OIKONOMIKEΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ

ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Τετραμηνιαία έκδοση του ΚΕΠΕ Τεύχος 23, Φεβρουάριος 2014 OIKONOMIKEΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Μακροοικονομική ανάλυση και προβλέψεις Δημόσιαοικονομικά Ανθρώπινοι πόροι και κοινωνικές πολιτικές Αναπτυξιακές πολιτικές και κλάδοι Ειδικά Θέματα

Oικονομικές εξελίξεις Εκδότης: ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Υπεύθυνος έκδοσης: Νίκος Βαγιονής nvayonis@kepe.gr Συντακτική ομάδα: Τζέννιφερ Καβουνίδη Ελισάβετ Νίτση Ρίτσα Παναγιώτου Γιάννης Παναγόπουλος Γλωσσική και τυπογραφική επιμέλεια: Ελένη Σουλτανάκη Τμήμα Εκδόσεων Πληροφορίες: Γιώργος Ψυχομάνης Τηλ. 210 3676350 Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία: I. ΓΑΪΤΑΝΗΣ-Κ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Ο.Ε. Copyright 2014 ΚΕΝΤΡΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ A μερικής 11, Αθήνα, 106 72, Τηλ.: +30-210-3676.300, 210-3676.350 Fax: +30-210-3630.122, 210-3611.136 Δικτυακός τόπος: www.kepe.gr Το περιοδικό ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ αναρτάται στον δικτυακό τόπο www.kepe.gr στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα. Οι γνώμες και κρίσεις που διατυπώνονται στα άρθρα είναι των συγγραφέων και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαία γνώμες ή κρίσεις του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών. Διατίθεται δωρεάν ISSN 1109-6284

Περιεχόµενα Tεύχος 23 - Φεβρουάριος 2014 Εditorial 3 1. Μακροοικονοµική ανάλυση και προβλέψεις 5 1.1. Πρόσφατες εξελίξεις και προοπτικές στις κύριες συνιστώσες της ζήτησης 5 1.2. Η εξέλιξη του Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών 12 1.3. Οι εξελίξεις του δείκτη τιµών καταναλωτή στην Ελλάδα και την Ευρωζώνη 15 1.4. Πιθανότητες καθεστώτος ύφεσης για την ελληνική οικονοµία: Τρέχουσα περίοδος και προβλέψεις 17 1.5. Οι προβλέψεις του υποδείγµατος παραγόντων για τις βραχυπρόθεσµες εξελίξεις στο ΑΕΠ 20 1.6. ιεθνές περιβάλλον: Πρόσφατες εξελίξεις και προοπτικές της παγκόσµιας οικονοµικής δραστηριότητας 22 2. ηµόσια οικονοµικά 26 2.1. Εκτέλεση Κρατικού Προ πολογισµού 2013 26 3. Ανθρώπινοι πόροι και κοινωνικές πολιτικές 31 3.1. Εξελίξεις στην αγορά εργασίας 31 3.2. απάνες υγείας: Εξελίξεις στην Ελλάδα και στον ΟΟΣΑ 40 4. Αναπτυξιακές πολιτικές και κλάδοι 46 4.1. Ανάλυση των τάσεων του τουρισµού στην Ελλάδα 46 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23 1

4.2. Επενδύσεις ΑΠΕ στην Ελλάδα: Ελκυστικότητα και επενδυτικές δυνατότητες 50 4.3. Εξελίξεις στις εγχώριες οδικές εµπορευµατικές µεταφορές 53 Ειδικά θέµατα Η Ελληνική Προεδρία της Ευρωπα κής Ένωσης: Προκλήσεις και ευκαιρίες 57 Η Ελληνική Προεδρία και η µεταναστευτική πολιτική 64 2 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23

Εditorial Η έκδοση του τεύχους Φεβρουαρίου 2014 του περιοδικού του ΚΕΠΕ Οικονοµικές Εξελίξεις συµπίπτει µε θετικές ενδείξεις για την Ελληνική Οικονοµία αλλά και κοινωνικά προβλήµατα που αναµένουν ανταπόκριση. Επίσης συµπίπτει µε την Ελληνική Πρόεδρία στην ΕΕ, γεγονός που δίνει ευκαιρίες αλλά και γεννά υποχρεώσεις. Οι δείκτες επερχόµενης ανάκαµψης της οικονοµίας γίνονται ολοένα και πιο φανεροί. Η αναδιάρθρωση του τραπεζικού τοµέα που συντελέστηκε το τελευταίο τρί- µηνο, η πτωτική πορεία των επιτοκίων που δηµιουργεί προ ποθέσεις για επανεκκίνηση της οικονοµικής ανάπτυξης, η άνοδος και σταθεροποίηση στο Χ.Α. και η αναβάθµιση εκ µέρους διεθνών οίκων αξιολόγησης, µαζί µε το πολύπλευρο ενδιαφέρον ξένων επενδυτών, είναι θετικά σηµάδια. Η ικανοποιητική εκτέλεση του Προ πολογισµού του 2013 µε πρωτογενές πλεόνασµα αποτελεί σηµείο αναφοράς. Η ανάκαµψη του τουρισµού σε αφίξεις αλλά και εισπράξεις που καταγράφηκε το 2013, η αύξηση των εξαγωγών και ένα βελτιωµένο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, µαζί µε τα θεσµικά αναπτυξιακά εργαλεία (ΕΣΠΑ κ.ά.), αναµένεται να δηµιουργήσουν µια σταθερή βάση για ένα 2014 µε ανάπτυξη, αύξηση της απασχόλησης και κάµψη της ανεργίας έστω µι - κρή. Η Ελληνική Οικονοµία, εκτιµούµε, πέρασε το πιο δύσκολο σηµείο της οικονοµικής ύφεσης. Παράλληλα, είναι εµφανή τα προβλήµατα που έχουν προκαλέσει οι περικοπές των κοινωνικών υπηρεσιών και των κοινωνικών παροχών, τα αδιέξοδα των οικογενειακών προ πολογισµών και η αδυναµία πληρωµής νέων φόρων από µεγάλα ποσοστά νοικοκυριών και ελληνικών επιχειρήσεων, αλλά και η ανεργία που παραµένει πολύ υψηλή, προβλήµατα που δεν µπορούν να αγνοηθούν λόγω και των οικονοµικών τους επιπτώσεων. Τέτοια προβλήµατα οδηγούν επίσης σε αυξηµένη µετανάστευση αλλά και σε νέου τύπου ανησυχητικές ακραίες κοινωνικές συµπεριφορές. Τώρα είναι η ώρα, εκτιµού- µε, τα θέµατα αυτά να ληφθούν υπόψη στον οικονοµικό σχεδιασµό και να εξασφαλισθούν οι πόροι ώστε να υλοποιηθούν γενναίες στοχευµένες και δραστικές πολιτικές και µέτρα. Εκτιµούµε επίσης πως η Ελληνική Προε - δρία παρέχει ορισµένες επιπλέον δυνατότητες χειρισµών στα θέµατα αυτά. Στο τεύχος 23 το πρώτο µέρος αναπτύσσεται σε τέσσερις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα Μακροοικονοµική ανάλυση και προβλέψεις, γίνεται ανάλυση της ζήτησης, του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, του δείκτη τι - µών καταναλωτή, του µοντέλου εκτίµησης της ύφεσης και η παρουσίαση ορισµένων προβλέψεων του ΚΕΠΕ για την οικονοµία. Στη δεύτερη ενότητα, των ηµοσιονοµικών, γίνεται η ανάλυση των µεγεθών του Προ πολογισµού του 2013 και παρουσίαση της εκτέλεσής του. Στην τρίτη ενότητα των Ανθρωπίνων πόρων και κοινωνικών πολιτικών εξετάζονται οι εξελίξεις στην αγορά εργασίας και οι εξελίξεις στον κλάδο υγείας και φαρµάκων στη χώρα µας. Στην τέταρτη ενότητα, Αναπτυξιακές πολιτικές και κλάδοι, αναλύονται οι πρόσφατες εξελίξεις στον κλάδο του Τουρισµού, των επενδύσεων για ηλεκτροπαραγωγή από ανανεώσιµες πηγές και οι εξελίξεις στις οδικές εµπορευµατικές µεταφορές. Το δεύτερο µέρος φιλοξενεί δύο ενδιαφέροντα και επίκαιρα άρθρα, που σχετίζονται µε τη σηµαντική, θεσµικά αλλά και ουσιαστικά, συγκυρία της ανάληψης της προεδρίας στην Ε.Ε. Το πρώτο µε τίτλο «Η Ελληνική Προεδρία της Ευρωπα κής Ένωσης: Προκλήσεις και ευκαιρίες» και το δεύτερο «Η Ελληνική Προεδρία και η µεταναστευτική πολιτική». ΝΙΚΟΣ ΒΑΓΙΟΝΗΣ Υπεύθυνος Σύνταξης OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23 3

1. Μακροοικονοµική ανάλυση και προβλέψεις 1.1. Πρόσφατες εξελίξεις και προοπτικές στις κύριες συνιστώσες της ζήτησης Έρση Αθανασίου, Αικατερίνη Τσούµα Οι µεταβολές στα βασικά µακροοικονοµικά µεγέθη µεταξύ των πρώτων τριών τριµήνων του 2013 και των αντί - στοιχων τριµήνων του προηγούµενου έτους εξετάζο νται στην παρούσα ενότητα µε χρήση των διαθέσιµων µη εποχικά διορθωµένων στοιχείων των τριµηνιαίων Εθνικών Λογαριασµών 1 (ΕΛΣΤΑΤ, προσωρινά στοιχεία, εκέµβριος 2013). Όπως επισηµάνθηκε και σε προηγού- µενα τεύχη των Οικονοµικών Εξελίξεων, µε την προσέγγιση αυτή αποτυπώνονται σε ικανοποιητικό βαθµό οι πρόσφατες εξελίξεις στο ΑΕΠ και τις βασικές συνιστώσες του, καθώς οι κύριες τάσεις στα µεγέθη αυτά κατά την τρέχουσα συγκυρία είναι αρκετά έντονες ώστε να µην αλλοιώνονται σηµαντικά από εποχικές διακυµάνσεις. Σύµφωνα µε τα ως άνω στοιχεία, η ύφεση επιβραδύνθηκε σηµαντικά κατά το εννεάµηνο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου του 2013, µε το ρυθµό κάµψης του ΑΕΠ να δια- µορφώνεται σε ετήσια βάση στο -4,0%, έναντι -6,6% κατά το αντίστοιχο εννεάµηνο του προηγούµενου έτους. Ειδικότερα, κατά το τρίτο τρίµηνο του 2013 η υποχώρηση του ΑΕΠ διαµορφώθηκε στο -3,0%, έναντι -6,7% κατά το αντίστοιχο τρίµηνο του 2012 (βλέπε Πίνακα 1.1.1). Όσον αφορά τον κυρίαρχο παράγοντα της ύφεσης, δηλαδή την καθίζηση της εγχώριας ζήτησης, οι πτωτικές ΠΙΝΑΚΑΣ 1.1.1 Βασικά µακροοικονοµικά µεγέθη % ρυθµοί µεταβολής ως προς την αντίστοιχη περίοδο του προηγούµενου έτους (µη εποχικά διορθωµένα στοιχεία σε σταθερές τιµές 2005) Εννεάµηνο Ιαν. - Σεπτ. 2012Q1 2012Q2 2012Q3 2012Q4 2013Q1 2013Q2 2013Q3 2013 2012 Ιδιωτική κατανάλωση -9,5-8,6-8,6-9,6-8,7-6,4-8,1-7,7-8,9 ηµόσια κατανάλωση 1,4-1,8-10,2-5,8-9,7-5,7 0,1-5,2-3,7 Επενδύσεις παγίου κεφαλαίου -22,8-21,5-21,5-10,3-11,4-11,0-12,6-11,6-22,0 Εγχώρια ζήτηση * -9,8-9,5-10,6-9,2-9,2-6,9-7,3-8,1-9,7 Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών 4,1-3,0-4,2-4,8-2,5 0,9 5,7 2,0-1,8 Εξαγωγές αγαθών6,9-1,1-0,1 2,7 5,1 3,1 2,4 3,4 1,5 Εξαγωγές υπηρεσιών0,4-5,3-7,0-13,9-12,4-1,6 8,8 0,6-4,8 Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών -14,9-12,9-18,7-8,1-7,0-11,5 2,3-5,5-15,5 Εισαγωγές αγαθών-16,1-14,9-19,1-8,5-4,5-10,6 2,6-4,2-16,7 Εισαγωγές υπηρεσιών-9,8-5,0-17,0-6,3-17,0-14,9 1,1-10,7-10,6 Ισοζύγιο αγαθών & υπηρεσιών -41,1-47,6-1627,4-18,0-17,9-92,0 25,7-41,5-43,3 ΑΕΠ -6,7-6,4-6,7-5,7-5,5-3,7-3,0-4,0-6,6 Πηγή: Εθνικοί Λογαριασµοί, ΕΛΣΤΑΤ, εκέµβριος 2013, επεξεργασία στοιχείων από τις συγγραφείς. * Χωρίς τη µεταβολή των αποθεµάτων. 1. Εποχικά διορθωµένα τριµηνιαία εθνικολογιστικά στοιχεία δεν είναι προς το παρόν διαθέσιµα για λόγους που εξηγούνται στο από 9.12.2013 ελτίο Τύπου της ΕΛΣΤΑΤ µε τίτλο Τριµηνιαίοι Εθνικοί Λογαριασµοί: 3ο Τρίµηνο 2013 (Προσωρινά στοιχεία). OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23 5

τάσεις που επικράτησαν στην πορεία του έτους 2013, και ιδιαίτερα στο δεύτερο και τρίτο τρίµηνο του έτους, ήταν αισθητά ηπιότερες σε σχέση µε το 2012. Συγκεκριµένα, αν και οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου συνέχισαν να υποχωρούν ταχέως στο εννεάµηνο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου του 2013, οι ρυθµοί µείωσής τους διαµορφώθηκαν στο ήµισυ περίπου συγκριτικά µε την αντίστοιχη περίοδο του προηγούµενου έτους. Παράλληλα, αν και η ιδιωτική κατανάλωση εξακολούθησε να συρρικνώνεται έντονα, ο ρυθµός κάµψης της παρουσίασε επιβράδυνση. Οι εξελίξεις αυτές είχαν ως αποτέλεσµα η αρνητική συµβολή της εγχώριας ζήτησης στη µεταβολή του ΑΕΠ να διαµορφωθεί στις -10,2 ποσοστιαίες µονάδες κατά το πρώτο τρίµηνο του 2013 και τις -7,1 ποσοστιαίες µονάδες κατά τα δύο επόµενα τρί- µηνα του έτους, έναντι -11,3, -10,2 και -10,7 µονάδων κατά τα αντίστοιχα τρίµηνα του 2012 ( ιάγραµµα 1.1.1). ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1.1 Συµβολή στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ Εγχώρια και καθαρή εξωτερική ζήτηση Όσον αφορά στον εξωτερικό τοµέα, η συνεισφορά του στη µεταβολή του ΑΕΠ διατηρήθηκε θετική κατά το τρίτο τρίµηνο του 2013, και διαµορφώθηκε στις 1,1 ποσοστιαίες µονάδες, µε το ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών να παρουσιάζει µάλιστα στο εν λόγω διάστηµα ση- µαντικά υψηλότερο πλεόνασµα σε σχέση µε το αντίστοιχο τρίµηνο του προηγούµενου έτους. Αξίζει να επισηµανθεί ότι, σε αντίθεση µε τα προηγούµενα τρί- µηνα, όπου η βελτίωση του εξωτερικού ισοζυγίου κυριαρχούνταν από την ταχεία κάµψη των εισαγωγών, κατά το τρίτο τρίµηνο του 2013 οι θετικές εξελίξεις στο ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών οφείλονταν αποκλειστικά στην αύξηση των εξαγωγών (5,7%), µε τις εισαγωγές να εµφανίζουν για πρώτη φορά στην πορεία της ύφεσης ήπια αύξηση (2,3%). Η ήπια αύξηση των εισαγωγών είναι συµβατή µε την παρατηρούµενη τάση εξασθένησης της ύφεσης, και υπογραµµίζει την αυξηµένη σηµασία που λαµβάνει πλέον η βελτίωση των εξαγωγών για τη διατήρηση της θετικής συµβολής του εξωτερικού τοµέα στο ΑΕΠ. Η σταδιακή αποκλιµάκωση της δυναµικής της ύφεσης αποτυπώνεται και στις οικονοµετρικές εκτιµήσεις των πιθανοτήτων καθεστώτος ύφεσης που παρουσιάζονται στην Ενότητα 1.4. Σχετικά µε τους κύριους παράγοντες που διαµορφώνουν τις εξελίξεις στην πορεία του ΑΕΠ, ακολουθεί λεπτοµερέστερη διερεύνηση της πορείας και των προοπτικών τους µε βάση τα εθνικολογιστικά στοιχεία και ορισµένους επιλεγµένους βραχυχρόνιους δείκτες. 1.1.1. Ιδιωτική κατανάλωση Η υποχώρηση της ιδιωτικής κατανάλωσης συνεχίσθηκε στο τρίτο τρίµηνο του 2013 µε ρυθµό -8,1%, έναντι -6,4% στο δεύτερο τρίµηνο και -8,7% στο πρώτο τρί- µηνο. Έτσι, η ιδιωτική κατανάλωση εξακολούθησε να αποτελεί τη σηµαντικότερη αρνητική συνιστώσα της εγχώριας ζήτησης, µε συνεισφορά -5,5 µονάδων στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ. Επιµέρους συνιστώσες της εγχώριας ζήτησης Πηγή: Εθνικοί Λογαριασµοί, ΕΛΣΤΑΤ, επεξεργασία στοιχείων από τις συγγραφείς. Η πτωτική πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης κατά το τρίτο τρίµηνο του 2013 αντανακλάται και στα στοιχεία για την εξέλιξη του µηνιαίου δείκτη όγκου στο λιανικό εµπόριο. Εντούτοις, διαπιστώνεται µια σηµαντική κάµψη στους αρνητικούς µηνιαίους ρυθµούς µεταβολής που σηµειώθηκαν, τόσο αναφορικά µε το γενικό δείκτη όγκου όσο και τους δείκτες για τις κύριες υποκατηγορίες. Επιπροσθέτως, τα προσωρινά στοιχεία για τον Οκτώβριο του 2013 υποδεικνύουν σηµαντική εξοµάλυνση των δυσµενών συνθηκών που επικρατούσαν µέχρι και την πιο πρόσφατη περίοδο στο λιανικό εµπόριο. Πιο αναλυτικά, ο γενικός δείκτης όγκου στο λιανικό εµπόριο υποχώρησε σε σχέση µε τον Οκτώβριο του 2012 µόλις κατά -0,9%, ο δείκτης όγκου στην κατηγορία των καταστηµάτων ειδών διατροφής κατά -3,2%, στην κατηγορία των λοιπών καταστηµάτων κατά -1%, ενώ ο 6 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23

δείκτης όγκου στην κατηγορία καταστηµάτων καυσίµων και λιπαντικών αυτοκινήτων σηµείωσε αύξηση κατά 7,1% ( ιάγραµµα 1.1.2). ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1.2 Ποσοστιαίες µεταβολές γενικού δείκτη όγκου και δεικτών στις κύριες κατηγορίες καταστηµάτων στο λιανικό εµπόριο Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, επεξεργασία στοιχείων από τις συγγραφείς. Μια κάποια µεταστροφή στις τάσεις που επικρατούν στο λιανικό εµπόριο διαφαίνεται την περίοδο Ιουλίου- Οκτωβρίου του 2013 και αναφορικά µε την εξέλιξη στους δείκτες όγκου για τις επιµέρους κατηγορίες καταστηµάτων. Ειδικότερα, ο µήνας Ιούλιος υπήρξε ο τελευταίος που χαρακτηρίστηκε κατά κύριο λόγο από διψήφιους αρνητικούς ρυθµούς µεταβολής, ενώ τους µήνες Αύγουστο, Σεπτέµβριο και Οκτώβριο οι ιδιαίτερα δυσµενείς εξελίξεις περιορίστηκαν σε µεµονωµένες περιπτώσεις, κυρίως στην κατηγορία των πολυκαταστη- µάτων και των φαρµακευτικών-καλλυντικών. Επιπροσθέτως, αύξηση του όγκου στο λιανικό εµπόριο σηµειώ - θηκε τον µήνα Οκτώβριο στις κατηγορίες καύσιµα και λιπαντικά αυτοκινήτων (7,2%), τρόφιµα-ποτά-καπνός (1,5%), ένδυση-υπόδηση (16,9%) και βιβλία-χαρτικάλοιπά (5,7%). Συνεπώς, επιβεβαιώνονται οι πρώτες ενδείξεις αποδυνάµωσης και περιορισµού της αρνητικής δυναµικής που είχαν διαπιστωθεί κατά την προηγού- µενη περίοδο αναφοράς (βλέπε Οικονοµικές Εξελίξεις, Τεύχος 22). Αναφορικά µε την εξέλιξη της ιδιωτικής κατανάλωσης, ενδιαφέρον παρουσιάζει και η εξέταση των διαθέσιµων στατιστικών στοιχείων για την αγορά των ιδιωτικών αυτοκινήτων. Αναφορικά µε τις νέες κυκλοφορίες επιβατηγών ιδιωτικών αυτοκινήτων βάσει αδειών, οι πρώτες ενδείξεις για µια βελτιωµένη εικόνα, που είχαν επιση- µανθεί στην ανάλυση του προηγούµενου τεύχους, επιβεβαιώνονται σαφώς από τα πιο πρόσφατα στοιχεία ( ιάγραµµα 1.1.3). Ειδικότερα, οι µηνιαίοι ρυθµοί µεταβολής των µεµονωµένων µηνιαίων δεικτών για τον αριθµό των επιβατηγών οχηµάτων που κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά τους µήνες Σεπτέµβριο έως εκέµβριο του 2013, ως προς τους αντίστοιχους µήνες του 2012, υπήρξαν αποκλειστικά θετικοί και σε τρεις περιπτώσεις διψήφιοι (13% τον Σεπτέµβριο, 1,2% τον Οκτώβριο, 33% τον Νοέµβριο και 16% τον εκέµβριο). Παράλληλα, ενδεικτικές για την αλλαγή στις τάσεις που χαρακτηρίζουν την εν λόγω αγορά είναι οι θετικές σωρευτικές µεταβολές στις νέες κυκλοφορίες ιδιωτικών αυτοκινήτων βάσει αδειών που καταγράφηκαν για το ενδεκά- µηνο Ιανουαρίου-Νοεµβρίου (0,1%) και το δωδεκάµηνο Ιανουαρίου- εκεµβρίου (1,1%) του έτους 2013. Σηµειώνεται ότι οι αντίστοιχες σωρευτικές µεταβολές το 2012 σε σχέση µε το 2011 ξεπερνούσαν το -40% ( ιάγραµµα 1.1.3). Ευνο κότερη σε σχέση µε το 2012 υπήρξε και η εξέλιξη του δείκτη κύκλου εργασιών στον τοµέα των αυτοκινήτων κατά το τρίτο τρίµηνο του 2013, τόσο για τον κλάδο του κατεξοχήν εµπορίου αυτοκινήτων (-5,2%, σε σχέση µε -32,4% το 2012) όσο και στην περίπτωση του γενικού δείκτη που περιλαµβάνει τη συντήρηση, επισκευή και το εµπόριο συναφών εξαρτη- µάτων και ανταλλακτικών αυτοκινήτων (-5%, σε σχέση µε -27,4% το 2012). ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1.3 Νέες κυκλοφορίες ιδιωτικών αυτοκινήτων Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, επεξεργασία στοιχείων από τις συγγραφείς. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η συνολική πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης παρέµεινε δυσµενής, δεδοµένων των σηµαντικών αρνητικών ρυθµών µεταβολής που εξακολουθούν να καταγράφονται. Η εξέλιξη αυτή ερ- µηνεύεται στη βάση των ακόµα επιδεινούµενων συνθηκών στην αγορά εργασίας και των σοβαρών αρνητικών επιδράσεων από την µη ευνο κή πορεία των εισοδηµάτων αλλά και του πλούτου των νοικοκυριών. Σηµειώνεται ότι το καθαρό διαθέσιµο εισόδηµα των νοικοκυριών (συµπεριλαµβανοµένων και των µη κερδοσκοπικών ιδρυ- µάτων που εξυπηρετούν νοικοκυριά, ΜΚΙΕΝ) συρρικνώθηκε περαιτέρω κατά -10,1% το τρίτο τρίµηνο του 2013, OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23 7

ως προς το αντίστοιχο τρίµηνο του 2012. Εντούτοις, οι πιο πρόσφατες εξελίξεις σε επιµέρους µηνιαίους και τριµηνιαίους δείκτες κατά το 2013 αναδεικνύουν µια διαχρονική τάση µεταστροφής της πορείας σταθερής επιδείνωσης και ιδιαίτερα αρνητικής δυναµικής που χαρακτήριζε το έτος 2012. Η τάση αυτή δύναται να συνδέεται µε τον περιορισµό της αβεβαιότητας αναφορικά µε τη συνολική πορεία της ελληνικής οικονοµίας, ο οποίος εκτιµάται ότι µετριάζει την επιφυλακτικότητα των νοικοκυριών εκείνων που έχουν µια σχετική οικονο- µική δυνατότητα να στηρίξουν τµήµα της καταναλωτικής δαπάνης. Η τάση εξισορρόπησης των συνθηκών στην ιδιωτική κατανάλωση εκτιµάται ότι θα συνεχιστεί και κατά τα αµέσως προσεχή τρίµηνα, συνεπαγόµενη µία σηµαντική περαιτέρω υποχώρηση των ρυθµών κάµψης της. Η εκτίµηση αυτή φαίνεται να συµβαδίζει και µε τις προσδοκίες των καταναλωτών και των εµπόρων λιανικής, όπως αυτές απεικονίζονται στα πιο πρόσφατα στοιχεία για τους δείκτες εµπιστοσύνης καταναλωτών και εµπιστοσύνης στο λιανικό εµπόριο. Ειδικότερα, σταθεροποιητικές τάσεις χαρακτήρισαν τους εν λόγω δείκτες κυρίως κατά την περίοδο Σεπτεµβρίου-Νοεµβρίου του 2013, ενώ ανοδική καταγράφεται η πορεία τους τον µήνα εκέµβριο του 2013 ( ιάγραµµα 1.1.4). Βασική προ πόθεση για µια τέτοια προοπτική αποτελεί ξεκάθαρα η αποφυγή πάσης φύσεως επιπρόσθετων οικονο- µικών µέτρων που θα επιβαρύνουν περαιτέρω τους προ πολογισµούς των νοικοκυριών. Παράλληλα, και δεδοµένου του ότι δεν αναµένονται σε βραχυπρόθεσµο ορίζοντα ευνο κές εξελίξεις στο διαθέσιµο εισόδηµα και τον πραγµατικό πλούτο των νοικοκυριών, η πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης αναµένεται να παραµείνει συνολικά πτωτική. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1.4 είκτης όγκου στο λιανικό εµπόριο και δείκτες εµπιστοσύνης Πηγή: EUROSTAT, επεξεργασία στοιχείων από τις συγγραφείς. 1.1.2. Επενδύσεις Η κάµψη των ακαθάριστων επενδύσεων παγίου κεφαλαίου συνεχίστηκε µε ηπιότερους ρυθµούς στο εννεά- µηνο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου του 2013 συγκριτικά µε την αντίστοιχη περίοδο του προηγούµενου έτους, διαδραµατίζοντας έτσι σηµαντικό ρόλο στην επιβράδυνση της ύφεσης. Όπως διαφαίνεται από τον Πίνακα 1.1.1, ο ρυθµός µεταβολής των επενδύσεων ανήλθε στο -12,6% κατά το τρίτο τρίµηνο 2013, έναντι -21,5% κατά το αντίστοιχο τρίµηνο του 2012, γεγονός που είχε ως αποτέλεσµα η αρνητική συνεισφορά των επενδύσεων στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ να περιοριστεί στις -1,5 ποσοστιαίες µονάδες, από -3,0 ποσοστιαίες µονάδες, αντίστοιχα. Αναλυτικότερα, σε σχέση µε τις επενδύσεις εκτός των κατασκευών, οι εξελίξεις κατά το τρίτο τρίµηνο του 2013 δεν ήταν αµιγώς αρνητικές, καθώς παρατηρήθηκε για δεύτερο διαδοχικό τρίµηνο σηµαντική αύξηση των δαπανών για εξοπλισµό µεταφορών (11,8%), ενώ παράλληλα σηµειώθηκε ηπιότερη κάµψη στις δαπάνες για µεταλλικά προ όντα και µηχανήµατα (-13,8%) σε σχέση µε το αντίστοιχο τρίµηνο του προηγούµενου έτους (-17,3%). Σε σχέση µε τις επενδύσεις σε άλλα προ όντα, καταγράφηκε σηµαντική κάµψη στο τρίτο τρίµηνο του 2013 (-25,4%), έναντι οριακής αύξησης στο πρώτο τρί- µηνο (0,6%) και ηπιότερης µείωσης στο δεύτερο τρί- µηνο του έτους (-4,7%). Αναφορικά µε τις επενδύσεις σε κατασκευές, στο τρίτο τρίµηνο του 2013 σηµειώθηκε αύξηση των δαπανών για λοιπές κατασκευές για τρίτο συνεχές τρίµηνο (6,9%) αλλά και περαιτέρω ραγδαία υποχώρηση των επενδύσεων σε κατοικίες (-39,6%). Αξίζει να σηµειωθεί ότι η πτώση των επενδύσεων σε κατοικίες αποτελεί από το τέταρτο τρίµηνο του 2012 και έπειτα τον κυρίαρχο παράγοντα κάµψης της επενδυτικής δαπάνης, και είναι ενδεικτικό ότι στο τρίτο τρίµηνο του 2013 η αρνητική συνεισφορά της στο ΑΕΠ ανήλθε στις -1,2 ποσοστιαίες µονάδες, από -1,5 µονάδες για το σύνολο των επενδύσεων. Από τις παραπάνω εξελίξεις είναι εµφανείς κάποιες ενθαρρυντικές ενδείξεις κινητικότητας σε σηµαντικές επι- µέρους κατηγορίες των επενδύσεων, ενώ παράλληλα διακρίνονται και οι συνεχιζόµενες αρνητικές πιέσεις που ασκούνται στην επενδυτική δαπάνη από τα προβλήµατα χρηµατοδότησης και ρευστότητας στην αγορά, τις δυσµενείς εξελίξεις στην εγχώρια ζήτηση, τη συγκράτηση των δηµόσιων επενδυτικών δαπανών στο πλαίσιο της δηµοσιονοµικής προσαρµογής, αλλά και την ηπιότερη µεν αλλά συνεχιζόµενη αβεβαιότητα. Όσον αφορά στις συνθήκες δανεισµού, ο ρυθµός µε- 8 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23

ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1.5 Συµβολή στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ Επιµέρους συνιστώσες των επενδύσεων Πηγή: Εθνικοί Λογαριασµοί, ΕΛΣΤΑΤ, επεξεργασία στοιχείων από τις συγγραφείς. ταβολής της τραπεζικής χρηµατοδότησης προς τις επιχειρήσεις παρέµεινε αρνητικός στο τρίτο τρίµηνο του 2013, γεγονός που συνδέεται µε τις επιπτώσεις της κρίσης στη ρευστότητα του τραπεζικού συστήµατος, την πιστοληπτική ικανότητα των επιχειρήσεων και τη ζήτηση για νέα δάνεια. Ο κλάδος των επενδύσεων σε κατοικίες εξακολούθησε να χαρακτηρίζεται από αρνητικές εξελίξεις και κατά το τρίτο τρίµηνο του 2013, όπως διαφαίνεται από τα µηνιαία στοιχεία για την ιδιωτική οικοδοµική δραστηριότητα. Ειδικότερα, οι ρυθµοί µεταβολής του µηνιαίου όγκου βάσει αδειών νέων κατοικιών που καταγράφηκαν τους µήνες Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέµβριο του 2013 ήταν της τάξεως του -4%, -30,4% και -37,1%, αντίστοι - χα, σε σχέση µε το 2012. Μια πρώτη πιο ευνο κή ένδειξη παρέχει η πλέον πρόσφατη διαθέσιµη παρατήρηση για τον Οκτώβριο του 2013, µε τον δείκτη όγκου να καταγράφει αύξηση κατά 8,7%. Σηµειώνεται, ωστόσο, ότι το εν λόγω στοιχείο αποτελεί προς το παρόν µεµονωµένη περίπτωση και δεν µπορεί ακόµα να αξιολογηθεί ως ένδειξη µιας σταθερής µεταστροφής των συνθηκών στον κλάδο των επενδύσεων σε κατοικίες. Σηµαντικά αρνητική, στο -33,9%, παραµένει άλλωστε η µέση µηνιαία µεταβολή στην εκτιµώµενη ιδιωτική οικοδοµική δραστηριότητα 2 για την περίοδο Νοεµβρίου 2012-Οκτωβρίου 2013, παρά τις συνεχιζόµενες τάσεις περιορισµού της αρνητικής δυναµικής του συγκεκριµένου δείκτη από τον Μάιο του 2013 και µετά. Εξασθένηση παρουσιάζει, παράλληλα, ο δείκτης εµπιστοσύνης στις κατασκευές, µετά και το ανώτατο σηµείο που είχε σηµειωθεί τον Σεπτέµβριο του 2013 (-17,8), παραµένοντας ωστόσο πάνω από το επίπεδο του -40 ( ιάγραµµα 1.1.6). Κάµψη αναφορικά µε τις εκτιµώµενες εξελίξεις στον κλάδο καταδεικνύει και η πιο πρόσφατη πορεία του δείκτη επιχειρηµατικών προσδοκιών στις κατασκευές, αντανακλώντας κυρίως τις επιδεινού- µενες προβλέψεις για την απασχόληση. Στην ίδια κατεύθυνση παραπέµπει και η πιο πρόσφατη πορεία του δείκτη παραγωγής στις κατασκευές για το τρίτο τρί- µηνο του 2013, ο οποίος κατέγραψε πτώση -8,3% σε σχέση το αντίστοιχο τρίµηνο του 2012. Συµβατή µε τις εξελίξεις στον κλάδο των επενδύσεων σε κατοικίες είναι και η συνεχιζόµενη κάµψη στο κόστος κατασκευής νέων κτιρίων κατοικιών αλλά και στις τιµές των κατοικιών. Ειδικότερα, σταθερά πτωτική παρέµεινε η πορεία του δείκτη κατασκευής νέων κτιρίων κατοικιών, µε τις σχετικές ποσοστιαίες µεταβολές στο τρίτο και τέταρτο τρίµηνο του 2013 να κυµαίνονται στο -1,6% και -2%, αντίστοιχα. Παράλληλα, σηµαντικά αρνητική αν και πλέον όχι σε διψήφιο επίπεδο παρέµεινε η µε- ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1.6 Ιδιωτική οικοδοµική δραστηριότητα και δείκτης εµπιστοσύνης στις κατασκευές είκτης τιµών κατοικιών και δείκτης κόστους κατασκευής κατοικιών Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, EUROSTAΤ, ΤτΕ, επεξεργασία στοιχείων από τις συγγραφείς. 2. Υπολογίζεται ο 12µηνος κινητός µέσος και οι σχετικές µεταβολές του όγκου βάσει αδειών. OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23 9

ταβολή στο δείκτη τιµών κατοικιών για το σύνολο των αστικών περιοχών στο τρίτο τρίµηνο του 2013 (-9,7%), ως προς το αντίστοιχο τρίµηνο του 2012. Παρόµοια υπήρξε και η πορεία αναφορικά µε το δείκτη τιµών δια- µερισµάτων κατά γεωγραφική περιοχή, µε τις αρνητικές µεταβολές να είναι στο τρίτο τρίµηνο του έτους σηµαντικές αλλά µονοψήφιες σε όλες τις περιπτώσεις εκτός της Αθήνας (-11% για την περιοχή της Αθήνας, -9,5% για τη Θεσσαλονίκη, -8,4% για τις άλλες µεγάλες πόλεις και -6% για τις λοιπές περιοχές). ιαχωρίζοντας, τέλος, τα διαµερίσµατα κατά παλαιότητα, δυσµενέστερη υπήρξε στο τρίτο τρίµηνο του 2013, ως προς το 2012, η εξέλιξη στην κατηγορία των τιµών των νέων (έως 5 ετών) διαµερισµάτων συγκριτικά µε τα παλαιά (άνω των 5 ετών), καταγράφοντας πτώση -10,4% συγκριτικά µε την κάµψη κατά -8,4%, αντίστοιχα. Αναφορικά µε τις βραχυπρόθεσµες προοπτικές των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου, οι δυσχέρειες από πλευράς εγχώριων οικονοµικών συνθηκών και δυνατοτήτων χρηµατοδότησης αναµένεται να εξακολουθήσουν να επενεργούν ανασταλτικά στην επενδυτική δαπάνη στο αµέσως προσεχές διάστηµα. Εντούτοις, η πρόοδος της χώρας σε όρους ανταγωνιστικότητας και οικονοµικής προσαρµογής, η επανεκκίνηση µεγάλων έργων υποδο- µής, και η προοπτική σταδιακής αποκατάστασης της χρηµατοδότησης του ιδιωτικού τοµέα, ωθούν προς την εκτίµηση µίας ουσιαστικής θετικής µεταστροφής του επενδυτικού κλίµατος σε βραχυχρόνιο ορίζοντα. Η µεταστροφή αυτή αναµένεται να οδηγήσει σε αξιόλογη ανάκαµψη των επενδύσεων στις εκτός των κατοικιών κατηγορίες, υπό µία σειρά προ ποθέσεων που περιλαµβάνουν την περαιτέρω σταθεροποίηση της οικονο- µίας και την πρόοδο διαρθρωτικών αλλαγών µε ση- µαίνοντα ρόλο στην προσέλκυση ξένων κεφαλαίων. Στο πεδίο των εξαγωγών οι εξελίξεις κατά το τρίτο τρί- µηνο του 2013 ήταν ιδιαιτέρως ευνο κές, καθώς παρατηρήθηκε µεγάλη αύξηση στην περίπτωση των υπηρεσιών (8,8%), αλλά και αξιοσηµείωτη άνοδος στην περίπτωση των αγαθών (2,4%), µε αποτέλεσµα η συνολική συνεισφορά των εξαγωγών στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ να ανέλθει στις 1,8 ποσοστιαίες µονάδες. Η αύξηση των εξαγωγών υπηρεσιών ήταν κατά κύριο λόγο αποτέλεσµα της µεγάλης ανάκαµψης των εισπράξεων στον τοµέα του τουρισµού. Η αύξηση των τουριστικών εισπράξεων (κατά 12,7% στο τρίτο τρίµηνο του 2013 και κατά 14,4% συνολικά στο εννεάµηνο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου 2013 σύµφωνα µε τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος) αποτέλεσε τη σηµαντικότερη θετική εξέλιξη τόσο σε επίπεδο εξωτερικού τοµέα όσο και συνολικά για την οικονοµία, και συνιστά ισχυρή ένδειξη της αναπτυξιακής δυναµικής που δηµιουργεί η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και η σταδιακή οικονοµική σταθεροποίηση της χώρας. Όσον αφορά στις εισαγωγές, στο τρίτο τρίµηνο του 2013 παρατηρήθηκε ήπια αύξηση τόσο στην περίπτωση των αγαθών (2,6%) όσο και στην περίπτωση των υπηρεσιών (1,1%), µε επακόλουθη αρνητική συνολική συνεισφορά -0,6 ποσοστιαίων µονάδων στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ (βλέπε ιάγραµµα 1.1.7). Όπως προαναφέρθηκε, η ήπια αύξηση των εισαγωγών είναι συµβατή µε την παρατηρούµενη τάση επιβράδυνσης της ύφεσης. Συνολικά, η ιδιαίτερα ευνο κή πορεία των εξαγωγών στο τρίτο τρίµηνο του 2013 είχε ως αποτέλεσµα την επίτευξη αυξηµένου πλεονάσµατος 2,5 δις ευρώ στο ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών κατά τη συγκεκριµένη περίοδο, έναντι πλεονάσµατος σχεδόν 2 δις κατά την αντίστοιχη περίοδο του 2012. Η εξέλιξη αυτή λαµβάνει ιδιαίτερη σηµασία, καθώς συνιστά ισχυρή ένδειξη προόδου στη διαδικασία οικονοµικής προσαρµογής της χώρας. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1.7 Συµβολή στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ Επιµέρους συνιστώσες της εξωτερικής ζήτησης 1.1.3. Ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών Πηγή: Εθνικοί Λογαριασµοί, ΕΛΣΤΑΤ, επεξεργασία στοιχείων από τις συγγραφείς. Αναφορικά µε τις µελλοντικές προοπτικές του εξωτερικού τοµέα, η συνεισφορά του στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ αναµένεται να παραµείνει θετική. Εντούτοις, δεδοµένου του ότι η πορεία των εισαγωγών θα τείνει να εξοµαλυνθεί καθώς η οικονοµία θα µεταβαίνει προς την ανάκαµψη, το µέγεθος της θετικής αυτής συνεισφοράς θα εξαρτάται κατά βάσιν από τη βελτίωση των εξαγωγικών επιδόσεων της χώρας. Επί του παρόντος, η επιθυµητή ανάκαµψη της εξαγωγικής δραστηριότητας ευνοείται από τη σταδιακή οµαλοποίηση των εγχώριων οικονοµικών συνθηκών, την υλοποίηση του προγράµµατος προσαρµογής και την προοπτική ανάκαµ- 10 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23

ψης της ευρωπα κής οικονοµίας. Παράλληλα όµως, έρχεται αντιµέτωπη µε τις δυσχέρειες που εξακολουθούν να υφίστανται στο εσωτερικό, ιδιαίτερα όσον αφορά τη ρευστότητα και τη χρηµατοδότηση των εξαγωγικών επιχειρήσεων. 1.1.4. Συµπεράσµατα και προοπτικές Η ανάλυση των κύριων συνιστωσών της ζήτησης και επιµέρους δεικτών που προηγήθηκε υποδεικνύει σαφώς ότι η ελληνική οικονοµία εξακολούθησε να βρίσκεται σε καθεστώς ύφεσης στα τρία πρώτα τρίµηνα του 2013. Εντούτοις, τα πιο πρόσφατα στοιχεία επιβεβαιώνουν την ένδειξη ότι η ιδιαίτερα αρνητική δυναµική που µέχρι πρόσφατα χαρακτήριζε τις εγχώριες οικονοµικές εξελίξεις σταδιακά εξασθενεί. Ειδικότερα, τόσο τα τριµηνιαία στοιχεία όσο και οι επιλεγµένοι µηνιαίοι δείκτες, σε συνδυασµό και µε τις οικονοµετρικές εκτιµήσεις των πιθανοτήτων καθεστώτος ύφεσης για την τρέχουσα φάση του οικονοµικού κύκλου (Ενότητα 1.4), σαφώς καταδεικνύουν ηπιότερες συνθήκες ύφεσης και µια πιθανή έναρξη πορείας εξόδου από την κρίση σε βραχυπρόθεσµο ορίζοντα. Σταθεροποιητικές τάσεις εξακολουθούν να αντανακλώνται και από ορισµένους δείκτες που ενσωµατώνουν προσδοκίες, αλλά και από τις προβλέψεις του ΚΕΠΕ που προκύπτουν από το υπόδειγµα πιθανοτήτων ύφεσης (βλέπε Ενότητα 1.4) και το υπόδειγµα παραγόντων (βλέπε Ενότητα 1.5). Αναφορικά µε τις προοπτικές για την ιδιωτική κατανάλωση, δεν αναµένονται θετικές εξελίξεις στα αµέσως προσεχή τρίµηνα, δεδοµένων των µη ευνο κών εκτιµήσεων για την πορεία των εισοδηµάτων και του πλούτου των νοικοκυριών. Ωστόσο, υπό την προ πόθεση αποφυγής κάθε είδους επιπλέον επιβαρύνσεων στους προ - πολογισµούς των νοικοκυριών, και µη περαιτέρω επιδείνωσης ή/και οριακής βελτίωσης των συνθηκών στην αγορά εργασίας, οι πτωτικοί ρυθµοί της ιδιωτικής κατανάλωσης αναµένεται να εξασθενήσουν σηµαντικά. Παράλληλα αναµένεται να επιτευχθεί µία θετική µεταστροφή του επενδυτικού κλίµατος, µε απόρροια την ανάκαµψη των επενδύσεων, ιδιαίτερα στις εκτός των κατοικιών κατηγορίες. Ως προς την πορεία του εξωτερικού τοµέα, η συµβολή του στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ αναµένεται να παραµείνει θετική. Εντούτοις, δεδοµένου του ότι η πορεία των εισαγωγών θα τείνει να εξοµαλυνθεί καθώς η οικονοµία θα µεταβαίνει προς την ανάκαµψη, το µέγεθος της θετικής αυτής συνεισφοράς θα εξαρτάται κατά βάσιν από τη βελτίωση των εξαγωγικών επιδόσεων της χώρας. OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23 11

1.2. Η εξέλιξη του Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών Ιωάννα Κωνσταντακοπούλου 1.2.1. Πρόσφατες εξελίξεις Η πορεία του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (ΙΤΣ), στο εννεάµηνο του 2013, είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντική για την ελληνική οικονοµία: το επίµονο έλλειµµα έχει µετατραπεί σε πλεόνασµα. Αναλυτικότερα, το πλεόνασµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών διαµορφώθηκε στο 1,86% του ΑΕΠ, έναντι ελλείµµατος 1,92% του ΑΕΠ το αντίστοιχο εννεάµηνο του 2012, και -9,36% του ΑΕΠ το 2011 (Πίνακας 1.2.1). Η µεταβολή είναι σηµα - ντική και αποτελεί ξεκάθαρα θετική εξέλιξη. Σε απόλυτα µεγέθη, το πλεόνασµα εννεάµηνου του ΙΤΣ διαµορφώθηκε στα 2,56 δισεκ. ευρώ, αυξηµένο κατά 5,37 δισεκ. ευρώ έναντι της αντίστοιχης χρονικής περιόδου του 2012, και κατά 17,3 δισεκ. ευρώ έναντι του αντίστοιχου εννεάµηνου του 2011 (Πίνακας 1.2.2). Το θετικό αποτέλεσµα του ΙΤΣ αντανακλά τη µείωση του ελλείµµατος του εµπορικού ισοζυγίου, την αύξηση του πλεονάσµατος του ισοζυγίου υπηρεσιών, την αύξηση του ελλείµµατος του ισοζυγίου εισοδηµάτων, καθώς και την αύξηση του πλεονάσµατος του ισοζυγίου τρεχουσών µεταβιβάσεων. Ειδικότερα, για το εξεταζόµενο χρονικό διάστηµα (Ιανουάριος-Σεπτέµβριος) του 2013, το έλλειµµα του εµπορικού ισοζυγίου ως ποσοστό του ΑΕΠ διαµορφώθηκε στο 9,38% του ΑΕΠ από 10,69% το αντίστοιχο διάστηµα του 2012, µια µείωση της τάξεως του 12,3%. Σε απόλυτα µεγέθη, διαµορφώθηκε στα 12,89 δισεκ. ευρώ έναντι 15,65 δισεκ. ευρώ του αντίστοιχου χρονικού διαστήµατος του 2012. Η βελτίωση του εµπορικού ισοζυγίου (ΕΙ) αποδίδεται κυρίως στη συρρίκνωση του ελλείµµατος του ισοζυγίου καυσίµων και του ΕΙ χωρίς καύσιµα και πλοία (βλέπε ιάγραµµα 1.2.1). Αναλυτικό- ΠΙΝΑΚΑΣ 1.2.1 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (ως ποσοστό του ΑΕΠ) ΙΤΣ ΑγαθώνΕξαγωγές Εισαγωγές ΥπηρεσιώνΕισοδηµάτωνΤρεχουσών µεταβιβάσεων 2010q1-17,65-15,58 6,76 22,34 2,20-2,87-1,40 2010q2-7,13-12,42 7,46 19,88 5,94-3,78 3,13 2010q3-4,68-12,08 7,58 19,66 11,63-3,62-0,60 2010q1-q3-9,60-13,30 7,28 20,58 6,73-3,44 0,41 2010q4-11,76-10,98 8,94 19,93 3,61-3,50-0,90 2011q1-14,63-15,68 8,92 24,60 2,05-3,50 2,50 2011q2-10,59-12,42 9,67 22,08 6,66-4,43-0,41 2011q3-3,61-12,17 10,03 22,20 13,45-4,27-0,61 2011q1-q3-9,36-13,34 9,56 22,90 7,64-4,09 0,41 2011q4-11,53-12,20 10,12 22,32 5,08-4,23-0,18 2012q1-9,75-12,92 10,85 23,77 3,35-3,21 3,03 2012q2-3,23-10,56 11,10 21,66 7,31-0,30 0,32 2012q3 6,22-8,84 11,00 19,84 15,07-0,06 0,05 2012q1-q3-1,92-10,69 10,98 21,67 8,82-1,12 1,07 2012q4-3,83-8,39 12,55 20,94 4,69 0,15-0,28 2013q1-5,28-10,66 12,84 23,50 3,48-2,09 3,99 2013q2-0,44-8,08 12,12 20,20 8,86-1,88 0,65 2013q3 10,27-9,50 11,86 21,36 17,77-1,39 3,39 2013q1-q3 1,86-9,38 12,25 21,63 10,36-1,77 2,65 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος και ΕΛΣΤΑΤ. 12 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23

ΠΙΝΑΚΑΣ 1.2.2 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (σε δισεκ. ευρώ) 2010q1-9,32-8,22 3,57 11,79 1,16-1,52-0,74 2010q2-4,04-7,04 4,23 11,27 3,37-2,14 1,78 2010q3-2,71-7,01 4,40 11,40 6,74-2,10-0,35 2010q1-q3-16,07-22,27 12,19 34,46 11,27-5,76 0,69 2010q4-6,44-6,01 4,89 10,90 1,98-1,91-0,49 2011q1-7,10-7,61 4,33 11,94 1,00-1,70 1,21 2011q2-5,63-6,60 5,14 11,74 3,54-2,35-0,22 2011q3-2,01-6,78 5,59 12,37 7,49-2,38-0,34 2011q1-q3-14,74-20,99 15,05 36,04 12,03-6,43 0,65 2011q4-5,90-6,24 5,18 11,41 2,60-2,16-0,09 2012q1-4,43-5,87 4,93 10,80 1,52-1,46 1,38 2012q2-1,59-5,20 5,47 10,67 3,60-0,15 0,16 2012q3 3,22-4,58 5,69 10,27 7,80-0,03 0,02 2012q1-q3-2,81-15,65 16,09 31,74 12,92-1,64 1,56 2012q4-1,81-3,97 5,93 9,90 2,22 0,07-0,13 2013q1-2,24-4,52 5,45 9,97 1,48-0,88 1,69 2013q2-0,21-3,74 5,62 9,36 4,11-0,87 0,30 2013q3 5,00-4,635,78 10,40 8,65-0,68 1,65 2013q1-q3 2,56-12,89 16,84 29,74 14,24-2,43 3,64 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος. ΙΤΣ ΑγαθώνΕξαγωγές Εισαγωγές ΥπηρεσιώνΕισοδηµάτωνΤρεχουσών µεταβιβάσεων ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.2.1 Οι συνιστώσες του Εµπορικού Ισοζυγίου (σε δισεκ. ευρώ) Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος. τερα, το έλλειµµα του ισοζυγίου καυσίµων διαµορφώθηκε στα 6,01 δισεκ. ευρώ από 8,17 δισεκ. ευρώ το α- ντίστοιχο διάστηµα του 2012, µια µεταβολή της τάξεως του 26,3%. Η µείωση του ελλείµµατος του ισοζυγίου καυσίµων οφείλεται κυρίως στη µείωση των εισαγωγών (-6,3%) και στην παράλληλη αύξηση των εξαγωγών καυσίµων (11,7%). Όσο αφορά το εµπορικό ισοζύγιο χωρίς καύσιµα και πλοία, το εννεάµηνο του 2013, εξακολούθησε να διατηρεί την ίδια πορεία, συγκεκριµένα παρατηρούµε µείωση εισαγωγών (2,09%) και αύξηση εξαγωγών (3,65%). Το πλεόνασµα του ισοζυγίου υπηρεσιών ως ποσοστό του ΑΕΠ σηµείωσε αύξηση της τάξεως 17,5% και δια- µορφώθηκε στο 10,36% του ΑΕΠ έναντι 8,82% το αντίστοιχο διάστηµα του 2012. Σε απόλυτα µεγέθη, το πλεόνασµα διαµορφώθηκε στα 14,02 δισεκ. ευρώ έναντι 12,9 δισεκ. ευρώ. Στη θετική αυτή εξέλιξη συνέβαλε η αύξηση των καθαρών εισπράξεων των ταξιδιωτικών υπηρεσιών κατά 1,42 δισεκ. ευρώ. Ενδεικτικά σηµειώνουµε ότι οι εισπράξεις αυξήθηκαν κατά 14,8% έναντι OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23 13

ΠΙΝΑΚΑΣ 1.2.3 Ισοζύγιο Υπηρεσιών 2010q1-q3 2011q1-q3 2012q1-q3 2013q1-q3 Ισοζύγιο Υπηρεσιών Εισπράξεις Ταξιδιωτικό Μεταφορές Λοιπές υπηρεσίες Πληρωµές Ταξιδιωτικό Μεταφορές Λοιπές υπηρεσίες δισεκ. ευρώ 11,30 12,00 12,90 14,20 ρυθµός µεταβολής 6,74 7,40 10,22 δισεκ. ευρώ 22,71 22,75 22,28 22,52 ρυθµός µεταβολής 0,19-2,061,05 δισεκ. ευρώ 8,50 9,33 9,36 10,74 ρυθµός µεταβολής 9,77 0,28 14,77 δισεκ. ευρώ 11,76 10,55 10,19 9,05 ρυθµός µεταβολής -10,30-3,43-11,15 δισεκ. ευρώ 2,45 2,87 2,74 2,72 ρυθµός µεταβολής 17,27-4,58-0,48 δισεκ. ευρώ 11,44 10,72 9,36 8,28 ρυθµός µεταβολής -6,27-12,66-11,57 δισεκ. ευρώ 1,65 1,79 1,45 1,41 ρυθµός µεταβολής 8,44-18,99-2,61 δισεκ. ευρώ 6,18 5,56 4,75 4,19 ρυθµός µεταβολής -10,08-14,52-11,87 δισεκ. ευρώ 3,60 3,37 3,16 2,68 ρυθµός µεταβολής -6,48-6,22-15,23 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος. της αντίστοιχης περιόδου του 2012 και διαµορφώθηκαν στα 10,74 δισεκ. ευρώ (βλέπε Πίνακα 1.2.3). Όσο αφορά τις καθαρές εισπράξεις από µεταφορικές υπηρεσίες αυτές µειώθηκαν κατά 0,58 δισεκ. ευρώ σε σχέση µε το εννεάµηνο του 2012. Το έλλειµµα του ισοζυγίου εισοδηµάτων ως ποσοστό του ΑΕΠ παρουσίασε αύξηση της τάξεως του 58% και διαµορφώθηκε στο 1,77% έναντι 1,12% του εννεάµηνου του 2012. Σε απόλυτα µεγέθη, το έλλειµµα διαµορφώθηκε στα 2,43 δισεκ. ευρώ έναντι 1,64 δισεκ. ευρώ του αντίστοιχου διαστήµατος του 2012. Η δυσµενής αυτή εξέλιξη αποδίδεται στην αύξηση των πληρωµών των τόκων, µερισµάτων και κερδών κατά 0,61 δισεκ. ευρώ έναντι του προηγούµενου εννεάµηνου του 2012. Στο ισοζύγιο τρεχουσών µεταβιβάσεων παρατηρήθηκε αύξηση του πλεονάσµατος ως ποσοστού του ΑΕΠ φτάνοντας το 2,65 έναντι 1,07% του ΑΕΠ του αντίστοιχου διαστήµατος του 2012, και διαµορφώθηκε στα 13,64 δισεκ. ευρώ έναντι 1,65 δισεκ. ευρώ. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται κυρίως στην άνοδο των καθαρών εισπράξεων του τοµέα Γενικής Κυβέρνησης κατά 1,63 δισεκ. ευρώ έναντι του αντίστοιχου διαστήµατος του 2012. 14 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23

1.3. Οι εξελίξεις του δείκτη τιµών καταναλωτή στην Ελλάδα και την Ευρωζώνη ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.3.1 ΤΚ, % µεταβολή ως προς τον αντίστοιχο µήνα του προηγούµενου έτους Στέλιος Καραγιάννης, Γιάννης Παναγόπουλος Ο δείκτης τιµών καταναλωτή ( ΤΚ) της χώρας συνεχίζει µε επιταχυνόµενο ρυθµό την καθοδική του πορεία. Συγκεκριµένα, τον εκέµβριο του 2013 ο συγκεκριµένος δείκτης παρουσίαζε µείωση κατά 1,7% σε σχέση µε τον αντίστοιχο µήνα του 2012 έναντι µείωσης 2,9% τον Νοέµβριο του 2013 σε σχέση µε τον Νοέµβριο του 2012 (βλ. ιάγραµµα 1.3.1). Η επιβράδυνση της πορείας του αποπληθωρισµού (deflation) µπορεί να θεωρηθεί ως ενθαρρυντική τροπή για την οικονοµία, διότι µετριάζει τη µείωση του καταγεγραµµένου πραγµατικού ΑΕΠ. Από την άλλη πλευρά, σε ό,τι αφορά τον πυρήνα του δείκτη 1, παρατηρούµε ότι συνεχίζεται και εδώ η πορεία του αποπληθωρισµού που άρχισε τον Αύγουστο του 2012 (-0,2%). Μάλιστα στον συγκεκριµένο δείκτη διαπιστώνουµε µια µικρή επιβράδυνση µετά από µια σύντοµη περίοδο επιτάχυνσης. Αναλυτικότερα, τον εκέµβριο του 2013 ο πυρήνας του ΤΚ παρουσίαζε ετήσια µεταβολή της τάξης του -2,9% έναντι ετήσιας µεταβολής της τάξης του -4,4% και -3,1%, που παρατηρήθηκε τους µήνες Νοέµβριο και Οκτώβριο του 2013 (σε σχέση µε τους αντίστοιχους µήνες του 2012). Κατ επέκταση και λαµβάνοντας υπόψη την οικονοµετρική σχέση που υπάρχει µεταξύ του πυρήνα και του γενικού δείκτη (βλέπε Τεύχος 12, Οικονοµικές Εξελίξεις), συµπεραίνουµε ότι δεν έχουµε µια ξεκάθαρη εικόνα για τη µελλοντική πορεία του πληθωρισµού. Πρόσθετα, να επισηµάνουµε ότι η παραπάνω αρνητική µεταβολή του γενικού ΤΚ σε ετήσια βάση προέρχεται κυρίως από τη µείωση των παρακάτω επιµέρους δεικτών, σύµφωνα µε την ΕΛΣΤΑΤ: (α) από την οµάδα Άλλα αγαθά και υπηρεσίες (4,6%), κυρίως λόγω µείω σης των τιµών των κουρείων, των ειδών ατοµικής φροντίδας, των προσωπικών ειδών και των ασφαλίστρων µεταφορών, (β) από την οµάδα Εκπαίδευση (4%), λόγω µείωσης, κυρίως, των διδάκτρων στα ιδιωτικά σχολεία, στα φροντιστήρια αλλά και στα ΙΕΚ, (γ) από την οµάδα Ξενοδοχεία-Καφέ-Εστιατόρια (3%), λόγω µείω σης, κυρίως, των τιµών των εστιατορίων-ζαχαροπλαστείωνκαφενείων-κυλικείων, και δ) από την οµάδα Ένδυση και υπόδηση (3%), λόγω µείωσης των τιµών στα συγκεκριµένα είδη 2. Επιπροσθέτως στο ιάγραµµα 1.3.2 παρουσιάζεται η πορεία του Εναρµονισµένου πληθωρισµού µε σταθερούς αλλά και χωρίς σταθερούς φορολογικούς συντελεστές (Ε ΤΚ-ΣΦ και Ε ΤΚ, αντίστοιχα). Όπως παρουσιάστηκε και στις προηγούµενες αναλύσεις µας, η διαφορά στους δύο αυτούς δείκτες αποτελεί µια ένδειξη για την επίδραση των φορολογικών συντελεστών των έµµεσων φόρων στη συνολική µεταβολή της τελικής ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.3.2 Εναρµονισµένος ΤΚ και Εναρµονισµένος ΤΚ µε σταθερούς φόρους, % µεταβολή ως προς τον αντίστοιχο µήνα του προηγούµενου έτους 1. Ο πυρήνας του ΤΚ προέρχεται από τις εκτιµήσεις της ΕΛΣΤΑΤ και δεν περιλαµβάνει τις τιµές του ηλεκτρικού ρεύµατος, του φυσικού αερίου και των καυσίµων αυτοκινήτου. 2. Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι, σε αντίθεση µε τις παραπάνω µειώσεις, αύξηση κατά 3% παρατηρήθηκε τον εκέµβριο του 2013 στον κλάδο Αλκοολούχα ποτά και καπνός, λόγω αύξησης κυρίως των τιµών των τσιγάρων. OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23 15

τιµής. Η διαφορά αυτή τον Νοέµβριο 2013 είχε µια καθαρά αρνητική τιµή της τάξης του 1,0% (συγκεκριµένα τον Νοέµβριο 2013 ο Ε ΤΚ ήταν στο -2,9% ενώ ο Ε ΤΚ- ΣΦ ήταν στο -1,9%) γεγονός που πιθανώς να σηµατοδοτεί ότι οι προηγούµενοι καταναλωτικοί φόροι δεν έχουν πλέον επίπτωση στις τιµές. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.3.3 Εναρµονισµένος είκτης Τιµών Καταναλωτή σε Ελλάδα και ΟΝΕ, % µεταβολή ως προς τον αντίστοιχο µήνα του προηγούµενου έτους Τέλος, η µεταβολή του πληθωρισµού στην Ελλάδα σε σχέση µε τα κράτη-µέλη της Ευρωζώνης παρουσιάζεται στο ιάγραµµα 1.3.3. Παρατηρούµε ότι συνεχίζεται η πτωτική πορεία του Εναρµονισµένου είκτη Τιµών Καταναλωτή (Ε ΤΚ) στη χώρα µας µε ρυθµό µεγαλύτερο από τον αντίστοιχο της Ευρωζώνης. Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξέταση του πυρήνα του πληθωρισµού (δεν περιλαµβάνονται τα επεξεργασµένα τρόφιµα και η ενέργεια), στον οποίο παρατηρούµε ότι η σχετική διαφορά των δύο δεικτών αυξάνεται σηµαντικά από τα µέσα του 2011. Η διαφορά των δύο δεικτών κυµαίνεται στο 2,7% για τον γενικό δείκτη και στο 3,2% για τον πυρήνα (στοιχεία εκεµβρίου 2013). 16 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23

1.4. Πιθανότητες καθεστώτος ύφεσης για την ελληνική οικονοµία: Τρέχουσα περίοδος και προβλέψεις ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.4.1 Πιθανότητες καθεστώτος ύφεσης στη βάση υποδείγµατος εναλλαγής καθεστώτος κατά Markov Αικατερίνη Τσούµα Όπως έχει αναλυθεί και σε προηγούµενα τεύχη των Οικονοµικών Εξελίξεων, το εάν η ελληνική οικονοµία σε µια χρονική περίοδο διανύει µια φάση ύφεσης (ή επέκτασης) του οικονοµικού κύκλου δύναται να αξιολογηθεί στη βάση εκτιµήσεων πιθανοτήτων καθεστώτος ύφεσης (ή επέκτασης). Οι εκτιµήσεις αυτές πραγµατοποιούνται µε τη χρήση διαφορετικών υποδειγµάτων, όπως µεταξύ άλλων, τα υποδείγµατα (α) εναλλαγής καθεστώτος κατά Markov και (β) τα κανονικά πιθανολογικά υποδείγµατα (probit) και είτε αφορούν µέχρι και στην πιο πρόσφατη περίοδο ή ενσωµατώνουν προβλέψεις για µελλοντικές περιόδους. Στην περίπτωση του υποδείγµατος εναλλαγής καθεστώτος κατά Markov 1, το οποίο προσεγγίζει τον οικονοµικό κύκλο ως µια ανέλιξη εναλλαγής µεταξύ καθεστώτος ύφεσης και επέκτασης, χρησιµοποιείται ο ρυθ- µός µεταβολής του τριµηνιαίου ΑΕΠ 2, το οποίο αποτελεί το επιλεγµένο µέγεθος µέτρησης της οικονοµικής δραστηριότητας. Οι εκτιµώµενες πιθανότητες φίλτρου (filtered) (στη βάση της πληροφόρησης που είναι διαθέσιµη στην εκάστοτε χρονική στιγµή t) και εξοµάλυνσης (smoothed) (στη βάση όλης της πληροφόρησης που είναι διαθέσιµη έως το τέλος T του δείγµατος) για το καθεστώς ύφεσης αφορούν µέχρι και την πιο πρόσφατη χρονική περίοδο. Το ιάγραµµα 1.4.1 παρουσιάζει τις εκτιµήσεις των σχετικών πιθανοτήτων για την περίοδο από το πρώτο τρίµηνο του 2000 έως το τρίτο τρίµηνο του 2013 3. Σηµειώνεται ότι, σύµφωνα µε τον κανόνα που υιοθετείται, µια περίοδος ύφεσης ορίζεται ως περίοδος κατά την οποία η πιθανότητα ύφεσης που συνάγεται είναι υψηλότερη του 0,5. Τόσο οι εκτιµηθείσες πιθανότητες φίλτρου για το καθεστώς ύφεσης όσο και οι πιθανότητες εξοµάλυνσης υποδεικνύουν ξεκάθαρα την είσοδο της ελληνικής οικονο- µίας σε καθεστώς ύφεσης στα τέλη της δεκαετίας του 2000. Παράλληλα, το σηµαντικό ύψος των πιθανοτήτων φίλτρου και εξοµάλυνσης (που ταυτίζεται στις δύο περιπτώσεις) για το καθεστώς ύφεσης σύµφωνα µε την τελευταία παρατήρηση για το τρίτο τρίµηνο του 2013 εκτιµάται στο 0,8369 αποτελεί σαφή ένδειξη για το ότι η ελληνική οικονοµία εξακολούθησε να διανύει περίοδο καθεστώτος ύφεσης κατά το εννεάµηνο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου 2013. Εντούτοις, και σε συνέχεια των τάσεων που είχαν καταγραφεί κατά τα δύο προηγού- µενα τρίµηνα, οι πιθανότητες ύφεσης καταγράφουν µια σταθερή πτωτική πορεία. Ειδικότερα, η σχετική πιθανότητα φίλτρου για το καθεστώς ύφεσης µειώ θηκε κατά το τρίτο τρίµηνο του 2013 για πέµπτο συνεχόµενο τρί- µηνο, µε αποτέλεσµα να διαµορφωθεί στο 0,8369 από το επίπεδο του 0,9569 στο δεύτερο τρίµηνο του 2012. Αντίστοιχη πορεία ακολούθησαν και οι πιθανότητες εξοµάλυνσης, καταγράφοντας µείωση από το 0,9972 στο δεύτερο τρίµηνο του 2012 στο 0,8369. Η σταδιακή επιµήκυνση της χρονικής περιόδου κατά την οποία καταγράφεται σταθερή πτώση των πιθανοτήτων ύφεσης για την ελληνική οικονοµία δεν µπορεί παρά να αποτελεί σαφή ένδειξη για µια µεταστροφή προς µια περίοδο µειούµενων πιθανοτήτων ύφεσης. Άλλωστε, από ένα επίπεδο κοντά στη µονάδα, οι εν λόγω πιθανότητες προσεγγίζουν το 0,8. Μια τέτοια πορεία αποτελεί σαφώς και την απαραίτητη προ πόθεση για την έξοδο της χώρας από την ύφεση και την είσοδό της σε καθεστώς ανάπτυξης. Ωστόσο, η εξέλιξη των πιθα- 1. Για την αναλυτική παρουσίαση της συγκεκριµένης εξειδίκευσης κατά Hamilton (1989) καθώς και την ερµηνεία των πιθανοτήτων που προκύπτουν, βλέπε Οικονοµικές Εξελίξεις, Τεύχος 13, Σεπτέµβριος 2010, σελ. 22-24. 2. Σηµειώνεται ότι έχει ληφθεί υπόψη η πιο πρόσφατη αναθεώρηση των στοιχείων των Εθνικών Λογαριασµών και ότι για τα τριµηνιαία στοιχεία του ΑΕΠ που παρέχονται µόνο σε µη εποχικά διορθωµένη βάση χρησιµοποιείται το πρόγραµµα Demetra+ για την απόκτηση εποχικά διορθωµένων στοιχείων. 3. Ενώ οι εκτιµήσεις πραγµατοποιούνται για την περίοδο 1970-2013, η πιο σύντοµη περίοδος απεικόνισης επιλέγεται για λόγους συγκρισιµότητας µε τα αποτελέσµατα των πιθανοτήτων εκτίµησης του κανονικού πιθανολογικού υποδείγµατος που ακολουθεί. OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23 17

νοτήτων ύφεσης χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, δεδοµένου του σηµαντικού ύψους που διατηρούν και του ότι προσωρινά δεν µπορεί να αποκλειστεί µια ξαφνική επιστροφή σε αυξητικές τάσεις για τις εν λόγω πιθανότητες. Κρίσιµη αναφορικά µε την παροχή επιπλέον ενδείξεων που να επιβεβαιώνουν ή και όχι τις προαναφερόµενες τάσεις καθίσταται στο σηµείο αυτό η εκτί- µηση των πιθανοτήτων ύφεσης από το κανονικό πιθανολογικό υπόδειγµα, η οποία ακολουθεί. Το κανονικό πιθανολογικό υπόδειγµα 4, το οποίο παρέχει µια επιπλέον εκτίµηση για τη φάση του οικονοµικού κύκλου στη βάση εκτιµώµενων πιθανοτήτων ύφεσης, εκτιµά την κατάσταση της οικονοµίας µέσω µιας µεταβλητής που δύναται να παίρνει µόνο δύο τιµές ανάλογα µε το εάν η οικονοµία διανύει καθεστώς ύφεσης ή όχι. Οι προκύπτουσες προσαρµοσµένες (fitted) τιµές από την εκτίµηση του ύψους της πιθανότητας ο παρατηρήσιµος δείκτης καθεστώτος ύφεσης να παίρνει την τιµή 1 5 ερµηνεύονται ως οι εκτιµώµενες πιθανότητες καθεστώτος ύφεσης. Για την εκτίµηση του υποδείγµατος επιλέγονται ως ανεξάρτητες µεταβλητές οι ρυθµοί µεταβολής του τριµηνιαίου ΑΕΠ και του κατασκευασµένου µηνιαίου είκτη Προήγησης (βλέπε Tsouma, 2010), ο οποίος για τους σκοπούς της παρούσας εφαρµογής µετατρέπεται σε τριµηνιαία συχνότητα. Τα στοιχεία που χρησιµοποιούνται αφορούν στη χρονική περίοδο από το πρώτο τρίµηνο του 2000 6 έως το τρίτο τρίµηνο του 2013, ενώ οι εκτιµήσεις που πραγµατοποιούνται περιλαµβάνουν και προβλέψεις για τις πιθανότητες ύφεσης για τα δύο επόµενα τρίµηνα, συνεπώς για το τέταρτο τρίµηνο του 2013 και το πρώτο τρίµηνο του 2014, µε τον ορίζοντα της πρόβλεψης να ορίζεται στα δύο τρί- µηνα. Οι εκτιµήσεις µαρτυρούν, όπως απεικονίζεται στο ιάγραµµα 1.4.2, ότι υψηλές πιθανότητες προβλέπονταν ήδη κατά την έναρξη της ύφεσης που ξεκίνησε το 2008 και διατηρήθηκαν καθ όλη τη διάρκεια της συνεχιζόµενης ύφεσης που εξακολουθούσε να διανύει η ελληνική οικονοµία µέχρι τον Σεπτέµβριο του 2013 (εξαίρεση αποτελεί η τιµή της πιθανότητας (0,45) για το πρώτο ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.4.2 Πιθανότητες καθεστώτος ύφεσης στη βάση κανονικού πιθανολογικού υποδείγµατος τρίµηνο του 2010) 7. Επιπρόσθετη πληροφόρηση παρέχεται για την πορεία της ελληνικής οικονοµίας µέχρι και το τέλος του 2013 αλλά και το πρώτο τρίµηνο του 2014, στη βάση των προβλέψεων των πιθανοτήτων ύφεσης για τα δύο επόµενα τρίµηνα. Ειδικότερα, διαφαίνεται µια σαφής διαφοροποίηση µεταξύ της πρόβλεψης για το τρίτο τρίµηνο του 2013 και εκείνης για το πρώτο τρί- µηνο του 2014. Στην πρώτη περίπτωση η πρόβλεψη ενσωµατώνει µια µείωση της προσαρµοσµένης πιθανότητας ύφεσης, η οποία, αν και συνολικά παραµένει υψηλή, πέφτει για πρώτη φορά στην πιο πρόσφατη περίοδο ύφεσης κάτω από το επίπεδο του 0,9 και διαµορφώνεται στο 0,89. Ωστόσο, στην αντίθετη κατεύθυνση κινείται η πρόβλεψη στη δεύτερη περίπτωση, όπου καταγράφεται µια αύξηση της προσαρµοσµένης πιθανότητας ύφεσης στο 0,95. Το εν λόγω στοιχείο αποτελεί βέβαια µεµονωµένη παρατήρηση και δεν µπορεί έτσι να ερµηνευτεί ως ένδειξη µεταστροφής σε αυξητικές πιθανότητες ύφεσης. Για την εξαγωγή πιο σαφών συµπερασµάτων αναφορικά µε τη διαφαινόµενη τάση, απαραίτητη καθίσταται η ενσωµάτωση νέων στοιχείων. Συνολικά, στη βάση των προσαρµοσµένων πιθανοτήτων ύφεσης από το κανονικό πιθανολογικό υπόδειγµα σε συνδυασµό και µε τα στοιχεία από την εκτίµηση του υποδείγµατος κατά Markov, οι τάσεις µέχρι και το τέ - λος του 2013 είναι σαφώς πτωτικές. 4. Για την αναλυτική παρουσίαση της συγκεκριµένης εξειδίκευσης κατά Estrella and Mishkin (1998), βλέπε Οικονοµικές Εξελίξεις, Τεύχος 14, Ιανουάριος 2011, σελ. 27-28. 5. Εξαιτίας της έλλειψης επίσηµης χρονολόγησης του κύκλου για την ελληνική οικονοµία, ο δείκτης καθεστώτος ύφεσης που χρησιµοποιείται βασίζεται σε σχετική εφαρµογή που πραγµατοποιείται (βλέπε E. Tsouma, 2011), στην οποία προσδιορίζονται τα ακριβή σηµεία καµπής του οικονοµικού κύκλου. 6. Οι εκτιµήσεις ξεκινούν από το πρώτο τρίµηνο του 2001 εξαιτίας του υπολογισµού των ρυθµών µεταβολής και της ενσωµάτωσης των υστερήσεων. Για το λόγο αυτό στο σχετικό διάγραµµα η απεικόνιση ξεκινά από το 2001. 7. Η πτώση αυτή της πιθανότητας ύφεσης κάτω από το 0,5 υπήρξε προσωρινή και σαφώς δεν σηµατοδότησε την έξοδο από το συγκεκριµένο καθεστώς. Η άµεση επαναφορά και διατήρηση των πιθανοτήτων ύφεσης σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα επιβεβαιώνει ότι η εξέλιξη αυτή είχε προσωρινό χαρακτήρα και ότι η ελληνική οικονοµία εξακολουθεί να διανύει περίοδο καθεστώτος ύφεσης. 18 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23

Βιβλιογραφία Estrella, A. and F. S. Mishkin (1998). Predicting US Recessions: Financial Variables as Leading Indicators, The Review of Economics and Statistics, 80(1), 45-61. Hamilton, J. D. (1989). A new approach to the economic analysis of nonstationary time series and the business cycle, Econometrica, 57, 357-384. Tsouma, Ε. (2010). Predicting Growth and Recessions Using Leading Indicators: Evidence from Greece, ΚΕΠΕ, Εργασίες για Συζήτηση, 114. Tsouma, E. (2011). Dating the Greek Business Cycle: Is there Evidence on a Late 2000s Recessionary Regime for the Greek Economy?, Essays in Economics-Applied Studies on the Greek Economy, 50 years anniversary publication, Athens: KEPE. OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23 19

1.5. Οι προβλέψεις του υποδείγµατος παραγόντων για τις βραχυπρόθεσµες εξελίξεις στο ΑΕΠ Μονάδα Οικονοµικών Προβλέψεων Υποδείγµατος Παραγόντων Έρση Αθανασίου, Θεόδωρος Τσέκερης, Αικατερίνη Τσούµα Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται οι επικαιροποιηµένες βραχυπρόθεσµες προβλέψεις του ΚΕΠΕ αναφορικά µε την εξέλιξη του ρυθµού µεταβολής του πραγµατικού ΑΕΠ στο τέταρτο τρίµηνο του 2013 και τα τρία πρώτα τρίµηνα του 2014. Οι εν λόγω προβλέψεις προκύπτουν από την εφαρµογή ενός δοµικού υποδείγ- µατος παραγόντων (structural factor model), αναλυτική περιγραφή του οποίου παρουσιάστηκε στο Τεύχος 15 των Οικονοµικών Εξελίξεων. Η βάση δεδοµένων που χρησιµοποιείται για την εκτίµηση του υποδείγµατος και τη διεξαγωγή των προβλέψεων καλύπτει τις κύριες παραµέτρους της οικονοµικής δραστηριότητας στη χώρα σε τριµηνιαία συχνότητα και για τη χρονική περίοδο από τον Ιανουάριο του 2000 µέχρι και τον Σεπτέµβριο του 2013. Ειδικότερα, στο δείγµα ενσωµατώνονται µεταβλητές τόσο από την κατηγορία των πραγµατικών µεγεθών (όπως οι κύριες συνιστώσες του ΑΕΠ από την πλευρά της δαπάνης, γενικοί και επιµέρους δείκτες που αφορούν στη βιοµηχανική παραγωγή, τις λιανικές πωλήσεις, τις ταξιδιωτικές εισπράξεις, την αγορά εργασίας και δείκτες οικονοµικού κλίµατος και επιχειρηµατικών προσδοκιών), όσο και από την κατηγορία των ονοµαστικών µεγεθών (όπως ο γενικός και επιµέρους δείκτες τιµών καταναλωτή, νοµισµατικά µεγέθη, αποδόσεις οµολόγων, επιτόκια, συναλλαγµατικές ισοτιµίες και δείκτες τιµών κατοικιών). Σηµειώνεται ότι η απαραίτητη για τις εκτιµήσεις εποχική διόρθωση των χρονολογικών σειρών πραγµατοποιήθηκε µε τη χρήση του προγράµµατος Demetra+ που είναι διαθέσιµο από την Eurostat 1. Με βάση τις προβλέψεις όπως παρουσιάζονται στον Πίνακα 1.5.1, ο µέσος ετήσιος ρυθµός µεταβολής του ΑΕΠ για το σύνολο του 2013 εκτιµάται στο -3,5%, ενσωµατώνοντας πραγµατικά στοιχεία για τα τρία πρώτα τρίµηνα του έτους και την πρόβλεψη του υποδείγµατος για το τελευταίο τρίµηνο. Η εν λόγω πρόβλεψη, η οποία συµβαδίζει µε τις αµέσως προηγούµενες, δείχνει ότι το 2013 θα αποτελέσει ακόµα ένα έτος ύφεσης, της οποίας το εύρος ωστόσο θα είναι σηµαντικά περιορισµένο, σε σχέση µε το 2012 (-6,4%). Ταυτόχρονα, ση- µαντικές ενδείξεις παρέχονται για τη σταδιακή εξάλειψη των αρνητικών ρυθµών µεταβολής του ΑΕΠ της χώρας, µε το τρίτο τρίµηνο του 2014 να προβλέπεται ότι θα αποτελέσει το πρώτο τρίµηνο κατά το οποίο θα καταγραφεί µια θετική ποσοστιαία µεταβολή, και συνεπώς θα ανακοπεί η πτωτική πορεία του ΑΕΠ της χώρας. Ειδικότερα, η εκτιµώµενη τριµηνιαία εξέλιξη των ρυθ- µών µεταβολής του πραγµατικού ΑΕΠ, ως προς τα αντίστοιχα τρίµηνα του προηγούµενου έτους, καταγράφει αξιοσηµείωτη βελτίωση από το -1,72% στο τέταρτο τρί- µηνο του 2013, στο -0,99%, -0,32% και 0,60% στο πρώτο, δεύτερο και τρίτο τρίµηνο του 2014, αντίστοιχα. Η εν λόγω πορεία δύναται να σηµατοδοτεί την έναρξη καθεστώτος ανάπτυξης για την ελληνική οικονοµία από το δεύτερο εξάµηνο του 2014, κάτι που πρέπει βέβαια να επιβεβαιωθεί από τα στοιχεία που θα προκύπτουν σταδιακά αλλά και τις επόµενες προβλέψεις που θα ενσωµατώσουν και το τέταρτο τρίµηνο του 2014. ΠΙΝΑΚΑΣ 1.5.1 Ρυθµός µεταβολής του πραγµατικού ΑΕΠ (% ως προς την αντίστοιχη περίοδο του προηγούµενου έτους) 2013 2014 Τρίµηνα 2013Q4 2014Q1 2014Q2 2014Q3 Τριµηνιαίος ρυθµός µεταβολής -1,72-0,99-0,32 0,60 [-1,76, -1,67] [-1,08, -0,90] [-0,45, -0,19] [0,44, 0,79] Μέσος ετήσιος ρυθµός µεταβολής -3,49 [-3,50, -3,47] Σηµείωση: Οι τιµές στις αγκύλες δείχνουν το κάτω και άνω όριο του διαστήµατος εµπιστοσύνης της πρόβλεψης στο επίπεδο 95%. 1. Για την εποχική διόρθωση χρησιµοποιήθηκε το φίλτρο TRAMO/SEATS. 20 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2014/23