ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ στο ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ. ΘΕΜΑ: Η έννοια του εργατικού ατυχήματος. Εισηγήτρια: Δέσποινα Σκέντου Επιβλέπων καθηγητής: Άγγελος Στεργίου

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ στο ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΘΕΜΑ: Η έννοια του εργατικού ατυχήματος Εισηγήτρια: Δέσποινα Σκέντου Επιβλέπων καθηγητής: Άγγελος Στεργίου ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ι. Εισαγωγικά.σελ.4 ΙΙ. Το νομοθετικό πλαίσιο.σελ.7 α) Ιστορικά στοιχεία - Οι πρώτες νομοθετικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση των εργατικών ατυχημάτων.σελ.7 β) Η πορεία προς το ν.551/1915..σελ.8 γ) Το νομικό έρεισμα της ευθύνης του εργοδότη στο νόμο 551/15..σελ.11 i) Γενικά.σελ.11 ii) Η θεωρία του επαγγελματικού κινδύνου...σελ.12 iii) Η ανάγκη προστασίας του οικονομικά ασθενέστερου.σελ.13 iv) Η υποχρέωση πρόνοιας του εργοδότη..σελ.14 δ) Ζητήματα αποζημίωσης..σελ.15 i) Το δικαίωμα εκλογής του παθόντος μεταξύ του πλεονεκτήματος του ν.551/15 και της πλήρους αποζημίωσης του κοινού δικαίου σελ.15 ii) Ο υπαγόμενος στην ασφάλιση του Ι.Κ.Α. εργαζόμενος - Ο ν.1846/51 και η απαλλαγή του εργοδότη.σελ.17 iii) Το δικαίωμα για χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης...σελ.20 ε) Το εργατικό ατύχημα στην ασφαλιστική νομοθεσία.σελ.21 i) Γενικά στοιχεία - Η ασφαλιστική κάλυψη του ν.1846/51..σελ.21 ii) Η αντιμετώπιση από άλλους ασφαλιστικούς φορείς.σελ.23 ΙΙΙ. Η έννοια του εργατικού ατυχήματος...σελ.24 α) Ο ορισμός του νόμου (άρ.1 ν.551/15 και παρόμοιοι ορισμοί σε άλλα νομοθετήματα) σελ.24 β) Τα συνδεόμενα πρόσωπα και η μεταξύ τους σχέση.σελ.27 γ) Τα επιμέρους στοιχεία.σελ.30 i) Βίαιο συμβάν..σελ.30 ii) Αιτιώδης σύνδεσμος του βίαιου συμβάντος με την εργασία σελ.32 1. Γενικά σελ.32 2. Ατύχημα «κατά την εκτέλεση» της εργασίας...σελ.34 3. Ατύχημα με αφορμή την εκτέλεση της εργασίας..σελ.35 4. Ατύχημα κατά τη μετάβαση από την κατοικία στον τόπο εργασίας και αντίστροφα.σελ.37

3 iii) Έλλειψη πρόθεσης του παθόντος ως προς την πρόκληση του βίαιου συμβάντος..σελ.41 1. Γενικά...σελ.41 2. Η αμέλεια του παθόντος.σελ.42 3. Η περίπτωση αυτοκτονίας ως εργατικό ατύχημα σελ.43 iv) Ανικανότητα ή θάνατος του εργαζομένου...σελ.45 δ) Η περίπτωση νόσου ως εργατικού ατυχήματος..σελ.46 i) Οι εξαιρετικές και ανώμαλες συνθήκες.σελ.47 ii) Η σύσταση του οργανισμού του παθόντος - Ενδογενή αίτια νόσου - Το πρόβλημα του αιτιώδους συνδέσμου.σελ.49 iii) Η επιδείνωση νόσου ως εργατικό ατύχημα..σελ.51 iv) Συγκεκριμένες περιπτώσεις..σελ.54 1. Καρδιοπάθεια - Έμφραγμα.σελ.54 2. Καρκίνος σελ.56 3. Ψυχική νόσος. σελ.57 ε) Ιδιάζουσες περιπτώσεις εργατικού ατυχήματος..σελ.59 i) Εργατικά ατυχήματα ναυτικών..σελ.59 1.Νομική βάση της ευθύνης από ναυτεργατικό ατύχημα (άρ.25/ άρ.26 ΑΚ).σελ.59 2.Ατυχήματα ναυτικών εξ αφορμής της εργασίας τους σελ.61 ii) Το ατύχημα κατά τη διάρκεια απεργίας - Η ΟλΣτΕ 3280/1992 σελ.64 ΙV. Εργατικό ατύχημα και ειδικές περιπτώσεις εργαζομένων σελ.68 α) Μαθητευόμενοι...σελ.68 β) Οικιακοί μισθωτοί..σελ.69 γ) Τηλεργαζόμενοι...σελ.70 i) Γενικά.σελ.70 ii) Τηλεργασία και εργατικό ατύχημα σελ.72 δ) Διευθύνοντες υπάλληλοι...σελ.74 ε) Αλλοδαποί εργαζόμενοι...σελ.75 i) Η ρύθμιση του ν.551/15..σελ.75 ii) Οι παράνομα απασχολούμενοι αλλοδαποί σελ.78 V. Επίλογος σελ.79 Πίνακας Βιβλιογραφίας σελ.82 Πίνακας Νομολογίας.σελ.85

4 Ι. Εισαγωγικά Εργατικό ατύχημα θεωρείται ο θάνατος ή η πέραν των τεσσάρων ημερών ανικανότητα προς εργασία, που προήλθε από αναπηρία, τραυματισμό ή ασθένεια του εργαζομένου, εφόσον τα γεγονότα που προκάλεσαν τα ως άνω συμβάντα δεν οφείλονται σε δόλο του και συνέβησαν κατά τη διάρκεια της εργασίας του ή με αφορμή αυτή, ως άμεσο αποτέλεσμα της επενέργειας επί του οργανισμού του είτε κάποιας βίαιης δύναμης είτε των συνεπειών από τη διαβίωσή του για μεγάλο χρονικό διάστημα κάτω από ανθυγιεινές ή έκτακτες συνθήκες 1. Τρεις είναι οι βασικοί παράγοντες που συμβάλλουν στο εργατικό ατύχημα: ο τεχνικός εξοπλισμός, οι συνθήκες εργασίας και ο ανθρώπινος παράγοντας 2. Εργατικά ατυχήματα προκαλούνται ως επί το πλείστον από την επίδραση εξωτερικών αιτίων, όπως για παράδειγμα από πτώσεις, κακές κτιριακές εγκαταστάσεις, λανθασμένη λειτουργία μηχανών, εύφλεκτες ύλες, ηλεκτρικό ρεύμα 3. Μεγάλος αριθμός ατυχημάτων, όμως, οφείλεται και σε διάφορους άλλους παράγοντες, όπως η καταβαλλόμενη μυϊκή δύναμη, η διάρκεια της εργασίας, η κόπωση, οι κακές συνθήκες θερμοκρασίας 4. Ειδικά στην εποχή μας, κυρίαρχο χαρακτηριστικό της οποίας αποτελεί η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας και της χημικής βιομηχανίας, παρατηρείται έντονη αύξηση του αριθμού των εργατικών ατυχημάτων. Λέγεται ότι στη χώρα μας κάθε 40 ώρες έχουμε ένα νεκρό και κάθε 12 ώρες έναν προσωρινά ανάπηρο από εργατικό ατύχημα. Με μια γρήγορη ματιά στα στατιστικά στοιχεία 5 διαπιστώνουμε ότι από το 1985 μέχρι σήμερα, παρά την όποια περιστασιακή πρόοδο, ο αριθμός των θυμάτων εργατικών ατυχημάτων παραμένει σε απαράδεκτα υψηλά επίπεδα. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία δεν προσφέρουν ενδείξεις κατάλληλες για μια ανάλυση σε βάθος διότι, αφενός η Επιθεώρηση Εργασίας ενημερώνεται μόνο για τα πολύ βαριά ατυχήματα, αφετέρου οι στατιστικές που δημοσιεύει το Ι.Κ.Α. δεν αφορούν παρά μόνο τους εργαζομένους που είναι ασφαλισμένοι σε αυτό το ίδρυμα και 1 Βλαστός, Η σύμβαση εξαρτημένης εργασίας, τόμ. ΙΙ, Εκδόσεις Σάκκουλα 1990, σελ.942 2 Γαμβρούδης, ΕπιθΙΚΑ 2004, σελ.977 επ. 3 Βλ. παράρτημα 4 Παπαϊωάννου, Υγιεινή της εργασίας, Εκδόσεις Βίκτωρ Παπαζήσης 1968, σελ.49 5 Βλ. παράρτημα

5 δεν λαμβάνουν υπόψη τα εργατικά ατυχήματα των ασφαλισμένων σε άλλους οργανισμούς. Η ανάγκη πρόληψης και αντιμετώπισης των εργατικών ατυχημάτων προβάλλει εντονότατη αν αναλογιστεί κανείς τις συνέπειές τους τόσο σε ανθρωπιστικό και κοινωνικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Τα εργατικά ατυχήματα θίγουν την ανθρώπινη υπόσταση στην πιο κοινωνική της αποστολή, κατά τη συμβολή δηλαδή του ανθρώπου στην παραγωγική διαδικασία, πάνω στην οποία οικοδομείται η ευημερία όλων των υπολοίπων μελών της κοινωνίας 6. Επιπλέον, η οικονομική πλευρά του ζητήματος αφορά τόσο τους ίδιους τους παθόντες και τις οικογένειές τους όσο και τους εργοδότες, τους ασφαλιστικούς οργανισμούς αλλά και ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο 7. Τέλος, να υπογραμμιστεί ότι προκύπτει κι ένα πρόβλημα κοινωνικής ανισότητας ανάμεσα στους εργαζομένους, αφού ένα μεγάλο κομμάτι του εργατικού δυναμικού της χώρας μας ξεκινάει για τη δουλειά του με πολλαπλάσια πιθανότητα να πάθει ατύχημα ή και να σκοτωθεί απ ό,τι ένα άλλο. Ο Έλληνας νομοθέτης από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα συνειδητοποίησε την ανάγκη ουσιαστικής και ολοκληρωμένης αντιμετώπισης του μεγάλου αυτού προβλήματος που από τότε ήδη μάστιζε το εργατικό δυναμικό της χώρας και έσπευσε να πλαισιώσει νομοθετικά το ζήτημα των εργατικών ατυχημάτων θεσπίζοντας το ν.551/1915. Όπως αναλυτικά θα αναφερθεί παρακάτω, έκτοτε, μια σειρά νομοθετημάτων αναφέρονται στην έννοια του εργατικού ατυχήματος και προβλέπουν μέτρα αντιμετώπισής του. Όμως, ο τομέας στον οποίο πραγματικά χωλαίνει η χώρα μας είναι αυτός της πρόληψης των επαγγελματικών κινδύνων, ένας από τους οποίους είναι και τα εργατικά ατυχήματα. Διότι πέραν του κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου - το οποίο ως ένα σημείο έχει κάπως διαμορφωθεί - απαραίτητος είναι και ο έλεγχος εφαρμογής του στους χώρους εργασίας, διότι η νομοθεσία δεν αρκεί από μόνη της για την υλοποίηση μιας εθνικής πολιτικής. Ειδικά στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, λόγω της παραδοσιακής οργάνωσής τους, της νοοτροπίας των στελεχών τους, της κατάστασης του εξοπλισμού, των προτεραιοτήτων και των στόχων που θέτουν, αλλά και λόγω της ελλιπούς εξοικείωσής τους με τις νομοθετικές διατάξεις, παρατηρούνται ακόμα και 6 Κουκιάδης, Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές εργασιακές σχέσεις και το δίκαιο της ευελιξίας της εργασίας, Εκδόσεις Σάκκουλα 2005, σελ.510-511 7 Τάσιος-Βιντζηλαίος, Συμβολή στη μελέτη των εργατικών ατυχημάτων στον τομέα κατασκευών πολιτικού μηχανικού, ΕΕΔ 1979, σελ.489 επ.

6 ακραίες καταστάσεις σχετικά με τις συνθήκες εργασίας 8. Ανάλογη είναι η κατάσταση και στο Δημόσιο. Αρκεί να παρατηρήσουμε ότι στο Δημοσιοϋπαλληλικό Κώδικα δεν υπάρχει καν η έννοια του εργατικού ατυχήματος, με αποτέλεσμα αφενός μεν οι παθόντες να μην τυγχάνουν κάποιας ειδικής μεταχείρισης, αφετέρου να μην καταγράφονται τα εργατικά ατυχήματα των δημοσίων υπαλλήλων 9. Σε κάθε περίπτωση, επιβάλλεται να αναγνωρίσουμε το φιλεργατικό πνεύμα που διέπει τους νόμους που ρυθμίζουν την αντιμετώπιση των εργατικών ατυχημάτων και συγκεκριμένα του σημαντικότερου από αυτούς, του ν.551/1915. Η ειδική μεταχείριση που προβλέπει ο νόμος αυτός για τους παθόντες εργατικών ατυχημάτων βρίσκεται σε απόλυτη αναλογία με την άκρως δυσμενή θέση στην οποία αυτοί βρίσκονται. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της υπαγωγής στο νόμο αυτό είναι η απαλλαγή του εργαζομένου από το βάρος απόδειξης της υπαιτιότητας του εργοδότη λόγω της αντικειμενικής ευθύνης που βαραίνει τον τελευταίο. Άλλωστε, και στο ασφαλιστικό δίκαιο, στο ν.1846/51, ο οποίος ρυθμίζει τα του εργατικού ατυχήματος για τους ασφαλισμένους στο Ι.Κ.Α., περιλαμβάνονται μέτρα ευμενέστερα για τα θύματα εργατικών ατυχημάτων συγκριτικά με τις παροχές που προβλέπονται για τα θύματα εξωεργατικών ατυχημάτων. Καθίσταται προφανής, λοιπόν, η σημασία της επακριβούς οριοθέτησης των επιμέρους στοιχείων της έννοιας του εργατικού ατυχήματος και εν συνεχεία η ένταξη ή όχι του εκάστοτε συμβάντος στην ως άνω έννοια, ώστε να διαπιστώνεται κάθε φορά αν συντρέχει περίπτωση εργατικού ατυχήματος οπότε το θύμα χαίρει της ευνοϊκής αντιμετώπισης των ειδικών νόμων. Η νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων ασχολήθηκε κατά κόρον με το ζήτημα της έννοιας του εργατικού ατυχήματος και έχει δώσει πολύ αξιόλογα δείγματα, τείνοντας - ήδη από πολύ παλαιότερα - να την διευρύνει, με αποτέλεσμα την υπαγωγή στις ειδικές διατάξεις όλο και περισσότερων περιπτώσεων. Παρακάτω, αφού γίνει μια αναφορά στο νομοθετικό πλαίσιο για τα εργατικά ατυχήματα γενικότερα αλλά και πιο συγκεκριμένα στο βασικό νόμο 551/15, θα 8 Σπυρόπουλος (γενική επιμέλεια), Υγεία, Ασφάλεια και Συνθήκες εργασίας στην Ελλάδα, Εκδόσεις Σάκκουλα 2000, σελ.149-150 9 Σπυρόπουλος, ό.π., σελ. 162. Η μόνη σχετική αναφορά που γίνεται στο Δημοσιοϋπαλληλικό Κώδικα βρίσκεται στο άρ.44 (ν.2683/1999) το οποίο αναφέρει ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι έχουν δικαίωμα στη διασφάλιση συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας στο χώρο εργασίας και ότι για τους όρους υγιεινής και ασφάλειας του χώρου εργασίας των υπαλλήλων και τον έλεγχο τήρησής τους ισχύουν οι ειδικές διατάξεις.

7 αναλυθούν λεπτομερώς τα επιμέρους στοιχεία που συνιστούν την έννοια του εργατικού ατυχήματος μέσα από νομολογιακά παραδείγματα, θα εξετασθεί εκτενώς η σχέση εργατικού ατυχήματος και νόσου του εργαζομένου και, τέλος, θα παρατεθούν κάποιοι προβληματισμοί για την αντιμετώπιση τόσο ειδικών περιπτώσεων εργατικών ατυχημάτων όσο και ατυχημάτων που πλήττουν ειδικές κατηγορίες εργαζομένων. ΙΙ. Το νομοθετικό πλαίσιο α) Ιστορικά στοιχεία - Οι πρώτες νομοθετικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση των εργατικών ατυχημάτων Στην Ελλάδα για πρώτη φορά ελήφθησαν μέτρα για τη γενικότερη προστασία των εργαζομένων το 1835, με βασιλικό διάταγμα που έθετε σε ισχύ το γαλλικό εμπορικό κώδικα, ο οποίος ρύθμιζε κάποια σχετικά με το εργατικό ατύχημα θέματα 10. Εν συνεχεία, ο πρώτος κλάδος εργαζομένων για τον οποίο υπήρξε νομοθετική ρύθμιση για την περίπτωση εργατικού ατυχήματος ήταν αυτός των μεταλλείων και των μεταλλουργείων. Πρόκειται για το ν.βωμα /1901 «περί περιθάλψεως των εν τοις μεταλλείοις και μεταλλουργείοις παθόντων και των οικογενειών αυτών», σύμφωνα με τις διατάξεις του οποίου - όπως αυτές τελικά διαμορφώθηκαν μετά από τις όποιες τροποποιήσεις - οι εργάτες και υπάλληλοι που εργάζονται στα μεταλλεία και στα μεταλλουργεία και οι οποίοι υφίστανται ατύχημα από βίαιο συμβάν κατά την εκτέλεση της εργασίας τους ή με αφορμή αυτή, δικαιούνται αποζημίωση αν η αδυναμία τους να εργαστούν διήρκεσε πάνω από 4 ημέρες 11. Παρατηρούμε ότι ο πρώτος αυτός ορισμός του εργατικού ατυχήματος που χρησιμοποιήθηκε για έναν συγκεκριμένο κλάδο εργαζομένων διόλου δεν απέχει από τον ορισμό που μετέπειτα υιοθετήθηκε από το βασικό νομοθέτημα που αφορά τα εργατικά ατυχήματα, το ν.551/15. Ο ν.551/15 περί εργατικών ατυχημάτων θεσπίστηκε σε μια περίοδο κατά την οποία αναπτύχθηκε το προστατευτικό εργατικό δίκαιο (1910 έως 1920). Κατά την περίοδο αυτή θεσπίστηκαν και οι νόμοι για την αργία της Κυριακής, για τις ώρες εργασίας, για την υποχρεωτική καταγγελία κ.ά 12. Ο νόμος αυτός, όπως κωδικοποιήθηκε 10 Παπαϊωάννου, Υγιεινή της εργασίας, Εκδόσεις Βίκτωρ Παπαζήσης 1968, σελ.5 11 Δημητρακόπουλος, Εργατική Νομοθεσία, Εκδόσεις Δελτίου Εργατικής Νομοθεσίας 1976, σελ.90 12 Καλομοίρης, Βασικαί έννοιαι του ελληνικού εργατικού δικαίου, Εκδόσεις Ελληνικό κέντρο παραγωγικότητος 1976, σελ.12

8 με το β.δ. της 24.7/25.8.1920 και στη συνέχεια τροποποιήθηκε με σωρεία διατάξεων καλύπτει το σύνολο σχεδόν των εργαζομένων που συνδέονται με κάποιον εργοδότη με σχέση εξηρτημένης εργασίας, παρέχοντας διευρυμένη προστασία μέσω της καθιέρωσης της αντικειμενικής ευθύνης του εργοδότη. Εν τούτοις, η ισχύς του ν.551/15 περιορίστηκε σημαντικά μετά τη θέσπιση του ν.1846/51 περί Ι.Κ.Α., του επόμενου πολύ σημαντικού νομοθετήματος για τα εργατικά ατυχήματα. Ο νόμος αυτός ρυθμίζει αποκλειστικά το ζήτημα της αποζημίωσης λόγω εργατικού ατυχήματος των ασφαλισμένων στο Ι.Κ.Α. Επομένως, εφαρμογή του ν.551/15 χωρεί πλέον μόνο για τους μη ασφαλισμένους στον οργανισμό αυτό. Ο κατάλογος των νομοθετικών κειμένων που ρυθμίζουν τα ζητήματα των εργατικών ατυχημάτων είναι μακροσκελής, συμπεριλαμβανομένων και των σχετικών με το θέμα άρθρων του Αστικού Κώδικα (βλ. άρ.914,922,929,298,300,657,658 ΑΚ). Ενδεικτικά ας αναφερθεί ο ν.2078/52 «περί κυρώσεως της υπ αριθμ.17 ΔΣ περί αποζημιώσεως των ατυχημάτων εργασίας», το ν.δ. της 30/31.10.1935 «περί κυρώσεως της από 5 Ιουνίου 1925 ΔΣ περί εξομοιώσεως των αλλοδαπών και ιθαγενών εργατών εν τη αποζημιώσει των ατυχημάτων εργασίας», ο ν.2080/52 «περί κυρώσεως της υπ αριθμ.42 ΔΣ περί αποζημιώσεως των ατυχημάτων εργασίας», οι νόμοι που αφορούν τα εργατικά ατυχήματα στα δημόσια έργα (βλ. ν.5511/32, 5598/32, 6424/34, α.ν.649/37 και 1955/39, ν.δ.2137/43), ο α.ν.596/37 για τα αεροπορικά ατυχήματα, το άρ.66 2 του ΚΙΝΔ για τα ατυχήματα των ναυτικών, κ.ά 13. β) Η πορεία προς το ν.551/1915 Όπως ήδη ελέχθη, με νόμο του 1901 εισήχθησαν στο ελληνικό εργατικό δίκαιο διατάξεις σχετικές με την αντιμετώπιση των εργατικών ατυχημάτων των εργαζομένων στα μεταλλεία και στα μεταλλουργεία. Ο Έλληνας νομοθέτης, δηλαδή, συνειδητοποιώντας για πρώτη φορά την ανάγκη εξασφάλισης του εργαζομένου από τον επαγγελματικό κίνδυνο, έσπευσε να μεριμνήσει καταρχήν ειδικά και συγκεκριμένα για τα πιο «επικίνδυνα» επαγγέλματα. Εντούτοις, γρήγορα κατέστη προφανής η ανάγκη μιας ολοκληρωμένης λύσης του συνολικότερου προβλήματος των εργατικών 13 Βλ. επίσης στον Δημητρακόπουλο, Εργατική Νομοθεσία, Εκδόσεις Δελτίου Εργατικής Νομοθεσίας 1981, σελ.123-125, αναλυτικό κατάλογο των νομοθετικών κειμένων που προβλέπουν την εφαρμογή μέτρων για την υγιεινή και την ασφάλεια στο χώρο της εργασίας.

9 ατυχημάτων και των διαφορών που προέκυπταν εξ αυτών μεταξύ εργοδότη και εργαζομένου. Ο ν.551/15, ο οποίος αποτελεί σχεδόν αντιγραφή του γαλλικού νόμου του 1898 για τα εργατικά ατυχήματα, αποτέλεσε ορόσημο για τη συνολική αντιμετώπιση των ζητημάτων γύρω από τα εργατικά ατυχήματα. Πέραν της επιρροής του γαλλικού νόμου, ελήφθη υπ όψιν και ο ιταλικός νόμος του 1900, αφού ο ορισμός της έννοιας του εργατικού ατυχήματος που υιοθετήθηκε τελικά από το ν.551/15 αποτελεί πιστή μετάφραση του αντίστοιχου ορισμού του ιταλικού νόμου (άρ.7 αριθ.51) 14. Από τις εισηγητικές εκθέσεις τόσο του προσχεδίου όσο και του νομοσχεδίου αλλά και από τις συζητήσεις που ακολούθησαν στη Βουλή, προκύπτει ότι ο νόμος αυτός έτυχε επιμελημένης και μακράς επεξεργασίας 15. Όπως διαπιστώθηκε, λοιπόν, τα εργατικά ατυχήματα γίνονταν αφορμή για να διαμορφωθούν δύο ειδών άσχημες καταστάσεις: αφενός υπήρχαν οι εργαζόμενοιπαθόντες από εργατικό ατύχημα που δεν μπορούσαν καν να εξασφαλίσουν τους ελάχιστους πόρους προς το ζην και αναγκάζονταν να εργαστούν σε αφιλάνθρωπους εργοδότες με εξευτελιστική αμοιβή, αφετέρου υπήρχαν και οι εργαζόμενοι οι οποίοι στρέφονταν κατά των εργοδοτών εκβιάζοντάς τους και εξασφαλίζοντας μεγάλα χρηματικά ποσά, τα οποία όμως κατέληγαν να τα δίνουν συνήθως σ αυτόν ο οποίος είχε αναλάβει την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους 16. Άλλωστε, συχνό φαινόμενο ήταν και η περίπτωση των εργαζομένων οι οποίοι - τελώντας σε σχέση εξαρτημένης εργασίας και φοβούμενοι μήπως απολυθούν από τον εργοδότη τους - αναγκάζονταν στην περίπτωση δικαστικής διαμάχης να καταθέσουν συχνότερα υπέρ του τελευταίου και όχι υπέρ του παθόντος συναδέλφου τους. Όπως ελέχθη, λοιπόν, χαρακτηριστικά, ο νόμος 551/15 ήρθε να αποκαταστήσει το αίσθημα κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά και να επιφέρει και μια εξομάλυνση των μεταξύ εργοδότη και εργαζομένου σχέσεων μέσω του συμβιβασμού διαφόρων περιστάσεων 17. Ο ν.551/15 καθιερώνει το «ατομικό σύστημα» αποκατάστασης της ζημίας, το οποίο χαρακτηρίζεται από την αντικειμενική ευθύνη του εργοδότη, 14 Οικονόμου, Δίκαιον Εργατικών Ατυχημάτων και Επαγγελματικών Νόσων, σελ.118-119 15 Οικονόμου, ό.π., σελ.38 16 Μιχαλακόπουλος, Αγόρευσις εις την Βουλήν επί του σχεδίου νόμου «περί ευθύνης προς αποζημίωσιν των εξ ατυχήματος παθόντων εργατών και υπαλλήλων», ΕΕΔ 1968, σελ.1121 επ. 17 Μιχαλακόπουλος, ό.π., σελ.1122

10 ανεξαρτήτως της υπαιτιότητάς του 18. Γι αυτό το λόγο, η αποζημίωση περιορίζεται 19 για να μην επιβαρύνεται ιδιαιτέρως ο άνευ υπαιτιότητας ευθυνόμενος εργοδότης 20. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τις συζητήσεις που προηγήθηκαν της ψήφισης του νόμου εκφράστηκε από πολλούς η άποψη ότι η έννοια του πταίσματος ως βάση της ευθύνης προς αποζημίωση, η οποία ισχύει στο κοινό δίκαιο, δεν πρέπει να απομακρυνθεί ούτε και από την αποζημίωση λόγω εργατικού ατυχήματος. Ας αναφερθεί ότι υπό την κρίση της Γαλλικής Βουλής τέθηκαν δύο θεμελιώδεις αρχές: η αρχή του γερμανικού και αυστριακού νόμου, σύμφωνα με την οποία το πταίσμα του εργαζομένου δεν πρέπει να αποκλείει σε καμία περίπτωση το δικαίωμά του για αποζημίωση, και η αντίθετη αρχή, κατά την οποία σε περίπτωση πταίσματος του εργοδότη ο εργαζόμενος πρέπει να καταφύγει στις διατάξεις του κοινού δικαίου και σε περίπτωση πταίσματος του εργαζομένου θα πρέπει να κινηθεί αντίστοιχα ο εργοδότης στηριζόμενος στο κοινό δίκαιο. Μέσω του συμβιβασμού των δύο αυτών αρχών, ο γαλλικός νόμος τελικά δέχτηκε αν συντρέχει πταίσμα του εργοδότη να αυξηθεί το ποσό το οποίο θα πρέπει να πληρώσει, ενώ αν συντρέχει πταίσμα του εργαζομένου να ελαττωθεί το ποσό που αυτός θα λάβει 21. Ο έλληνας νομοθέτης επέλεξε τελικά την υπό του γαλλικού νόμου του 1898 καθιερωθείσα αρχή της κατ αποκοπήν αποζημίωσης, σύμφωνα με την οποία ο εργοδότης πληρώνει μειωμένη αποζημίωση σε περίπτωση πταίσματος του εργαζομένου 22. Ο νόμος, παρέχει τη διακριτική ευχέρεια στο δικαστή να μειώσει την αποζημίωση στην περίπτωση αυτή μέχρι ενός ορίου. Το όριο αυτό, δάνειο της ολλανδικής νομοθεσίας 23, ανέρχεται στο 50% της αποζημίωσης που θα αντιστοιχούσε κανονικά στον εργαζόμενο, δηλαδή σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται - ακόμη και επί αδικαιολόγητου πταίσματος του εργαζομένου 24 - να μειώσει ο δικαστής την οφειλόμενη αποζημίωση κάτω από το ήμισυ. Καθίσταται προφανές ότι η χώρα μας καθυστέρησε να οχυρωθεί νομοθετικά απέναντι στο θεμελιώδες πρόβλημα των εργατικών ατυχημάτων και όταν έσπευσε τελικά να μεριμνήσει και να προσαρμοστεί στις ανάγκες των καιρών επηρεάστηκε αναπόφευκτα από τα ήδη θεσπισμένα κείμενα ξένων νομοθεσιών. Το νομοπαραγωγικό 18 Μπάνας, Χρηματική ικανοποίηση εργατικού ατυχήματος, ΕΕΔ 1973, σελ.1412 επ. 19 Σε σχέση με αυτή που θα αναλογούσε στον παθόντα βάσει των διατάξεων του κοινού δικαίου. 20 Καλομοίρης, Βασικαί έννοιαι του ελληνικού εργατικού δικαίου, Εκδόσεις Ελληνικό κέντρο παραγωγικότητος 1976, σελ.284 21 Μιχαλακόπουλος, Αγόρευσις εις την Βουλήν επί του σχεδίου νόμου «περί ευθύνης προς αποζημίωσιν των εξ ατυχήματος παθόντων εργατών και υπαλλήλων», ΕΕΔ 1968, σελ.1123 22 Οικονόμου, Δίκαιον Εργατικών Ατυχημάτων και Επαγγελματικών Νόσων, σελ.39 23 Μιχαλακόπουλος, ό.π., σελ.1129 24 Όχι όμως και δόλου (βλ. παρακάτω, υπό ΙΙΙ γ iii)

11 της έργο, δηλαδή, εξαντλήθηκε ουσιαστικά στην απλή μεταφορά των ισχυουσών διατάξεων άλλων χωρών. Εντούτοις, δεν πρέπει να παραβλέπεται η τεράστια συνεισφορά της νομολογίας μας στην οριοθέτηση και ερμηνεία των διατάξεων του νόμου, με αποτέλεσμα μια διαρκώς διευρυνόμενη έννοια του εργατικού ατυχήματος, η οποία μπορεί να συμπεριλάβει στο πεδίο της όλο και περισσότερες περιπτώσεις ατυχημάτων και να προστατεύσει όσο το δυνατόν περισσότερους παθόντες εργαζομένους. γ) Το νομικό έρεισμα της ευθύνης του εργοδότη στο νόμο 551/15 i) Γενικά Σύμφωνα με το ν.551/15, σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος ο εργοδότης υπέχει αντικειμενική ευθύνη και υποχρεούται να καταβάλει την προβλεπόμενη αποζημίωση τόσο αν το ατύχημα οφείλεται σε πταίσμα του 25 ή σε μη τήρηση από αυτόν των μέτρων ασφαλείας όσο και αν οφείλεται σε τυχαία περιστατικά ή σε περιπτώσεις ανωτέρας βίας 26. Ο παθών εδώ απαλλάσσεται από την υποχρέωση επίκλησης και απόδειξης της υπαιτιότητας του εργοδότη την οποία κανονικά θα είχε βάσει του κοινού δικαίου, με το αντιστάθμισμα της κατ αποκοπήν αποζημίωσης ανάλογα με την έκταση και τη διάρκεια της ανικανότητας που του προκάλεσε το ατύχημα (άρ.3 ν.551/15) 27. Η ως άνω αντικειμενική ευθύνη του εργοδότη θεμελιώνεται καταρχήν στη θεωρία του επαγγελματικού κινδύνου κατά την οποία ο ωφελούμενος από την εργασία άλλου πρέπει να φέρει τις συνέπειες από τον κίνδυνο ορισμένων επαγγελμάτων ή επιχειρήσεων 28. Θεμελιώνεται, όμως, και στην ανάγκη προστασίας του ασθενέστερου έναντι του οικονομικά ισχυρότερου, στο πλαίσιο και της προστατευτικής λειτουργίας που καλείται να επιτελέσει το εργατικό δίκαιο 29. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι πολύ συχνά ο γενεσιουργός λόγος των εργατικών ατυχημάτων συνίσταται στην παράβαση εκ μέρους του εργοδότη των ειδικών υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη γενικότερη υποχρέωση πρόνοιας που τον βαραίνει απέναντι στο εργαζόμενο (άρ.662 ΑΚ). 25 Για την περίπτωση πταίσματος του εργαζομένου βλ. παρακάτω, υπό ΙΙΙ γ iii 26 Βλαστός, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα 2005, σελ.987 27 Ζερδελής, Εργατικό δικαιο, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα 2007, σελ.858 28 Παπαδημητρίου, Εργατικό δίκαιο 1994, σελ.292-293, Ο ίδιος, Ευθύνη εκ του εργατικού ατυχήματος, ΕλλΔνη 1978, σελ.409 επ. 29 Παπαδημητρίου, ό.π.

12 ii) Η θεωρία του επαγγελματικού κινδύνου Η αντικειμενική ευθύνη του εργοδότη που καθιερώνει ο ν.551/15 αποτελεί περίπτωση της γνωστής και από άλλες διατάξεις του κοινού δικαίου ευθύνης από διακινδύνευση. Αφού ο εργοδότης απολαμβάνει τους καρπούς που του αποδίδει η εργασία του μισθωτού που απασχολεί, είναι σκόπιμο να επωμίζεται τις ζημίες που μπορεί να προκύψουν από την εργασία αυτή, όπως στην περίπτωση εργατικού ατυχήματος, ανεξαρτήτως του αν αυτές οι ζημίες είναι συνέπεια δικής του συμπεριφοράς ή όχι. Τη θεωρία του επαγγελματικού κινδύνου επικαλείται και ο γαλλικός νόμος για τα εργατικά ατυχήματα ως δικαιολογητική βάση της αντικειμενικής ευθύνης του εργοδότη. Εντούτοις, στη γαλλική θεωρία υπήρξαν αντιρρήσεις, οι οποίες οδήγησαν στη διαμόρφωση μιας άλλης θεωρίας, αυτής των κινδύνων της διοικήσεως 30. Ένα από τα βασικά μειονεκτήματα της θεωρίας του επαγγελματικού κινδύνου - κατά την άποψη αυτή - είναι ότι αφού εκείνος που απολαμβάνει τα κέρδη της εργασίας πρέπει να φέρει και τα βάρη, τότε θα έπρεπε, κατά το δόγμα αυτό της ισότητας, ο εργοδότης να απαλλάσσεται αν αποδείκνυε ότι δεν απόλαυσε κέρδη. Αν πάλι νοείται ότι η ευθύνη του εργοδότη βασίζεται στον κίνδυνο που αυτός ο ίδιος δημιουργεί και τον οποίο διατρέχει ο εργαζόμενος, θα έπρεπε ο νόμος να αφορά μόνο τις επιχειρήσεις που ασχολούνται με καθαρά επικίνδυνες εργασίες. Τέλος, οι αμφισβητήσεις ως προς τη θεωρία του επαγγελματικού κινδύνου πηγάζουν και από το γεγονός ότι απαραίτητη προϋπόθεση υπαγωγής στο νόμο είναι όχι οποιαδήποτε σχέση μεταξύ εργοδότη και εργαζομένου, αλλά η σχέση εξαρτημένης εργασίας. Σ αυτή την τελευταία παρατήρηση στηρίχθηκε περισσότερο η θεωρία των κινδύνων της διοικήσεως. Σύμφωνα με αυτή, ο μισθωτός εκτελώντας την εργασία που του υποδεικνύει ο εργοδότης, υπό την επίβλεψη αυτού, για συγκεκριμένες ώρες και σύμφωνα με τους κανόνες που αυτός του επιβάλλει, δεν είναι κύριος της δραστηριότητάς του αλλά θέτει αυτή στην υπηρεσία και διεύθυνση του εργοδότη. Το ατύχημα, λοιπόν, που συμβαίνει υπό αυτές τις συνθήκες, κατά την υπηρεσία στον εργοδότη, δέον να βαρύνει εκείνον υπό τις διαταγές του οποίου εκτελέστηκε η εργασία 30 Εκτενής ανάλυση στον Οικονόμου, Δίκαιον Εργατικών Ατυχημάτων και Επαγγελματικών Νόσων, σελ.42 επ.

13 και όχι αυτόν που υπακούοντας την εκτέλεσε. Η εξουσία συνεπάγεται κινδύνους και αυτή φέρει την ευθύνη. Το βασικό μειονέκτημα τη θεωρίας των κινδύνων της διοικήσεως έγκειται στην αδυναμία της να εξηγήσει τον κατ αποκοπήν χαρακτήρα της αποζημίωσης που καθιερώνεται από το νόμο. Διότι, σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, θα έπρεπε ο εργοδότης να ευθύνεται με πλήρη αποζημίωση για κάθε ατύχημα το οποίο επέρχεται κατά την εργασία. Σ αυτό το σημείο υπερέχει η θεωρία του επαγγελματικού κινδύνου, η οποία και τελικά επικράτησε και που - αποδίδοντας τον κίνδυνο στο επάγγελμα - τον επιμερίζει κατά κάποιο τρόπο στα δύο μέρη, εργοδότη και εργαζόμενο. Άλλωστε, ενώ η πρωταρχική μέριμνα του νομοθέτη ήταν να θεμελιώσει την ευθύνη του εργοδότη στην έννοια του επαγγελματικού κινδύνου, εν συνεχεία η διάταξη της μη πλήρους αποζημίωσης και μάλιστα της παντελούς στέρησης αυτής στην περίπτωση δόλου του παθόντος δείχνουν ότι ο νομοθέτης δεν ενέμεινε στην απόλυτη ισχύ της έννοιας αυτής, αλλά ότι ο ίδιος εισήγαγε στο νόμο και την έννοια του πταίσματος - υπό μία λανθάνουσα θα λέγαμε μορφή - μετριάζοντας κατά κάποιο τρόπο την έννοια του επαγγελματικού κινδύνου 31. Τέλος, σύμφωνα με Ολομέλεια του Αρείου Πάγου 32, η αρχή του επαγγελματικού κινδύνου απορρέει και από τη διαπίστωση ότι το απασχολούμενο στις οριζόμενες από το άρ.2 ν.551/15 επιχειρήσεις προσωπικό, λόγω της βαθμιαίας εξοικείωσης με τους κινδύνους και της απορρόφησης της προσοχής στην εκτέλεση των καθηκόντων οδηγείται σε παραμέληση της ενδεικνυόμενης προφύλαξης και παρουσιάζει αυξημένες πιθανότητες να υποστεί εργατικό ατύχημα. iii) Η ανάγκη προστασίας του οικονομικά ασθενέστερου Ένα βασικό χαρακτηριστικό που συνοδεύει τη σχέση που συνδέει τον εργαζόμενο με τον εργοδότη - πάντα στο πλαίσιο της εξάρτησης του πρώτου από τον τελευταίο - είναι η έλλειψη συναλλακτικής ισότητας των συμβαλλομένων. Ο εργαζόμενος, ενόψει της ανάγκης άμεσης αξιοποίησης του μοναδικού βιοποριστικού του μέσου, των εργατικών του δυνάμεων, δεν έχει μεγάλη ελευθερία να συναλλαχθεί, 31 Οικονόμου, Δίκαιον Εργατικών Ατυχημάτων και Επαγγελματικών Νόσων, σελ.50 32 ΟλΑΠ 1267/1976, ΝοΒ 25, σελ.895

14 με αποτέλεσμα συχνά να υποκύπτει σε πιέσεις και απαιτήσεις του εργοδότη, στις οποίες δεν θα υπέκυπτε αν είχε τη δυνατότητα να διαπραγματευτεί μαζί του επί ίσοις όροις. Ακόμα και στην περίπτωση, όμως, μιας σύμβασης εξηρτημένης εργασίας με εξίσου ευνοϊκούς για τον εργαζόμενο όρους κι ενός εργοδότη που τηρεί με νομιμότητα τις προστατευτικές διατάξεις του εργατικού δικαίου και εξασφαλίζει στον εργαζόμενό του υγιείς και αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, ο τελευταίος δεν παύει να βρίσκεται σε ασθενέστερη θέση. Διότι ο εργαζόμενος εξ ορισμού υποχρεούται να ενσωματωθεί σε μια ενιαία οργάνωση που διευθύνεται από την πειθαρχική εξουσία άλλου προσώπου από την οποία ως ένα μεγάλο βαθμό εξαρτάται 33. Πολλές διατάξεις του εργατικού δικαίου έχουν ως δικαιολογητική βάση την προστασία του εργαζομένου ως του εξ ορισμού ασθενέστερου μέρους στη σύμβαση εργασίας. Στο ίδιο πνεύμα, ο ν.551/15 σπεύδει να δώσει ένα προβάδισμα στον άτυχο παθόντα εργαζόμενο, απαλλάσσοντάς τον από το βάρος απόδειξης της υπαιτιότητας του εργοδότη του αλλά και εξασφαλίζοντάς τον για τις περιπτώσεις τυχηρών και ανωτέρας βίας, μέσα από την καθιέρωση της αντικειμενικής ευθύνης του εργοδότη. iv) Η υποχρέωση πρόνοιας του εργοδότη Σύμφωνα με το άρ.662 ΑΚ «ο εργοδότης οφείλει να διαρρυθμίζει τα σχετικά με την εργασία και με το χώρο της καθώς και τα σχετικά με τη διαμονή, τις εγκαταστάσεις και τα μηχανήματα ή εργαλεία, έτσι ώστε να προστατεύεται η ζωή και η υγεία του εργαζομένου». Πρόκειται για την παρεπόμενη υποχρέωση πρόνοιας του εργοδότη απέναντι στον εργαζόμενο, ο οποίος εκτίθεται σε κινδύνους που δεν είναι σε θέση να επηρεάσει ούτε να αποφύγει κατά την παροχή της εργασίας του υπό τη σφαίρα εξουσίασης και επιρροής του εργοδότη 34. Πέραν του άρ.662 ΑΚ, ως γενικής διάταξης δημοσίου δικαίου για την υγιεινή και ασφάλεια της εργασίας 35, έχει θεσπιστεί ένα πλέγμα ειδικών προστατευτικών διατάξεων - επίσης δημοσίου δικαίου - που περιλαμβάνουν ρυθμίσεις για τους όρους υγιεινής και ασφάλειας κατά κατηγορία εργασιών ή κατά αντικείμενο 33 Οικονόμου, Δίκαιον Εργατικών Ατυχημάτων και Επαγγελματικών Νόσων, σελ.43 34 Ζερδελής, Εργατικό δικαιο, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα 2007, σελ.848 35 Στις γενικές διατάξεις εμπίπτει και ο ν.1568/1985 που με ελάχιστες εξαιρέσεις καλύπτει όλες τις δραστηριότητες του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα.

15 δραστηριότητας 36. Οι διατάξεις αυτές, εκτός των άλλων, συγκεκριμενοποιούν και την απορρέουσα από το άρ.662 ΑΚ γενική υποχρέωση επιβάλλοντας ειδικές και συγκεκριμένες υποχρεώσεις στον εργοδότη, σε περίπτωση παράβασης των οποίων προβλέπουν διοικητικές και ποινικές κυρώσεις. Συχνή είναι η περίπτωση κατά την οποία ο γενεσιουργός λόγος ενός εργατικού ατυχήματος είναι η παράβαση εκ μέρους του εργοδότη των υποχρεώσεών του για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας του μισθωτού. Ο ν.551/15 (άρ.16) ρυθμίζει ειδικά την περίπτωση αυτή παρέχοντας στον παθόντα εργαζόμενο τη δυνατότητα να στραφεί στις διατάξεις του κοινού δικαίου και να διεκδικήσει πλήρη αποζημίωση για τη ζημία που υπέστη. Έχουν εκφραστεί αντίθετες απόψεις 37 αναφορικά με την ερμηνεία του νόμου στο σημείο αυτό και συγκεκριμένα σχετικά με το αν το άρ.16 ν.551/15, όταν κάνει λόγο για «διατάξεις ισχυόντων νόμων και διαταγμάτων ή κανονισμών περί όρων ασφαλείας», αναφέρεται στην τήρηση τόσο της γενικής διάταξης του άρ.662 ΑΚ όσο και των ειδικών διατάξεων ή αν αφορά μόνο την τήρηση των τελευταίων, αποκλειόμενης της γενικής διάταξης. Σε κάθε περίπτωση αξίζει να σημειωθεί η σημασία που δίνει ο ν.551/15 στην τήρηση εκ μέρους του εργοδότη των επιμέρους υποχρεώσεων προστασίας της ζωής και ασφάλειας του μισθωτού, αφού εξομοιώνει την περίπτωση παράβασης αυτών με την περίπτωση δόλου του εργοδότη ως προς την επέλευση εργατικού ατυχήματος, παρέχοντας στον εργαζόμενο μόνο στις δύο αυτές περιπτώσεις την ευχέρεια επιδίωξης της πλήρους αποζημίωσης του κοινού δικαίου. δ) Ζητήματα αποζημίωσης i) Το δικαίωμα εκλογής του παθόντος μεταξύ του πλεονεκτήματος του ν.551/15 και της πλήρους αποζημίωσης του κοινού δικαίου Έχει ήδη αναφερθεί συχνά ότι ο ν.551/15 εφοδιάζει τον παθόντα εργαζόμενο με το πλεονέκτημα της αποσύνδεσης του δικαιώματός του για αποζημίωση από την ύπαρξη και απόδειξη υπαιτιότητας του εργοδότη. Εντούτοις, υπάρχει το αντιστάθμισμα της κατ αποκοπήν αποζημίωσης, της ανάλογης με την προκληθείσα από το ατύχημα 36 Αναλυτική παράθεση νομοθετημάτων κυρίως αναφορικά με την υποχρέωση μέριμνας του εργοδότη για τις εγκαταστάσεις, τα μηχανήματα και τα εργαλεία βλ. σε Κρίππα, Το εργατικόν ατύχημα ως συνέπεια παραβάσεως της υποχρεώσεως πρόνοιας του εργοδότου, ΕΕΔ 1975, σελ.384 επ.(388-389) 37 Αναλυτικά αμέσως παρακάτω, υπό ΙΙ δ i

16 ανικανότητα για εργασία, του παθόντος μη δυνάμενου να επιλέξει κάποια άλλη οδό. Εκτός από τη ρητά προβλεπόμενη περίπτωση του άρ.16 ν.551/15. Σύμφωνα με το άρ.16 1 ν.551/15 «Οι παθόντες εξ ατυχήματος του άρ.1, δυνάμενου να αποδοθεί εις δόλον του εργοδότου ή του υπ αυτού προστηθέντος προσώπου...έχουσι το εκλεκτικόν δικαίωμα ν ασκώσι είτε την εκ του παρόντος νόμου είτε την εκ του κοινού Αστικού Δικαίου προσήκουσαν αυτοίς προς αποζημίωσιν αξίωσιν. Το αυτό ισχύει και διά την περίπτωσιν καθ ην το ατύχημα επήλθεν εν εργασία ή επιχειρήσει εν η δεν ετηρήθησαν αι διατάξεις ισχυόντων νόμων, διαταγμάτων ή κανονισμών περί των όρων ασφαλείας και ένεκα της μη τηρήσεως τούτων». Στις περιγραφόμενες από το άρθρο αυτό περιπτώσεις, δηλαδή, ο παθών έχει το εκλεκτικό δικαίωμα είτε να διεκδικήσει την περιορισμένη αλλά χωρίς βάρη απόδειξης αποζημίωση του ν.551/15 ή να εγείρει αγωγή του κοινού δικαίου και να ζητήσει σύμφωνα με τα άρ.16 ν.551/15 και 297, 298, 914 ΑΚ πλήρη αποζημίωση 38. Κατά την κρατούσα άποψη, ως όροι ασφαλείας κατά τις διατάξεις του ως άνω άρθρου νοούνται οι ειδικοί και συγκεκριμένοι όροι που καθορίζονται από ειδικές διατάξεις νόμων, διαταγμάτων, κανονισμών με ισχύ νόμου ή επικυρωθέντων από αρμόδια δημόσια αρχή, οι οποίες προσδιορίζουν τους όρους που πρέπει να τηρηθούν, προβλέποντας συγκεκριμένα μέτρα, μέσα και τρόπους προς επίτευξη της ασφάλειας των εργαζομένων και όχι εκείνοι που προβλέπονται για την ασφάλεια τρίτων ή απορρέουν από τις γενικές διατάξεις του άρ.662 ΑΚ και την εξ αυτών απορρέουσα γενική υποχρέωση πρόνοιας ή από την κοινή αντίληψη και την απαιτούμενη στις συναλλαγές επιμέλεια 39. Έχει εντούτοις εκφρασθεί και η αντίθετη άποψη, κατά την οποία στους αναφερόμενους από το άρ.16 ν.551/15 όρους περιλαμβάνονται και οι απορρέοντες από τη γενική διάταξη του άρ.662 ΑΚ, με βάση το επιχείρημα ότι είναι συχνά δύσκολη η απόδειξη περί της τήρησης ή μη ορισμένου συγκεκριμένου μέτρου 40. 38 Ληξουριώτης, Εργατικό δίκαιο, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2005, σελ.503 39 Βλαστός, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα 2005, σελ.994, Ζερδελής, Εργατικό δικαιο, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα 2007, σελ.859-860, Λαναράς, Νομοθεσία εργατική και ασφαλιστική, Αθήνα 2007, σελ.279, Βλ. και ΟλΑΠ 26/1995 ΕΕΔ 55, σελ.459, ΑΠ 408/2003 ΕΕΔ 63, σελ.917, ΑΠ 106/2003 ΕΕΔ 62, σελ.421, ΑΠ 15/2002 ΕΕΔ 62, σελ.925, ΑΠ 1132/1997 ΕΕΔ 57, σελ.946, ΑΠ 600/1996 ΕΕΔ 56, σελ.945, ΑΠ 5/1991, ΠοινΧρ 1991, σελ.808, ΑΠ 1453/1983 ΔΕΝ 40, σελ.630, ΑΠ 1651/1980 ΔΕΝ 37, σελ.446. ΕφΠειρ 109/1995, ΕΝαυτΔ 1995, σελ.206, ΕφΠειρ 1425/1991, ΕΝαυτΔ 1993, σελ.147, ΕφΑθ 8324/1987, ΝοΒ 1987, σελ.1255 40 Καποδίστριας, ΕρμΑΚ, άρ.662 αριθ.59, Κρίππα, Το εργατικόν ατύχημα ως συνέπεια παραβάσεως της υποχρεώσεως πρόνοιας του εργοδότου, ΕΕΔ 1975, σελ.384 επ.(457), Σακελλαρόπουλος, ΝοΒ 2, σελ.30. Βλ. και παλαιότερη νομολογία, ΑΠ 331/1966 ΕΕΔ 23, σελ.662, ΑΠ 346/1957 ΕΕΔ 16, σελ.151.

17 Πέραν των περιοριστικά αναφερόμενων στο άρ.16 ν.551/15, σε κάθε άλλη περίπτωση ο παθών υποχρεούται να αρκεσθεί στην καθοριζόμενη από το νόμο 551/15 κατ αποκοπήν αποζημίωση 41, πάντα στο πλαίσιο της αποζημίωσης για περιουσιακή ζημία 42. Ας σημειωθεί, τέλος, ότι σε κάθε άλλη περίπτωση μη πληρούσα τις προϋποθέσεις του ν.551/15, όπως για παράδειγμα όταν ο εργοδότης δεν υπάγεται στο νόμο αυτό ή όταν η ανικανότητα διήρκεσε λιγότερο από 4 ημέρες ο εργαζόμενος μπορεί να διεκδικήσει αποζημίωση με βάση τις διατάξεις του αστικού δικαίου 43. ii) Ο υπαγόμενος στην ασφάλιση του Ι.Κ.Α. εργαζόμενος - Ο ν.1846/51 και η απαλλαγή του εργοδότη Σύμφωνα με το άρ.60 3 του ν.1846/51 «περί Ι.Κ.Α.», σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος ο εργοδότης απαλλάσσεται από την ευθύνη αν ο παθών μισθωτός υπάγεται στην ασφάλιση του Ι.Κ.Α. Ο ν.1846/51 εισάγει το «συλλογικό» ή «ασφαλιστικό» σύστημα 44, κατά το οποίο ο παθών μισθωτός αποζημιώνεται από τον ασφαλιστικό φορέα στον οποίο είναι ασφαλισμένοι τόσο ο ίδιος όσο και ο εργοδότης, κατά των κινδύνων που επάγεται η εργασία 45. Με το σύστημα αυτό, δηλαδή, δεν καλύπτεται μόνο ο εργαζόμενος αλλά και ο εργοδότης, ο οποίος απαλλάσσεται από την καταβολή αποζημίωσης την οποία χορηγεί ο ασφαλιστικός οργανισμός στον παθόντα 46. Η απαλλαγή του εργοδότη χωρεί έστω και αν δεν έχει γίνει η καταβολή των οφειλόμενων εισφορών στο Ι.Κ.Α. και ανεξάρτητα με το χρόνο ασφάλισης του μισθωτού σε αυτό. Έστω και μία ημέρα ασφάλισης αρκεί. Διότι ο νόμος απαιτεί απλώς ο παθών εργαζόμενος να είναι ασφαλιστέος στο Ι.Κ.Α., χωρίς να αξιώνει και την προηγούμενη εγγραφή του στο μητρώο ασφαλισμένων 47. Επιπλέον, ο εργοδότης απαλλάσσεται τόσο από την αντικειμενική ευθύνη του ν.551/15 όσο και από την 41 Ζερδελής, Εργατικό δικαιο, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα 2007, σελ.860 42 Διαφορετικά για τη χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης (βλ. παρακάτω, υπό ΙΙ δ iii) 43 Κουκιάδης, Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές εργασιακές σχέσεις και το δίκαιο της ευελιξίας της εργασίας, Εκδόσεις Σάκκουλα 2005, σελ.519 44 Σε σύγκριση με το ν.551/15 που καθιερώνει το «ατομικό» σύστημα, βλ. παραπάνω, υπό ΙΙ β. 45 Καλομοίρης, Βασικαί έννοιαι του ελληνικού εργατικού δικαίου, Εκδόσεις Ελληνικό κέντρο παραγωγικότητος 1976, σελ.285-286, Μπάνας, Χρηματική ικανοποίηση εργατικού ατυχήματος, ΕΕΔ 1973, σελ.1412 επ. 46 Κουκιάδης, ό.π., σελ.516 47 Βλαστός, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα 2005, σελ.989, Λαναράς, Νομοθεσία εργατική και ασφαλιστική, Αθήνα 2007, σελ.277

18 υποκειμενική του κοινού δικαίου 48. Τα πράγματα διαφοροποιούνται σε περίπτωση δόλου του εργοδότη. Σύμφωνα με το άρ.34 2 ν.1846/51, αν με δικαστική απόφαση βεβαιωθεί ότι το εργατικό ατύχημα οφείλεται σε δόλο του εργοδότη ή του υπ αυτού προστηθέντος, ο εργοδότης υποχρεούται να καταβάλει στο μεν Ι.Κ.Α. κάθε δαπάνη την οποία το ίδρυμα κατέβαλε στον παθόντα εξαιτίας του ατυχήματος, στο δε παθόντα τη διαφορά μεταξύ της πλήρους αποζημίωσης του αστικού δικαίου και του ποσού που του χορηγήθηκε από το Ι.ΚΑ. Ενεργοποιείται, δηλαδή, στην περίπτωση αυτή τόσο η αντικειμενική ευθύνη του ν.551/15 όσο και η υποκειμενική του αστικού δικαίου. Αμφισβήτηση επικρατεί σχετικά με το αν τα όσα ισχύουν επί δόλου του εργοδότη ισχύουν και στην περίπτωση παραβίασης εκ μέρους του των όρων ασφαλείας που καθορίζονται από το νόμο, από διάταγμα ή από κανονισμό με ισχύ νόμου ή επικυρωθέντα από αρμόδια δημόσια αρχή. Κατά τη μάλλον κρατούσα άποψη, στην περίπτωση αυτή ο εργοδότης απαλλάσσεται και δεν ενεργοποιείται καμία ευθύνη του απέναντι στον παθόντα 49. Μάλιστα, επικρίνεται η έλλειψη ευθύνης του εργοδότη για την περίπτωση μη τήρησης των μέτρων ασφαλείας ως σοβαρό μειονέκτημα, ειδικά για την ελληνική πραγματικότητα, όπου το σύστημα πρόληψης είναι εξαιρετικά ελλιπές 50. Υποστηρίχθηκε, βέβαια, και η αντίθετη άποψη, ότι δηλαδή το δικαίωμα του παθόντος στην πλήρη αποζημίωση του κοινού δικαίου υπάρχει και στην περίπτωση που το ατύχημα αποδίδεται στη παράβαση των μέτρων ασφαλείας 51. Νομίζω ότι από τη διατύπωση του νόμου μάλλον προκύπτει ξεκάθαρα ότι ο εργοδότης απαλλάσσεται σε περίπτωση παράβασης μέτρων ασφαλείας. Εντούτοις, πέραν των αναμενόμενων επικρίσεων που ήδη έχουν διατυπωθεί, αξίζει να γίνει ακόμη μία επισήμανση. 48 Βλαστός, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα 2005, σελ.988, Ο ίδιος, Η ατομική σύμβαση εργασίας, Εκδόσεις Σάκκουλα 2004, σελ.287, Ζερδελής, Εργατικό δικαιο, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα 2007, σελ.860, Ληξουριώτης, Εργατικό δίκαιο, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2005, σελ.501, Λαναράς, Νομοθεσία εργατική και ασφαλιστική 2005, σελ.273 49 Ζερδελής, ό.π., σελ.861-862, Βλαστός, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα 2005, σελ.990,, Ο ίδιος, Η σύμβαση εξηρτημένης εργασίας, τόμ.ιι, Εκδόσεις Σάκκουλα 1990, σελ.948-949, Ληξουριώτης, Εργατικό δίκαιο, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2005, σελ.501-502, Χατζηδημητρίου-Ψηλός, Ασφαλιστική νομοθεσία, Εκδόσεις Δελτίου Εργατικής Νομοθεσίας 1984, σελ.526, Φώτου, Το εργατικό ατύχημα στο Δίκαιο Κοινωνικής Ασφάλισης, ΕΔΚΑ 1989, σελ.385 επ. (390), Κατζέλα, Εφαρμογές εργατικού δικαίου, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2008, σελ.666. Βλ. και ΟλΑΠ 1176/1986 ΔΕΝ 1986, σελ.969, ΟλΑΠ 1267/1976 ΕΕΔ 36, σελ.198, ΑΠ 307/1986 ΕΕΔ 46, σελ.20, ΑΠ 217/1976 ΔΕΝ 32, σελ.527, ΜΠρΚαστορ 170/1990, Αρμ 1991, σελ.790 50 Κουκιάδης, Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές εργασιακές σχέσεις και το δίκαιο της ευελιξίας της εργασίας, Εκδόσεις Σάκκουλα 2005, σελ.517 51 ΑΠ 892/1989 ΕΕΔ 49, σελ.367, ΑΠ 472/1987 ΕΕΔ 47, σελ.129, ΑΠ 879/1986 ΕΕΔ 46, σελ.305, ΑΠ 965/1985 ΕΕΔ 43, σελ.779

19 Στο ν.551/15 ο δόλος του εργοδότη και η παράβαση εκ μέρους του των ειδικών όρων ασφαλείας αντιμετωπίζεται με όμοιο τρόπο, δηλαδή η συνέπεια και στις δύο περιπτώσεις είναι η παροχή της δυνατότητας στον παθόντα να επιλέξει είτε την οδό του ν.551/15 είτε αυτή του αστικού δικαίου. Όπως και η δόλια συμπεριφορά του εργοδότη έτσι και η αμέλειά του ως προς τις ειδικά θεσπισμένες διατάξεις για τους όρους ασφαλείας «τιμωρούνται» από το νόμο κατά τον ίδιο τρόπο με τη δυνατότητα του θύματος να επιλέξει να διεκδικήσει την πλήρη αποζημίωση του αστικού δικαίου 52. Μάλιστα, θα έλεγε κανείς ότι - εκ των πραγμάτων - είναι ευχερέστερη η απόδειξη της μη τήρησης των όρων ασφαλείας σε έναν δικαστικό αγώνα παρά η απόδειξη του δόλου του εργοδότη, με αποτέλεσμα να έχει μεγάλη σημασία τελικά το ότι ο νόμος δίνει μια τέτοια δυνατότητα στον παθόντα. Γιατί, λοιπόν, ο νομοθέτης, ενώ σταθμίζει κατ αυτόν τον τρόπο τα πράγματα στο ν.551/15, επιλέγει στο ν.1846/51 να διαχωρίσει την περίπτωση της παράβασης των όρων ασφαλείας από αυτή του δόλου του εργοδότη; Ειδικά αν σκεφτεί κανείς την περιορισμένη έκταση εφαρμογής του ν.551/15 ενόψει της ασφάλισης της πλειοψηφίας των μισθωτών στο Ι.Κ.Α., η κοινή αντιμετώπιση δόλου και παράβασης μέτρων ασφαλείας από την ασφαλιστική νομοθεσία για το εργατικό ατύχημα προκύπτει αναγκαία για την πληρέστερη προστασία του εργαζόμενου-θύματος εργατικού ατυχήματος. Καθίσταται προφανές ότι το πεδίο εφαρμογής του ν.551/15 περιορίστηκε σημαντικά μετά την εισαγωγή στο ελληνικό δίκαιο του θεσμού της αναγκαστικής ασφάλισης 53 και της υπαγωγής του μεγαλύτερου μέρους των μισθωτών στον ασφαλιστικό οργανισμό του Ι.Κ.Α. Πάντως η απαλλαγή αυτή του εργοδότη δεν βρίσκει εφαρμογή στην περίπτωση των ασφαλισμένων σε άλλα ταμεία μισθωτών 54. Σε κάθε άλλη περίπτωση ο εργοδότης ευθύνεται έστω και αν ο ασφαλιστικός φορέας στον οποίο είναι τυχόν ασφαλισμένος ο παθών εργαζόμενος χορηγεί σε αυτόν 52 Σύμφωνα με τον Οικονόμου, Δίκαιον Εργατικών Ατυχημάτων και Επαγγελματικών Νόσων, σελ.779 επ., η παράβαση των ειδικά θεσπισμένων όρων ασφαλείας συνιστά «βαρύ πταίσμα» του εργοδότη (μάλλον με τον όρο αυτό εννοείται η περίπτωση της βαριάς αμέλειας) και μάλιστα η διάταξη του άρ.16 ν.551/15 που το προβλέπει κατισχύει, ως ειδική, της γενικής έννοιας της βαριάς αμέλειας του κοινού δικαίου, την οποία εξειδικεύει στην περίπτωση εργατικού ατυχήματος. Με τη θεωρία του επαγγελματικού κινδύνου αναγνωρίστηκε και κατέστη κοινώς γνωστό ότι κάποια είδη επιχειρήσεων ενέχουν απρόβλεπτους κινδύνους για τους εργαζόμενους σε αυτές. Αυτός που ιδρύει, λοιπόν, τέτοιες επιχειρήσεις το γνωρίζει αυτό και δεν επιτρέπεται να το αγνοεί. Πόσο μάλλον αφού έχει θεσπιστεί σωρεία ειδικών νομοθετημάτων που ενημερώνουν και επιβάλλουν στον εργοδότη τη λήψη μέτρων για την προφύλαξη των εργαζομένων του, οι κίνδυνοι πλέον δεν είναι απρόβλεπτοι αλλά συγκεκριμένοι και περιλαμβάνονται σε νόμους και διατάγματα κλπ. τα οποία ο εργοδότης, αφού αποφασίζει να ιδρύσει μια επιχείρηση που ενέχει κινδύνους, δεν επιτρέπεται να αγνοεί. Μη συμμορφούμενος, λοιπόν, προς τα προληπτικά αυτά μέτρα ο εργοδότης θεωρείται ότι σκόπιμα αρνείται να λάβει τα πρόσφορα μέτρα προς αποφυγήν ατυχημάτων, αφού υπάρχει εκ μέρους του και γνώση και βούληση ως προς τον πιθανά επερχόμενο αποτέλεσμα του εργατικού ατυχήματος. 53 Ήδη με το ν.6298/1934. 54 Κουκιάδης, Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές εργασιακές σχέσεις και το δίκαιο της ευελιξίας της εργασίας, Εκδόσεις Σάκκουλα 2005, σελ.518

20 ισόποσες παροχές ή και ανώτερες ακόμη από τις καταβαλλόμενες από το Ι.Κ.Α. στις αντίστοιχες περιπτώσεις εργατικών ατυχημάτων 55. iii) Το δικαίωμα για χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης Τελείως διαφορετική από την αποκατάσταση της περιουσιακής ζημίας του παθόντος από εργατικό ατύχημα, είτε βάσει του ατομικού συστήματος του ν.551/15 είτε βάσει του συλλογικού-ασφαλιστικού του ν.1846/51, είναι η αποζημίωση για χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης του θύματος ή λόγω ψυχικής οδύνης των μελών της οικογένειάς του σε περίπτωση θανάτου του 56. Πρόκειται για τη δυνατότητα που παρέχεται από τον Αστικό Κώδικα σε περίπτωση μη περιουσιακής ζημίας, η οποία είναι αποτέλεσμα αδικοπραξίας και συνίσταται στην ηθική βλάβη του παθόντος ή αντίστοιχα στην ψυχική οδύνη των συγγενών του θανόντος παθόντα (άρ.299 και 932 ΑΚ). Μάλιστα, το άρ.931 ΑΚ προβλέπει ρητά για την περίπτωση της αναπηρίας ή της παραμόρφωσης και ορίζει ότι λαμβάνεται ιδιαιτέρως υπ όψιν κατά την επιδίκαση της αποζημίωσης αν επιδρά στο μέλλον του παθόντα. Καθίσταται προφανές ότι σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος είναι πολύ πιθανό να τεθεί ζήτημα ηθικής βλάβης του παθόντα, πέραν της υγείας του οποίου διακυβεύεται το μέλλον του, η επιβίωση αλλά και η αξιοπρέπειά του. Πόσο μάλλον τίθεται ζήτημα ψυχικής οδύνης των συγγενών του θανόντος από εργατικό ατύχημα. Αυτό που πρέπει να συντρέχει για να επιδικαστεί μια τέτοιου είδους αποζημίωση στον παθόντα από εργατικό ατύχημα είναι η υπαιτιότητα του εργοδότη ή των προστηθέντων από αυτόν προσώπων. Ακόμα, δηλαδή, και αν το ατύχημα οφείλεται σε ελαφρά αμέλεια του εργοδότη πληρούται η προϋπόθεση του νόμου και μπορεί να επιδικαστεί αποζημίωση για χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης 57. Πόσο μάλλον αν συντρέχει δόλος του εργοδότη ή παράβαση των όρων ασφαλείας που προβλέπει το άρ.16 ν.551/15. Εννοείται ότι ο παθών σ αυτή την περίπτωση φέρει το βάρος απόδειξης της υπαίτιας συμπεριφοράς του εργοδότη. 55 Βλαστός, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα 2005, σελ.991, βλ. και ΑΠ 307/1986 ΕΕΔ 46, σελ.20, ΑΠ 839/1977 ΕΕΔ 37, σελ. 59, ΑΠ 630/1976 ΕΕΔ 35, σελ.755 56 Μπάνας, Χρηματική ικανοποίηση εργατικού ατυχήματος, ΕΕΔ 1973, σελ.1412 επ. 57 Μπάνας, ό.π., Ληξουριώτης, Εργατικό δίκαιο, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2005, σελ.503

21 Η χρηματική ικανοποίηση οφείλεται τόσο στην περίπτωση εφαρμογής του ατομικού όσο και στην περίπτωση εφαρμογής του συλλογικού-ασφαλιστικού συστήματος 58. Ο εργοδότης, δηλαδή, ανεξάρτητα από την απαλλαγή του από την ευθύνη αποζημίωσης του παθόντος που υπάγεται στην ασφάλιση του Ι.Κ.Α., υποχρεούται σε κάθε περίπτωση υπαιτιότητάς του (οποιασδήποτε μορφής) να αποκαταστήσει την ηθική βλάβη ή την ψυχική οδύνη αντίστοιχα 59. Καμιά παροχή χορηγούμενη από το Ι.Κ.Α. δεν μπορεί να δικαιολογήσει τον αποκλεισμό των αξιώσεων που δεν στοχεύουν στην αποκατάσταση της περιουσιακής ζημίας του εργαζομένου αλλά της ηθικής βλάβης που προξένησε σε αυτόν το εργατικό ατύχημα. Ακόμα και αν συντέλεσε ο εργαζόμενος με υπαίτια συμπεριφορά του στην πρόκληση του ατυχήματος, μπορεί να του επιδικαστεί η αποζημίωση του άρ.932 ΑΚ, απλά θα ληφθεί υπ όψιν το συντρέχον πταίσμα του κατά τον υπολογισμό της αποζημίωσης 60. Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι δεν αποκλείεται να απαλλάσσεται ο εργοδότης από την ευθύνη του ν.551/15 ή ακόμη και από την ευθύνη αποζημίωσης του κοινού αστικού δικαίου επειδή δεν ενέχεται για δόλο ή για την ειδική αμέλεια του άρ.16 ν.551/15, αλλά να διατηρείται εναντίον του η αξίωση για χρηματική ικανοποίηση προς αποκατάσταση της ηθικής βλάβης, για την οποία αρκεί αμέλεια οποιασδήποτε μορφής 61. ε) Το εργατικό ατύχημα στην ασφαλιστική νομοθεσία i) Γενικά στοιχεία - Η ασφαλιστική κάλυψη του ν.1846/51 Η έννοια της κοινωνικής ασφάλειας περιλαμβάνει την εξασφάλιση απασχόλησης, την εξασφάλιση εισοδήματος και την εξασφάλιση της ικανότητας προς 58 Μπάνας, Χρηματική ικανοποίηση εργατικού ατυχήματος, ΕΕΔ 1973, σελ.1412 επ. 59 Βλαστός, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα 2005, σελ.991, Ο ίδιος, Η ατομική σύμβαση εργασίας, Εκδόσεις Σάκκουλα 2004, σελ.287, Λαναράς, Νομοθεσία εργατική και ασφαλιστική 2005, σελ.274, Ο ίδιος, Νομοθεσία εργατική και ασφαλιστική, Αθήνα 2007, σελ.278, Λεοντάρης, Εργατικό δίκαιο, Εκδόσεις Πάμισος 2007, σελ.378, Καμπάνταης, Εργατικά ζητήματα για μισθωτούς και εργοδότες 2008, σελ.490, Λάμπος, Εργατικά ατυχήματα, Εργατική Ασφαλιστική Νομοθεσία 1997, σελ.193 επ. (196), Κατζέλα, Εφαρμογές εργατικού δικαίου, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2008, σελ.666. Βλ. και ενδεικτικά ΑΠ 284/2004 ΔΕΝ 60, σελ.1757, ΑΠ 799/2001 ΕΕΔ 62,σελ. 37, ΑΠ 276/2000 ΕΕΔ 60, σελ.755 και αναλυτική παράθεση νομολογίας σε Βλαστό, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα 2005, σελ.991 60 Ζερδελής, Εργατικό δικαιο, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα 2007, σελ.862, Λάμπος, ό.π., σελ.197. Βλ. και ΑΠ 1438/2002 ΝοΒ 2003, σελ.1036 61 Ληξουριώτης, Εργατικό δίκαιο, Ατομικές εργασιακές σχέσεις, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2005, σελ.503, Κατζέλα, ό.π., σελ.666-667

22 εργασία. Η κοινωνική ασφάλιση, από την άλλη, αποτελεί ένα από τα μέσα πραγματοποίησης του ευρύτατου αυτού σκοπού που επιδιώκει η κοινωνική ασφάλεια 62. Λόγω των οξύτατων κοινωνικών προβλημάτων που προκαλούν τα εργατικά ατυχήματα αλλά και υπό την πίεση των ίδιων των εργαζομένων, το δίκαιο κοινωνικής ασφάλισης προσπάθησε να αμβλύνει την οξύτητα του προβλήματος περιλαμβάνοντας στις διατάξεις του την κάλυψη του εργατικού ατυχήματος. Η προστασία, μάλιστα, του τελευταίου είναι ο πιο παλιός κλάδος της κοινωνικής ασφάλισης 63. Στο δίκαιο της κοινωνικής ασφάλισης το εργατικό ατύχημα αποτελεί ακόμα μία ασφαλιστική περίπτωση, δηλαδή ένα γεγονός με συνέπεια την επιβλαβή διατάραξη της οικονομικής κατάστασης του ασφαλισμένου προσώπου. Η κοινωνική ασφάλιση, λοιπόν, επιδιώκει να προστατεύσει τον ασφαλισμένο από τη διατάραξη αυτή μέσω της χορήγησης ορισμένων παροχών 64. Το εργατικό ατύχημα, ως ασφαλιστική περίπτωση, δεν αποτελεί ξεχωριστό ασφαλιστικό κλάδο αλλά υπάγεται - ανάλογα με τις συνέπειες που επιφέρει - είτε στον κλάδο της ασθένειας (σε περίπτωση ασθένειας) είτε στον κλάδο των συντάξεων (σε περίπτωση αναπηρίας ή θανάτου) 65,66. Εντούτοις, ειδικά για την περίπτωση εργατικού ατυχήματος ισχύει η εξαίρεση από την προϋπόθεση της συμπλήρωσης ορισμένου χρόνου υπαγωγής στην ασφάλιση. Έτσι, ακόμη και μία ημέρα ασφάλισης αρκεί για τη θεμελίωση του δικαιώματος παροχών 67 εφόσον κατά την ημέρα εκείνη επέλθει το ατύχημα 68. Εξαιρετικά, 62 Αγαλλόπουλος, Μελέται Εργατικού δικαίου και Κοινωνικής πολιτικής, τόμ. 2 ος, Αθήνα 1976, σελ.266-267 63 Φώτου, Το εργατικό ατύχημα στο Δίκαιο Κοινωνικής Ασφάλισης, ΕΔΚΑ 1989, σελ.385 επ. (386) 64 Αγαλλόπουλος, Κοινωνικαί Ασφαλίσεις, Αθήνα 1955, σελ.225 65 Αγαλλόπουλος, ό.π., σελ.227-228. 66 Η επιλογή αυτή του Έλληνα νομοθέτη έχει να κάνει με την καθιέρωση της θεωρίας του επαγγελματικού κινδύνου ως δικαιολογητική βάση της αντικειμενικής ευθύνης του εργοδότη σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος. Αφού, λοιπόν, αρκεί για τη θεμελίωση της υποχρέωσης παροχής αποζημίωσης η ύπαρξη αιτιώδους συνδέσμου του ατυχήματος με την εργασία χωρίς να απαιτείται κάποια μορφή υπαιτιότητας, δεν υφίσταται νομική ανάγκη διαχωρισμού της επανόρθωσης των ατυχημάτων εφόσον και η υπόλοιπη κοινωνική ασφάλιση ακριβώς στις ίδιες αρχές στηρίζεται και αποσκοπεί ακριβώς στο να επανορθώσει τις ζημίες που υφίσταται ο μισθωτός στην εργασία του, για την επανόρθωση των οποίων ευθύνεται - στη βάση της γενικότερης αρχής του επαγγελματικού κινδύνου - και ο εργοδότης, με τη μορφή συμμετοχής στις καταβαλλόμενες στον ασφαλιστικό φορέα εισφορές (Αγαλλόπουλος, Κοινωνικαί Ασφαλίσεις, Αθήνα 1955, σελ.228) 67 Άρ.34 1 ν.1846/51. Βλ. και Χατζηδημητρίου-Ψηλός, Ασφαλιστική νομοθεσία, Εκδόσεις Δελτίου Εργατικής Νομοθεσίας 1984, σελ.523 68 Στην ασφαλιστική νομοθεσία γίνεται διάκριση μεταξύ του εργατικού και του εξωεργατικού ατυχήματος. Έτσι, επί εξωεργατικού ατυχήματος, για τη χορήγηση των παροχών τόσο του κλάδου ασθενείας όσο και του κλάδου συντάξεως απαιτείται η πραγματοποίηση τουλάχιστον του μισού αριθμού των ημερών ασφαλίσεως που προβλέπει ο νόμος για την κοινή νόσο (άρ.34 1 ν.1846/51)