ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 8 12 14 16 18 20 22 24 26 28 34 36 40 42 44 48 52 54 60 66 70 72 76 Εισαγωγή ΔΕΚΑΕΤΙΑ 20 Ήρθε να ενώσει τους Κωνσταντινουπολίτες «ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣ» ΑΠΟ ΝΩΡΙΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 30 Ο πρώτος τίτλος της ιστορίας ΕΔΩΣΕ ΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΟ ΓΗΠΕΔΟ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 40 Δύσκολα χρόνια με ανθρώπινες απώλειες ΔΕΚΑΕΤΙΑ 50 Σε ρόλο πρωταγωνιστή ΜΙΑ «ΧΡΥΣΗ» ΤΡΙΠΛΕΤΑ ΗΤΑΝ ΛΑΧΕΙΟ ΤΟ ΝΕΟ ΓΗΠΕΔΟ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 60 Δημιούργησε την υποδομή ΔΕΚΑΕΤΙΑ 70 Καταξίωση και τίτλοι ΕΣΠΑΣΕ ΤΟ ΡΟΔΙ ΜΕ ΚΥΠΕΛΛΟ Η ΑΠΟΛΥΤΗ ΔΙΚΑΙΩΣΗ Ο ΠΡΟΠΟΝΗΤΗΣ ΤΩΝ ΤΙΤΛΩΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 80 Tο τέλος μίας εποχής ΠΡΩΤΑΘΛΗΜΑ 1985 ΞΕΠΕΡΑΣΕ ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΜΑΡΑΝΤΟΝΑ Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ Π.Α.Ε. ΔΕΚΑΕΤΙΑ 90 Πολλά τα προβλήματα ΧΑΜΕΝΟΣ ΤΕΛΙΚΟΣ ΚΥΠΕΛΛΟΥ ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ «ΧΑΪΜΠΟΥΡΙ» ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΔΕΚΑΕΤΙΑ 00 Η εποχή των προβληματικών διοικήσεων ΦΙΛΙ ΖΩΗΣ ΤΟ ΚΥΠΕΛΛΟ Η ΕΠΟΧΗ ΖΑΓΟΡΑΚΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 20 Στη σκιά του ποδοσφαίρου ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ 30-40 Οικονομική κρίση και διάλυση ΔΕΚΑΕΤΙΑ 50 Η αναγέννηση και ο τίτλος ΔΕΚΑΕΤΙΑ 60 Άρχισε να βγαίνει από τα σύνορα ΔΕΚΑΕΤΙΑ 70 Διακρίσεις και στην Ευρώπη ΔΕΚΑΕΤΙΑ 80 Η αρχή των επιτυχιών ΔΕΚΑΕΤΙΑ 90 Σάρωσε στο πέρασμά του ΥΠΟΚΛΙΘΗΚΕ Η ΕΥΡΩΠΗ Η ΣΦΡΑΓΙΔΑ ΤΟΥ ΙΒΚΟΒΙΤΣ EMΠΛΟΥΤΙΣΕ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 00 Καταστροφή και απαξίωση Π.Α.Ο.Κ. - ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ Αρχειοθήκη Στατιστικά, στοιχεία και ρεκόρ Index Όλοι οι ευρωπαϊκοί αγώνες του Π.Α.Ο.Κ. Π.Α.Ο.Κ. - ΜΠΑΣΚΕΤ Αρχειοθήκη Στατιστικά, στοιχεία και ρεκόρ Χρονολόγιο Οι «σταθμοί» στην ιστορία του Π.Α.Ο.Κ. Βιβλιογραφία 80 84 90 100 102 104 108 110 112 122 124 128 134 142 146 148 154 156 158
Η φανέλα με εμβλημα τον Δικέφαλο Αετό Η ιστορία κάθε αθλητικής ομάδας είναι συνυφασμένη με το όραμα, τις ιδέες και την προσωπική πορεία των ιδρυτικών μελών της, των ανθρώπων που ανέλαβαν τα ηνία στο πέρασμα του χρόνου, των προπονητών και των αθλητών που την εκπροσώπησαν στους αγωνιστικούς χώρους αλλά και των φιλάθλων που δέθηκαν μαζί της συναισθηματικά και κοινωνικά. Απ την ίδρυσή του το 1926 ο Πανθεσσαλονίκειος Αθλητικός Όμιλος Κωνσταντινουπολιτών αντιπροσώπευε τη χαμένη αθλητική παράδοση της Πόλης, τις αξίες και τις αρχές της ελληνικής κοινότητας και τις χαμένες αναμνήσεις, που βρήκαν καταφύγιο στη Θεσσαλονίκη μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Υπήρξε ιστορική συνέχεια του Ερμή, που δημιουργήθηκε από Ρωμιούς της Κωνσταντινούπολης το 1875 και μετονομάστηκε σε Πέρα Κλουμπ στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Σταδιακά ο σύλλογος αναπτύχθηκε, άρχισε να γράφει ιστορία, απέκτησε εκατοντάδες χιλιάδες φιλάθλους, ξεπερνώντας τα όρια της Μακεδονίας. Οι ιδρυτές του έδωσαν στο όραμά τους το έμβλημα του Δικέφαλου Αετού του Βυζαντίου, για να συμβολίζει την προέλευση του συλλόγου και να διατηρήσει το όραμα της Κωνσταντινούπολης στις επόμενες γενιές. Τα δύο κεφάλια του Αετού κοιτάζουν την Ανατολή και τη Δύση. Τα κλειστά φτερά υπενθυμίζουν τον ξεριζωμό απ την πατρίδα. Ακόμα και τα χρώματα του Π.Α.Ο.Κ. επιλέχθηκαν ώστε να αναδεικνύουν έναν διπλό συμβολισμό: το μαύρο ως ένδειξη πένθους για την απώλεια των χαμένων πατρίδων και το λευκό την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Αυτή η ιδιαίτερη ιστορική διαδρομή, από τη δεκαετία του 20 μέχρι και σήμερα, καταγράφεται, χωρίς ακρότητες και υπερβολές, αλλά με ευαισθησία και ερευνητική ματιά για τις μικρές λεπτομέρειες πίσω από τα γεγονότα και τα πρόσωπα που έκαναν τη μεγάλη διαφορά. Για εκείνους που ήταν «Για Πάντα Πρωταθλητές» Η έκδοση που κρατάτε στα χέρια σας είναι ένα ολοκληρωμένο έργο για τον Π.Α.Ο.Κ., ο πέμπτος τόμος της νέας σειράς του ΣΚΑΪ-βιβλίο, που φιλοδοξεί να καλύψει σταδιακά την ιστορία του ελληνικού αθλητισμού στην Ελλάδα. Είναι ένας ακόμα σταθμός μιας συναρπαστικής διαδρομής μέσα από τη μαγεία του αθλητισμού 8
ΔΕΚΑΕΤΙΑ '20 Ήρθε να ενώσει τους Κωνσταντινουπολίτες ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΔΕΙΧΘΗΚΑΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΔΥΣΚΟΛΑ 1 2 Τα πρώτα χρόνια ήταν για τον Π.Α.Ο.Κ. δύσκολα. Από τη μια προσπαθούσε να βρει τη θέση του στον ποδοσφαιρικό χάρτη της Θεσσαλονίκης και από την άλλη να συσπειρώσει τους Κωνσταντινουπολίτες της Θεσσαλονίκης, που ήταν μοιρασμένοι ανάμεσα σε δύο συλλόγους, τον Π.Α.Ο.Κ. και την Α.Ε.Κ. Θεσσαλονίκης, και να δημιουργήσει μία ισχυρή βάση φιλάθλων. Με την ίδρυσή του, στον Π.Α.Ο.Κ. εντάχθηκαν πολλοί ποδοσφαιριστές της Α.Ε.Κ. Θεσσαλονίκης, άλλωστε, αρκετοί από τους ιδρυτές του Π.Α.Ο.Κ. προήλθαν από τις τάξεις της. Από τα πρώτα χρόνια, ο Π.Α.Ο.Κ. κέρδιζε τη μάχη και έπαιρνε με το μέρος του τους Πολίτες, ώσπου το 1929 ουσιαστικά «απορρόφησε» την Α.Ε.Κ. διά της συγχωνεύσεως. Με την ίδρυσή του, ο Π.Α.Ο.Κ. τοποθετήθηκε από τη διοργανώτρια στη Β κατηγορία του πρωταθλήματος Θεσσαλονίκης, κάτι που δεν άρεσε στους ιδρυτές του, ωστόσο από την πρώτη σεζόν προβιβάστηκε στην Α κατηγορία, με παίκτη-προπονητή τον Κωνσταντίνο Ανδρεάδη. Το πρώτο επίσημο παιχνίδι, στις 6 Μαρτίου 1927, ήταν με αντίπαλο την Α.Ε.Κ., την οποία νίκησε με 4-0. Τα χρόνια ήταν δύσκολα, αλλά ο Π.Α.Ο.Κ. αντεπεξήλθε χάρη στις προφορές των διοικούντων και των φιλάθλων του, ενώ σε αγωνιστικό επίπεδο είχε βοήθεια και από το Πέρα Κλουμπ, που συνέχισε να δραστηριοποιείται στην Κωνσταντινούπολη. Η ομάδα, από τους κόλπους της οποίας προήλθαν αρκετοί από τους εμπνευστές της ίδρυσης του Π.Α.Ο.Κ., προσφέρθηκε να βοηθήσει το μικρό αδερφάκι της στέλνοντας σπουδαίους παίκτες στη Θεσσαλονίκη. Αρχικά, με την άνοδο στην Α κατηγορία, τον Μαλαξόπουλο ή Μπιζού, του οποίου η έλευση στη Θεσσαλονίκη προκάλεσε ντελίριο στους φίλους του Π.Α.Ο.Κ., που πλήρωσαν εισιτήριο για να τον αποθεώσουν και να τον σηκώσουν στις πλάτες τους στην πρώτη προπόνηση, στη συνέχεια με άλλους ποδοσφαιριστές μικρότερης αξίας και με αποκορύφωμα τη μεταγραφή του Ραϊμόν Ετιέν. Στην πρώτη χρονιά στην Α κατηγορία ο Π.Α.Ο.Κ. τερμάτισε στη 2η θέση, με πρώτο σκόρερ τον Μαλαξόπουλο (πέντε γκολ), ενώ την επόμενη χρονιά έχασε τον τίτλο σε διπλούς αγώνες μπαράζ με τον Άρη, με τον οποίο είχε ισοβαθμήσει στην πρώτη θέση (1-1, 3-4). Είχε ήδη αρχίσει, όμως, να καταξιώνεται στην αθλητική σκηνή της Θεσσαλονίκης, απέναντι στις παλιές δυνάμεις, όπως ο Άρης, ο Ηρακλής, ο Θερμαϊκός ή ο Μέγας Αλέξανδρος, και να αποτελεί σημείο αναφοράς για τους πρόσφυγες, που βρήκαν καταφύγιο στη μακεδονική πόλη. Η πορεία του Π.Α.Ο.Κ. προς την καταξίωση δεν ήταν ανεμπόδιστη. Στα 12
3 πρώτα χρόνια της ζωής του ο Π.Α.Ο.Κ. δεν είχε δικό του γήπεδο. Για τις προπονήσεις του χρησιμοποιούσε είτε μία αλάνα στο κέντρο της πόλης είτε το γήπεδο του Θερμαϊκού, με ένα βαγόνι τρένου να λειτουργεί ως αποδυτήρια. Τη σεζόν 1928-29 χρησιμοποίησε για τους αγώνες του το γήπεδο της Α.Ε.Κ., στο χώρο όπου βρίσκεται σήμερα η Θεολογική Σχολή του Α.Π.Θ., αφού οι σχέσεις των δύο ομάδων είχαν αρχίσει να αποκαθίστανται πριν από τη συγχώνευσή τους. Το γηπεδικό πρόβλημα θα έβρισκε λύση την επόμενη δεκαετία. Από τα πρώτα χρόνια, πάντως, της ίδρυσής του, ο Π.Α.Ο.Κ. είχε ένθερμο κοινό, συσπειρώνοντας τους Πολίτες που βρήκαν καταφύγιο στη Θεσσαλονίκη. Στα πρώτα κιόλας παιχνίδια της ομάδας τους συνέθεσαν και το παρθενικό τραγούδι, το οποίο είχε χαρακτήρα ύμνου. Το τραγουδούσαν σε κάθε παιχνίδι, σε κάθε συνάθροιση.. Είμαστε εμείς της Πόλης τα παιδιά τα παινεμένα που παίζουμε την μπάλα ξακουσμένα έχουμε εμείς περίσσια χάρη που δεν την έχει ομάς καμία άλλη Το σύστημά μας είναι πάσα, πάσα στο τέλος της σεζόν θα κάνουμε την κάσα να δούμε πόσα γκολ μας έχουν δώσει και πόσα εμείς τους έχουμε φουσκώσει Τα έχουμε όλα, όλα, όλα, σκάρες, παπούτσια, παντελόνια μαύρη φανέλα και επιγονατίδες για να τρελαίνονται και οι δεσποινίδες Δεν φοβόμαστε κανέναν Άρη ούτε Ηρακλή γιατί έχουμε αρχηγό μας Βεντουρέλλη μερακλή 1. Η πρώτη επίσημη σφραγίδα του συλλόγου. 2. Αναμνηστική φωτογραφία του μεσοπολέμου του Χριστόφορου Παντερμανλή, παλιού παίκτη της Πέρα Κλουμπ Κωνσταντινούπολης και των πρώτων ετών από την δημιουργία του Π.Α.Ο.Κ.. 3. Η πρώτη ομάδα του Π.Α.Ο.Κ., το 1926. Διακρίνονται από αριστερά οι, επάνω, Κ. Ανδρεάδης, Γιώργος Μακαρονόπουλος, Ρωμύλος Βλάχου, Χριστόφορος Παντερμαλής, Κώστας Πάγκαλος, Α. Τσολακίδης, Φ. Λιανόπουλος, Γ. Γεωργιάδης και κάτω, Κ. Χρηστίδης (Σαρρής), Χ. Παπαδόπουλος και Μ. Βεντουρέλης. (Από το αρχείο του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης.) 13 ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΕΣ - Π.Α.Ο.Κ. ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ - ΜΠΑΣΚΕΤ