν στην πλήρη κατανόηση των θεωριών του από τους μαθητές και τους αναγνώστες του. Αν λοιπόν «το ύφος είναι ο άνθρωπος», τότε τα υφολογικά στοιχεία του λόγου του παραπέμπουν σε ένα στοχαστή εμπειρικό, που αφορμά και αναζητά το ρεαλιστικό και πρακτικό, που λογικοποιεί το περιβάλλον του και που διαπνέεται από την ιδέα πως η ηθική αρετή όχι μόνο δεν ανήκει στη σφαίρα του υπερβατικού και του εξωκοσμικού αλλά είναι εφικτή από όλους τους ανθρώπους, εφόσον συνιστά απλώς αυτοπροαίρετη τέλεση αγαθών πράξεων. Β3. Ποιος είναι ο αριστοτελικός ορισμός για την εὐδαιμονία και ποιες οι προϋποθέσεις για την κατάκτησή της; Βλ. σχολικό βιβλίο, σελ. 152 : «Όλες λοιπόν αυτές οι ιδέες του ενδιαφέροντος αυτού θέματος.» Β4 α). Να βρείτε με ποιες λέξεις του πρωτότυπου κειμένου παρουσιάζουν ετυμολογική συγγένεια οι παρακάτω : ανυπότακτος, σχεδόν, τοκετός, συντελεστής, άξονας. ανυπότακτος: προστάξει σχεδόν: ἀπέχον συντελεστής: ἐπιτελεῖ τοκετός:τεχνῖται άξονας: ἄγουσα β). Να γράψετε από ένα ομόρριζο στα νέα ελληνικά (απλό ή σύνθετο) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ληπτέον, ἀλείπτης, πᾶς, εἰώθασιν, προσθεῖναι. Σελίδα 4 από 6

ληπτέον: δοσοληψία ἀλείπτης: εξάλειψη πᾶς: πασίγνωστος εἰώθασιν: έθιμο ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γ1. Να μεταφράσετε το κείμενο που σας δίνεται. Θα αγανακτήσει λοιπόν τώρα αμέσως πάρα πολύ, όπως πληροφορούμαι, γιατί μόνος από όσους μιλούν ενώπιον του λαού, οφείλει να δώσει λόγο για όσα είπε. Εγώ θα παραλείψω ότι εύλογα όλοι μπορεί να τιμωρηθούν για τους λόγους τους, αν μιλούν για να παίρνουν χρήματα, αλλά λέω το εξής εάν ως ιδιώτης ο Αισχίνης διέπραξε (κάποιο) σφάλμα, μη δείξετε μεγάλη αυστηρότητα, αφήστε τον, συγχωρήστε τον αν όμως ως πρεσβευτής εκ προθέσεως, για να λάβει χρήματα, σας εξαπάτησε, μην τον αθωώσετε [ ]. Διότι, γιατί άλλο πρέπει να τιμωρούμε τους πρεσβευτές παρά για τους λόγους τους; Διότι οι πρέσβεις δεν είναι κύριοι ούτε τριήρων, ούτε τόπων, ούτε οπλιτών, ούτε ακροπόλεων αλλά λόγων και χρόνων. [ ] Όσον αφορά στους λόγους του, εάν όσα ανέφερε είναι αληθή και ωφέλιμα, ας αθωωθεί, αν όμως είναι ψευδή και ασύμφορα, ας καταδικασθεί. Γ2. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας ζητείται: μάλα : τον υπερθετικό βαθμό του επιρρήματος : μάλιστα πυνθάνομαι : το γ ενικό του παρακειμένου : πέπυσται ὑπέχοιεν : τον ίδιο τύπο στον μέλλοντα : ὑφέξοιεν τι : την αιτιατική πληθυντικού θηλυκού γένους : τινάς διήμαρτε : το β ενικό ευκτικής του ίδιου χρόνου στην ίδια φωνή : διαμάρτοις τριήρων: την κλητική ενικού : τριῆρες λαμβάνειν : το απαρέμφατο του παρακειμένου στην ίδια φωνή : εἰληφέναι συμφέροντας : τον ίδιο τύπο στον παρακείμενο : συνενηνοχότας ἀληθεῖς : την ίδια πτώση στον υπερθετικό βαθμό : ἀληθεστάτους ἁλισκέσθω : το γ ενικό οριστικής αορίστου β : ἑάλω Γ3. α) Να αναγνωρίσετε συντακτικά τους ακόλουθους όρους: τῶν λεγόντων, τι, ἰδιώτης, λαμβάνειν, τριήρων. τῶν λεγόντων : επιθετική μετοχή σε θέση γενικής διαιρετικής από το «μόνος» τι : αντικείμενο σύστοιχο στο ρήμα «λέγοιεν» ἰδιώτης : κατηγορούμενο του υποκειμένου («Αἰσχίνης») μέσω της μετοχής «ὢν» λαμβάνειν : τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του απροσώπου ρήματος «δεῖ» τριήρων : γενική αντικειμενική στο «κύριοι» Σελίδα 5 από 6

β) «εἰ μὲν Αἰσχίνης ἰδιώτης ὢν διήμαρτε, μὴ σφόδρ ἀκριβολογήσησθε, ἐάσατε, συγγνώμην ἔχετε»: να βρείτε και αναγνωρίσετε τον υποθετικό λόγο του παραπάνω αποσπάσματος και στη συνέχεια να μετατραπεί έτσι ώστε να δηλώνει το προσδοκώμενο. Υπόθεση: εἰ διήμαρτε (οριστική) Απόδοση: μὴ ἀκριβολογήσησθε (αποτρεπτική υποτακτική), ἐάσατε, συγγνώμην ἔχετε (προστατική) Δηλώνει: το πραγματικό Ανεξάρτητος, σύνθετος στην απόδοση Μετατροπή στο προσδοκώμενο Υπόθεση: ἐὰν διαμάρτῃ (υποτακτική) Απόδοση: μὴ ἀκριβολογήσησθε (αποτρεπτική υποτακτική), ἐάσατε, συγγνώμην ἔχετε (προστατική) Σελίδα 6 από 6