Εισαγωγή στη Βυζαντινή Λογοτεχνία Ενότητα 2: Ιστορία - Χρονογραφία. Πρώιμη περίοδος, Α' Μέρος Μέσης περιόδου Μαρίνα Λουκάκη Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Φιλολογίας Τομέας Βυζαντινής Φιλολογίας και Λαογραφίας
Χρονογραφία Νεωτερισμός στην ιστοριογραφική παράδοση. Πρόγονοι: Υπατικοί Κατάλογοι και Χρονικά Πόλεων ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Εμπνέεται από το βιβλικό μοντέλο ιστορίας. Οικουμενική ιστορία της ανθρωπότητας από κτίσεως κόσμου (από Αδάμ). 2
Χρονογραφία Πρώιμης βυζαντινής περιόδου Ακμάζει τον 6ο και τον 7ο αιώνα. Η ιστορία ως ιστορία σωτηρίας που κινεί ο Θεός για τον άνθρωπο. Τα γεγονότα ερμηνεύονται ως ενέργειες του Θεού. Ο χρονογράφος δεν ενδιαφέρεται να ερμηνεύσει ή να αναλύσει. Απευθύνεται σε ευρύ αναγνωστικό κοινό ευσεβών χριστιανών. Γλώσσα συνήθως απλή και προσιτή, πολύ κοντά στην ομιλούμενη της εποχής. Ύφος λαϊκότροπο και ιδιωματικό. Σημασία στη χρονολόγηση. 3
Σημαντικότερα έργα πρώιμης εποχής Χρονογραφία Ιωάννη Μαλάλα Χρονογραφία Ιωάννη Αντιοχέα Ανωνύμου, Πασχάλιο Χρονικό 4
Ιωάννης Μαλάλας (6 ος αι.) Eξελληνισμένος Σύρος Σπούδασε ρητορική (malal ή malel (συριακά) = ρήτορας, κήρυκας, δικηγόρος) Έζησε και συνέθεσε το έργο του μάλλον στην Aντιόχεια 5
Χρονογραφία Ιωάννη Μαλάλα 18 βιβλία αρχίζει από κτίσεως κόσμου και φτάνει μέχρι το 563. Πραγματεύεται μεγάλες ιστορικές ενότητες χωρίς ιστορική και χρονολογική συνέχεια μεταξύ τους. Από τα βιβλικά επεισόδια του κατακλυσμού του Nώε και τους πατριάρχες της Παλαιάς Διαθήκης, περνά στην ελληνική μυθολογία (Τρωικός πόλεμος). Ακολουθούν οι πόλεμοι του Μ. Αλεξάνδρου, τα ελληνιστικά χρόνια, η ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Καταλήγει στις βασιλείες του M. Kωνσταντίνου, του Θεοδοσίου του A, του Θεοδοσίου του B', του Zήνωνα, του Aναστασίου, του Iουστίνου και του Iουστινιανού. 6
Ιωάννης Μαλάλας [2] Έκδοση κειμένου: I. Thurn, Ioannis Malalae Chronographia [CFHB 35], Βερολίνο Νέα Υόρκη 2000. Μετάφραση: E. και M. Jeffreys R. Scott, The Chronicle of John Malalas [ByzAustr 4], Μελβούρνη 1986 (αγγλική μετάφραση και σχόλια). 7
Ιωάννης Μαλάλας [3] 18.) Μετὰ δὲ τὸ ὄγδοον ἔτος τῆς αὐτοῦ Ἰουστίνου βασιλείας καὶ μηνῶν θʹ καὶ ἡμέρας εʹ συνεβασίλευσεν αὐτῷ ὁ θειότατος Ἰουστινιανὸς ὁ συγγενὴς αὐτοῦ, ὁ μεγαλόψυχος εἰς ὑπερβολήν, μετὰ τῆς Αὐγούστας Θεοδώρας, στεφθεὶς ὑπὸ τοῦ θειοτάτου αὐτοῦ θείου Ἰουστίνου μηνὶ ξανθικῷ τῷ καὶ ἀπριλλίῳ κατὰ τοὺς Ῥωμαίους τῆς εʹ ἰνδικτιῶνος, καὶ τῷ φοε ἔτει κατὰ τοὺς Ἀντιοχεῖς τῆς Συρίας ἐπὶ τῆς ὑπατείας Μαβορτίου. ὅστις βασιλεὺς Ἰουστινιανὸς πολλὰ ἐχαρίσατο τῇ αὐτῇ τῶν Ἀντιοχέων πόλει καὶ εἰς πᾶσαν πόλιν τῆς Ῥωμαϊκῆς πολιτείας ποιήσας μεγάλην κατάστασιν καὶ ἐν ἑκάστῃ δὲ πόλει κατέπεμψε θείας σάκρας, ὥστε τιμωρηθῆναι τοὺς ἀταξίας ἢ φόνους ποιοῦντας, ὁποίου δ ἂν ὑπάρχωσι μέρους, ὥστε μὴ τολμᾶν τινα τοῦ λοιποῦ τὴν οἱανδήποτε ἀταξίαν ποιῆσαι, φόβον ἐνδειξάμενος εἰς πάσας τὰς ἐπαρχίας. (έκδ. I. Thurn, Ioannis Malalae Chronographia, CFHB 35, Βερολίνο Νέα Υόρκη 2000, κεφ. 17. 18). 8
Ονόματα Μηνών του Μακεδονικού Ημερολογίου Χρήση στην Αντιόχεια Υπερβερεταίος: Οκτώβριος Δίος: Νοέμβριος Απελλαίος: Δεκέμβριος Αυδυναίος: Ιανουάριος Περίτιος: Φεβρουάριος Δύστρος: Μάρτιος Ξανθικός: Απρίλιος Αρτεμίσιος: Μάιος Δαίσιος: Ιούνιος Πάνεμος: Ιούλιος Λώος: Αύγουστος Γορπιαίος: Σεπτέμβριος Το πρώτο έτος του Διονυσιακού ημερολογίου αντιστοιχεί στο 49 του ημερολογίου της Αντιόχειας. V. Grumel: Traité d Etudes Byzantines, I. La Chronologie, Paris 1958. 9
7ος - πρώτο μισό 9 ου αι. Χρονογραφία Θεοφάνης Ομολογητής (περ.760-12/5/817) Γεώργιος Μοναχός (πρώτο μισό 9 ου αι.) 10
Θεοφάνης Κείμενο: C. de Boor, Theophanis Chronographia, 2 τόμ., Λιψία 1883 85. Μετάφραση: C. Mango - R. Scott, The Chronicle of Theophanes Confessor: Byzantine and Near Eastern History AD 284 813, Οξφόρδη 1997 (αγγλική μετάφραση και σχόλια). 11
Θεοφάνης [2] Ῥώμης ἐπίσκοπος Γρηγόριος ἔτη θʹ. θʹ. βʹ. αʹ. ιαʹ. κʹ. Τούτῳ τῷ ἔτει ἤρξατο ὁ δυσσεβὴς βασιλεὺς Λέων τῆς κατὰ τῶν ἁγίων καὶ σεπτῶν εἰκόνων καθαιρέσεως λόγον ποιεῖσθαι. καὶ μαθὼν τοῦτο Γρηγόριος, ὁ πάπας Ῥώμης, τοὺς φόρους τῆς Ἰταλίας καὶ Ῥώμης ἐκώλυσε γράψας πρὸς Λέοντα ἐπιστολὴν δογματικήν, μὴ δεῖν βασιλέα περὶ πίστεως λόγον ποιεῖσθαι καὶ καινοτομεῖν τὰ ἀρ-χαῖα δόγματα τῆς ἐκκλησίας, τὰ ὑπὸ τῶν ἁγίων πατέρων δογματισθέντα. Τῷ δ αὐτῷ ἔτει καὶ ὁ χείμαρρος πλημμυρήσας εἰσῆλθεν εἰς Ἔδεσαν τὴν πόλιν καὶ πολλοὺς ἠφάνισεν. (C. de Boor, Theophanis Chronographia, Ι, Λιψία 1883, 404). 12
Γεώργιος Μοναχός Κείμενο: C. de Boor και Peter Wirth, Georgii Monachi Chronicon, Στουτγάρδη 1978. 13
7 ος - πρώτο μισό 9 ου αι. Κλασσικίζουσα Ιστοριογραφία Νικηφόρος Πατριάρχης (750-5/4/828) Κείμενα, μεταφράσεις: C. Mango, Nikephoros Patriarch of Constantinople, Short History [CFHB 13], Washington DC 1990 (ελληνικό κείμενο με παράλληλη αγγλική μετάφραση). Λ. Κωσταρέλη, Νικηφόρος πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιστορία Σύντομος, Αθήνα 1994 (κείμενο, μετάφραση και σχόλια). 14
Ιωάννης Καμινιάτης Αρχές 10 ου αι. Άλωση Θεσσαλονίκης Άραβες 904 Κείμενο: G. Böhlig, Ioannis Caminiatae de expugnatione Thessalonicae [CFHB 4] Berlin 1973. Μετάφραση: Ε. Τσολάκης, Ιωάννης Καμινιάτης Εις την άλωσιν της Θεσσαλονίκης [ΚΒΙ 10], Αθήνα 2000 (κείμενο, μετάφραση και σχόλια). 15
Τέλος Ενότητας
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 17
Σημειώματα
Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση διαθέσιμη εδώ http://eclass.uoa.gr/courses/phil621/ 19
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών, Μαρίνα Λουκάκη 2015. Μαρίνα Λουκάκη. «Εισαγωγή στη Βυζαντινή Λογοτεχνία. Ενότητα 2: Ιστορία - Χρονογραφία. Πρώιμη περίοδος, Α' Μέρος Μέσης περιόδου». Έκδοση: 1.0. Αθήνα 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://opencourses.uoa.gr/courses/phil2/ 20
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 21
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 22