ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ι. Σκοπός της πνευματικής ιδιοκτησίας: Η πνευματική ιδιοκτησία αποβλέπει στην προστασία του δημιουργού και στην επιβράβευση του πνευματικού μόχθου, ενώ αποτελεί και κίνητρο για πολιτιστική ανάπτυξη, αφού είναι ένα βασικό μέσο για την υλοποίηση της πολιτιστικής πολιτικής μιας χώρας περαιτέρω, η πνευματική ιδιοκτησία έχει μεγάλη οικονομική σημασία με μεγάλη συνεισφορά στο εθνικό εισόδημα. Έτσι, διαμορφώνονται δύο βασικά συστήματα της πνευματικής ιδιοκτησίας: α) το ευρωπαϊκό-ηπειρωτικό (=αφιερωμένο στο δημιουργό-φυσικό πρόσωπο, δηλ. σ' αυτόν που δημιούργησε το έργο η προστασία του πηγάζει από το φυσικό δίκαιο και αποτυπώνεται στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) // β) το σύστημα copyright (=έχει χαρακτήρα καθαρά περιουσιακό-οικονομικό και βασίζεται στο δικαίωμα του δικαιούχου να απαγορεύει την αντιγραφή του έργου του εδώ οι καρποί του ανθρώπινου πνεύματος προστατεύονται στο μέτρο που μπορούν να είναι αντικείμενο επικερδούς εκμετάλλευσης). ΙΙ. Ιστορία της πνευματικής ιδιοκτησίας: Κατά την αρχαιότητα και το Μεσαίωνα δεν υπήρχαν νομοθετικές ρυθμίσεις για την πνευματική ιδιοκτησία, κυρίως γιατί δεν ήταν δυνατή η ευρεία εκμετάλλευση των έργων τα οικονομικά συμφέροντα των καλλιτεχνών ικανοποιούνταν με το τίμημα για την απόκτηση του έργου ή με βραβεία, ενώ η αντιγραφή/παραποίηση των έργων επέσυρε την κοινωνική αποδοκιμασία. Η εμφάνιση της πνευματικής ιδιοκτησίας τοποθετείται στην εποχή που ο Γουτεμβέργιος ανακάλυψε την τυπογραφία. Η τεχνολογική πρόοδος οδήγησε στη θέσπιση του δικαίου αυτού η φωτογραφία και η κινηματογραφία οδήγησαν σε νέες μορφές έργων, ενώ το ραδιόφωνο, ο φωνογράφος και η τηλεόραση αποτέλεσαν νέο μέσο διάδοσης των ανθρώπινων δημιουργημάτων. Τα τελευταία χρόνια εντάχθηκαν στο χώρο της πνευματικής ιδιοκτησίας τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών και οι βάσεις δεδομένων τώρα οι προβληματισμοί περιστρέφονται γύρω από την κοινωνία των πληροφοριών και την ψηφιακή τεχνολογία. ΙΙΙ. Ο όρος "διανοητική ιδιοκτησία" (intellectual property): Περιλαμβάνει τόσο την πνευματική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώματα, όσο και τη βιομηχανική ιδιοκτησία (εφευρέσεις + σήματα). Η Διανοητική Ιδιοκτησία καλύπτει όλες τις κατηγορίες των άυλων αγαθών, ενώ η Πνευματική Ιδιοκτησία μόνο τα δικαιώματα του δημιουργού πάνω στο έργο. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Ο όρος πνευματική ιδιοκτησία υποδηλώνει τον κλάδο του ιδιωτικού δικαίου που ρυθμίζει την προστασία του δημιουργού, αλλά κυρίως τα δικαιώματα που η έννομη τάξη αναγνωρίζει στο δημιουργό πάνω στο έργο του. Ο Ν 2121/1993 προβλέπει ρητά ότι η πνευματική ιδιοκτησία περιλαμβάνει δύο επιμέρους δικαιώματα, το περιουσιακό και το ηθικό το μεν πρώτο αποσκοπεί στην προστασία του προσωπικού δεσμού του δημιουργού με το έργο του, το δε άλλο έχει οικονομική αξία και είναι δεκτικό εκμετάλλευσης. Τα δύο αυτά δικαιώματα είναι στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους, παράλληλα -όμωςυπόκεινται από το νόμο σε χωριστή ρύθμιση. Συγκεκριμένα, το καθένα από αυτά μπορεί να έχει διαφορετικό φορέα, αφού το περιουσιακό μεταβιβάζεται με πράξη εν ζωή ή αιτία θανάτου, ενώ το ηθικό είναι αμεταβίβαστο μεταξύ ζώντων και μόνο μετά το θάνατο του δημιουργού περιέχεται στους κληρονόμους του. Το ίδιο ισχύει εν μέρει και για τη διάρκεια προστασίας. Τα δύο δικαιώματα διαρκούν όλη τη ζωή του δημιουργού και 70 χρόνια μετά το θάνατό του, ενώ -μετά τη λήξη της διάρκειας αυτής- μόνο το Κράτος μπορεί να παρέμβει για να ασκήσει ορισμένες από τις εξουσίες του ηθικού δικαιώματος εξάλλου, το περιουσιακό δικαίωμα υπόκειται από το νόμο σε ορισμένους ΑΡΤΕΜΙΣ ΤΡΙΚΗ Σελίδα 1
περιορισμούς ως προς την έκταση και το περιεχόμενό του, ενώ για το ηθικό δεν προβλέπεται κάτι ανάλογο. Ο χαρακτήρας της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι απεριόριστος (=καλύπτει κάθε εξουσία που περιέχεται στα δικαιώματα που πηγάζουν από αυτή), απόλυτος (=έχει ισχύ έναντι όλων και δίνει στο δημιουργό την εξουσία να στραφεί και να αποκρούσει κάθε προσβολή τρίτων πάνω στο έργο) και αποκλειστικός (=ο δημιουργός έχει την άμεση και αποκλειστική εξουσία πάνω στο έργο του και μόνο αυτός μπορεί να επιτρέψει ή να απαγορεύσει την εκμετάλλευσή του). ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Ι. Γενικά: Αντικείμενο της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι το έργο ως άυλο αγαθό. Για παράδειγμα, ο φωνογράφημα ως υλικός φορέας αποτελεί ενσώματο αντικείμενο και βρίσκεται έξω από το χώρο της πνευματικής ιδιοκτησίας {διέπεται κυρίως από τις διατάξεις του αστικού δικαίου}, σε αντίθεση με τη μουσική σύνθεση που έχει εγγραφεί πάνω σ' αυτόν. Ειδικότερα, προστατεύονται -μεταξύ άλλων- τα πρωτότυπα πνευματικά δημιουργήματα λόγου, τέχνης ή επιστήμης. Η αξία και ο προορισμός του έργου είναι στοιχεία που δεν λαμβάνονται υπόψη για την προστασία συνάγεται, πάντως, ότι το έργο προστατεύεται χωρίς να χρειάζεται η τήρηση διατυπώσεων. ΙΙ. Η προστασία της μορφής: Ως έργο νοείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου (=προέρχεται από τον άνθρωπο), τέχνης ή επιστήμης που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή (δηλ. ανεξάρτητα από τον τρόπο και τα μέσα δημιουργίας). Ειδικότερα, προστατεύονται τα έργα προφορικού ή γραπτού λόγου, οι μουσικές συνθέσεις με κείμενο ή χωρίς λόγια, τα έργα ζωγραφικής, αλλά και τα έργα που εμφανίζονται με ηλεκτρονική ή ψηφιακή μορφή. Ωστόσο, η ιδέα -ως κοινό κτήμα- δεν προστατεύεται, καθώς πρέπει να παραμένει ελεύθερη και προσιτή στον καθένα με άλλα λόγια, ενώ η ιδέα ανήκει σε όλο τον κόσμο, ο τρόπος με τον οποίο διατυπώνεται η έμπνευση και το συναίσθημα του κάθε καλλιτέχνη ανήκουν αποκλειστικά στην ατομικότητά του. Έτσι, δεν προστατεύονται επιστημονικές ανακαλύψεις ή θεωρίες καθεαυτές, καθώς ενδείκνυνται για συζήτηση, διδασκαλία, περαιτέρω επιστημονική εργασία και έρευνα. Ειδικότερα, στον τομέα των θετικών επιστημών, οι επιστημονικές θεωρίες έχουν χαρακτήρα αντικειμενικό υπάρχει μία αλήθεια για κάθε αντικείμενο και όχι τόσες όσοι και οι συγγραφείς. Οι λύσεις μαθηματικών ασκήσεων καθεαυτές δεν αποτελούν αντικείμενο πνευματικής ιδιοκτησίας, αφού όποιος έχει γνώση των μαθηματικών κανόνων μπορεί να καταλήξει στο σωστό αποτέλεσμα. Η πνευματική ιδιοκτησία δεν προστατεύει τα στοιχεία που προκύπτουν από τεχνικές, μηχανικές ή αριθμητικές μετρήσεις π.χ. ο μηχανικός που πραγματοποιεί τη στατική μελέτη ενός οικοδομήματος δεν δημιουργεί έργο με την έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας, αφού όποιος έχει τη γνώση και κάνει σωστά την ίδια μελέτη θα καταλήξει στα ίδια αποτελέσματα. Στο ίδιο πνεύμα δεν προστατεύονται τα (ιστορικά/απλά) γεγονότα ή στοιχεία, διότι συντρέχει η υπέρτατη ανάγκη προστασίας του κοινωνικού συνόλου και, ειδικότερα, της εκπαίδευσης, της έρευνας και της πρόσβασης στην πληροφορία. ΙΙΙ. Η πρωτοτυπία: Αποτελεί βασική προϋπόθεση της προστασίας και είναι αποτέλεσμα προσωπικής συμβολής του δημιουργού, χάρη στην οποία το έργο παρουσιάζει κάποια ιδιαίτερη ατομικότητα (=διακρίνεται από τα διανοητικά προϊόντα της ανθρώπινης καθημερινότητας). Η ατομικότητα πολλές φορές βασίζεται στην έννοια της "στατιστικής μοναδικότητας", που προϋποθέτει σύγκριση του έργου με αυτό που προϋπάρχει ή θα μπορούσε να υπάρχει. Σε άλλες περιπτώσεις γίνεται αναφορά στο στοιχείο του "δημιουργικού ύψους", κατ' αναλογία προς το κριτήριο του "εφευρετικού ύψους", της ευρεσιτεχνίας, που ανεβάζει το έργο πάνω από το καθημερινό, σύνηθες και κοινό επίπεδο. Η ΑΡΤΕΜΙΣ ΤΡΙΚΗ Σελίδα 2
πρόσφατη νομολογία δέχτηκε ότι το έργο θα πρέπει να παρουσιάζει ατομική ιδιομορφία που κρίνεται από το μέτρο της στατιστικής μοναδικότητας ή άλλως από κάποιο ελάχιστο όριο δημιουργικού ύψους με κάποια απόσταση από τα ήδη γνωστά έργα. Το θέμα αν ένα πνευματικό δημιούργημα είναι πρωτότυπο αποτελεί ζήτημα πραγματικό που υπόκειται σε απόδειξη και για το οποίο αποφαίνονται ανελέγκτως τα δικαστήρια της ουσίας. Το έργο για να είναι πρωτότυπο (=κρίνεται υποκειμενικά) δεν χρειάζεται να είναι νέο (=κρίνεται αντικειμενικά). Ο προσδιορισμός της πρωτοτυπίας με βάση το στοιχείο της προσωπικής συμβολής του δημιουργού βασίζεται στην κλασική θεωρία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Στο αγγλοσαξωνικό και αμερικανικό δίκαιο επικρατούν επιεικέστερα κριτήρια. Η πρωτοτυπία βασίζεται στο γεγονός ότι ένα έργο δεν είναι αντιγραφή ενός άλλου (copyright) με άλλα λόγια, η προστασία εξαρτάται από την εργασία που επιτελεί ο δημιουργός χωρίς να δίνεται έμφαση στο προσωπικό στοιχείο ή στην ατομικότητα του έργου. Η τάση αυτή άλλαξε, καθώς έγινε δεκτό ότι το επίκεντρο της προστασίας εξαρτάται από την έννοια της δημιουργικότητας. Υποστηρίζεται ότι η πρωτοτυπία είναι έννοια με "μεταβλητό περιεχόμενο", δηλ. προσδιορίζεται ανάλογα με το αντικείμενο της προστασίας σήμερα διαμορφώνεται με βάση τα καλλιτεχνικά (=λογοτεχνικά, μουσικά, θεατρικά), τα πραγματικά (=έχουν περιεχόμενο πληροφοριακό και εκφράζουν την αλήθεια των πραγμάτων, όπως τα επιστημονικά έργα, οι βάσεις δεδομένων, οι χάρτες, οι κατάλογοι) και τα λειτουργικά έργα (=αποσκοπούν στην εκτέλεση μιας λειτουργίας ή ενός αποτελέσματος, όπως τα προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή και τα σχέδια-υποδείγματα). Η προσπάθεια να δοθεί στην έννοια της πρωτοτυπίας μεταβλητό περιεχόμενο, ανάλογα με την κατηγορία έργων, με συνέπεια τα κριτήρια να είναι χαμηλότερα για ορισμένες κατηγορίες έργων, δεν βρίσκει νομοθετικό έρεισμα και καταλήγει στη διαπίστωση της δυσκολίας του προσδιορισμού της έννοιας της πρωτοτυπίας. Το βέβαιο είναι ότι η πρωτοτυπία αποτελεί βασική προϋπόθεση της προστασίας και ότι η έννοια αυτή μεταβάλλεται ανάλογα με τα πολιτιστικά και κοινωνικά δεδομένα της κάθε εποχής. Εφόσον ο Ν 2121/1993 ακολουθεί την παραδοσιακή αρχή ότι δικαιούχος είναι ο δημιουργός-φυσικό πρόσωπο, έμμεσα αποδέχεται τον προσδιορισμό της πρωτοτυπίας με βάση το υποκειμενικό κριτήριο το τελευταίο αποτελεί εχέγγυο για το δημιουργό και το έργο του, ενώ συμβάλλει στη διαφύλαξη του σκοπού της πνευματικής ιδιοκτησίας που θέλει να ανταμείψει το φυσικό πρόσωπο για τη δημιουργική του συμβολή και όχι τον επενδυτή για την επιχειρηματική του δραστηριότητα. ΙV. Ενδεικτική απαρίθμηση των έργων στο άρθρο 2 του Ν. 2121/1993: Η απαρίθμηση αυτή καλύπτει τις πιο βασικές κατηγορίες έργων, αλλά ο ενδεικτικός χαρακτήρας υποδηλώνει ότι οποιοδήποτε πνευματικό δημιούργημα, εφόσον εμφανίζει πρωτοτυπία, μπορεί να προστατευθεί. Ο νόμος διευκρινίζει ότι προστατεύονται τόσο τα έργα του γραπτού όσο και του προφορικού λόγου η ενδεικτική απαρίθμηση περιλαμβάνει τις μουσικές συνθέσεις, τα θεατρικά έργα, τις χορογραφίες, τις παντομίμες, τα οπτικοακουστικά έργα (=απαρτίζονται από μία σειρά κινουμένων εικόνων, συνοδευόμενων από ήχους ή όχι* 1 ), τα έργα των εικαστικών τεχνών, τα αρχιτεκτονικά έργα, τις εικονογραφήσεις, τις φωτογραφίες (=έγχρωμες διαφάνειες και γενικά κάθε εικόνα που παράγεται με ανάλογο μέσο ή τρόπο), τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών, τους χάρτες και τα τρισδιάστατα έργα που έχουν σχέση με τη γεωγραφία, την τοπογραφία ή την επιστήμη. Ειδικότερα > * 1 Σε αυτά εντάσσονται και όλα τα κινηματογραφικά έργα, ανεξάρτητα αν πρόκειται για καλλιτεχνικές ταινίες, ντοκυμαντέρ, διαφημιστικές ταινίες ή βιντεοκλίπ, καθώς και τα έργα που παράγονται με μέσα ανάλογα προς εκείνα του κινηματογράφου. Τα ραδιοφωνικά προγράμματα δεν ανήκουν στα οπτικοακουστικά έργα, αλλά προστατεύονται ως έργα με τη γενική έννοια του όρου, εφόσον καλύπτουν τις απαιτούμενες προϋποθέσεις, και ειδικότερα αυτή της πρωτοτυπίας. ΑΡΤΕΜΙΣ ΤΡΙΚΗ Σελίδα 3
Οι φωτογραφίες δεν προστατεύονται μόνο αν είναι καλλιτεχνικές, αλλά και εφόσον είναι απλές, υπό την πρόσθετη προϋπόθεση ότι εμφανίζουν πρωτοτυπία. Αντικείμενο προστασίας είναι η φωτογραφία αυτή καθεαυτή και όχι το φωτογραφιζόμενο αντικείμενο ή το εικονιζόμενο πρόσωπο. Οι όροι "μουσικό έργο" και "μουσική σύνθεση" μπορούν να θεωρηθούν ταυτόσημοι. Ο Ν. 2121/1993 προστατεύει τις μουσικές συνθέσεις με κείμενο ή χωρίς. Τα κείμενα που συνοδεύουν τη μουσική σύνθεση διατηρούν την αυτοτέλειά τους και κατά συνέπεια μπορούν να προστατευτούν αυτοτελώς. Η μουσική είναι συγχρόνως επιστήμη και τέχνη μουσική είναι η επιστήμη των ήχων και η τέχνη του συνδυασμού αυτών σύμφωνα με το ανθρώπινο αίσθημα της αρμονίας συστατικό της στοιχείο είναι ο ήχος. Γίνεται δεκτό ότι ένα έργο για να χαρακτηριστεί ως μουσικό θα πρέπει να έχει ηχητική παράσταση. Σύμφωνα με την κλασική θεωρία, πρωτοτυπία ενός μουσικού έργου έγκειται κυρίως στη μελωδία και, περαιτέρω, στην αρμονία και στο ρυθμό η αξία και ο προορισμός του μουσικού έργου δεν ενδιαφέρουν. Τα αρχιτεκτονικά έργα προστατεύονται με την πνευματική ιδιοκτησία, εφόσον πληρούνται οι γενικές προϋποθέσεις και κυρίως εφόσον υπάρχει το στοιχείο της πρωτοτυπίας. Η προστασία δεν αφορά τα στοιχεία του αρχιτεκτονικού έργου, τα οποία προκύπτουν από τεχνικές και μηχανικές μετρήσεις. Η πνευματική ιδιοκτησία δεν προστατεύει τον αρχιτέκτονα-μηχανικό, αλλά τον αρχιτέκτονα-δημιουργό. Η προστασία δεν αφορά τα στοιχεία του αρχιτεκτονικού έργου τα οποία προκύπτουν από τις τεχνικές και μηχανικές μετρήσεις. Παρά το ότι η αισθητική και καλλιτεχνική αξία ενός έργου δεν λαμβάνεται υπόψη για την προστασία από την πνευματική ιδιοκτησία, ένα κοινό οικοδόμημα δεν θα πρέπει να θεωρηθεί έργο και η προστασία του αρχιτέκτονα στην περίπτωση αυτή μπορεί να εξευρεθεί στο πλαίσιο του ΑΚ. Στην έννοια των αρχιτεκτονικών έργων περιλαμβάνονται τα οικοδομήματα, τόσο ως προς την εξωτερική τους μορφή (π.χ. κτίρια, εκκλησίες, γέφυρες), όσο και ως προς τη διαμόρφωση χώρων (διακόσμηση, διαρρύθμιση κήπων), καθώς και τα σχετικά σχέδια που έχουν προηγηθεί (π.χ. προσχέδια, σκίτσα, μακέτες). Η προστασία των αρχιτεκτονικών έργων συνεπάγεται την αναγνώριση του περιουσιακού και ηθικού δικαιώματος στον αρχιτέκτονα. Ας σημειωθεί, τέλος, ότι η πρωτοτυπία του αρχιτεκτονικού έργου χαρακτηρίζεται από τη μοναδικότητα του οικοδομήματος που διαμορφώνεται κάθε φορά διαφορετικά, ανάλογα με τη χρήση και τα πραγματικά στοιχεία. Στην ενδεικτική απαρίθμηση δεν περιλαμβάνεται ο τίτλος. Ο τίτλος προστατεύεται με την πνευματική ιδιοκτησία εφόσον εμφανίζει πρωτοτυπία πρωτότυπος είναι ο τίτλος όταν εξατομικεύει το έργο και εναρμονίζεται προς το περιεχόμενό του, και γενικότερα όταν έχει διακριτική ικανότητα και εκφράζει την προσωπικότητα του δημιουργού. Αντίθετα, δεν θεωρείται πρωτότυπος ο τίτλος που έχει γενικό χαρακτηρισμό και χρησιμοποιείται σε ολόκληρη κατηγορία έργων- π.χ. "Ποινικό Δίκαιο" Στην ενδεικτική απαρίθμηση του νόμου δεν συμπεριλαμβάνονται και τα έργα που δημιουργούνται με Η/Υ. Στις περιπτώσεις αυτές, ο Η/Υ δεν είναι παρά το τεχνικό μέσο που βοηθάει τον άνθρωπο στη διαδικασία της δημιουργίας κατά συνέπεια, οι καλλιτεχνικές αυτές παραγωγές αποτελούν αντικείμενο προστασίας, εφόσον πληρούνται οι αναγκαίες προϋποθέσεις και κυρίως αν εμφανίζουν πρωτοτυπία. Το ίδιο ισχύει και για τα λεγόμενα έργα εικονικής πραγματικότητας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, και εφόσον συντρέχουν οι βασικές προϋποθέσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω, ακόμη και η ιστοσελίδα μπορεί να υπαχθεί στην έννοια του έργου ( domain name). Οπωσδήποτε δεν πρέπει να συγχέεται το έργο με την πληροφορία. Το έργο δεν είναι πληροφορία επομένως, άλλο το ζήτημα της προστασίας ως συλλογής των στοιχείων ή δεδομένων, εφόσον η επιλογή ή η διευθέτηση του περιεχομένου τους εμφανίζουν πρωτοτυπία (π.χ. το μουσικό έργο που έχει εγγραφεί ψηφιακά και διακινείται online παραμένει μουσικό έργο και δεν αποτελεί πληροφορία => ανήκει στο δημιουργό ή στον εκάστοτε δικαιούχο και η χρήση του είναι νόμιμη, σύμφωνα με τους κανόνες της πνευματικής ιδιοκτησίας). Το έργο είτε αναπαραχθεί σε ψηφιακή μορφή και ΑΡΤΕΜΙΣ ΤΡΙΚΗ Σελίδα 4
ενσωματωθεί σε υλικό φορέα, είτε διατεθεί στο διαδίκτυο, συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο προστασίας, εκτός αν έχει παρέλθει η διάρκεια προστασίας ή υπάρχει περίπτωση εφαρμογής των περιορισμών που προβλέπονται στη νομοθεσία. Επιπλέον, σημειώνεται ότι η άσκηση του δικαιώματος πρόσβασης σε διοικητικά έγγραφα γίνεται με την επιφύλαξη ύπαρξης τυχόν δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Αξίζει, τέλος, να παρατηρηθεί ότι η Οδηγία 2003/98 σχετικά με την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημοσίου τομέα δεν εφαρμόζεται σε έγγραφα για τα οποία τρίτοι διαθέτουν δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας. V. Η αξία και ο προορισμός του έργου ως στοιχεία που δεν λαμβάνονται υπόψη για την προστασία: Το έργο προστατεύεται ανεξάρτητα από την αισθητική ή καλλιτεχνική αξία του. Η έννοια της πρωτοτυπίας δεν θα πρέπει να συγχέεται με την αξία του έργου, ούτε να εξαρτάται από την καλλιτεχνική καταξίωση του δημιουργού εξάλλου κριτής ενός έργου τέχνης δεν είναι ο δικαστής, αλλά ο τεχνοκριτικός (=ο ειδικός επιστήμονας που ασχολείται με την τέχνη και την ιστορία της) και κυρίως το κοινό όταν αποδέχεται αυθόρμητα το έργο, όταν αυτό βγει στη δημοσιότητα. Η πνευματική ιδιοκτησία δεν ενδιαφέρεται, επίσης, ούτε για τον παράνομο χαρακτήρα του έργου. Η διασκευή που γίνεται χωρίς την άδεια του δημιουργού είναι παράνομη και αποτελεί προσβολή του δικαιώματος της πνευματικής ιδιοκτησίας ωστόσο, η διασκευή αυτή καθεαυτή προστατεύεται με το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας. Επιπλέον, η προστασία ενός έργου δεν εξαρτάται από το ανήθικο περιεχόμενό του. Με άλλα λόγια, είναι αδιάφορη η ηθική αποδοκιμασία του δημιουργήματος εξάλλου, τα θέματα της ηθικής διαφέρουν ανάλογα με τον χρόνο και τον τόπο και εμπίπτουν στην κρίση του ποινικού δικαίου ή του δικαίου περί τύπου. Το έργο προστατεύεται, μάλιστα, ανεξάρτητα από τον προορισμό του αντικείμενο προστασίας αποτελεί όχι μόνο το έργο που δημιουργήθηκε για αισθητικούς ή πνευματικούς σκοπούς, αλλά και εκείνο που εξυπηρετεί καθαρά πνευματικές ανάγκες. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών, τα οποία χρησιμοποιούνται για την αισθητικά καλύτερη εμφάνιση βιομηχανικών προϊόντων ή για αντικείμενα πρακτικής χρησιμότητας (π.χ. καλλιτεχνικά σταχτοδοχεία, φωτιστικά, σκεύη οικιακής χρήσης κλπ). Ο κανόνας της προστασίας ενός έργου ανεξάρτητα από το αν εξυπηρετεί πρακτικούς σκοπούς θέτει το πρόβλημα της προστασίας των βιομηχανικών σχεδίων και υποδειγμάτων στο ελληνικό δίκαιο δεν αποκλείεται η προστασία των σχεδίων και υποδειγμάτων με την πνευματική ιδιοκτησία, εφόσον συντρέχουν και οι λοιπές προϋποθέσεις [νέο (=αν μέχρι το χρόνο της κατάθεσης της αίτησης ή μέχρι την ημερομηνία προτεραιότητας δεν έχει διατεθεί στο κοινό κανένα πανομοιότυπο σχέδιο ή υπόδειγμα), ατομικός χαρακτήρας (=όταν όλη η εντύπωση που προκαλεί στον ενημερωμένο χρήστη διαφέρει από εκείνη που προκαλεί στον ίδιο χρήστη οποιοδήποτε άλλο σχέδιο ή υπόδειγμα, το οποίο έχει καταστεί προσιτό στο κοινό πριν από την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης για καταχώριση, ή εφόσον διεκδικείται προτεραιότητα, πριν από την ημερομηνία της προτεραιότητας)]. Μάλιστα, η ύπαρξη ειδικής νομοθεσίας εμφανίζει το πλεονέκτημα ότι τα σχέδια και υποδείγματα είναι καταχωρημένα σε κεντρική υπηρεσία (ΟΒΙ) και έτσι μπορούν και τρίτοι να πληροφορηθούν τι προστατεύεται και τι όχι ωστόσο, εντοπίζεται το μειονέκτημα της χρονικής διάρκειας της προστασίας που είναι 5 έτη (με δυνατότητα ανανέωσης μέχρι συνολικά 25 έτη* 2 ), καθώς και της διαδικασίας καταχώρησης που ενέχει τον κίνδυνο της ακυρότητας του σχεδίου ή του υποδείγματος με δικαστική απόφαση. * 2 Αντίθετα, στο δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας το δικαίωμα διαρκεί όλη τη ζωή του δημιουργού και 70 χρόνια μετά το θάνατό του, ενώ ισχύει και η αρχή της προστασίας χωρίς περαιτέρω διατυπώσεις. ΑΡΤΕΜΙΣ ΤΡΙΚΗ Σελίδα 5
Πέρα από την προστασία με την πνευματική ιδιοκτησία ή με την ειδική νομοθεσία, αξιόλογη είναι και η προσφορά του δικαίου του αθέμιτου ανταγωνισμού. Η απομίμηση ενός σχεδίου μπορεί να αποτελέσει αθέμιτη πράξη, ειδικά όταν γίνεται με σκοπό ανταγωνισμού και είναι αντίθετη στα χρηστά ήθη ή εφόσον προκαλεί σύγχυση/παραπλάνηση. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι διασφαλίζεται η πνευματική ιδιοκτησία επί των τραπεζογραμματίων Ευρώ και ειδικότερα επί των σχεδίων που έχουν φιλοτεχνηθεί πάνω σε αυτά. Πιο συγκεκριμένα, το δικαίωμα αυτό ασκείται εντός της ελληνικής επικράτειας, είτε από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), είτε από την Τράπεζα της Ελλάδος για λογαριασμό της ΕΚΤ. VΙ. Η αρχή της μη προστασίας ορισμένων έργων: Ο αποκλεισμός αυτός δικαιολογείται είτε από το συμφέρον της Πολιτείας, είτε γιατί υπάρχουν πρακτικές δυσκολίες εφαρμογής των σχετικών διατάξεων, είτε γιατί ελλείπουν τα απαιτούμενα στοιχεία του έργου.ειδικότερα, δεν αποτελούν αντικείμενο προστασίας > Τα "επίσημα κείμενα με τα οποία εκφράζεται η άσκηση πολιτειακής αρμοδιότητας". Πρόκειται για νομοθετικά, διοικητικά ή δικαστικά κείμενα, γιατί έχουν σκοπό να λάβουν ευρύτερη δημοσιότητα και κυκλοφορία χάρη του δημοσίου συμφέροντος συλλογές, όμως, νόμων, διαταγμάτων, δικαστικών αποφάσεων κλπ προστατεύονται. Τα έργα που δημιουργούνται από λειτουργούς της Πολιτείας με την ευρεία έννοια του όρου (π.χ. δικηγόρους) δεν εκφράζουν πολιτειακή βούληση (π.χ. αγωγή, προτάσεις, συμβόλαια) και συνεπώς- αποτελούν αντικείμενο πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά επιτρέπεται η αναπαραγωγή τους για σκοπούς διοικητικούς ή δικαστικούς. Απαγορεύεται, πάντως, η αναπαραγωγή και διάθεση, με οποιονδήποτε τεχνικό ή ηλεκτρονικό τρόπο, των ΦΕΚ από οποιονδήποτε τρίτο με σκοπό το κέρδος μάλιστα, στην αρχή της ιστοσελίδας του Εθνικού Τυπογραφείου αναφέρεται ρητά ότι για τα τεύχη του ΦΕΚ επιτρέπεται μόνο η ανάγνωση. Η ηλεκτρονική και έντυπη μορφή του ΦΕΚ τιμολογείται και διατίθεται προς πώληση με απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών δωρεάν αντίτυπο μπορεί να λάβει ο πολίτης που είναι άπορος. Δεν αναγνωρίζονται δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στις ειδήσεις* 3 και στα απλά γεγονότα ή στοιχεία. Οι ειδήσεις δεν αποτελούν αντικείμενο προστασίας γιατί δεν συγκεντρώνουν τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα του έργου και ιδίως αυτό της πρωτοτυπίας το άρθρο, όμως, ενός δημοσιογράφου αποτελεί αντικείμενο προστασίας, εφόσον παρουσιάζει τα στοιχεία της πνευματικής δημιουργίας. Τα απλά γεγονότα ή στοιχεία (π.χ. ιστορικά γεγονότα ή βιβλιογραφικό υλικό) δεν αποτελούν αντικείμενο προστασίας, εκτός αν πάρουν τη μορφή συλλογής και υπό την περαιτέρω προϋπόθεση ότι η επιλογή/διευθέτηση του περιεχομένου τους εμφανίζει πρωτοτυπία. Η προστασία δεν εκτείνεται ούτε στις εκφράσεις λαϊκής παράδοσης (π.χ. τραγούδια, παραμύθια, θρύλοι, χοροί, μουσικές συνθέσεις, κεντήματα), γιατί τις πιο πολλές φορές έχει παρέλθει η διάρκεια προστασίας, οπότε αποτελούν κοινό κτήμα. Άλλωστε, οι απρόσωπες αυτές δημιουργίες αποτελούν την πολιτιστική μας κληρονομιά και μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά μέσα σε μια κοινωνική ομάδα, χωρίς να είναι δυνατό να προσδιοριστεί ο αρχικός δικαιούχος. Περαιτέρω, η πνευματική ιδιοκτησία αναγνωρίζει στο δημιουργό το απόλυτο και αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπει ή να απαγορεύει την εκμετάλλευση του έργου του όμως, στις εκφράσεις λαϊκής παράδοσης/δημιουργίες folklore το δικαίωμα αυτό θα πρέπει να αναγνωριστεί σε κάποια διοικητική αρχή. Ας σημειωθεί ότι σε μη δημοσιευθέντα έργα για τα οποία η ταυτότητα του συγγραφέα είναι άγνωστη και για τα οποία εύκολα τεκμαίρεται ότι ο συγγραφέας είναι υπήκοος μιας των χωρών της ΕΕ, αφήνεται στη νομοθεσία κάθε χώρας να καθορίσει την αρμόδια αρχή που θα αντιπροσωπεύσει το συγγραφέα. Οι χώρες της ΕΕ που θέλουν να προβούν σε τέτοιο καθορισμό πρέπει να γνωστοποιήσουν αυτό στο Γενικό Διευθυντή του WIPO με έγγραφη δήλωση. * 3 Οι ειδήσεις μπορούν να προστατευθούν με τις διατάξεις για τον αθέμιτο ανταγωνισμό. ΑΡΤΕΜΙΣ ΤΡΙΚΗ Σελίδα 6
Βέβαια, τα έργα του folklore μπορούν να προστατευθούν ως συλλογή έργων ή στοιχείων (π.χ. κειμηλίων) και ως παράγωγα έργα. Πέρα από αυτούς τους έμμεσους τρόπους, έγινε προσπάθεια αναγνώρισης μιας ειδικής sui generis προστασίας των φολκλορικών δημιουργιών έτσι, η χρήση των εκφράσεων λαϊκής παράδοσης προϋποθέτει άδεια μιας δημόσιας αρχής με την επιφύλαξη ορισμένων εξαιρέσεων, όπως π.χ. οι εκπαιδευτικοί σκοποί. Γενικότερα, η προστασία της λαϊκής παράδοσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι ευθύνη του κράτους και ασκείται από το Υπουργείο Πολιτισμού, ενώ η πνευματική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώματα ανήκουν στα ιδιωτικά δικαιώματα και αποβλέπουν στην προστασία του δημιουργού ( η πρωτοβουλία των χειρισμών και των προτεραιοτήτων ανήκει στο Κράτος) και των άλλων δικαιούχων ( η πρωτοβουλία των χειρισμών και των προτεραιοτήτων ανήκει στο δικαιούχο, ενώ το Κράτος παρεμβαίνει για να θεσπίσει τη νομοθεσία και να διασφαλίσει την τήρηση των κανόνων). Ο αρχαιολογικός νόμος προστατεύει τα άυλα πολιτιστικά αγαθά, δηλ. τις εκφράσεις, δραστηριότητες, γνώσεις και πληροφορίες (π.χ. μύθοι, έθιμα, δρώμενα, προφορικές παραδόσεις) η προστασία, όμως, αυτή έγκειται στη μέριμνα του Υπουργείου Πολιτισμού για την αποτύπωση σε γραπτή μορφή, καθώς και σε υλικούς φορείς ήχου ή/και εικόνας, για την καταγραφή και τεκμηρίωση των άυλων πολιτιστικών αγαθών του παραδοσιακού, λαϊκού και λόγιου πολιτισμού που παρουσιάζουν ιδιαίτερη σημασία. Τα αρχαία έργα δεν προστατεύονται με την πνευματική ιδιοκτησία για το βασικό λόγο ότι έχει λήξει η διάρκεια προστασίας. Για την παραγωγή, αναπαραγωγή και διάδοση στο κοινό, για άμεσο ή έμμεσο οικονομικό ή εμπορικό σκοπό, εκμαγείων, αντιγράφων ή απεικονίσεων μνημείων, που ανήκουν στο Δημόσιο, είτε ακινήτων που βρίσκονται σε αρχαιολογικούς χώρους και ιστορικούς τόπους ή είναι μεμονωμένα, είτε κινητών που βρίσκονται σε μουσεία ή συλλογές του Δημοσίου, με οποιονδήποτε τρόπο και μέσο, συμπεριλαμβανομένων των ηλεκτρονικών και ψηφιακών, του διαδικτύου (internet), των δικτύων τηλεπικοινωνιακής ή άλλης σύνδεσης και της δημιουργίας βάσεων δεδομένων με εικόνες των παραπάνω, από άλλους φορείς ή πρόσωπα, πλην του Δημοσίου, του Τ.Α.Π.Α. και του Οργανισμού Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού Α.Ε. απαιτείται προηγούμενη άδεια. Η άδεια χορηγείται έναντι τέλους, υπέρ του Τ.Α.Π.Α. σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα, με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού, στην οποία καθορίζεται και η χρονική διάρκεια της άδειας, οι όροι υπό τους οποίους παρέχεται και το καταβλητέο τέλος. Η νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία δεν ρυθμίζει το θέμα της αποκατάστασης παλαιών κειμένων ή παλιών σχεδίων, τα οποία έχουν καταστραφεί ή αλλοιωθεί. Έχει υποστηριχθεί ότι δεν υπάρχει πνευματική ιδιοκτησία στο αποκατεστημένο κείμενο γιατί δεν υπάρχει πνευματική δημιουργία, αλλά εμφάνιση στη δημοσιότητα τη αρχικής μορφής έργου άλλου δημιουργού. Γίνεται, πάντως, δεκτό ότι υπάρχει πνευματική ιδιοκτησία στα κριτικά σχόλια, καθώς και στα τμήματα εκείνα που έχουν χαθεί και κατά συνέπεια- συμπληρώνονται από το πρόσωπο που επιχειρεί την αποκατάσταση. Ωστόσο, ας σημειωθεί ότι η δυνατότητα προστασίας του αποκατεστημένου κειμένου υποστηρίζεται από μία επιστημονική άποψη που δέχεται ότι η αποκατάσταση κειμένων συνιστά πνευματικό έργο, γιατί ο "αποκαθιστών δημιουργεί". Πράγματι, η αποκατάσταση αρχαίου κειμένου φέρει τα στοιχεία της προσωπικής συμβολής του επιστήμονα, ο οποίος επεμβαίνει στο παλαιό κείμενο για να αναδείξει την πραγματική μορφή και τη σύνθεσή του. Ειδικότερα, η αποκατάσταση κειμένου αρχαίας επιγραφής αποτελεί πρωτότυπο πνευματικό έργο, γιατί η μέθοδος ανάγνωσης και ερμηνείας των επιγραφών (βλ. η λεπτομερής και σαφής περιγραφή της επιγραφής ως μνημείου, η χρήση των επιγραφικών συμβόλων, το απόγραφο, οι συμπληρώσεις, οι μεταγραφές, η τελική επεξεργασία) απαιτεί ιδιαίτερες γνώσεις και πνευματική εργασία. ΑΡΤΕΜΙΣ ΤΡΙΚΗ Σελίδα 7
VΙΙ. Παράγωγα έργα και συλλογές έργων ή εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης ή απλών γεγονότων και στοιχείων: Η διάκριση μεταξύ πρωτότυπων (=παρουσιάζουν κατά τη σύνθεση και τη διατύπωση εντελώς διαφορετική υφή από όλα τα προηγούμενα δημιουργήματα) και παραγώγων (=προέρχονται από μετατροπή ή προσαρμογή των πρωτοτύπων- π.χ. διασκευή, μετάφραση) έργων είναι γνωστή. Ειδικότερα, προστατεύονται οι μεταφράσεις, οι διασκευές, οι προσαρμογές και οι άλλες μετατροπές έργων ή εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης, καθώς και οι συλλογές έργων/εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης ή απλών γεγονότων και στοιχείων (π.χ. εγκυκλοπαίδειες, ανθολογίες, λεξικά* 4 ), εφόσον η επιλογή/διευθέτηση του περιεχομένου τους είναι πρωτότυπη. Τα παραπάνω έργα προστατεύονται με την επιφύλαξη των δικαιωμάτων στα προϋπάρχοντα έργα, δηλ. απαιτείται άδεια του δημιουργού του αρχικού έργου, εκτός αν αυτό έχει πέσει στο δημόσιο τομέα. VΙΙΙ. Έλλειψη διατυπώσεων: Το έργο προστατεύεται από τη στιγμή της δημιουργίας του, χωρίς να χρειάζεται η τήρηση ορισμένων διατυπώσεων για την κτήση ή την άσκηση του δικαιώματος ο πνευματικός δημιουργός με τη δημιουργία αποκτά (πρωτογενώς και αυτοδικαίως) πάνω στο έργο πνευματική ιδιοκτησία, χωρίς να χρειάζεται καμία διοικητική ενέργεια για την αναγνώριση ή την κτήση του δικαιώματος.* 5 Η κατάθεση αντιτύπου (κάθε είδους εντύπου και οπτικοακουστικών ή ηλεκτρονικών εκδόσεων) στην Εθνική Βιβλιοθήκη αποτελεί μια καθαρά διαδικασία που σκοπό έχει τη διατήρηση πολιτιστικής κληρονομιάς και τον εμπλουτισμό των εθνικών αρχείων, αλλά δεν αποτελεί προϋπόθεση για την κτήση/κατοχύρωση του δικαιώματος της πνευματικής ιδιοκτησίας. Κάθε έργο που εκδίδεται στη χώρα -ανεξάρτητα από τη μορφή του- λαμβάνει και φέρει διεθνή αριθμοδότηση, την οποία παρέχει κατ αποκλειστικότητα η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος για το σκοπό αυτό, ο εκδότης συμπληρώνει, πριν την έκδοση, το ειδικό έντυπο και καταθέτει, μετά την έκδοση, ένα αντίτυπο κάθε έργου που παράγει στην ΕΒΕ. Η μη κατάθεση αντιτύπων στην ΕΒΕ, στις Δημόσιες Βιβλιοθήκες ή τη Βιβλιοθήκη της Βουλής, καθώς και η παράλειψη λήψης διεθνούς αριθμοδότησης από την αντίστοιχη υπηρεσία της ΕΒΕ, τιμωρείται με πρόστιμο που εισπράττεται από την οικεία βιβλιοθήκη. Περαιτέρω, αξίζει να σημειωθεί ότι το υλικό που δεν έχει εκδοθεί μπορεί, εφόσον είναι σε κατάλληλη φυσική μορφή και έχει αυτοτέλεια, να κατατίθεται στην ΕΒΕ για ένταξή του στη συλλογή της η κατάθεση γίνεται από το συγγραφέα/μεταφραστή/συνθέτη/διασκευαστή και αποδεικνύεται με επίσημο έγγραφό της. Η κατάθεση αυτή αποδεικνύει απλώς το χρόνο κατάθεσης του συγκεκριμένου υλικού και δεν έχει σχέση με την κατοχύρωση της πνευματικής ιδιοκτησίας η ρύθμιση αυτή έχει ως στόχο να διευκολύνει μια κατηγορία συγγραφέων που παραδίδουν τα έργα τους, τα οποία δεν έχουν εκδοθεί, σε τρίτους, με σκοπό τη συμμετοχή σε διαγωνισμούς ή την ενδεχόμενη εκμετάλλευση και έχουν φόβο μήπως γίνει υποκλοπή του έργου χωρίς τη συναίνεσή τους. Το ίδιο αποτέλεσμα έχει και η κατάθεση αντιτύπων στο αρχείο του συμβολαιογράφου ή των οργανισμών συλλογικής δράσης, στους οποίους έχει ανατεθεί η διαχείριση από τους δικαιούχους. Το σύστημα της διοικητικής κατάθεσης ισχύει και σε άλλα κράτη, όπως στη Γαλλία, όπου εφαρμόζεται και για τα οπτικοακουστικά έργα, το λογισμικό και γενικότερα για τα έργα που έχουν σχέση με τις νέες τεχνολογίες, χωρίς βέβαια να αποτελεί προϋπόθεση για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. * 4 Η νομολογία έχει υπαγάγει στην κατηγορία των συλλεκτικών έργων δημοτικό δασμολόγιο με περιεχόμενο την ταξινόμηση της ύλης σύμφωνα με την κατηγορία των φορολογητέων αντικειμένων, την ερμηνεία των νομοθετικών διατάξεων και την παράθεση των σχετικών αποφάσεων των φορολογικών δικαστηρίων. * 5 α) Εξαίρεση ίσχυε στις ΗΠΑ, όπου είχε τεθεί ως προϋπόθεση για την άσκηση του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας η κατάθεση του έργου στο Copyright Office. β) Στη βιομηχανική ιδιοκτησία ισχύει το τυπικό σύστημα προστασίας, που εξαρτά την κτήση του σχετικού δικαιώματος από ορισμένες τυπικές προϋποθέσεις- π.. καταχώρηση δήλωσης σε δημόσιο βιβλίο ή εξασφάλιση μιας μορφής τυπικής δημοσιότητας (π.χ. πληροφόρηση των τρίτων για την ύπαρξη του δικαιώματος). ΑΡΤΕΜΙΣ ΤΡΙΚΗ Σελίδα 8
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΕΙΔΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ Ι. Τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών Α. Γενικά: Η κατάρτιση ενός προγράμματος που θέτει σε λειτουργία τους Η/Υ απαιτεί σημαντικούς ανθρώπινους, τεχνικούς και οικονομικούς πόρους μπορεί, ωστόσο, να γίνει αντικείμενο αντιγραφής με μικρό κόστος. Η προστασία των προγραμμάτων Η/Υ εξασφαλίζεται με την πνευματική ιδιοκτησία το δικαίωμα αυτό κρίθηκε το πιο κατάλληλο μέσο προστασίας, κυρίως γιατί ο απόλυτος και αποκλειστικός χαρακτήρας επιτρέπει την αποτελεσματική προστασία έναντι της αναπαραγωγής χωρίς προηγούμενη άδεια. Εξάλλου, η πνευματική ιδιοκτησία στηρίζεται στην αρχή της προστασίας χωρίς διατυπώσεις και αφορά τη μορφή (όχι την ιδέα!) πάνω στην οποία βασίζεται ο έργο, οπότε δεν εμποδίζεται η τεχνική πρόοδος ούτε δημιουργούνται μονοπώλια που δυσχεραίνουν την ανεξάρτητη ανάπτυξη. Η προστασία καλύπτει όλη τη ζωή του δημιουργού και 70 χρόνια μετά το θάνατό του. Β. Η Οδηγία 91/250 και ο Ν. 2121/1993 1. Το πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή ως προστατευόμενο έργο λόγου: Η Οδηγία 91/250 υποχρεώνει τα κράτη-μέλη να θεωρούν το πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή (καθώς και το προπαρασκευαστικό υλικό σχεδιασμού του* 6 ) ως λογοτεχνικό έργο. Ο όρος "πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή" σημαίνει μια σειρά εντολών που σκοπό έχουν να επιτρέψουν στη συσκευή επεξεργασίας πληροφοριών (δηλ. στον Η/Υ) να εκτελέσει ή να πετύχει ορισμένες λειτουργίες ή ορισμένα αποτελέσματα στην έννοια του προγράμματος Η/Υ περιλαμβάνονται κάθε μορφής προγράμματα. Το πρόγραμμα Η/Υ προστατεύεται ανεξάρτητα από τη μορφή του, ενώ οι ιδέες και οι αρχές στις οποίες βασίζεται δεν προστατεύονται με την πνευματική ιδιοκτησία* 7. Προϋπόθεση προστασίας των προγραμμάτων Η/Υ είναι η πρωτοτυπία τους, η οποία υφίσταται όταν είναι προσωπικά πνευματικά δημιουργήματα του δημιουργού τους ( ατομικότητα του δημιουργού + δημιουργικό ύψος που το διαφοροποιεί από άλλα προγράμματα = στατιστική μοναδικότητα του δημιουργήματος). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η απόφαση του ΜονΠρΑθ που δέχτηκε ότι αποτελεί πρωτότυπη δημιουργία η μουσική επιλογή, έκφραση και απόδοση με συγκεκριμένο προσωπικό τρόπο παραδοσιακών ρυθμών, έτσι ώστε ο χρήστης των αρμονιών, στα οποία ενσωματώνεται το πρόγραμμα Η/Υ να συνοδεύεται από μια ιδεατή ορχήστρα πολλών μουσικών, από τους οποίους καθένας παίζει ένα συγκεκριμένο όργανο σε συγκεκριμένο χρόνο και με συγκεκριμένο τρόπο επιλογής του. 2. Το υποκείμενο του δικαιώματος: Ως δημιουργός ενός προγράμματος θεωρείται το φυσικό πρόσωπο που έχει δημιουργήσει το πρόγραμμα αν το πρόγραμμα δημιουργήθηκε από ομάδα φυσικών προσώπων εφαρμόζονται οι διατάξεις που ισχύουν για τα έργα συνεργασίας ή για τα συλλογικά έργα. Το νομικό πρόσωπο μόνο δευτερογενώς μπορεί να αποκτήσει το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. Όταν ένα πρόγραμμα δημιουργείται από μισθωτό σε εκτέλεση σύμβασης εργασίας ή σύμφωνα με τις οδηγίες του εργοδότη, το περιουσιακό δικαίωμα μεταβιβάζεται αυτοδικαίως στον εργοδότη, εκτός αν υπάρχει αντίθετη συμφωνία. Στο πρόγραμμα που δημιουργείται στο πλαίσιο παραγγελίας με χαρακτήρα σύμβασης μίσθωσης έργου, αποκτά κατά τρόπο πρωτογενή- * 6 Το προπαρασκευαστικό υλικό του σχεδιασμού, από την άλλη, προστατεύεται μόνο αν οδηγεί στην κατάρτιση ενός προγράμματος Η/Υ, δηλ. όταν η φύση της προπαρασκευαστικής εργασίας είναι τέτοια ώστε το πρόγραμμα να μπορεί να προκύψει από αυτή σε ένα μεταγενέστερο στάδιο. * 7 Το ίδιο ισχύει και για τα συστήματα διασύνδεσης, δηλ. τα στοιχεία εκείνα που εξασφαλίζουν τη διασύνδεση και την επικοινωνία του προγράμματος με άλλο πρόγραμμα ή hardware, καθώς και με τους χρήστες. ΑΡΤΕΜΙΣ ΤΡΙΚΗ Σελίδα 9
την πνευματική ιδιοκτησία ο αρχικός δημιουργός του έργου (=εκείνος που δέχτηκε και εκτέλεσε την παραγγελία). Ας σημειωθεί ότι σε περίπτωση πλημμελούς εκπλήρωσης όσον αφορά την εκπόνηση, εφαρμογή και εγκατάσταση λογισμικού εφαρμόζονται οι γενικές διατάξεις του ΑΚ για την ανώμαλη εξέλιξη της ενοχής. Για τα προγράμματα Η/Υ καθιερώνεται το (μαχητό) τεκμήριο ότι δικαιούχος της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι το φυσικό ή νομικό πρόσωπο του οποίου το όνομα/επωνυμία εμφανίζεται πάνω στον υλικό φορέα κατά τον τρόπο που συνήθως χρησιμοποιείται για την ένδειξη του δικαιούχου. 3. Το περιεχόμενο του δικαιώματος: Ο δικαιούχος έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να πραγματοποιεί ή να παρέχει άδεια για την οριστική/προσωρινή αναπαραγωγή του προγράμματος με κάθε μέσο και μορφή, εν όλω ή εν μέρει. Η έννοια της αναπαραγωγής είναι ευρεία και καλύπτει τόσο τη σταθερή αναπαραγωγή, με την έννοια της ενσωμάτωσης σε υλικό φορέα, όσο και τη φευγαλέα αναπαραγωγή διευκρινίζεται ότι εφόσον η φόρτωση/εμφάνιση στην οθόνη, η εκτέλεση, η μεταβίβαση ή η αποθήκευση απαιτούν τέτοια αναπαραγωγή, οι πράξεις αυτές αποτελούν αναπαραγωγή και υπόκεινται σε άδεια εκ μέρους του δικαιούχου. Υφίσταται προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας στην περίπτωση παράνομης αντιγραφής προγράμματος Η/Υ και ειδικότερα σε κάθε αναπαραγωγή, εναποθήκευση του προγράμματος σε δίσκο/cd/δισκέτες και γενικά σε κάθε χρήση του προγράμματος, χωρίς την άδεια του δικαιούχου ( μεταβίβαση του δικαιώματος) η άδεια αυτή δίνεται μέσω μιας σύμβασης (="άδεια χρήσης τελικού χρήστη" => ο αδειούχος απλώς αποκτά ένα περιορισμένο δικαίωμα χρήσης). Άδεια του δικαιούχου απαιτείται για τη μετάφραση, προσαρμογή, διαρρύθμιση ή οποιαδήποτε άλλη μετατροπή του προγράμματος περαιτέρω, είναι αναγκαία και για κάθε μορφή διανομής στο κοινό, καθώς και για την εκμίσθωση του πρωτοτύπου προγράμματος Η/Υ ή των αντιγράφων του. Ας σημειωθεί ότι η πρώτη πώληση αντιγράφων ενός προγράμματος Η/Υ στην Κοινότητα από το δημιουργό ή με τη συγκατάθεσή του εξαντλεί το δικαίωμα διανομής (διάθεσης) του αντιτύπου αυτού μέσα στην Κοινότητα, με εξαίρεση του δικαιώματος ελέγχου των μεταγενέστερων εκμισθώσεων του προγράμματος ή αντιγράφων του. Τέλος, δεν είναι νοητή η δημόσια εκτέλεση του προγράμματος, όπως επίσης- φαίνεται να είναι δύσκολα νοητή η ραδιοτηλεοπτική μετάδοσή του είναι, όμως, δυνατή η παρουσίαση στο κοινό του προγράμματος με την έννοια της διάθεσης μέσω Internet. 4. Οι περιορισμοί του δικαιώματος: Εφόσον δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία, επιτρέπεται, χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς πληρωμή αμοιβής, η αναπαραγωγή, η μετάφραση, η προσαρμογή, η διασκευή ή οποιαδήποτε άλλη μετατροπή ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή, όταν οι πράξεις αυτές είναι αναγκαίες για την κατά προορισμό χρησιμοποίηση του προγράμματος, συμπεριλαμβανομένης και της διόρθωσης σφαλμάτων, από το πρόσωπο που το απέκτησε νομίμως. Ωστόσο, χρειάζεται άδεια του δημιουργού η αναπαραγωγή που είναι αναγκαία για τη φόρτωση, την εμφάνιση στην οθόνη, την εκτέλεση, τη μεταβίβαση ή την αποθήκευση του προγράμματος Η/Υ. Ο νόμιμος χρήστης ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή δεν μπορεί να εμποδιστεί συμβατικά να παραγάγει, χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς πληρωμή αμοιβής, ένα εφεδρικό αντίγραφο του προγράμματος στο μέτρο που αυτό είναι απαραίτητο για τη χρήση αντίθετη συμβατική ρύθμιση είναι άκυρη. Επιτρέπεται στο νόμιμο χρήστη αντιγράφου προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή, χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς πληρωμή αμοιβής, η παρακολούθηση, η μελέτη ή η δοκιμή της λειτουργίας του προγράμματος προκειμένου να εντοπισθούν οι ιδέες και αρχές που αποτελούν τη βάση οποιουδήποτε στοιχείου του προγράμματος, εάν οι ενέργειες αυτές γίνονται κατά τη διάρκεια πράξης που αποτελεί νόμιμη χρήση του προγράμματος αντίθετη συμφωνία δεν επιτρέπεται και είναι άκυρη. Αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση πέρα από τις παραπάνω περιπτώσεις δεν επιτρέπεται. Επιτρέπεται στο νόμιμο χρήστη αντιγράφου προγράμματος, χωρίς την άδεια του δημιουργού και ΑΡΤΕΜΙΣ ΤΡΙΚΗ Σελίδα 10
χωρίς πληρωμή αμοιβής, η ενέργεια των πράξεων, που αναφέρθηκαν παραπάνω, εφόσον είναι απαραίτητη προκειμένου να ληφθούν οι αναγκαίες πληροφορίες για τη διαλειτουργικότητα ενός ανεξάρτητα δημιουργηθέντος προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή με άλλα προγράμματα, εφόσον οι αναγκαίες για τη διαλειτουργικότητα πληροφορίες δεν ήταν ήδη ευκόλως και ταχέως προσιτές στο νόμιμο χρήστη και εφόσον οι πράξεις περιορίζονται στα μέρη του αρχικού προγράμματος, που είναι απαραίτητα για τη διαλειτουργικότητα αυτή. Οι διατάξεις της προηγούμενης παραγράφου δεν επιτρέπουν, οι πληροφορίες που ελήφθησαν κατ' εφαρμογή τους: α) να χρησιμοποιηθούν για σκοπούς άλλους εκτός από την επίτευξη της διαλειτουργικότητας του ανεξάρτητα δημιουργηθέντος προγράμματος, β) να ανακοινωθούν σε άλλα πρόσωπα εκτός από τις περιπτώσεις όπου αυτό απαιτείται για τη διαλειτουργικότητα του ανεξάρτητα δημιουργηθέντος προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή, γ) να χρησιμοποιηθούν για την επεξεργασία, την παραγωγή ή την εμπορία προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή, του οποίου η έκφραση είναι κατά βάση όμοια προς το αρχικό πρόγραμμα ή για οποιαδήποτε άλλη πράξη που προσβάλλει την πνευματική ιδιοκτησία του δημιουργού. Οι διατάξεις του παρόντος άρθρου δεν μπορούν να ερμηνευθούν έτσι ώστε να επιτρέπεται η εφαρμογή τους κατά τρόπο που θα έβλαπτε την κανονική εκμετάλλευση του προγράμματος του ηλεκτρονικού υπολογιστή ή θα προκαλούσε αδικαιολόγητη βλάβη στα νόμιμα συμφέροντα του δημιουργού του. Όλοι οι παραπάνω περιορισμοί αφορούν μόνο το νόμιμο χρήστη του προγράμματος πρόκειται για ειδικούς και αποκλειστικούς περιορισμούς τεχνολογικού περιεχομένου που αφορούν τα προγράμματα Η/Υ και εφαρμόζονται μόνο στις περιπτώσεις που περιοριστικά προβλέπονται στις συγκεκριμένες ρυθμίσεις. Κατά συνέπεια, οι περιορισμοί των άρθρων 18 επ. του Ν. 2121/1993 δεν έχουν εφαρμογή στα προγράμματα Η/Υ. Γ. Λογισμικό ανοιχτού κώδικα και Γενική Δημόσια Άδεια: Στον αντίποδα της προστασίας του λογισμικού με τη διανοητική ιδιοκτησία είναι τα ελεύθερα προγράμματα "ανοιχτού κώδικα" ή "ανοιχτής πηγής", όπως το Linux. Ο μηχανισμός λειτουργίας του προγράμματος "ανοιχτού κώδικα" στηρίζεται στη λογική της μη εμπορευσιμότητας του Internet ο πηγαίος κώδικας είναι ελεύθερος και προσβάσιμος στο κοινό με συνέπεια όλοι οι χρήστες και οι προγραμματιστές να μπορούν να βελτιώσουν και να αναβαθμίσουν το πρόγραμμα. Το λογισμικό ανοιχτού κώδικα (open source) διατίθεται, χρησιμοποιείται, αναπαράγεται, τροποποιείται και διανέμεται περαιτέρω ελεύθερα με βάση τους όρους που προβλέπονται στη Γενική Δημόσια Άδεια. Η αρχή στην οποία στηρίζεται το λογισμικό ανοιχτού κώδικα είναι ότι κανείς δεν αποκτά δικαιώματα και κατά συνέπεια- κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει την περαιτέρω χρήση και εφαρμογή του προγράμματος που διατίθεται με βάση τους όρους της Γενικής Δημόσιας Άδειας. Βασικό γνώρισμα είναι ότι η διάκριση μεταξύ του δημιουργού και του χρήστη, αφού ο χρήστης μπορεί να γίνει δημιουργός και αντίστροφα. Πάντως, και το λογισμικό ανοιχτού κώδικα προστατεύεται με την πνευματική ιδιοκτησία και η Γενική Δημόσια Άδεια νομικά ανήκει στις άδειες εκμετάλλευσης της πνευματικής ιδιοκτησίας πράγματι, η ελεύθερη, ανοιχτή και δωρεάν χρήση δεν αναιρεί την πνευματική ιδιοκτησία του λογισμικού ανοιχτού κώδικα, αφού και αυτό πρέπει να χρησιμοποιείται σύμφωνα με το νόμο και τους συμβατικούς όρους που έχουν τεθεί από το δημιουργό ή τον εκάστοτε δικαιούχο. Τα δικαιώματα τα οποία δεν μεταβιβάζονται με τη Γενική Δημόσια Άδεια παραμένουν στο δημιουργό σύμφωνα με την αρχή της αυτοτέλειας και του μερισμού των εξουσιών, σύμφωνα με τη θεωρία του σκοπού της σύμβασης και τους ερμηνευτικούς κανόνες του νόμου. Στο πνεύμα αυτό, η χορήγηση Γενικής Άδειας για χρήση ανοιχτού λογισμικού εξαρτάται από την τήρηση των συγκεκριμένων συμβατικών όρων, όπως η τροποποίηση του λογισμικού, η περαιτέρω διανομή του προγράμματος με τον πηγαίο κώδικα και τους ίδιους όρους, η κατάργηση κάθε δικαιώματος το οποίο προβλέπεται από την άδεια χρήσης σε περίπτωση παράβασης των όρων της άδειας κλπ. ΑΡΤΕΜΙΣ ΤΡΙΚΗ Σελίδα 11
Οι συμβατικοί όροι ως προς την άδεια χρήσης του λογισμικού είναι έγκυροι στο μέτρο που δεν αντιβαίνουν στα ΑΚ 178-179 και στις αρχές του εθνικού δικαίου. Περαιτέρω μπορεί να υποστηριχθεί ότι οι συμβατικοί αυτοί όροι έχουν απόλυτη ενέργεια και όχι απλώς ενοχική, αφού ο άυλος χαρακτήρας της πνευματικής ιδιοκτησίας επιτρέπει τη σύγχρονη χρήση από πολλούς και κάνει σκόπιμη την αναγνώριση απόλυτης ενέργειας στις συμβάσεις και άδειες εκμετάλλευσης, όταν παραβιάζεται συμβατικός όρος που απορρέει από απόλυτο και αποκλειστικό δικαίωμα. Με βάση τις σκέψεις αυτές, οι όροι της Γενικής Δημόσιας Άδειας ισχύουν έναντι παντός, ενώ η μη τήρησή τους συνιστά προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και συνεπάγεται την επιβολή των κυρώσεων που προβλέπονται στο νόμο. Επιπλέον, γίνεται δεκτό ότι η σύμβαση παραχώρησης λογισμικού ανοιχτού κώδικα συνιστά σύμβαση δωρεάς με διαλυτική αίρεση, αφού η συνέχισή της εξαρτάται από τη ματαίωση της διαλυτικής αίρεσης δυνάμει της οποίας σε περίπτωση παράβασης των όρων της Γενικής Δημόσιας Άδειας- καταργείται κάθε δικαίωμα που προβλέπεται στην άδεια αυτή. Σύμφωνα με τη Γενική Δημόσια Άδεια, κάθε αντίγραφο του προγράμματος θα πρέπει να περιλαμβάνει δήλωση για την πνευματική ιδιοκτησία με αναφορά του ονόματος του αρχικού δημιουργού καθώς και του χρήστη που τροποποίησε το πρόγραμμα, ενώ θα πρέπει να περιλαμβάνεται και η ημερομηνία τροποποίησης. Ο όρος αυτός δεν δημιουργεί πρόβλημα γιατί δέχεται την προστασία του ηθικού δικαιώματος και ειδικότερα της εξουσίας αναγνώρισης της πατρότητας. Δ. Η άδεια δημόσιας χρήσης για την ΕΕ: Στο πλαίσιο ευρωπαϊκών προγραμμάτων έχουν δημιουργηθεί λογισμικά για την ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ δημόσιων διοικήσεων (π.χ. το CIR- CA που είναι ένα ομαδικό λογισμικό ανταλλαγής εγγράφων μεταξύ κλειστών ομάδων χρηστών, το IPM που επιτρέπει την άμεση διαβούλευση μέσω διαδικτύου και συμβάλλει στη μείωση της απόστασης ανάμεσα στις δημόσιες διοικήσεις και τους ενδιαφερομένους κλπ) η Ευρωπαϊκή Κοινότητα είναι δικαιούχος της πνευματικής ιδιοκτησίας επί των λογισμικών αυτών (=>δικαιώματα επί του κώδικα μηχανής και του πηγαίου κώδικα) δυνάμει συμβάσεων. Δημόσιες διοικήσεις που δεν ανήκουν στα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας χρησιμοποιούν τέτοια προγράμματα με βάση τις άδειες που τους χορηγεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ενώ παρατηρείται αύξηση ενδιαφέροντος για δημοσίευση του πηγαίου κώδικα με τη μορφή άδειας που δεν περιορίζει την πρόσβαση ή την τροποποίηση του πηγαίου κώδικα. Για τους λόγους αυτούς καθιερώθηκε η "άδεια δημόσιας χρήσης για την ΕΕ", η οποία επιδιώκει να ενισχύσει τη νομική διαλειτουργικότητα μέσω της θέσπισης ενός κοινού πλαισίου για το λογισμικό των δημοσίων διοικήσεων. Από πλευράς εθνικού δικαίου, η άδεια δημόσιας χρήσης για την ΕΕ μπορεί να υπαχθεί στις μη αποκλειστικές άδειες εκμετάλλευσης ανήκει στην κατηγορία αδειών ανοικτού λογισμικού και είναι προσαρμοσμένη στο ευρωπαϊκό δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας. Ειδικότερα, προβλέπονται διατάξεις ανάλογες με το ουσιαστικό και ηθικό δικαίωμα, ρυθμίζεται το εφαρμοστέο δίκαιο και η δικαιοδοσία του Δικαστηρίου Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, ενώ περιλαμβάνονται ρήτρες για την αποδοχή των όρων άδειας, την αποποίηση της ευθύνης και τη μη παροχή εγγύησης. Κατά τους ορισμούς της άδειας αυτής > α) "Πρωτότυπο έργο ή λογισμικό" είναι το λογισμικό που διανέμεται ή/και παρουσιάζεται στο κοινό από τον χορηγό της άδειας, το οποίο κατά περίπτωση διατίθεται ως πηγαίος κώδικας ή και ως κώδικας μηχανής. // β) "Παράγωγα έργα" είναι το έργο ή το λογισμικό που μπορούν να δημιουργηθούν από τον αδειούχο, με βάση το πρωτότυπο έργο ή τροποποιήσεις του. Η άδεια δεν ορίζει ποιος είναι ο απαιτούμενος βαθμός της τροποποίησης ή της εξάρτησης από το πρωτότυπο έργο, ώστε ένα έργο να χαρακτηρίζεται παράγωγο το ζήτημα ρυθμίζεται από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας. // γ) "Πηγαίος κώδικας" είναι η αναγνώσιμη για τον άνθρωπο μορφή του έργου, η οποία προσφέρεται για μελέτη και επεξεργασία. // δ) "Κώδικας μηχανής" είναι κάθε κώδικας, ο οποίος μετά από διαδικασία συμπίλησης- προορίζεται να εκτελεστεί από έναν Η/Υ ως πρόγραμμα. ΑΡΤΕΜΙΣ ΤΡΙΚΗ Σελίδα 12
Με τη άδεια παραχωρείται το δικαίωμα χρήσης, αναπαραγωγής, τροποποίησης του έργου και δημιουργίας παραγώγου, παρουσίασης στο κοινό-διανομής (=κάθε πράξη με την οποία πωλούνται, δίδονται, δανείζονται, εκμισθώνονται, διανέμονται, παρουσιάζονται στο κοινό, μεταδίδονται ή με άλλο τρόπο καθίστανται διαθέσιμα online ή offline αντίγραφα του έργου για τρίτους, που μπορεί να είναι φυσικά ή νομικά πρόσωπα), δανεισμού και εκμίσθωσης. Η άδεια είναι μη αποκλειστική και ισχύει σε παγκόσμιο επίπεδο για όλη τη διάρκεια της πνευματικής ιδιοκτησίας επί του λογισμικού (πρωτοτύπου έργου), χωρίς καταβολή αμοιβής (τελών εκμετάλλευσης πνευματικών δικαιωμάτων), δυναμένη να παραχωρηθεί περαιτέρω. Σε χώρες που αναγνωρίζουν το ηθικό δικαίωμα, ο χορηγός της άδεις παραιτείται από την άσκησή του, στο βαθμό που επιτρέπεται από τη νομοθεσία, ώστε η παραχώρηση της άδειας για τα προαναφερθέντα περιουσιακά δικαιώματα να παράγει αποτελέσματα. Η άδεια, πάντως, σε καμία περίπτωση δεν έχει σκοπό να στερήσει τον αδειούχο από τη δυνατότητα να επωφεληθεί από τους περιορισμούς του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας επί του λογισμικού. Ο χορηγός της άδειας (=το φυσικό πρόσωπο που διανέμει/παρουσιάζει στο κοινό το έργο του υπό τους όρους της άδειας) μπορεί να διαθέτει το έργο (λογισμικό) είτε σε μορφή πηγαίου κώδικα είτε σε μορφή κώδικα μηχανής (=>ο χορηγός παρέχει και ένα αντίγραφο του πηγαίου κώδικα αναγνώσιμο από Η/Υ ή υποδεικνύει αποθετήριο όπου είναι εύκολα και ελεύθερα προσπελάσιμος ο πηγαίος κώδικας για όλο το χρονικό διάστημα κατά το οποίο ο χορηγός της άδειας εξακολουθεί να διανέμει/παρουσιάζει το έργο στο κοινό). Στις υποχρεώσεις του αδειούχου περιλαμβάνονται > α) η νομική προστασία. β) το δικαίωμα μνείας = Ο αδειούχος θα πρέπει να τηρεί αμετάβλητες όλες τις ανακοινώσεις που αναφέρονται στο δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, στα διπλώματα ευρεσιτεχνίας ή τα εμπορικά σήματα, καθώς και όλες τις ανακοινώσεις που αναφέρονται στην άδεια και τη μη παροχή εγγράφων. Θα πρέπει περαιτέρω να περιλαμβάνει αντίγραφο των ανακοινώσεων και της άδειας σε κάθε αντίγραφο του έργου που διανέμει ή παρουσιάζει στο κοινό, ενώ θα πρέπει να φροντίζει ώστε κάθε παράγωγο έργο να φέρει εμφανή ανακοίνωση για την τροποποίηση του έργου και την ημερομηνία που αυτή πραγματοποιήθηκε. γ) η ρήτρα copyleft = Ο δικαιούχος υποχρεώνεται να πραγματοποιεί τη διανομή/παρουσίαση του πρωτότυπου έργου στο κοινό με τους όρους της παρούσας άδειας. Ο αδειούχος, όταν καθίσταται χορηγός της άδειας, δεν μπορεί να επιβάλει συμπληρωματικούς όρους ή προϋποθέσεις. δ) η ρήτρα συμβατότητας = Έχει πρακτική εφαρμογή για τις περιπτώσεις που ο αδειούχος διανέμει/παρουσιάζει στο κοινό παράγωγα έργα ή αντίγραφά τους βασισμένα στο πρωτότυπο ή και σε άλλο έργο που έχει αδειοδοτηθεί δυνάμει συμβατής άδειας, οπότε η συγκεκριμένη διανομή ή και παρουσίαση μπορεί να γίνει με τους όρους της εν λόγω άδειας. ε) η διάθεση του πηγαίου κώδικα = Όταν ο αδειούχος διανέμει/παρουσιάζει στο κοινό αντίγραφα του έργου, παρέχει ένα αντίγραφο πηγαίου κώδικα αναγνώσιμο από Η/Υ ή υποδεικνύει ένα αποθετήριο όπου ο εν λόγω κώδικας διατίθεται εύκολα και ελεύθερα για όλο το χρονικό διάστημα κατά το οποίο ο αδειούχος θα εξακολουθεί να διανέμει/παρουσιάζει το έργο. Ωστόσο, η άδεια δεν παρέχει δικαίωμα χρήσης των εμπορικών επωνυμιών, των εμπορικών σημάτων και λοιπών σχετικών ονομάτων του χορηγού της άδειας, εκτός αν σύμφωνα με εύλογες και συνήθεις πρακτικές απαιτείται μνεία της προέλευσης του έργου. Ο αρχικός χορηγός της άδειας εγγυάται ότι το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας επί του πρωτοτύπου έργου ανήκει σε αυτόν ή ότι του έχει δοθεί η σχετική άδεια και ότι έχει την εξουσία να παραχωρήσει την άδεια. Κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που τροποποιεί το έργο με τους όρους της παρούσας άδειας ή που συμβάλλει με άλλο τρόπο στη δημιουργία παραγώγου έργου (συντελεστής) εγγυάται ότι το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας επί των τροποποιήσεων που επιφέρει στο έργο ανήκουν σε αυτόν ή ότι του έχει δοθεί σχετική άδεια και ότι έχει την εξουσία για περαιτέρω παραχώρηση. Ο αρχικός χορηγός και οι διαδοχικοί συντελεστές παραχωρούν άδεια για τα τμήματα με τα οποία έχουν συμβάλει στο έργο με τους όρους της παρούσας άδειας. ΑΡΤΕΜΙΣ ΤΡΙΚΗ Σελίδα 13