9 ο Γυμνάσιο Τρικάλων Σχολικό έτος ο Γυμνάσιο Τρικάλων 1

9 ο Γυμνάσιο Τρικάλων Σχολικό έτος 2013-2014 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 1

«Ηφαίστεια και ηφαιστειακή Δράση» Εκαιδευτικοί: Παπαδούλης Χρήστος ΠΕ19, ΠΕ04 Γαρδίκα Μαρία ΠΕ04 Πατήλα Χρυσάνθη ΠΕ11 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 2

Μαθητές Γ Τάξη Γιώτα Γεωργία Γούλα Δήμητρα Γαντζούλα Σταυρούλα-Ειρήνη Δεληλίγκα Βασιλική Νανάκης Σταμάτης Γκίκας Γιώργος Βλαχοδήμου Βάσω Τσιάκαλος Βαγγέλης Γελαδάρης Βασίλης Τάχος Αλέξανδρος Βαϊόπουλος Νίκος Γεωργούλα Φωτεινή Μίγκα Σταυρούλα Αβράμη Αφροδίτη Γεωργιάδη Αρετή Ζιανού Κατερίνα Κουσταρέλου Γεωργία Μέρμηγκα Ευαγγελία Μπαμπούρης Θεόδωρος Κόσυβας Δημήτριος Μούσιας Ιωάννης Νατσιός Δημήτριος Καραμπούλα Δέσποινα Λιάκου Γεωργία 3

Υποθέματα Από τη γέννηση ως την έκρηξη. (σελ. 8-33) Ηφαίστεια που άλλαξαν τον ρου της Ιστορίας. (σελ. 34-53) Ηφαιστειακό τόξο του Αιγαίου.(σελ 55-68) Κατασκευή μακέτας ηφαιστείου.(σελ.69-78) 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 4

Στόχοι του προγράμματος Την ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας, ομαδικότητας και την απόκτηση δεξιοτήτων και συμπεριφορών. Την ανάπτυξη κριτικής σκέψης από την καταγραφή πληροφοριών, την αξιολόγηση στοιχείων και την εξαγωγή συμπερασμάτων. Τη Βιωματική Μάθηση, ως έναν άλλο τρόπο μάθησης, χωρίς δεσμεύσεις. Το Σχολείο να γίνει φορέας ευρύτερης πληροφόρησης. 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 5

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Βιωματική μάθηση Μέθοδος project Συνεργατική μάθηση Μάθηση μέσω διαδικτύου Μάθηση σε ομάδες 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 6

Χρονοδιάγραμμα 1ος ΜΗΝΑΣ 2ος ΜΗΝΑΣ 3ος ΜΗΝΑΣ 4ος ΜΗΝΑΣ 5ος ΜΗΝΑΣ Επιλογή θέματος. Χωρισμός σε ομάδες. Αναζήτηση πληροφοριών για το σεισμό, τα σεισμικά όργανα και πώς να προφυλάσσονται πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το σεισμό. Οργάνωση άσκησης εκκένωσης κάτι που θα βοηθήσει τους μαθητές να γίνουν άτομα ικανά να αποφασίζουν και να αυτενεργούν. Αξιολόγηση. Επαναπροσδιορισμός στόχων. Επίσκεψη στο ΚΠΕ Λιθακιάς Ζακύνθου. Καταγραφή -Ταξινόμηση πληροφοριών. Δημιουργία ερωτηματολογίου. Επεξεργασία των ερωτηματολογίων. Οι μαθητές της Π.Ο. θα βοηθήσουν τους συμμαθητές τους να αναπτύξουν συμπεριφορές αλληλεγγύης. Στο τέλος μετά τη λήξη του σχολικού έτους θα παρουσιαστούν στο ευρύτερο κοινό τα αποτελέσματα της εργασίας ώστε το σχολείο να γίνει φορέας ευρύτερης πληροφόρησης. 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 7

ΠΕΔΙΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ ΜΕ ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΩΝ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΩΝ ΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ Ιστορία, Πληροφορική, Λογοτεχνία Κοινωνιολογία, Τεχνολογία, Οικιακή Οικονομία, Μαθηματικά, Φυσικές επιστήμες, Καλλιτεχνικά, 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 8

9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 9

Ηφαίστειο είναι η ανοιχτή δίοδος στο εσωτερικό της Γης (ή άλλου γεωειδούς ουράνιου σώματος) που επιτρέπει την εκροή ή έκρηξη ρευστών πετρωμάτων και αερίων από το εσωτερικό στην επιφάνεια με την μορφή λάβας. Με τις διαδοχικές εκρήξεις ενός ηφαιστείου συσσωρεύονται λάβα και στάχτη και στερεοποιούνται, σχηματίζοντας ένα λόφο ή και βουνό που ονομάζεται ηφαιστειακός κώνος. Τα ηφαίστεια δημιουργούνται κυρίως εκεί όπου συγκρούονται οι λιθοσφαιρικές πλάκες. Η λάβα, λιγότερο συμπαγής από τα γύρω πετρώματα, βρίσκει διέξοδο. 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 10

Η όλη διαδικασία ξεκινά όταν όγκοι λάβας, σαν τεράστιες μπάλες, ανοίγουν δίοδο ανάμεσα στα πετρώματα, όταν δεν περνούν μέσα από τα ήδη υπάρχοντα ρήγματα. Η άνοδος μπορεί να πάρει χρόνια, αλλά όταν προϋπάρχει μια δίοδος - για παράδειγμα, στα ηφαίστεια που έχουν ήδη εκραγεί- συντελείται με ταχύτητα ενός μέτρου ανά δευτερόλεπτο. Συνήθως η λάβα δε φτάνει κατευθείαν στην επιφάνεια, αλλά συγκεντρώνεται πρώτα στη δεξαμενή του ηφαιστείου, κι αυτό γιατί κατά την άνοδο χάνει θερμότητα, γίνεται περισσότερο συμπαγής και ρέει πιο αργά. Εξάλλου, συχνά συναντά πετρώματα με την ίδια πυκνότητα, που τείνουν να τη στεγανοποιήσουν Έτσι η έκρηξη συντελείται όταν στη δεξαμενή, μετά από συνεχή εφοδιασμό, συγκεντρώνεται μια ποσότητα λάβας τόσο μεγάλη, ώστε τα συσσωρευμένα αέρια, ασκώντας πίεση, προκαλούν την αναπήδηση και την εκτίναξη. Να γιατί όταν πλησιάζει η στιγμή της έκρηξης αυτό συνήθως γίνεται αντιληπτό από μικρούς σεισμούς που προκαλούνται από την πίεση των αερίων στα τοιχώματα του κρατήρα. 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 11

1. Ηρεμία (ύπνος, λήθαργος). Τα ηφαίστεια δε βρίσκονται πάντοτε σε κατάσταση ενέργειας (δράσης). Πάντοτε δηλαδή μεταξύ δύο διαδοχικών δράσεων υπάρχει ένα χρονικό διάστημα (συνήθως ακανόνιστο), κατά το οποίο η δράση του ηφαιστείου είτε είναι πολύ μικρή είτε δεν υπάρχει καθόλου. Η κατάσταση αυτή λέγεται ηρεμία ή ύπνος ή λήθαργος. 2. Ατμιδική. Είναι η φάση που προαγγέλλει την έκρηξη (δράση) του ηφαιστείου. Ακούγονται υποχθόνιοι κρότοι γίνονται δονήσεις, το έδαφος και τα νερά των πλησιέστερων πηγών θερμαίνονται, η φυτική βλάστηση καταστρέφεται, κυρίως όμως παρατηρούνται ατμοί να εξέρχονται από τον κρατήρα του ηφαιστείου και από δευτερεύουσες ρωγμές. Οι ατμίδες είναι μείγμα αερίων, κυρίως υδρατμών, θείου και θειικών αλάτων, θερμοκρασίας 900-1000 βαθμών C. 3. Μέτρια συνεχόμενη εκρηκτική δράση. Παρατηρούνται σεισμικές δονήσεις, που οφείλονται στην άνοδο του μάγματος. Γίνονται εκρήξεις (περιοδικά) και εκσφενδονίζονται κομμάτια λάβας και διάφορα αναβλήματα. Η δράση του ηφαιστειόυ αρχίζει πλέον να γίνεται καταστρεπτική και πολλές φορές διαρκεί πολλά χρόνια. 4. Εκρηκτική δράση. Μπορεί να παρουσιάσει, ακόμα και στο ίδιο το ηφαίστειο, διάφορους βαθμούς έντασης. Η έκρηξη συνοδεύεται πάντοτε από ηχητικά και σεισμικά φαινόμενα, ενώ ταυτόχρονα εκτινάσσονται στερεά υλικά αέρια και χύνεται λάβα. Το φαινόμενο είναι θεαματικό, αλλά και καταστρεπτικό ταυτόχρονα. Η ενέργεια που ελευθερώνεται μπορεί να είναι από μερικές εκατοντάδες κιλοβάτ μέχρι χιλιάδες δισεκατομμύρια κιλοβάτ. Ανάλογη είναι και η θερμοκρασία. 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 13

Οι σεισμοί μπορούν να πυροδοτήσουν τις εκρήξεις των ηφαιστείων κουνώντας το υπόγειο μάγμα σαν μπουκάλι σαμπάνιας μέχρι να πεταχτεί ο φελλός, σύμφωνα με νέα έρευνα ερευνητών του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, υπό τον ηφαιστειολόγο Νταίηβιντ Πάιλ. Η έρευνα, σύμφωνα με δημοσιεύματα των Times του Λονδίνου και του περιοδικού Science, δείχνει ότι τα ηφαίστεια εκρήγνυνται μέχρι τέσσερις φορές συχνότερα μετά από ένα μεγάλο σεισμό, από ότι όταν δεν υπάρχει σεισμική διέγερση. Οι επιπτώσεις ενός σεισμού μπορούν να γίνουν αντιληπτές εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από το επίκεντρό του και είναι αρκετά ισχυρές για να ξυπνήσουν τα «κοιμισμένα» ηφαίστεια. Παρόλα αυτά, μπορεί να χρειαστεί πολύς καιρός - συνήθως πολλοί μήνες- μετά την αρχική πυροδότηση γι αυτό το υπόγειο «κούνημα της σαμπάνιας», μέχρι ο λιωμένος βράχος να αποκτήσει αρκετή πίεση για να εκραγεί. 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 15

Μερικά ηφαίστεια εκτινάσσουν σύννεφα από στάχτη και αέρια όταν εκρήγνυνται. Από άλλα πάλι εκχύνονται διάπυρα ρεύματα λάβας, που κυλούν σαν ποταμοί στις πλαγιές. Ηφαίστεια σχηματίζονται τόσο στη ξηρά (χερσαία) όσο και στον ωκεάνιο πυθμένα (υποθαλάσσια).ορισμένα υποθαλάσσια ηφαίστεια ψηλώνουν τόσο, ώστε φτάνουν να υπερβαίνουν τη επιφάνεια της θάλασσας δημιουργώντας νησιά. 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 16

Το σημαντικότερο στοιχείο στη δομή ενός ηφαιστείου είναι ο ηφαιστειακός πόρος ή ηφαιστειακός αγωγός, ο φυσικός σωλήνας μέσα από τον οποίο η λάβα φτάνει στη επιφάνεια. Στη βάση του ηφαιστειακού πόρου, σε βάθος μερικών χιλιομέτρων από την επιφάνεια, υπάρχει μια δεξαμενή από μάγμα, ο μαγματικός θάλαμος, η οποία τροφοδοτεί το ηφαίστειο. Το άνοιγμα στην κορυφή του ηφαιστειακού πόρου, το οποίο έχει σχήμα κώνου, ονομάζεται ηφαιστειακός κώνος. 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 17

Το υλικό σε κατάσταση τήξης που υπάρχει βαθιά κάτω από το φλοιό της γης ονομάζεται μάγμα. Το μάγμα πιέζει τα υπερκείμενα στρώματα αναζητώντας διέξοδο προς την επιφάνεια. Μπορεί να ανέλθει προς αυτή μέσα από ρωγμές ή από αδύνατα σημεία του φλοιού. Καθώς σχηματίζει στο ανώτερο τμήμα του φλοιού το μαγματικό θάλαμο και η πίεση σταδιακά αυξάνει, διαπερνά τα επιφανειακά πετρώματα και φτάνει στην επιφάνεια, σχηματίζοντας έναν ηφαιστειακό πόρο. Κατά την άνοδο του τηγμένου πετρώματος παρατηρείται διαφυγή των αερίων από τη μάζα του και το μάγμα μετατρέπεται στο συμπαγές τμήμα που εκχύνεται στην επιφάνεια της γης και ονομάζεται λάβα. Τα αέρια που απελευθερώνονται από το μάγμα μπορεί να συγκεντρωθούν κοντά στην επιφάνεια και να προκαλέσουν μεγάλη έκρηξη. Κατά την έκρηξη ενός ηφαιστείου παρατηρείται συχνά, εκτός από έκχυση λάβας, και εκτίναξη θραυσμάτων διάπυρου πετρώματος και στάχτης (ηφαιστειακής πέτρας). Τα μεγάλα κομμάτια του διάπυρου πετρώματος που εκτοξεύονται ονομάζονται ηφαιστειακές βόμβες. Καθώς το διάπυρο πέτρωμα και η στάχτη ψύχονται, σχηματίζουν στρώματα στερεού πετρώματος. Μετά από μια πολύ βίαιη έκρηξη ηφαιστείου, ή μετά από σειρά βίαιων εκρήξεων, όλη η λάβα που υπάρχει στον ηφαιστειακό πόρο χύνεται στην επιφάνεια και ο πόρος αδειάζει. Τότε ολόκληρος σχεδόν ο ηφαιστειακός κώνος καταρρέει από το ίδιο του το βάρος με αποτέλεσμα να σχηματιστεί ένας τεράστιος κρατήρας, η καλντέρα. 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 19

Η σπουδαιότερη ζώνη ηφαιστείων είναι ο λεγόμενος κύκλος ή στέφανος πυρός του Ειρηνικού.Δεύτερη σημαντική ζώνη είναι η μεσόγειος ή υπερασιάτικη ζώνη. Τρίτη σημαντική ζώνη είναι των νησιών του Ατλαντικού. Υπάρχουν επίσης και πολλά ηφαίστεια υποθαλάσσια προς τον Ισημερινό. Το μεγαλύτερο ηφαίστειο του κόσμου είναι το Μάουνα Λόα στη Χαβάη. Έχει ύψος 4.170 μ. πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, αλλά η βάση του βρίσκεται στον πυθμένα του Ειρηνικού Ωκεανού 5.180 μ. κάτω από τη επιφάνεια της θάλασσας. 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 21

Η μεγαλύτερη έκρηξη που καταγράφηκε ποτέ ήταν αυτή του ηφαιστείου Κρακατόα (ή Κρακατάου) στην Ινδονησία το 1883. Ακούστηκε στην Ινδία και την Αυστραλία σε απόσταση δηλαδή 5.000 χλμ. Δημιούργησε τεράστιο παλιρροϊκό κύμα που κατέπνιξε 36.000 ανθρώπους. Τα ηφαίστεια τελικά πεθαίνουν. Ένα ηφαίστειο που δεν έχει εκραγεί για πολύ καιρό χαρακτηρίζεται ανενεργό. Ωστόσο υπάρχει πάντοτε ο φόβος ότι θα εκραγεί. Ένα ηφαίστειο που δεν έχει επιδείξει δραστηριότητα κατά τους ιστορικούς χρόνους χαρακτηρίζεται σβησμένο. Βαθμιαία το ηφαίστειο θα διαβρωθεί και τα μαλακά πετρώματα θα απομακρυνθούν πρώτα. Σε ορισμένους τόπους το μόνο τμήμα που απομένει είναι το πολύ σκληρό πέτρωμα το οποίο έχει στερεοποιηθεί στον ίδιο τον ηφαιστειακό πόρο, φράζοντάς τον. Το πέτρωμα αυτό ονομάζεται ηφαιστειακός λαιμός. Οι εκρήξεις των ηφαιστείων είναι οι σημαντικότερες εκδηλώσεις της δραστηριότητάς τους, όχι όμως οι μοναδικές. Τα σημαντικότερα από τα μετα-ηφαιστειακά φαινόμενα είναι η έκλυση αερίων από ανοίγματα στη επιφάνεια της γης (ηφαιστειακές ατμίδες), οι θερμές πηγές και οι θερμοπίδακες. Οι επιστήμονες χαρακτηρίζουν ηφαιστειακή δραστηριότητα το σύνολο των υπόγειων διεργασιών που καταλήγουν στη μεταφορά και στην απελευθέρωση στη επιφάνεια λάβας, θερμού νερού ή ατμού. 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 22

Στη πιο απλή του έκφραση το ηφαίστειο είναι μια σχισμή του φλοιό της γης που επικοινωνεί με μια βαθιά μαγματική ζώνη. Υπό ορισμένες συνθήκες η σχισμή αυτή επιτρέπει την έξοδο ρευστού ή στερεού υλικού υψηλής θερμοκρασίας. Συνήθως ένα μέρος του υλικού που εκχύνεται συγκεντρώνεται γύρω από το άνοιγμα και σχηματίζει ένα κώνο περισσότερο ή λιγότερο ομαλό ο οποίος αποτελεί το κυρίως ηφαίστειο (ηφαιστειακός κώνος). Η εσωτερική διασκευή του μπορεί να έχει ποικίλα σχήματα που εξαρτώνται κυρίως από τον τύπο της ηφαιστειακής ενέργειας, από τον βαθμό της θερμοκρασίας και από το ιξώδες της λάβας που εξέρχεται από τν αγωγό (πόρο) του ηφαιστειακού κώνου. Λάβες ιδιαίτερα ρευστές μπορούν να υπερεκχειλίσουν από μια σχισμή της λιθόσφαιρας και να εξαπλωθούν σε επιφάνειες πολύ εκτεταμένες, σχηματίζοντας τις λεγόμενες ηφαιστειακές ασπίδες, οι οποίες χαρακτηρίζονται από την ανεπαίσθητη κλίση των κλιτύων και την απουσία τόφων και άλλων εγκλεισμάτων.ο συνηθέστερος όμως τύπος της δομής των ηφαιστείων είναι αυτός που συνδέεται με την έκρηξη λάβας μετρίου ιξώδους (πυκνότητας) και που προκύπτει από την εναλλαγή φάσεων εκρήξεων και εκχύσεων. 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 23

Ο κρατήρας μπορεί να είναι κεντρικός ή σπανιότερα εκκεντρικός. Η έκχυση της λάβας προέρχεται μερικές φορές από ένα μοναδικό σταθερό αγωγό, πιο συχνά όμως η δομή του κρατήρα γίνεται συνθετότερη με τον σχηματισμό πολυάριθμων πλαγίων στομίων που ανοίγουν κατά τις διαδοχικές εκρήξεις γύρω από τον κύριο κρατήρα. Ως συνέπεια των εκρήξεων και του φαινομένου αποθέσεως του εκτοξευόμενου υλικού, ο κρατήρας μπορεί να αποκτήσει εντυπωσιακές διαστάσεις. Μέσα στον κύκλο του παλαιού κώνου που εκβαθύνθηκε ή διανοίχθηκε από ένα βίαιο παροξυσμό εκρήξεως σχηματίζεται συχνά ένας νέος ηφαιστειακός κώνος. Τα πυροκλαστικά υλικά που ξεκολλούν από τα τοιχώματα ή τον κρατήρα του ηφαιστείου και εκσφενδονίζονται προς τα έξω σε διάπυρη κατάσταση, διακρίνονται ανάλογα με τις διαστάσεις, το σχήμα και τη σύσταση, σε βόμβες, βολίδες, λιθάρια και σποδό. Τα ηφαίστεια που έχουν εξεταστεί ως τώρα προέρχονται από την έκρηξη λάβας λίγο ως πολύ ρευστής και στο σύνολο τους δίνουν κοιτάσματα επιφανειακώς αρκετά εκτεταμένα ενώ η έκταση τους σε βάθος είναι σχετικά μικρή. Όταν,αντίθετα, το μάγμα που εκτοξεύεται έχει μεγάλο ιξώδες τείνει τότε να συσσωρευτεί στο στόμιο της εκροής σχηματίζοντας τους λεγόμενους θόλους επισχέσεως που αυξάνονται με τις διαδοχικές αποθέσεις λάβας από το εσωτερικό.καμιά φορά διαπιστώνονται και άμεσες εκχύσεις στερεού υλικού. 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 24

Σημαντική εμπειρία για την παραπάνω εργασία αποτέλεσε η επίσκεψή μας στη Ζάκυνθο. Εκεί είχαμε τη δυνατότητα να πάρουμε χρήσιμες πληροφορίες τόσο για τα ηφαίστεια όσο και για τους σεισμούς! Εκτός αυτού με αυτή την επίσκεψη είχαμε την ευκαιρία να έρθουμε πιο κοντά με τους συμμαθητές και τους καθηγητές μας!!! 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 26

Συντονίστρια: Γιώτα Γεωργία Τα μέλη της ομάδας: Γούλα Δήμητρα Γαντζούλα Σταυρούλα-Ειρήνη Δεληλίγκα Βασιλική Νανάκης Σταμάτης 32

Εγκυκλοπαίδειες: Υδρόγειος Δομή Ύδρια Σχολική εγκυκλοπαίδεια για σεισμούς και ηφαίστεια 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων 33

Ηφαίστεια που άλλαξαν τον ρου της Ιστορίας Ομάδα (μέλη) : Γκίκας Γιώργος ( Συντονιστής ) Βλαχοδήμου Βάσω Τσιάκαλος Βαγγέλης Γελαδάρης Βασίλης Τάχος Αλέξανδρος Βαϊόπουλος Νίκος 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 34

Εισαγωγή Είμαστε η 2 η ομάδα του προγράμματος που θα ασχοληθεί με τα ηφαίστεια και το θέμα μας είναι οι ηφαιστειακές εκρήξεις που άλλαξαν την παγκόσμια ιστορία. Όλα τα παιδιά σαν ομάδα αναζητήσαμε κάποιες πληροφορίες στον παγκόσμιο ιστό, εγκυκλοπαίδειες κ.α. βιβλία και θα τις μοιραστούμε μαζί σας. 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 35

ΟΙ 10 ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΕΣ ΕΚΡΗΞΕΙΣ ΠΟΥ ΑΛΛΑΞΑΝ ΤΗΝ ΡΟΫ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Ο «θάνατος» της θάλασσας που «γέννησε» το πετρέλαιο Ο «θάνατος» της θάλασσας που «γέννησε» το πετρέλαιο Σύμφωνα με αμερικανούς και Κινέζους γεωλόγους, η πρώτη πιο σημαντική έκρηξη ηφαιστείου έγινε πριν από 260 εκατομμύρια χρόνια, νοτιοανατολικά της Κίνας στην επαρχία Emeishan. Η γιγαντιαία αυτή έκρηξη διασκόρπισε μισό εκατομμύριο κυβικά χιλιόμετρα λάβας και συνεπώς εξάλειψε οποιοδήποτε είδος θαλάσσιας ζωής στον πλανήτη. Η δεύτερη εξίσου σημαντική και γιγαντιαία έκρηξη πραγματοποιήθηκε πριν από 93 εκατομμύρια χρόνια και ουσιαστικά αποτέλεσε μια ολόκληρη σειρά υποθαλάσσιων ηφαιστειακών εκρήξεων. Παρομοίως με τη πρώτη προκάλεσε την εξάλειψη όλης της θαλάσσιας ζωής, ενώ στέρησε τους ωκεανούς από οξυγόνο. Ωστόσο, οι εκρήξεις που εξαφάνισαν το οργανικό υλικό των μικροοργανισμών σε συνδυασμό με την απώλεια οξυγόνου, οδήγησαν στη δημιουργία πετρέλαιου. Η μεγαλύτερη έκρηξη των τελευταίων 2 εκατομμυρίων ετών είναι η έκρηξη του ηφαιστείου Τόμπα στη Σουμάτρα της Ινδονησία πριν από 74.000 χρόνια, η οποία απελευθέρωσε 2.500 κυβικά χιλιόμετρα μάγματος. Πολλοί θεωρούν τον «ηφαιστειακό χειμώνα» που επακολούθησε ως την απαρχή των φυλών του ανθρώπινου γένους, αφού αποδεκάτισε τους πληθυσμούς των ανθρωποειδών, τους απομόνωσε και ευνόησε την ανεξάρτητη εξέλιξή τους. Νέα ωστόσο ευρήματα που προέκυψαν από αναλύσεις του μάγματος αμφισβητούν την άποψη αυτή. 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 36

H αναδιαμόρφωση της Σαντορίνης και το τέλος της Μινωικής Κρήτης Η έκρηξη του ηφαιστείου της Θύρας στη Σαντορίνη υπολογίζεται πως έγινε γύρω στο 1500 π.χ και θεωρείται μια από τις πιο ισχυρές εκρήξεις των ιστορικών χρόνων, αφού το νέφος που παρήχθη είχε ύψος 30 χιλιομέτρων και το τσουνάμι που ακολούθησε της έκρηξης προκάλεσε κύματα ύψους 35-250 μέτρα. Μάλιστα, οι κλιματικές επιδράσεις της έκρηξης φαίνεται να έφτασαν μέχρι τη Κίνα, μεγαλύτερη των τελευταίων 2 εκατομμυρίων ετών, ενώ οι συνέπειες του στον πολιτισμό της εποχής ήταν ολοσχερείς, αφού ουσιαστικά αποτέλεσε την αρχή του τέλους για τη μινωική Κρήτη. 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 37

Aίτνα και Βεζούβιος Τα διάσημα ηφαίστεια της Ιταλίας έχουν καθορίσει κατά πολύ την ιστορία της, με την Αίτνα να παραμένει ένα από τα πιο ενεργά ηφαίστεια της Γης, και την πρώτη έκρηξη της να υπολογίζεται στο μισό εκατομμύριο χρόνια πριν. Οι εκρήξεις και των δυο ηφαιστείων έχουν καταγραφεί από ιστορικούς της εποχής, με πιο σημαντική αυτή του Πλίνιου του Νεότερου για την έκρηξη του Βεζούβιου στις 24 Αυγούστου του 79 μ.χ, που είχε τις γνωστές καταστροφικές συνέπειες για τη Πομπηία. Μια έκρηξη, ίσως τη σημαντικότερη για την ιστορική μελέτη αφού «πάγωσε» την καθημερινότητα των αρχαίων Ρωμαίων και την έδωσε αυτούσια στους μελετητές.. 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 38

Ηφαίστειο Laki της Ισλανδίας Για οκτώ ολόκληρους μήνες παρουσίαζε δραστηριότητα το ηφαίστειο Laki της Ισλανδίας το 1784. Το νέφος που προκλήθηκε σκέπασε τη Βόρεια Ευρώπη και τμήμα της Βόρειας Αμερικής, ενώ η τέφρα που έφθασε στη στρατόσφαιρα οδήγησε σε μεταβολή των κλιματικών συνθηκών, όπως μάλιστα παρατήρησε τότε ο Βενιαμίν Φραγκλίνος σαν πρώτος διπλωματικός εκπρόσωπος της Αμερικής στο Παρίσι. 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 39

Hφαίστειο Pinatubo στις Φιλιππίνες Η μεγαλύτερη ηφαιστειακή έκρηξη του 20ού αιώνα εντοπίζεται το 1991 στις Φιλιππίνες και προέρχεται από το ηφαίστειο Pinatubο. Το ύψος της στάχτης που εκτοξεύτηκε ήταν περίπου 7 χιλιόμετρα ενώ η μείωση της θερμοκρασίας του πλανήτη που προκλήθηκε αντιστοιχεί σε μισό βαθμό. 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 40

Η έκρηξή του τις 15 Ιουνίου 1991 ήταν η δεύτερη ισχυρότερη χερσαία έκρηξη του 20ου αιώνα. Η έκρηξη του ηφαιστείου συνέπεσε με την άφιξη του τυφώνα Yunya, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας θανάσιμης ανάμειξης ηφαιστειακής στάχτης και βροχής. Η έγκαιρη προειδοποίηση και απομάκρυνση των κατοίκων της γύρω περιοχής έσωσε δεκάδες χιλιάδες κατοίκους της περιοχής και τελικά πέθαναν μόνο 847 άνθρωποι. Όμως η γύρω περιοχή καταστράφηκε από προκλασικές ροές, τη στάχτη και τα λαγάο. Τα αποτελέσματα της έκρηξης του Πινατούμπο έγιναν αισθητά σε όλο τον κόσμο. Από το ηφαίστειο βγήκαν 10 κυβικά χιλιόμετρα μάγμα και είκοσι εκατομμύρια τόνοι διοξείδιο του θείου, ενώ στην ήδη μεγάλη ποσότητα προστέθηκε και αυτή από μια αντίστοιχα μεγάλη έκρηξη του όρους Χαντσον δύο μήνες μετά. Το διοξείδιο του θείου που εκλύθηκε από το ηφαίστειο ανακλούσε μέρος της ακτινοβολίας του Ήλιου πίσω στο διάστημα, με αποτέλεσμα η παγκόσμια θερμοκρασία για ένα χρόνο να πέσει κατά μισό βαθμό.[1] 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 41

Το ηφαίστειο Ταμπόρα Η αιτία του μη αναμενόμενου και αφύσικου αυτού φαινομένου που έπληξε την Ευρώπη και γενικότερα όλο το πλανήτη και κυρίως τις κλιματολογικές συνθήκες του βόρειου ημισφαιρίου το 1816, ήταν η ισχυρή έκρηξη ενός ηφαιστείου στο όρος Tambora της Ινδονησίας, η οποία όχι μόνο επέσπευσε την έλευση του Χειμώνα, αλλά συνετέλεσε στην εμφάνιση του ψυχρότερου έτους του 19ου αιώνα και ενός από τα πιο κρύα στην ιστορία του κόσμου. Σκεφτείτε, ότι η συγκεκριμένη έκρηξη ήταν 4 φορές πιο ισχυρή από εκείνη του Κρακατόα και 52.000 φορές πιο δυνατή από την ατομική βόμβα που έπεσε στη Χιροσίμα το 1945. Το όρος Ταμπόρα (Mount Tambora ή Tamboro) είναι ένα ενεργό στρωματοηφαίστειο ως και σήμερα, με την υψηλότερη κορυφή του να βρίσκεται σε ύψος 2.722 μέτρα. 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 42

Στη παρακάτω εικόνα το ηφαίστειο Ταμπόρα... 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 43

Στην Άπω Ανατολή 92.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, κυρίως από την πείνα, λόγω της καταστροφής των καλλιεργειών και του θανάτου εκατοντάδων χιλιάδων ζώων. Σκόνη, θειάφι και σύννεφα στάχτης που εισχώρησαν στην ατμόσφαιρα "τρέλαναν" κυριολεκτικά το καιρό και επηρέασαν τις κλιματικές συνθήκες του πλανήτη μας, προκαλώντας παγκόσμια πτώση της θερμοκρασίας για 3 συνεχόμενα έτη. Στην Ινδία, οι ετήσιοι μουσώνες δεν έφτασαν ποτέ, οδηγώντας τον κόσμο σε μια μαζική επιδημία χολέρας, επειδή οι άνθρωποι αναγκάζονταν να πίνουν βρόμικο νερό, ενώ για τη διατροφή τους χρησιμοποιούσαν ότι έβρισκαν μέσα στα έλη. Η Ευρώπη μετρούσε περισσότερες πληγές από τις ΗΠΑ, ενώ η αδυναμία καλλιέργειας λόγω του πολικού συνεχόμενου ψύχους οδήγησε σε πολλές εξεγέρσεις για τα τρόφιμα, κυρίως στη Γαλλία και την Ελβετία. Τουλάχιστον 200.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από μια ισχυρή επιδημία τύφου, ενώ η σχεδόν ολική καταστροφή της συγκομιδής στη Νέα Αγγλία συνετέλεσε στην πρώτη μαζική μετανάστευση των αγροτών και άλλαξε το μοτίβο της αμερικανικής γεωργίας για πάντα. Αξίζει να τονίσουμε, ότι το περίεργο αυτό κλιματικό φαινόμενο αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για καλλιτέχνες, συγγραφείς και θετικούς επιστήμονες εκείνης της εποχής, όπως τη διάσημη συγγραφέα Μαίρη Σέλλεϋ η οποία λόγω του άσχημου καιρού, έμεινε για αρκετό χρόνο στο σπίτι της, με αποτέλεσμα να γράψει το περίφημο μυθιστόρημα «Φραγκεστάιν», αλλά και ο Λόρδος Βύρωνας εμπνεύστηκε το ποίημα «Darkness». 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 44

Τα ηφαίστεια στην παγκόσμια ιστορία 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 45

160.000 π.χ.: Μια τεράστια έκρηξη που ξεκίνησε από ένα μεγάλο ηφαίστειο που βρισκόταν πολύ κοντά στο βόρειο Γυαλί της Νισύρου, τίναξε στον αέρα 240 δισεκατομμύρια τόνους λιωμένο πέτρωμα και κάλυψε το μεγαλύτερο μέρος της Κω, με στρώματα ελαφρόπετρας και ηφαιστειακής στάχτης πάχους δεκάδων μέτρων. Την εποχή εκείνη το Γυαλί και η Στρογγυλή δεν υπήρχαν, ενώ η Νίσυρος ήταν ένα υποθαλάσσιο ηφαίστειο που πιθανά μόνο η κορυφή του βρισκόταν πάνω από τη θάλασσα. Το ηφαίστειο άρχισε να αναδύεται από τη θάλασσα και να οικοδομεί ένα χερσαίο κώνο πριν από περίπου 150.000 χρόνια. 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 46

1630 π.χ.: Σε ένα από τα ωραιότερα νησιά του Αιγαίου, τη Σαντορίνη, πραγματοποιήθηκε μια τρομερή ηφαιστειακή έκρηξη με συνέπεια να ανατιναχθεί ολόκληρο το κεντρικό μέρος της Στρογγύλης και να σχηματισθεί η καλδέρα που βλέπουμε σήμερα και θεωρείται η μεγαλύτερη και εντυπωσιακότερη καλδέρα του κόσμου. Τότε το νησί είχε την ονομασία Καλλίστη, ένα όνομα που δεν ήταν καθόλου τυχαίο καθώς ήταν πάρα πολύ όμορφο. Την ονομασία Σαντορίνη, την πήρε πολλά χρόνια αργότερα, όταν το νησί κατέλαβαν οι Ενετοί, προς τιμήν της Αγίας Ειρήνης.Την χρονολογία της έκρηξης την επιβεβαιώνουν πλήθος γεωλογικών στοιχείων. Μεταξύ των άλλων η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης (στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού) έχει αφήσει ίχνη τόσο στους πάγους της Γροιλανδίας, όσο και στα αιωνόβια δέντρα της Καλιφόρνιας. Έτσι γνωρίζουμε ότι η καταστροφή του πολιτισμού του Ακρωτηρίου έγινε μεταξύ του 1628 και 1630 π.χ.. 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 47

79 μ.χ. 24 Αυγούστου: Ένα από τα διασημότερα ηφαίστεια είναι ο Βεζούβιος, ο οποίος βρίσκεται στον κόλπο της Νάπολης στη Νότια Ιταλία. Έχει εκραγεί για περισσότερες από 50 φορές στα προηγούμενα 2.000 χρόνια. Το 79 πχ έγινε η έκρηξη, η οποία έθαψε την Πομπηία και την Ηράκλεια, σκοτώνοντας 16.000 ανθρώπους. Επίσης ο Βεζούβιος είναι διάσημος και για μια άλλη έκρηξη το 1631 που σκότωσε κάπου 4.000 ανθρώπους. 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 48

1669: Στη Σικελία, από το Όρος Αίτνα έφυγε ένα ποτάμι λάβας και ξεχύθηκε μέσα στα δρομάκια της Κατάνια, που σκότωσε περίπου 20.000 ανθρώπους στην γύρω περιβάλλουσα περιοχή. 1783: Η έκρηξη του Όρους Skaptar στην Ισλανδία κατέστρεψε την καλλιέργεια και την αλιεία, προκαλώντας έτσι πείνα στον κόσμο, από την οποία πέθανε το ένα πέμπτο των ανθρώπων της χώρας. 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 49

1815: Οι ανεμοστρόβιλοι και τα τσουνάμι από την έκρηξη του Όρους Tambora, στο νησί Sumbawa στην Ινδονησία, σκότωσαν κάπου 12.000 ανθρώπους, που ήταν η πιο θανάσιμη έκρηξη ηφαιστείου. Το ηφαίστειο έστειλε ένα νέφος υλικών ψηλά στην ατμόσφαιρα, που ήταν περισσότερο από τέσσερις φορές της ποσότητας που εκτινάχθηκε από το Όρος Pinatubo το 1991. Αργότερα χιλιάδες άνθρωποι πέθανα από πείνα. 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 50

1883: Ένα άλλο ινδονησιακό ηφαίστειο, το Κρακατόα, εξερράγη στις 27 Αυγούστου του 1883 και η ισχύς της έκρηξης υπολογίστηκε ότι ήταν υπερδιπλάσια και από την έκρηξη της ισχυρότερης υδρογονοβόμβας. Οι επιστήμονες λένε ότι ήταν και η ισχυρότερη έκρηξη ηφαιστείου που έγινε ποτέ.η έκρηξη ακούστηκε μέχρι την Αυστραλία που απέχει από το Κρακατόα 3.600 χιλιόμετρα μακριά. Πέτρες των 30 κιλών έπεσαν σε γειτονικά νησιά 80 km μακριά, και ένα τσουνάμι ύψους 40 μέτρων κατάστρεψε εκατοντάδες χωριών, συμπεριλαμβανομένης και της Ιάβας και της Σουμάτρα. Περίπου 36.000 άνθρωποι πέθαναν τότε. Η σκόνη ψηλά στην ατμόσφαιρα ανάγκασε το φεγγάρι να εμφανιστεί μπλε, και μερικές φορές πράσινο, επί δύο έτη.το νησί Κρακατόα, που βρίσκεται ανάμεσα στην Ιάβα και τη Σουμάτρα, σχίστηκε στα δύο και τινάχτηκε στον αέρα. Τις μεγαλύτερες όμως καταστροφές προκάλεσε το παλιρροϊκό κύμα, ύψους 40 μέτρων, που δημιουργήθηκε από την έκρηξη, και που τρέχοντας με φοβερή ταχύτητα και δύναμη ισοπέδωσε όλες τις παράλιες περιοχές εκεί γύρω. 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 51

1902: Όρος Pelée, στο νησί της Μαρτινίκα, έπνιξε την πόλη του Saint Pierre με ένα θανάσιμο αέριο και καυτή τέφρα, που σκότωσε 29.933 από τους 29.937 συνολικά κατοίκους εξαιτίας της ηφαιστειακής στάχτης. Ήταν η μεγαλύτερη ηφαιστειακή καταστροφή του 20ου αιώνα. 1980: Από την κορυφή του όρους St.Helens στην Πολιτεία της Ουάσιγκτον, πετάχτηκε ψηλά 400 μέτρα λάβα, που σκότωσε 57 ανθρώπους, προκαλώντας μέρα μεσημέρι σκοτάδι, σε πόλεις, 140 km μακριά. Εν τούτοις η έκρηξη του Όρους St. Helens ήταν σχετικά μικρή αν κριθεί με ιστορικά μέτρα. Το νέφος του υλικού που εκτινάχθηκε ήταν μόνο το 5% του υλικού που έβγαλε το Pinatubo. 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 52

1991: Μετά από 600 χρόνια λήθαργου, το Όρος Pinatubo στις Φιλιππίνες βούιζε για ημέρες πριν τελικά εκραγεί και σκοτώσει περίπου 750 ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων διάφορων δημοσιογράφων που ξαγρυπνούσαν σε μια ορισμένη περιοχή γύρω από το Pinatubo για να περιμένουν την έκρηξη. Η τέφρα ήταν σε βάθος περισσότερο από 2 μέτρα και σε μια ακτίνα 4 km γύρω από το ηφαίστειο. Μάλιστα είχε θάψει μια Αμερικανική αεροπορική βάση 24 km μακριά. Το νέφος του Pinatubo από θειικό οξύ, κάπου 20 εκατομμύρια τόνοι, έφτασε σε ύψος περισσότερο από 20 km στη στρατόσφαιρα. Κατά τη διάρκεια των επόμενων εβδομάδων, το νέφος περικύκλωσε τον ισημερινό και διαδόθηκε στους πόλους, καλύπτοντας ολόκληρο τον πλανήτη μας. Τα σωματίδια του νέφους μείωσαν κατά 2% την ακτινοβολία του ήλιου, λόγω αντανάκλαση της ακτινοβολίας πάνω στα σωματίδια, και έψυξαν τη Γη, σχεδόν έναν βαθμό farenait 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 53

Credits http://en.wikipedia.org/ Wikipedia http://a1103321.blogspot.gr/2012/10/blog-post_15.html Geography Blogg http://greek-weather.org Greek Weather http://www.google.com για τις εικόνες http://www.tvxs.gr TV χωρίς σύνορα National Geographic http://www.youtube.com Youtube Larous Britannica Εγκυκλοπαίδεια Ευχαριστούμε τις παραπάνω ιστοσελίδες για την παροχή πληροφοριών, καθώς και όλα τα μέλη της ομάδας που βοήθησαν στην δημιουργία της εργασίας το καθένα με ξεχωριστό τρόπο. 9o Γυμνάσιο Τρικάλων 54

ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΟ ΤΟΞΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Τα πάντα για αυτό 55

Νησιωτικό τόξο Το νησιωτικό τόξο είναι γεωλογικόςγεωγραφικός σχηματισμός μεγάλης κλίμακας, που δημιουργείται λόγω της κίνησης των τεκτονικών πλακών, και πιο συγκεκριμένα στο σημείο επαφής μιας ωκεάνειας με μια ηπειρωτική πλάκα. Αποτελεί κοινό φαινόμενο σε αρκετά μέρη του κόσμου, ενώ συναντάται και στο νότιο Ελλαδικό χώρο, (Κρήτη, Δωδεκάνησα και νότια Πελοπόννησος). 56

Μηχανισμός δημιουργίας Το νησιωτικό τόξο εμφανίζεται στο σημείο σύγκλισης δυο τεκτονικών πλακών, συνήθως μιας ηπειρωτικής με μια ωκεάνεια, χωρίς να αποκλείεται και η εμφάνισή του στο σημείο σύγκλισης δυο ωκεάνειων πλακών. Κατά τη σύγκλισή τους, η βαρύτερη ωκεάνεια πλάκα αρχίζει να βυθίζεται κάτω από την ελαφρύτερη ηπειρωτική, μπαίνοντας μέσα στο μανδύα σε βάθος έως και 600 700 km. Η πλάκα που βυθίζεται αρχίζει να λιώνει, κι επειδή το υλικό της είναι ελαφρύτερο από αυτό του μανδύα ανεβαίνει, υγροποιημένο πλέον σε μάγμα, λόγω της άνωσης, με αποτέλεσμα την εμφάνιση ηφαιστείων πίσω από την περιοχή σύγκλισης. 57

Κύρια χαρακτηριστικά Τα κύρια χαρακτηριστικά ενός νησιωτικού τόξου είναι: Η πρόταφρος, που είναι μια στενή περιοχή όπου παρατηρούνται μεγάλα βάθη στη θάλασσα. Βρίσκεται στο σημείο επαφής των δυο πλακών και χοντρικά ακολουθεί το σχήμα τους στη συγκεκριμένη περιοχή. Τέτοιος σχηματισμός είναι και το Χάσμα των Μαριαννών, το σημείο με το μεγαλύτερο βάθος θάλασσας στον πλανήτη (περίπου 10.000 m). Σχηματίζεται καθώς η ωκεάνεια πλάκα καμπυλώνεται προς τα κάτω, "τραβώντας" ταυτόχρονα, λόγω τριβής, και το άκρο της ηπειρωτικής και βαθαίνοντας έτσι την τάφρο. 58

Κύρια χαρακτηριστικά Το καθαυτό νησιωτικό τόξο, όπου η ηπειρωτική πλάκα ανυψώνεται λόγω της πίεσης που δέχεται από την καταβυθιζόμενη ωκεάνεια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση ενός αρχιπελάγους νησιών, σε καμπυλωτή διάταξη (ή βουνών αν πρόκειται για ηπειρωτική πλάκα που δεν καλύπτεται από θάλασσα). Η οπισθόταφρος, που είναι μια ρηχή κι εκτεταμένη θάλασσα πίσω από το τόξο. Για τη δημιουργία της υπάρχουν διάφορες θεωρίες, από τις οποίες η επικρατέστερη υποστηρίζει ότι σχηματίζεται καθώς το τμήμα επαφής της ηπειρωτικής πλάκας μετακινείται προς την ωκεάνεια (λόγω των κινήσεων του υποκείμενου μάγματος), και ο κενός χώρος πίσω του γεμίζει με μάγμα. Μια άλλη θεωρία αναφέρει πως η αβαθής θάλασσα σχηματίζεται όταν το νησιωτικό τόξο εμφανιστεί σε κάποια απόσταση από τις ακτές, οπότε πίσω του παγιδεύεται ένα μέρος του πρώην ωκεανού/θάλασσας. 59

Κύρια χαρακτηριστικά Την εμφάνιση ενός ηφαιστειακού τόξου πίσω από το νησιωτικό, που καλείται "δευτερεύον τόξο", είναι παράλληλο προς το νησιωτικό κι αποτελείται από μια αλυσίδα ηφαιστειογενών νησιών, όπου παρατηρείται ηφαιστειακή και γεωθερμική δραστηριότητα. Η δημιουργία του είναι αποτέλεσμα της ανόδου λόγω της άνωσης, όπως αναφέρθηκε, του λιωμένου υλικού της καταβυθιζόμενης πλάκας, που τρυπά την υπερκείμενη ηπειρωτική και προκαλεί ηφαιστειακή δραστηριότητα στην επιφάνειά της. 60

Δευτερεύοντα χαρακτηριστικά Τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά ενός νησιωτικού τόξου είναι: Η εμφάνιση μιας βαρυτομετρικής ανωμαλίας (ανωμαλία Bouguer), μιας διαταραχής δηλαδή στην τιμή της επιτάχυνσης της βαρύτητας σε όλο το μήκος του τόξου. Το φαινόμενο αυτό προκαλείται επειδή πλέον ο χώρος κάτω από την ηπειρωτική πλάκα δεν περιλαμβάνει μόνο υλικό του μανδύα (κανονική περίπτωση) αλλά και τμήμα της ελαφρύτερης, σε σχέση με το μανδύα, ωκεάνειας πλάκας. Αυτό ισοδυναμεί με έλλειμμα μάζας, σε σχέση με την κανονική περίπτωση, και άρα διαταραχή στην τιμή του g. 61

Δευτερεύοντα χαρακτηριστικά Μια διαταραχή στη ροή θερμότητας από το εσωτερικό της γης προς την επιφάνεια. Συγκεκριμένα η ροή αυτή δεν είναι ομοιόμορφη κατά μήκος του τόξου: στην πρόταφρο είναι μικρότερη από το κανονικό (λόγω της καταβύθισης ψυχρού επιφανειακού υλικού σε βάθος μέσα στον μανδύα) ενώ στην οπισθόταφρο είναι αρκετές φορές μεγαλύτερη από το κανονικό, γεγονός που οφείλεται στην άνοδο του μάγματος της τετηγμένης καταβυθιζόμενης πλάκας και της εμφάνισης ηφαιστειακών-γεωθερμικών φαινομένων. Τέλος, η εμφάνιση της λεγόμενης Ζώνης Benioff, μιας περιοχής δηλαδή πίσω από το νησιωτικό τόξο, που δίνει σεισμούς με αυξανόμενο εστιακό βάθος όσο απομακρυνόμαστε από το τόξο. Η ζώνη αυτή εμφανίζεται λόγω της καταβυθιζόμενης πλάκας, που κατεβαίνει σε όλο και μεγαλύτερο βάθος πίσω από το τόξο, και της αποκόλλησης τμημάτων της καθώς τήκεται. 62

Το ελληνικό νησιωτικό τόξο Το νησιωτικό τόξο της Ελλάδας (που κάποιες φορές αναφέρεται και ως "τόξο του Αιγαίου") είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα νησιωτικού τόξου. Δημιουργείται λόγω της σύγκλισης της Αφρικανικής τεκτονικής πλάκας με την Ευρασιατική (με ρυθμό περίπου 2,5 cm/έτος) στην περιοχή νότια της Πελοποννήσου κι έχει όλα τα χαρακτηριστικά που περιγράφηκαν παραπάνω. Η πρόταφρος εκτείνεται από τη Ρόδο, περνά νότια της Κρήτης, ΝΔ της Πελοποννήσου και φτάνει μέχρι τα Ιόνια νησιά. Το βάθος της είναι αρκετά μεγάλο, και περιλαμβάνει και το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου (ανοιχτά της Μάνης, με βάθος περίπου 5.200 μέτρα). Το νησιωτικό τόξο περιλαμβάνει τα νότια Δωδεκάνησα, την Κρήτη, τμήματα της Νότιας και Δυτικής Πελοποννήσου και τα νότια Ιόνια Νησιά (Ζάκυνθος, Κεφαλλονιά, Λευκάδα). 63

Το ελληνικό νησιωτικό τόξο Βόρεια της Κρήτης παρατηρείται αβαθής θάλασσα, το Κρητικό και Καρπάθιο πέλαγος. Τέλος, η εικόνα συμπληρώνεται από την ύπαρξη του ηφαιστειακού τόξου του νότιου Αιγαίου, που περιλαμβάνει τα νησιά Νίσυρος, Σαντορίνη, Μήλ ος, Κίμωλος, Κως, τα Μέθανα και τοσουσάκι Κορινθίας, όπου παρατηρείται ηφαιστειακή ή/και γεωθερμική δραστηριότητα. Παρατηρείται επίσης βαρυτομετρική και γεωμαγνητική ανωμαλία στην περιοχή. 64

Το ελληνικό νησιωτικό τόξο Η ζώνη Benioff του ελληνικού τόξου εκτείνεται σε όλο το νότιο και κεντρικό Αιγαίο. Χωρίζεται χοντρικά σε τρεις περιοχές: Μια περιοχή που δίνει επιφανειακούς σεισμούς βάθους 0 60 km και περιλαμβάνει την Κρήτη, τη Ρόδο, τη νότια Πελοπόννησο και τα νότια Επτάνησα. Μια δεύτερη ζώνη, που συμπίπτει με το ηφαιστειακό τόξο και δίνει σεισμούς επικεντρικού βάθους περίπου 100 km. Τέλος, μια τρίτη ζώνη, που αντιστοιχεί στο κάτω μέρος της Αφρικανικής πλάκας, περίπου στο κεντρικό Αιγαίο και δίνει σεισμούς με μέσο βάθος περίπου 160 km. 65

Το ελληνικό νησιωτικό τόξο Από τα βάθη των εστιών και τη θέση των επικέντρων των σεισμών συμπεραίνεται ότι η Αφρικανική πλάκα καταβυθίζεται με γωνία περίπου 15 μοιρών κοντά στην Κρήτη, ενώ στο χώρο του ηφαιστειακού τόξου-κεντρικού Αιγαίου η καμπυλότητα αυξάνεται και φτάνει περίπου στις 35-38 μοίρες με το οριζόντιο. 66

Το ελληνικό νησιωτικό τόξο Οι σεισμοί που δίνει η πρώτη ζώνη, λόγω του μικρού βάθους τους, έχουν ιδιαίτερα μεγάλη ένταση και ανάλογα καταστροφικά αποτελέσματα. Οι σεισμοί στα Κύθηρα και στην Κρήτη το 365 μ.χ. (ο ισχυρότερος σεισμός που έγινε ποτέ στον ελλαδικό χώρο, με εκτιμώμενο μέγεθος 8,3 Ρίχτερ) και στις 11 Αυγούστου 1903, αλλά και αυτοί που ισοπέδωσαν την Κεφαλλονιά τον Αύγουστο του 1953 προήλθαν από αυτή τη ζώνη. Το ίδιο και ο σεισμός της 8ης Ιανουαρίου 2006 με επίκεντρο στα Κύθηρα, που έγινε αισθητός σε ολόκληρη την Ελλάδα. 67

Κατασκευή μακέτας ηφαιστείου Συντονιστής: Μίγκα Σταυρούλα Η ομάδα: Αβράμη Αφροδίτη Γεωργιάδη Αρετή Ζιανού Κατερίνα Κουσταρέλου Γεωργία Μέρμηγκα Ευαγγελία 68

Για την κατασκευή χρειαστήκαμε: Ξύλο Χάρτινο κώνο Λινάτσα Μπουκάλι Γύψο 69

Για την έκρηξη χρειαστήκαμε: Νερό Υγρό σαπούνι για πιάτα Ξύδι Μαγειρική σόδα Χρώμα ζαχαροπλαστικης 70

ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑΜΕ: 1. Κόψαμε το λαιμό του μπουκαλιού περίπου δύο δάχτυλα. 2. Φτιάξαμε έναν κώνο με το χαρτόνι και ανοίξαμε μια τρύπα στην κορυφή. 3. Τοποθετήσαμε το μπουκάλι μέσα στον κώνο και το στερεώσαμε με τη βοήθεια κολλητικής ταινίας. 4. Προσθέσαμε νερό στη σκόνη γύψου μέχρι να δημιουργηθεί ένα αραιό μείγμα. 5. Κόψαμε ένα τετράγωνο κομμάτι λινάτσας και κάναμε μία τρύπα στη μέση. 6. Βουτήξαμε τη λινάτσα στον υγρό γύψο. 7. Τοποθετήσαμε την λινάτσα πάνω στον κώνο. 8. Διαμορφώσαμε τη λινάτσα με τέτοιο τρόπο ώστε το αποτέλεσμα να μοιάζει με ηφαίστειο. 9. Αφού στέγνωσε, το βάψαμε με καφέ χρώμα. 10. Στη συνέχεια κολλήσαμε πάνω στο ξύλο ένα πράσινο χαρτόνι και μετά τοποθετήσαμε το ηφαίστειο. 71

Ακολουθούν μερικές φωτογραφίες από την προετοιμασία 72

Το βίντεο της έκρηξης 75

Ακολουθούν φωτογραφίες από την εκδρομή στο Κ.Π.Ε. Λυθακιάς Ζακύνθου. 76

Το κτήριο του Κ.Π.Ε Λυθακιάς Λόφος του Στράνη, μπροστά από το άγαλμα το Δ. Σολωμού 77

Λόφος Μποχαλη Παραλία Ωοτοκίας 78