[ Διάρκεια : 3 ώρες ] Κριτήριο αξιολόγησης στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών : Στοιχεία του μαθητή : Ονοματεπώνυμο :............................................ Τμήμα :....... Ημερομηνία :............................................... Βαθμολογία :....... / 100 ή....... / 20 Διδαγμένο Κείμενο : Αριστοτέλους: «Πολιτικά», Θ 2. 1-4..................... Α. ΚΕΙΜΕΝΟ....................... Ὅτι μὲν οὖν νομοθετητέον περὶ παιδείας καὶ ταύτην κοινὴν ποιητέον, φανερόν τίς δ ἔσται ἡ παιδεία καὶ πῶς χρὴ παιδεύεσθαι, δεῖ μὴ λανθάνειν. Νῦν γὰρ ἀμφισβητεῖται περὶ τῶν ἔργων. Οὐ γὰρ ταὐτὰ πάντες ὑπολαμβάνουσι δεῖν μανθάνειν τοὺς νέους οὔτε πρὸς ἀρετὴν οὔτε πρὸς τὸν βίον τὸν ἄριστον, οὐδὲ φανερὸν πότερον πρὸς τὴν διάνοιαν πρέπει μᾶλλον ἢ πρὸς τὸ τῆς ψυχῆς ἦθος ἔκ τε τῆς ἐμποδὼν παιδείας ταραχώδης ἡ σκέψις καὶ δῆλον οὐδὲν πότερον ἀσκεῖν δεῖ τὰ χρήσιμα πρὸς τὸν βίον ἢ τὰ τείνοντα πρὸς ἀρετὴν ἢ τὰ περιττὰ (πάντα γὰρ εἴληφε ταῦτα κριτάς τινας) περί τε τῶν πρὸς ἀρετὴν οὐθέν ἐστιν ὁμολογούμενον (καὶ γὰρ τὴν ἀρετὴν οὐ τὴν αὐτὴν εὐθὺς πάντες τιμῶσιν, ὥστ εὐλόγως διαφέρονται καὶ πρὸς τὴν ἄσκησιν αὐτῆς). Ὅτι μὲν οὖν τὰ ἀναγκαῖα δεῖ διδάσκεσθαι τῶν χρησίμων, οὐκ ἄδηλον ὅτι δὲ οὐ πάντα, διῃρημένων τῶν τε ἐλευθερίων ἔργων καὶ τῶν ἀνελευθερίων φανερόν, καὶ ὅτι τῶν τοιούτων δεῖ μετέχειν ὅσα τῶν χρησίμων ποιήσει τὸν μετέχοντα μὴ βάναυσον. Βάναυσον δ ἔργον εἶναι δεῖ τοῦτο νομίζειν καὶ τέχνην ταύτην καὶ μάθησιν, ὅσαι πρὸς τὰς χρήσεις καὶ τὰς πράξεις τὰς τῆς ἀρετῆς ἄχρηστον ἀπεργάζονται τὸ σῶμα τῶν ἐλευθέρων ἢ τὴν διάνοιαν. Σελίδα : - 1 -
............................. Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ................................ 1) Από το κείμενο που σας δίνεται, να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το απόσπασμα: «Νῦν γὰρ ἀμφισβητεῖται τὸν μετέχοντα μὴ βάναυσον.» ( Μονάδες 10 ) Να γράψετε στο τετράδιό σας τις απαντήσεις των παρακάτω ερωτήσεων: 2) Σύμφωνα με τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, η αρετή, ως συνισταμένη της έξης και της μεσότητας, με κριτήριο τον ορθό λόγο του φρονίμου άνδρα, είναι αυτή που συνέχει και συγκρατεί το σύνολο. Πώς επιβεβαιώνεται η παραπάνω θέση, με βάση το πρωτότυπο απόσπασμα που σας δίνεται και πώς η πόλη μπορεί να συντελέσει, ώστε το άτομο να φτάσει στην κατάκτησή της; ( Μονάδες 15 ) 3) Ποιες διαφορετικές κατευθυντήριες γραμμές επικρατούσαν, την εποχή του Αριστοτέλη, σχετικά με τους σκοπούς της παιδείας; Ποια στάση υιοθετεί ο φιλόσοφος για το ζήτημα αυτό; ( Μονάδες 15 ) 4) Τι γνωρίζετε για την επιστημονική έρευνα και διδασκαλία του Αριστοτέλη στην Ακαδημία και ποιο ήταν, σύμφωνα με τον φιλόσοφο, το πραγματικό γνώρισμα της φιλοσοφικής αναζήτησης; 5) Να γράψετε δύο ομόρριζες λέξεις της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ἀμφισβητεῖται, ἐμποδών, τά τείνοντα, διῃρημένων, βάναυσον. Σελίδα : - 2 -
................................ Γ. ΑΔΙΔΑΚΤΟ..................................... Πλάτωνος: «Νόμοι», 729 a-c Μή δή τις φιλοχρημονείτω παίδων γ ἕνεκα ἵνα ὅτι πλουσιωτάτους καταλίπῃ οὔτε γάρ ἐκείνοις οὔτε αὖ τῇ πόλει ἄμεινον. Ἡ γάρ τῶν νέων ἀκολάκευτος οὐσία, τῶν δ ἀναγκαίων μή ἐνδεής, αὕτη πασῶν μουσικωτάτη τε καί ἀρίστη συμφωνοῦσα γάρ ἡμῖν καί συναρμόττουσα εἰς ἅπαντα τόν βίον ἀπεργάζεται. Παισίν δέ αἰδῶ χρή πολλήν, οὐ χρυσόν κατάλείπειν. Οἰόμεθα δε ἐπιπλήττοντες τοῖς νέοις ἀναισχυντοῦσιν τοῦτο κατάλείψειν τό δ ἔστιν οὐκ ἐκ τοῦ νῦν παρακελεύματος τοῖς νέοις γιγνόμενον, ὅ παρακελεύονται λέγοντες ὡς δεῖ πάντα αἰσχύνεσθαι τόν νέον. Ὁ δέ ἔμφρων νομοθέτης τοῖς πρεσβυτέροις ἄν μᾶλλον παρακελεύοιτο αἰσχύνεσθαι τούς νέους, καί πάντων μάλιστα εὐλαβεῖσθαι μή ποτέ τις αὐτόν ἴδῃ τῶν νέων ἤ καί ἐπακούσῃ δρῶντα ἤ λέγοντά τι τῶν αἰσχρῶν, ὡς ὅπου ἀναισχυντοῦσι γέροντες, ἀνάγκη καί νέους ἐνταῦθα εἶναι ἀναιδεστάτους............................... ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ.................................. 1) Να μεταφραστεί στη νέα ελληνική γλώσσα, το παραπάνω απόσπασμα. ( Μονάδες 30 ) 2) α) Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: καταλίπῃ : το γ πληθυντικό πρόσωπο της Προστακτικής του ίδιου χρόνου και φωνής. ἀπεργάζεται : το ίδιο πρόσωπο της Οριστικής Παρακειμένου. ἐπιπλήττοντες : το απαρέμφατο του Μέσου Παρακειμένου. ἔστιν : το γ ενικό πρόσωπο της Οριστικής του Μέλλοντα. δρῶντα : το β ενικό πρόσωπο της Οριστικής του Παρατατικού της Με- Σελίδα : - 3 -
σης φωνής. β) Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου : παίδων : την κλητική του ενικού αριθμού. πόλει : την αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού. ἐνδεής : τη γενική του ενικού αριθμού. μᾶλλον : τα παραθετικά του τύπου. γέροντες : τη δοτική του πληθυντικού αριθμού. 3) α) Να προσδιορίσετε τη συντακτική θέση των παρακάτω λέξεων: τῇ πόλει, τῶν νέων, ἀρίστη, ἐπιπλήττοντες, εἶναι β) «ὡς ἀνάγκη ἀναιδεστάτους» : Να αναγνωριστεί συντακτικά η παραπάνω πρόταση. Τύχῃ ἀγαθῇ!!! Σελίδα : - 4 -
Ενδεικτικές Απαντήσεις :..................... Α. ΚΕΙΜΕΝΟ....................... Διδαγμένο Κείμενο : 1) Γιατί τώρα (ή: σήμερα) υπάρχουν διαφορετικές απόψεις ως προς το εκπαιδευτικό πρόγραμμα (ή: τη διδακτέα ύλη). Πράγματι, δεν έχουν όλοι την ίδια γνώμη για το τι πρέπει να μαθαίνουν οι νέοι είτε με στόχο την αρετή είτε προς την κατεύθυνση του καλύτερου τρόπου ζωής ούτε είναι φανερό αν πρέπει (η παιδεία να έχει στόχο της) την άσκηση του νου ή τη διαμόρφωση ηθικού χαρακτήρα (αν ξεκινήσουμε) από την εκπαίδευση που παρέχεται σήμερα, η έρευνά μας θα βρεθεί αντιμέτωπη με μεγάλη σύγχυση, και δεν είναι καθόλου φανερό αν (η παιδεία) πρέπει να επιδιώκει τα χρήσιμα για τη ζωή ή αυτά που οδηγούν στην αρετή ή αυτά που α- πλώς προάγουν τη γνώση (ή: τα παραπανίσια) [γιατί όλες αυτές οι απόψεις έχουν βρει κάποιους υποστηρικτές] και σχετικά με τις σπουδές που οδηγούν στην αρετή δεν υπάρχει καμιά απολύτως συμφωνία [εξάλλου δεν έχουν όλοι την ίδια ιδέα για την αρετή που τιμούν, επομένως είναι φυσικό να υποστηρίζουν διαφορετικές γνώμες και ως προς την άσκησή της). Είναι λοιπόν φανερό ότι (τα παιδιά) πρέπει από τα χρήσιμα να διδάσκονται όσα είναι αναγκαία (ή: πρώτης πρακτικής ανάγκης) (είναι) επίσης φανερό ότι δεν (πρέπει να τα διδάσκονται) όλα, δεδομένου ότι οι ασχολίες διακρίνονται σ αυτές που ταιριάζουν και σ αυτές που δεν ταιριάζουν σ ελεύθερους ανθρώπους (είναι επίσης φανερό) ότι από τα χρήσιμα πράγματα τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν όσα δεν κάνουν αυτόν που τα μαθαίνει βάναυσο (ή: ευτελή, τιποτένιο). 2) Ο Σταγειρίτης φιλόσοσφος, Αριστοτέλης υποστηρίζει, μεταξύ άλλων, ότι η αρετή, ως συνισταμένη της έξης και της μεσότητας, με κριτήριο τον ορθό λόγο του φρονίμου άνδρα, είναι αυτή που συνέχει και συγκρατεί το σύνολο. Στην κατάκτησή της, το άτομο θα φτάσει με μέσο του την παιδεία. Καθώς, λοιπόν, ύψιστο αγαθό, ως σκοπός για τον οποίο συγκροτείται η πόλη είναι η ευδαιμονία (μέσω της αρμονικής κοινωνικής συμβίωσης), η ίδια η πόλη οφείλει να την ρυθμίζει με νόμους και να την παρέχει εξίσου σε όλους («νομοθετητέον κοινήν ποιητέον»). Έτσι, η φροντίδα για το κάθε μέλος θα είναι κοινή και συνταιριασμένη με τη φροντίδα για το όλο, αφού ο πολίτης δεν ανήκει στον εαυτό του, αλλά στην πόλη. Η προσπάθεια καλλιέργειας της κοινωνικής συνείδησης είναι ορατή σε όλους τους τομείς ζωής και δράσης (όπως διαπιστώνεται και στον Επιτάφιο του Περικλή). Αν το θέμα περιοριστεί στην ιδιωτική πρωτοβουλία, τότε θα προκύψουν διακρίσεις. Σελίδα : - 5 -
Είναι, μάλιστα, αξιοπρόσεκτο πως ο Αριστοτέλης υποστηρίζει τη δημόσια εκπαίδευση των ελεύθερων πολιτών, αιώνες πριν από το Γαλλικό Διαφωτισμό, ειδικά σε μια εποχή που η ιδιωτική εκπαίδευση ήταν πολύ ανεπτυγμένη. Με άλλα λόγια, είναι προφανής η θέση του για το ρόλο της παιδείας αποτελεί «θεμέλιο λίθο» της ιδανικής πολιτείας (άποψη που απαντά και στον Πλάτωνα). Η τελευταία οικοδομείται στις συντεταγμένες του μέτρου, της αρετής και του ορθού λόγου, με απώτερο σκοπό την κοινωνική ευημερία. Η κατάκτηση της αρετής και η ηθικοποίηση των ατόμων δημιουργεί συνειδητοποιημένους πολίτες, που αποβλέπουν στο κοινό καλό. 3) Την εποχή του Αριστοτέλη, επικρατεί μεγάλη σύγχυση σχετικά με τους σκοπούς της παιδείας και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Επικρατούν τρεις διαφορετικές κατευθυντήριες γραμμές, ανάλογα με την προτεραιότητα σε έναν από τους παρακάτω θεμελιώδεις σκοπούς του εκπαιδευτικού προγράμματος. Αρχικά, υποστηρίζεται ότι οι πρακτικές και ωφέλιμες -για τη ζωή- γνώσεις («τά χρήσιμα πρός τόν βίον»), αποδίδουν έναν ωφελιμιστικό προσανατολισμό στην παρεχόμενη παιδεία. Παράλληλα, αναφέρεται η θέση ότι τη διάπλαση του χαρακτήρα την αναλαμβάνει η παιδεία που έχει ως γνώμονά της την απόκτηση της αρετής («τά τείνοντα πρός ἀρετήν»), αποβλέποντας, έτσι, στον ηθικοπλαστικό προσανατολισμό της. Τέλος, η γνώση που ασκεί το νου, χωρίς να χρησιμεύει στη ζωή («τά περιττά»), είναι για κάποιους ο πρωτεύων νοησιαρχικός προσανατολισμός της παιδείας, στον οποίο οφείλει η κοινωνία να αποβλέπει. Ο φιλόσοφος, υιοθετώντας μετριοπαθή στάση, απορρίπτει τη μονομέρεια και προτείνει τη συνδυαστική αντιμετώπιση των σκοπών της παιδείας. Ακολουθεί τη μέση οδό μεταξύ θεωρητικού βίου και καθημερινής πράξης ( «Ὅτι μέν οὖν τά ἀναγκαῖα μή βάναυσον» ). Αποδέχεται και τις χρηστικές γνώσεις, αλλά παράλληλα τονίζει πως είναι το μέσο για το σκοπό και όχι ο αυτοσκοπός δεν πρέπει, λοιπόν, το επιλεγόμενο αντικείμενο μάθησης να υποβαθμίζει την κοινωνική προσωπικότητα του εκπαιδευόμενου. Και αυτό, γιατί η διαρκής επιδίωξη του ωφέλιμου, δεν ταιριάζει σε ελεύθερους ανθρώπους αντίθετα, τους καθιστά ευτελείς, ιταμούς και υπολογιστικούς. 4) Σχολικό εγχειρίδιο, σελ. 128-129: «Είκοσι χρόνια έμεινε ο Αριστοτέλης να σωθεί η αλήθεια;» 5) ἀμφισβητεῖται : παραβατικός, βατήρας ἐμποδών : ανεμπόδιστος, παρεμπόδιση τά τείνοντα : τένοντας, τονικός Σελίδα : - 6 -
διῃρημένων : αδιαίρετος, αιρετικός βάναυσον : βαναυσότητα, βαναυσουργός................................ Γ. ΑΔΙΔΑΚΤΟ..................................... 1) Ας μη γίνεται, λοιπόν, κανείς φιλοχρήματος για να αφήσει όσο μπορεί πιο πλούσια τα παιδιά του, αφού ούτε για τα ίδια τα παιδιά, ούτε για την πόλη είναι το καλύτερο. Γιατί η περιουσία των νέων που δεν προκαλεί κολακείες, χωρίς να τους στερεί τα απαραίτητα, είναι η πιο αρμονική κι η πιο καλή απ όλες, αφού συμφωνώντας μαζί μας και ταιριάζοντας με όλα, κάνει να περνούμε τη ζωή μας χωρίς λύπες. Στα παιδιά του πρέπει να αφήνει κανείς πολλή αιδώ και όχι χρυσάφι. Έχουμε όμως τη γνώμη πως θα αφήσουμε στους νέους την αρετή αυτή με το να τους κάνουμε παρατηρήσεις όταν φέρονται με αναισχυντία. Αλλά αυτό δεν κατορθώνεται με τη συμβουλή που δίνουμε τώρα στους νέους, λέγοντάς τους ότι ο νέος πρέπει να σέβεται το καθετί. Και όμως ο σώφρων νομοθέτης, στους ηλικιωμένους θα έπρεπε μάλλον να κάνει συστάσεις να ντρέπονται τους νέους και προπαντός να προσέχουν μήπως τυχόν κανείς από αυτούς δει ή ακούσει κάποιο γέρο να κάνει ή να λέει τίποτε αισχρό, γιατί όπου οι γέροντες είναι αναίσχυντοι, είναι αναγκαίο κι οι νέοι να φέρονται εκεί με πολύ μεγαλύτερη αναίδεια. 2) α) καταλιπόντων/ καταλιπέτωσαν ἀπείργασται ἐπιπεπλῆχθαι ἔσται ἐδρῶ β) παῖ πόλεσι (ν) ἐνδεοῦς μάλα - μᾶλλον - μάλιστα γέρουσι (ν) 3) α) τῇ πόλει : Είναι μία δοτική προσωπική από την απρόσωπη έκφραση : «ἄμεινον ἐστί». τῶν νέων : Είναι μία γενική κτητική από το ουσιαστικό: «οὐσία». ἀρίστη : Είναι ένα κατηγορούμενο στο υποκείμενο: «οὐσία», μέσω του συνδετικού ρήματος: «ἐστί» που εννοείται. ἐπιπλήττοντες : Είναι μία επιρρηματική τροπική μετοχή, συνημμένη στο εννοούμενο υποκείμενο: «ἡμεῖς» του ρήματος της πρότασης. Σελίδα : - 7 -
εἶναι : Είναι ένα τελικό απαρέμφατο που λειτουργεί συντακτικά ως το υποκείμενο της απρόσωπης έκφρασης: «ἀνάγκη ἐστί» της πρότασης κι έχει ως υποκείμενό του την αιτιατική: «νέους» (ετεροπροωπία) β) «ὡς ἀνάγκη ἀναιδεστάτους» : Είναι μία δευτερεύουσα ε- πιρρηματική αιτιολογική πρόταση που εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο: «ὡς». Εκφέρεται με Οριστική Ενεστώτα («ἀνάγκη ἐστί» ), γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό. Λειτουργεί συντακτικά ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα («ἄν παρακελεύοιτο») της κύριας πρότασης. Επιμέλεια: Ρέλλια Αικατερίνη - Μαρία Σελίδα : - 8 -