Τίτλος µαθήµατος Το θέατρο της αρχαιότητας Γ Κωδικός µαθήµατος 68Θ204 Ακαδηµαϊκό έτος 2014-2015 Σχολή Φιλοσοφική Τµήµα Θεατρικών Σπουδών Επίπεδο Προπτυχιακό Περίοδος διδασκαλίας Χειµερινή Τύπος παρακολούθησης Εξάµηνο Έτος ΔΜ ECTS ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ 3 2 3 4 Διδάσκουσα Αικατερίνη Διαµαντάκου Γλώσσα διδασκαλίας Ελληνική Ηλεκτρονική διάθεση µαθήµατος e-οδηγός σπουδών: Eclass: http://eclass.uoa.gr/courses/theatre128/ Γενικές προαπαιτήσεις Γενικές γνώσεις αρχαίας ελληνικής ιστορίας και ιστορίας του αρχαίου ελληνικού θεάτρου Προαπαιτούµενα µαθήµατα Προτείνεται να έχει προηγηθεί η παρακολούθηση των µαθηµάτων: «Το θέατρο της αρχαιότητας Α» και «Το θέατρο της αρχαιότητας Β» Περιεχόµενο µαθήµατος Δραµατολογική επισκόπηση του σωζόµενου θεατρικού έργου του Ευριπίδη και, ειδικότερα, των τραγωδιών: Μήδεια, Ιππόλυτος, Ηλέκτρα, Ελένη, Βάκχαι. Τα υπόλοιπα σωζόµενα δράµατα θα τα σχολιάσουµε πολύ συνοπτικά και κατά θεµατικές οµάδες: Τρωικός κύκλος (Ανδροµάχη, Τρωάδες, Εκάβη, Ρήσος, Κύκλωψ), Ατρειδικός κύκλος (Ορέστης, Ιφιγένεια εν Αυλίδι, Ιφιγένεια εν Ταύροις), Αττικός κύκλος (Ίων), κύκλος του Ηρακλή-Θηβαϊκός κύκλος (Άλκηστις, Ηρακλής Μαινόµενος, Ηρακλείδες, Φοίνισσαι, Ικέτιδες). Συνολική εξέταση βασικών ζητηµάτων δραµατουργικής σύνθεσης, σκηνικής παρουσίασης και σηµασιολογικήςιδεολογικής σύστασης του καθενός έργου, σε συνάρτηση µε το εκάστοτε ιστορικό, κοινωνικοπολιτικό και θεσµικό, πλαίσιο της (βεβαιωµένης ή εικαζόµενης χρονολογικά) «διδασκαλίας». Ένταξη της θεατρικής παραγωγής του Ευριπίδη στο ευρύτερο θεατρικό-πολιτιστικό και πολιτικο-κοινωνικό πλαίσιο του 5 ου Μαθησιακά αποτελέσµατα Δεξιότητες αι. π.χ., σε συνάρτηση µε τη θεατρική παραγωγή των Αισχύλου, Σοφοκλή και Αριστοφάνη. Επισκόπηση της γραµµατολογικής και θεατρικής παράδοσης του έργου του Ευριπίδη, από την αρχαιότητα µέχρι τη νεώτερη εποχή. Οι φοιτητές/φοιτήτριες, µετά το πέρας του µαθήµατος, θα πρέπει να: Γνωρίζουν το γενικό ιστορικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η θεατρική παραγωγή του Ευριπίδη και τους τρόπους µε τους οποίους οι ιστορικο-κοινωνικοί όροι επηρέασαν αυτή την παραγωγή (ριζοσπαστικοποίηση της δηµοκρατίας, εσωτερικές αντιθέσεις µεταξύ δηµοκρατικών και αριστοκρατικών, θεσµικές εξελίξεις, ενίσχυση της αττικής συµµαχίας και του αθηναϊκού επεκτατισµού, διπλωµατικές-στρατιωτικές συγκρούσεις µε τη Σπάρτη και τους συµµάχους της, έναρξη και εξέλιξη του Πελοποννησιακού Πολέµου, ανάπτυξη της σοφιστικής, γενικότερη πνευµατική και καλλιτεχνική ανάπτυξη της Αθήνας κ.ά.) Γνωρίζουν το ειδικό θεσµικό-διαγωνιστικό πλαίσιο, στο οποίο
Βιβλιογραφία παραστάθηκαν οι τραγωδίες του Ευριπίδη και τους τρόπους µε τους οποίους αυτό το πλαίσιο επενέργησε στη σύνθεση των τραγωδιών (εν Άστει Διονύσια, τρόπος διαγωνισµού των ποιητών, διαγωνιστικό πρόγραµµα, διαγωνισµοί ποιητών και υποκριτών κ.ά.) Γνωρίζουν το θεατρικό κώδικα και τα βασικά επιµέρους σηµειακά συστήµατά του, που ακολούθησε ή/και εξέλιξε ο Ευριπίδης (δοµή, µορφή και περιεχόµενο του θεατρικού κειµένου, θεατρικός χώρος, σκηνικός χώρος, (χορο)διδασκαλία, σκηνογραφία, ενδυµασία, αριθµός και φύλο υποκριτών, Χορός κ.ά.). Έχουν σφαιρική δραµατολογική γνώση των βασικών χαρακτηριστικών του θεατρικού έργου του Ευριπίδη, σε επίπεδο δραµατικής σύνθεσης, σκηνικής παρουσίασης και σηµασιολογικής-ιδεολογικής σύστασης. Εντοπίζουν τις εξελίξεις, τις καινοτοµίες ή και τις παλινδροµήσεις που σηµειώνονται κατά τη διάρκεια της θεατρικής δηµιουργίας του Ευριπίδη, από τη Μήδεια του 431 π.χ. µέχρι τις µετά θάνατον παρασταθείσες τραγωδίες Βάκχαι και Ιφιγένεια εν Αυλίδι, σε επίπεδο δραµατικής σύνθεσης, σκηνικής παρουσίασης και σηµασιολογικής-ιδεολογικής σύστασης των έργων. Αναγνωρίζουν και κατανοούν τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις του θεατρικού έργου του Ευριπίδη σε σχέση µε το θεατρικό έργο του Αισχύλου και του Σοφοκλή, σε επίπεδο δραµατικής σύνθεσης, σκηνικής παρουσίασης και σηµασιολογικής-ιδεολογικής σύστασης. Έχουν µια συνοπτική σφαιρική θεώρηση της ιστορίας της πρόσληψης του θεατρικού έργου του Ευριπίδη και µπορούν να αναφέρουν σηµαντικούς σταθµούς σε ό,τι αφορά ειδικά την πρόσληψη του Ευριπίδη από τη νεοελληνική θεατρική σκηνή. Έρχονται σε επαφή και κατανοούν διαφορετικές δυνατότητες ερµηνευτικής ανάλυσης και σκηνοθετικής πρότασης των εξεταζόµενων έργων, λαµβάνοντας υπόψη τους πολλαπλούς παράγοντες που συνθέτουν τη θεατρική επικοινωνία σε επίπεδο ποµπού, µηνύµατος και αποδέκτη. Ενθαρρύνονται και µπορούν να προτείνουν τη δική τους δραµατολογική ανάγνωση σε θέµατα δραµατικής δοµής, σκηνικής παρουσίασης και σηµασιολογικής-ιδεολογικής ανάλυσης των έργων. Ενθαρρύνονται και µπορούν να υποστηρίξουν τη δική τους καλλιτεχνική πρόταση (υποκριτική, σκηνοθετική, εικαστική, ενδυµατολογική, σκηνογραφική, µουσική, κινηµατογραφική κ.ά.) µε βάση θέµατα και κείµενα που επιλέγονται από το θεατρικό corpus του Ευριπίδη ή που σχετίζονται διακειµενικά µε το θεατρικό έργο του Ευριπίδη. Βιβλιογραφία µαθήµατος (Εύδοξος) ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΛΟΓΗ Albin LESKY: Η τραγική ποίηση των αρχαίων Ελλήνων (µετ. Ν. Χ. Χουρµουζιάδης), Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 2010
(5 η ανατύπ.), Τόµος Β (33153236) ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΠΙΛΟΓΗ Justina GREGORY: Όψεις και θέµατα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, Εκδόσεις Παπαδήµα, Αθήνα 2010 (26253) ΤΡΙΤΗ ΕΠΙΛΟΓΗ Χαρά ΜΠΑΚΟΝΙΚΟΛΑ: Τραγωδία και γλώσσα, Iνστιτούτο του Βιβλίου - Α. Καρδαµίτσα, Αθήνα 2008. (24591). * Επιπρόσθετη βιβλιογραφία για µελέτη ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ, Χρυσούλα: Γυναικεία δράση στον Ευριπίδη: εκδίκηση και επιβολή (Μήδεια, Ιππόλυτος, Εκάβη), Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα, 2000.. CONACHER, D. J.: Euripides and the Sophists: Some Dramatic Treatment of Philosophical Ideas, Duckworth, London, 1998. CROP, M. & K. LEE (eds): Euripides and Tragic Theatre in the Late Fifth Century, Stipes Publishing, Champaign, 2000. ΔΙΑΜΑΝΤΑΚΟΥ-ΑΓΑΘΟΥ, Κ.: «Θηβαϊκός κύκλος: Η τοπολογία µιας καταραµένης γενιάς», στον τόµο της ίδιας: Περί τραγωδίας και τρυγωδίας. Οκτώ ερµηνευτικές διαδροµές στο τραγικό και το κωµικό θέατρο, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2007, σσ. 121-159. DE ROMILLY, J.: Η εξέλιξη του πάθους από τον Αισχύλο στον Ευριπίδη (µτφ. Μπάµπης Αθανασίου και Κατερίνα Μηλιαρέση), Εκδόσεις Το Άστυ, Αθήνα, 2002. DIGGLE, J.: Euripidea: Collected Essays, Oxford University Press, Oxford, 1994. DUNN, F. M.: Tragedy s End: Closure and Innovation in Euripidean Drama, Oxford University Press, Oxford & New York, 1992. FOLEY, H.: Female Acts in Greek Tragedy, Princeton University Press, Princeton, 2001. GOWARD, B.: Αφήγηση και τραγωδία: αφηγηµατικές τεχνικές στον Αισχύλο, τον Σοφοκλή και τον Ευριπίδη (µτφ. Νίκος Μπεζαντάκος), Εκδόσεις Καρδαµίτσα, Αθήνα, 2002. GREGORY, J.: Euripides and the Instruction of the Athenians, University of Michigan Press, Ann Arbor, 2000. HOURMOUZIADES, N.C.: Production and Imagination in Euripides. Form and Function in the Scenic Space, Greek Society for Humanistic Studies, Athens, 1965. KΟΤΤ, J.: Θεοφαγία. Δοκίµια για την αρχαία τραγωδία (µτφ. Αγγέλα Βερυκοκάκη - Αρτέµη), Εξάντας, Αθήνα, 1976. LORAUX, N.: Βίαιοι θάνατοι γυναικών στην τραγωδία (µτφ. Αγγελική Ροβάτσου), Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1995. MASTRONARDE, D. J., The Art of Euripides: Dramatic Technique and Social Context, Cambridge University Press, Cambridge 2010. MELTZER, S.: Euripides and the Poetics of Nostalgia, Cambridge University Press, Cambridge, 2006. MOSSMAN, J. (ed.): Oxford Readings in Euripides, Oxford University Press, Oxford, 2003.
ΜΠΕΖΑΝΤΑΚΟΣ, Ν. Π.: Το αφηγηµατικό µοντέλο του Greimas και οι τραγωδίες του Ευριπίδη (Άλκηστις, Μήδεια, Ιππόλυτος, Ανδροµάχη, Ίων, Ιφιγένεια η εν Ταύροις), Ινστιτούτο του Βιβλίου - Α. Καρδαµίτσα, Αθήνα, 2004. ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ, Ελ.: Το πρόσωπο του πένθους. Η Ηλέκτρα του Σοφοκλή ανάµεσα στο κείµενο και την παράσταση, Πόλις, Αθήνα, 2014. ΠΑΤΣΑΛΙΔΗΣ, Σ.: (Εν)τάσεις και (Δια)στάσεις. Η Ελληνική Τραγωδία και η Θεωρία του Εικοστού Αιώνα, Τυπωθήτω, Αθήνα, 1997. POWELL, A.: Euripides, Women and Sexuality, Routledge, London, 1990. STEPHANOPOULOS, T.K.: Umgestaltung des Mythos durch Euripides, Athen 1980. WALTON, J. M.: Euripides our Contemporary, Methuen, London 2009. WHITMAN, C. H.: O Ευριπίδης και ο κύκλος του µύθου (µτφ. Ευαγγελία Θωµαδάκη), Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα, 1996. WRIGHT, M.: Euripides Escape-Tragedies: a Study of Helen, Andromeda and Iphigenia among the Taurians, Oxford University Press, Oxford, 2005. ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ, Ν. Χ., Όροι και µετασχηµατισµοί στην αρχαία ελληνική τραγωδία, Στιγµή, Αθήνα, 2003. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, Μ.: Μιµήσεις πράξεων: αφήγηση και δοµή στις τραγωδίες των κλασικών χρόνων, Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα, 2002. Τύποι Εκπαιδευτικού Υλικού Χρήση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών Οργάνωση Μαθήµατος Σηµειώσεις των παραδόσεων, σχεδιαγράµµατα µαθηµάτων και έντυπα αποσπάσµατα από τις διδασκόµενες τραγωδίες (αναρτηµένα στην ηλεκτρονική τάξη), διδακτικό εγχειρίδιο, περαιτέρω προτεινόµενη βιβλιογραφία, σχετικοί ηλεκτρονικοί σύνδεσµοι - Χρήση Τ.Π.Ε. στη Διδασκαλία: Προβολή σχεδιαγραµµάτων καθενός µαθήµατος σε power point, προβολή µαγνητοσκοπηµένων αποσπασµάτων από νεώτερες παραστάσεις τραγωδιών του Ευριπίδη µε τη χρήση DVDs ή Διαδικτύου - Χρήση Τ.Π.Ε. στην Επικοινωνία µε τους φοιτητές: Επικοινωνία µέσω ηλεκτρονικής τάξης - 13 τρίωρες διδακτικές συναντήσεις, µε διαλέξεις της διδάσκουσας (ή και προσκεκληµένων καλλιτεχνών ή ακαδηµαϊκών) σε διαδραστική διδασκαλία µε τους/τις φοιτητές/τριες (39 ώρες) - Ενεργός και κριτική συµµετοχή στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες του µαθήµατος (σεµιναριακές διαλέξεις, εκπαιδευτικές επισκέψεις, πρακτικά εργαστήρια) (20 ώρες) - Αυτοτελής (µη καθοδηγούµενη) µελέτη (60 ώρες) Σύνολο: 119 ώρες/εξάµηνο (: 25 ώρες/1 ECTS = 4,76 4,5)
Δεν υπάρχει ανώτατο όριο φοιτητών. Η παρακολούθηση δεν είναι υποχρεωτική, ωστόσο συνυπολογίζεται στην τελική βαθµολογία (βλέπε παρακάτω). Aξιολόγηση Φοιτητών Περιγραφή Μέθοδοι Αξιολόγησης Φοιτητών Προσφέρονται δύο εναλλακτικοί τρόποι αξιολόγησης, µεταξύ των οποίων η/ο φοιτήτρια/της καλείται να επιλέξει µέχρι µια ορισµένη ηµεροµηνία, που θα οριστεί και θα γνωστοποιηθεί από τη διδάσκουσα αµέσως µετά την έναρξη των µαθηµάτων. 1 ος τρόπος αξιολόγησης (γραπτές εξετάσεις) Γραπτή εξέταση στην ύλη του µαθήµατος, στο τέλος του εξαµήνου. H γραπτή εξέταση περιλαµβάνει: α) Ερωτήσεις Σύντοµης Απάντησης και Δοκιµασίες Πολλαπλής Επιλογής (40% του τελικού βαθµού) και β) Ερώτηση δραµατολογικής ανάλυσης και κριτικής ανάπτυξης (40% του τελικού βαθµού). Στην τελική βαθµολογία (20% του τελικού βαθµού) λαµβάνεται υπόψη η ανάπτυξη που παρουσίασαν οι φοιτητές/τριες στο πλαίσιο του µαθήµατος (µε τη διά ζώσης συµµετοχή τους στις διαλέξεις της διδάσκουσας) καθώς και η συµµετοχή τους στις ενδεχόµενες εκπαιδευτικές δραστηριότητες του µαθήµατος (πρακτικό εργαστήριο, σεµιναριακή διάλεξη). 2 ος τρόπος αξιολόγησης (γραπτή πρόοδος + εργασία + προφορική παρουσίαση) Γραπτή πρόοδος, διάρκειας 30, σε ηµεροµηνία που θα οριστεί και θα γνωστοποιηθεί από τη διδάσκουσα αµέσως µετά την έναρξη των µαθηµάτων (η πρόοδος τοποθετείται κατά προσέγγιση µετά το πέρας των 5-6 πρώτων διδακτικών συναντήσεων). Η πρόοδος περιλαµβάνει: Ερωτήσεις Σύντοµης Απάντησης και Δοκιµασίες Πολλαπλής Επιλογής (20% του τελικού βαθµού). Ατοµική ή οµαδική, γραπτή-δοκιµιακή εργασία ή καλλιτεχνική-πρακτική εργασία, το θέµα της οποίας θα επιλεγεί από τη/τον φοιτήτρια/τη σε συνεννόηση µε τη διδάσκουσα και οι προδιαγραφές της οποίας (έκταση, διάρκεια, δυνατοί θεµατικοί κύκλοι, βιβλιογραφική υποστήριξη κ.ά.) θα γνωστοποιηθούν από τη διδάσκουσα µετά την έναρξη του εξαµήνου (50% του τελικού βαθµού). Δηµόσια-προφορική παρουσίαση της εργασίας στη διάρκεια των δύο τελευταίων τρίωρων συναντήσεων του µαθήµατος, σύµφωνα µε προγραµµατισµό (διάρκεια, σειρά και ηµέρα παρουσίασης) που θα ορίσει η διδάσκουσα, ανάλογα µε τον αριθµό των συµµετεχόντων σε αυτόν τον τρόπο αξιολόγησης (20% του τελικού βαθµού). Στην τελική βαθµολογία (10% του τελικού βαθµού) λαµβάνεται υπόψη τόσο η ανάπτυξη που παρουσίασαν οι
φοιτητές/τριες στο πλαίσιο του µαθήµατος (µε τη διά ζώσης συµµετοχή τους στις διαλέξεις διδάσκουσας) όσο και η συµµετοχή τους στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες του µαθήµατος (πρακτικό εργαστήριο, σεµιναριακή διάλεξη, συµµετοχή στις «συζητήσεις» της ηλεκτρονικής τάξης κ.ά.). Προσοχή: Η επιλογή του 2 ου τρόπου αξιολόγησης συνεπάγεται υποχρεωτική συµµετοχή και στα τρία στάδια της αξιολόγησης (γραπτή πρόοδος, γραπτή εργασία, προφορική παρουσίαση). Η µη-συµµετοχή σε ένα από τα παραπάνω στάδια ακυρώνει αυτοµάτως αυτή τη δυνατότητα αξιολόγησης και η/ο φοιτήτρια/της θα πρέπει να ακολουθήσει τον 1 ο τρόπο αξιολόγησης, εάν θέλει να βαθµολογηθεί στην τρέχουσα εξεταστική περίοδο. Γενικές ικανότητες Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδοµένων και πληροφοριών, µε τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών Λήψη αποφάσεων Αυτόνοµη εργασία Οµαδική εργασία Παραγωγή νέων ερευνητικών ή καλλιτεχνικών ιδεών Σχεδιασµός και διαχείριση έργων Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής Προαγωγή της ελεύθερης, δηµιουργικής και επαγωγικής σκέψης