Οµάδα εργασίας Θ-4 Πολιτιστικός Προγραµµατισµός σε Περιφερειακό Επίπεδο ΠΑΡΑ ΟΤΕΟ. ver. 2.1

Οµάδα εργασίας Θ-4 Πολιτιστικός Προγραµµατισµός σε Περιφερειακό Επίπεδο ΠΑΡΑ ΟΤΕΟ 18-12-2006 ver. 2.1 Συντονιστής: ρ ηµήτρης Παπαγεωργίου, Επίκουρος Καθηγητής, Τµήµα Πολιτισµικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, Πανεπιστήµιο Αιγαίου d.papageorgiou at aegean.gr Rapporteur: Mιχάλης Βαφόπουλος, Τµήµα Πολιτισµικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, Πανεπιστήµιο Αιγαίου Rapporteur: Mιχάλης Κλωνάρας, Εργαστήριο Εικόνας, Ήχου και Πολιτιστικής Αναπαράστασης, Τµήµα Πολιτισµικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, Πανεπιστήµιο Αιγαίου Vaf at aegean.gr

Πρόλογος...8 Εισαγωγή...11 Ι. Τρέχουσα κατάσταση...13 Α. η ελληνική πραγµατικότητα Ι...13 Β. η ελληνική πραγµατικότητα ΙΙ: το παράδειγµα της Σάµου...18 Β.1 Εισαγωγή...18 Β.2 Οµαδοποιηµένα χαρακτηριστικά πολιτιστικής δράσης...20 α) Εποχικότητα...20 β) Χρονικός προσδιορισµός και συχνότητα των εκδηλώσεων...20 γ) Ποιοι είναι οι ηµιουργοί - Συντελεστές...21 δ) Συµµετοχικότητα - συλλογικότητα...22 ε) ηµιουργία σχηµάτων και συµµετοχή µελών...22 στ) Επιχειρήσεις µε δραστηριοποίηση στον πολιτισµό...23 ζ) Πολιτισµική δράση ως επαγγελµατική απασχόληση...23 Β.3 Οργάνωση και υποστήριξη πολιτιστικής δράσης...24 α) Ο σχεδιασµός...24 β) Οργάνωση εκδηλώσεων...25 γ) Περιπτώσεις και φαινόµενα συν-διοργάνωσης....26 δ) Υποστήριξη...26 ε) Χορηγοί - Υποστηρικτές...27 στ) Η συµβολή των ΟΤΑ...28 Β.4 Οικονοµικά ζητήµατα...29 α) Οικονοµική αυτονοµία πολιτιστικών έργων...29 β) Το ύψος της οικονοµικής υποστήριξης (συγκριτική οπτική)...29 γ) Έσοδα από εκδηλώσεις...30 δ) Ιδιωτική συµµετοχή...30 Β.5 Η πολιτιστική δράση ως πνευµατικό δηµιούργηµα...31 α) Κριτικές και αποτίµηση πολιτιστικού έργου...31 β) Κοινό Στόχος...31 Παραδείγµατα...32 γ) ιατήρηση υλικού εκδηλώσεων...32 δ) Πνευµατικά δικαιώµατα...33 Β.6 Προσέγγιση και ανάλυση του θέµατος...33 α) Μεθοδολογία έρευνας...33 β) Μέθοδοι - Εργαλεία έρευνας...34 γ) Μέθοδοι εργαλεία ανάπτυξης (ακροθιγώς)...34 Το «Κατακόρυφο µοντέλο» οργάνωσης έχει ως εξής:...35 Ο «Επιχειρησιακός ανασχεδιασµός» µε βάση νεότερα δεδοµένα...36 Β.7 Οι Πολιτιστικές εκδηλώσεις στο νοµό Σάµου...36 α) Γενικά...37 β) Συνοπτική παρουσίαση...37 ΗΜΟΣ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΥ...37 ΗΜΟΣ ΒΑΘΕΩΣ...39 ΗΜΟΣ ΚΑΡΛΟΒΑΣΙΩΝ...40 1. η επιστηµονική γνώση...42 1.1 Οικονοµία και Πολιτισµός...43 1.1.1 Εισαγωγικές έννοιες και ορισµοί...43 1.1.2 Η πολιτιστική διάσταση της οικονοµικής ανάλυσης...46 1.1.3 Η οικονοµική διάσταση του πολιτισµού...47 1.2 Οικονοµική και Πολιτιστική Αξία...49 2

1.2.1 Εισαγωγή...49 1.2.2 Η οικονοµική αξία...49 1.2.3 Οικονοµική αποτίµηση πολιτιστικών αγαθών...51 Ατοµική κατανάλωση ιδιωτικών πολιτιστικών αγαθών...51 Συλλογική κατανάλωση δηµόσιων πολιτιστικών αγαθών...52 1.2.4 Η πολιτιστική αξία...53 1.2.5 Η διασύνδεση οικονοµικής και πολιτιστικής αξίας...56 1.3 Οικονοµική ανάλυση της δηµιουργικότητας και οι πολιτιστικές βιοµηχανίες...58 1.3.1 Εισαγωγή...58 1.3.2 Θεωρίες για την δηµιουργικότητα...58 1.3.3 Οικονοµικό υπόδειγµα για την δηµιουργικότητα...59 Το αρχικό υπόδειγµα...60 Εισαγωγή οικονοµικών µεταβλητών...60 1.3.4 Η ατοµική δηµιουργία πολιτιστικής αξίας...61 Το εισόδηµα ως περιορισµός...61 Το εισόδηµα ως συνδυασµένη µεταβλητή µεγιστοποίησης...62 Το εισόδηµα ως µοναδική µεταβλητή µεγιστοποίησης...63 Η πολλαπλή απασχόληση...63 1.3.5 Η ατοµική δηµιουργία πολιτιστικής αξίας...63 1.3.6 Η µη-ορθολογική διάσταση της δηµιουργικότητας...65 1.3.7 Πολιτιστικές βιοµηχανίες...66 Ορισµός...66 η διεθνής εµπειρία...70 2. Ευρώπη...71 2.1 Ευρώπη και πολιτιστική δραστηριότητα...71 2.2 Ιστορική αναδροµή της ευρωπαϊκής ιδέας...72 2.3 ιαχείριση ευρωπαϊκού πολιτισµού...73 2.4 Φορείς της ευρωπαϊκής πολιτιστικής πολιτικής...74 2.4.1 Συµβούλιο Ευρώπης...74 Intercultural dialogue...74 ΟΥΝΕΣΚΟ...75 το ιεθνές Ταµείο της Ουνέσκο για την Προώθηση του Πολιτισµού (IFPC)...75 Μια εικόνα από την επίσηµη ιστοσελίδα της Ουνέσκο...76 2.4.2 Ευρωπαϊκή Ένωση...76 EUROCULT21 COMPENDIUM, ένα πρόγραµµα για τον πολιτιστικό σχεδιασµό...77 2.5 Σχέδια µελλοντικής δράσης για την πολιτιστική πολιτική και το πρόγραµµα Πολιτισµός 2000...77 2.6 Περιφερειακή πολιτική...78 2.6.1 Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ)...78 2.6.2 INTERREG ΙΙΙ...80 2.7 Παράδειγµα καλής πρακτικής περιφερειακού πολιτιστικού προγραµµατισµού...81 2.8. Στατιστικές µελέτες...82 2.8.1 Πίνακας τιµών πολιτιστικών προϊόντων...82 2.8.2 Πίνακας συνολικών δηµοσίων δαπανών ανά τοµέα...84 2.9 Συµπεράσµατα...85 3. Η πολιτιστική πολιτική στις ΗΠΑ...87 3.1 Εισαγωγή...87 3.2 Τρόποι δράσης στην πολιτιστική πολιτική...87 3.3 Μέσα πολιτιστικής πολιτικής...88 3.4 Η πολιτιστική πολιτική σε περιφερειακό επίπεδο...89 3.5 Οργανισµοί Περιφερειακής Πολιτιστικής Ανάπτυξης...90 3.5.1 Arts Midwest...90 3

3.5.2 Mid-America Arts Alliance...91 3.5.3 Mid Atlantic Arts Foundation...91 3.5.4 New England Foundation for the Arts - NEFA...92 3.5.5 Southern Arts Federation - SAF...92 3.5.6 WESTAF...92 3.6 Το πρόγραµµα περιοδείας του National Endowment for the Arts (NEA touring program)...93 3.7 Ποσοτική ανάλυση RAO...93 3.8 παράδειγµα καλής πρακτικής περιφερειακού πολιτιστικού προγραµµατισµού: πρόγραµµα ARTRAIN...94 3.8.1 Εισαγωγή...94 3.8.2 Εκθέσεις και εκπαιδευτικά προγράµµατα...94 3.8.3 Εθνικές Περιοδείες...95 3.8.4 Κοινό...95 3.8.5 Αξιολόγηση και συµπεράσµατα (ARTRAIN)...95 3.8.6 Προϋπολογισµός...96 3.8.7 Προσαρµογή του προγράµµατος ΑRTRAIN στα Ελληνικά δεδοµένα...96 3.9 Συµπεράσµατα...96 4. Πολιτιστική Πολιτική στον Καναδά...99 4.1 Εισαγωγή...99 4.2 Η Πολιτιστική Πολιτική στον Καναδά σε Εθνικό επίπεδο...99 4.2.1 Περιγραφή...99 4.2.2 Ρόλοι και αρµοδιότητες...101 4.3 Η Περιφερειακή Πολιτιστική Πολιτική στον Καναδά...101 Πίνακας 1...103 4.3.2 Οικονοµικές τάσεις στον πολιτισµό για το έτος 2003/2004...103 Πίνακας 2...104 Παραδείγµατα καλών πρακτικών περιφερειακού πολιτιστικού προγραµµατισµού...105 4.4 Μελέτη Περίπτωσης 1...105 Τύπος: Έργο στα πλαίσια της Περιφερειακής Πολιτιστικής Πολιτικής....105 Έργο: ίκτυο ηµιουργικής Πόλης...105 4.4.1 Στόχοι...105 4.4.2 Περιγραφή Έργου...105 Α. Το ηλεκτρονικό δίκτυο...106 Α.1 Χτίζοντας µια αναπτυσσόµενη πληροφοριακή πηγή...106 Α.2 Ανάπτυξη πηγών τεχνογνωσίας...107 Α.3 Στοχεύοντας στην ικανοποίηση των αναγκών της κοινότητας...107 Β. Το συνέδριο...108 Β.1 Περιεχόµενα συνεδρίασης...108 Γ. Οφέλη από το Έργο...109 Γ.1 Οφέλη για τους επαγγελµατίες...109 Γ.2 Οφέλη για την κοινότητα...109 Γ.3 Πλεονεκτήµατα που παρέχει η τεχνολογία...109. Απολογισµός Έργου...110 Παρακάτω παρατίθενται κάποιες οθόνες από τον δικτυακό τόπο του έργου...110 4.5 Μελέτη Περίπτωσης 2...114 Τύπος: Πολιτιστικός Σχεδιασµός...114 Περιοχή: Νιου Μπράνσγουικ (New Brunswick), στο Οντάριο του Καναδά...114 Έτος: 2002....114 4.5.1 Στόχοι...114 4.5.2 Στρατηγικές επίτευξης των στόχων κατά θέµα...114 4

4.5.3 Φορείς, Οργανισµοί µε ρόλους και αρµοδιότητες στο πολιτιστικό πρόγραµµα...116 Ειδικό παράρτηµα ενότητας 4: Βιβλιογραφικές Αναφορές - Σύνδεσµοι...120 A.1. Άρθρα - Μελέτες - Αναφορές...120 A.2. Έργα...120 A.3. Σύνδεσµοι...121 A.4. Συνεταιρισµοί...121 A.5. ίκτυο ηµιουργικής Πόλης...121 A.6. Πανεπιστήµια...122 A.7. Προγράµµατα - Μαθήµατα...122 A.8. Οργανισµοί που Παρέχουν Χορηγίες...122 A.8.1. Σε εθνικό επίπεδο...122 A.8.2. Σε επαρχιακό επίπεδο...123 A.8.3. Σε κοινοτικό επίπεδο...123 A.9. Επιχειρηµατικότητα...123 A.10 Εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο χώρο...123 5. Η πολιτιστική πολιτική της Αυστραλίας...124 5.1 Εισαγωγή...124 5.2 Φορείς πολιτιστικής διαχείρισης...125 5.2.1 Ψηφιοποίηση των κυβερνητικών εγγράφων...127 Εικόνα 1...128 5.3 Χρηµατοδότηση πολιτιστικών δραστηριοτήτων...128 5.4 Ο ρόλος της κοινοπολιτείας στην πολιτιστική ανάπτυξη της Αυστραλίας...129 5.5. Περιπτώσεις πολιτιστικών δράσεων στην Αυστραλία...131 5.5.1 Commonwealth Games...131 5.5.2 Saraswati Arts Program...132 5.5.3 Mowanjum Community Art Project...132 5.5.4 Festivals Australia Regional Residencies...132 5.6 Συµπεράσµατα...133 6. οι νέες τεχνολογίες...135 6. οι νέες τεχνολογίες...135 6.1 Ο e-πολιτισµός σε Ελλάδα και Ευρώπη...135 6.1.1 Οι νέες τεχνολογίες για τον Πολιτισµό...136 6.1.2 Είναι τα µικρά ιδρύµατα έτοιµα να υποδεχτούν τον e-πολιτισµό;...139 6.1.3 Το «τριπλό πρόβληµα» των µικρών ιδρυµάτων...139 6.1.4 Ταξινόµηση των ιδρυµάτων πολιτιστικής κληρονοµιάς...140 Πίνακας...141 Προϋπολογισµός για την οµαλή λειτουργία ενός ιδρύµατος....142 Προσωπικό πλήρους απασχόλησης...142 Αριθµός συλλεκτικών αντικειµένων...142 Αριθµός ετήσιων επισκεπτών...142 Παράδειγµα...142 6.1.5 Πότε θεωρείται µια τεχνολογία έτοιµη για τα ιδρύµατα;...143 6.1.6 Συνολικό κόστος ιδιοκτησίας...144 6.2 Ιδιότητες και υνατότητες των ψηφιακών πολιτισµικών αγαθών...146 6.2.1 Τι είναι ψηφιακό προϊόν/αγαθό;...146 6.2.2 υνατότητες ψηφιακών πολιτιστικών αγαθών...147 Προσβασιµότητα...147 Επεξεργασία...148 Εκµετάλλευση...149 6.2.3 Πνευµατικά ικαιώµατα...150 Τύποι ικαιωµάτων...153 5

Τεχνολογικά Μέσα Προστασίας...153 Τεχνολογίες & Συστήµατα ιαχείρισης ικαιωµάτων ψηφιακού περιεχοµένου...154 Μοντέλο Περιγραφής...155 Λειτουργική Αρχιτεκτονική...156 Αρχιτεκτονική της Πληροφορίας...156 Μεταδεδοµένα & Πνευµατικά ικαιώµατα...157 6.3 Ο ρόλος της νέας τεχνολογίας στα πολιτιστικά αγαθά...159 6.3.1 Σκοπιµότητα της ψηφιοποίησης...159 ΛΙΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗΣ...160 6.3.2 υνατότητες και εργαλεία ευφυούς πρόσβασης στην Ψηφιακή Πληροφορία.160 Μεταδεδοµένα και Σηµασιολογικός Χαρακτηρισµός...161 Οντολογίες...162 6.3.3 Συµπεράσµατα...163 6.4 Ψηφιοποίηση πολιτιστικού αγαθού...164 6.4.1 Σχεδιασµός του έργου ψηφιοποίησης...164 6.4.2 Λογισµικό ψηφιοποίησης...166 Συνοπτικός Πίνακας Λογισµικού...167 6.4.3 Έλεγχος ποιότητας...167 6.4.4 Μεταδεδοµένα...170 6.4.5 Πρότυπα ψηφιοποίησης...171 Πρότυπα Κειµένου...172 Πρότυπα κωδικοποίησης χαρακτήρων...172 Πρότυπα αρχείων εγγράφων...172 Πρότυπα εικόνας...173 TIFF (Tagged Image File Format)...173 JPEG (Joint Photographic Experts Group)...173 JPEG2000...174 GIF (Graphics Interchange Format)...174 PNG (Portable Network Graphics)...174 Πρότυπα ήχου...174 WAV...175 MP3...175 Real audio...175 Πρότυπα βίντεο...175 MPEG (Motion Pictures Expert Group)...176 QuickTime...176 Real Video...176 Πρότυπα τρισδιάστατου περιεχοµένου...176 VRML (Virtual Reality Markup Language)...176 Shockwave 3D...177 Πρότυπα µεταδεδοµένων...177 Πρότυπα ταξινόµησης και ονοµατολογίας...177 6.4.6 Ενέργειες ανάδειξης προβολής...178 Επεξεργασία εικόνων...178 Θέµατα τρισδιάστατης αναπαράστασης και εικονικής πραγµατικότητας...178 Ιστότοποι...179 Β. Επιθυµητή κατάσταση...180 Β1. Γενικές αρχές...180 Β2. Βασικοί άξονες...182 Β3. ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης...183 Ο περιφερειακός πολιτιστικός προγραµµατισµός...184 Β4. Προτάσεις θεσµικού και οικονοµικού περιεχοµένου...187 6

Γ. Προτάσεις πολιτικής...190 Προτάσεις πολιτικής µέσα από καταιγισµό ιδεών...190 Πέρα από τις «κλασικές» προτάσεις των συµµετεχόντων για υποδοµές πολιτισµού και θεσµοθετηµένους φορείς συντονισµού θα θέλαµε να επισηµάνουµε δύο προτάσεις πολιτιστικής πολιτικής «άµεσης» δράσης και θεµελιώδους σηµασίας: το πολιτιστικό ηµερολόγιο και το ψηφιακό αρχείο....218 Γ.1.1 Πολιτιστικό Ηµερολόγιο...218 Γ.1.2 ψηφιακό αρχείο...219 Παράρτηµα 1: Βιβλιογραφία...220 Παράρτηµα 2: Πρόγραµµα Πολιτισµός 2000...222 Στήριξη της Ευρωπαϊκής ένωσης στον τοµέα του πολιτισµού...222 Ετήσια σχέδια συνεργασίας...222 Σχέδια πολυετών συµφωνιών συνεργασίας...223 ιάρκεια υλοποίησης των υποβληθέντων σχεδίων:...223 Ένα έτος:...224 Και των δυο ετών ή τριών:...224 Για τα σχέδια του τύπου Πολυετείς Συµφωνίες συνεργασίας....224 Χρηµατοδότηση των επιµέρους ενεργειών...224 7

Πρόλογος Γίνεται όλο και περισσότερο κατανοητό ότι µια αναπτυγµένη και δυναµική πολιτιστική ζωή συνεισφέρει ουσιαστικά στην δηµιουργία βιώσιµων και ακµάζουσων κοινοτήτων. Παράλληλα, µε την συνειδητοποίηση της συµβολής του πολιτισµού σε αυτούς τους στόχους, έχει αυξηθεί η πολυπλοκότητα των ζητηµάτων προγραµµατισµού και λήψης αποφάσεων σε καθηµερινό επίπεδο. Ο πολιτιστικός προγραµµατισµός (cultural planning) είναι µια απάντηση σε αυτά τα ζητήµατα, παρέχει δηλαδή τις στρατηγικές για την δηµιουργία ενός ενιαίου πλαισίου διατήρησης και αξιοποίησης των πολιτιστικών πόρων. Ο πολιτιστικός προγραµµατισµός είναι µια πολύπλευρη προσέγγιση, και µπορεί να γίνει κατανοητός καλύτερα ως: 1. Η στρατηγική χρήση των πολιτιστικών πόρων για την ολοκληρωµένη ανάπτυξη των κοινοτήτων σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. 2. Μια προσέγγιση βασισµένη στους ευρείς ορισµούς "του πολιτισµού" και των "πολιτιστικών πόρων", οι οποίοι καλύπτουν την κληρονοµιά, τις τοπικές παραδόσεις, τις τέχνες, τα πολυµέσα, τις τέχνες, την τοπογραφία, την αρχιτεκτονική, το αστικό σχέδιο, την αναψυχή, τον αθλητισµό, την ψυχαγωγία, και τον τουρισµό. 3. Μια πολιτιστικά ευαίσθητη προσέγγιση στον αστικό και περιφερειακό προγραµµατισµό και στην χάραξη περιβαλλοντικής, κοινωνικής και οικονοµικής πολιτικής. Ταυτόχρονα, τα ψηφιακά πολιτιστικά αγαθά διέπονται από πρωτοφανή χαρακτηριστικά, ενδεικτικά αναφέρουµε, την (σχεδόν) ανέξοδη άπειρη 8

διαιρετότητα, την µηδενικού κόστους άµεση µεταφορά και την δυνατότητα µαζικής χρήσης. Παρά το γεγονός ότι οι νεοπαγείς αυτές ιδιότητες έχουν αυξήσει σηµαντικά την παραγωγή και την κατανάλωση πολιτιστικών προϊόντων, µόνο σχετικά πρόσφατα άρχισαν να ασχολούνται σοβαρά µε το θέµα οι οικονοµολόγοι, δηµιουργώντας ξεχωριστό κλάδο γνωστό ως "πολιτιστικά οικονοµικά" ή "οικονοµικά των τεχνών" (cultural economics). Στα πλαίσια αυτού του κλάδου εξετάζονται οι ιδιαιτερότητες και οι προσαρµογές οι οποίες πρέπει να γίνουν στην κλασική οικονοµική θεώρηση για την µελέτη των πολιτιστικών αγαθών. Επιπλέον, οι συνεχείς τεχνολογικές εξελίξεις οδηγούν σε πολύπλοκες και συχνές αλλαγές στο οικονοµικό υπόδειγµα, τα άτοµα αδυνατούν να κατανοήσουν τις ευκαιρίες και τις απειλές της νέας πραγµατικότητας. Το φαινόµενο αυτό, παρατηρείται σε έντονη µορφή σε περιφερειακό επίπεδο, όπου η απόσταση από το µητροπολιτικό κέντρο συνεπάγεται και τον αποκλεισµό από τις ευκαιρίες και τις αλλαγές στο οικονοµκό µοντέλο. Η προτεινόµενη οµάδα, εποµένως, πρόκειται να µελετήσει τους τρόπους ένταξης του πολιτιστικού προγραµµατισµού στο συνολικό αναπτυξιακό σχέδιο της περιφερειακής κοινότητας. Επιπρόσθετα, θα διερευνηθούν οι δυνατότητες τις οποίες προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες πλέγµατος (grid) και του σηµασιολογικού ιστού (semantic web). Το αντικείµενο της προτεινόµενης οµάδας έχει σαν σκοπό να συµπληρώσει το γενικό και µακροσκοπικό στόχο της οµάδας H4 «Εφαρµογή νέων τεχνολογιών στον τοµέα του Πολιτισµού» προσθέτοντας την διάσταση του πολιστιστικού προγραµµατισµού σε περιφερειακό επίπεδο, δηλαδή µελετώντας τρόπους ενεργοποίησης και αξιοποίησης του καθηµερινού πολίτη της περιφέρειας στην υπόθεση τοου πολιτισµού. 9

10

Εισαγωγή Η βασική µεθοδολογική προσέγγιση της ανάλυσης του περιφερειακού πολιτιστικού προγραµµατισµού αναπαρίσταται στο Σχήµα 1. Ως αρχικό βήµα και απαραίτητη προϋπόθεση τίθεται η ανάλυση της τρέχουσας κατάστασης. Στην συνέχεια, περιγράφουµε το γενικό πλαίσιο αρχών της επιθυµητής κατάστασης που θέλουµε να προσεγγίσουµε. Σε αυτό το σηµείο, πρέπει να τονίσουµε ότι η ανάλυση δεν είναι στατική και εµπεριέχει το στοιχείο της δυναµικής ανανέωσης της επιθυµητής κατάστασης ή/και των επιµέρους παραγόντων. Οι επιµέρους παράγοντες συνοψίζονται στην διεθνή εµπειρία, τις νέες τεχνολογίες, την επιστηµονική γνώση, την πολιτική βούληση, την διάθεση συνεργασίας ανάµεσα στους κοινωνικούς εταίρους και ως βάση τίθεται η χρηµατοδότηση κάθε προσπάθειας. Σε αυτό το µεθοδολογικό πλαίσιο διεξήχθησαν οι συναντήσεις της οµάδας και οργανώνεται το παρόν κείµενο. Στην πρώτη ενότητα παρουσιάζονται δύο όψεις της σηµερινής ελληνικής πολιτιστικής πραγµατικότητας. Η συνολική όψη και η επικεντρωµένη όψη µέσα από µία συνοπτική και κριτική παρουσίαση των πολιτιστικών δρώµενων της Σάµου. Στην επόµενη ενότητα, παρουσιάζεται σε τρία µέρη η βασική θεµατολογία της επιστηµονικής βιβλιογραφίας σχετικά µε την οικονοµία του πολιτισµού. Η Τρίτη ενότητα ασχολείται µε τα βασικά σηµεία και τις καλές πρακτικές πολιτιστικής πολιτικής και προγραµµατισµού σε ένα µέρος του «αγγλοσαξωνικού» κόσµου (ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδάς) και την Ευρώπη. Η επόµενη ενότητα αναφέρεται διεξοδικά στην επίδραση των νέων τεχνολογιών στην παραγωγή και οργάνωση του πολιτιστικού περιεχοµένου. Οι τελευταίες ενότητες ασχολούνται µε τα γενικά χαρακτηριστικά της επιθυµητής κατάστασης και τον σηµαίνοντα ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Οι βασικές προτάσεις πολιτικής που παρουσιάζονται προέκυψαν µέσα από την διαδικασία του καταιγισµού ιδεών. Ιδιαίτερη 11

έµφαση δίνεται στην δηµιουργία ηλεκτρονικού πολιτιστικού ηµερολογίου και ψηφιακού αρχείου για τις τρέχουσες εκδηλώσεις. Σχήµα 1 Βασική µεθοδολογική προσέγγιση της ανάλυσης του περιφερειακού πολιτιστικού προγραµµατισµού 12

Ι. Τρέχουσα κατάσταση Α. η ελληνική πραγµατικότητα Ι 1 «Είναι προφανές ότι τα τελευταία χρόνια, µε την έκρηξη και των τεχνολογιών, τα πολιτισµικά φαινόµενα πυκνώνουν στον κοινωνικό χώρο, µαζί µε τις νέες πολιτισµικές πρακτικές, κερδίζοντας µεγαλύτερη ορατότητα και προκαλώντας εντάσεις. Αν προσπεράσουµε την επιφανειακή αναταραχή που προκαλούν οι εντάσεις αυτές, συνήθως µέσω µαζικών ταυτίσεων και πολώσεων, διαπιστώνουµε ότι επαναφέρουν, στο βάθος, το κεντρικό ζήτηµα της σχέσης της κοινωνίας µας µε τον πολιτισµό, σε πολλές από τις επιµέρους πτυχές του. Με άλλα λόγια, θέτουν κρίσιµα ερωτήµατα, που πρέπει να απαντηθούν σε επίπεδο πολιτισµικής πολιτικής. Έτσι, η θορυβώδης Eurovision θέτει ουσιαστικά το ζήτηµα του ρόλου της κρατικής τηλεόρασης, η υποψηφιότητα της Γκιουλ Καραχασάν ανακινεί την πολυπολιτισµικότητα και τις ταυτότητες, «Η αγάπη δίχως σύνορα» την εικόνα του Άλλου, ο Χάρι Πότερ την παγκοσµιοποίηση στο επίπεδο των παιδικών αναγνωσµάτων, ο Κώδικας Ντα Βίντσι τη θρησκευτική κουλτούρα, για να φέρουµε λίγα µόνο από τα πολλά παραδείγµατα που παράχθηκαν πρόσφατα σε µαζικό επίπεδο. Από τη µεριά τους, οι διαρκώς ανανεούµενες πολιτιστικές πρακτικές οδηγούν σε καινούργια µονοπάτια την κατανάλωση πολιτιστικών προϊόντων και υπηρεσιών. Θεµατικά πάρκα, εµπορικά κέντρα, µεγάλα βιβλιοπωλεία, internet-cafe, i-pod, blog, chat-rooms, κ.λπ., προσφέρουν πρωτοφανείς 1 αποσπάσµα από το άρθρο της Μυρσίνης Ζορµπά, «Ποιά Πολιτιστική πολιτική; Νέα πολιτιστικά φαινόµενα και πρακτικές- Μεταρρυθµίσεις στην πολιτική πολιτισµού», Μεταρρύθµιση, 2006. 13

συνδυασµούς και οµογενοποιήσεις. Παράλληλα, όµως, αυτές οι πρακτικές αναδεικνύουν νέες ανισότητες και διακρίσεις: ηλικιακές, κοινωνικές, έµφυλες, περιφερειακές, µητροπολιτικές, πολιτισµικές, µειονοτήτων, κ.λπ. Αυτή η διαδικασία οµογενοποίησης και κατακερµατισµού, σύγκλισης και χάσµατος, λαµβάνει χώρα τόσο στο δηµόσιο, όσο και στον ιδιωτικό χώρο, στις λειτουργίες της πόλης αλλά και στις ατοµικές επιλογές. εν πρόκειται πια για διχοτοµήσεις ανάµεσα σε δίπολα επιλογών, λ.χ. παλιό-νέο, ελίτ- µαζικό, αλλά για µια ζύµωση που επηρεάζει όλους τους δρώντες του ευρύτερου κυκλώµατος παραγωγής, διανοµής και κατανάλωσης κουλτούρας. Καθώς µάλιστα τα αποτελέσµατα αυτής της ζύµωσης διαχέονται ταχύτατα σε πολλά επιµέρους δίκτυα που αλληλοτροφοδοτούνται, δεν διοχετεύονται απλώς προς κάθε κατεύθυνση νέα ή µεταλλαγµένα στοιχεία, αλλά εισάγονται και νέοι συνδυαστικοί κανόνες, που γεννούν υβρίδια και µεθοριακότητες. Μέσα σε όλη αυτή τη ρευστότητα, δεν θα πρέπει να παραγνωρίσει κανείς µια άλλη γραµµή παραγωγής και διανοµής, την παράδοση της υψηλής κουλτούρας, η οποία κρατά σταθερή την αισθητική και ποιοτική πολιτιστική αναφορά, που δεν αποµακρύνεται από τις αρχές της καλλιέργειας µιας ελίτ και της ιάκρισης, αντιτασσόµενη σθεναρά στη µαζική κουλτούρα. Η γραµµή αυτή διαθέτει ισχυρή παράδοση και θεωρητικές ρίζες στη Σχολή της Φραγκφούρτης, η οποία επηρέασε ίσως περισσότερο από κάθε άλλο ρεύµα σκέψης την ελληνική διανόηση γύρω από τα ζητήµατα του πολιτισµού. Πρακτικά, το ρεύµα αυτό εκπροσωπείται από τα νέα σύγχρονα ιδιωτικά (µε δηµόσια συνδροµή) µουσεία, τα δύο Μέγαρα Μουσικής, τα Κοινωφελή Ιδρύµατα, ορισµένες γκαλερί, τις υψηλού γούστου καλλιτεχνικές και πολιτιστικές διοργανώσεις, την επικοινωνία µε ανάλογα ξένα καλλιτεχνικά ρεύµατα, τις επισκέψεις γνωστών διανοητών και ορισµένες πειραµατικές καλλιτεχνικές οµάδες. 14

Αυτές είναι πολύ συνοπτικά οι δύο βασικές συνιστώσες του σύγχρονου πολιτισµικού τοπίου της χώρας, που θα µπορούσαν συµβατικά να ονοµαστούν µαζική και ελίτ κουλτούρα. Θα ήταν όµως λάθος να υποθέσει κανείς ότι πρόκειται για δύο εντελώς ξεχωριστά πεδία χωρίς σηµεία επαφής, όπως πολύ συχνά συµβαίνει να παρουσιάζονται σε σχολιασµούς µε την υιοθέτηση της διάκρισης κουλτούρα-µη κουλτούρα, πολιτισµόςσκουπίδια. Καταρχάς, αναφερθήκαµε πιο πάνω στην πολιτισµική µίξη που δεν επιτρέπει πλέον την απόλυτη καθαρότητα ανάµεσα σε είδη, ποιότητες, κοινά κ.λπ., αλλά οδηγεί σε οσµώσεις, αναθεωρήσεις και ανακατατάξεις. Το σηµαντικότερο, όµως, είναι ότι όχι απλώς δεν βρίσκονται σε παγιωµένη απόσταση, αλλά υπάρχει ανάµεσά τους διαρκής τριβή. Η µαζική και η υψηλή κουλτούρα ακουµπούν η µια την άλλη και συγκρούονται, διεκδικώντας καθεµιά για λογαριασµό της, τόσο την αναδιανοµή της αγοράς, όσο και την αναδιανοµή του πολιτισµικού κύρους. Είναι δύο σκληρά αντιµαχόµενες αντίπαλες πλευρές που ερίζουν για την επικράτηση σε µια διαρκή πάλη ηγεµονίας. Το πεδίο του πολιτισµού, δηλαδή το πεδίο όπου παράγονται και διακινούνται νοήµατα και αναπαραστάσεις, ζει σε διαρκή εµπόλεµη κατάσταση, στην οποία όλοι εµπλεκόµαστε, µε τις επιλογές, τη συµµετοχή ή την αδιαφορία µας. Άλλωστε, και στο εσωτερικό καθεµιάς από τις δύο πλευρές διεξάγονται µάχες επικράτησης. Ποιος θα ήταν, εποµένως, ο πρωταρχικός ρόλος της πολιτείας και της πολιτισµικής πολιτικής; Να έχουµε, ασφαλώς, καλύτερη εικόνα αυτής της σύγκρουσης που περιγράψαµε παραπάνω. Για να γίνει αυτό χρειάζεται να εξετάσουµε την πολιτισµική δοµή της χώρας στη δυναµική της, να διερευνήσουµε τη σύσταση του πολιτισµικού της κεφαλαίου. Η πολιτισµική κληρονοµιά, η παραγωγή σύγχρονου πολιτισµού, οι όροι διάχυσης της κουλτούρας, η λειτουργία των κρατικών ΜΜΕ, η εκπαίδευση, οι πολιτιστικές πρακτικές, οι ανισότητες και οι διακρίσεις, είναι µόνο µερικές από τις 15

παραµέτρους της πολιτισµικής ανάλυσης. Στόχος της ανάλυσης δεν µπορεί παρά να είναι η διατύπωση πολιτικών προτεραιοτήτων, µέσα από τη λειτουργία ενός Πολιτιστικού παρατηρητήριου, που θα λειτουργεί σταθερά ως πολιτισµικός σεισµογράφος, παρακολουθώντας την ποιοτική και ποσοτική εξέλιξη των παραπάνω µεγεθών. Αλλά αν αυτά τα µεγέθη παρουσιάζουν ενδιαφέρον, δεν είναι για να ταξινοµηθούν ακαδηµαϊκά. Είναι, κυρίως, για να κάνουν πιο ορατές στην κοινωνία και την πολιτική τις συγκρούσεις των νοηµάτων, τον πόλεµο ηγεµονίας και να οδηγήσουν σε µια πιο δίκαιη πολιτισµική πολιτική, που θα εγγυάται τις αναγκαίες ρυθµίσεις αναδιανοµής του πολιτισµικού κεφαλαίου, µε ορισµένους βασικούς στόχους: τον πλουραλισµό και τη διαφορετικότητα, τον εκδηµοκρατισµό και τη συµµετοχή. Τέσσερις πολιτικοί στόχοι, που θα πρέπει να ενταχθούν στην αναπτυξιακή πολιτική της χώρας, να λειτουργήσουν ευεργετικά στον κοινωνικό ιστό, απελευθερώνοντας δυνάµεις και οικειώνοντάς τον µε τη δηµιουργικότητα. Τέλος, να οδηγήσουν στην περιπέτεια της συνάντησης µε το σήµερα του ανοιχτού κόσµου. Καθώς οι παλιότερες ταυτότητες αδυνατίζουν, αξίζει να προσφερθούν υλικά για την καλύτερη διαµόρφωση των νέων. Είναι γι αυτό απαραίτητο να κατανοηθεί ο τρόπος που λειτούργησε η πολιτισµική πολιτική στις προηγούµενες δεκαετίες: στη δεκαετία του 60 µε το µοντέλο πολιτισµικής κληρονοµιάς και τουρισµού, απ τη µια, και προοδευτικής λαϊκής κουλτούρας από την άλλη. Στη Μεταπολίτευση, µε τα κινήµατα αντιηγεµονικής και αναδυόµενης κουλτούρας στη γραµµή των δικαιωµάτων. Στη δεκαετία του 80, µε τη µετάγγιση κοινωνικών και πολιτικών αναφορών στην πολιτισµική σφαίρα, που πρόσφεραν τους όρους εκδηµοκρατισµού της κουλτούρας και, στη συνέχεια, τις αλλοιώσεις του. Στη δεκαετία του 90, µε µια πρωτοφανή σε µέγεθος επένδυση µέσω των ΚΠΣ, που ανανέωσε τις 16

υποδοµές κυρίως της πολιτισµικής κληρονοµιάς και, κατά δεύτερο λόγο, της υψηλής κουλτούρας. Τα πιο πάνω θα συντελέσουν επίσης να αυξηθεί το ειδικό βάρος του πολιτισµού, τόσο στην κοινωνική συνείδηση, όσο και στις πολιτικές που ασκούνται, ώστε να επηρεάσει ευρύτερα τις αξίες, στάσεις, συµπεριφορές και πρακτικές των πολιτών. Η πολιτιστική πολιτική δεν µπορεί να έχει πια ως στόχο την «αισθητική καλλιέργεια του λαού», αφού κάτι τέτοιο έχει αποδειχθεί ότι ανάγεται, σε τελευταία ανάλυση, είτε σε ένα παρωχηµένο διαφωτιστικό-εκπολιτιστικό µοντέλο, είτε στο µοντέλο των συγκεντρωτικών καθεστώτων, συνοδευόµενο από λογοκρισία, προπαγάνδα, κοινωνική µηχανική. Ωστόσο, η πολιτιστική πολιτική οφείλει να λαµβάνει υπόψη της τα φαινόµενα που αναδύονται στο δηµόσιο χώρο, να παρακολουθεί την καθηµερινή πολιτιστική πραγµατικότητα της χώρας και τις τάσεις της, να ρυθµίζει τα θεµελιώδη ελλείµµατα και τις συγκρούσεις. Είναι γι αυτό που χρειάζεται η επεξεργασία µιας νέας πολιτικής ατζέντας για τον πολιτισµό, που θα οδηγήσει τη χώρα στην αξιοποίηση του ΚΠΣ. Η πολιτική ευθύνη της κυβέρνησης είναι, στον τοµέα αυτό, όπως προσπαθήσαµε να δείξουµε, πολύ µεγαλύτερη από τη διαχείριση των οικονοµικών µεγεθών. Είναι η ευθύνη απέναντι στον πολιτισµικό προσανατολισµό της χώρας και στην ποιότητα της καθηµερινής ζωής των πολιτών.» 17

Β. η ελληνική πραγµατικότητα ΙΙ: το παράδειγµα της Σάµου Β.1 Εισαγωγή Από τη διερεύνηση προέκυψαν συµπεράσµατα, τα οποία αφού επεξεργαστήκαµε τα παραθέτουµε στη συνέχεια ως βασικά οµαδοποιηµένα χαρακτηριστικά. Εισαγωγικά παραδείγµατα αναφοράς για την προσέγγιση του θέµατος παραθέτουµε τα ακόλουθα. Τον Αύγουστο του 2005, ενώ από τον ήµο Πυθαγορείου είχε οργανωθεί και γνωστοποιηθεί παράσταση αρχαίας ελληνικής τραγωδίας από το Εθνικό Θέατρο, σε γειτονικό δήµο σχεδιάζονταν συναυλία µε εξέχοντα καλλιτέχνη. Επίσης, ενώ είχαν προγραµµατιστεί οι εκδηλώσεις της 5ης και 6ης Αυγούστου για την λυτρωτική «Ναυµαχία της Μυκάλης» (οι σηµαντικότερες, εκτός των Εθνικών εορτών) µε προγραµµατισµένη την παρουσία υψηλών προσκεκληµένων, άλλος φορέας είχε οργανώσει ανοιχτή καλλιτεχνική εκδήλωση. εν θα ήταν δυνατό άραγε να προϋπάρξει ευρύτερη συνεργασία φορέων που ασχολούνται µε τον πολιτισµό για ορθολογικότερη και συστηµατικότερη χωρική και χρονική διάρθρωση δραστηριοτήτων µε βελτιστοποίηση του αποτελέσµατος; Ποιος είναι όµως ο σκοπός της πολιτισµικής δράσης στο νοµό Σάµου; Θεµελιωδώς θεωρούµε ότι αφορά τη συµβολή σε αυτό που εν γένει εκλαµβάνουµε ως ποιοτική βελτίωση του ατοµικού και συλλογικού κοινωνικού επιπέδου, µε όλες τις καλές προεκτάσεις σε άλλους τοµείς (οικονοµία, παιδεία, καθηµερινή πρακτική). Από αυτή την οπτική συνάγεται και η σηµασία της πολιτιστικής δράσης. Στις γραµµές που ακολουθούν, προσεγγίζουµε το θέµα από πολλές οπτικές, από την πλευρά των διοργανωτών και των συντελεστών της πολιτιστικής 18

δηµιουργίας, διότι αυτοί φέρουν και το βάρος της ευθύνης σχεδιασµού και υλοποίησης. Ο τρόπος παρουσίασης τον απόψεων είναι: α) αφαιρετικός, ώστε να επισηµαίνονται οι κύριες πτυχές, χωρίς ειδικές λεπτοµέρειες που δεν έχουν ξεχωριστή βαρύτητα και β) µε συγκεντρωτική θεµατική παρουσίαση, ώστε να οµαδοποιούνται κατά το δυνατό όλες οι επισηµανθείσες λεπτοµέρειες. 19

Β.2 Οµαδοποιηµένα χαρακτηριστικά πολιτιστικής δράσης α) Εποχικότητα Το πρώτο που επισηµάνθηκε είναι η έντονη εποχικότητα. Το σύνολο σχεδόν των δραστηριοτήτων πραγµατώνονται τη θερινή εποχή που είναι και τουριστική περίοδος µε έµφαση τον Αύγουστο. Αυτό δεν είναι κατ ανάγκη κακό, όµως οµαλότερη χρονική (και συµπληρωµατικά θεµατική) διάταξη, ασφαλώς θα µπορεί να έχει πυκνότερη προσέλευση και καλύτερη πνευµατική ψυχαγωγική απόδοση. Η µελέτη των ιδιαίτερων κοινωνικών και χωρικών συνθηκών και της πληθυσµιακής σύνθεσης µπορεί να αναδείξει νέες καλύτερες προοπτικές χρονικής κατανοµής και αποτελεσµατικότητας β) Χρονικός προσδιορισµός και συχνότητα των εκδηλώσεων ιαπιστώσαµε ότι οι εκδηλώσεις απευθύνονται κυρίως στους ντόπιους κάτοικους και της αυτούς της διασποράς ή ότι γι αυτές ενδιαφέρονται κυρίως οι προαναφερόµενες κοινωνικές οµάδες. Βεβαίως, το καλοκαίρι είναι η περίοδος που προσφέρεται για ανοιχτές εκδηλώσεις και βρίσκονται µαζί όλες οι οµάδες ενδιαφερόµενων. Έχοντας υπόψη ότι µέγα µέρος αυτών των εκδηλώσεων δεν απευθύνεται σε αλλοδαπούς τουρίστες και ότι (κατά παράξενο τρόπο) τα τουριστικά πρακτορεία δεν έχουν στα προγράµµατα τους παροτρύνσεις για την παρακολούθηση τοπικών εκδηλώσεων, για ποιους και γιατί γίνονται κυρίως το καλοκαίρι οι πολιτιστικές δραστηριότητες; Προκύπτει ως προφανές ότι πρέπει : - να υπάρξει στροφή προς το τουριστικό ρεύµα, αφενός - και αφετέρου να αµβλυνθεί η εποχικότητα αφού η χειµερινή περίοδος είναι περιοριστική για εξόδους και µετακινήσεις. 20

- η ανάγκη γι αυτό που λέµε πνευµατική ψυχική καλλιέργεια (µε τη µορφή της ποιοτικής ψυχαγωγίας) όταν υπάρχει είναι συνεχής, ενώ όταν εν πολλοίς λείπει καλό είναι - για το κοινωνικό σύνολο- να αναπτυχθεί. Και εδώ η κοινωνική έρευνα µπορεί να δώσει λύσεις πληρέστερης αξιοποίησης της πνευµατικής δηµιουργίας από ευρύτερες οµάδες κοινού - στόχου και µε οικονοµικά για την περιοχή οφέλη. γ) Ποιοι είναι οι ηµιουργοί - Συντελεστές Τα πολιτιστικά γεγονότα στηρίζονται στην εθελοντική µη επαγγελµατική δραστηριότητα. Οι δυο όροι δεν είναι όµοιοι (και αυτό χωρίς λογοπαίγνιο). Εθελοντική εν γένει χαρακτηρίζεται η πολιτιστική δηµιουργία στην περιοχή µας, µε την σαφή έννοια ότι το µέγιστο ποσοστό εκδηλώσεων (ως προς τη δοµή και την παρουσίαση) σχεδιάζεται και υλοποιείται από άτοµα και οµάδες που δεν έχουν επαγγελµατική σχέση µε τον χώρο της καλλιτεχνικής δηµιουργίας. Αυτό αλλιώς σηµαίνει µη επαγγελµατική σχέση. Στην έννοια ερασιτεχνική αποδίδουµε την κυριολεκτική της εκδοχή (του έρωτα προς την τέχνη) που µε ιδιαίτερη ικανοποίηση βλέπουµε να συµβαίνει στις κοινωνίες του Βόρειου Αιγαίου και της Ελληνικής Επαρχίας γενικότερα. Με την άλλη έννοια του όρου δεν συναντήσαµε παραδείγµατα, αλλά θα ήταν και µεµψίµοιρο να κάνουµε τέτοια κριτική. Η βελτίωση ή η αναβάθµιση της ποιότητας µε τα υπάρχοντα µέσα, µεθόδους, εξοπλισµό και αποτελεσµατικότητα έχει να κάνει µε τον cost / benefit ήτοι µε τον λόγο κόστους οφέλους σε σχέση µε τα παρεχόµενα µέσα και τις πραγµατικές δυνατότητες. 21

Ο συστηµατικός σχεδιασµός προκαλεί καλύτερη αξιοποίηση (ανθρώπων, υλικών και µέσων), αλλά και µεγαλύτερη έφεση του ανθρώπινου δυναµικού στην πνευµατική δηµιουργία. δ) Συµµετοχικότητα - συλλογικότητα Οι εκδηλώσεις πολιτιστικής δράσης απαιτούν υψηλό βαθµό συµµετοχικότητας και άµεση συστηµατική συνεργασία πολλών ατόµων στις ίδιες και συγχρόνως σε διαφορετικές ειδικότητες (π.χ. cast ηθοποιών, χορευτική οµάδα, τεχνική υποστήριξη). Και αυτό γίνεται φανερό ακόµα και σε µια µικρή θεατρική παράσταση για το «ανέβασµα» της οποίας προηγείται επιλογή έργου, ίσως µετάφραση ή προσαρµογή, σενάριο, σκηνοθεσία, ηθοποιοί µε ειδικά κατά περίπτωση χαρακτηριστικά (ή προσαρµογή εµφάνισης), ενδυµατολογική έρευνα και παραγωγή, σκηνογραφία, σκηνικά και έπιπλα σκηνής, µουσική (έτοιµη ή σε τροποποίηση, ή ορχήστρα) εξοπλισµός σκηνής (φώτα, ηχητικά εφφέ, µικροφωνικό σύστηµα κλπ), τεχνικός σκηνής, προσωπικό υποστήριξης, µέθοδο και υλικό προβολής, χώρος παράστασης, εξασφάλιση πρόσβασης, ασφάλεια παριστάµενων κλπ. Ακόµη και σε παρουσίαση του έργου ενός καλλιτέχνη (ζωγραφική, γλυπτική, λογοτεχνία) απαιτείται συνεργασία πολλών ειδικοτήτων. Η συµµετοχή είναι έννοια κλειδί στη µη-επαγγελµατική πολιτιστική δηµιουργία και στην περιοχή µας έχει πολύ καλή µαρτυρία. Μένει να εφαρµοστούν οι νέες επιστηµονικές γνώσεις και τεχνολογικές εξελίξεις για την βελτιστοποίηση της απόδοσης. ε) ηµιουργία σχηµάτων και συµµετοχή µελών 22

Η δηµιουργία και η παρουσία καλλιτεχνικών σχηµάτων στον χώρο του Β. Αιγαίου δεν είναι περιστασιακή. Σύσταση οµάδων µε τη µεγαλύτερη διάρκεια παρουσίας στα καλλιτεχνικά πράγµατα παρατηρείται κυρίως σε αµιγή σχήµατα (θεατρικά χορευτικά) όπου απαιτείται πολύχρονη και διαρκής επαφή µε το τοµέα ενασχόλησής τους. Τα παραπάνω δείχνουν το συνεχές της παρουσίας ενός προσώπου ή σχήµατος µε την τέχνη που υπηρετεί και κατ επέκταση την ανάγκη σχεδιασµού µε ενσωµατωµένη και αυτή την παράµετρο. Νέες µεθοδολογίες σχεδιασµού και εξοπλισµού ενισχύουν την έφεση δηµιουργίας και την απόδοση έργου. στ) Επιχειρήσεις µε δραστηριοποίηση στον πολιτισµό. Συνέπεια των προαναφερόµενων είναι ότι δεν υπάρχουν πρακτικά επιχειρήσεις µε κύρια δραστηριότητα την «παραγωγή» πολιτιστικής δραστηριότητας. Απόπειρες και προσπάθειες είναι γνωστές και κατά πάσα πιθανότητα δεν θα είναι αρνητικό φαινόµενο η ιδιωτική επιχειρηµατική συµβολή στην ποιοτική δηµιουργία. Είναι όµως πιθανόν ότι θα σηµαίνει άµεση (και όχι έµµεση µέσω φορολογίας) οικονοµική συµµετοχή του κοινού σε µεγαλύτερο βαθµό απ ότι σήµερα. ζ) Πολιτισµική δράση ως επαγγελµατική απασχόληση Παρεµφερές αλλά διαφορετικό είναι το φαινόµενο ότι η συµµετοχή επαγγελµατιών του θεάµατος είναι ελάχιστη ή εκλείπει. Οι συντελεστές (καλλιτέχνες, τεχνικοί, λοιπό προσωπικό) στο σύνολο πρακτικά των πολιτιστικών εκδηλώσεων (θεατρικά, µουσικής και εικαστικά δρώµενα) είναι µη επαγγελµατικά στελέχη του χώρου. 23

Επαγγελµατική σχέση συναντάµε κυρίως στις εκδηλώσεις µουσικής (στους µουσικούς και στις ορχήστρες), στην τεχνική υποστήριξη (φωτισµός, ήχος, video) και σε εικαστικούς καλλιτέχνες (ζωγραφική, γλυπτική κλπ). Συµπληρωµατικά, παρατηρήθηκαν περιπτώσεις όπου δηµιουργοί (κυρίως στην εικαστική και λογοτεχνική δράση) δεν έχουν αυτόνοµη τη δυνατότητα προβολής του έργου τους (κατά συνέπεια µένει µη εκτιµηµένη η αξία του). Η στελέχωση ή η σύσταση επιχειρήσεων µε ειδίκευση στην πολιτιστική δράση µπορεί να δώσει νέες ευκαιρίες τόσο στην ποιοτική παρουσίαση πολιτιστικού έργου όσο και στον υγιή επαγγελµατικό προορισµό νέων συµπολιτών µας. Β.3 Οργάνωση και υποστήριξη πολιτιστικής δράσης α) Ο σχεδιασµός Κάθε πολιτισµικό δρώµενο είναι αυτόνοµο ή εντάσσεται σε οµαδοποιηµένο σχεδιασµό. Ο σχεδιασµός κατηγοριοποιείται σε «γενικό» και «ειδικό». «Γενικός», είναι αυτός που αφορά µια περίοδο εκδηλώσεων (π.χ. το καλοκαίρι) ή µια δέσµη εκδηλώσεων (π.χ. «Μουσικός Αύγουστος», ή εκδηλώσεις αποκριάς). Ο «γενικός» σχεδιασµός των εκδηλώσεων γίνεται συνήθως από στελέχη (εκλεγµένοι ή προσωπικό) των φορέων επιχορήγησης (αποδίδουµε διαφορετική έννοια από το «χρηµατοδότηση») που είναι κυρίως η Αυτοδιοίκηση η οποία και έχει αναλάβει το βάρος της διοργάνωσης των εκδηλώσεων. Σηµειώνουµε πάντως ότι στις πλείστες των περιπτώσεων οι αναλαµβάνοντες τον σχεδιασµό δεν έχουν ειδικότητα στα πολιτιστικά δρώµενα χωρίς βεβαίως αυτό να είναι κατ ανάγκη αρνητικό. Αφενός, 24

διότι ο πολιτισµός είναι πνευµατική λειτουργία και έτσι είναι δικαίωµα όλων και αφετέρου διότι έχουν εκ του νόµου και «εξ αντικειµένου» ως αυτή την αρµοδιότητα. Πολλές φορές (µε όντως δηµοκρατική διαδικασία) γίνεται πρόσκληση ή γνωστοποίηση του σχεδιασµού προς συλλογικούς φορείς και υποβάλλονται προτάσεις. «Ειδικός», είναι ο σχεδιασµός που αφορά την πραγµάτωση µιας εκδήλωσης και γίνεται κυρίως κατά περίπτωση από στελέχη του φορέα υλοποίησης. Στις λοιπές περιπτώσεις (σε σαφώς µικρότερο ποσοστό) αναλαµβάνονται πρωτοβουλίες από φορείς πολιτισµού (σύλλογοι κλπ) που κάνουν και τον σχεδιασµό. Συµπληρωµατικά, ο σχεδιασµός εκδηλώσεων είναι κυρίως περιπτωσιακός. Σε πολύ µικρότερο ποσοστό είναι ετήσιος. εν διαπιστώθηκε σχεδιασµός εκδηλώσεων µε βάθος χρόνου (π.χ. τετραετία) ή µε αναπτυξιακή στοχοπροσήλωση. Για αυτές τις ενέργειες απαιτείται προσεκτική και ειδική µελέτη µε διεπιστηµονική προσέγγιση (όπως κοινωνιολογική οικονοµική - τεχνολογική ψυχολογική διάσταση) από ειδικευµένο επιστηµονικό στελεχικό δυναµικό που παρέχεται πλέον το Παν/µιο Αιγαίου / Τµήµα Πολιτισµικής Τεχνολογίας και όχι µόνο. β) Οργάνωση εκδηλώσεων Οργανωτικοί φορείς είναι κυρίως οι ήµοι και τα Νοµικά τους Πρόσωπα. Η Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση ή άλλοι φορείς της Αυτοδιοίκησης ή του δηµοσίου -όταν συµµετέχουν- είναι συνδιοργανωτές. Πολλές εκδηλώσεις οργανώνονται απευθείας από Συλλόγους. Αυτό οφείλεται στο πεδίο 25

αρµοδιοτήτων και ευθυνών, αλλά και των δυνατοτήτων και των διαθέσεων προσφοράς και παρουσίας στα κοινωνικά πράγµατα που απαντώνται σε κάθε περίπτωση. γ) Περιπτώσεις και φαινόµενα συν-διοργάνωσης. Τα πολιτιστικά δρώµενα από πλευράς οργανωτικής πλοκής είναι εν γένει σύνθετες δραστηριότητες. Απαιτείται εκτός των συντελεστών, κατάλληλος χώρος (πλατεία, γήπεδο, θέατρο ή συνεδριακός χώρος ή χώρος έκθεσης), ηλεκτρική εγκατάσταση, ηχητικά - οπτικά συστήµατα, πρόσβαση κοινού, parking, καθίσµατα, βοηθητική χώροι, πυρασφάλεια, καθαριότητα, χρηµατοδότηση, κλπ. ιαπιστώνεται ότι στις περισσότερες των περιπτώσεων οι οργανωτικές ανάγκες καλύπτονται µε συνδιοργάνωση και εθελοντική συµµετοχή, µε ειδικές για κάθε δράση συνθήκες (π.χ. εκδήλωση στο δηµοτικό θέατρο µε χρηµατοδότηση από τη Ν.Α. και συντελεστές από ερασιτεχνική θεατρική οµάδα). Πρακτικά αυτό σηµαίνει άθλος η πραγµατοποίηση µίας εκδήλωσης, µε συνεχείς δυσκολίες στον συντονισµό και στον προγραµµατισµό. Όµως, η πολύπτυχη παρουσία απαιτεί και «συνθετότερο» και κεντρικό καταρχήν σχεδιασµό σε επίπεδο Νοµού, που καλό είναι να επεκτείνεται και σε επίπεδο Περιφέρειας ή αρχιπελάγους µε τη µορφή ανταλλαγών. Κι εδώ απαιτείται αξιοποίηση ειδικού επιστηµονικού προσωπικού που θα στηρίζει τις επιλογές και αποφάσεις της θεσµικά υπεύθυνης διοίκησης και αυτοδιοίκησης. δ) Υποστήριξη Οι πολιτιστικές δραστηριότητες χρειάζονται πολύπλευρη υποστήριξη, Ι) η Οικονοµική καταρχήν δεδοµένου: 26

- είτε της µη επαγγελµατικής ενασχόλησης των συντελεστών - είτε της παροχής πολιτιστικής παραγωγής µε µικρό συµβολικό ή χωρίς εισιτήριο. ΙΙ) Είναι επίσης, η τεχνική αφού παρέχεται ή ενοικιάζεται εξοπλισµός, ηλεκτρικό ρεύµα, οπτικο-ακουστικά µέσα κλπ. ΙΙΙ) και τέλος είναι η γενική, πρέπει να εξασφαλιστούν είτε ανοιχτοί χώροι (πλατείες, γήπεδα κλπ) είτε κλειστοί (θέατρα, εκθεσιακοί, συνεδριακοί κλπ χώροι). Τόσο ο προγραµµατισµός όσο και η υλοποίηση αυτών των ενεργειών πρέπει να γίνονται πλέον από ειδικευµένο επιστηµονικό τεχνικό προσωπικό και µε το χρησιµότερο οικονοµικό κόστος. ε) Χορηγοί - Υποστηρικτές Η πολιτιστική «παραγωγή» τελεί υπό την αιγίδα και την υποστήριξη κυρίως της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η διαχείριση όλων των τοπικών υποθέσεων είναι αρµοδιότητα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης µε βάση τον ηµοτικό Κώδικα. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες ασφαλώς περιλαµβάνονται σε αυτές αλλά η αυτοδιοίκηση φαίνεται ότι συµµετέχει µόνο επειδή αυτό προβλέπεται, αλλά επειδή αποδίδει µεγαλύτερη έµφαση στην αξία του πολιτισµικού προϊόντος. Με σηµαντικά µικρότερη ποσοστιαία και ποσοτική συµµετοχή συµβάλει η Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση, η Περιφέρεια, το Υπουργείο και άλλοι κρατικοί φορείς. Το αναφέρουµε ως επισήµανση και όχι ως µοµφή. Ασφαλώς, επιθυµία όλων είναι να αυξηθούν οι πόροι στήριξης της πολιτιστικής δραστηριότητας από όπου και αν -νόµιµα- αυτοί προέρχονται. 27

στ) Η συµβολή των ΟΤΑ Η συµβολή των ΟΤΑ είναι πολλαπλή, Καταρχήν γίνεται µε απευθείας επιχορήγηση, Σε αρκετές περιπτώσεις γίνεται έµµεσα η οικονοµική ενίσχυση, µέσω των Νοµικών Προσώπων που έχουν συστήσει οι ήµοι, είτε από ηµοτικές Επιχειρήσεις οι οποίες λειτουργούν βεβαίως αυτόνοµα αλλά συντονίζουν τις ενέργειές τους µε το δηµοτικό έργο και πρόγραµµα. Παρέχονται δηµοτικοί χώροι (π.χ. Πλατείες, θέατρα, γήπεδα) χωρίς εκµίσθωση. Παρέχεται υλική και τεχνική υποστήριξη όπως: ηλεκτρικό ρεύµα, εξοπλισµός (π.χ. καθίσµατα, εξέδρες), τεχνικό προσωπικό και προσωπικό καθαριότητας και γενικών καθηκόντων. Τέλος, τακτοποιούνται ειδικά θέµατα όπως η γνωστοποίηση του δρώµενου, η ρύθµιση κυκλοφορίας, η µετακίνηση θεατών κλπ. Σηµειώνεται ότι η συµβολή αυτή συµβαίνει συνήθως αφανώς (χωρίς δηλαδή να γίνονται γνωστά ή να καταγράφονται και τα υπολογίζονται τα κόστη αυτών των παροχών. Κατά το αποτέλεσµα της έρευνας είναι «προς τιµήν» της Τ.Α το γεγονός ότι υποστηρίζει θεµελιωδώς τον πολιτισµό. Το ερώτηµα είναι πως αυτό µπορεί να γίνει µε πλέον τελέσφορες και αποδοτικές επιλογές. Εδώ η απασχόληση επιστηµονικού προσωπικού φαίνεται αναγκαία. 28

Β.4 Οικονοµικά ζητήµατα α) Οικονοµική αυτονοµία πολιτιστικών έργων Αυτή η ερευνητική οπτική έχει πολλές πτυχές που και σε µας έκαναν εντύπωση: Σε ελάχιστες περιπτώσεις υπήρξαν έσοδα που κάλυψαν όλο το εύρος των εξόδων. Σε ελάχιστες περιπτώσεις σχεδιάστηκε έργο για το οποίο µπορεί να γίνει κάλυψη των εξόδων του από εισπράξεις των αποδεκτών του. β) Το ύψος της οικονοµικής υποστήριξης (συγκριτική οπτική) Η οικονοµική υποστήριξη των εκδηλώσεων είναι µικρή, αλλά καθοριστική για την πραγµάτωση µιας εκδήλωσης (και προέρχεται από επιχορηγήσεις (δήµων, κράτους και Ν.Α. ). Συγκεκριµένα, για την υλοποίηση πολιτιστικών δραστηριοτήτων παρατηρήσαµε το εξής αξιοσηµείωτο. Τα πολιτιστικά δρώµενα στην περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, όπως κι αλλού υποθέτουµε, υλοποιούνται µε χρηµατικά ποσά δυσανάλογα µικρά σε σχέση µε αυτά που δίνονται για οργανωµένες εκδηλώσεις σε επίπεδο επαγγελµατιών (σηµειώνεται ότι δεν γίνεται αναφορά στην αντιστοίχιση ποιότητας εκδήλωσης που κι αυτή είναι αντικείµενο µελέτης). Αυτό αποτελεί επίτευγµα και πρόκειται για µια κατάσταση άξια µελέτης και εφαρµογής σε άλλες περιπτώσεις και αναγνώρισης απονοµής επαίνων στους µετέχοντες µε κατάθεση ιδεών, χρόνου, κόστους, ψυχής εν τέλει. 29

Συναφής διαπίστωση είναι ότι η µέγιστη οικονοµική στήριξη των εκδηλώσεων προέρχεται από την πρωτοβάθµια τοπική αυτοδιοίκηση και δεν είναι βέβαια αυτή η µόνη συµµετοχή της στα πολιτιστικά δρώµενα. γ) Έσοδα από εκδηλώσεις Το εισιτήριο είναι συνήθως συµβολικό ή υπάρχει ελεύθερη είσοδος. Στις εκδηλώσεις των οποίων την πραγµάτωση αναλαµβάνουν σχήµατα µε επαγγελµατίες του (κάθε) είδους υπάρχει εισιτήριο και είναι συνήθως το υψηλότερο στην κατηγορία δρώµενων. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις είτε δεν υπάρχει εισιτήριο είτε αυτό είναι εµφανώς χαµηλό έως συµβολικό και αυτό είναι άξιο προσοχής για το καλό αποτέλεσµα του σχεδιασµού. Η έννοια της άµεσης ανταποδοτικότητας ίσως να µην είναι η κατάλληλη για την περίπτωση της πολιτιστικής δηµιουργίας. Αποµένει η κάλλιστη διαχείριση των διατιθέµενων πόρων και µέσων, για την οποία και πάλι απαιτείται εξειδικευµένο επιστηµονικό και τεχνικό προσωπικό δ) Ιδιωτική συµµετοχή Αντίθετα, η συµµετοχή της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στην παραγωγή πολιτιστικού έργου αν δεν λείπει είναι ελάχιστη. Και αυτή η θέση δεν είναι µεµπτή δεδοµένου ότι βασική αρχή της επιχειρηµατικότητας είναι η συνέχιση της ύπαρξης της επιχείρησης (µέσω του κέρδους). Εδώ, κατά τα συµπεράσµατα της έρευνας, αναδεικνύεται παράλληλα και άλλη µια σοβαρή πτυχή του γενικότερου θέµατος. Αυτή είναι ότι το κόστος παραγωγής ενός πολιτιστικού γεγονότος είναι σαφώς µεγαλύτερο από το παραγόµενο οικονοµικό όφελος. Τα πολιτιστικά γεγονότα υλοποιούνται χωρίς τα 30

παραγόµενα έσοδα να καλύπτουν την οικονοµική στήριξη και την άµισθη ερασιτεχνική συνεισφορά. Β.5 Η πολιτιστική δράση ως πνευµατικό δηµιούργηµα α) Κριτικές και αποτίµηση πολιτιστικού έργου Σηµειώνεται εδώ ότι όλα τα πολιτιστικά δρώµενα ως πνευµατικά δηµιουργήµατα υπόκεινται, όπως πρέπει να συµβαίνει, στη βάσανο της κριτικής. Θα αναφέρουµε και στη συνέχεια το πολυεπίπεδο της κριτικής αντιµετώπισης, είναι σηµαντικό όµως να γίνεται µε βάση και τις τρέχουσες οικονοµικές δυνατότητες. β) Κοινό Στόχος Οι πολιτιστικές δραστηριότητες απευθύνονται κυρίως στον ντόπιο πληθυσµό (καθώς και στους επισκέπτες τοπικής καταγωγής της διασποράς). Το σύνολο των εκδηλώσεων (θεατρικά, µουσικά δρώµενα και αφηγήσεις) αποτυπώνει την ελληνική πολιτιστική ταυτότητα (τοπική εν γένει) και παρουσιάζεται στην ελληνική γλώσσα. Σε εκθέσεις εικαστικών (όπως ζωγραφική, λαϊκή τέχνη) υπάρχουν και ξενόγλωσσα (κυρίως αγγλικά και γερµανικά) κείµενα. Πρακτορεία ταξιδιών και προγράµµατα τουρισµού σπάνια (ή καθόλου δεν) εντάσσουν στις δραστηριότητές τους παρακολουθήσεις εκδηλώσεων, παρότι αυτές γίνονται σε περιοχές που αναπτύσσεται τουρισµός, την τουριστική περίοδο. Παρατηρήθηκε επίσης ότι και κατά τον σχεδιασµό ελάχιστα ή καθόλου δεν λαµβάνεται υπόψη (όντας πρακτικά δύσκολο) ο παράγοντας ξενόγλωσσοι θεατές. 31

Παραδείγµατα Σε µια µουσική βραδιά θα µπορούσε να υπάρχει φυλλάδιο µε περίληψη του προγράµµατος, και µεταφράσεις τραγουδιών µε σχόλια. Σε ένα θεατρικό (αρχαίο ελληνικό έργο) θα µπορούσε να υπάρχει φυλλάδιο µε το πρόγραµµα, περιγραφή των χαρακτήρων των σκηνών και του µηνύµατος. Η διεύρυνση του κοινού στόχου τόσο από την πλευρά της αριθµητικής αύξησης, όσο και από την πλευρά της διαστρωµάτωσης των κοινωνικών οµάδων προέλευσης, αποτελεί αντικείµενο θεµελιακής για την πολιτιστική δράση σύνθετης και διεπιστηµονικής µελέτης. γ) ιατήρηση υλικού εκδηλώσεων Με έκπληξη διαπιστώσαµε ότι δεν γίνεται ψηφιοποίηση και αρχειοθέτηση υλικού, φύλαξη, προστασία και επεξεργασία για προβολή. Αρχειακό υλικό θα µπορούσε να είναι τα Προγράµµατα, φωτογραφίες, video. Αντίστοιχα, πληροφοριακό υλικό είναι ο σχεδιασµός του προγράµµατος, οι συντελεστές, ηµερολόγιο ενεργειών, εναλλακτικές προτάσεις χρήσιµες για µετέπειτα αξιοποίηση (ακόµη και σκηνικά, κοστούµια και διάφορα αντικείµενα εκδηλώσεων). Με λίγα λόγια, κανένας πρακτικά δηµόσιος φορέας πολιτισµού ήµος, Ν.Α., Γ.Γ., Υπουργείο) δεν έχει κρατήσει αρχειακό και πληροφοριακό υλικό σε βάθος χρόνου για τις εκδηλώσεις που έχουν συντελεστεί στον χώρο ευθύνης του. Τυπικά, το υλικό θα µπορούσε να χρησιµοποιηθεί για συγκριτική βελτίωση όσο αφορά τον σχεδιασµό και την έκβαση των εκδηλώσεων, καθώς και ως πηγή για ιστορική - επιστηµονική έρευνα. 32

Ουσιαστικά, θα µπορούσε να αποτελεί ευχαριστήριο για τους ανθρώπους που µε τις ιδέες και τις ενέργείες τους κρατούν ενεργό την πολιτιστική πτυχή της συνείδησης και της κοινωνίας µας. Η διατήρηση, η φύλαξη και κυρίως η δηµιουργική επεξεργασία του αρχειακού υλικού ως καθαυτής πολιτιστικής κληρονοµιάς αποτελεί πεδίο επιστηµονικής και πολιτισµικής έρευνας από ειδικές οµάδες µε θεωρητικές και τεχνικές γνώσεις. δ) Πνευµατικά δικαιώµατα Κάθε πνευµατικό καλλιτεχνικό δηµιούργηµα διέπεται από το αποκλειστικό δικαίωµα του δηµιουργού. Σε εκδηλώσεις µουσικής, είναι γνωστό τοις πάσι το πρόσωπο που κάνει την παρουσίαση, σπανιότερα αναφέρεται ο συνθέτης και ο στιχουργός και σχεδόν ποτέ ο ενορχηστρωτής και το µουσικό σχήµα που έκανε την πρώτη απόδοση, όπως και ο συντελεστής που διείδε την ποιοτική στάθµη και χρηµατοδότησε το έργο. Κατά αντιστοιχία συµβαίνει στα θεατρικά πράγµατα, όπως και σε άλλες µορφές πολιτιστικής δράσης. Ο σεβασµός στον δηµιουργό και στους συντελεστές παρουσίασης ενός έργου (εκτός από πρακτικό θέµα για τη χρήση ενός έργου) είναι ζήτηµα που αφορά την ποιοτική στάση απέναντι στον πολιτισµό. Άξια µνείας είναι και η διαδικασία επιλογής έργων για ένταξη σε κάποιο πολιτιστικό πρόγραµµα. Β.6 Προσέγγιση και ανάλυση του θέµατος α) Μεθοδολογία έρευνας 33

Η εργασία στηρίχτηκε στη συγκέντρωση στοιχείων από το νοµό Σάµου της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Η επεξεργασία του υλικού έγινε θεµατικά αναζητήθηκαν τα κοινά στοιχεία και κατατάχθηκαν σε ενότητες. εν έγιναν ειδικές αναφορές και αποφεύχθηκε η επισήµανση αρνητικών σηµείων. Ειδικά αυτό το τελευταίο δεν θα είχε καµιά πρακτική αξία και θα αποτελούσε αδικαιολόγητη επιτίµηση για όσους προσπαθούν (µε κατάθεση ψυχής) και µε τα περιορισµένα µέσα που διαθέτουν. β) Μέθοδοι - Εργαλεία έρευνας Μοντέλο «Καταρράκτης» σε συνδυασµό µε «επαναληπτική ανάπτυξη». Η διαδικασία διερεύνησης δεν ήταν µόνο εµπειρική. Οι ενότητες παρουσίασης έχουν επιλεγεί µε βάση τη δοµή της πολιτιστικής δράσης (κοινωνικά, τεχνικά και οικονοµικά χαρακτηριστικά και αποτελέσµατα) και τις ειδικές συνθήκες (τόπος, χρόνος, δυνατότητες). Χρησιµοποιήσαµε ως αναλυτικό εργαλείο το «Μοντέλο «Καταρράκτης», ήτοι τη διαδικασία µετάβασης από µια ενότητα στην επόµενη µετά την ολοκλήρωσή της. Επειδή αυτό το µοντέλο εµφανίζεται ανελαστικό, χρησιµοποιήσαµε συνδυαστικά την «επαναληπτική ανάπτυξη» ήτοι την επανεξέταση (τακτικά) µε βάση τα συµπεράσµατα και τα νέα στοιχεία που στο µεταξύ έκαναν την εµφάνισή τους. γ) Μέθοδοι εργαλεία ανάπτυξης (ακροθιγώς) Σύγχρονες µέθοδοι και µοντέλα σύλληψης οργάνωσης και υλοποίησης σχεδίων δράσης, χρησιµοποιούνται και στον πολιτισµό, δεδοµένου ότι η επιτυχής έκβαση εκτός του κόστους παραγωγής έχει πνευµατικό και συναισθηµατικό αντίκτυπο στους συντελεστές και στο κοινό. 34

Το «Κατακόρυφο µοντέλο» οργάνωσης έχει ως εξής: o Στρατηγικός σχεδιασµός καταρχήν, (γενικότερη προσέγγιση δηλαδή µε βάση τους στόχους, τις ανάγκες και τις δυνατότητες). o ιοικητικός σχεδιασµός µετά, ήτοι εξασφάλιση υποδοµής υποστήριξης του στρατηγικού σχεδιασµού). o Λογικός σχεδιασµός, που αφορά το δοµικό σχέδιο του προγράµµατος (χρόνοι, εξοπλισµός, άνθρωποι, µέσα). o Οικονοµικός σχεδιασµός, µε βάση τον λογικό σχεδιασµό. o Φυσικός σχεδιασµός, που στηρίζεται γερά στα προηγούµενα αποτελέσµατα. Ειδικά επιστηµονικά και τεχνικά εργαλεία: Το T.Q.M. (Total Quality Management). Η διαχείριση ολικής ποιότητας του προγράµµατος αφορά την αντίληψη και αντιµετώπιση του προγράµµατος ως ολότητας (σε κάθε στάδιο σχεδιασµού και υλοποίησης). Η επιλογή Μεθόδου Λήψης Απόφασης, όπως η «Γραµµική ανάπτυξη» (επιλογή του άριστου συνδυασµού µέσων» και η «Τεχνική των ελφών» (κατανοµή ευθύνης και εντολών σε πολλά κέντρα ανάλογα µε το επίπεδο ειδίκευσης και την πορεία του έργου). Η «ιοίκηση Βάσει Στόχων» και το «Συλλογικό Όραµα», δηλαδή η ανάλυση η κατανόηση και η µετάδοση των στόχων σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας (από την κορυφαία διαχειριστική αρχή µέχρι τον εργάτη µε την µικρότερη συµµετοχή). 35

Ο «Επιχειρησιακός ανασχεδιασµός» µε βάση νεότερα δεδοµένα. Το Risk Management δηλαδή η επεξεργασία εντοπισµού (για αποφυγή και διαχείριση) κινδύνων. Αναφερόµαστε στον επιχειρηµατικό κίνδυνο (όπως να µην υπάρχει το επιθυµητό ή το σχεδιασµένο καλό επίπεδο παρουσίασης ή απόδοσης ενός έργου, ή καλή πρόσβαση στον χώρο εκδήλωσης) και στον φυσικό κίνδυνο (όπως µια βροχή σε υπαίθρια εκδήλωση ή µια έστω µικρή αναστάτωση). Το ιάγραµµα PERT, τον υπολογισµό των µικρότερων χρονικών και οικονοµικών ορίων του σχεδίου κατά στάδιο. Το ιάγραµµα GANTΤ, ήτοι τη σύνθεση ενεργειών και σταδίων εξέλιξης σε σχέση µε το χρονικό όριο. Η S.W.O.T. Analysis, δηλαδή η προσέγγιση του σχεδίου από τις πτυχές των δυνατοτήτων και των αδυναµιών των ευκαιριών και των απειλών. Β.7 Οι Πολιτιστικές εκδηλώσεις στο νοµό Σάµου Βασική παραδοχή στο πλαίσιο της έρευνας αποτέλεσε η συστηµατική αποφυγή να ταξινοµηθούν οι εκδηλώσεις ως περισσότερο ή λιγότερο σηµαντικές, αφενός ελλείψει κριτηρίων και αφετέρου από σεβασµό στην οργανωτική και πνευµατική δηµιουργία που καταβάλλεται. Κάνοντας µια προσπάθεια ταξινόµησης διακρίνουµε δυο βασικές κατηγορίες: Α) Τις δράσεις που πραγµατοποιούνται το καλοκαίρι και αυτές του χειµών.α Β) Τις κεντρικές και περιφερειακές. 36

α) Γενικά Η πολιτιστική δραστηριότητα στο Νοµό της Σάµου ως διακεκριµένες εκδηλώσεις ή δέσµες εκδηλώσεων στη διάρκεια του έτους 2005 είναι αυτές που αναφέρουµε στη συνέχεια. β) Συνοπτική παρουσίαση Οι εκδηλώσεις που γίνονται στο Νοµό Σάµου οργανώνονται και πραγµατώνονται τη θερινή τουριστική περίοδο και απευθύνονται κυρίως στον ντόπιο πληθυσµό καθώς και στους Σάµιους της διασποράς που κάνουν διακοπές στο νησί. Η συµµετοχή των τουριστών στις παραστάσεις είναι µικρότερη και εντοπίζεται κυρίως στα µουσικά δρώµενα. ΗΜΟΣ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΥ Μεγάλες εκδηλώσεις τη θερινή περίοδο: 1) Το Festival «Μανόλης Καλοµοίρης» Τίτλος Εκδήλωσης Τόπος διοργάνωσης Φορέας υλοποίησης Κύριες Εκδηλώσεις Παράλληλες εκδηλώσεις Ηµ/νία πραγµάτωσης Το Festival «Μανόλης Καλοµοίρης». Πυθαγόρειο Σάµου Σάµος Σάµου Φούρνοι Ικαρίας Αθήνα ήµος Πυθαγορείου ήµος Μαραθοκάµπου Ν.Α. Σάµου Υπ. Αιγαίου Π.Β. Αιγαίου Θεατρικές βραδιές Συναυλίες Παρουσιάσεις δηµιουργών έργων Εκθέσεις Ζωγραφικής, Φωτογραφίας, Λαϊκής Τέχνης Ιούνιος Σεπτέµβριος 2005 37

2) Το Festival «Ηραία» Τίτλος Εκδήλωσης Τόπος διοργάνωσης Φορέας υλοποίησης Κύριες Εκδηλώσεις Παράλληλες εκδηλώσεις Ηµ/νία πραγµάτωσης Το Festival «Ηραία» Πυθαγόρειο Σάµου Ηραίο Σάµου κλπ ηµοτικά ιαµερίσµατα ήµος Πυθαγορείου Θεατρικές βραδιές ( κλασικό, νεώτερο, σύγχρονο θέατρο) Συναυλίες Βραδιές δηµιουργών Εκθέσεις Ζωγραφικής, Φωτογραφίας, Λαϊκής Τέχνης Ιούνιος Σεπτέµβριος 2005 Άλλες πολιτιστικές ψυχαγωγικές εκδηλώσεις o «Γιορτή του πατέρα», στο τέλος Ιουλίου στον Παγώνδα o Γιορτή της 6 ης Αυγούστου στο Πυθαγόρειο (Ναυµαχία της Μυκάλης) o Μουσικές βραδιές o Παιδικό και επιθεωρησιακό θέατρο o Βραδιές Καραγκιόζη Λοιπές σηµαντικές πολιτισµικές δραστηριότητες o Συνέδριο µε θέµα «Η συµβολή του Αρίσταρχου στην Αστρονοµία». Μυτιληνιοί Σάµου / Ιούνιος 2005 Συνδιοργάνωση Παν/µιο Αιγαίου Μαθηµατικό και Παλαιοντολογικό Μουσείο Ίδρυµα Ζηµάλη o Ηµερίδα µε θέµα «Σάµος, Τηγάνι Πυθαγόρειο» 50 χρόνια από τη µετονοµασία και 2500 χρόνια από το θάνατο του Πυθαγόρα o Συνέδριο µε θέµα «ο Μαθηµατικός λόγος στο έργο του Πύθαγόρα», µε διεθνή εµβέλεια / Σεπτέµβριος 2005 / Συνεδριακό Κέντρο «Ν. ηµητρίου» (συνδιοργάνωση ήµος Πυθαγορείου και Παν/µιο Αιγαίου - Μαθηµατικό o Festival µεσογειακού Ντοκυµαντέρ, Σεπτέµβριος 2005 / στο Συνεδριακό Κέντρο «Ν. ηµητρίου». Μεγάλες εκδηλώσεις τη χειµερινή περίοδο Γιορτές Κλείδωνα Γιορτές - δρώµενα Αποκριάς (Αγάς Καδής κλπ) 38

ΗΜΟΣ ΒΑΘΕΩΣ Οι «Γιορτές Κρασιού» Τίτλος Εκδήλωσης «Γιορτές Κρασιού 2005». Τόπος διοργάνωσης Σάµος Σάµου Και ηµοτικά ιαµερίσµατα Βαθέως Φορέας υλοποίησης Κύριες Εκδηλώσεις Παράλληλες εκδηλώσεις ήµος Βαθέως Συναυλίες Θεατρικές Παραστάσεις Χορευτικά Εκθέσεις Ζωγραφικής, Φωτογραφίας, Λαϊκής Τέχνης Ηµ/νία πραγµάτωσης Ιούνιος Σεπτέµβριος 2005 39

ΗΜΟΣ ΚΑΡΛΟΒΑΣΙΩΝ Τα «Καρλοβάσεια» Τίτλος Εκδήλωσης «Καρλοβάσεια 2005». Τόπος διοργάνωσης Φορέας υλοποίησης Κύριες Εκδηλώσεις Καρλόβασι Σάµου Και ηµοτικά ιαµερίσµατα Καρλοβάσου ήµος Καρλοβασίων Συναυλίες Θεατρικές Παραστάσεις Χορευτικά Παράλληλες εκδηλώσεις Ηµ/νία πραγµάτωσης Ιούνιος Σεπτέµβριος 2005 40

41

1. η επιστηµονική γνώση Η οικονοµία και ο πολιτισµός αποτελούν δύο από τους σηµαντικότερους παράγοντες της κοινωνικής οργάνωσης των ανθρώπων. Φαινοµενικά δύο αντίθετες έννοιες, καθώς η οικονοµία αναλύεται µε βάση µαθηµατικές µεθόδους, ενώ ο πολιτισµός εκπροσωπεί στο κοινό αίσθηµα την υπέρβαση των αυστηρών κανόνων και δοµών. Στην πραγµατικότητα όµως, από τη µια πλευρά, η χρηµατοδότηση των πολιτιστικών δρώµενων σε ατοµικό και συλλογικό επίπεδο αποτελεί την αρχή δηµιουργίας, επιβίωσης και διάδοσης της καλλιτεχνικής δηµιουργίας. Από την άλλη πλευρά, ο εµπλουτισµός της οικονοµικής θεωρίας µε βασικά στοιχεία του ανθρώπινου πολιτισµού βοηθάει στη δηµιουργία πιο ολοκληρωµένων πολιτικών ανάπτυξης. Γι' αυτό το λόγο - παρότι δεν είναι ευρέως γνωστό - κορυφαίοι οικονοµολόγοι όπως ο John Maynard Keynes, ο Alan Peacock [12,13], o Mark Blaug, o John Kenneth Galbraith [11] και ο William Baumol [1] µεταξύ άλλων, συνεισέφεραν στον κλάδο της οικονοµικής θεωρίας για τον πολιτισµό (cultural economics ή the economics of arts and culture) 2. Η επίσηµη κατηγοριοποίηση για τις «Εφαρµογές της Οικονοµικής Θεωρίας στον Πολιτισµό» στη λίστα του Journal of Economic Literature (JEL) 3 είναι η κατηγορία Z1, αλλά µόλις τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει η διάδοση της συγκεκριµένης βιβλιογραφίας µε τη δηµιουργία αντίστοιχων προγραµµάτων σπουδών, ερευνητικών προγραµµάτων και συνεδρίων σε πανεπιστήµια ανά τον κόσµο. Οι εφαρµογές της οικονοµικής θεωρίας στα πολιτιστικά προϊόντα βασίζονται στην ανάλυση των θεωρητικών και πρακτικών ευρηµάτων της οικονοµικής επιστήµης στο πολιτισµό, και έχουν ως απώτερο στόχο τη διαµόρφωση ολοκληρωµένων πολιτιστικών προγραµµάτων δράσης, από ιδιωτικούς και δηµόσιους φορείς σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Τα τελευταία χρόνια, ο στόχος αυτός έχει γίνει πιο πολύπλοκος και ανταγωνιστικός εξαιτίας της παγκοσµιοποίησης των αγορών και της ταχύτατης εισαγωγής νέων τεχνολογικών µεθόδων. Στη µελέτη, εποµένως, της τεχνολογίας και της επικοινωνίας των ψηφιακών πολιτιστικών προϊόντων, η οικονοµική θεωρία αποτελεί την συγκολλητική ουσία ανάµεσα στην πληροφορική επιστήµη και τον πολιτισµό. Στο συγκεκριµένο σηµείο εντοπίζεται και η συνεισφορά του παρόντος κειµένου, καθώς σκοπεύει να φωτίσει πανοραµικά την διεπιστηµονική διάσταση των θεµάτων πολιτιστικής πολιτικής και σχεδιασµού. 2 Kατά τη γνώµη µας, είναι αδόκιµοι οι όροι «Πολιτιστικά Οικονοµικά» και «τα Οικονοµικά του Πολιτισµού». 3 http://www.aeaweb.org/journal.html 42

1.1 Οικονοµία και Πολιτισµός 1.1.1 Εισαγωγικές έννοιες και ορισµοί Η συνδυασµένη ανάλυση των οικονοµικών και πολιτιστικών στοιχείων της κοινωνικής δράσης, προϋποθέτει την ύπαρξη συγκεκριµένου θεωρητικού υπόβαθρου µε βάση το οποίο θα πραγµατοποιηθεί ένα θεµελιωµένο σύστηµα πολιτικών δράσης. Για τις βασικές αρχές της οικονοµικής θεωρίας δεν υπάρχει σηµαντική διαφωνία στη βιβλιογραφία και την επιστηµονική πρακτική. εν έχουµε παρά να ξεφυλλίσουµε ένα εγχειρίδιο οικονοµικής επιστήµης, το οποίο διδάσκεται σε πανεπιστηµιακό επίπεδο και θα διαπιστώσουµε ότι πρωτίστως περιλαµβάνει το βασικό «οικονοµικό πρόβληµα», δηλαδή την περιορισµένη ποσότητα πόρων και την κατανοµή της ανάµεσα στις απεριόριστες ανάγκες του ανθρώπινου βίου. Τα άτοµα και τα νοικοκυριά επιδιώκουν τη µεγιστοποίηση της ατοµικής χρησιµότητας τους, ενώ οι επιχειρήσεις τη µεγιστοποίηση των κερδών τους, συµπεριφερόµενοι µε το λεγόµενο ορθολογικό τρόπο (rational choice). Η διδασκαλία της οικονοµικής επιστήµης επικεντρώνεται στην αποτελεσµατικότητα (efficiency) της παραγωγής, της κατανάλωσης και της ανταλλαγής, ενώ υποβαθµίζεται το θέµα της δικαιοσύνης και της ισότητας στη λειτουργία των οικονοµικών δοµών. Ευρέως διαδεδοµένη είναι επίσης, η διάκριση ανάµεσα στην µικροικονοµική και την µακροοικονοµική ανάλυση. Η πρώτη µελετά τη συµπεριφορά των επιµέρους µονάδων - καταναλωτές και επιχειρήσεις - ενώ ο η δεύτερη εξετάζει τα συνολικά οικονοµικά µεγέθη και φαινόµενα όπως ο πληθωρισµός, τα δηµόσια οικονοµικά, η ανεργία και οι οικονοµικοί κύκλοι. Το κυρίαρχο κλασικό υπόδειγµα οικονοµικής ανάλυσης, το οποίο έχει µελετηθεί εκτενώς τα τελευταία χρόνια αποτελεί έναν απλό, αφαιρετικό και σχετικά ολοκληρωµένο τρόπο ανάλυσης της πραγµατικότητας. Παράλληλα, ο ορθολογικός τρόπος λήψης των αποφάσεων έχει επεκταθεί σε διάφορους τοµείς της ανθρώπινης συµπεριφοράς, όπως ο γάµος, το έγκληµα, η θρησκεία, το διαζύγιο, η πολιτική, η νοµική και η παραγωγή και κατανάλωση πολιτιστικών αγαθών. Βέβαια, η εκτεταµένη χρήση του νεοκλασικού υποδείγµατος δεν σηµαίνει ότι δεν υπόκειται σε περιορισµούς, µη ρεαλιστικές υποθέσεις και σκληρή κριτική εντός και εκτός της οικονοµικής επιστήµης. Άλλωστε, η οικονοµική θεώρηση αποτελείται από µια οµάδα σχολών σκέψης µε µικρές ή µεγάλες αποκλίσεις από το νεοκλασικό υπόδειγµα. Η σηµαντική όµως δυσκολία έγκειται στον προσδιορισµό της έννοιας του πολιτιστικού αγαθού και υπηρεσίας. 43

Ο όρος πολιτισµός (<πόλις< πολίτης<πολιτισµός) εµφανίστηκε στα ελληνικά γράµµατα τον 18ο αιώνα από τον Αδαµάντιο Κοραή, ως αντιστίχοιση του γαλλικού civilisation αλλά έκτοτε χρησιµοποιείται και µε την έννοια του culture/kultur λόγω της έλλειψης ακριβούς αντίστοιχης µετάφρασης της ξενόγλωσσης έννοιας. Στα ελληνικά συγχέονται συχνά οι λέξεις παιδεία, πολιτισµός, κουλτούρα. Ο πολιτισµός παρουσιάζει θεµελιακό πρόβληµα ορισµού,και ίδιο φαίνεται πως συµβαίνει και µε τον συγγενή του όρο «κουλτούρα». Και οι δύο αυτοί όροι αντανακλούν µέσα από τις διαφορετικές σηµασίες που τους έχουν κατά καιρούς αποδοθεί και τις διαφορετικές χρήσεις στις οποίες έχουν αξιοποιηθεί πολλές καίριες ιδέες, συνθήκες, εµπειρίες και συγκρούσεις που προσδιόρισαν τη φυσιογνωµία και την εξέλιξη της σύγχρονης εποχής. Η λέξη πολιτισµός, καθώς και η συγγενής της και συχνά χρησιµοποιούµενη σήµερα ως συνώνυµη λέξη κουλτούρα εµφανίστηκαν ίσως απροσδόκητα αργά στην ιστορία. Η πρώτη χρήση τους εντοπίζεται στη. Ευρώπη κατά τα τέλη το 18ου αιώνα και την καθιέρωσή τους τον 19ο αιώνα, κατά την εποχή που αποκαλείται συνήθως νεότεροι χρόνοι ή νεωτερικότητα. Οι δύο αυτές λέξεις σε σύντοµο χρονικό διάστηµα απέκτησαν τόσο πολλές και διαφορετικές σηµασίες, όσο και παρεξηγήσεις σχετικά µε τον ορισµό τους. Ουσιαστικά αναδείχθηκαν σε βασικούς όρους όλων των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστηµών, από τη φιλοσοφία και την αρχαιολογία, έως την ιστορία, την κοινωνιολογία και την εθνολογία. Ωστόσο, ακόµα και στο πλαίσιο της επιστηµονικής χρήσης τους, φαίνεται πως δεν υπάρχει συµφωνία σε ό,τι αφορά στο νόηµά τους. Το 1952 οι εθνολόγοι Άλφρεντ Κρέµπερ (Alfred Kroeber) και Κλάιντ Κλάκχον (Clyde Kluckhohn) κατέγραψαν 164 διαφορετικoύς ορισµούς της κουλτούρας, και έκτοτε ο αριθµός αυτός αυξήθηκε. Τούτη η εννοιολογική διάσταση είναι εντονότερη στην Ελλάδα στη χώρα µας µιαν ακόµα εντονότερη µορφή καθώς οι έννοιες του πολιτισµού και της κουλτούρας είναι δάνειες. Στην αγγλική γλώσσα χρησιµοποιείται ευρέως η λέξη culture, µία από τις δύο - τρεις πιο πολύπλοκες λέξεις της γλώσσας αυτής. Ετυµολογικά, η λέξη culture στην αγγλική γλώσσα προέρχεται από την «καλλιέργεια της σοδειάς» (tillage of the soil cultivate), ενώ τον 16ο αιώνα έλαβε τη µεταφορική έννοια της καλλιέργειας του πνεύµατος. Με το πέρασµα του χρόνου έχει µετασχηµατιστεί σε µια συνοπτική λέξη η οποία περιλαµβάνει πέρα από την καλλιτεχνική µόρφωση και τη συµπεριφορά του ανθρώπου σε κάθε έκφανση της ζωής. Στην ελληνική γλώσσα χρησιµοποιούµε τη λέξη κουλτούρα αυτούσια, χωρίς µετάφραση. Για τους σκοπούς της ανάλυσης του παρόντος βιβλίου θα χρησιµοποιήσουµε τη λέξη «πολιτισµός», και τα παράγωγά της, διότι είναι εύπλαστη και 44

πιο κοντά στον καθηµερινό τρόπο επικοινωνίας µας. Πιο συγκεκριµένα, επιλέγουµε δύο ορισµούς για να προδώσουµε περιεχόµενο στην έννοια του πολιτισµού: 1ος ορισµός Ο πολιτισµός είναι το ανθρωπολογικό και κοινωνιολογικό πλαίσιο των πεποιθήσεων, των εθίµων, των συµπεριφορών, των αξιών και των πρακτικών οι οποίες είναι κοινές σε µια οµάδα ανθρώπων. Η οµάδα αυτή µπορεί να οριστεί µε βάση πολιτικά, εθνικά, θρησκευτικά και γεωγραφικά κριτήρια ή µε κάθε άλλο στοιχείο που θα µπορούσε να δηµιουργήσει µια διαφορετικότητα. Τα χαρακτηριστικά στοιχεία που διαφοροποιούν µια οµάδα από την άλλη µπορεί να είναι σύµβολα, κείµενα, γλώσσα, προφορική ή γραπτή παράδοση. Ο πρώτος ορισµός θα µας φανεί χρήσιµος στη συνέχεια, κατά την ανάλυση της επίδρασης των πολιτιστικών στοιχείων στην οικονοµική ανάπτυξη. 2ος ορισµός Ο δεύτερος ορισµός της έννοιας του πολιτισµού τονίζει την ανθρώπινη λειτουργία σε συγκεκριµένους τοµείς και τα προϊόντα - πνευµατικά κυρίως - που προκύπτουν από αυτή. Μια δραστηριότητα ή δρώµενο χαρακτηρίζεται ως πολιτιστική όταν: εµπεριέχει κάποια µορφή δηµιουργικότητας, ή αφορά στη δηµιουργία και επικοινωνία ενός συµβολικού µηνύµατος, ή το αποτέλεσµα της περιλαµβάνει ένα τουλάχιστον εν δυνάµει πραγµατικό δικαίωµα. Η µουσική, λογοτεχνία, η ποίηση, ο χορός, το θέατρο και οι εικαστικές τέχνες (visual arts) περιλαµβάνονται χωρίς αµφιβολία στον ανωτέρω ορισµό της πολιτιστικής δραστηριότητας. Παράλληλα, ο κινηµατογράφος, τα φεστιβάλ, η δηµοσιογραφία, ο αθλητισµός, οι εκδόσεις, η τηλεόραση και το ραδιόφωνο εκπληρώνουν σε µεγάλο βαθµό τα κριτήρια του δεύτερου ορισµού της πολιτιστικής δραστηριότητας. Οι δύο διαφορετικοί ορισµοί για το πολιτιστικό στοιχείο δεν λειτουργούν ανταγωνιστικά, αλλά συµπληρωµατικά και επικαλυπτικά, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι καλύπτουν πλήρως όλες τις περιπτώσεις. Αντίθετα παραδείγµατα και αµφιλεγόµενα στοιχεία κατηγοριοποίησης είναι πιθανόν να υπάρξουν. 45

Για να γίνει καλύτερα κατανοητή η έννοια την οποία αποδίδουµε στον πολιτισµό, στα πλαίσια της προσέγγισης του µε βάση την οικονοµική θεωρία, είναι χρήσιµο να διευκρινίσουµε περαιτέρω δύο θέµατα. Πρώτον, κατά τον δεύτερο ορισµό της πολιτιστικής διαδικασίας δεν υπεισερχόµαστε σε ερωτήµατα του τύπου «ποιος παράγει πολιτισµό;», «ποιος αποφασίζει πως θα χρησιµοποιηθεί το πολιτιστικό περιεχόµενο;», ή ακόµη περισσότερο «ποιο είναι το κυρίαρχο πολιτιστικό ρεύµα;». Παρόµοια ερωτήµατα είναι πιθανόν να προκαλέσουν συζήτηση σχετικά µε τις έννοιες του λαϊκού πολιτισµού σε αντίστοιξη µε τον πολιτισµό των ανώτερων κοινωνικών στρωµάτων, θέµατα τα οποία ξεφεύγουν από τα πλαίσια της παρούσας ανάλυσης. Το δεύτερο θέµα, αφορά στις δυσδιάκριτες διαχωριστικές γραµµές που δηµιουργούνται από τον πρώτο ορισµό για τον πολιτισµό, ανάµεσα στον «πολιτιστικό» και το «κοινωνικό» στοιχείο. Ειδικότερα, οι κοινές πεποιθήσεις, τα έθιµα, οι συµπεριφορές και οι πρακτικές σε µια οµάδα ανθρώπων θα µπορούσε να παραπέµψει ένα κοινωνιολόγο στην έννοια της κοινωνικής ταυτότητας. Αν όµως η πολιτιστική δράση, όπως την ορίσαµε προηγουµένως, περιλαµβάνει την πνευµατική και καλλιτεχνική λειτουργία του ανθρώπου, θα πρέπει να διαχωρίζεται από την κοινωνική οργάνωση η οποία χαρακτηρίζει την εκάστοτε κοινωνία. 1.1.2 Η πολιτιστική διάσταση της οικονοµικής ανάλυσης Η σύγχρονη οικονοµική θεωρία βασίζεται στη θεωρητική αφαίρεση και την εκτεταµένη χρήση µαθηµατικών εργαλείων για τον έλεγχο των υποθέσεων του οικονοµικού υποδείγµατος, αγνοώντας σε µεγάλο βαθµό την πολιτιστική διάσταση της ατοµικής και της συλλογικής συµπεριφοράς. Είναι φανερό όµως, ότι τα οικονοµούντα άτοµα ζουν, αναπνέουν και λαµβάνουν αποφάσεις σε ένα συγκεκριµένο πολιτιστικό περιβάλλον. Το περιβάλλον αυτό προσδιορίζει τη συµπεριφορά τους σε ατοµικό και επιχειρηµατικό επίπεδο, ενώ οι επιµέρους αποφάσεις των οκονοµούντων µελών αθροίζονται σε συνολικό µακροοικονοµικό επίπεδο. Η επικρατούσα οικονοµική σκέψη τείνει να αγνοεί τις επιδράσεις αυτές, θεωρώντας ότι η ανθρώπινη συµπεριφορά εξηγείται από το υπόδειγµα της ορθολογικής επιλογής µεγιστοποίησης της χρησιµότητας και από τογεγονός ότι η αγορά ισορροπεί µε βάση νόµους και κανόνες οι οποίοι δεν σχετίζονται µε την τρέχουσα ιστορική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση. Οι περισσότεροι οικονοµολόγοι, ακόµη και όταν προσπαθούν να εντάξουν πολιτιστικούς παράγοντες στο νεοκλασικό υπόδειγµα, το κάνουν µε τους δικούς τους κανόνες. Για παράδειγµα, το πολιτιστικό περιεχόµενο 46

θεωρείται δηµόσιο αγαθό (public good) και εντάσσεται στα πλαίσια της συνάρτησης παραγωγής, χωρίς να µεταβάλει σε σηµαντικό βαθµό τα δεδοµένα συµπεράσµατα. Αντίθετα, στην οικονοµική ιστορία αναγνωρίζεται ο καθοριστικός ρόλος του πολιτιστικού περιβάλλοντος στην εµφάνιση των οικονοµικών φαινοµένων. Στη βάση αυτή, ο Max Weber [4] αναγνώρισε την επίδραση της προτεσταντικής ηθικής στην άνοδο του καπιταλιστικού συστήµατος. Επιπλέον ο Adam Smith [5] απέδωσε εν πολλοίς την διάδοση της βιοµηχανικής επανάστασης στον ατοµικισµό ο οποίος χαρακτηρίζει την αγγλοσαξονική παράδοση και νοοτροπία. Το οικονοµικό θαύµα που συντελέστηκε τα τελευταία χρόνια στις χώρες της Άπω Ανατολής, µε προεξάρχουσα την Ιαπωνία και σήµερα την Κίνα, αποδίδεται στην πειθαρχία, το οµαδικό πνεύµα και την εργατικότητα που χαρακτηρίζει την πολιτιστική παράδοση των συγκεκριµένων λαών. 1.1.3 Η οικονοµική διάσταση του πολιτισµού Με ανάλογο τρόπο µπορεί να υποστηριχθεί ότι τα πολιτιστικά δρώµενα λαµβάνουν χώρα στα πλαίσια ενός οικονοµικού περιβάλλοντος και ερµηνεύονται µε βάση τα εργαλεία της οικονοµικής ανάλυσης. Εποµένως, αν το περιεχόµενο της έννοιας του πολιτισµού περιλαµβάνει ένα σύστηµα από πεποιθήσεις, αξίες και έθιµα τα οποία είναι κοινά σε µια οµάδα ανθρώπων, τότε οι πολιτιστικές σχέσεις των µελών της οµάδας αυτής είναι δυνατόν να ερµηνευτούν στα πλαίσια του οικονοµικού υποδείγµατος. Εν ολίγοις, τα πολιτιστικά προϊόντα και υπηρεσίες µπορούν να θεωρηθούν ότι δεν διαφέρουν στα βασικά τους σηµεία από τα υπόλοιπα κανονικά προϊόντα της οικονοµίας και υπόκεινται στα πλαίσια της κλασικής οικονοµικής ανάλυσης. Με βάση τη συγκεκριµένη λογική, και µε τις αναγκαίες προσαρµογές της θεωρητικής ανάλυσης έχει δηµιουργηθεί ο κλάδος των εφαρµογών της οικονοµικής θεωρίας στο πολιτισµό, µε θεµελιωτές τους John Kenneth Galbraith, William Bowen και William Baumol [1]. Είναι δυνατόν, λοιπόν, να ερµηνεύσουµε τις τιµές των πολιτιστικών προϊόντων µε βάση τον νόµο της προσφοράς και της ζήτησης, τις αµοιβές των καλλιτεχνών µε βάση τις συνθήκες στην αγορά εργασίας και την βιοµηχανία πολιτιστικού περιεχοµένου µε τη χρήση του υποδείγµατος εισροών εκροών (input output model). Παρ' όλα αυτά, η ανάλυση της πολιτιστικής διαδικασίας µε βάση την οικονοµική θεωρία, δεν έχει σαν σκοπό να αλλοιώσει την ουσία της παραγωγής πολιτιστικού περιεχοµένου, αλλά να ερµηνεύσει µια δέσµη δραστηριοτήτων οι οποίες εµπεριέχουν οικονοµική συναλλαγή, παραγωγή και κατανάλωση. 47

Μέσα από την σύντοµη παρουσίαση των βασικών σηµείων της οικονοµικής και της πολιτιστικής προσέγγισης του κοινωνικού γίγνεσθαι, γίνεται φανερό ότι το κυρίαρχο στοιχείο στην οικονοµία είναι η ατοµικότητα, ενώ στον πολιτισµό η συλλογικότητα. Από τη µια πλευρά, έχουµε το άτοµο (ή την επιχειρηµατική µονάδα) που προσπαθεί να µεγιστοποιήσει την προσωπική χρησιµότητα ή κερδοφορία. Από την άλλη πλευρά, ο πολιτισµός βασίζεται στη συλλογική δράση µιας οµάδας ατόµων µε κοινά χαρακτηριστικά. εν πρέπει να ξεχνάµε ότι στο νεοκλασικό υπόδειγµα οικονοµικής ανάλυσης το άτοµο ο λειτουργεί στα πλαίσια της αγοράς, όπου µπορεί να ανταλλάξει, επωφελώς, µε τα υπόλοιπα µέρη αξίες, γεγονός που οδηγεί - εφόσον ισχύει ένα σύνολο υποθέσεων - στη µεγιστοποίηση της κοινωνικής ευηµερίας (social welfare). Εποµένως, προβλέπεται η ύπαρξη συλλογικής δράσης, αλλά η ατοµικότητα παραµένει ως κυρίαρχο στοιχείο της νεοκλασικής σχολής. Αντίστοιχα, µε βάση τον πρώτο ορισµό του πολιτισµού, βασικός πρωταγωνιστής της πολιτιστικής δράσης είναι η συλλογικότητα χωρίς όµως να αποκλείεται η ατοµική δραστηριότητα. Κανείς δεν µπορεί να αρνηθεί το γεγονός της µοναχικής καλλιτεχνικής δηµιουργίας ή την ατοµική κατανάλωση πολιτιστικών προϊόντων (για παράδειγµα, ακρόαση ενός δίσκου το σπίτι). Είναι όµως δυνατόν, ο µοναχικός δηµιουργός να επικοινωνήσει το προϊόν του σε µια δηµόσια έκθεση, ενώ ο ακροατής του δίσκου να θελήσει να ανταλλάξει απόψεις για την εµπειρία του. Ούτως ή άλλως, το κυρίαρχο στοιχείο της πολιτιστικής δραστηριότητας είναι η συλλογικότητα καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις το προσωπικό στοιχείο βιώνεται και διαµορφώνεται µέσα από το σύνολο. Γενικότερα, όταν προσπαθούµε να αναλύσουµε την ανθρώπινη πραγµατικότητα, πρέπει να γνωρίζουµε ότι αποτελεί ένα πολύπλοκο φαινόµενο µε σχεδόν άπειρο αριθµό συνεχώς µεταβαλλόµενων και ξεχωριστών στοιχείων, συµπεριφορών και δράσεων. Με βάση αυτή τη διαπίστωση, ο ερευνητής αποµονώνει τα ουσιώδη στοιχεία και επιλέγει τον µεγενθυντικό φακό - το θεωρητικό υπόδειγµα, δηλαδή - που θα χρησιµοποιήσει για την ερµηνεία των πραγµατικών δεδοµένων. Η συµβατική πραγµατικότητα είναι µία, ενιαία και αδιαίρετη, τα πράγµατα συµβαίνουν ως ένα σύνολο αλληλεπιδράσεων και όχι ξεχωριστά στο οικονοµικό ή το πολιτιστικό πεδίο. Απλά, για λόγους διευκόλυνσης επιλέγουµε ανά περίπτωση τον µεγενθυντικό φακό της οικονοµικής θεωρίας ή της κοινωνικής ανθρωπολογίας, της ιατρικής κ.ο.κ. Με το παρόν βιβλίο, επιχειρούµε να δηµιουργήσουµε ένα διαφορετικό, πιο πανοραµικό σύνολο αναλυτικών µέσα από το συνδυασµό της οικονοµικής θεωρίας και του 48

πολιτιστικού στοιχείου. Ένα υπόδειγµα µελέτης ιδιαίτερα χρήσιµο για τους οικονοµολόγους, τους ερευνητές του πολιτισµού και της κοινωνίας, αλλά και τον αναγνώστη γενικού ενδιαφέροντος. 1.2 Οικονοµική και Πολιτιστική Αξία 1.2.1 Εισαγωγή Η έννοια της «αξίας» αποτελεί βασικό στοιχείο της οικονοµικής συµπεριφοράς. Η αξία όµως είναι µια έννοια διαδεδοµένη, µέσα από διαφορετικό πρίσµα, και στον πολιτισµό. Στο οικονοµικό επίπεδο, η αξία συνδέεται µε τη χρησιµότητα, την τιµή και την αποτίµηση που αποδίδουν τα άτοµα στα αγαθά και τις υπηρεσίες. Στο πολιτιστικό πεδίο, η αξία χαρακτηρίζει την πολιτιστική δραστηριότητα µε ειδικούς ή γενικούς όρους, όπως για παράδειγµα η τονική αξία µιας µουσικής νότας ή η αξία ενός χρωµατισµού στην ζωγραφική. Πέρα όµως από τη διαφορετική νοηµατική υφή η οποία προσδίδεται στην έννοια της αξίας στην οικονοµία και τον πολιτισµό, αποτελεί ένα δυναµικό φαινόµενο το οποίο θα µπορούσε να χρησιµοποιηθεί ως ο συνδετικός κρίκος των δύο επιστηµονικών κλάδων. Αυτό είναι και το θέµα της παρούσας ενότητας, η οποία περιλαµβάνει µια βαθύτερη ανάλυση της οικονοµικής και πολιτιστικής αξίας, ενώ καταλήγει στην περιγραφή µεθόδων οικονοµικής και πολιτιστικής αποτίµησης των πολιτιστικών προϊόντων. 1.2.2 Η οικονοµική αξία Οι θεωρίες για την αξία στην οικονοµική επιστήµη έχουν ως αφετηρία το σηµαντικό έργο του Adam Smith, «O πλούτος των εθνών». Ο Adam Smith ήταν ο πρώτος που διαχώρισε την αξία χρήσης και ικανοποίησης των ανθρώπινων αναγκών που κατέχει ένα αγαθό, από την αξία ανταλλαγής, δηλαδή την ποσότητα αγαθών που πρέπει να απορρίψουµε για να αποκτήσουµε µια µονάδα του συγκεκριµένου προϊόντος. Επιπρόσθετα, ο Adam Smith και οι µεταγενέστεροι οικονοµολόγοι του δέκατου ένατου αιώνα συνέδεσαν την αξία µε το κόστος παραγωγής. Πιο συγκεκριµένα, υποστήριξαν ότι η αξία ενός αγαθού καθορίζεται από την αξία των παραγωγικών συντελεστών που χρησιµοποιούνται ως εισροές στην παραγωγή του. Για παράδειγµα, αρχικά ο Adam Smith και στη συνέχεια ο David Ricardo [10] και ο Karl Marx [3], δηµιούργησαν θεωρίες για την αγορά εργασίας, 49

στις οποίες η αξία ενός αγαθού καθορίζεται από την ποσότητα της εργασίας που ενσωµατώθηκε στην παραγωγική διαδικασία. Ειδικότερα, για τον Marx ποσότητες όπως το κέρδος, το µέρισµα, το ενοίκιο και o τόκος είναι δευτερεύοντα µέρη της αξίας που προστίθενται στο βασικό µέρος της αξίας, στο οποίο κυριαρχεί η εργασία. Με βάση τη συγκεκριµένη θεµελιώδη διαπίστωση για την αξία, ο Marx δηµιούργησε τη θεωρία του για την κοινωνική ανισοκατανοµή του εισοδήµατος σε βάρος της εργατικής τάξης. Στο τέλος του δέκατου ένατου αιώνα, οι θεωρίες καθορισµού της αξίας µε βάση το κόστος παραγωγής, αντικαταστάθηκαν από την επαναστατική ιδέα της οριακής χρησιµότητας (marginal utility). Οι Jevons [7,8], Menger [9] και Walras [6] θεµελίωσαν ότι οι ατοµικές προτιµήσεις αποτελούν το θεµελιώδες συστατικό στοιχείο της συµπεριφοράς των αγορών και της συναλλακτικής διαδικασίας. Η Θεωρία της Χρησιµότητας (utility theory) η οποία προέκυψε, αποτελεί την επικρατέστερη θεωρία για τη συµπεριφορά του καταναλωτή στη σύγχρονη οικονοµική επιστήµη. Στην περίπτωση αυτή υποθέτουµε ότι τα άτοµα διέπονται από ένα οργανωµένο, ορθολογικό και ιεραρχικό σύστηµα προτιµήσεων για όλα τα αγαθά στην οικονοµία. Η Θεωρία Ζήτησης ενός αγαθού βασίζεται σε µια σειρά υποθετικών χαρακτηριστικών για το προαναφερόµενο σύστηµα προτιµήσεων και επιπλέον, στην υπόθεση ότι η οριακή χρησιµότητα φθίνει καθώς αυξάνεται η κατανάλωση ενός προϊόντος (νόµος της φθίνουσας οριακής χρησιµότητας). Η καµπύλη ζήτησης η οποία προκύπτει, συνδυάζεται µε την καµπύλη προσφοράς - η οποία προέρχεται από µια διαφορετική θεωρία για την προσφορά ενός αγαθού - µας δίνει την τιµή του αγαθού στο σηµείο επαφής των δύο καµπυλών. Η Θεωρία της Χρησιµότητας δεν εξετάζει τους βιολογικούς, ψυχολογικούς, πολιτιστικούς και άλλους λόγους που οδηγούν στο ιεραρχικό σύστηµα προτιµήσεων. Από αυτό το σηµείο ξεκινάει και η κριτική για την οριακή χρησιµότητα. Οι επικριτές της υποστηρίζουν ότι ο σχηµατισµός της αξίας - ακολούθως και των τιµών - εµπεριέχουν µια κοινωνική διάσταση η οποία αγνοείται πλήρως. Συνεπώς, βάλεται η θεµελιώδης υπόθεση της Θεωρίας της Χρησιµότητας, ότι δηλαδή τα άτοµα έχουν την ικανότητα να σχηµατίζουν µια ιεραρχία προτιµήσεων για τα παραγόµενα αγαθά, πέραν και έξω από το θεσµικό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον µέσα στο οποίο δραστηριοποιούνται. Σύγχρονοι νεοκλασικοί οικονοµολόγοι υποστηρίζουν ότι η θεωρία καθορισµού των τιµών σε πλήρως ανταγωνιστικές αγορές αποτελεί και µια θεωρία για την αξία. Στην πραγµατικότητα όµως, η τιµή µπορεί να θεωρηθεί µια ενδεικτική προσέγγιση της αξίας, καθώς οι δυνατότητες αποτίµησης των αγορών µειώνονται από τις δυσλειτουργίες και τις ατέλειες που παρουσιάζονται σε καθηµερινό επίπεδο. 50

1.2.3 Οικονοµική αποτίµηση πολιτιστικών αγαθών Σύµφωνα µε την οικονοµική θεωρία τα πολιτιστικά αγαθά διακρίνονται σε ιδιωτικά και δηµόσια. Για τα µεν πρώτα, σχηµατίζεται διάνυσµα τιµών στην αγορά µε βάση την προσφορά και τη ζήτηση, ενώ για τα δεύτερα δεν υπάρχουν συγκεκριµένες αγορές και τιµές. Στην πράξη, τα πολιτιστικά έργα εµπίπτουν στον ορισµό των µεικτών αγαθών, διότι κατέχουν τα χαρακτηριστικά και των ιδιωτικών και των δηµόσιων αγαθών. Για παράδειγµα, ένας πίνακας του Picasso είναι ιδιωτικό αγαθό για τον ιδιοκτήτη που τον εντάσσει στην ιδιωτική συλλογή του, αλλά και δηµόσιο αγαθό, διότι η ύπαρξη, η αναπαραγωγή αντιγράφων και η µελέτη του από επιστήµονες, λάτρεις της τέχνης και το κοινό, συνεπάγεται δηµόσιο ωφέληµα χωρίς αποτίµηση. Στη συνέχεια, θα περιγράψουµε την ατοµική κατανάλωση ιδιωτικών πολιτιστικών αγαθών και την συλλογική κατανάλωση δηµοσίων πολιτιστικών αγαθών. Ατοµική κατανάλωση ιδιωτικών πολιτιστικών αγαθών Στην περίπτωση των ιδιωτικών πολιτιστικών αγαθών είναι δυνατόν να κατασκευαστεί η συνάρτηση ζήτησης µε τον ίδιο τρόπο όπως για κάθε κανονικό αγαθό 4. Επιπλέον, όταν συνδυασθεί µε τη συνάρτηση προσφοράς - η οποία αντανακλά το οριακό κόστος παραγωγής (marginal production cost) - καταλήγουµε σε µια αγοραία τιµή ισορροπίας. Όπως αναφέραµε προηγουµένως, η τιµή αυτή έχει περιορισµένη ικανότητα ως προσέγγιση της αξίας του αγαθού. Στην περίπτωση των πολιτιστικών αγαθών υπάρχουν επιπλέον λόγοι στην ενίσχυση του επιχειρήµατος αυτού. Πρώτον, ο καταναλωτής ο οποίος µεγιστοποιεί τη χρησιµότητα του χωρίς να εξαρτάται από τη διάσταση του χρόνου αντικαθίσταται από έναν καταναλωτή µε διαχρονικά µεταβαλλόµενες σωρευτικές προτιµήσεις. Η κατανάλωση πολιτιστικών αγαθών συνεισφέρει στην τρέχουσα ικανοποίηση, αλλά και στη συσσώρευση γνώσης και εµπειρίας η οποία µπορεί θα καταναλωθεί οποιαδήποτε στιγµή στο µέλλον. Εποµένως, επιπλέον της τρέχουσας επίδρασης της τιµής στην αξία του αγαθού, προβλέπονται και διαχρονικές σχέσεις συνέλιξης. Από την πλευρά της προσφοράς, επίσης προκύπτουν διαφορετικές συνθήκες για τα πολιτιστικά αγαθά από αυτές που προβλέπει η βασική οικονοµική θεώρηση. Πιο 4 ηλαδή, µε βάση την κατανάλωση άλλων αγαθών από την οποία επιλέγει να παραιτηθεί ο καταναλωτής, για να αποκτήσει µία µονάδα από το συγκεκριµένο αγαθό. 51

συγκεκριµένα, οι παραγωγοί δεν στοχεύουν απαραίτητα τη µεγιστοποίηση των κερδών τους και η αναµενόµενη τιµή δεν διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο στην κατανοµή των παραγωγικών συντελεστών. Επιπρόσθετα, καταγράφονται σηµαντικές εξωτερικές οικονοµίες στην παραγωγή και την κατανάλωση. Παρ' όλες όµως τις θεωρητικές ελλείψεις τις οποίες παρουσιάζει η αγοραία τιµή ενός πολιτιστικού αγαθού ως προσέγγιση της αξίας που εµπεριέχει, αποτελεί το µόνο ορατό δείγµα αυτής. Τα τελευταία χρόνια γίνονται µεγάλες προσπάθειες για την καταγραφή και την επεξεργασία των παρατηρούµενων τιµών στις διάφορες αγορές πολιτιστικών αγαθών. Οι τιµές, για παράδειγµα, στις δηµοπρασίες εικαστικών έργων, καταγράφονται σε µεγάλο βαθµό, ενώ οι πωλήσεις δίσκων, τα έσοδα στα θέατρα, τα φεστιβάλ, τα µουσεία και τους πολιτιστικούς χώρους αποτελούν ποσοτικούς δείκτες για το µέγεθος των πολιτιστικών κλάδων της οικονοµίας. Εν ολίγοις, παρά τους θεωρητικούς περιορισµούς που παρουσιάζονται στην αγοραία τιµή ως δείκτη της οικονοµικής αξίας των πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών, χρησιµοποιείται ευρέως - ελλείψει άλλου - για το σκοπό αυτό. Συλλογική κατανάλωση δηµόσιων πολιτιστικών αγαθών Οµοίως, στην περίπτωση των δηµόσιων πολιτιστικών αγαθών, είναι δυνατή η χρήση των βασικών µεθόδων οικονοµικής ανάλυσης. Τα τελευταία χρόνια, σηµειώθηκε σηµαντική πρόοδος στην αποτίµηση άϋλων στοιχείων δηµόσιου χαρακτήρα τα οποία αντιµετωπίζουν καταναλωτική ζήτηση, όπως για παράδειγµα, οι περιβαλλοντολογικοί πόροι και η πολιτιστική κληρονοµιά. Η Αντιπροσωπευτική Μέθοδος Αποτίµησης (contingent valuation method CVM), που χρησιµοποιούµε στις περιπτώσεις της αποτίµησης των εξωτερικών οικονοµιών και των δηµόσιων αγαθών, χαρακτηρίζεται από την προσοµοίωση µίας συνάρτησης ζήτησης κανονικού αγαθού µέσω ερωτήσεων που υποβάλουµε σε ένα δείγµα καταναλωτών. Οι εκτιµήσεις της ατοµικής ζήτησης αθροίζονται για όλους καταναλωτές σε µια συνολική ζητούµενη ποσότητα και τιµή και συνδυάζονται µε το κόστος παραγωγής του συγκεκριµένου αγαθού. Από τη στιγµή όµως κατά την οποία ενσωµατώνουµε τη βασική θεωρία της ζήτησης αγαθών, κληρονοµούνται και τα προβλήµατα που παρουσιάζονται στην τιµή ως δείκτης αποτίµησης, και για τα οποία έγινε αναφορά στις προηγούµενες παραγράφους. Πέρα από τις δεδοµένες ατέλειες, επιπρόσθετες επιπλοκές δηµιουργούνται από το πρόβληµα του ελεύθερου καβαλάρη (free-rider problem) και την 52

έλλειψη πρόθεσης των φορολογουµένων να διαθέσουν πόρους για την παραγωγή των δηµόσιων αγαθών (willingness-to-pay). Στην οικονοµική και πολιτική ανάλυση, ονοµάζουµε ως «ελεύθερους καβαλάρηδες» τα άτοµα που είτε επωφελούνται πέραν του «δίκαιου» µεριδίου τους σε ένα παραγωγικό πόρο, είτε δεν συµµετέχουν «δίκαια» στο κόστος παραγωγής τους. Το πρόβληµα του ελεύθερου καβαλάρη [2] εντοπίζεται στην εξάλλειψη ή την ελαχιστοποίηση του αριθµού και των επιδράσεων των «ελεύθερων καβαλάρηδων». Εξαιτίας του γεγονότος ότι ο προσδιορισµός του «δίκαιου» µεγέθους είναι υποκειµενικός, το πρόβληµα του ελεύθερου καβαλάρη εξετάζεται στην οικονοµική του διάσταση, κατά πόσο δηλαδή, οδηγεί στην υπό ή την µη παραγωγή ενός δηµόσιου αγαθού, την αναποτελεσµατικότητα κατά Pareto (Pareto Inefficiency) 5 [14, 15] και την κατάχρηση δηµόσιων πόρων. Το σύνηθες παράδειγµα «ελεύθερων καβαλάρηδων» αφορά το δηµόσιο αγαθό της εθνικής άµυνας. Ενώ όλοι οι πολίτες απολαµβάνουν την εθνική ασφάλεια, µία µερίδα δεν πληρώνει φόρους ή δεν κατατάσσεται στον στρατό. Συνεπώς, στο δύσβατο µονοπάτι της αποτίµησης της συλλογικής κατανάλωσης δηµόσιων πολιτιστικών αγαθών (ή για την ακρίβεια, του δηµόσιου χαρακτήρα των µικτών πολιτιστικών αγαθών) οι ερευνητές της οικονοµικής θεωρίας δεν έχουν παρά να διεξαγάγουν εµπειρικές έρευνες µέτρησης της δηµόσιας βούλησης. Σε µια σχετική έρευνα των Winters και Throsby για την Aυστραλιανή αγορά, προέκυψε ότι οι φορολογούµενοι έλαβαν υψηλότερη ωφέλεια από τα δηµόσια αγαθά, συγκριτικά µε τους φόρους που κατέβαλαν. Σε µια αντίστοιχη έρευνα στον Καναδά, οι Morrison και West έλαβαν παρόµοια αποτελέσµατα. Συµπερασµατικά, όπως και στην περίπτωση των ιδιωτικών αγαθών, παρά τις θεωρητικές ατέλειες και τους πρακτικούς περιορισµούς, οι συµβατικές µέθοδοι αποτίµησης δηµόσιων πολιτιστικών αγαθών παράγουν τους επικρατέστερους δείκτες οικονοµικής αξίας. 1.2.4 Η πολιτιστική αξία Το περιεχόµενο και η µεθοδολογία µέτρησης της έννοιας της αξίας στην σπουδή για τον πολιτισµό είναι τελείως διαφορετική από αυτή στην οικονοµική επιστήµη. Ποια είναι η µορφή και η διάσταση που προσδίδει µια κοινότητα στις παραδόσεις και την πολιτιστική της ταυτότητα; Τι εννοούµε όταν υποστηρίζουµε ότι οι συµφωνίες του Βethoven είναι 5 Η αποτελεσµατικότητα κατά Pareto (Pareto efficiency) ορίζει ότι ένα άτοµο µπορεί να βελτιώσει το οικονοµικό του επίπεδο, χωρίς να µειωθεί αντίστοιχα το επίπεδο άλλων ατόµων. Όταν δεν ισχύει αυτό λέµε πως µία λειτουργία χαρακτηρίζεται από αναποτελεσµατικότητα κατά Pareto (Pareto Inefficiency). 53

υψηλής αξίας για την ιστορία της τέχνης; Σε καµία από τις δύο ερωτήσεις δεν φαίνεται να µας προσφέρει απαντήσεις η θεωρία της χρησιµότητας και το κλασικό οικονοµικό υπόδειγµα. Σαν σηµείο εκκίνησης για την προσέγγιση της αξίας στο πολιτιστικό πεδίο θεωρείται η υπεροχή των θετικών έναντι των αρνητικών χαρακτηριστικών που εµπεριέχονται στην έννοια της αξίας. Η έννοια της αξίας είναι µία εκ κατασκευής θετικά φορτισµένη έννοια, χωρίς όµως αυτό να σηµαίνει ότι - στον τοµέα του πολιτισµού - η ευχάριστη διάθεση ή ακόµη και ο ηδονισµός αποτελούν το µόνο κριτήριο αξιολόγησης της αξίας. Στη συνέχεια θα επιχειρήσουµε µια σφαιρική ανάλυση των διαστάσεων της αξίας. Στα πλαίσια της σχολής του πολιτιστικού µοντερνισµού κυριαρχεί ως πραγµατική αξία ενός καλλιτεχνικού έργου, η εσωτερική αισθητική αξία την οποία διαθέτει (intrinsic aesthetic value). Η συγκεκριµένη οπτική, χαρακτηρίζεται από ανθρωπιστική, αντικειµενική και καθολική αντιµετώπιση της πολιτιστικής αξίας. Βέβαια, οι ατοµικές αξιολογικές κρίσεις µπορεί να διαφέρουν ανά περίπτωση, αλλά υπάρχει µια γενική συναίνεση για το τι θεωρείται ως το έχον πολιτιστική αξία. Το Mουσείο και η Ακαδηµία αποτελούν τους θεµατοφύλακες της υψηλής αυτής άποψης για την πολιτιστική αξία. Κατά την µεταµοντέρνα περίοδο - ιδιαίτερα τις τελευταίες δύο δεκαετίες - νέες και ισχυρές µεθοδολογίες προερχόµενες από τις επιστήµες της ψυχολογίας, της γλωσσολογίας και της ψυχανάλυσης, αντικατέστησαν την αρµονία και τη συναίνεση από το επίκεντρο της δηµιουργίας της πολιτιστικής αξίας. Η απολυτότητα αντικαταστάθηκε από τη σχετικότητα. Η θεωρητική αντιπαράθεση του «συντηρητικού» και του «αριστερού» σχετικού ή προοδευτικού ρεύµατος για την πολιτιστική αξία, χάνει το νόηµά της µε την ανάλυση των βασικών συνθετικών µερών της. Στη βάση αυτή, η αξία ενός πολιτιστικού προϊόντος αποτελείται από έξι βασικά συστατικά: 1. αισθητική αξία Η οµορφιά, η αρµονία, η φόρµα, το στυλ, η µόδα και το καλό γούστο θεωρούνται ως τα βασικά στοιχεία της αισθητικής αξίας. 2. πνευµατική ή διανοητική αξία Στην περίπτωση των πολιτιστικών αγαθών η πνευµατική αξία περιλαµβάνει εσωτερικές αρετές, που χαρακτηρίζουν τους ανθρώπους, όπως η κατανόηση και η καλλιέργεια του πνεύµατος και της ψυχής. 3. κοινωνική αξία 54

Είναι πιθανόν ένα καλλιτεχνικό έργο να συνεισφέρει στην κατανόηση της κοινωνικής πραγµατικότητας και ταυτότητας µέσα στην οποία δηµιουργήθηκε. 4. ιστορική αξία Ο τρόπος µε τον οποίο συνδέεται το παρελθόν µε το παρόν και το µέλλον κατά την ιστορική στιγµή της δηµιουργίας, αναφύεται σε µεγάλο βαθµό µέσα στην πολιτιστική δραστηριότητα. 5. συµβολική αξία Τα πολιτιστικά προϊόντα είναι φορείς και µέσα επικοινωνίας ισχυρών συµβολικών µηνυµάτων τα οποία προσδίδουν αξία σε αυτούς που τα καταναλώνουν. 6. αξία αυθεντικότητας Στην περίπτωση αυτή, η αξία αυθεντικότητας πηγάζει από το γεγονός ότι το πολιτιστικό αγαθό είναι αληθινό, αυθεντικό και µοναδικό. Τα έξι προαφερόµενα κριτήρια είναι ένα βήµα στην κατανόηση και τον υπολογισµό της αξίας που εµπεριέχεται σε ένα πολιτιστικό αγαθό. εν είναι όµως ικανά από µόνα τους να αντιµετωπίσουν πλήρως το πολύπλοκο φαινόµενο της πολιτιστικής αποτίµησης. Προσθέτουµε λοιπόν, στο αναλυτικό µας οπλοστάσιο επιπλέον πέντε θεµελιώδεις µεθοδολογικές προσεγγίσεις αποτίµησης της πολιτιστικής αξίας: I. Χαρτογράφηση περιεχοµένου Ως πρώτο στάδιο της διαδικασίας αποτίµησης είναι χρήσιµη µια χαρτογράφηση περιεχοµένου για το εξεταζόµενο στοιχείο µε βάση φυσικούς, γεωγραφικούς, κοινωνικούς και ανθρωπολογικούς παράγοντες, έτσι ώστε να δηµιουργηθεί ένα γενικό πλαίσιο ανάλυσης. II. Αναλυτική περιγραφή Το γενικό πλαίσιο ανάλυσης και τα επιµέρους στοιχεία του εξειδικεύονται, εµβαθύνονται και οδηγούν σε µια πιο λεπτοµερή περιγραφή των πολιτιστικών αγαθών και του περιβάλλοντος παραγωγής και κατανάλωσής τους. III. Ανάλυση κοινωνικών στάσεων 55

Στην κατηγορία αυτή περιλαµβάνονται οι διάφορες µέθοδοι κοινωνικής και ψυχοµετρικής έρευνας, ενώ δεν αποκλείονται και οι τεχνικές προσοµοίωσης συγκεκριµένων συµπεριφορών. Ο βασικός στόχος τους είναι η ανάλυση της κοινωνικής διάστασης της πολιτιστικής αξίας και είναι δυνατόν να εφαρµοστούν σε ατοµικό και συλλογικό επίπεδο. IV. Ανάλυση συµβολισµών Η µεθοδολογία της ανάλυσης των συµβολισµών στοχεύει στο διαχωρισµό των συµβολικών διαστάσεων της αξίας ενός πολιτιστικού προϊόντος. V. Πολυ - επιστηµονική προσέγγιση Η ιεραρχική κατηγοριοποίηση στην οποία καταλήγουν οι εξειδικευµένοι επιστήµονες διαφόρων κλάδων συνεισφέρει καθοριστικά στη διαµόρφωση των δεδοµένων για την αισθητική και την ιστορική αξία της πολιτιστικής δηµιουργίας. Οι µέθοδοι που περιγράφηκαν παραπάνω προσφέρουν ένα απλοποιηµένο «οδικό χάρτη» στη µέτρηση της πολιτιστικής αξίας, χωρίς φυσικά, να περιλαµβάνουν το σύνολο των χαρακτηριστικών της. Η πολιτιστική έκφραση είναι ένα πολυδιάστατο, δυναµικό και ιδιαίτερα ευµετάβλητο φαινόµενο, καθώς βασικό στοιχείο της αποτελεί η ανθρώπινη συµπεριφορά και οι αλληλεπιδράσεις µιας οµάδας ανθρώπων. Στην ανάλυση της ανθρώπινης συµπεριφοράς, - η οποία χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα και διαχρονική µεταβολή υποστηρίζουµε ότι πρέπει να εφαρµόζεται αναλυτική µέθοδος αντίστοιχη µε το ζητούµενο, κατά βάση αφαιρετική, εύχρηστη και ξεκάθαρη στις υποθέσεις της και τους περιορισµούς της. 1.2.5 Η διασύνδεση οικονοµικής και πολιτιστικής αξίας Η ανάλυση της οικονοµικής και πολιτιστικής αξίας στις ενότητες 2 και 4 αντίστοιχα, υποδηλώνει το γεγονός ότι αποτελούν δύο διαφορετικές έννοιες. Ένας οικονοµολόγος, όµως, θα µπορούσε να υποστηρίξει ότι τα επιµέρους στοιχεία της πολιτιστικής αξίας αναλύονται µε βάση τη θεωρία της ατοµικής χρησιµότητας. Πιο συγκεκριµένα, έστω ότι ένα άτοµο που κατατάσσει το πολιτιστικό προϊόν Α υψηλότερα στην κλίµακα της αισθητικής, πνευµατικής, ιστορικής κ.λ.π. αξίας σε σχέση µε το προϊόν Β. Τότε, αν υποθέσουµε ότι οι υπόλοιποι παράγοντες παραµένουν αµετάβλητοι (ceteris paribus), ο συγκεκριµένος καταναλωτής προτίθεται να πληρώσει υψηλότερη τιµή για να αποκτήσει το προϊόν A συγκριτικά µε το B. Υποστηρίζεται, συνεπώς, ότι διαφορά στην τιµή 56

αποτελεί και ένα µέτρο αποτίµησης της πολιτιστικής αξίας. ηλαδή επανερχόµαστε στο ερώτηµα του κατά πόσο η αγοραία τιµή ενός πολιτιστικού αγαθού είναι σωστό µέτρο της πολιτιστικής αξίας του, και επιπλέον αν η οικονοµική και η πολιτιστική αξία είναι δύο ξεχωριστές έννοιες. Κατά την γνώµη µας, οι βασικοί λόγοι για τους οποίους η οικονοµική αξία δεν είναι πάντα η σωστή εκτίµηση της πολιτιστικής αξίας ενός προϊόντος είναι οι εξής: Η πολιτιστική αξία, συνήθως είναι ενσωµατωµένη σε ένα προϊόν ή υπηρεσία, ανεξάρτητα από την ανταπόκριση του στους καταναλωτές. Εξαιτίας του γεγονότος ότι η κατανόηση του πολιτιστικού γίγνεσθαι προϋποθέτει γνώσεις, πέρα από την βασική µόρφωση, οι περισσότεροι καταναλωτές διαµορφώνουν σε χαµηλότερο βαθµό την πρόθεσή τους να πληρώσουν για την απόκτηση ενός πολιτιστικού αγαθού. Μια οµάδα χαρακτηριστικών γνωρισµάτων ενός πολιτιστικού αγαθού δεν µπορούν να εκφραστούν σε µονάδες ατοµικής χρησιµότητας. Για παράδειγµα, το ότι ένας πίνακας ζωγραφικής έχει µπλε αντί κόκκινο χρώµα είναι µια ποιοτική διαφορά, η οποία δεν µπορεί να ποσοτικοποιηθεί ως καλύτερη ή χειρότερη. Είναι πιθανόν ένας καταναλωτής να κατατάξει διαφορετικά ένα πολιτιστικό προϊόν µε βάση την οικονοµική και την πολιτιστική αξία. Για παράδειγµα, ενώ αναγνωρίζουµε τη συναυλία του συγκροτήµατος των Scorpions ως υψηλής πολιτιστικής αξίας, µπορεί να µην εκδηλώνουµε την πρόθεση να πληρώσουµε το αντίτιµο του εισιτηρίου, διότι δεν είναι του προσωπικού µας γούστου ή διαφωνούµε µε τον τόπο τέλεσης του γεγονότος. Η διαπίστωση ότι η πολιτιστική και οικονοµική αξία αποτελούν διακριτές έννοιες δεν αποκλείει την ύπαρξη συσχέτισης ανάµεσά τους. Κατά κανόνα, όπως έχει αποδειχθεί σε µια οµάδα πολιτιστικών προϊόντων, αναµένουµε µία θετική συσχέτιση µεταξύ της πολιτιστικής και της οικονοµικής αξίας. Είναι λογικό να πληρώσουµε υψηλότερη τιµή για ένα προϊόν ή υπηρεσία την οποία θεωρούµε ανώτερου πολιτιστικού επιπέδου. Όπως αναλύσαµε σε προηγούµενες ενότητες, η πολιτιστική αξία αποτελεί ένα ξεχωριστό φαινόµενο από την οικονοµική αξία, γεγονός που αποκλείει την ύπαρξη τέλειας συσχέτισης µεταξύ τους. Βέβαια είναι λογικό να ανακαλύψουµε περιπτώσεις αρνητικής συσχέτισης, όπως για παράδειγµα οι τηλεοπτικές σαπουνόπερες που έχουν χαµηλή πολιτιστική αξία και υψηλή οικονοµική αξία, ενώ το αντίθετο συµβαίνει στην περίπτωση ενός εγκαταλελειµµένου µεσαιωνικού ανεµόµυλου ο οποίος µπορεί να παράγει αλεύρι µε 57

αντι-οικονοµικούς όρους, αλλά µας προσφέρει πολύτιµα ιστορικά και κοινωνικά στοιχεία. 1.3 Οικονοµική ανάλυση της δηµιουργικότητας και οι πολιτιστικές βιοµηχανίες 1.3.1 Εισαγωγή Η δηµιουργικότητα ως βασική παράµετρος της ατοµικής συµπεριφοράς έχει µελετηθεί εκτενώς στην ψυχολογία, την κοινωνιολογία, τη θεωρία της τέχνης και την οργάνωση και διοίκηση επιχειρήσεων. Στην οικονοµική ανάλυση, η δηµιουργικότητα του ατόµου είναι µια υποτιµηµένη έννοια καθώς θεωρείται µια εξωγενώς προσδιοριζόµενη µεταβλητή η οποία συνεισφέρει έµµεσα στην καινοτοµία και την τεχνολογική αλλαγή. Η συνδυασµένη ανάλυση της οικονοµίας και του πολιτισµού θα ήταν ελλειπής αν δεν φώτιζε τα βασικά σηµεία της παραγωγικής διαδικασίας των πολιτιστικών προϊόντων. Όπως θα αναλύσουµε στα πλαίσια του παρόντος κεφαλαίου, η καλλιτεχνική δηµιουργία εµπεριέχει ταυτόχρονα την ορθολογική διάσταση (προγραµµατισµός- δηµιουργία αξίας - µεγιστοπιστοποίηση προσωπικής ωφέλειας), αλλά και την υπέρβαση της (µη-ορθολογική διάσταση). Η ορθολογική διάσταση είναι δυνατόν να ερµηνευθεί µε βάση τις αρχές της οικονοµικής θεωρίας, γεγονός που περιγράφεται στην τρίτη ενότητα. Στην τέταρτη ενότητα παρουσιάζεται η διαδικασία ατοµικής δηµιουργίας της πολιτιστικής αξίας, ενώ η επόµενη ενότητα αφιερώνεται στην µη-ορθολογική της διάσταση. Οι λεγόµενες πολιτιστικές βιοµηχανίες είναι το θέµα της έκτης ενότητας. Στις τελευταίες ενότητες εισάγουµε τη λειτουργία της αγοράς πολιτιστικών αγαθών µέσα από τις έννοιες της ζήτησης και της προσφοράς. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ψηφιακών αγαθών αναλύονται στην ένατη ενότητα, ενώ η αγορά εργασίας των καλλιτεχνών περιγράφεται στην τελευταία ενότητα του κεφαλαίου. 1.3.2 Θεωρίες για την δηµιουργικότητα Η αρχαιοελληνική αντίληψη περί θεϊκής και υπεράνθρωπης έµπνευσης του δηµιουργού της τέχνης επικρατούσε κατά τη διάρκεια του 17ου και 18ου αιώνα. Η έννοια της φυσικής ιδιοφυϊας περιελάµβανε σύµφωνα µε τον Duff τα εξής χαρακτηριστικά γνωρίσµατα: 58

Έµπνευση, ο συνδυασµός δηλαδή, υπαρχουσών ιδεών µε έναν νέο και µοναδικό τρόπο. Κριτική σκέψη, η οποία έγκειται στην ικανότητα επιλογής των χρήσιµων στοιχείων της έµπνευσης. Γούστο, ή διαφορετικά το κριτήριο της καλαισθησίας και της ποιότητας στη δηµιουργία. Παρότι η βασική ιδέα του Duff αποτέλεσε µια διαδεδοµένη προσέγγιση για τον καλλιτεχνικό χαρακτήρα και διήρκεσε πολλές δεκαετίες, η σύγχρονη µεταµοντέρνα σκέψη την κατηγορεί ως µονολιθική και παρωχηµένη. Πιο συγκεκριµένα, υποστηρίζεται ότι δεν υπάρχει απόλυτος και σαφής ορισµός για την ιδιοφυϊα, καθώς αποτελεί ένα περιπτωσιακό, δυναµικό και χωρίς καθολικές αρχές φαινόµενο. Επιπλέον, η καλλιτεχνική δηµιουργία δεν αξιολογείται µεµονωµένα αλλά σε ένα κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο µέσα από το οποίο επηρεάζεται και επηρεάζει. 1.3.3 Οικονοµικό υπόδειγµα για την δηµιουργικότητα Η κυρίαρχη εικόνα, την οποία έχει η πλειοψηφία των ανθρώπων για τον καλλιτέχνη, είναι αυτή της ασυµβίβαστης προσωπικότητας που κινητοποιείται από µια εσωτερική δύναµη χωρίς κανόνες και συµβιβασµούς µε την καθηµερινότητα. Πως θα µπορούσε άλλωστε να εφαρµοστεί απόλυτη ορθολογική δοµή στη δηµιουργικότητα του Μάνου Χατζιδάκι και του Αντώνη Σαµαράκη; Από την άλλη πλευρά, όπως εξηγήσαµε στην προηγούµενη ενότητα, η συµπεριφορά του δηµιουργού της τέχνης δεν είναι µονοδιάστατη, εµπεριέχει προσωπικά, κοινωνικά και οικονοµικά χαρακτηριστικά. Στο σηµείο αυτό θα υποδειγµατοποιήσουµε τα συστηµατικά στοιχεία της ατοµικής καλλιτεχνικής παραγωγικής διαδικασίας ως µια σειρά ορθολογικών αποφάσεων. Για αναλυτικούς λόγους, προσοµοιάζουµε την καλλιτεχνική δηµιουργία ως µια βελτιστοποιητική διαδικασία κατά την οποία ο καλλιτέχνης προσπαθεί να µεγιστοποιήσει την ατοµική χρησιµότητα του υπό τους εσωτερικούς και εξωτερικούς περιορισµούς. Αρχικά, η ανάλυση µας ξεκινάει από ένα απλό υπόδειγµα για την ατοµική δηµιουργικότητα, ενώ στη συνέχεια χρησιµοποιούµε οικονοµικές µεταβλητές και καταλήγουµε στο πλήρες µαθηµατικό µοντέλο. 59

Το αρχικό υπόδειγµα Ως σηµείο εκκίνησης της ανάλυσης ορίζεται η υπόθεση ότι ο καλλιτέχνης ενδιαφέρεται αποκλειστικά για την τέχνη του και τίποτε άλλο, και ειδικότερα προσπαθεί να µεγιστοποιήσει την πολιτιστική αξία - όπως γνωρίσαµε στο δεύτερο κεφάλαιο - των έργων του. Στα πλαίσια της οικονοµικής ανάλυσης είναι δυνατόν να δεχθούµε ως αντικειµενική συνάρτηση 6 την χρησιµότητα του καλλιτέχνη η οποία εξαρτάται κατά βάση από την πολιτιστική αξία του συγκεκριµένου έργου. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων ορθολογικής λήψης αποφάσεων, η αντικειµενική συνάρτηση υπόκειται σε ένα σύνολο περιορισµών. Στην αρχική έκδοση του υποδείγµατος οι περιορισµοί προέρχονται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εκάστοτε καλλιτεχνικής δηµιουργίας. Για παράδειγµα, οι συγγραφείς θεατρικών έργων και οι µουσικοσυνθέτες µπορεί να έχουν περιορισµό στον αριθµό των ρόλων και της διάρκειας των έργο τους, ενώ οι ζωγράφοι και οι γλύπτες πρέπει να λειτουργούν στα πλαίσια των υλικών τους. Οι βασικές µεταβλητές 7 στο υπόδειγµα αυτό καθορίζονται από τον αριθµό και τη µορφή των έργων που επιλέγει να δηµιουργήσει ο καλλιτέχνης µέσα σε ένα ορισµένο χρονικό διάστηµα. Το βασικό ερώτηµα, όµως, στη δηµιουργία ενός συγκεκριµένου έργου έγκειται στο ποιες επιλογές αντιµετωπίζει ο καλλιτέχνης και πώς αυτές συσχετίζονται µε την πολιτιστική αξία του έργο του. Η θεµελιώδης αρχή στην απάντηση του δύσκολου αυτού θέµατος είναι η προσέγγιση της δηµιουργίας µε βάση τις µονάδες χρόνου εργασίας που απαιτούνται για να παραχθεί µια µονάδα πολιτιστικής αξίας. Ο χρόνος εργασίας ενός καλλιτέχνη θα µπορούσε να χωριστεί ανάµεσα στο στάδιο της διανοητικής σύλληψης και το στάδιο της δηµιουργίας. Το πρώτο επικεντρώνεται στην έµπνευση, τη φαντασία και την σκέψη, ενώ το δεύτερο απαιτεί τεχνικές ικανότητες και δεξιότητες. Με βάση τη συγκεκριµένη προσέγγιση, διακρίνουµε τον ιδιοφυϊή από τον µέσο καλλιτέχνη ως αυτόν που έχει την υψηλότερη αναλογία παραγόµενης πολιτιστικής αξίας ως προς την απαιτούµενη χρονική διάρκεια δηµιουργίας. Ένας ορισµός αντίστοιχος µε αυτόν της τεχνολογικής προόδου στην παραγωγική διαδικασία που εξετάζεται στην µικροοικονοµική ανάλυση στο τέταρτο κεφάλαιο. Εισαγωγή οικονοµικών µεταβλητών 6 Η συνάρτηση που θα µεγιστοποιήσουµε, το αντικείµενο της µεγιστοποίησης. 7 Οι µεταβλητές των οποίων το µέγεθος αποφασίζεται από το δηµιουργό ο οποίος στοχεύει στη µεγιστοποίηση της χρησιµότητας του. 60

Το αρχικό υπόδειγµα που περιγράψαµε στην προηγούµενη παράγραφο θα ήταν ικανό να απεικονίσει την πραγµατικότητα ενός καλλιτέχνη κλεισµένου σε µια γυάλα χωρίς τις καθηµερινές βασικές ανάγκες της σίτισης, της στέγασης και του ρουχισµού. Βέβαια, σε εξαιρετικές περιπτώσεις οι ιδανικές συνθήκες καλλιτεχνικής δηµιουργίας µπορούν να συµβούν διά µέσου µιας χορηγίας από ιδιωτικό ή/και δηµόσιο φορέα ή της ύπαρξης κληρονοµικού πλούτου. Ο κανόνας όµως υπαγορεύει το γεγονός ότι δίνουν εικόνες είναι ένας καθηµερινός άνθρωπος µε βιωτικές ανάγκες. Συνεπώς, ο καλλιτέχνης είναι απαραίτητο να εισάγουµε στο υπόδειγµα µας το εισόδηµα ως µια κεντρική ενδογενή µεταβλητή. Ο τρόπος που µπορούµε να εκφράσουµε το εισόδηµα ποικίλει ανάλογα µε την περίπτωση της καλλιτεχνικής δηµιουργίας. Για έναν ζωγράφο τα έσοδα από τις πωλήσεις των πινάκων του αποτελούν βασικό εισόδηµα, ενώ για ένα ηθοποιό ο µισθός ή η κατά αποκοπήν αµοιβή από θεατρικές παραστάσεις, κινηµατογραφικές παρουσίες, τα διαφηµιστικά και τηλεοπτικά σίριαλ στα οποία συµµετέχει αποτελούν το εισόδηµα του. Προφανώς, η έννοια του εισοδήµατος αφορά το καθαρό εισόδηµα, δηλαδή το συνολικό έσοδο µετά την αφαίρεση των εξόδων που πραγµατοποιεί ο δηµιουργός για να εξυπηρετήσει την καλλιτεχνική διαδικασία, όπως δαπάνες υλικών, ενοίκια, συµµετοχή σε εκδηλώσεις κ.λ.π. Υπάρχουν τρεις τρόποι για να εντάξουµε το εισόδηµα στο οικονοµικό υπόδειγµα της καλλιτεχνικής δηµιουργίας: (α) ως περιορισµό, (β) ως συνδυασµένη µεταβλητή µεγιστοποίησης και (γ) ως µοναδική µεταβλητή µεγιστοποίησης. Στη συνέχεια αναλύουµε κάθε περίπτωση ξεχωριστά. 1.3.4 Η ατοµική δηµιουργία πολιτιστικής αξίας Το εισόδηµα ως περιορισµός Στην περίπτωση κατά την οποία ο καλλιτέχνης χρειάζεται οικονοµικούς πόρους µόνο για να καλύψει τις βασικές λειτουργίες και να απαλλαγεί από χρονοβόρες απαιτήσεις, η βασική αντικειµενική συνάρτηση παραµένει η ίδια και επιπλέον προστίθεται ο εισοδηµατικός περιορισµός, δηλαδή προβλέπεται η ύπαρξη ενός ελάχιστου εισοδήµατος. Στη συγκεκριµένη ανάλυση, το εισόδηµα δεν αποτελεί κίνητρο στην καλλιτεχνική δηµιουργία, αλλά µια προϋπόθεση για την εύρυθµη λειτουργία της. Ο αντικειµενικός στόχος παραµένει η µεγιστοποίηση της πολιτιστικής αξίας του έργου, υποκείµενος, τώρα πια, στις επιλογές που παρέχει το εισοδηµατικό επίπεδο του καλλιτέχνη. Ουσιαστικά η καλλιτεχνική δηµιουργικότητα εντάσσεται σε ένα ρεαλιστικό πλέγµα οικονοµικών σχέσεων. Ο εισοδηµατικός περιορισµός επηρεάζει άµεσα την παραγόµενη πολιτιστική 61

αξία µε διάφορους τρόπους. Για παράδειγµα, όταν ένας συγγραφέας θεατρικών έργων πρέπει να ακολουθήσει συγκεκριµένο προϋπολογισµό, περιορίζει τις επιλογές του σε αριθµό πρωταγωνιστών, σκηνικών και χρονική διάρκεια. Εναλλακτικά, ένας γλύπτης επιλέγει συγκεκριµένη ποιότητα και ποσότητα υλικών ανάλογα µε τα διαθέσιµα οικονοµικά µέσα. Σε κάθε περίπτωση, ο καλλιτέχνης δρα ανεξάρτητα και ελεύθερα στη δηµιουργία πολιτιστικής αξίας µέσα στα πλαίσια που ορίζονται από τον εισοδηµατικό περιορισµό της εκάστοτε καλλιτεχνικής παραγωγής. Το οικονοµικό υπόδειγµα µε εισοδηµατικό περιορισµό εξηγεί καλύτερα τον κλάδο του µη-εµπορικού θεάτρου, της ποίησης, της κλασικής µουσικής, της όπερας και της µουσικής τζαζ. Το εισόδηµα ως συνδυασµένη µεταβλητή µεγιστοποίησης Για πολλούς καλλιτέχνες, όπως συµβαίνει και µε άλλους επαγγελµατίες, η επιθυµία για οικονοµικές απολαβές ξεπερνάει τα όρια της επιβίωσης. Σε αυτή την κατηγορία καλλιτεχνών ανήκουν αυτοί για τους οποίους η καλλιτεχνική δηµιουργία, πέρα από εσωτερική ανάγκη, αποτελεί το µέσο για να επιτύχουν υψηλό επίπεδο διαβίωσης. Σε αντίθεση, εποµένως, µε τους καλλιτέχνες της προηγούµενης ενότητας, η αντικειµενική συνάρτηση χρησιµότητας περιλαµβάνει πέρα από την πολιτιστική αξία και την οικονοµική αµοιβή. Ο συµβατικός περιορισµός ενός ελάχιστου ποσού παραµένει, παρότι στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι ουσιαστικά χρήσιµος. Το υπόδειγµα της παρούσας ενότητας αναδεικνύει την εµπορική διάσταση της καλλιτεχνικής παραγωγής. Τα χρήµατα αποτελούν άµεσο κίνητρο για την καλλιτεχνική δηµιουργία, µε αποτέλεσµα να επηρεάζεται το παραγόµενο προϊόν σε αξιόλογο βαθµό. Ο βαθµός επίδρασης εξαρτάται από τη στάθµιση που έχει η πολιτιστική και οικονοµική αξία στην αντικειµενική συνάρτηση, και επιπλέον η σχέση που συνδέει τις δύο αυτές αξίες. Αν δηλαδή υποκατάστατα, συµπληρωµατικά ή ασυσχέτιστα µεγέθη. Συνήθως, οι άσηµοι καλλιτέχνες θεωρούν ότι η ποιότητα δεν συµβαδίζει µε την εµπορικότητα, γεγονός που τους υπαγορεύει να συµπεριλαµβάνουν στο έργο τους και εµπορικά έργα χαµηλής ποιότητας. Σε αντίστοιξη, οι διάσηµοι καλλιτέχνες έχουν τη δυνατότητα να συνδυάζουν την µεγιστοποίηση της πολιτιστικής και οικονοµικής αξίας του έργου τους. Η επέκταση του υποδείγµατος µε την πολιτιστική και οικονοµική αξία ως συνδυασµένες µεταβλητές µεγιστοποίησης είναι εφαρµόσιµο στον εµπορικό κινηµατογράφο, τα µιούζικαλ και την εµπορική (popular) µουσική. 62

Το εισόδηµα ως µοναδική µεταβλητή µεγιστοποίησης Στα άκρα της οικονοµικής ανάλυσης της καλλιτεχνικής δηµιουργικότητας τοποθετείται η περίπτωση του οικονοµικού οφέλους ως το µοναδικό κίνητρο παραγωγής πολιτιστικών προϊόντων. Η παραγωγή πολιτιστικής αξίας δεν αποκλείεται, αλλά επηρεάζεται αποκλειστικά από την προσπάθεια απόκτησης της µέγιστης οικονοµικής αξίας. Εποµένως, στο υπόδειγµα της προηγούµενης ενότητας, η στάθµιση της πολιτιστικής αξίας στην αντικειµενική συνάντηση είναι τώρα µηδενική. Η ποιοτική διάσταση υποτάσσεται πλήρως στις οικονοµικές συνθήκες και η πολιτιστική αξία συµµετέχει µόνο µέσω του καθορισµού ενός ελάχιστου ποιοτικού επιπέδου (standard). Η τηλεοπτική παραγωγή εξηγείται σε µεγάλο βαθµό από το συγκεκριµένο υπόδειγµα, ενώ δεν αποκλείεται η δηµοσιογραφία, η διαφήµιση και η αρχιτεκτονική δηµιουργία. Η πολλαπλή απασχόληση Μια αφανής υπόθεση µε βάση την οποία αναπτύξαµε τα τρία υποδείγµατα στις προηγούµενες ενότητες, αποτελεί το ότι η µοναδική απολαβή ενός καλλιτέχνη προέρχεται αποκλειστικά από την πώληση του καλλιτεχνικού προϊόντος και υπηρεσίας. Στην πραγµατικότητα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες το καλλιτεχνικό έργο µένει αδιάθετο και οι δηµιουργοί του απασχολούνται σε µη-καλλιτεχνικές δραστηριότητες. ιάσηµοι - όπως ο Joyce και ο Eliot ή άσηµοι καλλιτέχνες επιλέγουν να ασκήσουν κοινά επαγγέλµατα για να χρηµατοδοτήσουν την καλλιτεχνική δηµιουργία τους. Για παρόµοιο λόγο, είναι συνηθισµένο επίσης, να εξασκούν παραπλήσια ή σχετιζόµενα µε την καλλιτεχνική κλίση τους επαγγέλµατα. Για παράδειγµα ηθοποιοί διδάσκουν σε σχολές θεάτρου και δηµοσιογράφοι σε σχολές δηµοσιογραφίας. Στην οικονοµική βιβλιογραφία το φαινόµενο αυτό ονοµάζεται πολλαπλή απασχόληση (multiple job holding) [18]. εν είναι δύσκολο να επεκταθούν τα υποδείγµατα που αναπτύξαµε στις τρεις προηγούµενες ενότητες, έτσι ώστε να συµπεριλάβουν την απασχόληση ενός δηµιουργού σε µη-καλλιτεχνική εργασία. Στην περίπτωση αυτή, στο πρόβληµα κατανοµής του χρόνου εργασίας για τον καλλιτέχνη προστίθεται και η παραγωγική διαδικασία των µη-καλλιτεχνικών προϊόντων. 1.3.5 Η ατοµική δηµιουργία πολιτιστικής αξίας Η ερµηνεία της καλλιτεχνικής δηµιουργίας µε την βοήθεια των διαφόρων µορφών του µαθηµατικού υποδείγµατος που παρουσιάσαµε στο παρόν κεφάλαιο, αναδεικνύει την 63

δηµιουργικότητα ως το βασικό στοιχείο στην παραγωγή πολιτιστικής και οικονοµικής αξίας όπως ορίστηκαν οι έννοιες στο προηγούµενο κεφάλαιο. Ας αναλύσουµε τώρα βαθύτερα έναν καλλιτέχνη που δηµιουργεί επί παραδείγµατι, ένα µυθιστόρηµα, µια µουσική σύνθεση, ένα γλυπτό ή µια θεατρική παράσταση. Το ολοκληρωµένο έργο του υπάρχει είτε σε φυσική υπόσταση (π.χ. ένα άγαλµα) ή σε µορφή δικαιωµάτων ιδιοκτησίας (π.χ. ένα θεατρικό σενάριο). Εποµένως, το έργο αυτό καθαυτό ή τα δικαιώµατα του είναι εµπορεύσιµα και µπορούν να αποφέρουν οικονοµικό έσοδο. Η αυθεντικότητα και η µοναδικότητα της δηµιουργίας, όπως αυτή αντανακλάται στην πνευµατική ιδιοκτησία της, δίνει τη δυνατότητα στον δηµιουργό να παράγει οικονοµική αξία. Βέβαια, όπως συζητήσαµε στο δεύτερο κεφάλαιο, η αγοραία τιµή ενός έργου αποτελεί έναν όχι απαραίτητα συνεπή δείκτη της οικονοµικής αξίας του. Την ίδια στιγµή, όµως, ένα καλλιτεχνικό έργο ενσωµατώνει ένα σύνολο ιδεών και αισθητικής αντίληψης του δηµιουργού, τα οποία δεν προστατεύονται από τα δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας. Οι ιδέες διακινούνται και ανταλλάσσονται ελεύθερα και χωρίς κόστος σε µια ευνοµούµενη πολιτεία. Σε αυτό το πλαίσιο, ο κάθε καταναλωτής ξεχωριστά διαµορφώνει την εκτίµησή του για την πολιτιστική αξία µιας ιδέας. Καθώς εποµένως, η ιδέα είναι ένα δηµόσιο αγαθό, η άθροιση των ατοµικών εκτιµήσεων για µια ιδέα αποτελεί και την επικρατέστερη πολιτιστική αποτίµηση της ιδέας αυτής, και κατ' επέκταση της πολιτιστικής αξίας του καλλιτεχνικού έργου που ενσωµατώνει τη συγκεκριµένη ιδέα. Η δηµιουργία µιας συναινετικής αποτίµησης της πολιτιστικής αξίας σε µια κοινότητα είναι δυνατόν να διαρκέσει µεγάλο χρονικό διάστηµα - και χωρίς να είναι πάντα εφικτή - διότι αποτελεί µια δυναµική και διαχρονικά µεταβαλλόµενη διαδικασία. Για παράδειγµα η αξία της ζωγραφικής του van Gong εκτιµήθηκε πολλαπλάσια δεκάδες χρόνια µετά το θάνατο του. Η θεµελιώδης διαπίστωση που προκύπτει από την προηγούµενη ανάλυση έγκειται στην συνύπαρξη της φυσικής αγοράς των καλλιτεχνικών έργων µε µια παράλληλη αγορά ιδεών οι οποίες εµπεριέχονται στην καλλιτεχνική δηµιουργία. Στη συµβατική αγορά διαµορφώνεται η οικονοµική αξία, ενώ στην αγορά των ιδεών η πολιτιστική. Ουσιαστικά, η φυσική προσπάθεια είναι το όχηµα για να πραγµατοποιήσουµε µια ιδέα η οποία θα µετατρέψει ένα κανονικό οικονοµικό αγαθό σε καλλιτεχνικό έργο. Γίνεται σαφές, λοιπόν, ότι η καλλιτεχνική δηµιουργία χαρακτηρίζεται από την οικονοµική και την πολιτιστική αξία. Ο δηµιουργός λειτουργεί ως ο κύριος προµηθευτής των αγορών. Αρχικά, η δηµιουργική διάθεση του παράγει ιδέες τις οποίες υλοποιεί µε τη χρήση των τεχνικών δεξιοτήτων του. Στη συνέχεια, το ολοκληρωµένο έργο παράγει, συνήθως, µια οικονοµική αξία εντασσόµενη µέσα από την συναλλακτική διαδικασία της αγοράς, και λαµβάνει 64

πολιτιστική αξία διαµέσου της αποδοχής και της διάδοσης των ιδεών που έχει ενσωµατώσει. 1.3.6 Η µη-ορθολογική διάσταση της δηµιουργικότητας Πέρα όµως από το ορθολογικό κοµµάτι της καλλιτεχνικής δηµιουργίας το οποίο αναλύθηκε στις προηγούµενες ενότητες και στηρίζεται στην µεγιστοποίηση της χρησιµότητας ως συνάρτηση της οικονοµικής και πολιτιστικής αξίας, συχνά ο καλλιτέχνης επιχειρεί να υπερβεί τους δεδοµένους κοινωνικούς κανόνες και τις εκφραστικές φόρµες. Η υπέρβαση της λογικής συνυπάρχει και παρακινεί σε µικρότερο ή ή µεγαλύτερο βαθµό την καλλιτεχνική δηµιουργία. Με ποιους τρόπους όµως υπεισέρχεται το µη-ορθολογικό στοιχείο στην τέχνη; Πρώτον, είναι πιθανό οι επιλογές του καλλιτέχνη να είναι αυθαίρετες, τυχαίες ή ακόµα να µην προέρχονται από συνειδητές και στοχευµένες ενέργειες. Εποµένως, η δηµιουργικότητα ως συστατικό στοιχείο της τέχνης δεν µπορεί να ερµηνευτεί µε συστηµατικό τρόπο καθώς η διαδικασία στο σύνολο της παραµένει απρόβλεπτη. εύτερον, το µη-ορθολογικό στοιχείο µπορεί να υπεισέρχεται στην ατοµική δηµιουργικότητα στο χώρο του πολιτισµού, διαµέσου µια συνειδητά µη-ορθολογικής διαδικασίας. Πιο συγκεκριµένα, η καλλιτεχνική δηµιουργία βασίζεται στην µη-τήρηση ενός συνόλου εξαρχής καθοριζόµενων κριτηρίων. Η επιχειρηµατολογία, όµως αυτή χαρακτηρίζεται ως κυκλική και αυτοαναιρούµενη διότι η µη-ορθολογική «έµπνευση» θεωρείται ουσιαστικά ορθολογική και ακολουθεί τον απλό κανόνα της ex-ante απόρριψης µιας οµάδας χαρακτηριστικών. Τρίτον, ο πιο προφανής τρόπος µέτρησης της χρήσης µη-ορθολογικών στοιχείων είναι η άµεση σύγκριση µε το ορθολογικό που αναπτύχθηκε στις προηγούµενες ενότητες. Ειδικότερα, µελετάµε τις αποκλίσεις της καλλιτεχνικής δηµιουργικότητας από το µαθηµατικό υπόδειγµα ορθολογικής συµπεριφοράς ανά περίπτωση καλλιτεχνικού έργου (benchmarking). Βέβαια, µια τέτοια θεωρητική διαπίστωση είναι δύσκολο να ελεγχθεί σε πρακτικό επίπεδο διότι δεν υπάρχουν ολοκληρωµένα στοιχεία για την καλλιτεχνική δηµιουργία. Το συγκεκριµένο ερευνητικό πεδίο αποτελεί έναν ελκυστικό κλάδο για τους ερευνητές των οικονοµικών και ανθρωπιστικών σπουδών. Στο παρόν κείµενο θα περιοριστούµε στην παράθεση παραδειγµάτων διαχρονικά επιφανών δηµιουργών. Ο Johan Sebastian Bach, για παράδειγµα, ακολούθησε µια συστηµατική διαδικασία µουσικής σύνθεσης. Η βασική του επιδίωξη συνδύαζε την 65

δηµιουργία πολιτιστικής αξίας για εκκλησιαστικούς σκοπούς και οικονοµικής αξίας για µια πλουσιοπάροχη προσωπική και οικογενειακή ζωή. Αντίθετα, ο διάσηµος συνθέτης Sergei Prokopief πρότασε την συνεχή δηµιουργία πολιτιστικής αξίας, ενώ o Igor Stravinsky έδειξε ειδική µέριµνα για την οικονοµική και οργανωτική διάσταση της τέχνης. 1.3.7 Πολιτιστικές βιοµηχανίες Ορισµός Η οικονοµική ορολογία που χρησιµοποιείται για την περιγραφή ενός βιοµηχανικού κλάδου περιλαµβάνει όρους όπως «προστιθέµενη αξία», «ηγέτιδα επιχείρηση» κ.λ.π. οι οποίοι φαντάζουν πεζοί και κενοί συναισθηµάτων σε σχέση µε τον ροµαντισµό της τέχνης. Από τη στιγµή όµως, που µια οµάδα ανθρώπων παράγει αγαθά για προσωπική κατανάλωση ή πώληση, δηµιουργείται αυτόµατα µια λειτουργία διαχωρισµένη σε οµάδες προϊόντων, παραγωγών, τοποθεσίας παραγωγής κ.ο.κ. Συνεπώς, η ανάλυση της λειτουργίας αυτής µε βάση το πρότυπο της βιοµηχανίας, δεν συνιστά ιδεολογική προτίµηση ή προσπάθεια στρέβλωσης της πραγµατικότητας, παρά την εφαρµογή ενός συνόλου συστηµατικών ερευνητικών εργαλείων µε συστηµατικό τρόπο στην αλυσίδα της παραγωγής, της κατανάλωσης και της ανταλλαγής πολιτιστικών προϊόντων και υπηρεσιών. Με βάση την επιχειρηµατολογία των προηγούµενων κεφαλαίων, γίνεται κατανοητό ότι η παραγωγή πολιτιστικών προϊόντων είναι µια διττή διαδικασία. Περιλαµβάνει το οικονοµικό και το πολιτιστικό µέρος της, την παραγωγή οικονοµικής και πολιτιστικής αξίας, αντίστοιχα. Στο σηµείο αυτό, 66 µε τη χρήση όρων οικονοµικής ανάλυσης όπως η «βιοµηχανία» επιχειρούµε την ερµηνεία της συνολικής πολιτιστικής δραστηριότητας µέσα από τη συγκεκριµένη οπτική γωνία. Προφανώς, δεν είναι η µοναδική διάσταση - συνυπάρχει µε την ψυχοκοινωνική και ιστορική διάσταση - αλλά αυτή που έχει αγνοηθεί ιδιαίτερα στην ελληνική βιβλιογραφία και εκπαιδευτική διαδικασία. Η οικονοµική θεωρία συνιστά µια αναλυτική µεθοδολογία που προσφέρει ένα συστηµατικό και µαθηµατικά συµπαγή τρόπο τεκµηρίωσης και ερµηνείας των αποτελεσµάτων - όχι τόσο των κινήτρων - της ανθρώπινης συµπεριφοράς. Επιπλέον, δεν στέκεται µόνο στην ερµηνεία της παρελθούσας και τρέχουσας πραγµατικότητας, αλλά προτείνει συγκεκριµένες ρεαλιστικές και εφαρµόσιµες λύσεις. Περιλαµβάνει, δηλαδή, µια δοµηµένη και συνεπή ανάλυση προτάσεων οικονοµικής πολιτικής. Θεµελιώδες σηµείο της ανάλυσής µας αποτελεί η διατύπωση ενός λειτουργικού ορισµού για τον όρο «πολιτιστική βιοµηχανία» ο οποίος πρέπει να πηγάζει από τον ορισµό του

πολιτιστικού αγαθού και υπηρεσίας. Η διαφορά των πολιτιστικών από τα κανονικά οικονοµικά αγαθά επικεντρώνεται στο γεγονός ότι η παραγωγή των πρώτων βασίζεται στην δηµιουργικότητα και ενσωµατώνει πνευµατική ιδιοκτησία σε συνδυασµό µε συµβολικό µήνυµα. Εποµένως, οι πολιτιστικές βιοµηχανίες δηµιουργούνται ως οµόκεντροι κύκλοι, όπου στην βασική δηµιουργική ιδέα (ή σύνολο ιδεών) προσθέτουµε νέα προϊόντα µε τη χρήση καινοτόµων µέσων, εισροών και µεθόδων. Στο κέντρο του κύκλου τοποθετούνται οι θεµελιώδεις τέχνες του χορού, της µουσικής, της λογοτεχνίας, των εικαστικών και της γλυπτικής, ενώ περιλαµβάνονται και οι καινοφανείς τέχνες του βίντεο και των διαφόρων ηλεκτρονικών πολυµεσικών εφαρµογών ( ιάγραµµα 1). Για παράδειγµα, στη µουσική βιοµηχανία πέρα από τους µουσικούς συνθέτες περιλαµβάνονται οι δισκογραφικές εταιρείες, οι τραγουδιστές, και οι στιχουργοί κ.ο.κ. Αν επεκτείνουµε τους οµόκεντρους κύκλους µπορούµε να περιλάβουµε βιοµηχανίες οι οποίες δεν παράγουν αποκλειστικά πολιτιστικά αγαθά και υπηρεσίες. Στην κατηγορία αυτή εµπίπτουν οι εκδόσεις βιβλίων, περιοδικών και εφηµερίδων, τα οπτικοακουστικά µέσα της τηλεόρασης, του κινηµατογράφου και του ραδιοφώνου ( ιάγραµµα 1). Είναι σαφές πως τα όρια γίνονται δυσδιάκριτα καθώς προσθέτουµε µεγαλύτερους κύκλους στον οµοκεντρικό σχηµατισµό µας. Ο ορισµός, όµως, των πολιτιστικών βιοµηχανιών δεν συνιστά ένα φυσικό απόλυτο νόµο, αλλά ένα ευέλικτο εργαλείο ανάλυσης, το οποίο χρησιµοποιείται κατά το δοκούν και η επιστηµονική αξία του - όπως άλλωστε σε κάθε επιστηµονική υπόθεση - αποτιµάται µε βάση τη συνέπεια της διασύνδεσης θεωρίας - πραγµατικότητας, υποθέσεων και στόχων προς επίτευξη. Στο τελευταίο οµόκεντρο κύκλο τοποθετούνται οι βιοµηχανίες που στην πραγµατικότητα λειτουργούν έξω από την πολιτιστική σφαίρα, αλλά στα προϊόντα τους συνυπάρχει πολιτιστικό περιεχόµενο. Στην κατηγορία αυτή ανήκει η διαφηµιστική παραγωγή, ο τουρισµός και οι υπηρεσίες αρχιτεκτονικής σχεδίασης. Ειδικότερα, η διαφήµιση βασίζεται σε µεγάλο βαθµό σε δηµιουργικές ιδέες οι οποίες συνήθως, επηρεάζουν τα είδη και τις συµπεριφορές συγκεκριµένων οµάδων ατόµων, ενώ µερικές υποκατηγορίες του τουριστικού προϊόντος βασίζονται αποκλειστικά στο πολιτιστικό περιεχόµενο (π.χ. θρησκευτικός και περιηγητικός τουρισµός). Η αρχιτεκτονική πέρα από τη λειτουργική αποστολή της, περιλαµβάνει τη δηµιουργικότητα και την αισθητική αντίληψη σε ατοµικό και κοινωνικό επίπεδο. Ήδη όµως στο σηµείο αυτό βρισκόµαστε στα όρια του ορισµού και της περιγραφής της πολιτιστικής βιοµηχανίας. Αν όµως, επεκταθούµε περαιτέρω υπάρχει ο κίνδυνος να καταλήξουµε σε µια καθολική έννοια, χωρίς ουσιαστικό περιεχόµενο και αναλυτική λειτουργικότητα. 67

ιάγραµµα 1 Στο κέντρο των οµόκεντρων κύκλων απεικονίζονται οι βασικές πολιτιστικές βιοµηχανίες. Στην πράξη αντιµετωπίζουµε σηµαντική δυσκολία στη µέτρηση των βασικών µεγεθών στις επιµέρους πολιτιστικές βιοµηχανίες. Αναλυτικότερα, στην περίπτωση του συνολικού παραγόµενου προϊόντος, ο τρόπος µέτρησης περιλαµβάνει συνήθως διαφορετικές βάσεις υπολογισµού, όπως ενδεικτικά, τα συνολικά έσοδα από εισιτήρια, ο αριθµός των παραστάσεων, τα συνολικά έσοδα από µουσικά ή τηλεοπτικά δικαιώµατα και οι συνολικές πωλήσεις µιας έκθεσης, ενός φεστιβάλ ή µίας συναυλίας. Η µέτρηση και η συγκριτική ανάλυση γίνεται πιο δυσχερής στην περίπτωση της απασχόλησης στη βιοµηχανία του πολιτισµού, διότι η πλειοψηφία των καλλιτεχνών είναι αυτοαπασχολούµενοι ή πολυ-απασχολούµενοι σε µη-καλλιτεχνικές εργασίες. Επιπλέον, δεν είναι ξεκάθαρο αν πρέπει να υπολογίσουµε στο συνολικό προϊόν τον πολιτισµό τις αµοιβές των εργαζοµένων οι οποίοι απασχολούνται στην πολιτιστική βιοµηχανία σε µη καλλιτεχνική εργασία, όπως λογιστές, τεχνικοί διευθυντές κ.λ.π. Στο επίπεδο των 68

συναλλαγών και του εµπορίου πολιτιστικών αγαθών ανακύπτουν, επίσης, θέµατα προσδιορισµού των ποσοτικών δεδοµένων διότι στην πλειοψηφία των περιπτώσεων πραγµατοποιούνται αγοραπωλησίες πνευµατικών δικαιωµάτων ιδιοκτησίας και σε µικρότερο βαθµό φυσικών αγαθών. Στη µουσική βιοµηχανία, επί παραδείγµατι, η συνολική αξία των εξαγωγών περιλαµβάνει έσοδα από δικαιώµατα που απολαµβάνουν οι συνθέτες, οι παραγωγοί, οι στιχουργοί και οι τραγουδιστές επαυξηµένα από τα έσοδα από την πώληση των οπτικών δίσκων (CDs). 69

η διεθνής εµπειρία 70

2. Ευρώπη 2.1 Ευρώπη και πολιτιστική δραστηριότητα Αναµφισβήτητα ο σαφής προσδιορισµός της έννοιας του πολιτισµού είναι µια δύσκολη υπόθεση, η οποία περιπλέκεται ακόµη περισσότερο όταν µπαίνει στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κατ επέκταση σε ένα πλέγµα παγκοσµιοποίησης. Η πολιτιστική πολιτική παραµένει ένα εργαλείο στα χέρια των κυβερνήσεων των κρατών µελών, πάντοτε σε συνάρτηση µε τις εθνικές βραχυπρόθεσµες οικονοµικές προτεραιότητες. Η πραγµατικότητα αυτή έχει ως αποτέλεσµα την αδυναµία άµεσης υλοποίησης των στόχων εκείνων που αντιστοιχούν στη διαµόρφωση κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας και αντανακλούν την ενωτική διάσταση των σύγχρονων ευρωπαϊκών πολιτιστικών προτεραιοτήτων. Έχει τεθεί το θέµα του κατά πόσο υπάρχει ένας κοινός ευρωπαϊκός πολιτισµός ή πολλοί διαφορετικοί οι οποίοι προσδιορίζονται µε γεωγραφικά, εθνικά, οικονοµικά και κοινωνικά κριτήρια. Ωστόσο, µέχρι σήµερα η ευρωπαϊκή ιστορία κατέδειξε ότι η τέχνη, τα µέσα επικοινωνίας και η πολιτιστική κληρονοµιά δεν πρέπει να προσεγγίζονται ως διακριτές δράσεις, αλλά ως ένα κοινό αποτέλεσµα συµπλεκόµενων διαδράσεων. Μια τέτοια διαπίστωση επιτρέπει στους ευρωπαίους πολίτες να αποδέχονται και να διατηρούν την πολιτιστική τους κληρονοµιά, ενώ δεν παρατηρούνται κενά και αποστάσεις στον πολιτισµικό προσδιορισµό των γενεών. Η ανάπτυξη πολιτικών πολιτισµού στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης αναγεννά την κοινή συνείδηση στους ευρωπαίους και ταυτόχρονα διαµορφώνει προϋποθέσεις θεσµικής αναγνώρισης της ισχυρής περιφερειακής διάστασης στην κοινή πολιτισµική και πολιτική ευρωπαϊκή ταυτότητα. Είναι προφανές πια ότι στην ευρωπαϊκή περίπτωση ο πολιτισµός λειτουργεί ως ένα είδος ισχυρού καταλύτη ταυτότητας. Οι παραγόµενες ευρωπαϊκές πολιτισµικές αξίες µπορούν φυσικά να παράγουν συγκρούσεις και διαιρέσεις αντί της κοινωνικής αρµονίας και της αµοιβαίας ανοχής. Το στοιχείο που πρέπει να προαχθεί είναι ο κοινός χαρακτήρας των ευρωπαϊκών πολιτισµικών αξιών µέσα από την προαγωγή της πολυπολιτισµικής ποικιλότητας, που χαρακτηρίζει τη σηµερινή Ευρώπη. Γεγονός που θα αποτρέψει τη µετατροπή της Ευρώπης σε µια κλασσική περίπτωση εθνικού κράτους, που αγωνιά για την πολιτισµική διαιρετότητά του. 71

2.2 Ιστορική αναδροµή της ευρωπαϊκής ιδέας Ιστορικά, η ευρωπαϊκή ιδέα και οι ποικίλες πολιτισµικές πτυχές της έχουν γνωρίσει πολλές εκφράσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η διαίρεσή της ρωµαϊκής αυτοκρατορίας σε δυτική και ανατολική (βυζαντινή) και το σχίσµα της ρωµαιοκαθολικής και της ορθόδοξης χριστιανικής εκκλησίας. Η Ευρώπη στην πραγµατικότητα αρχίζει να αποκτά τη σηµερινή πολιτική και πολιτισµική της διάσταση από την εποχή των επιγόνων του Καρλοµάγνου (8 ος µ.χ. αιώνας) που προσπάθησαν να συστήσουν τη υτική Αυτοκρατορία. Η ανασύνταξη αυτού του νέου πολιτισµικού και πολιτικού χώρου θεωρείται και ως µια αναγκαιότητα λόγω των απειλών που εξέφρασαν η άνοδος του Ισλάµ και η συγκρότηση της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας Οι απόπειρες ολοκλήρωσης της ευρωπαϊκής ενότητας συνεχίστηκαν µέσα από τις ισπανικές, τις πορτογαλικές, τις γαλλικές (Ναπολεόντεια περίοδος) και τις αγγλικές πρωτοβουλίες που απέβλεπαν στην ενότητα υπό το καθεστώς επιβολής ενός ισχυρού. Την αντίληψη αυτή της επιβολής εξέφρασαν ως επί το πλείστον και οι δύο παγκόσµιοι πόλεµοι του 20 ου αιώνα. Το δεύτερο µάλιστα ήµισυ του 20 ου αιώνα σηµαδεύεται από τη θεσµική οργάνωση του ευρωπαϊκού χώρου, που εδράζεται σε µεγάλο βαθµό και στη σύνθεση των ευρωπαϊκών πολιτισµικών ιδιαιτεροτήτων αλλά και εκφράζει τις επιπτώσεις των ιστορικών εξελίξεων. Αυτό έχει ως συνέπεια να δηµιουργηθούν η Ευρωπαϊκή ένωση/κοινότητα, που εδαφικά αντιστοιχεί στις διεκδικήσεις της ναπολεόντειας αντίληψης. Το Συµβούλιο της Ευρώπης, που αντιστοιχεί στην πολιτιστική συγγένεια των ευρωπαϊκών εθνικών κρατών της εποχής του ιαφωτισµού. Τέλος, το ΝΑΤΟ και ο ΟΟΣΑ εκφράζουν την οικουµενική Ευρώπη. Η πολιτισµική διαφορετικότητα που παρατηρείται στον ευρωπαϊκό χώρο αναδείχθηκε σε πηγή συγκρούσεων. Η ευρωπαϊκή ενότητα συχνά ερµηνεύεται ως µέσο άσκησης πιέσεων στην ικανότητα µαζικής επικοινωνίας αλλά και ως πρόκληση κινδύνων για την κοινωνική σταθερότητα στα ευρωπαϊκά κράτη. Οι τοπικές ιδιαιτερότητες καθώς και οι πολιτισµικές παραδόσεις δεν επιτρέπουν την απόλυτη επιβολή της εξισωτικής διάθεσης των ευρωπαϊκών εθνικών κρατών. Στα τελευταία χρόνια του Ψυχρού πολέµου (δεκαετία του 1980) η απόπειρα θεµελίωσης της αλληλεγγύης µεταξύ των ευρωπαϊκών λαών πάνω στον πολιτισµό και στα αισθήµατα θεωρήθηκε παραλογισµός. Ο ιδεολογικός παροξυσµός της ανατολής περί πίστης στα σοσιαλιστικά ιδεώδη αλλά και η ιδιορρυθµία της διαδικασίας ολοκλήρωσης της προσέγγισης των δυτικοευρωπαϊκών κρατών να στηρίζεται διαρκώς σε απλές οικονοµικές προτεραιότητες κρίθηκαν ως οι κύριοι λόγοι αποτροπής µιας ενδεχόµενης 72

σύγκλισης των δύο ευρωπαϊκών χώρων. Η αντιπαράθεση αυτή δικαιολογεί απόλυτα την έκπληξη αλλά και το πάθος της αποδοχής απέναντι στη γκορµπατσοφική θέση περί οικοδόµησης κοινού ευρωπαϊκού σπιτιού. Σήµερα γίνεται κοινά αποδεκτή η θέση ότι οι πολιτικές αποφάσεις, οι οικονοµικές πρωτοβουλίες και οι κοινωνικές µεταρρυθµίσεις έχουν περισσότερες πιθανότητες επίτευξης των στόχων τους εάν κατορθώσουν να έχουν και πολιτισµική εκφορά στα συµφέροντα και τις διεκδικήσεις των πολιτών. Μέσα στο κλίµα αυτό δοµήθηκε η σχέση πολιτισµού και ανάπτυξης από διεθνείς οργανισµούς όπως η UNESCO ή ο Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών (ΟΗΕ). Οι παράµετροι που θεωρούνται ότι επηρεάζουν την παραπάνω σχέση είναι πολιτισµικοί και κοινωνικοί παράγοντες που συνδέονται µε την ανάπτυξη στον πολιτισµό, η διάδραση πολιτισµού και αναπτυξιακών προτύπων, αλλά και η σηµασία του πολιτισµού για τη διεθνή οικονοµική συνεργασία. 2.3 ιαχείριση ευρωπαϊκού πολιτισµού Η σύγχρονη ευρωπαϊκή δηµοκρατία υποστηρίζει την αποκέντρωση της πολιτιστικής ευθύνης προς όφελος των τοπικών και περιφερειακών αρχών. Η πολιτιστική πολιτική στη σηµερινή δηµοκρατική Ευρώπη βασίζεται σε τέσσερις αρχές: την πολιτισµική ταυτότητα, την πολιτισµική ποικιλότητα, τη δηµιουργικότητα και τη συµµετοχή. Η κύρια αποστολή των περί τον πολιτισµό πολιτικών είναι η επ(ανακάλυψη) ή η (επανα)βεβαίωση της ταυτότητας. Βέβαια, οι ευρωπαϊκές πολιτικές για τον πολιτισµό διακρίνονται για την ποικιλότητα των εννοιών που τις προσδιορίζουν: πολιτισµική ποικιλότητα, πολυπολιτισµικότητα, πολιτιστική ταυτότητα. Στον ευρωπαϊκό χώρο έχουν δηµιουργηθεί πολλές διαφορετικές ταυτότητες, που όµως κάθε µια από αυτές έχουν συµβάλλει µε την δική της ιδιοτυπία στην επίτευξη συνοχής µεταξύ των ευρωπαίων εταίρων χρησιµοποιώντας µάλιστα ποικιλόµορφους δεσµούς, οικονοµικούς ή και πολιτικούς. 73

2.4 Φορείς της ευρωπαϊκής πολιτιστικής πολιτικής Τρεις συλλογικές δοµές λειτουργούν σε διευρωπαϊκό επίπεδο αναλαµβάνοντας δράση για τα ευρωπαϊκά πολιτιστικά ζητήµατα: το συµβούλιο της Ευρώπης, η ΟΥΝΕΣΚΟ (UNESCO) που είναι ο εκπαιδευτικός, επιστηµονικός και πολιτιστικός οργανισµός των Ηνωµένων Εθνών) και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρακάτω παρατίθενται κάποιες πληροφορίες για καθένα από αυτά και κάποιες από τις πιο αξιοσηµείωτες δράσεις τους, ορισµένες από τις οποίες βρήκαν εφαρµογή και στη χώρα µας. 2.4.1 Συµβούλιο Ευρώπης Το συµβούλιο της Ευρώπης προέκυψε από την προσπάθεια δέκα ευρωπαϊκών κρατών, ανάµεσα τους και η Ελλάδα, να διαφυλάξουν τη βαθύτατα κλονισµένα µετά τον Β Παγκόσµιο πόλεµο πίστη στην Ευρωπαϊκή ειρήνη, το κράτος δικαίου και τον σεβασµό των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Από την υπογραφή του Καταστατικού Ίδρυσης στο Λονδίνο, στις 5 Μαρτίου 1949, µέχρι σήµερα, αριθµεί συνολικά 43 κράτη- µέλη, πέρασε διαδοχικές φάσεις αναδιοργάνωσης και επαναπροσδιορισµού. Ωστόσο στις µέρες µας κατόρθωσε να διαµορφώσει έναν ενιαίο άξονα για τη διαχείριση προγραµµάτων προστασίας της πολιτιστικής και αρχαιολογικής κληρονοµιάς. Ένα από τα ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα προγράµµατα για την προώθηση των διευρωπαϊκών πολιτιστικών σχέσεων το οποίο θα µπορούσε να αποτελέσει και ένα υπόδειγµα συνεργασίας µεταξύ των πολιτιστικών φορέων στην ελληνική περιφέρεια είναι το πρόγραµµα του «διαπολιτιστικού διαλόγου» (Intercultural dialogue). Intercultural dialogue Πιο συγκεκριµένα, ο αυξανόµενος αριθµός των πολιτικών και κοινωνικών συγκρούσεων τα τελευταία χρόνια, ο οποίος προκύπτει από τις πολιτιστικές διαφορές, έκανε πιο επιτακτική την ανάγκη για «πολιτιστική ειρήνη». Το συµβούλιο της Ευρώπης έχει επανειληµµένως υπογραµµίσει την ανάγκη για ανοχή και την ανάπτυξη πρακτικών για την επίτευξη της καλής γειτνίασης µεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών και των πολιτών τους. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο το Συµβούλιο της Ευρώπης προώθησε το πρόγραµµα ιαπολιτιστικού ιαλόγου και Αποφυγής Συγκρούσεων (Intercultural Dialogue and 74

Conflict Prevention). Πρόκειται για ένα πρόγραµµα το οποίο παρέχει ενηµέρωση από µια µεγάλη ποικιλία ερευνητικών τοµέων που κάνουν αναγωγές στον πολιτισµό και προωθεί µέσα από τη συνεργασία επιστηµόνων από διαφορετικές χώρες να ανταλλάξουν πληροφορίες. Τριανταέξι (36) χώρες µέχρι στιγµής τηρούν τις προϋποθέσεις για να συµµετέχουν σ αυτό το πρόγραµµα πολιτιστικής συνεργασίας. Η Ελλάδα είναι µέσα σε αυτές [www.culturalpolicies.net]. ΟΥΝΕΣΚΟ Σε αντίθεση µε το συµβούλιο της Ευρώπης που έχει κυρίως ευρωπαϊκό χαρακτήρα, ο Εκπαιδευτικός, Επιστηµονικός και Πολιτιστικός Οργανισµός των Ηνωµένων Εθνών εµπλέκει στις δράσεις του κράτη από όλο τον κόσµο. Ανταποκρινόµενη στο ευρύ πεδίο που την αφορά η Ουνέσκο έχει αναπτύξει διαφορετικές µορφές δράσης, οι σηµαντικότερες από τις οποίες µπορούν να συνοψιστούν ως εξής: α. καθιέρωση διεθνών κανόνων πολιτιστικής συνεργασίας µέσω συµφωνιών, συµβάσεων, συστάσεων, συνεδρίων και συναντήσεων β. προγράµµατα πολυετούς διάρκειας γ. εκδόσεις σε έντυπη και ηλεκτρονική µορφή δ. υπηρεσίες τεχνικής και συµβουλευτικής φύσης προς τα µέλη κράτη ε. ειδικές οικονοµικές εισφορές και ενισχύσεις (π.χ. υποτροφίες) στ. βραβεία(π.χ. το βραβείο της λογοτεχνίας η. συµβολικές δράσεις. το ιεθνές Ταµείο της Ουνέσκο για την Προώθηση του Πολιτισµού (IFPC) Η αρχική ιδέα διατυπώθηκε το 1970 και αφορούσε τη δηµιουργία µιας διεθνούς τράπεζας για τον πολιτισµό. Τελικά κατέληξε στη δηµιουργία του Ταµείου για την Προώθηση του πολιτισµού το 1974. Το Ταµείο είναι µοναδικό µε την έννοια ότι είναι το µόνο όργανο της Ουνέσκο που διοικείται από αυτόνοµο 15µελές συµβούλιο, µε προσωπικότητες διεθνούς κύρους από το χώρο του πολιτισµού και λειτουργεί στη βάση απευθείας επαφών µε ιδιωτικά και δηµόσια ιδρύµατα, οµάδες και κινήσεις ιδιωτών. Η ενδυνάµωση της πολιτιστικής διάστασης της ανάπτυξης υπήρξε το σπουδαιότερο κίνητρο για τη δηµιουργία του Ταµείου, το οποίο αρχικά ενισχύθηκε από εισφορές των κρατών µελών 75

και οργανισµών (µεταξύ αυτών και του ιδρύµατος Α. Γ. Λεβέντη). Μέχρι σήµερα έχει στηρίξει περίπου 273 προγράµµατα σε 85 διαφορετικές χώρες. Η δράση του επεκτείνεται και σε άλλους τοµείς όπως η λογοτεχνία και η ενθάρρυνση της καλλιτεχνικής δηµιουργίας. Μια εικόνα από την επίσηµη ιστοσελίδα της Ουνέσκο. 2.4.2 Ευρωπαϊκή Ένωση Το ενδιαφέρον της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον πολιτισµό αναπτύχθηκε σε άµεση συνάρτηση µε τις οικονοµικές και κοινωνικές εξελίξεις της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης τόσο ως προς την ενιαία αγορά όσο και ως προς τον τοµέα της κοινωνικής πολιτικής. 76

Η συµβολή «στην ανάπτυξη των πολιτισµών των κρατών µελών» (συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, άρθρο 3, 1958) αναφέρεται µεταξύ άλλων στους σκοπούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε κάποιο σηµείο εκφράζεται η επιθυµία για «βαθύτερες σχέσεις αλληλεγγύης µεταξύ των λαών» και ο σεβασµός για «την ιστορία, τον πολιτισµό και τις παραδόσεις τους». Ωστόσο η κοινοτική δράση στον τοµέα του πολιτισµού θεσµοθετήθηκε µόλις το 1993, µε την επικύρωση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία περιλαµβάνει ξεχωριστά τίτλο για τον πολιτισµό (Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, Τιτλος ΙΧ, άρθρο 128, 1993). EUROCULT21 COMPENDIUM, ένα πρόγραµµα για τον πολιτιστικό σχεδιασµό Το πρόγραµµα EUROCULT21 στοχεύει στην προώθηση των συζητήσεων κατά την ανταλλαγή απόψεων όσον αφορά στις καλύτερες πρακτικές και τη διάχυση των γνώσεων σχετικά µε το ρόλο που παίζει ο τοµέας του πολιτισµού στις κυβερνητικές αποφάσεις. Το πρόγραµµα καλύπτει ερευνητικά τους τοµείς που ξεκινούν από τους κοινωνικούς στόχους σε επίπεδο αστικό (θεσµικές πολιτιστικές εφαρµογές και προγράµµατα) και φτάνει ως την τεκµηρίωση µιας µεθοδολογίας σχετικής µε το παραπάνω ζήτηµα (στρατηγικός σχεδιασµός ή δηµόσιες-ιδιωτικές συνεργασίες). Επιπλέον, πρόκειται για ένα πρόγραµµα που ενισχύει οικονοµικά την έρευνα και λαµβάνει υπόψη του τις ανάγκες που σχετίζονται µε την πολιτιστική πολιτική που θα ακολουθείται τα επόµενα χρόνια. Χαρακτηριστικό του προγράµµατος είναι η διαµόρφωση καινοτοµιών όσον αφορά στις πολιτιστικές πολιτικές σχετικά µε την συνεργασία τόσο µεταξύ ευρωπαϊκών πόλεων όσο και µεταξύ των πανεπιστηµιακών κέντρων. Τέλος, στόχος του EUROCULT21 είναι να κάνει µια σειρά ολοκληρωµένων και ξεκάθαρων προτάσεων πάνω στις πολιτιστικές αρχές για τα Ευρωπαϊκά Ινστιτούτα και τα κράτη µέλη. [www.eurocult21.org] 2.5 Σχέδια µελλοντικής δράσης για την πολιτιστική πολιτική και το πρόγραµµα Πολιτισµός 2000. Με απόφασή του για το µέλλον της πολιτιστικής δράσης (22/9/1997), το Συµβούλιο της Ευρώπης ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παρουσιάσει µια «συνολική και διαφανή κατευθυντήρια προσέγγιση για την πολιτιστική δράση, που θα περιλαµβάνει 77

µεταξύ άλλων, τη θέσπιση ενός ενιαίου µέσου προγραµµατισµού και χρηµατοδότησης». Το νέο πρόγραµµα-πλαίσιο «Πολιτισµός 2000» διαµορφώθηκε µε βάση το έγγραφο προσανατολισµού της επιτροπής και τα συµπεράσµατα του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Φόρουµ που οργανώθηκε στο πλαίσιο αυτό (Βρυξέλλες. Ιανουάριος 1999) (Πρώτο πρόγραµµα-πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για τον Πολιτισµό, 2000-2004). Το νέο πρόγραµµα µε προϋπολογισµό 167 εκατ. ευρώ, αναπτύσσεται σύµφωνα µε δυο βασικούς άξονες: α. τη συνοχή των κοινοτικών ενεργειών στο πλαίσιο ενιαίου προγραµµατισµού και χρηµατοδότησης, το οποίο αντικαθιστά τα υπάρχοντα προγράµµατα. β. τη ρητή ενσωµάτωση του πολιτισµού στις κοινοτικές τοµεακές πολιτικές. 2.6 Περιφερειακή πολιτική Ως αυτό το σηµείο εξετάστηκε σε ένα πρώτο επίπεδο η πολιτιστική πολιτική της Ευρώπης εν γένει. Αναφέρθηκαν τα όργανα τα οποία είναι υπεύθυνα για την άσκησή της, αλλά και συγκεκριµένα προγράµµατα τα οποία λειτούργησαν ως παραδείγµατα εφαρµογής πολιτιστικής πολιτικής. Στη συνέχεια θα γίνει αναφορά στον τοµέα της περιφερειακής πολιτικής σε θέµατα πολιτισµού. Για να επιτευχθεί αυτό πιο ολοκληρωµένα παρατίθενται πληροφορίες για το Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, τους στόχους και τις δυνατότητες ανάπτυξης που παρέχει στις αποµακρυσµένες από τα αστικά κέντρα περιοχές και στο πρόγραµµα INTERREG III το οποίο ουσιαστικά αποτελεί µια δυναµική εφαρµογή των στόχων του ΕΤΠΑ. 2.6.1 Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) Σκοπός του Ευρωπαϊκού Ταµείου Περιφερειακής Ανάπτυξης είναι η προώθηση της οικονοµικής και κοινωνικής συνοχής µε τη διόρθωση των κυριότερων περιφερειακών ανισορροπιών και τη συµµετοχή στην ανάπτυξη και στην αναδιάρθρωση των περιφερειών, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα συνέργια µε τις παρεµβάσεις των άλλων διαρθρωτικών ταµείων. Ο κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1261/1999 προβλέπει ότι το ΕΤΠΑ παρεµβαίνει στο πλαίσιο του Στόχου1 και του Στόχου 2 των κοινοτικών πρωτοβουλιών για τη διασυνοριακή, διεθνική 78

και διαπεριφερειακή συνεργασία (INTERREG III) και την οικονοµική και κοινωνική αναζωογόνηση των πόλεων και των περιοχών που αντιµετωπίζουν προβλήµατα (URBAN II), καθώς και στις καινοτόµες ενέργειες και στα µέτρα τεχνικής βοήθειας που θεσπίστηκαν από τον γενικό κανονισµό. Για τη µείωση της διαφοράς των επιπέδων ανάπτυξης στις διάφορες περιφέρειες και της καθυστέρησης των πλέον µειονεκτικών περιοχών ή νησιών, συµπεριλαµβανοµένων των αγροτικών περιοχών, το ΕΤΠΑ συµβάλλει στην αρµονική, ισορροπηµένη και διαρκή ανάπτυξη των οικονοµικών δραστηριοτήτων, στον υψηλό βαθµό ανταγωνιστικότητας, στο υψηλό επίπεδο απασχόλησης και προστασίας του περιβάλλοντος και στην ισότητα µεταξύ ανδρών και γυναικών. Για την επίτευξη της αποστολής υπέρ της περιφερειακής ανάπτυξης, το ΕΤΠΑ συµµετέχει στη χρηµατοδότηση των ακόλουθων µέτρων: παραγωγικές επενδύσεις που επιτρέπουν τη δηµιουργία ή τη διατήρηση σταθερών θέσεων απασχόλησης επενδύσεις σε έργα υποδοµής που συµβάλλουν, στις περιφέρειες του στόχου 1, στην ανάπτυξη, στη διαρθρωτική προσαρµογή, στη δηµιουργία και τη διατήρηση θέσεων απασχόλησης και σε όλες τις επιλέξιµες περιφέρειες, στη διαφοροποίηση, στην αναζωογόνηση, στην άρση της αποµόνωσης και στην ανακαίνιση των οικονοµικών εγκαταστάσεων και των παρακµαζουσών βιοµηχανικών περιοχών, των αστικών περιοχών που βρίσκονται σε παρακµή καθώς και των αγροτικών περιοχών και των περιοχών που εξαρτώνται από την αλιεία. Οι εν λόγω επενδύσεις µπορούν επίσης να εστιαστούν στην ανάπτυξη των διευρωπαϊκών δικτύων στους τοµείς των µεταφορών, των τηλεπικοινωνιών και της ενέργειας στις περιφέρειες του στόχου 1 ανάπτυξη του ενδογενούς δυναµικού µε µέτρα ενίσχυσης των πρωτοβουλιών τοπικής ανάπτυξης και απασχόλησης και των δραστηριοτήτων των µικροµεσαίων επιχειρήσεων οι εν λόγω ενισχύσεις αφορούν την παροχή υπηρεσιών στις επιχειρήσεις, τη µεταφορά των τεχνολογιών, την ανάπτυξη των χρηµατοδοτικών µέσων, τις άµεσες ενισχύσεις στις επενδύσεις, την πραγµατοποίηση υποδοµών γειτονίας και την ενίσχυση των διαρθρώσεων των υπηρεσιών γειτονίας επενδύσεις στους τοµείς της παιδείας και της υγείας, µόνο στο πλαίσιο του στόχου 1. 79

Οι τοµείς που ενισχύονται από τα εν λόγω µέτρα είναι ιδίως η ανάπτυξη παραγωγικού περιβάλλοντος, η έρευνα και η τεχνολογική ανάπτυξη, η ανάπτυξη της κοινωνίας της πληροφορίας, η προστασία και η βελτίωση του περιβάλλοντος, η ισότητα µεταξύ ανδρών και γυναικών όσον αφορά την απασχόληση, και η διασυνοριακή, διεθνική και διαπεριφερειακή συνεργασία. Σύµφωνα µε τον γενικό κανονισµό, η κοινοτική πρωτοβουλία INTERREG III καθώς και οι καινοτόµες ενέργειες (µελέτες, πρότυπα σχέδια και ανταλλαγή εµπειριών) που υπάγονται στον τοµέα της περιφερειακής ή τοπικής ανάπτυξης χρηµατοδοτούνται µόνο από το ΕΤΠΑ. Ωστόσο, το πεδίο εφαρµογής του εν λόγω Ταµείου µπορεί να διευρυνθεί σε εκείνο των άλλων διαρθρωτικών ταµείων για να καλύψει τα αναγκαία µέτρα για την εφαρµογή των προγραµµάτων πρωτοβουλίας ή του σχετικού πρότυπου σχεδίου. Η θέσπιση των λεπτοµερειών εφαρµογής του κανονισµού ΕΤΠΑ µπορεί να πραγµατοποιηθεί µετά από γνωµοδότηση της επιτροπής για την ανάπτυξη και την ανασυγκρότηση των περιφερειών [www.european-heritage.net]. 2.6.2 INTERREG ΙΙΙ Στόχος του προγράµµατος είναι η ενίσχυση της οικονοµικής και κοινωνικής συνοχής στα πλαίσια της Κοινότητας µέσω διασυνοριακής, διεθνικής και διαπεριφερειακής συνεργασίας και ενθάρρυνση της ενοποίησης και της ισόρροπης ανάπτυξης του ευρωπαϊκού εδάφους. Τα εθνικά σύνορα χωρίζουν οικονοµικά, κοινωνικά και πολιτιστικά τις παραµεθόριες κοινότητες και αποτελούν εµπόδιο για µια συνεπή διαχείριση των εδαφών. Στο παρελθόν, οι εθνικές πολιτικές παραµέλησαν συχνά αυτές τις περιοχές, που θεωρούνται ως περιφερειακές στα πλαίσια του εθνικού εδάφους. Όµως, η Ενιαία Αγορά και η Οικονοµική και Νοµισµατική Ένωση (ΟΝΕ) καθώς επίσης και η προοπτική της διεύρυνσης ανατρέπουν βαθµιαία αυτήν την τάση και τοποθετούν τη διασυνοριακή συνεργασία ανάµεσα στις σηµαντικές προκλήσεις της µελλοντικής ενοποίησης της Ένωσης. Σύµφωνα µε τη γενική νοµοθεσία που αφορά τα ιαρθρωτικά Ταµεία, η κοινοτική πρωτοβουλία INTERREG διατηρείται. Αυτή η τρίτη φάση ξεκινά µετά την επιτυχία του INTERREG Ι (1989-1993) και του INTERREG ΙΙ (1994-1999). Για την περίοδο 2000-2006, το INTERREG ΙΙΙ διαθέτει συνολικό προϋπολογισµού 4.875 εκατοµµύρια ευρώ που επιβαρύνουν 80

αποκλειστικά το ΕΤΠΑ. Ο προϋπολογισµός αυτός κατανέµεται σε πιστώσεις που έχουν εγκριθεί από την Επιτροπή για κάθε κράτος µέλος, αλλά στο επίπεδο προγραµµάτων πίστωσης είναι συνολικός για το σύνολο κάθε ζώνης συνεργασίας χωρίς κατανοµή ανά χώρα. Κάθε κοινοτική χρηµατοδότηση στα πλαίσια του INTERREG ΙΙΙ πραγµατοποιείται µε βάση τον τοµέα εφαρµογής των διαρθρωτικών ταµείων και των διατάξεων σχετικά µε την επιλεξιµότητα των δαπανών. Η κοινοτική πρωτοβουλία συγχρηµατοδοτείται από τα κράτη µέλη και την Επιτροπή. Η συµβολή του ΕΤΠΑ ανέρχεται µέχρι το 75% του συνολικού κόστους στις περιοχές του Στόχου 1 και µέχρι το 50% σε άλλες επιλέξιµες περιοχές. Με την προοπτική της διεύρυνσης, η νέα φάση του INTERREG αποδίδει ιδιαίτερη σηµασία στα εξωτερικά σύνορα της Κοινότητας. Ενθαρρύνεται έντονα η συνεργασία στην οποία συµµετέχουν οι εξαιρετικά αποµακρυσµένες περιοχές, τα Βαλκάνια και οι νησιωτικές περιοχές [www.scadplus.net]. 2.7 Παράδειγµα καλής πρακτικής περιφερειακού πολιτιστικού προγραµµατισµού Το Ευρωπαϊκό ίκτυο για την Παγκόσµια κληρονοµιά (ΗΕRΕΙΝ) είναι ένα σύστηµα πληροφοριών του Συµβουλίου της Ευρώπης που συνδέει τα υπουργεία όλων των ευρωπαϊκών κρατών τα οποία είναι υπεύθυνα για ζητήµατα που αφορούν του πολιτισµό και την πολιτιστική κληρονοµιά. Αρχικά, ιδρύθηκε για να παρακολουθεί και να φροντίζει αν εφαρµόζονται τα αποτελέσµατα συνδιασκέψεων και συνθηκών που υπογράφονται µεταξύ των κρατών και αφορούν σε θέµατα που εµπίπτουν στην αρχιτεκτονική και την αρχαιολογική κληρονοµιά, ενώ είναι ένας επίσηµος οργανισµός που παρακολουθεί στενά τα αποτελέσµατα του Παγκοσµίου Συνεδρίου για την Πολιτιστική Κληρονοµιά στην Ευρώπη που οργανώνεται από την UNESCO. Η τράπεζα πληροφοριών του ΗΕRΕΙΝ, η οποία ενηµερώνεται απευθείας από το δίκτυο σε παγκόσµιο επίπεδο από τις ίδιες τις χώρες-µέλη, περιέχει πληροφορίες για διάφορους πολιτιστικούς τοµείς οι οποίοι έχουν χωριστεί σε 9 πεδία: 1. Αλλαγή οπτικής όσον αφορά τη στρατηγική της πολιτιστικής κληρονοµιάς. 81

2. Πολιτιστικοί οργανισµοί και άνθρωποι. 3. Οικονοµική πολιτική. 4. Γνώση και προστασία. 5. Συντήρηση και διαχείριση (management). 6. Πρόσβαση και ερµηνεία στη πολιτιστική πληροφορία και το προϊόν αυτό καθαυτό. 7. Ψηφιοποίηση. 8. Στατιστικά δεδοµένα που αφορούν σε πολιτιστικά θέµατα. 9. Παγκόσµια κληρονοµιά. Σε πρώτο επίπεδο το πρόγραµµα αυτό αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγµα ανταλλαγής πληροφοριών που σχετίζονται µε πολιτιστικά θέµατα. Για το λόγο αυτό θα µπορούσε να θεωρηθεί ένα υπόδειγµα το οποίο θα ήταν δυνατόν να εφαρµοστεί και στην Ελληνική Περιφέρεια, δηµιουργώντας µια κοινή πολιτιστική διαδικτυακή πλατφόρµα επικοινωνίας και ενηµέρωσης για τους πολιτιστικούς φορείς. Η βάση αυτή θα µπορούσε να ενηµερώνεται ανά τακτά χρονικά διαστήµατα και να αποκτήσει αργότερα πιο λειτουργικό σχεδιασµό, ώστε να µπορεί να απευθύνεται και να καλύπτει τις ανάγκες των πολιτών [www.scadplus.net]. 2.8. Στατιστικές µελέτες Υπάρχει µια πληθώρα στατιστικών µελετών που αναφέρονται σε ζητήµατα που έχουν να κάνουν µε τον πολιτισµό, τη διαχείριση και την οικονοµική του υπόσταση. Η χρήση τους δίνει εµπεριστατωµένα στοιχεία σχετικά µε την επιτυχία που µπορεί να έχει η πολιτιστική πολιτική ενός κράτους µέσα από συγκρίσεις και παραλληλισµούς µε άλλα κράτη. 2.8.1 Πίνακας τιµών πολιτιστικών προϊόντων Μεταβολές στις τιµές και τις υπηρεσίες των αγαθών που σχετίζονται µε τον πολιτισµό και την ψυχαγωγία 82

Index αλλαγών τιµών All Consumer Prices (COICOP No. 01-12) Recreation and Culture (No. 09) Euro-Zone 2,3 0,2 EU25 (EICP) 2,1 0,0 Hungary 7,2 4,7 Slovenia 3,7 4,3 Cyprus 2,8 4,1 Latvia 7,8 4,1 Slovakia 7,0 3,3 Greece 2,8 2,9 Italy 2,4 2,6 Portugal 2,4 2,3 Czech Republic 3,2 1,5 Poland 4,9 1,5 Finland 0,3 1,4 Austria 2,2 0,9 Ireland 2,5 0,9 Estonia 3,9 0,6 Spain 3,3 0,3 Luxembourg 3,6 0,1 Malta 2,5 0,1 France 2,5-0,1 Belgium 2,0-0,3 Sweden 1,2-0,6 Germany 2,1-0,7 83

Netherlands 1,2-0,9 United Kingdom 1,3-1,0 Lithuania 2,2-1,2 Denmark 0,9-2,8 Από τον πίνακα που παρατίθεται συµπεραίνεται ότι η Ελλάδα είναι µια από τις χώρες που κρατάει αρκετά υψηλές τις τιµές σε προϊόντα και υπηρεσίες που έχουν να κάνουν µε τον πολιτισµό, ενώ παρατηρεί κανείς ότι σε χώρες όπως η Ολλανδία και η ανία υπάρχει µια πτωτική τάση των τιµών. Τα στοιχεία αυτά είναι ιδιαιτέρως χρήσιµα ώστε να εξαχθούν συµπεράσµατα σχετικά µε την πολιτιστική κατάσταση στην Ε. Ε. [6]. 2.8.2 Πίνακας συνολικών δηµοσίων δαπανών ανά τοµέα Share of Total Public Cultural Expenditure Broken Down by Sector χώρα χρονιά Βιβλιοθήκες/λογοτεχνία Μουσεία/ αρχεία Μουσική/ θέατρο Ραδιόφωνο/ tv Visual arts Ταινίες/video Albania 2000 6,90% 5,90% 17,60% - - 0,60% Austria 2002 4,40% 14,50% 21,60% 0,10% 1,50% 1,70% Bulgaria 2003 0,90% 3,80% 14,10% 44,20% - 2,20% Canada 2001/02 33,30% 19,60% 4,90% 24,80% 0,90% 5,80% Croatia 2003 10,30% 6,30% 10,10% - - 10,50% Estonia 2003 8,70% 9,80% 29,70% 21,40% 0,20% 3,30% Finland 2001 30,50% 16,90% 30,00% - 5,50% 2,00% France 2000 9,00% 15,00% 21,00% - 3,00% 3,00% Germany 2000 10,90% 16,60% 44,40% - - - Greece 2001 2,00% 62,20% 17,80% - 1,70% 3,600% Hungary 2003 19,00% 21,00% 37,00% - - - Ireland 2001 26,40% - 7,00% - 1,50% 5,00% Italy 2000 5,20% 5,60% 13,20% 2,80% 0,10% 2,80% Latvia 2002 10,70% - 12,80% - 12,80% 11,40% Lithuania 2003 27,10% 12,70% 16,50% - 0,30% 1,10% Macedonia 2003 2,30% 2,50% 11,60% - 3,00% 7,30% Malta 2002 9,10% 18,60% 6,20% 1,20% 2,40% - 84

Moldova 2003 5,10% 7,00% 18,20% - - 1,10% Monaco 2003 - - 47,50% - - - Netherlands 2000 18,70% 15,80% 23,20% - 4,70% 0,50% Poland 2003 10,60% 30,40% 27,30% - - - San Marino - - - - - - - Serbia- Montenegro 2000 17,10% 14,00% 24,90% 14,20% - - Slovenia 2003 6,60% 18,30% 33,50% 0,25% 4,80% 3,50% Spain 2003 8,30% 25,40% 14,50% - - - Sweden 2000 3,00% 18,00% 19,00% - 1,00% 3,00% Switzerland 1998 11,90% 16,40% 25,40% - - - UK - - - - - - - Ukraine 2003 13,40% 6,30% 15,50% 12,60% - 1,90% Τα δεδοµένα του πίνακα αυτού είναι απογοητευτικά για κάποιους τοµείς και ενθαρρυντικά για κάποιους άλλους. Έτσι, διαπιστώνει κανείς ότι το 2001 από το σύνολο των χρηµάτων που δαπάνησε η Ελλάδα, το ποσό για τον πολιτισµό αγγίζει το 2%, ενώ για τα µουσεία δαπανώνται τα περισσότερα χρήµατα. Ο πίνακας αυτός έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί δίνει τη δυνατότητα µελέτης του τρόπου µε τον οποίο κάθε χώρα κατανέµει τα διατιθέµενα για τον πολιτισµό χρήµατά της, και να εξάγει συµπεράσµατα µέσα από συγκρίσεις και αναγωγές. 2.9 Συµπεράσµατα Μελετώντας κανείς την πολιτιστική πολιτική που ακολουθείται στην Ευρώπη µπορεί να εξάγει συγκεκριµένα συµπεράσµατα. Αρχικά, είναι προφανές πως η ευρωπαϊκή πολιτιστική πολιτική έχει ως στόχο τη διατήρηση της πολυπολιτισµικότητας και την ενίσχυση αυτού του χαρακτηριστικού, µε τέτοιο τρόπο ώστε να επιτυγχάνεται µια διευρυµένη διακρατική συνεργασία σε πολιτιστικά ζητήµατα. Άλλωστε αυτό εξυπηρετεί και ένα από τα άµεσα µελήµατα της Ευρωπαϊκής ένωσης που είναι η συνένωση και η αρµονική συνύπαρξη των κρατών µελών. Είναι επίσης προφανές ότι για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι δυσκολότερο από ότι σε µία ενιαία χώρα (π.χ. την Αµερική, την Αυστραλία και τον Καναδά) αφού στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής ένωσης γίνεται λόγος για το σχεδιασµό προγραµµάτων µε συλλογικό χαρακτήρα. Ο συνολικός σχεδιασµός απευθύνεται όµως σε κράτη που έχουν 85

διαφορετικές (συχνά και αντικρουόµενες) παραδόσεις, βιώµατα και ανάγκες, στοιχεία που πρέπει να ληφθούν υπόψη και να ενσωµατωθούν στο σχεδιασµό των προγραµµάτων. Η Ευρωπαϊκή ένωση και οι αρµόδιοι φορείς προσανατολίζονται προς αυτό το στόχο και κάνουν µια µεγάλη προσπάθεια για να το επιτύχουν. 86

3. Η πολιτιστική πολιτική στις ΗΠΑ 3.1 Εισαγωγή Είναι σαφές ότι για να υλοποιηθεί µια αποτελεσµατική πολιτιστική πολιτική είναι απαραίτητο να γίνουν τρία βήµατα. Αρχικά, πρέπει να γίνουν οι διαδικασίες για να καθοριστούν οι πολιτιστικές αξίες, οι στόχοι και οι προτεραιότητες. Στη συνέχεια, να οριστούν τα χρηµατοδοτικά προγράµµατα που θα δώσουν ώθηση στους ήδη καθορισµένους στόχους. Τέλος, απαραίτητη κρίνεται η ύπαρξη ενός µέσου που θα παρατηρεί και θα αξιολογεί το πολιτιστικό αντίκτυπο κάθε κοινωνικής δράσης, λαµβάνοντας υπόψη τα ήδη καθιερωµένα πρότυπα. Είναι εύλογο ότι το πρώτο βήµα αποτελεί τη βάση και τα κριτήρια για την εκπλήρωση των άλλων δύο. Ζωτικής σηµασίας είναι η ερώτηση για το ποιος αποφασίζει για τη χάραξη της πολιτιστικής πολιτικής. Μια καθ όλα επιφανειακή προσέγγιση στο θέµα αυτό, ευνοεί τους έχοντες δύναµη και πλούτο, προκειµένου να αλλάξουν την ποιότητα της πολιτιστικής ζωής, ενώ δεν προνοεί για τους οικονοµικά και κοινωνικά ασθενέστερους. Αντίθετα, η έννοια της πολιτιστικής δηµοκρατίας δίνει σε όλους τη δυνατότητα να συµµετέχουν ουσιαστικά σε τέτοιου είδους αποφάσεις. Θα αναρωτιέται ίσως κανείς γιατί να γίνει όλος αυτός ο πρόλογος σε µια έρευνα σχετικά µε τη πολιτιστική στρατηγική που ακολουθεί η Αµερική. Ωστόσο η απάντηση είναι εξαιρετικά απλή, αν όχι προφανής. Στην Αµερική όπως και στην Αυστραλία η πληθυσµιακή ανοµοιογένεια έχει υπάρξει καταλυτικός παράγοντας επιρροής όσον αφορά τα σχέδια που συντάσσουν και ακολουθούν οι κυβερνήσεις για την χάραξη µιας πολιτιστικής πολιτικής. 3.2 Τρόποι δράσης στην πολιτιστική πολιτική Γενικά, οι κυβερνητικές πρωτοβουλίες όσον αφορά στην αµερικάνικη πολιτιστική πολιτική περιλαµβάνουν δραστηριότητες στους ακόλουθους τοµείς: Παράδοση: περιλαµβάνει την προστασία των χειροποίητων αντικειµένων, κτιρίων, έργων ζωγραφικής, κουστουµιών, επιπλώσεων, λογοτεχνίας καθώς και άλλων πολιτιστικών δράσεων, όπως ύφανση καλαθιών και χαρτοκατασκευές. Η παράδοση 87

δηµιουργεί ένα διχασµό ανάµεσα στην τάση για διατήρηση και στην τάση για µελλοντική εξέλιξη, γεγονός που είναι πιθανό να επιφέρει µια προσκόλληση στο παρελθόν, να παράγει ένα πολιτισµό µουσείων που θα στερείται ζωτικότητας και καινοτοµιών. ιάδοση: είναι ο κύριος στόχος των τρεχουσών πολιτιστικών στρατηγικών. Τα χρήµατα διανέµονται σε παραστάσεις, ξεναγήσεις, επιχορηγήσεις εισιτηρίων, στο ραδιόφωνο, στις εκδόσεις, στα δίκτυα διανοµής και στα γεγονότα µε µεγάλο κοινό. Η διάδοση στοχεύει στην ευρύτερη διανοµή και προώθηση των τεχνών. Μια προτεινόµενη λύση για αυτό θα µπορούσε να είναι η χρήση ενισχυτικών δικτύων τα οποία θα συµβάλλουν στο µοίρασµα των πολιτιστικών προσφορών από πόλη σε πόλη, αλλά και από γειτονιά σε γειτονιά. ηµιουργία: περιλαµβάνει τη σύγχρονη εργασία των καλλιτεχνών και άλλων συµµετεχόντων στην πολιτιστική παραγωγή. Το ερώτηµα που προκύπτει είναι τι είδους δηµιουργίας και ποιοι δηµιουργοί υποστηρίζονται. Μιας συνήθης προσέγγιση είναι να εστιάσει κανείς εξ ολοκλήρου, στους καλλιτέχνες ως δηµιουργούς. Αρκετά πολιτιστικά κέντρα (στα αγγλικά αναφέρονται ως public agencies) δίνουν βοήθεια σε ήδη αναγνωρισµένους καλλιτέχνες. Ένα ζήτηµα που προκύπτει από αυτό είναι το κατά πόσο αντιπροσωπεύονται οι µειονότητες στα δηµόσια προγράµµατα. 3.3 Μέσα πολιτιστικής πολιτικής Είναι σηµαντικό να καθοριστούν σ αυτό το σηµείο τα µέσα που χρησιµοποιεί το Αµερικάνικο σύστηµα για την άσκηση και την οργάνωση της πολιτιστικής πολιτικής της χώρας. Με αυτό τον τρόπο θα δηµιουργηθεί µια πλατφόρµα αµοιβαίας συνεννόησης µε τον αναγνώστη. Ιδιαίτερα καταλυτικό ρόλο στην άσκηση πολιτιστικής πολιτικής παίζουν οι χορηγίες και τα βραβεία. Τα πολιτιστικά κέντρα τείνουν να ταυτιστούν µε την ιδιωτική χρηµατοδότηση, κυρίως όταν χρηµατοδοτούν συγκεκριµένο καλλιτέχνη ή ίδρυµα. Ένα άλλο µέσο πολιτιστικής πολιτικής είναι η δηµιουργία νέων θέσεων απασχόλησης και εργασίας. Επιπλέον, σηµαντική είναι η δηµιουργία πολιτιστικών εγκαταστάσεων, για παράδειγµα βιβλιοθηκών. Φυσικά, για να λειτουργήσουν όλα τα παραπάνω είναι µείζονος σηµασίας να εξοπλιστούν κατάλληλα οι εγκαταστάσεις. 88

Τέλος, είναι εύλογο, πως για να λειτουργήσουν όλες οι υπηρεσίες όπως πρέπει, είναι σηµαντικό να υπάρχει ένα θεσµικό πλαίσιο νόµων και κανονισµών το οποίο θα διέπει τα εισαγόµενα πολιτιστικά προϊόντα, όπως γίνεται στον Καναδά, την Αυστραλία και το Βέλγιο. Χαρακτηριστικό παράδειγµα τέτοιου είδους νοµοθεσίας θα µπορούσε κανείς να πει, ότι αποτελούν οι νόµοι περί πνευµατικής ιδιοκτησίας ή οι νόµοι που σχετίζονται µε το εκπαιδευτικό σύστηµα. Η ύπαρξη ενός θεσµοθετηµένου πλαισίου πολιτιστικής στρατηγικής έχει αποδειχθεί εξαιρετικής σηµασίας για κάθε έθνος. 3.4 Η πολιτιστική πολιτική σε περιφερειακό επίπεδο Τα περιφερειακά προγράµµατα πρωτοεµφανίστηκαν στα τέλη του 1960, ως απάντηση στην ανάγκη για την καλύτερη πρόσβαση αποµακρυσµένων περιοχών στα πολιτιστικά δρώµενα. Η ανάπτυξη των περιφερειακών οργανισµών ενθαρρύνθηκε από το 1973 κυρίως από το Εθνικό Χρηµατοδοτικό Οργανισµό για τις Τέχνες (N.E.A, National Endowment for the Arts). Εκείνη τη χρονιά ήταν που αναθεωρήθηκε η νοµοθεσία για τη χρηµατοδότηση στις περιφέρειες κατά τέτοιο τρόπο ώστε να καταστήσει τις περιφερειακές οµάδες επιλέξιµες, µε σκοπό να λάβουν ένα µερίδιο από τα χρηµατοδοτικά προγράµµατα, τα οποία πριν ήταν διαθέσιµα µόνο στα κρατικά πολιτιστικά κέντρα (agencies). Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσµα να δηµιουργηθούν έξι περιφερειακές οργανώσεις τη λειτουργία των οποίων θα αναλύσουµε στη συνέχεια. Είναι σηµαντικό να τονιστεί το γεγονός ότι οι Περιφερειακοί Οργανισµοί σήµερα είναι µηκερδοσκοπικοί φορείς που εξυπηρετούν τις περιφερειακές περιοχές και στις οποίες λαµβάνουν ενεργό µέρος και οι ίδιοι οι πολίτες. Η χρηµατοδότηση τους προέρχεται από τo N.E.A όπου τα κριτήρια χρηµατοδότησης είναι βασισµένα σε διάφορα πρότυπα, τα οποία εξαρτώνται τόσο από τον αριθµό των πολιτειών κάθε περιφέρειας όσο και από το πολιτιστικό υπόβαθρο της. Οι πόροι των Περιφερειακών Πολιτιστικών Οργανισµών (Regional Arts Organizations) προέρχονται από το Κογκρέσο και προβλέπονται ειδικά για «πολιτειακούς και περιφερειακούς οργανισµούς». Οι ίδιες οι περιφέρειες παρέχουν υποστήριξη σε καλλιτεχνικές οργανώσεις, καλλιτέχνες και κοινότητες µέσω ενός διευρυµένου πεδίου περιφερειακής, πολυ-περιφερειακής και διεθνούς χρηµατοδότησης προγραµµάτων. 89

3.5 Οργανισµοί Περιφερειακής Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ο Οργανισµός Περιφερειακής Πολιτιστικής Ανάπτυξης (R.A.O - Regional Arts Organizations) αποτελείται από έξι µη-κερδοσκοπικούς οργανισµούς οι οποίοι δηµιουργήθηκαν για να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη των τεχνών και να υποστηρίξουν τα διάφορα προγράµµατα για την τέχνη σε περιφερειακό επίπεδο. Οι οργανισµοί, που χρηµατοδοτούνται από το Ν.Ε.Α, είναι: το Arts Midwest and Mid America Arts Alliance, το Mid Atlantic Arts Foundation, το New England Foundation for the Arts, το Southern Arts Federation και το Western States Arts Federation. Οι οργανισµοί αυτοί παρέχουν τεχνική υποστήριξη στα µέλη τους, υποστηρίζουν και προωθούν καλλιτέχνες, αναπτύσσουν και διαχειρίζονται καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες σε τοπικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. 3.5.1 Arts Midwest Το χρηµατοδοτικό πρόγραµµα του Arts Midwest είναι το Heartland Arts Funds το οποίο είναι ένα συνεργατικό εγχείρηµα του Arts Midwest και του Mid America Arts Alliance. Οι πολιτείες µέλη στο Arts Midwest είναι: το Ιλλινόις, η Ιντιάνα, η Αϊόβα, το Μίτσιγκαν, η Μινεσότα, η Βόρεια Ντακότα, το Οχάιο, η Νότια Ντακότα και το Γουισκόνσιν. Σε αυτό το σηµείο είναι σηµαντικό να τονίσουµε ότι ο οργανισµός ο οποίος ενώνει αυτές τις εννιά πολιτείες είναι από τους πρώτους που ιδρύθηκαν και ήδη µετράει πάνω από 25 χρόνια ζωής και δράσης. Στόχος του οργανισµού είναι να εµπνεύσει στους πολίτες την ανάγκη να χαρούν την τέχνη που αναπτύσσεται όχι µόνο µέσα στην κοινότητα αλλά σε όλο τον κόσµο. Για να το πετύχει αυτό οργανώνει κάθε χρόνο συνέδρια, εκπαιδευτικές δραστηριότητες, φέρνει καλλιτέχνες να δώσουν παραστάσεις. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες που διοργανώνει έχουν ιδιαίτερη πολιτιστική αξία και για αυτό το λόγο η απήχησή τους είναι υψηλή σε περιφερειακό επίπεδο. Μέσω ενός πιο πρόσφατου προγράµµατος που περιλαµβάνει και το Heartland Arts Fund θα προωθούνται περιοδείες (tour) από τοπικούς, εθνικούς και παγκόσµιας εµβέλειας καλλιτέχνες. Επίσης, θα γίνονται πολιτιστικές ανταλλαγές µε το Μεξικό και την Ιαπωνία. 90

Τέλος, πρέπει να αναφέρουµε ότι σκοπός του Arts Midwest είναι να επεκτείνει την πολιτιστική στρατηγική του γεωγραφικά και στο Αρκάνσας, το Κάνσας, το Μισσούρι, τη Νεµπράσκα, την Οκλαχόµα, την Πενσυλβανία και το Τέξας. 3.5.2 Mid-America Arts Alliance Οι πολιτείες που περιλαµβάνονται στον οργανισµό Mid-America Arts Alliance είναι το Αρκάνσας, το Κάνσας, το Μισσούρι, η Νεµπράσκα, η Οκλαχόµα, η Πενσυλβανία και το Τέξας, στις οποίες στην προηγούµενη παράγραφο είδαµε ότι θέλει να επεκτείνει τη δράση του το Arts Midwest. Το πλαίσιο συνεργασίας ανάµεσα σε αυτούς τους δύο οργανισµούς µπορεί να γίνει αντιληπτό. Στα τριάντα χρόνια ύπαρξής του το Mid-America Arts Alliance δηµιουργεί και προωθεί προγράµµατα που αφορούν κινητές εκθέσεις, δίνοντας ιδιαίτερη έµφαση στην επαγγελµατική ανέλιξη των κατοίκων της κοινότητας. Εκτός από την υποστήριξη του Heartland Arts Fund ώστε να συνεχίσει ο οργανισµός να παράγει πολιτιστικό έργο µεγάλης αξίας, όπως άλλωστε κάνει µέχρι τώρα, υποστήριξη του προσφέρει το ExhibitUSA για την διοργάνωση εκθέσεων σε µουσεία. Επίσης, µέσω της υποστήριξης του HELP for small museums δίνονται ευκαιρίες επιµόρφωσης στους εργαζόµενους και τους εθελοντές που εργάζονται στα µικρά µουσεία. 3.5.3 Mid Atlantic Arts Foundation Στον οργανισµό αυτό είναι µέλη οι πολιτείες: Ντέλαγουερ, Κολούµπια, Μέρυλαντ, Νιου Τζέρσεϋ, Νέα Υόρκη, Πενσυλβανία, Παρθένες Νήσοι, δυτική Βιρτζίνια και η Βιρτζίνια. Στόχος του ιδρύµατος δεν είναι µόνο η προώθηση της τέχνης, αλλά κυρίως η βελτίωση της προσβασιµότητας των πολιτών σε αυτή. Το ίδρυµα ιδρύθηκε το 1979 για να υποστηρίξει διαπολιτειακά προγράµµατα (multi-state) σχετιζόµενα µε την τέχνη. Ο ουσιαστικός ρόλος του ιδρύµατος είναι η προσήλωση σε θέµατα που αφορούν τους καλλιτέχνες, στην πρόσβαση του κοινού σε προγράµµατα τέχνης και στην ανάπτυξη µιας δοµής για τις πολιτιστικές εκστρατείες. Επίσης, στόχος είναι η δηµιουργία δεσµών εκτός της περιφέρειας, η ανάπτυξη συνεργασιών και η ενίσχυση των υπαρχόντων δικτύων. Πρέπει να τονίσουµε ότι η Mid-Atlantic είναι µια περιφέρεια µε έντονη πολιτιστική δραστηριότητα. Μάλιστα είναι χαρακτηριστικό ότι τα µισά από τα λεγόµενα «µεγάλα µουσεία» της Αµερικής βρίσκονται σε αυτή. 91

3.5.4 New England Foundation for the Arts - NEFA Τα µέλη του NEFA είναι τα εξής: Κονέκτικατ, Μέην, Μασαχουσέτη, Νιού Χαµπσάιρ, Ρόουντ Άιλαντ και Βερµόντ. Κύριος στόχος του NEFA είναι η ενδυνάµωση της γνώσης, η διακίνηση ατόµων και ιδεών σχετικά µε την τέχνη εντός και εκτός συνόρων της Νέας Αγγλίας, η δηµιουργία ζωτικών σχέσεων ανάµεσα στους καλλιτέχνες και το κοινό τους. Τα χρηµατοδοτικά προγράµµατα του NEFA παρέχουν ενίσχυση σε καλλιτέχνες και µη κερδοσκοπικούς οργανισµούς που έχουν σχέση µε καλλιτεχνικά πεδία όπως ο χορός, οι performing arts και η δηµόσια τέχνη. Το National Dance Project χρηµατοδοτεί την παραγωγή και την περιοδεία του σύγχρονου χορού που αντιπροσωπεύεται από σηµαντικούς καλλιτέχνες στις ΗΠΑ και στο εξωτερικό. Το πρόγραµµα Meet the Composer χρηµατοδοτεί µη κερδοσκοπικούς οργανισµούς στη Νέα Αγγλία ώστε να µπορεί να παρέχεται εποικοδοµητική διάδραση ανάµεσα στον συνθέτη και το κοινό. 3.5.5 Southern Arts Federation - SAF Τα µέλη του S.A.F. είναι η Αλαµπάµα, η Φλώριδα, η Γεωργία, το Κεντάκυ, η Νότια Καρολίνα, η Βόρεια Καρολίνα το Τενεσί, η Λουϊζιάνα και το Μισισιπί. Ο SAF είναι µη κερδοσκοπικός οργανισµός και ασχολείται µε την προώθηση και την προβολή της τέχνης στις Νότιες πολιτείες. Παρέχει τεχνική υποστήριξη και ευκαιρίες για την επαγγελµατική εξέλιξη των καλλιτεχνών και άλλων επαγγελµατιών που ασχολούνται µε την τέχνη, ενισχύοντας και προωθώντας τις πολιτιστικές ανταλλαγές σε διεθνές επίπεδο. Σήµερα ο NEFA διαχειρίζεται ετήσιο προϋπολογισµό της τάξεως των πέντε εκατοµµυρίων δολαρίων και ασχολείται µε την τέχνη σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. 3.5.6 WESTAF Ασχολείται µε πολυπολιτισµικές τέχνες (όπως η λογοτεχνία, η παραδοσιακή τέχνη, οι οπτικές και οι εφαρµοσµένες τέχνες) και τη µεταλαµπάδευσή τους στην Αµερική. Ενδιαφέρεται για την πολιτιστική πολιτική και την έρευνα, καθώς και για την ανάπτυξη πληροφοριακών συστηµάτων και πολιτιστικών γραφείων (agencies). Τα µέλη του είναι οι εξής πολιτείες: Αλάσκα, Αριζόνα, Καλιφόρνια, Κολοράντο, Αιντάχο, Μοντάνα, Νεβάδα, Νέο Μεξικό, Όρεγκον, Γιούτα, Ουάσιγκτον και Γουαϊόµινγκ. 92

3.6 Το πρόγραµµα περιοδείας του National Endowment for the Arts (NEA touring program) Το πρόγραµµα αυτό του ΝΕΑ δίνει τη δυνατότητα σε διάφορες πόλεις να έρθουν σε επαφή µε υψηλής ποιότητας καλλιτέχνες µε τη βοήθεια κρατικών και ιδιωτικών κονδυλίων. Σε συνεργασία µε τις έξι Περιφέρειες το πρόγραµµα διευκολύνει τις περιοδείες και δίνει προτεραιότητα σε περιοχές που υστερούν στον τοµέα της τέχνης. Βασικός σκοπός του προγράµµατος είναι να δώσει σε όλους τους Αµερικανούς τη δυνατότητα πρόσβασης σε υψηλής ποιότητας παραστατικές τέχνες (performing arts). Επιπλέον: ίνει στους καλλιτέχνες την ευκαιρία να εµπλουτίσουν το έργο τους µέσω της επαφής µε µια ποικιλία κοινοτήτων. ιευρύνει την καλλιτεχνική εκπαίδευση µε το να κάνει τους καλλιτέχνες διαθέσιµους σε περιοχές που δεν είναι τόσο ανεπτυγµένες. Βοηθάει τους καλλιτέχνες και τις εταιρίες στο να διευρύνουν το κοινό τους. 3.7 Ποσοτική ανάλυση RAO Ο R.A.O παρέχει προγράµµατα σχετικά µε την τέχνη σε περισσότερους από 20 εκατ. Αµερικανούς. Την τελευταία δεκαετία στα προγράµµατα του RAO πήραν µέρος 4.000 καλλιτέχνες και 1.500 κοινότητες και έγιναν 150 εκθέσεις visual art. O RAO δηµιουργεί εκπαιδευτικά προγράµµατα, παρέχει τεχνική υποστήριξη στα µέλη-πολιτιστικά γραφεία, πειραµατίζεται µε τις νέες τεχνολογίες για να διευρύνει το κοινό των οργανισµών τέχνης και των καλλιτεχνών, εκδίδει βιβλία, ψηφιοποιεί πληροφορίες σε σχέση µε την τέχνη. Ο προϋπολογισµός του RAO από 5.1 εκατ. δολάρια το 1980 ανέβηκε στα 20.4 εκατ. δολάρια το 2004. 93

3.8 παράδειγµα καλής πρακτικής περιφερειακού πολιτιστικού προγραµµατισµού: πρόγραµµα ARTRAIN 3.8.1 Εισαγωγή Το ARTRAIN (τρένο-µουσείο), είναι ένας µη-κερδοσκοπικός οργανισµός, αποστολή του οποίου είναι ο εµπλουτισµός και η ανάπτυξη των κοινοτήτων διαµέσου των τεχνών. Πρόκειται για ένα µουσείο τέχνης που στεγάζεται σε πεπαλαιωµένα βαγόνια και κινείται µέσω του εθνικού σιδηροδροµικού δικτύου. Το ARTRAIN παρέχει τη δυνατότητα σε πολίτες και κοινότητες να απολαµβάνουν εκθέσεις τέχνης παγκοσµίου κύρους και να έχουν πρόσβαση σε πολιτιστικά εκπαιδευτικά προγράµµατα. Επίσης, ενθαρρύνει την ανάπτυξη τοπικών πολιτιστικών προγραµµάτων και οργανισµών. 3.8.2 Εκθέσεις και εκπαιδευτικά προγράµµατα Το ARTRAIN συνεργάζεται µε ανεξάρτητους επιµελητές µουσείων και πολιτιστικά ιδρύµατα για την οργάνωση εκθέσεων υψηλής αισθητικής, οι οποίες απηχούν την ανάγκη του ευρέος κοινού για πολιτιστικά αγαθά. Για την απρόσκοπτη λειτουργία του ARTRAIN, αγαστή συνεργασία παρέχει το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, το Ινστιτούτο Σµιθσόνιαν, το Μουσείο Γουίτνι, το Μουσείο Χίρσχορν και το Ινστιτούτο Τέχνης του Ντιτρόϊτ. Το ARTRAIN δεν διαθέτει µόνιµη έκθεση. Το ARTRAIN αναπτύσσει εκπαιδευτικές δραστηριότητες, σχετικές µε κάθε έκθεση που φιλοξενεί. Οι δραστηριότητες αυτές περιλαµβάνουν την εκπόνηση ενός καλλιτεχνικού προγράµµατος, καλλιτεχνικά δρώµενα στο Καλλιτεχνικό Εργαστήρι, οργανωµένες εκπαιδευτικές εκδροµές και υψηλού επιπέδου εκπαίδευση σε θέµατα τέχνης από κατηρτισµένους εθελοντές. Κυρίως στόχος του ARTRAIN είναι η µύηση και η προσέλκυση του ενδιαφέροντος των ανθρώπων στην τέχνη, ενώ ιδιαίτερη έµφαση δίδεται στην σφυρηλάτηση της πολιτιστικής αγωγής των παιδιών. 94

3.8.3 Εθνικές Περιοδείες Η εθνική περιοδεία του ARTRAIN έχει διάρκεια τρία έως τέσσερα περίπου χρόνια. Προκειµένου να επιτευχθεί µια αποτελεσµατική συνεργασία µε τις σιδηροδροµικές υπηρεσίες, το πρόγραµµα ARTRAIN διαιρεί τις ΗΠΑ σε περιφέρειες και επικεντρώνεται σε καθεµιά ξεχωριστά ανά χρόνο. Το κινητό αυτό µουσείο επισκέπτεται περίπου 120 πόλεις και υποδέχεται 300.000 επισκέπτες ετησίως. Συχνά, σε µικρές πόλεις, η προσέλευση του κοινού ανέρχεται σε ποσοστά της τάξεως του 50-100% του συνολικού πληθυσµού. Ακριβώς σε αυτές τις πόλεις δηµιουργείται ένας δυνατός δεσµός µε το ARTRAIN, καθώς το τελευταίο τροφοδοτεί την ανάπτυξη της τοπικής καλλιτεχνικής συνείδησης. 3.8.4 Κοινό Η επίσκεψη στο ARTRAIN είναι µια συναρπαστική πολιτιστική εµπειρία για παιδιά και ενήλικες, ανεξαρτήτως κοινωνικού υποβάθρου και επιπέδου τεχνογνωσίας. Το ARTRAIN στοχεύει σε υποβαθµισµένες περιοχές και σε κοινό που δεν έχει πρόσβαση σε πολιτιστικά αγαθά ή δεν αποζητά πολιτιστικές εµπειρίες. Εντούτοις, οι εκθέσεις και τα προγράµµατα που διοργανώνονται από το ARTRAIN έχουν µεγάλη απήχηση σε µαικήνες µουσείων, καθώς και σε λάτρεις της τέχνης. 3.8.5 Αξιολόγηση και συµπεράσµατα (ARTRAIN) Τα προγράµµατα που εκπονούνται από το ARTRAIN έχουν σηµαντικό αντίκτυπο σε µεµονωµένους επισκέπτες, εµπλεκόµενους οργανισµούς και τοπικές κοινωνίες. Επιπρόσθετα, το ARTRAIN ενθαρρύνει τους επισκέπτες να ανακαλύψουν και να εξερευνήσουν τις δηµιουργικές και καλλιτεχνικές τους ικανότητες, δίνοντας έναυσµα στην ανάπτυξη καλλιτεχνικού αισθητηρίου. Τέλος, η αθρόα προσέλευση του κοινού στα προγράµµατα του ARTRAIN αποτέλεσαν την απαρχή για τη δηµιουργία νέων πολιτιστικών κέντρων, εκπαιδευτικών προγραµµάτων και προσπαθειών ανάπτυξης τοπικών κοινωνιών. 95

3.8.6 Προϋπολογισµός Ο ετήσιος προϋπολογισµός για το ARTRAIN είναι περίπου 1.5 εκατοµµύρια δολάρια. Τα κονδύλια προέρχονται από εισφορές (80%) και έσοδα που προέρχονται από τη διεξαγωγή των προγραµµάτων (20%). Το ARTRAIN ζητά από τους τοπικούς φορείς των πόλεων να αναλάβουν την κάλυψη ενός µικρού µέρους των εξόδων. Η οικονοµική συµµετοχή της πόλης καλύπτει το 20% περίπου των συνολικών δαπανών για την εκπόνηση του προγράµµατος. 3.8.7 Προσαρµογή του προγράµµατος ΑRTRAIN στα Ελληνικά δεδοµένα Η Ελλάδα, κατ εξοχήν χώρα νησιωτική, θα µπορούσε να υιοθετήσει το Αµερικανικό αυτό πρότυπο προσαρµόζοντάς το στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Η προώθησης της ιδέας ενός πλοίου µουσείου, το οποίο θα λειτουργεί ως πολιτιστική κιβωτός, φέρνοντας σε επαφή τους νησιωτικούς και ηπειρωτικούς πληθυσµούς που ειδικά κατά τη διάρκεια της χειµερινής περιόδου δεν έχουν πρόσβαση στα πολιτιστικά πράγµατα είναι ιδιαίτερα πρόσφορη. Το πλοίο - µουσείο θα ήταν δυνατόν να φιλοξενεί εκθέσεις από την Ελλάδα, καθώς και να υποδέχεται ξένες εκθέσεις που παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Με την κατάλληλη προώθηση του προγράµµατος αυτού, σηµαντική κρίνεται η προσέλκυση εθελοντών όλων των κοινωνικών υποβάθρων, δίνοντας ιδιαίτερη έµφαση και στην προσέλκυση µαθητών. Η διεξαγωγή αυτού του προγράµµατος θα είναι πολύ σηµαντική για τις παραµεθόριες περιοχές που στερούνται πολιτιστικής υποδοµής, µε αποτέλεσµα, πολλές φορές, να διακατέχονται από αίσθηµα κατωτερότητας έναντι των µεγάλων πόλεων. 3.9 Συµπεράσµατα Η ανάπτυξη των πολιτιστικών προγραµµάτων στις ΗΠΑ αποτέλεσαν γνώµονα για την εφαρµογή αντίστοιχων προγραµµάτων ανά τον κόσµο. Η Νέα Ήπειρος λοιπόν, εκτός από 96

µήτρα της µαζικής κουλτούρας και του κοµφορµισµού, µπορεί να καυχιέται ότι κατάφερε να υλοποιήσει ένα καλά δοµηµένο πρόγραµµα για τον πολιτισµό περνώντας έτσι από την θεωρία στην πράξη, πράγµα δύσκολο όσο και δυσθεώρητο λόγω των πολιτισµικών διαφοροποιήσεων της. Οι ΗΠΑ έχουν συνείδηση των αγαθών που καρπώνονται ως χώρα και ως πολυπολιτισµικός λαός από την ενασχόληση και την προσήλωση στον πολιτισµό. ε θα ήταν άστοχο να γίνει µία σύνδεση ανάµεσα στη µέριµνα που κάνει το κράτος για τα πολιτιστικά αγαθά και την έντονη παρουσία των ΜΜΕ, τα οποία και στις ΗΠΑ, είναι ένα κράτος εν κράτει, υπερενεργό και πανίσχυρο οικονοµικά, ικανό να µεθοδεύσει, να δολοπλοκήσει, να χειραγωγήσει και τελικά να επικρατήσει. Το έντονο αυτό χάσµα που παρατηρείται ανάµεσα στα δύο αυτά, διαµετρικά αντίθετα, κοινωνικά αγαθά, πολιτισµό και ΜΜΕ, έρχεται να ενισχύσει την πεποίθηση ότι η ιδιαίτερη αυτή προσοχή που δίδεται στον πολιτισµό στοχεύει σε συγκεκριµένο πεδίο: την εξισορρόπηση µιας κατάστασης η οποία θα ήταν ανεξέλεγκτη αν υποθετικά τα ΜΜΕ λυµαίνονταν όλα τα κοινωνικά φάσµατα δραστηριοτήτων. Το πολιτιστικό σύστηµα των ΗΠΑ, διαιρεµένο σε περιφέρειες, δηµιουργεί σχέσεις αλληλεπίδρασης, καθώς όλες υπάγονται στον Oργανισµό Περιφερειακής Πολιτιστικής Ανάπτυξης (Regional Art Organization) χωρίς αυτό να αναιρεί τη δυνατότητα ανάπτυξης δραστηριοτήτων που αφορούν στις ανάγκες κάθε περιφέρειας ξεχωριστά. Κοινός στόχος όλων αυτών των πολιτιστικών δράσεων των περιφερειών είναι ο εξής: η αποκόµιση των µέγιστων συλλογικών οφελών. Πιο συγκεκριµένα, τα συλλογικά οφέλη της τέχνης (συνδεδεµένα µε τον πολιτιστικό σχεδιασµό των ΗΠΑ) εντοπίζονται: 1. Είναι κοινή συνείδηση να διαφυλαχθεί ο πολιτιστικός πλούτος. Όλοι, όσοι ενασχολούνται µε τις τέχνες και όσοι δεν ενδιαφέρονται ενεργά, είναι πρόθυµοι να συνεισφέρουν έστω ελάχιστα οικονοµικά προκειµένου να διαφυλαχθεί η πολιτιστική κληρονοµιά για τις επόµενες γενιές. 2. Εθνική ταυτότητα και κύρος. Στις ΗΠΑ πλέον, δεν υπαρχει έλλειµµα καλλιτεχνικής ανάδειξης νέων προσώπων, πράγµα το οποίο αποτελεί συλλογικό όφελος καθώς, τουλάχιστον για ένα ποσοστό του αµερικανικού λαού, συµβάλλει στην τόνωση της εθνικής συνείδησης και περηφάνιας. 3. Οφέλη για την τοπική οικονοµία: Οι πολιτιστικές δραστηριότητες προκαλούν µια αλυσιδωτή αντίδραση ευεργετική για όλες τις παραγωγικές µονάδες της τοπικής οικονοµίας. Καθίσταται δυνατή η προσέλκυση ξένων εταιριών και η αξιοποίηση των υπαρχόντων. 97

4. Συµβολή σε ένα φιλελεύθερο εκπαιδευτικό σύστηµα. Φυτώριο νέων ιδεών, ευαισθητοποίηση και αισθητική καλλιέργεια των νέων καθώς και απελευθέρωση από κοινωνική προκατάληψη µέσω της επαφής µε πολιτιστικές καινοτοµίες. 5. Κοινωνική βελτίωση των συµµετεχόντων σε πολιτιστικά προγράµµατα. Πολλοί ισχυρίζονται ότι η επαφή του ανθρώπου µε την τέχνη τον ανάγει σε ανώτερο επίπεδο, δηµιουργώντας µε τον τρόπο αυτό ένα παράπλευρο όφελος, όχι εγγενές του ατόµου, καθώς το όφελος αυτό θα έχει άµεσο αντίκτυπο στο περιβάλλον του. Σαφώς υπάρχει και προσωπικό όφελος εφόσον επιτυγχάνεται ηθική ικανοποίηση και ψυχική ανάταση εξευγενίζοντας και καλλιεργώντας πνευµατικά το άτοµο. 98

4. Πολιτιστική Πολιτική στον Καναδά 4.1 Εισαγωγή Στον Καναδά ο πολιτιστικός σχεδιασµός είναι ιδιαίτερα αναπτυγµένος, τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Στο χώρο του πολιτιστικού σχεδιασµού, δραστηριοποιούνται κυβερνητικοί, τοπικοί αλλά και ιδιωτικοί φορείς, που είναι µάλιστα εξειδικευµένοι και απασχολούνται αποκλειστικά σε αυτόν. Η πολιτιστική πολιτική της χώρας δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην προσπάθεια να αποκτήσει ο πολιτισµός online υποδοµή και χαρακτήρα. Για το λόγο αυτό βρίσκονται αυτή τη στιγµή σε εξέλιξη πολλά σχετικά έργα. 4.2 Η Πολιτιστική Πολιτική στον Καναδά σε Εθνικό επίπεδο 4.2.1 Περιγραφή Σε γενικές γραµµές η πολιτιστική πολιτική της χώρας στοχεύει στην πολιτιστική ανάπτυξη µε απώτερη επιδίωξη: την ανάπτυξη εθνικής συνείδησης σαν αντίβαρο στην δεδοµένη πολυµορφία των φυλών που την κατοικούν, αλλά και στην ισχυρή πολιτιστική επίθεση που υφίσταται από προϊόντα της Αµερικής και την επίτευξη λοιπών κοινωνικών στόχων (εύρωστες κοινωνίες, δηµιουργία του αισθήµατος του ανήκειν σε ένα κοινωνικό σύνολο, καλύτερη ποιότητα ζωής, οικονοµικά οφέλη). Οι στρατηγικές και δράσεις που ακολουθούνται για την επίτευξη πολιτιστικής ανάπτυξης είναι οι εξής: Ίδρυση και οργάνωση σχετικών φορέων. Ανεξαρτητοποίηση των φορέων, οι οποίοι είναι κύριοι υπεύθυνοι (βλέπε αµέσως επόµενη παράγραφο) για την εφαρµογή της πολιτιστικής πολιτικής, ώστε να 99

λογοδοτούν απευθείας στην κυβέρνηση, µέσω του πρωθυπουργού, σε συνδυασµό µε την απαλλαγή τους από φόρους. ραστηριοποίηση υπηρεσιών για την παροχή επιδοτήσεων και χορηγιών, µέσα από ένα οργανωµένο σύστηµα υποβολής αιτήσεων και αξιολόγησης τους. ραστηριοποίηση πλήθους κυβερνητικών και άλλων οργανισµών σχετικών µε την πολιτιστική ανάπτυξη, οι οποίοι κάνουν ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία τους και µέσω του διαδικτύου. Λειτουργία ηλεκτρονικών κόµβων στο διαδίκτυο, που περιλαµβάνουν υπηρεσίες όπως: o Προβολή κυβερνητικών προκηρύξεων, προγραµµάτων, πληροφοριών σε σχέση µε αυτά, καθώς και online αιτήσεις συνοδευόµενες από τις οδηγίες συµπλήρωσης και κατάθεσής τους. o Προβολή πολιτιστικών εκδηλώσεων. o Πρόσβαση σε πηγές τεχνογνωσίας. o υνατότητα επικοινωνίας µε ειδήµονες, στους οποίους µπορεί κανείς να υποβάλλει τις ερωτήσεις του, προκειµένου να απαντηθούν. o On line συζητήσεις (forum) για διάφορα σχετικά θέµατα, τα οποία τίθενται από τα µέλη του κόµβου. o ραστηριοποίηση στον τοµέα του Πολιτιστικού Ανθρώπινου υναµικού. Υπηρεσία Πολιτιστικού Ανθρώπινου υναµικού µε δική της ξεχωριστή τοποθεσία στο διαδίκτυο. Κατάρτιση και υλοποίηση πολιτιστικών προγραµµάτων. Κατάρτιση πολιτιστικού πλάνου ανά πόλη/περιοχή (Εφαρµόζεται από µεγάλο αριθµό πόλεων/περιοχών). Εφαρµογή σειράς ευνοϊκών µέτρων για τις πολιτιστικές βιοµηχανίες. Νοµοθεσία που διασφαλίζει τα δικαιώµατα αναπαραγωγής και ευνοϊκές φορολογικές ρυθµίσεις. ιοργάνωση και διεξαγωγή κύκλων µαθηµάτων για τις νέες και αναδυόµενες τέχνες σε διάφορα πεδία (χορός, µουσική, θέατρο, µουσεία), στα πλαίσια έργων, όπως το «ηµιουργική ιαχείριση στην Τέχνη και την Πολιτιστική Κληρονοµιά : Υποστηρίζοντας και ανανεώνοντας την επαγγελµατική διαχείριση για τον 21 ο αιώνα» 8. 8 Το έργο χρηµατοδοτήθηκε από το «Ίδρυµα της Οικογένειας Σάµιουελ και Σάντυ Βρόνφµαν» (Samuel and Sandy Bronfman Family Foundation), ενώ στην εκπόνησή συνέβαλε και το «Συµβούλιο Πολιτιστικών Ανθρώπινων Πόρων» (Cultural Human Resources Council) 100

ιευκόλυνση της πρόσβασης του κοινού στα παραγόµενα πολιτιστικά προϊόντα. Υποστήριξη, µέσω των προηγουµένων, όσων ατόµων δραστηριοποιούνται στον τοµέα αυτό. 4.2.2 Ρόλοι και αρµοδιότητες Το Συµβούλιο Τεχνών του Καναδά (Canada Council for Arts), το Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονοµιάς (Department of Canada Heritage),και το Εθνικό Κέντρο Τέχνης (National Arts Centre) αποτελούν τους τρεις κύριους φορείς, στους οποίους επαφίεται η εφαρµογή της εθνικής πολιτιστικής πολιτικής. Το Συµβούλιο Πολιτιστικού Ανθρώπινου υναµικού, σε συνδυασµό µε τους προηγούµενους φορείς, δραστηριοποιείται στην ανάπτυξη, το σχεδιασµό, τη διαχείριση και την εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναµικού. Το Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονοµιάς επιχορηγεί ιδρύµατα και οργανισµούς για την πραγµατοποίηση προγραµµάτων εκπαίδευσης και µετεκπαίδευσης στον τοµέα του πολιτισµού. Φορείς που οργανώνουν συνέδρια, σεµινάρια και µαθήµατα είναι το The Canadian Arts Presenting Association (CAPACOA) και το Πανεπιστήµιο του Βατερλό του Καναδά. Ο οργανισµός «ράση για τα δικαιώµατα των καλλιτεχνών» δραστηριοποιείται για το δικαίωµα των καλλιτεχνών να εκφράζονται µέσα από την τέχνη, να διαπραγµατεύονται τις επαγγελµατικές τους συµβάσεις και να κάνουν χρήση συµβουλευτικών φορέων. 4.3 Η Περιφερειακή Πολιτιστική Πολιτική στον Καναδά Η πολιτιστική ανάπτυξη είναι µια αρµοδιότητα, που µοιράζεται µεταξύ της κεντρικής και της περιφερειακής κυβέρνησης. Οι επαρχίες έχουν συστήσει τοπικά υπουργεία για τον πολιτισµό, κάνοντας εφικτές πιο άµεσες επεµβάσεις στον συγκεκριµένο τοµέα. ραστηριοποιούνται συνήθως στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς, την ανάπτυξη πολιτιστικής νοµοθεσίας, τη χάραξη πολιτιστικής πολιτικής και την κατάρτιση σχετικών προγραµµάτων. Μπορούν ακόµη να επεκτείνουν τις δραστηριότητες τους, συµπεριλαµβάνοντας σε αυτές και τη σύναψη Οικονοµικών Συµφωνιών Τοπικής Ανάπτυξης, όπως αυτές που έχουν 101

δροµολογηθεί στο παρελθόν (για την βελτίωση των πολιτιστικών εγκαταστάσεων) από τις πόλεις του Μόντρεαλ, του Τορόντο και του Ουίνιπεγκ. Το βάρος που δίνεται στην πολιτιστική ανάπτυξη, ποικίλει µεταξύ των επαρχιών. Για παράδειγµα, το Οντάριο, το Κεµπέκ και η Αγγλική Κολούµπια αποτελούν τα κέντρα όπου συγκεντρώνονται οι πολιτιστικές βιοµηχανίες. Είναι χαρακτηριστικό επίσης, ότι κάποιες από τις επαρχίες υπερτερούν σε σχέση µε τις υπόλοιπες, αυξάνοντας την χρηµατοδότηση της πολιτιστικής ανάπτυξης ακόµα και κατά τις περιόδους οικονοµικής ύφεσης. Η συνεργασία των επαρχιών στον πολιτισµό διευκολύνεται από επιτροπές, όπως το «ιεπαρχιακό συµβούλιο των Πολιτιστικών ιευθυντών» και η «ιεπαρχιακή Συµβουλευτική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονοµιά». Οι πόλεις ενθαρρύνονται µέσα από προγράµµατα, όπως το «Τέχνη στις Πόλεις», να αναπτύξουν πολιτιστική πολιτική, για να ενισχύσουν την τοπική ταυτότητα, να ελκύσουν επισκέπτες στους τοπικούς πολιτιστικούς χώρους και να προωθήσουν τη πολιτιστική ανταλλαγή και συνεργασία µεταξύ περιοχών. ιοργανώνονται και διεξάγονται κύκλοι µαθηµάτων σε διάφορα πεδία (χορός, µουσική, θέατρο, λογοτεχνία, σκηνοθεσία), στα πλαίσια έργων, όπως το «Ίδρυµα Πολιτιστικής ιαχείρισης» (The Cultural Management Institute - CMI), ένα πρόγραµµα προερχόµενο από το Πανεπιστήµιο του Βατερλό 9. Ένας σηµαντικός αριθµός πόλεων διατηρεί δικτυακό τόπο µε υπηρεσίες παραπλήσιες αυτών των κυβερνητικών οργανισµών, όπως: Πρόγραµµα πολιτιστικών εκδηλώσεων, που λαµβάνουν χώρα στην πόλη ή στην ευρύτερη περιοχή. Πληροφορίες για πολιτιστικούς χώρους (ιστορικά µνηµεία, µουσεία, θέατρα, βιβλιοθήκες και ότι άλλο περιλαµβάνεται στην πολιτιστική κληρονοµιά της περιοχής). Στοιχεία για το Ανθρώπινο Πολιτιστικό υναµικό που δραστηριοποιείται στην περιοχή. Ευκαιρίες για απασχόληση στον τοµέα του πολιτισµού. Οµάδες συζητήσεων. Πληροφορίες για σεµινάρια, συνέδρια, σπουδές. Πηγές τεχνογνωσίας (λιγότερο συχνά). 9 Βλέπε «Παράρτηµα Α. Βιβλιογραφικές Αναφορές Σύνδεσµοι», παράγραφο «Α..7. Προγράµµατα-Μαθήµατα», αναφορά [2]. 102

Λίστα µε χρήσιµους συνδέσµους για εύρεση πληροφοριών, εργαλείων λογισµικού, εγχειριδίων χρήσης λογισµικού, ταξινοµηµένων ανά κατηγορία (π.χ. λίστα σύνδεσµων που παρέχουν εγχειρίδια χρήσης λογισµικού για video-graphics). Η ανάπτυξη και η λειτουργία δικτυακού τόπου µπορεί να πλαισιώνεται και από άλλα στοιχεία, που εκµεταλλεύονται τα πλεονεκτήµατα της τεχνολογίας και αναδεικνύουν την δυναµική του πολιτιστικού σχεδιασµού. Κάποια από αυτά είναι οι online εκθέσεις και οι online παρουσιάσεις µουσείων. Τέλος, σε λίγες περιπτώσεις εφαρµόζεται και η διάθεση προσωπικού ηλεκτρονικού χώρου στους καλιτέχνες για την προβολή τους µέσα από το διαδίκτυο. Με τον τρόπο αυτό το κοινό αποκτά online πρόσβαση στα έργα των καλλιτεχνών αλλά και δυνατότητα αγοράς τους. Πίνακας 1 Επιλεκτικά ευρήµατα από την ανάλυση περιεχοµένου της Πολιτιστικής Πολιτικής στους δήµους του Κεµπέκ, 1999. Πληθυσµός Ποσοστό ήµων µε Πολιτιστική Πολιτική 100.000+ κάτοικοι 100% 25.000-99.999 κάτοικοι 42% 10.000-24.999 κάτοικοι 22% Κάτω από 10.000 κάτοικοι <1% Βασικοί Στόχοι Πολιτιστικής Πολιτικής Ποιότητα ζωής 17,7% Κοινωνική ανάπτυξη 17,2% Πολιτιστική ταυτότητα 15,3% Οικονοµική ανάπτυξη σχετιζόµενη µε τον πολιτισµό 14,3% Προσωπική ανάπτυξη 13,8% Τοπική πολιτιστική ανάπτυξη 11,8% Πρωτοπορία της κοινότητας 9,9% 4.3.2 Οικονοµικές τάσεις στον πολιτισµό για το έτος 2003/2004 103

Στον Καναδά υπάρχουν τρία επίπεδα διακυβέρνησης. Η οµοσπονδιακή κυβέρνηση, η Επαρχιακή και Περιφερειακή κυβέρνηση και η ηµοτική κυβέρνηση/αρχή. Όσον αφορά στα οικονοµικά µεγέθη και τα τρία επίπεδα κυβέρνησης διέθεσαν για τον πολιτισµό περισσότερα από ότι είχαν διαθέσει τον προηγούµενο χρόνο. Παρ όλα αυτά, ο ρυθµός αύξησης των δαπανών της οµοσπονδιακής κυβέρνησης επιβραδύνθηκε. Συνολικά τα τρία επίπεδα κυβέρνησης διέθεσαν για τον πολιτισµό 4.1% περισσότερα από ότι τον προηγούµενο χρόνο. Ο συγκεκριµένος ρυθµός ανάπτυξης (αύξησης) είναι µικρότερος από τους αυτούς των περασµένων ετών που ήταν 5.2% και 6.6% αντίστοιχα. Οι δαπάνες της οµοσπονδιακής κυβέρνησης αυξήθηκαν κατά 2.2%, των επαρχιών και περιφερειών κατά 4.3% και τέλος οι δηµοτικές κατά 7.1%. Σαν ποσοστό επί των συνολικών δαπανών, οι δαπάνες της οµοσπονδιακή κυβέρνησης αποτελούν το 45%, των επαρχιών και περιφερειών το 29% και των δήµων το 26%. Πίνακας 2 Συνεισφορά κάθε ενός από τα τρία επίπεδα κυβέρνησης σαν % των συνολικών δαπανών για τον πολιτισµό. Επίπεδο κυβέρνησης Οµοσπονδιακή 45% Επαρχίας και Περιφέρειας 29% ηµοτική 26% % συνεισφορά Τα τελευταία πέντε χρόνια, οι δήµοι είναι οι µόνοι που έχουν αυξήσει την συνεισφορά τους σαν ποσοστό επί των συνολικών δαπανών. Σε µια κατά κεφαλή βάση, η οµοσπονδιακή κυβέρνηση διαθέτει για τον πολιτισµό $111 για κάθε άτοµο, οι επαρχίες και περιφέρειες $69, και οι δήµοι $63. Οι Οµοσπονδιακές δαπάνες παρουσιάζουν σηµαντικές διακυµάνσεις ανά περιοχή. 10 Για µια ανάλυση του πως διανέµονται οι δαπάνες στους διάφορους κλάδους της τέχνης µπορεί κανείς να ανατρέξει στην πηγή των δεδοµένων της παραγράφου 11. 10 Για παράδειγµα στις βόρειες περιοχές µπορεί να είναι έως και έξι φορές µεγαλύτερες από το µέσο όρο. Επίσης, είναι υψηλότερες στην Ατλαντική περιοχή από ότι στη δύση. 11 Βλέπε «Παράρτηµα Α. Βιβλιογραφικές Αναφορές Σύνδεσµοι», παράγραφο «Α..1. Άρθρα - Μελέτες - Αναφορές», αναφορά [8]. 104

Παραδείγµατα καλών πρακτικών περιφερειακού πολιτιστικού προγραµµατισµού 4.4 Μελέτη Περίπτωσης 1 Τύπος: Έργο στα πλαίσια της Περιφερειακής Πολιτιστικής Πολιτικής. Έργο: ίκτυο ηµιουργικής Πόλης Χρόνος Υλοποίησης: Φεβρουάριος 2002-Ιανουάριος 2003 Συµµετέχοντες Φορείς: Πόλη του Βανκούβερ, Ίδρυµα της οικογένειας Σάµιουελ και Σάντυ Μρονφµαν, Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονοµιάς του Καναδά, Συµβούλιο της Βρετανικής Κολούµπιας για τις Τέχνες. 4.4.1 Στόχοι Να αναπτύξει τις δυνατότητες του τοπικού καλλιτεχνικού δυναµικού σε όλο τον Καναδά µε την: παροχή ευκαιριών ανταλλαγής εµπειριών και πληροφοριών, ανάπτυξη νέων συνεργασιών, οικοδόµηση µιας συνεργατικής και υποστηρικτικής «κοινότητας πρακτικής εξάσκησης». 4.4.2 Περιγραφή Έργου Το «ίκτυο ηµιουργικής πόλης» είναι ένα εθνικό δίκτυο επαγγελµατιών της τοπικής καλλιτεχνικής ανάπτυξης, που υποστηρίζεται από κατάλληλα τεχνολογικά εργαλεία και δίνει στα µέλη του τη δυνατότητα, να αλληλεπιδρούν σε πληρέστερο βαθµό, υπό τη µορφή µιας «κοινότητα πρακτικής εξάσκησης». Η εργασία των µελών του δικτύου στοχεύει στο να καταστήσει τις τοπικές κοινότητες ικανές : να ανταποκριθούν στις πολιτιστικές τους ανάγκες, να τροφοδοτήσουν την ανάπτυξη πολιτιστικών οργανισµών σε αυτές, 105

να διασφαλίσουν την δυνατότητα συµµετοχής των κατοίκων και των επισκεπτών σε πολιτιστικά δρώµενα και εµπειρίες. Μέσα από την συνεργασία στα πλαίσια της «κοινότητας πρακτικής εξάσκησης» αυξάνεται η θετική επίδραση των έµπειρων επαγγελµατιών στους τοπικούς καλλιτέχνες και η συµβολή τους στη δραστηριοποίηση των πολιτιστικών οργανισµών. Το έργο αναλύεται σε δύο αναπόσπαστα συνδεδεµένες συνιστώσες: α. τη δηµιουργία ενός ψηφιακού κόµβου δικτύωσης, όπου η συνεργατική online χρήση και διάδοση της πληροφορίας θα λαµβάνει χώρα σε συνεχή βάση, β. µια πρόσωπο-µε-πρόσωπο διάσκεψη, που θα φέρνει σε επαφή τους ενεργούς πολιτιστικούς παράγοντες, οι οποίοι συνιστούν αυτή την «κοινότητα πρακτικής εξάσκησης», οι οποίες προωθούν πιο εξελιγµένα επίπεδα διασύνδεσης, µεταφοράς τεχνογνωσίας, ανταλλαγής εµπειριών, συγκριτικής έρευνας και δικτύωσης για το τοπικό πολιτιστικό δυναµικό από όλες τις περιοχές της χώρας. Το δίκτυο στοχεύει τόσο στην ενσωµάτωση και διασύνδεση τοπικών δικτύων, όσο και στη διασύνδεση µε εξωτερικές πηγές και οργανισµούς χρήσιµους στα µέλη του. Α. Το ηλεκτρονικό δίκτυο Α.1 Χτίζοντας µια αναπτυσσόµενη πληροφοριακή πηγή Στο πλάνο του έργου περιλαµβάνεται η δηµιουργία ενός ηλεκτρονικού δικτύου και µιας πηγής πληροφοριών διαθέσιµης στο διαδίκτυο. Μέσω αυτών δίνεται στα µέλη του δικτύου η δυνατότητα: πρόσβασης σε κανάλια «άµεσης» βοήθειας και συµβουλών από οµότεχνους σε όλη τη χώρα, ανάπτυξης µιας κεντρικής δικτυακής τοποθεσίας σχεδιασµένης και διαµορφωµένης κατάλληλα ώστε να ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες ανάγκες τους επιλεκτικής συλλογής πληροφοριών, για θέµατα που αντικατοπτρίζουν κοινές ανάγκες και ενδιαφέροντα, o µέσω της αποθήκευσης συζητήσεων και ανταλλαγών που λαµβάνουν χώρα στο site, 106

o µέσω πληροφοριών, πρακτικών, σχεδίων, προγραµµάτων, µελετών, παρουσιάσεων και άλλων σχετικών στοιχείων, που είναι δυνατό να αποστέλλονται στο site από τα µέλη. Το έργο προβλέπει την ύπαρξη ευέλικτου και εύχρηστου online χώρου για πραγµατοποίηση συναντήσεων των µελών του καθώς και τη διάθεση καναλιών επικοινωνίας, απαραιτήτων για τη διεκπεραίωση έργων, που υλοποιούνται µε εξ αποστάσεως συνεργασία. Τα συγκεκριµένα κανάλια εξυπηρετούν επίσης την πραγµατοποίηση online σεµιναρίων. Α.2 Ανάπτυξη πηγών τεχνογνωσίας Κάποια από τα θέµατα, για τα οποία κρίθηκε σκόπιµο να δηµιουργηθούν πηγές τεχνογνωσίας, είναι: Συγκριτικές πολιτιστικές διαδικασίες, προγράµµατα και πολιτική στην περιφέρεια: o Χρηµατοδοτική υποστήριξη (λειτουργικές παροχές ανά έργο ως κίνητρο). o Πολιτιστικές υπηρεσίες, ανάπτυξη και συντήρηση. o Πολιτιστικές υπηρεσίες και σχεδιασµός. o Φεστιβάλ και πολιτιστικά δρώµενα. o Ανάπτυξη ταινιών / Πολιτιστικές βιοµηχανίες. o Ενσωµάτωση της θεώρησης της τέχνης και της πολιτιστικής κληρονοµιάς σε ένα ευρύτερο πλαίσιο σκέψης του περιφερειακού πολιτιστικού σχεδιασµού. o Μη κερδοσκοπική συνεργασία στην πόλη (π.χ. διαχείριση εγκαταστάσεων). Αναφορές και µελέτες. Στατιστικά για τον πολιτισµό. Συγκριτικές πληροφορίες για το οικονοµικό κόστος. Στρατηγικές αγοράς. Έρευνες για το κοινό. Ιδέες Προγραµµατισµού. Α.3 Στοχεύοντας στην ικανοποίηση των αναγκών της κοινότητας Το δίκτυο στοχεύει και στη διασύνδεση µε εξωτερικές πηγές και οργανισµούς χρήσιµους στα µέλη του όπως οι παρακάτω: 107

το «Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονοµιάς», το «Συµβούλιο του Καναδά» και τα περιφερειακά πολιτιστικά κυβερνητικά τµήµατα για πληροφορίες προγραµµάτων, µελέτες και αναφορές,. το «Συµβούλιο του Καναδά για την Τέχνη» για µελέτες, αναφορές, νέα και άρθρα. δικτυακοί τόποι πόλεων, οι οποίοι παρέχουν πληροφορίες για πολιτιστικά θέµατα. στατιστικές υπηρεσίες για αναφορές και δεδοµένα. πανεπιστήµια για µελέτες και πηγές τεχνογνωσίας. δικτυακοί τόποι µε ευρεσιτεχνίες σχετικές µε τις επαγγελµατικές ανάγκες των µελών. δικτυακοί τόποι σχετικοί µε την πρακτική σχεδιασµού, τη διοικητική διαχείριση εγκαταστάσεων, την δηµιουργία κοινού. Β. Το συνέδριο Στο συνέδριο ορίστηκε: να συµµετέχουν 100 άτοµα, τα οποία θα δραστηριοποιούνται στο χώρο του πολιτιστικού σχεδιασµού ή της διαχείρισης, να πραγµατοποιούνται σεµινάρια, παρουσιάσεις, συζητήσεις γύρω από θέµατα αντίστοιχα µε αυτά που καλύπτονται από το δίκτυο, να λαµβάνουν οι παρευρισκόµενοι καθοδήγηση πάνω σε θέµατα που τους ενδιαφέρουν. Β.1 Περιεχόµενα συνεδρίασης Επιλεκτικά αναφέρονται τα εξής: Τι είναι πολιτιστικός σχεδιασµός; ουλεύοντας µε µη-κερδοσκοπικούς οργανισµούς. Οι χορηγίες σαν µέσο πολιτιστικής ανάπτυξης. Λειτουργία και ανάπτυξη εγκαταστάσεων. Πως να χρησιµοποιήσετε τα ηλεκτρονικά εργαλεία του «ικτύου ηµιουργικής Πόλης». Έρευνα και δικτύωση. 108

Γ. Οφέλη από το Έργο Γ.1 Οφέλη για τους επαγγελµατίες Βελτίωση της αποδοτικότητας και αποτελεσµατικότητας των επαγγελµατιών µέσω της εύκολης πρόσβασης στις πληροφορίες και τις εµπειρίες οµότεχνων. Τα µέλη απολαµβάνουν τεχνικής υποστήριξης. Ευκαιρίες για ανάπτυξη της δηµιουργικότητας όσων ασχολούνται µε τον πολιτιστικό σχεδιασµό. υνατότητα επαγγελµατικής ανάπτυξης µέσω του δυναµικού διαδραστικού περιβάλλοντος του δικτύου. Τα µέλη έχουν την αίσθηση, ότι ανήκουν σε µια κοινότητα αλληλοβοήθειας. Γ.2 Οφέλη για την κοινότητα Η βελτίωση της δυνατότητας πρόσβασης σε νέες ιδέες και οικονοµικές πρακτικές στο χώρο της πολιτιστικής ανάπτυξης, καθώς και η δυνατότητα πιο ολοκληρωµένης αντίληψης των πολιτιστικών πρακτικών, που εφαρµόζονται στην επικράτεια, συνεπάγεται την αυξηµένη συµµετοχή των κοινοτήτων στα πολιτιστικά ζητήµατα µε επακόλουθο: πιο εύρωστες κοινότητες, οικονοµικά οφέλη, προαγωγή της ποιότητας ζωής. Γ.3 Πλεονεκτήµατα που παρέχει η τεχνολογία Οι δεσµοί της κοινότητας ενισχύονται διαµέσου της συνεχούς επαφής. Η συµµετοχή των µελών γίνεται εύκολη και πιο αποτελεσµατική και δεν συγκρούεται µε άλλες χρονοβόρες προτεραιότητες. Επειδή τα µέλη γίνονται γνωστά µέσω του δικτύου και κληρονοµούν από το κύρος του, έχουν συµφέρον στην ανάπτυξη του. Ανοίγει νέους δρόµους επικοινωνίας στα άτοµα της περιφέρειας. 109

. Απολογισµός Έργου Το εκέµβριο του 2005 το «ίκτυο ηµιουργικής Πόλης» αριθµεί πάνω από 100 πόλεις - µέλη. Η λίστα των πόλεων είναι διαθέσιµη στις αναφορές 12. Η συνδροµή είναι οµαδική και καλύπτει όλα τα δραστηριοποιούµενα στον τοµέα της τέχνης άτοµα της πόλης. Κατά την είσοδο µιας πόλης στο δίκτυο συνήθως καταρτίζεται συµβουλευτικός Πολιτιστικός Σχεδιασµός για τη συγκεκριµένη πόλη. Στα νέα του δικτύου παρέχονται στοιχεία για τον αριθµό των πόλεων, που αποκτούν Πολιτιστικό Σχεδιασµό. Το δίκτυο είναι η κύρια πηγή τοπικών πολιτιστικών νέων, ανακοινώσεων, ερευνών και στόχος σχετικών αναζητήσεων από καλλιτέχνες ή/και φιλότεχνους σε άλλες πόλεις του Καναδά. Παρακάτω παρατίθενται κάποιες οθόνες από τον δικτυακό τόπο του έργου. 12 Βλέπε «Παράρτηµα Α.. Βιβλιογραφικές Αναφορές Σύνδεσµοι», παράγραφο «Α.5. ίκτυο ηµιουργικής Πόλης», αναφορά [2] 110

111

112

113

4.5 Μελέτη Περίπτωσης 2 Τύπος: Πολιτιστικός Σχεδιασµός Περιοχή: Νιου Μπράνσγουικ (New Brunswick), στο Οντάριο του Καναδά. Έτος: 2002. 4.5.1 Στόχοι Αφορούν σε τέσσερα ξεχωριστά θέµατα: 1. Πολιτισµός στην καθηµερινή ζωή. 2. Επαγγελµατίες καλλιτέχνες και επαγγελµατίες στο χώρο του πολιτισµού. 3. Η ιδιαίτερη πολιτιστική κληρονοµιά της περιοχής. 4. Πολιτισµός και οικονοµία. 4.5.2 Στρατηγικές επίτευξης των στόχων κατά θέµα α. Να βελτιωθεί η πρόσβαση και η ενηµέρωση σε σχέση µε την τέχνη και να αυξηθεί η συµµετοχή στις πολιτιστικές δραστηριότητες. Στρατηγικές επίτευξης του στόχου: Να γίνει αντιληπτό από το κοινό, το πόσο σηµαντικός είναι ο πολιτισµός και να διευκολυνθεί η πρόσβαση στις πολιτιστικές δραστηριότητες. Να προωθηθούν και να υποστηριχθούν οι δια βίου ευκαιρίες για µάθηση και νέες εµπειρίες στην τέχνη για όλο τον πληθυσµό. Να αυξηθούν οι γνώσεις και η εκτίµηση για την ιδιαίτερη πολιτισµική κληρονοµιά του τόπου, που περιλαµβάνει συνεισφορές από διάφορα φύλα, Αγγλόφωνα, Γαλλόφωνα και άλλα. Ενίσχυση των δυνατοτήτων και υποστήριξη της ανάπτυξης της τέχνης, της πολιτιστικής κληρονοµιάς και των εκπολιτιστικών οργανισµών σε επαρχιακό και κοινοτικό επίπεδο. β. Να αυξηθούν οι ευκαιρίες εκπαίδευσης στο τοπικό εκπαιδευτικό σύστηµα Στρατηγικές για την επίτευξη του στόχου: 114

Ενίσχυση των µαθηµάτων της Ιστορίας και των Καλλιτεχνικών στο σχολικό πρόγραµµα. Χρησιµοποίηση των νέων τεχνολογιών για ενίσχυση της διδασκαλίας και για υποβοήθηση της περιφέρειας. Εστίαση στην τοπική πολιτιστική κληρονοµιά µέσα από σχετικά µαθήµατα και πρόσθετο υποστηρικτικό υλικό. Επιµόρφωση των καθηγητών στα συγκεκριµένα θέµατα. γ. Να ενθαρρυνθεί η αρίστευση στην εργασία των καλλιτεχνών και των επαγγελµατιών του πολιτισµού, και να διατηρηθεί η αρχή της ελευθερίας της έκφρασης Στρατηγικές για την επίτευξη του στόχου: Προώθηση της περιφερειακής, εθνικής και διεθνούς παρουσίασης των τοπικών καλλιτεχνών. Υποστήριξη της καλλιτεχνικής δηµιουργίας και παραγωγής. Βελτίωση των κριτηρίων ώστε να γίνεται προσεκτική αξιολόγηση και απλόχερη χρηµατοδότηση των καλλιτεχνών. Υποστήριξη των πρωτοβουλιών εκπαίδευσης και επαγγελµατικής ανάπτυξης όσων εργάζονται στον τοµέα του πολιτισµού µε σκοπό την προώθηση της σταδιοδροµίας τους. Αύξηση της συµβουλευτικής υποστήριξης από τον ειδικό της πολιτιστικής κοινότητας. Υποστήριξη των νέων και ανερχόµενων καλλιτεχνών. Ανάπτυξη ενός πλάνου, για την βελτίωση της πολιτιστικής υποδοµής και τη δηµιουργία, παραγωγή, προώθηση και διαφήµιση των επαγγελµατιών καλλιτεχνών σε περιφερειακό επίπεδο. Ανάπτυξη στρατηγικών που βοηθούν τους καλλιτέχνες να λάβουν δίκαια και λογική αµοιβή, λαµβάνοντας υπόψη το δηµιουργικό χαρακτήρα της εργασίας τους (πνευµατικά δικαιώµατα). δ. Να διατηρήσουµε τον τοπικό πολιτισµό και τις πηγές του Στρατηγικές για την επίτευξη του στόχου: 115

Παροχή καθοδήγησης για τη διαχείριση των πολιτιστικών πόρων υπό τον έλεγχο της Τοπικής Αρχής. ιευκόλυνση εφαρµογής των αρχών και πρακτικών διαχείρισης για την τοπική κυβέρνηση στον τοµέα πολιτιστικής κληρονοµιάς. Αναθεώρηση της υπάρχουσας νοµοθεσίας και των κανονισµών, ώστε να βελτιωθεί η αποδοτικότητα και να παραχθούν καλύτερα εργαλεία για την διατήρηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς. Ανάπτυξη και εφαρµογή ενός µοντέλου για ένα δίκτυο µουσείων, καθώς και διασαφήνιση των ρόλων και των αρµοδιοτήτων των επαρχιακών οργανισµών και των συνεργαζόµενων φορέων της κοινότητας. ε. Να µεγιστοποιήσει τα οικονοµία οφέλη από τον πολιτισµό, ώστε να βελτιώσει την θέση του Νιου Μπράνσγουικ στην παγκόσµια οικονοµία Στρατηγικές για την επίτευξη του στόχου: Ανάπτυξη πόρων και κοινού για τα φυσικά, ιστορικά και σύγχρονα πολιτιστικά προϊόντα του Νιου Μπράνσγουικ, εντός και εκτός της επαρχίας. Βελτίωση και αύξηση των πολιτιστικών και τουριστικών προϊόντων (συµπεριλαµβανοµένων των καλλιτεχνικών, της πολιτιστικής κληρονοµιάς και των πολιτιστικών δρώµενων). Προώθηση και εκµετάλλευση των επαρχιακών εγκαταστάσεων (της τέχνης και της πολιτιστικής κληρονοµιάς) και των πολιτιστικών γεγονότων. Υποστήριξη της στρατηγικής ανάπτυξης και των επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών στις πολιτιστικές βιοµηχανίες και τις τοπικές επιχειρήσεις. Αναζήτηση οικονοµικών επενδύσεων και δηµιουργία θέσεων εργασίας µέσω της στρατηγικής ανάπτυξης των πόρων της τέχνης και της πολιτιστικής κληρονοµιάς. Ανάπτυξη µιας νέας υποδοµής σε συνεργασία µε τις Ατλαντικές επαρχίες (γειτονικές επαρχίες εντός του Καναδά). Επένδυση στον τοµέα της τέχνης, ώστε να δοθεί η ευκαιρία στους καλλιτέχνες και τους επαγγελµατίες της τέχνης, να επιδιώξουν τη επαγγελµατική τους καταξίωση στο Νιου Μπράνσγουικ. 4.5.3 Φορείς, Οργανισµοί µε ρόλους και αρµοδιότητες στο πολιτιστικό πρόγραµµα 116

Στο σηµείο αυτό καθορίζονται οι κυβερνητικοί και ιδιωτικοί φορείς οι οποίοι έχουν κάποια συµβολή στον πολιτισµό. Παράλληλα, γίνεται αναφορά στους ρόλους και τις αρµοδιότητες των εµπλεκοµένων φορέων. Στο παρόν κείµενο θα αναφέρουµε ενδεικτικά τους φορείς χωρίς να αναλύσουµε το ρόλο τους. Πρωθυπουργός Υπουργείο Πολιτισµού και Αθλητισµού και υπόλογοι σε αυτό οργανισµοί: o Τοµέας Ανάπτυξης των τεχνών. o Τοµέας Πολιτιστικής Κληρονοµιάς. o Συµβούλιο του Νιου Μπράνσγουικ για την τέχνη. o Μουσείο του Νιου Μπράνσγουικ. Οµοσπονδιακά Υπουργεία και Παραρτήµατα: o Συµβούλιο του Καναδά για τις Τέχνες (Canada Council for the Arts). o Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονοµιάς των Καναδών(The Department of Canadian Heritage). o Πρακτορείο των Πάρκων,Καναδα (Parks Canada Agency). o Ατλαντικό Πρακτορείο Ευκαιριών, Καναδά (Atlantic Canada Opportunities Agency). o Υπουργείο των Ινδιάνων και Υποθέσεων του Νότου, Καναδά. o Ανάπτυξη Ανθρωπίνων Πόρων, Καναδά. Επαρχιακά Υπουργεία και Παραρτήµατα (περιλαµβάνουν πανεπιστήµια και εκπαιδευτικούς οργανισµούς). Κοινοτικές και Τοπικές Κυβερνήσεις. Οργανισµοί και Συνεταιρισµοί. Ιδρύµατα και ιδιωτικός τοµέας. Εθελοντές. Παρακάτω παρατίθενται κάποιες οθόνες από τον δικτυακό τόπο της περιφέρειας του Νιου Μπράνσγουικ για τον τουρισµό. 117

118

119

Ειδικό παράρτηµα ενότητας 4: Βιβλιογραφικές Αναφορές - Σύνδεσµοι 13 A.1. Άρθρα - Μελέτες - Αναφορές [1] Joseph Jackson, Ren Lemieux, Political and Social Affairs Division, Revised 15 October 1999 THE ARTS AND CANADA'S CULTURAL POLICY http://www.parl.gc.ca/information/library/prbpubs/933-e.htm [2] Canadian Conference of the Arts, 2003 National Policy Conference - Final Report [3] Canadian Culture, online Policy Statement http://www.pch.gc.ca/progs/pcce-ccop/pol/index_e.cfm [4] Burke Taylor, Nancy Duxbury, John Mc Lachlan, City of Vancouver Office of Cultural Affairs, February 2002, Creative City Network, Action Plan, V1.1. burke_taylor@city.vancouver.bc.ca [5] Culture and Sport Secretariat (of New Brunswick), February 2002, Cultural Policy for New Brunswick, ISBN 1-55236-730-4 [6] Michel de la Durantaye, University du Quebec a Trois-Rivieres, Municipal Cultural Policies in Quebec, [7] Cultural Policy Database, Canada http://www.culturelink.org/network/index.html [8] Government expenditures on culture 14, The Daily, 31 October 2005, http://www.statcan.ca/english/dai-quo A.2. Έργα [1] The Municipal Cultural Planning Project (MCPP) 15 at http://www.culturalplanning.ca/mcpp/project_info.html [2] The Festivals and Special Arts Events 16 [3] The National Arts Training Contribution Program 17 at http://www.canadianheritage.gc.ca/progs/pnfsa-natcp/index_e.cfm [4] The Canadian Arts and Heritage Sustainability Program 18 at http://www.canadianheritage.gc.ca/progs/pcapc-cahsp/index_e.cfm [5] The Cultural Spaces Canada 19 at http://www.canadianheritage.gc.ca/progs/ecc-csp/index_e.cfm 13 Έχει γίνει ταξινόµηση των στοιχείων ανά περιοχή ενδιαφέροντος, ενώ για πολλά στοιχεία παρέχονται συνοπτικές πληροφορίες για την ταυτότητα των οργανισµών και το περιεχόµενο των δικτυακών τόπων. 14 Σαν αρχική πηγή των δεδοµένων το άρθρο αναφέρει τον οργανισµό Culture, Tourism and the Centre for Education Statistics cult.tourstats@statcan.ca. 15 Πληροφορίες είναι επίσης διαθέσιµες στο δικτυακό τόπο CAPACOA. 16 Τµήµατα του προγράµµατος Cultural Initiatives Program (CIP) έχουν αντικατασταθεί από το Arts Presentation Canada, ένα πρόγραµµα που θα συνδέσει τους Καναδούς µε την τέχνη σε τοπικό επίπεδο. 17 Υποστηρίζει εθνικά ινστιτούτα που προετοιµάζουν τους νεαρούς Καναδούς για επαγγελµατικές σταδιοδροµίες στην τέχνη. 18 Υποστηρίζει οργανισµούς της τέχνης και πολιτιστικής κληρονοµιάς στο να υιοθετήσουν µέτρα για τη βελτίωση της οικονοµικής τους σταθερότητας και να αναπτύξουν σύγχρονες πρακτικές διαχείρισης. 120

[6] Cultural Capitals of Canada 20 at http://www.canadianheritage.gc.ca/progs/ccc/index_e.cfm A.3. Σύνδεσµοι [1] Canadian Council for the Arts 21 at http://www.culture.ca [2] The Canada Council at http://www.canadacouncil.ca/ [3] Department of Canadian Heritage 22 at http://www.pch.gc.ca [4] Canadian Heritage Information Network 23 at http://www.chin.gc.ca [5] Canadian Cultural Observatory 24 at http://www.culturescope.ca [6] Cultural Human Resources Council at http://www.culturalhrc.ca [7] National Arts Centre 25 at http://www.nac-cna.ca [8] Prince Edward Island Council of the Arts 26 at http://www.peiartcouncil.com [9] Community Arts Network at http://www.communityarts.net [10] Site du ministère de la Culture et des Communications du Québec at http://www.mcc.gouv.qc.ca A.4. Συνεταιρισµοί [1] Canadian Artists Representation 27 CARFAC at http://www.carfac.ca/index-en.php [2] Island Media Arts Co-operative Incorporated28 at http://www.islandmedia.pe.ca/news [3] Canada Conference of the Arts (CCA) 29 at http://www.ccarts.ca A.5. ίκτυο ηµιουργικής Πόλης [1] Creative City Network 30 at http://www.creativecity.ca [2] Creative City Network, Members list, at http://www.creativecity.ca/about-us/member-list.html 19 Το πρόγραµµα βελτιώνει τη πολιτιστική υποδοµή του Καναδά. Ένας ιδιαίτερος εστιασµός αφορά την επιδιόρθωση και αναβάθµιση των εγκαταστάσεων της τέχνης και της πολιτιστικής κληρονοµιάς. 20 Αναγνωρίζει τα επιτεύγµατα των κοινοτήτων µε πολιτικές άµεσης δράσης στην τέχνη και τον πολιτισµό και παρέχει κατάλληλη χρηµατοδότηση για ειδικές δράσεις σε αυτόν τον τοµέα. 21 Βραβεία, ωρεές, Κληροδοτήµατα, Υπηρεσίες. 22 Χρηµατοδοτικά προγράµµατα, Φόρµες Αιτήσεων, Νοµοθεσία, Σύνδεσµοι Πηγών Πληροφορίας. 23 Αγγελίες Προσφοράς Εργασίας, Συνέδρια, Θεµατικά Ευρετήρια, Πληροφορίες Χρηµατοδότησης. 24 Νέα, Εκδηλώσεις, Συζητήσεις, Πηγές Πληροφοριών (Πολιτιστική Πολιτική), Κυβερνητικά Προγράµµατα, «Ρώτησε ένα ειδικό», Οµάδες. 25 Νέα, Απασχόληση, Ηµερολόγιο Εκδηλώσεων, 26 Βάση εδοµένων Καλλιτεχνών, Νέα, Βραβεία, ωρεές, Μαθήµατα, Συζητήσεις, Βοήθεια σε κινηµατογραφικές και τηλεοπτικές εταιρείες. 27 Συνεταιρισµός από ιδιώτες καλλιτέχνες. 28 IMAC Κοινότητα παραγωγών φιλµ και καλλιτεχνών των νέων µέσων - media που παρέχει βοήθεια στα µέλη της σε διάφορα πεδία όπως όσον αφορά την εκπαίδευση και τον εξοπλισµό. 29 Ετήσιο Συνέδριο πάνω στην Εθνική Πολιτική, Προγράµµατα για νέες και αναδυόµενες τέχνες και ιαχειριστές Μουσείων. 30 Νέα, Εκδηλώσεις, Συζητήσεις, Πηγές Πληροφοριών, Θεµατική Αναζήτηση. 121

[3] The City of Calgary 31 at http://www.calgary.ca [4] The City of Toronto 32 at http://www.toronto.ca [5] The City of Halifax 33 at http://www.halifax.ca [6] Culture Division - City of Toronto at http://www.city.toronto.on.ca/culture A.6. Πανεπιστήµια [1] The Centre for Cultural Management At University of Waterloo at http://arts.uwaterloo.ca [2] Cultural Resource Management Program at the University of Victoria at http://www.uvcs.uvic.ca/crmp [3] University of Calgary at http://www.ffa.ucalgary.ca [4] World Culture Project at http://www3.sympatico.ca/dpaulschafer [5] CultureNet 34 at http://www.culturenet.ca/cca A.7. Προγράµµατα - Μαθήµατα [1] The Canadian Arts Presenting Association (CAPACOA) 35 at http://www.capacoa.ca/professional-development [2] The Cultural Management Institute (CMI) a program of the University of Waterloo. http://www.arts.uwaterloo.ca/ccm/programs/ccm_cpdp.html [3] Canadian Conference of the Arts at http://www.ccarts.ca, http://www.ccarts.ca/en/events, http://www.ccarts.ca/en/advocacy/publications/toolkits/04_03_intern.html#general A.8. Οργανισµοί που Παρέχουν Χορηγίες A.8.1. Σε εθνικό επίπεδο [1] Canada Council for the Arts 36 at http://www.canadacouncil.ca [2] Cultural Human Resources Information Services at http://www.culturalhrc.ca [3] Department of Canadian Heritage at http://www.pch.gc.ca [4] Metcalf Foundation at http://www.metcalffoundation.com [5] Ministry of Tourism, Culture & Recreation at http://www.tourism.gov.on.ca [6] Imagine, at the Canadian Centre for Philanthropy at http://www.imagine.ca [7] Philanthropic Foundations Canada at http://www.pfc.ca 31 Ηµερολόγιο Πολιτιστικών εκδηλώσεων. 32 Πολιτιστικός Σχεδιασµός, ωρεές. 33 Πολιτιστικός Σχεδιασµός, ωρεές, Ηµερολόγιο Εκδηλώσεων. 34 Μη διαθέσιµη κατά τη διάρκεια της συγγραφής αυτής της εργασίας. 35 Συνέδρια. 36 Τράπεζα Πληροφοριών, Νέα, Βραβεία, ωρεές, Ευκαιρίες Απασχόλησης, Ετήσιες Αναφορές. 122

A.8.2. Σε επαρχιακό επίπεδο [1] Ontario Arts Council at http://www.arts.on.ca [2] Ontario Cultural Attractions Fund at http://www.culture.gov.on.ca/english/culdiv/arts/caf.htm [3] Ontario Trillium Foundation at http://www.trilliumfoundation.org A.8.3. Σε κοινοτικό επίπεδο [1] Toronto Arts Council at http://www.torontoartscouncil.org [2] Toronto Community Foundation at http://www.tcf.ca A.9. Επιχειρηµατικότητα [1] National Arts Marketing Initiative at http://www.artsmarketing.org [2] The Council for Business and the Arts in Canada (CBAC) at http://businessforarts.org The Canadian Arts Summit 37 The Canadian Arts Funders Forum 38 A.10 Εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο χώρο [1] EUCLID 39 at http://www.euclidcanada.ca 37 Είναι ένα δίκτυο από καθοδηγητές του προσωπικού των µεγαλυτέρων οργανισµών των επιτελούµενων και οπτικών τεχνών. 38 Φέρνει σε επαφή εταιρικούς δωρητές και σπόνσορες µε υπεύθυνους για εύρεση χορηγιών των ιδρυµάτων που επιχορηγούν την τέχνη. 39 Πολιτιστική Έρευνα και Σχεδιασµός 123

5. Η πολιτιστική πολιτική της Αυστραλίας 5.1 Εισαγωγή Η πολιτιστική πολιτική που ακολουθεί η Αυστραλία αποτελεί µια ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα περίπτωση κυρίως εξαιτίας της πολυπλοκότητας της σύνθεσης της Αυστραλιανής κοινωνίας. Ας πάρουµε όµως τα πράγµατα από την αρχή. Η Αυστραλία αποτελείται από έξι Πολιτείες και από δύο περιφέρειες (Territories). Οι πολιτείες είναι οι New South Wales, Victoria, Queensland, South Australia, Western Australia, Tasmania και οι περιφέρειες είναι το Northern και το Australian Capital. Η κοινωνική σύνθεση του πληθυσµού της ηπείρου δηµιουργεί οικονοµικές και πολιτισµικές επιπλοκές. Το φαινόµενο αυτό είναι εύλογο αν αναλογιστεί κανείς ότι περισσότερο από 16 εκατοµµύρια του πληθυσµού είναι Άγγλο-Κέλτες ενώ ένα 20% προέρχεται από αυτό που θα µπορούσε να οριστεί ως «ευρωπαϊκό γκρουπ». Η υπόλοιπη σύσταση του πληθυσµού αποτελείται από Aboriginals (γηγενείς της Αυστραλίας) και Ασιάτες. Από την εποχή του δεύτερου Παγκοσµίου Πολέµου η Αυστραλία έχει πάρει µια ιδιαίτερη θέση στα ασιατικά ζητήµατα και έχει δυναµώσει τους οικονοµικούς και πολιτιστικούς δεσµούς της µε την Ινδία, την νοτιοανατολική Ασία και την Ιαπωνία. Εκατό χρόνια πριν, όταν αναφερόταν κανείς στη κουλτούρα της χώρας µιλούσε ουσιαστικά για την κουλτούρα των γηγενών κατοίκων, δηλαδή των Aboriginals. Ωστόσο µε την εµφάνιση των πρώτων µεταναστευτικών ρευµάτων άρχισαν να διαφαίνονται και οι αλλαγές στα ήθη και τα έθιµα και στην εν γένει αυστραλιανή κουλτούρα. Μια µεταβατική στιγµή για τις πολιτιστικές αξίες της Αυστραλίας στάθηκε το 1930. Το µεταναστευτικό ρεύµα από την Ευρώπη έφερε στην Αυστραλία αρκετούς ανθρώπους κυρίως από την κεντρική Ευρώπη, µε γνήσιο ενδιαφέρον για τις πολιτιστικές δραστηριότητες. Το κύµα αυτό ακολουθήθηκε και από µεταπολεµικές επιρροές ευρωπαίων µεταναστών που έκαναν την κοινότητα πιο δεκτική και την εξέθεσαν σε ευρύτερες πολιτισµικές αξίες. Επί πλέον τα τεχνολογικά επιτεύγµατα στην µεταφορά και την επικοινωνία µείωσαν την αποµόνωση της Αυστραλίας από τον υπόλοιπο κόσµο. Κατά την µετα-βιοµηχανική περίοδο η Αυστραλία έδωσε ιδιαίτερη έµφαση στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων που σχετίζονται µε τον πολιτισµό. Ωστόσο είναι χαρακτηριστικό ότι στην Αυστραλία δεν υπάρχει συγκεκριµένο πρόγραµµα για την εθνική πολιτιστική πολιτική παρά το γεγονός ότι όλα τα κόµµατα έχουν δεσµευτεί στις επίσηµες ανακοινώσεις τους ότι θα µεριµνήσουν για την πολιτιστική ανάπτυξη. 124

Η πολιτιστική πολιτική που ακολουθεί η αυστραλιανή κυβέρνηση στηρίζεται σε ένα δίκτυο έµµεσων πολιτιστικών χρηµατοδοτήσεων και στόχων παρά σε απευθείας χορηγίες. Τα αρµόδια πολιτιστικά γραφεία κάνουν προτάσεις στην κυβέρνηση για την πολιτική και τα προγράµµατα που θα ακολουθηθούν και φυσικά συµβουλεύουν την κυβέρνηση για τις προτεραιότητες που πρέπει να τεθούν. Καθώς τα τελευταία χρόνια η ανάγκη των µειονοτήτων για την ανάπτυξη της προσωπικής πολιτιστικής τους ταυτότητας προβάλλεται ως ιδιαίτερα έντονη, η αυστραλιανή κυβέρνηση έχει στρέψει την πολιτιστική διαχείριση και έρευνα στην πολυπολιτισµικότητα του τόπου. [www.wwcd.org/policy/clink/australia.html] 5.2 Φορείς πολιτιστικής διαχείρισης Το µεγαλύτερο µέρος της ευθύνης για τα πολιτιστικά θέµατα της Αυστραλίας στο επίπεδο της κοινής ωφέλειας έχει αποδοθεί στα υπουργεία Τεχνών, Τουρισµού, Περιβάλλοντος και Χωροταξίας (Territories). Ωστόσο και άλλα Υπουργεία ή τµήµατα αυτών εµπλέκονται σε πολιτιστικά ζητήµατα. Το Υπουργείο Επικοινωνίας, για παράδειγµα, εµπλέκεται σε θέµατα διαχείρισης που έχουν να κάνουν µε το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Επίσης, υπάρχουν αρκετοί µη κυβερνητικοί φορείς που έχουν συσταθεί µε σκοπό την ενασχόλησή µε πολιτιστικά ζητήµατα. Κάποιοι από αυτούς τους φορείς συνίστανται από ιδιαίτερα προσφιλείς οργανισµούς. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα είναι: Η Artbank, η οποία ιδρύθηκε το 1980 µε στόχο την ενθάρρυνση της σύγχρονης τέχνης στην Αυστραλία. [www.artbank.gov.au] Το Εθνικό Ινστιτούτο ραµατικής Τέχνης, το οποίο ιδρύθηκε το 1958 υπό την αιγίδα του Πανεπιστηµίου του New South Wales, του Australian Elizabethan Theatre και του Australian Broadcasting Commission για την ενθάρρυνση και. προώθηση της δραµατικής τέχνης, της όπερας, της µουσικής και όλων των θεατρικών ειδών, διοργανώνοντας προγράµµατα για live θέατρα, ταινίες και τηλεόραση. [www.nida.unsw.edu.au] Το Public Lending Right Scheme, το οποίο ιδρύθηκε το 1975 και άρχισε τα προγράµµατα ένα χρόνο αργότερα, το 1976. Από τον Ιούλιο του 1987 καθιερώθηκε 125

πια η ύπαρξη του Public Lending Right Act, στόχος του οποίου είναι να υποστηρίξει τους αυστραλούς συγγραφείς µε τη διάθεση των έργων τους στις δηµόσιες βιβλιοθήκες. [www.dcita.gov.au] Το Australian Council, το οποίο συστάθηκε από την κυβέρνηση µε την πράξη του 1975 του Αυστραλιανού Συµβουλίου (Australia Council Act) και στόχος του είναι να ενθαρρύνει την ενασχόληση των αυστραλών µε τις τέχνες όχι µόνο στην Αυστραλία αλλά και εκτός των συνόρων της χώρας. [www.ozco.gov.au] Το Australian Film Commission συστάθηκε για να συµβάλλει στην σταθερή ανάπτυξη της αυστραλιανής βιοµηχανίας κινηµατογράφου και τηλεόρασης µε σκοπό να παράγει, να προωθήσει και να διανείµει έργα και τηλεοπτικά προγράµµατα όχι µόνο στην Αυστραλία αλλά και στο εξωτερικό. [www.afc.gov.au] Το Film Australia Pty Ltd είναι ένα παρακλάδι του Australian Film Commission που στόχος του είναι η προώθηση και η διανοµή των προγραµµάτων που εξυπηρετούν το εθνικό συµφέρον. [www.gullivermedia.com.au] Η Εθνική Πινακοθήκη (Australian National Gallery) έχει τις ρίζες της στα 1911 ωστόσο επισήµως ιδρύθηκε µε την πράξη του 1975 περί Εθνικής Πινακοθήκης. Στόχος της είναι να εγείρει το ενδιαφέρον, την εκτίµηση και την κατανόηση για τις οπτικές τέχνες, µέσω της συντήρησης και ανάπτυξης της Εθνικής Συλλογής έργων τέχνης µε όλα τα µέσα σε όλα τα γεωγραφικά πλάτη. Επίσης, οργανώνουν προγράµµατα για την παρουσίαση αυτής της συλλογής µε σκοπό την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία των Αυστραλών πολιτών. [www.nga.gov.au] Η Εθνική Βιβλιοθήκη (National Library of Australia) ιδρύθηκε µε την πράξη του 1960 περί Εθνικής Βιβλιοθήκης, µε σκοπό την διατήρηση και τη συντήρηση της αυστραλιανής πολιτιστικής κληρονοµιάς µέσα από την προώθηση των εθνικών συλλογών από υλικό βιβλιοθηκών στο οποίο θα έχουν πρόσβαση όλοι οι Αυστραλοί. Το ιδιαίτερο πολιτιστικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει αυτή η πρωτοβουλία κατάστησε αναγκαία την µακροσκελή παρουσίαση αυτού του προγράµµατος σε ξεχωριστό κεφάλαιο (2 1 ). [www.nla.gov.au] 126

Το Εθνικό Μουσείο της Αυστραλίας ιδρύθηκε µε την υποστήριξη πολιτικών κοµµάτων από την πράξη του 1980 περί Εθνικών Μουσείων και στόχος του είναι η ανάπτυξη, η διατήρηση, η έρευνα και η παρουσίαση πληροφοριών που αφορούν στοιχεία για την ιστορία των Aboriginals, την ιστορία της Αυστραλίας από το 1788 και τη σχέση αλληλεπίδρασης του ανθρώπου µε το περιβάλλον. [www.nma.gov.au] Τέλος στο σηµείο αυτό πρέπει να αναφερθεί και η δράση του Australian Broadcasting Commission το οποίο σε συνεργασία µε το Spatial Broadcasting Service έχουν αναπτύξει ένα πρόγραµµα που επιτρέπει την διεξαγωγή έρευνας πάνω στο τηλεοπτικό κοινό το οποίο χρησιµοποιούν ως βάση για το σχεδιασµό και την ανάπτυξη του προγράµµατος.[www.abc.net.au] Είναι εµφανές από τα παραπάνω ότι το σύστηµα το οποίο χρησιµοποιεί η Αυστραλία για την πολιτιστική της πολιτική είναι ένα γερά δοµηµένο σύστηµα το οποίο, ο χρόνος έχει αποδείξει ότι, είναι και εξαιρετικά αποδοτικό. 5.2.1 Ψηφιοποίηση των κυβερνητικών εγγράφων Η πρόσβαση στην πληροφορία είναι ένα από τα βασικά στοιχεία της πολιτιστικής πολιτικής της Αυστραλίας. Η κυβέρνηση σε συνεργασία µε τις κοινοπολιτείες µεθοδεύει τη δηµιουργία νέων υπηρεσιών πληροφόρησης µε σκοπό τη µέγιστη δυνατή πρόσβαση των πολιτών για την κοινωνική συµµετοχή. Το γεγονός ότι η αυστραλιανή κυβέρνηση αποφάσισε την ψηφιοποίηση όλων των κυβερνητικών εγγράφων είναι εξαιρετικής σηµασίας για το λόγω ότι µέσα σε αυτό το πρόγραµµα εµπεριέχεται όλη η φιλοσοφία των πολιτικών φορέων της χώρας σχετικά µε την πολιτιστική διαχείριση. Το Φεβρουάριο του 1994 η Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστραλίας θεµελίωσε το Distributed National Collection Office. Το γραφείο αυτό ενθάρρυνε τη συνεργασία µεταξύ βιβλιοθηκών, µουσείων και galleries για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικών µε κυβερνητικά έγγραφα, ώστε όλες αυτές οι πληροφορίες να ενταχθούν σε µια Εθνική Βιβλιογραφική Βάση εδοµένων στην οποία θα έχουν πρόσβαση οι πολίτες. Πιο συγκεκριµένα, 1.400 δηµόσιες βιβλιοθήκες σε ολόκληρη την Αυστραλία, παρέχουν υπηρεσίες δικτύωσης των κοινοτήτων, δίνοντας δυνατότητες για µάθηση εξ αποστάσεως, πρόσβαση σε κυβερνητικές υπηρεσίες, υποστήριξη µικροµεσσαίων επιχειρήσεων, κοινοτικά δίκτυα και άλλες δυνατότητες για προσωπική εξέλιξη (Εικόνα 1). 127

Εικόνα 1 Είναι φανερό ότι η κυβέρνηση δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περιφέρεια της Αυστραλίας εφόσον στόχος του project είναι να βελτιώσει την ποιότητα ζωής όχι µόνο των κατοίκων των πόλεων αλλά και των κατοίκων των αποµακρυσµένων περιοχών µέσω ενός εκτεταµένου δικτύου πληροφοριών [www.nla.gov.au/guidelines/govpubs.html]. 5.3 Χρηµατοδότηση πολιτιστικών δραστηριοτήτων Στην Αυστραλία η οικονοµική ενίσχυση είναι ζωτικής σηµασίας για την πολιτιστική ανάπτυξη, υπάρχουν µάλιστα ειδικές φοροαπαλλαγές των εταιριών για πολιτιστικές δράσεις. Χορηγίες και δωρεές από ιδιώτες τυγχάνουν ιδιαίτερης ενθάρρυνσης από την 128

οµοσπονδιακή κυβέρνηση, η οποία επιτρέπει να εκπίπτουν από τη φορολογία των χορηγών. Εύλογα, λοιπόν, εξάγεται το συµπέρασµα ότι οι χρηµατοδοτήσεις στην πραγµατικότητα είναι από τους σηµαντικότερους αρωγούς της πολιτιστικής κατάστασης στην χώρα και γι αυτό η κυβέρνηση κάνει ότι µπορεί για να τις πετύχει. εν υπάρχουν τραπεζικοί οργανισµοί, σε αντίθεση µε ότι συµβαίνει στην Ελλάδα, που να χρηµατοδοτούν πολιτιστικές δράσεις και σε γενικές γραµµές λίγα είναι τα ιδιωτικά ιδρύµατα που υποστηρίζουν την πολιτιστική ανάπτυξη. Από τα πιο διακεκριµένα ανάµεσα σε αυτά είναι το Myer Foundation το οποίο επιζητά την ανάπτυξη των τεχνών στην Αυστραλία. Πολύ σηµαντικό είναι επίσης και το Utah Foundation το οποίο δίνει ένα σηµαντικό ποσό από τα συνολικά κέρδη του κάθε χρόνο για την υποστήριξη πολιτιστικών προγραµµάτων. Η συνολική χρηµατοδότηση που προσφέρεται από το ταµείο του κράτους ανερχόταν στα 2 δισεκατοµµύρια δολάρια για τα έτη 1988-1989. Αυτό αναλογεί σε περίπου 118 δολάρια ανά κεφαλή και αντιπροσωπεύει το 1.7% από τα συνολικές δηµόσιες δαπάνες. 5.4 Ο ρόλος της κοινοπολιτείας στην πολιτιστική ανάπτυξη της Αυστραλίας Λίγοι θα προέβαιναν στο ισχυρισµό ότι οι κυβερνήσεις µπορούν ή θα έπρεπε να είναι φορείς πολιτισµού και εθνικής ταυτότητας. Η δηµιουργία του αυστραλιανού πολιτισµού και ταυτότητας είναι προϊόν του συνολικού έργου των ίδιων των Αυστραλών, έργο που επιτυγχάνεται µέσα από τις πράξεις τους στην καθηµερινή τους ζωή, ως κοινοτήτων και ως ατόµων (είτε είναι συγγραφείς, εργάτες σε εργοστάσιο, αγρότες, γονείς ή απλοί πολίτες). Καθετί καθαρά «αυστραλιανό» είναι αυτό που δηµιουργείται από αυτό το µοναδικό συνδυασµό παραγόντων που απορρέουν από την εθνική κληρονοµιά, το περιβάλλον και τη θέση της Αυστραλίας στον κόσµο. Σε αυτό το σύνολο ανευρίσκονται ο ιθαγενής πολιτισµός, τόσο ο αρχαίος όσο και ο σύγχρονος, η βρετανική πολιτιστική επιρροή (η οποία αποτυπώνεται στη γλώσσα, τη νοµοθεσία και τους θεσµούς), η ιδιάζουσα πολιτιστική κληρονοµιά των µεταναστών, η µεµονωµένη εµπειρία των διαφορετικών τάξεων και περιοχών και η χωρική επίδραση. Η Αυστραλία είναι µια πολυπολιτισµική χώρα κατά µία αυθεντική έννοια µε προεκτάσεις πέρα από το απλό γεγονός της εθνικής διαφοροποίησης. 129

Οι κυβερνήσεις των κοινοπολιτειών έχουν από καιρό συµµεριστεί την άποψη ότι έχουν ευθύνη να διαφυλάξουν την εθνική κληρονοµιά και να καλλιεργήσουν τις τέχνες. Με την πάροδο των χρόνων οι κοινοπολιτείες εγκαθίδρυσαν εθνικούς πολιτιστικούς θεσµούς και παρείχαν διάφορες µορφές υποστήριξης σε δηµιουργικούς καλλιτέχνες και οργανισµούς. Η λογοτεχνική Εταιρεία της κοινοπολιτείας, π.χ. είχε ήδη ιδρυθεί από το 1908. Η απαρχή της αυστραλιανής φιλµογραφίας χρονολογείται από το 1911 και το Συµβουλευτικό Συµβούλιο για τις Τέχνες από το 1912. Ο ρόλος της Κοινοπολιτείας έχει διευρυνθεί σηµαντικά κατά τα έτη 1994 1995, µέσω του Υπουργείου Συγκοινωνιών και Τεχνών, όπου η άµεση χρηµατοδότηση των Κοινοπολιτειών υπολογίζεται σε άνω του ενός δις δολαρίων. Πρόσθετοι πόροι για την πολιτιστική ανάπτυξη χορηγούνται µέσω και άλλων χαρτοφυλακίων, όπως αυτών των υπουργείων Εξωτερικών και Εµπορείου, Εργασίας, Εκπαίδευσης και Απασχόλησης, του Πρωθυπουργικού και του υπουργικού συµβουλίου, Περιβάλλοντος και Αθλητισµού. Το χαρτοφυλάκιο για τον πολιτισµό αναφέρει την αρωγή που προσφέρουν αρκετές υπηρεσίες και κρατικές αρχές. Ποικίλοι µηχανισµοί ενεργοποιούνται για να επιτευχθούν οι στόχοι της Κοινοπολιτείας. Σε αυτούς περιλαµβάνονται τα προγράµµατα δανεισµού και περιορισµένης επένδυσης, τα οποία απαιτούν υψηλά επίπεδα συµµετοχής του ιδιωτικού τοµέα, όπως ο Οργανισµός Χρηµατοδότησης κινηµατογράφου, το Πρόγραµµα Κρατικής ανειοδότησης, το οποίο αποζηµιώνει τους δηµιουργούς για να δηµιουργήσουν έργα τα οοπία διατίθενται στις δηµόσιες βιβλιοθήκες, επίσης προγράµµατα που εκπονούνται και επιδοτούν εταιρίες και απευθείας άτοµα, όπως εκείνα του Αυστραλιανού Συµβουλίου και της Αυστραλιανής Επιτροπής Κινηµατογράφου. Η κυβέρνηση της Κοινοπολιτείας εκπληρώνει τις υποχρεώσεις της µε διαφόρους τρόπους: απευθείας χρηµατοδότηση της κοινοπολιτείας, έµµεση υποστήριξη µέσω της φορολογίας, συνεργασία µε άλλους κυβερνητικούς, κοινοτικούς και ιδιωτικούς φορείς, νοµοθετικές και ρυθµιστικές προβλέψεις, όπως είναι η προστασία της πνευµατικής ιδιοκτησίας µέσω της κατοχύρωσης των πνευµατικών δικαιωµάτων του δηµιουργού, ορισµός προϋποθέσεων περιεχοµένου για τοπικούς σταθµούς ραδιοφώνου και τηλεόρασης. Κατά την προηγούµενη δεκαετία, οι πολιτειακές και τοπικές κυβερνήσεις, ανέλαβαν ένα πολύ µεγαλύτερο µέρος ευθύνης. Το υπουργικό συµβούλιο για τον πολιτισµό έθεσε τις βάσεις προκειµένου να επιτευχθεί µια πιο συνολική και συντονισµένη προσπάθεια σε θέµατα πολιτιστικής ανάπτυξης. Η συνεργασία Κοινοπολιτείας-Εθνικού κράτους σφυρηλατείται µε την από κοινού επιχορήγηση νέων εθνικών θεσµών. 130

Η αναλογία της χρηµατοδότησης που προέρχεται από τον ιδιωτικό τοµέα για την τέχνη και τον άνθρωπο, έχει µειωθεί σηµαντικά αν την συγκρίνουµε µε την αντίστοιχη για τον αθλητισµό. Η Κοινοπολιτεία αναγνωρίζει την ανάγκη εξισορρόπησης της κατάστασης αυτής και στρέφεται στην ιδιωτική προσφορά που τόσο γενναιόδωρα υποστηρίζει την πολιτιστική δραστηριότητα σε άλλες χώρες, όπως είναι οι Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής. Η Κοινοπολιτεία ενστερνίζεται την άποψη ότι η ευθύνη για την καλλιτεχνική ανάταση αφορά όλους, κυρίως στους καλλιτέχνες, τις εταιρίες και το κοινό, οι οποίοι πρέπει να προσπαθήσουν προκειµένου να αναπτύξουν επάρκεια και ένστικτο σε θέµατα τέχνης. Ο ρόλος της κοινοπολιτείας στην πολιτιστική ανάπτυξη εµπίπτει σε πέντε κύριες κατηγορίες: Καλλιέργεια της δηµιουργικότητας και της υπεροχής. Πρόσβαση όλου του αυστραλιανού λαού σε ένα δυνατό πλαίσιο πολιτιστικών εµπειριών. ιαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονοµιάς. Προώθηση της έκφρασης της πολιτιστικής ταυτότητας της Αυστραλίας, µε έµφαση στην εξαιρετική της διαφοροποίηση. Ανάπτυξη ενεργητικών και παραγωγικών πολιτιστικών φορέων, συµπεριλαµβανοµένων εκείνων που εξελίσσονται µε την ανάδειξη νέων τεχνολογιών. 5.5. Περιπτώσεις πολιτιστικών δράσεων στην Αυστραλία 5.5.1 Commonwealth Games Στο πνεύµα της Πολιτιστικής Ολυµπιάδας, διοργανώνονται Πολιτιστικοί Αγώνες, οι οποίοι για το 2006 έλαβαν χώρα κατά την περίοδο 15-26 Μαρτίου του 2006 στην Πολιτεία της Βικτορίας και πιο συγκεκριµένα στην πρωτεύουσα της, τη Μελβούρνη. Το πολιτιστικό αυτό πρόγραµµα δίνει µια µοναδική ευκαιρία σε ιδιώτες και οργανισµούς να αναδείξουν τον εξαιρετικό πλούτο του αυστραλιανού πολιτισµού και το εύρος των τεχνών που έχει να επιδείξει ο πληθυσµός της κάθε Πολιτείας. Με τον τρόπο αυτό, ενισχύεται το πολιτιστικό γόητρο της πολιτείας ενώ παράλληλα τονώνεται η τοπική οικονοµία της πόλης που αναλαµβάνει τη φιλοξενία των Αγώνων [www.arts.vic.gov.au/index.htm]. 131

5.5.2 Saraswati Arts Program Το Ινστιτούτο Αυστραλίας-Ινδονησίας σε συνεργασία µε το Αυστραλιανό Συµβούλιο για τις Τέχνες δηµιούργησε ένα νέο πρόγραµµα ανάπτυξης πολιτιστικών προγραµµάτων µεταξύ Αυστραλίας και Ινδονησίας. Το όνοµά του (Πρόγραµµα Τεχνών Saraswati) προέρχεται από τη Θεά της γνώσης, της µάθησης και των τεχνών και θα λειτουργήσει ενισχυτικά για προγράµµατα που υλοποιούνται στη βάση ήδη εγκαθιδρυµένων πολιτιστικών σχέσεων µεταξύ Αυστραλίας και Ινδονησίας. Σκοπός του προγράµµατος αυτού είναι να χορηγήσει υποτροφίες για ατοµικά ή συλλογικά (σε επίπεδο οργανισµών) προγράµµατα, τα οποία θα βασίζονται στη συνεργασία καλλιτεχνών και από τις δύο χώρες [www.dfat.gov.au]. 5.5.3 Mowanjum Community Art Project Το Mowanjum είναι µια αποµονωµένη κοινότητα Αβοριγίνων και αποτελείται από τρεις φυλές. Το ανώτατο πνευµατικό ον είναι για αυτούς τους ανθρώπους το Wandjina, η µορφή του οποίου έχει αποτυπωθεί σε βράχους και σπήλαια πριν από χιλιάδες χρόνια και, ευτυχώς πολλές από τις τοιχογραφίες αυτές είναι ευδιάκριτες µέχρι και σήµερα. Με πρωτοβουλία ενός προέδρου της κοινότητας, τα µοναδικής τέχνης έργα, παρουσιάστηκαν στο Σίδνεϊ το 1995 και έτυχαν µεγάλης αποδοχής από το κοινό, µε αποτέλεσµα σε λίγα χρόνια η ίδια έκθεση να φιλοξενηθεί στη Νέα Υόρκη [www.dlgrd.wa.gov.au]. 5.5.4 Festivals Australia Regional Residencies Το πρόγραµµα για τα περιφερειακά φεστιβάλ της Αυστραλίας είναι µια πρωτοβουλία της κυβέρνησης της Αυστραλίας η οποία παρέχει υποστήριξη σε περιφερειακές και αποµακρυσµένες κοινότητες προκειµένου «να αφηγηθούν τις ιστορίες τους» και κατ επέκταση την ιστορία της κοινότητάς τους σε τοπικά φεστιβάλ και όχι µόνο. Το πρόγραµµα αυτό χρηµατοδοτεί καλλιτέχνες προκειµένου να διαµείνουν για µια χρονική περίοδο έως πέντε εβδοµάδες σε κάποια κοινότητα, να συνευρεθούν µε τους κατοίκους καταγράφοντας την ιστορία τους και να την εκφράσουν δια µέσου των εικαστικών τεχνών, της λογοτεχνίας, του χορού, της µουσικής ή µε άλλα µέσα. 132

ικαίωµα συµµετοχής ως προς την οργάνωση και εκπόνηση του προγράµµατος έχουν οργανισµοί που διαχειρίζονται µόνιµα φεστιβάλ ή άλλες σηµαντικές εκδηλώσεις που δεν γίνονται απαραίτητα στα πλαίσια της κοινότητας. Τέτοιοι φορείς είναι τοπικά και κοινοτικά συµβούλια, καλλιτεχνικοί και πολιτιστικοί οργανισµοί. Ενθαρρύνεται φυσικά, η συνεργασία µεταξύ των διοργανωτών του εκάστοτε φεστιβάλ [www.dcita.gov.au]. Το συγκεκριµένο πρόγραµµα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον σχετικά µε τον τρόπο προσέγγισης της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονοµιάς. Ο καλλιτέχνης, µε το ρόλο του «ιστορικού» καλείται να καταγράψει την πολιτιστική παράδοση του εκάστοτε τόπου, µετουσιώνοντας τη σε τέχνη. Πρόκειται για ένα ρόλο µε διττή σηµασία εφ όσον από τη µία πλευρά παράγει ο ίδιος πολιτισµό µέσω του έργου του ενώ από την άλλη προσπαθεί να διατηρήσει την πολιτιστική κληρονοµιά του τόπου. Επιπλέον, δίνεται ένας σηµαντικός ρόλος στους κατοίκους των περιοχών µιας και καλούνται να συµµετάσχουν ενεργά δίνοντας οι ίδιοι το έναυσµα για καλλιτεχνική δηµιουργία. Το πρόγραµµα αυτό θα µπορούσε ένα εφαρµοστεί σε ένα δίκτυο περιοχών όπως είναι τα νησιά του Βόρειου Αιγαίου δοθέντος ότι πρόκειται για περιοχές µε πλούσια πολιτιστική κληρονοµιά. Θα ήταν µια ευκαιρία όχι µόνο για την διατήρηση της κληρονοµιάς του τόπου αλλά και της προβολής της σε ένα ευρύτερο κοινό. 5.6 Συµπεράσµατα H µελέτη της πολιτιστικής πολιτικής της Αυστραλίας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω της πολυπολιτισµικότητας του τόπου. Κατά την µεταβιοµηχανική περίοδο η χώρα δίνει ιδιαίτερη έµφαση στην ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Η κυβέρνηση προσπαθεί να αξιοποιήσει και να ενσωµατώσει τις αλλαγές σε ήθη και έθιµα, καθώς και τη διεύρυνση των πολιτισµικών αξιών, σεβόµενη την ανάγκη των µειονοτήτων για ανάπτυξη της προσωπικής πολιτιστικής τους ταυτότητας. Στην κατεύθυνση αυτή δηµιουργούνται φορείς κυβερνητικοί και µη, οι οποίοι ασχολούνται µε τα πολιτιστικά ζητήµατα και αποτελούν ένα γερά δοµηµένο σύστηµα, το οποίο, όπως έχει αποδείξει ο χρόνος, είναι και αποδοτικό. 133

Η κυβέρνηση ενθαρρύνει ιδιαίτερα τους ιδιώτες για χορηγίες και δωρεές ορίζοντας ειδικές φοροαπαλλαγές των εταιριών, όσων αφορά τις πολιτιστικές δράσεις. Στη σηµερινή Αυστραλία υπάρχει ένα ιδιαίτερα δυναµικό σύνολο παραγόντων (ο ιθαγενής πολιτισµός, η βρετανική πολιτιστική επιρροή, η πολιτιστική κληρονοµιά των µεταναστών, και η χωρική επίδραση) απέναντι στο οποίο η Κοινοπολιτεία είναι δηµιουργικά ευαισθητοποιηµένη, προσπαθώντας να προωθήσει ξεχωριστά όλους τους παράγοντες. Έµφαση δίνεται στην προσβασιµότητα στην πληροφορία όλων των πολιτών, για πλήρη συµµετοχή στα κοινά, ενηµέρωση για την τέχνη και την επίδρασή της στην οικονοµική και κοινωνική ζωή, καθώς και την αλληλεπίδραση της µε την επιστήµη διερευνώντας νέα πεδία εξέλιξης του ανθρώπινου νου. 134

6. οι νέες τεχνολογίες 6.1 Ο e-πολιτισµός σε Ελλάδα και Ευρώπη Οι ραγδαίες εξελίξεις στον χώρο της τεχνολογίας, κυρίως τα τελευταία χρόνια, είχαν θετικά αποτελέσµατα στην πολιτισµική βιοµηχανία. Οι νέες τεχνολογίες ήρθαν για να «βοηθήσουν» τα παραδοσιακά ιδρύµατα πολιτιστικής κληρονοµιάς ώστε να τεκµηριώσουν, να προβάλλουν και να παρουσιάσουν τα αντικείµενα τους στο ευρύ κοινό. Στην Ελλάδα, µια χώρα µε µεγάλη πολιτιστική κληρονοµιά, η βοήθεια των νέων τεχνολογιών είναι πολύτιµη διότι εκτός των άλλων ωφελειών, συµβάλλει στην προβολή της χώρας µας στη διεθνή κοινότητα. Στο γενικότερο ευρωπαϊκό πλαίσιο αρχίζουν να υλοποιούνται προγράµµατα ψηφιοποίησης του πολιτισµικού υλικού ώστε κάποια στιγµή στο µέλλον να υπάρξει ένα ενιαίο ευρωπαϊκό σύστηµα διάδοσης και πρόσβασης στο πολιτισµό. Για να πραγµατοοπιηθεί ένα τόσο µεγαλεπίβολο σχέδιο θα πρέπει να συνεργαστούν διάφοροι φορείς πολιτιστικοί και µη όπως: ερευνητές, ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αλλά και η πολιτισµική και ηλεκτρονική βιοµηχανία. Ο γενικότερος στόχος της Ευρωπαϊκής ένωσης είναι η εγκαθίδρυση µιας κοινωνίας της πληροφορίας για όλους. Το 2001 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συναντήθηκε στο Lund ώστε να ορίσει κοινούς στόχους σε σχέση µε την ψηφιοποίηση της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονοµιάς. Κατέληξαν, συνοπτικά, στα κάτωθι: Υιοθέτηση κοινών προτύπων για την ανάπτυξη µιας Ευρωπαϊκής πλατφόρµας οδηγιών και συστάσεων. Επιλογή διάδοση και ανταλλαγή καλών πρακτικών Αύξηση της διαφάνειας των σχετικών ενεργειών και ανταλλαγή της σχετικής εµπειρίας. Έπειτα από το Lund, το 2001, δηµιουργήθηκε η Οµάδα των Εθνικών Αντιπροσώπων (National Representatives Group, NRG) µε στόχο τον συντονισµό των εθνικών ενεργειών ψηφιοποίησης πολιτισµικού και επιστηµονικού περιεχοµένου. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε ένα πρόγραµµα / δίκτυο Αριστείας Minerva: Minesterial Network for Valorising Activities in Digitisation (EC IST 5o πλαίσιο, 3/2002-7/2005), - µε περιορισµένο 135

αριθµό συµµετεχόντων κρατών-µελών, το οποίο επεκτάθηκε αργότερα σε συµµετοχή µε το πρόγραµµα Minerva Plus για την υποστήριξη των ενεργειών του NRG, που περιλαµβάνει πλέον αντιπροσώπους από όλα τα κράτη-µέλη και παρατηρητών από Ρωσία-Ισραήλ. Από την Ευρωπαϊκή Ένωση χρηµατοδοτήθηκε το 2001 η µελέτη Technological Landscapes for Tomorrow s Cultural Economy, µε παραγωγή της DigiCULT Report, EC, 2002, η οποία αναφέρεται στα βασικά τεχνολογικά και στρατηγικά βήµατα που πρέπει ακολουθηθούν για την υλοποίηση µιας Ευρωπαϊκής πολιτικής στην ψηφιοποίηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς. Σε διάστηµα δύο χρόνων (2002-2004) έγιναν προσπάθειες συντονισµού των ενεργειών ψηφιοποίησης στην Ευρώπη. Εκδόθηκαν κοινές οδηγίες για όλα τα κράτη στους τοµείς της ψηφιοποίησης, τεκµηρίωσης και διαχείρισης του περιεχοµένου. Συνοπτικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ωστόσο αποβλέπει στο εξής: Η γραπτή και οπτικοαουστική κληρονοµιά της Ευρώπης να είναι διαθέσιµη στο διαδίκτυο. Κάτι τέτοιο θα επικουρούσε καταλυτικά τους ευρωπαίους πολίτες σε πολλές πτυχές της ζωής τους (σπουδές, σπίτι, διασκέδαση κλπ). 6.1.1 Οι νέες τεχνολογίες για τον Πολιτισµό Παρακάτω θα παρουσιάσουµε τις τεχνολογίες που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την διάδοση, διάσωση, µετάδοση, ψηφιοποίηση, πρόσβαση και προβολή της ελληνικής πολιτιστικής κληρονοµιάς. Συγκεκριµένα, 1) Ψηφιοποίηση πολυµεσικού (multimedia) περιεχοµένου (κειµένων, εικόνων, ήχου, βίντεο και φιλµ, τρισδιάστατων αναπαραστάσεων, 2) ηµι-αυτόµατη ανάλυση πολυµεσικού περιεχοµένου και εξαγωγή περιγραφών του περιεχοµένου του (annotation), 3) σηµασιολογική (semantic) αναπαράσταση, αποθήκευση, καταλογογράφηση, θεµατική ενοποίηση και διαχείριση πολυµεσικών βάσεων δεδοµένων και αναζήτηση µε βάση το περιεχόµενο (content-based retrieval) του πολιτισµικού πολυµεσικού περιεχοµένου µέσω του Web, 4) ανθρωποκεντρική (user-centric) και προσωποποιηµένη (personalised) πρόσβαση σε ιστοτόπους (sites, portals) µε ψηφιακό πολιτισµικό περιεχόµενο και παροχή υπηρεσιών, 136

5) τρισδιάστατη (3-D) αναπαράσταση αντικειµένων και µνηµείων, περιήγηση, εικονική (virtual) και επαυξηµένη πραγµατικότητα (augmented reality), 6) ασφάλεια (security) και προστασία πνευµατικών δικαιωµάτων (IPR) ψηφιακού περιεχοµένου, 7) γεωγραφικά πληροφοριακά συστήµατα για την κτηµατογράφηση και ψηφιοποίηση χαρτών σε αρχαιολογικούς χώρους, 8) µετάδοση πληροφοριών και πολυµεσικού περιεχοµένου, µέσω του διαδικτύου, δικτύων επικοινωνιών ευρείας ζώνης, δικτύων κινητής τηλεφωνίας, σύγχρονων δοµών δικτύων (grids), 9) εκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες, τηλε-εκπαίδευση και τηλε-εργασία µέσω τηλε/βιντεο-διασκέψεων, 10) έκδοση πολυµεσικών εκδόσεων - πολιτιστικών και τουριστικών οδηγών σε ψηφιακή µορφή (CD-ROMs, DVDs, e-books), 11) αυτοµατοποιηµένη κράτηση/έκδοση εισιτηρίων, πρόσβαση σε πολιστικούς χώρους, και προσφορά σχετικών υπηρεσιών µε ευφυείς κάρτες (smart cards), 12) αυτοµατοποιηµένη οπτική παρακολούθηση και επίβλεψη (surveillance) χώρων µε ιδιαίτερη πολιτιστική αξία (αρχαιολογικών, µουσείων), µε κάµερες, υπολογιστικά συστήµατα ανίχνευσης παραβιάσεων και συναγερµού. Παρόλα τα θετικά που αναµένεται να προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες στον πολιτισµό, δηµιουργούν προβλήµατα σε διάφορους τοµείς. Πολλοί φορείς για παράδειγµα δεν µπορούν να κατανοήσουν τις ανάγκες των χρηστών ή δεν θέλουν να συµφωνήσουν σε µια κοινή προσέγγιση. Άλλοι πάλι δεν είναι σε θέση να παρακολουθούν συνεχώς τις εξελίξεις στην Ευρώπη. Ένα ακόµα πρόβληµα, εκτός των άλλων, είναι ότι οι επιχειρήσεις και οι φορείς διστάζουν να επενδύσουν σε νεόφερτους κλάδους υψηλού ρίσκου. Επιπρόσθετα προβλήµατα που παρουσιάζονται έγκεινται στο ότι οι φορείς συχνά δεν έχουν υπεύθυνη υποστήριξη ώστε να κάνουν την τεχνολογική αλλαγή ή ακόµα χειρότερα δεν υπάρχουν τα κατάλληλα εργαλεία ώστε να ολοκληρωθεί η ψηφιοποίηση. Επίσης, συχνά συµβαίνει η ευρωπαϊκή έρευνα να µη δίνει σαφείς κατευθύνσεις ή οι βιοµηχανίες να συνάπτουν συµφωνίες µε βάση τα δικά τους συµφέροντα και όχι το γενικότερο συµφέρον. 137

Παράλληλα µε τα προαναφερόµενα προβλήµατα θα µπορούσα να αναφερθώ και στο ότι συχνά απουσιάζει ο καταµερισµός της εργασίας στην παραγωγή και την ψηφιοποίηση ή δεν διευκρινίζονται οι ευθύνες σε ευρωπαϊκούς θεσµούς, έργα και δίκτυα. Άλλες φορές πάλι οι φορείς χρηµατοδότησης καταρρέουν και δηµιουργείται χάσµα ανάµεσα σε πολιτιστικά και τεχνολογικά προγράµµατα. Ακόµα συµβαίνει η νοµοθεσία να είναι ελλειπής και οι οικονοµικοί πόροι λιγοστοί. Σε αυτό το σηµείο έχοντας εξετάσει τα προβλήµατα που δηµιουργούνται στην πορεία υλοποίησης τέτοιων προγραµµάτων σε συλλογικό ευρωπαϊκό επίπεδο θα αναφερθούµε στους οικονοµικούς πόρους και τις πηγές τους. Η ψηφιοποίηση χρηµατοδοτείται αρκεί στο µέλλον να αποβεί αποτελεσµατική και διαχρονική. Για να γίνει κάτι τέτοιο πρέπει να υπάρχουν εναλλακτικές πηγές χρηµατοδοτήσεων για να καλύψουν ένα αρνητικό ενδεχόµενο. Η όλη διαδικασία των χρηµατοδοτήσεων εστιάζεται σε δυο πτυχές των ψηφιακών πολιτιστικών προϊόντων. Αφενός στη δηµιουργία, αποθήκευση και εξασφάλιση πρόσβασης των ψηφιακών πόρων, αφετέρου στα κίνητρα για ψηφιοποίηση του ήδη υπάρχοντος πολιτιστικού υλικού. Το κόστος της ψηφιοποίησης µπορεί να περιοριστεί µε διάφορους τρόπους. Για παράδειγµα µε τα peer-to-peer δίκτυα, δηλαδή τη χρήση µηχανισµών δηµιουργίας αποθεµάτων σε επίπεδο ισότιµης συνεργασίας. Η χρήση, είτε απλή, είτε κατ επανάληψη, η τροποποίηση και η ανάπτυξη αποθεµάτων µπορεί να είναι τµήµα ενός συστήµατος οικονοµικών συναλλαγών όπου ο µηχανισµός συναλλαγών είναι αποδεκτός, δίκαιος και άξιος εµπιστοσύνης. Στις µέρες µας πολλές φορές κάνουµε λόγο για µια κοινωνία βασισµένη στην γνώση. Πρόκειται για την Κοινωνία της Πληροφορίας µέσα από την οποία σχηµατίζεται ένα νέο είδος πολιτισµού, ο ψηφιακός πολιτισµός (e-πολιτισµός), ο οποίος βασίζεται σε τεχνολογίες που ενισχύουν την δηµιουργία, τη διαχείριση και την παροχή ποικίλων πολιτιστικών εφαρµογών. Στη συνέχεια θα παρουσιαστεί ο τρόπος µε τον οποίο τα µικρά επαρχιακά πολιτιστικά ιδρύµατα προετοιµάζονται, ώστε να δεχτούν τον e-πολιτισµό. Το µεγαλύτερο πρόβληµα που αντιµετωπίζουν είναι το επονοµαζόµενο τρίλληµα (trilemma). Ένα τριπλό πρόβληµα, δηλαδή το οποίο εντοπίζεται στην έλλειψη τριών σηµαντικών στοιχείων: ανθρώπινου δυναµικού, κεφαλαίου και τεχνικών δεξιοτήτων. Η όλη συζήτηση εστιάζεται γύρω από ένα ερώτηµα: 138

Ποιες από τις τεχνολογίες που υπάρχουν µπορούν να εφαρµοστούν αντίστοιχα σε µεγάλα, µεσαία και µικρά ιδρύµατα; Τέτοιες τεχνολογίες αναφέρονται στο DigiCULT Forum µεταξύ των οποίων είναι η εικονική πραγµατικότητα, η ψηφιακή διαχείριση, οι ασύρµατες τεχνολογίες, οι εικονικές κοινότητες και συνεργασίες, η διαχείριση πελατειακών σχέσεων και οι RFID τεχνολογίες. Κάποιες από τις παραπάνω τεχνολογίες ίσως να µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν και από µικρότερα ιδρύµατα πολιτιστικής κληρονοµιάς. Παρόλα αυτά καταλήγουµε στο ότι προς το παρόν τα µικρά ιδρύµατα το µόνο που µπορούν να κάνουν είναι προετοιµαστούν για τον e-πολιτισµό και να ωφεληθούν από κονδύλια-χρηµατοδοτήσεις που λαµβάνονται για αυτή την προετοιµασία. Τέτοια κονδύλια, χρηµατοδοτικοί µηχανισµοί και πολιτιστικά δίκτυα βοηθούν τα µικρά επαρχιακά ιδρύµατα να περιορίσουν τα έξοδα τους και να µην χάσουν την ευκαιρία συµµετοχής τους στις τεχνολογικές εξελίξεις. 6.1.2 Είναι τα µικρά ιδρύµατα έτοιµα να υποδεχτούν τον e-πολιτισµό; Tα τελευταία χρόνια βλέπουµε ολοένα και περισσότερα ιδρύµατα πολιτισµικής κληρονοµιάς να υιοθετούν νέες ψηφιακές τεχνολογίες, άλλωστε στην σύγχρονη κοινωνία πρωταρχικό ρόλο παίζει η γνώση η οποία και βοηθά στην γέννηση του e-πολιτισµού. Ο τελευταίος περιλαµβάνει νέες εκθέσεις και ανθρώπινα περιβάλλοντα, εικονικές κοινωνίες, τρισδιάστατα παιχνίδια, εκπαιδευτικά περιβάλλοντα καθώς και εφαρµογές του σηµασιολογικού ιστού (semantic web). Γενικότερα κυριαρχεί η άποψη πως τα µικρά ιδρύµατα θα παραχωρήσουν τη θέση τους στα µεσαία και στα µεγάλα επειδή σε αυτά δίνεται µεγαλύτερη προσοχή από τους αρµόδιους φορείς. Οι λόγοι για αυτή την δυσµενή, θα λέγαµε, κατάσταση δεν είναι τεχνολογικής φύσης, αλλά οργανωτικής. Συνοψίζοντας τους καταλήγουµε στο γνωστό «τριπλό πρόβληµα», δηλαδή την έλλειψη ανθρώπινου δυναµικού, κεφαλαίου και τεχνικών δεξιοτήτων. Εποµένως, η ισχύουσα κατάσταση δεν επιτρέπει την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στα µικρά ιδρύµατα πολιτιστικής κληρονοµιάς. 6.1.3 Το «τριπλό πρόβληµα» των µικρών ιδρυµάτων Συχνά τα µικρά ιδρύµατα πολιτιστικής κληρονοµιάς επιβιώνουν και δρουν χάρη στην ιδιαίτερη αφοσίωση των ανθρώπων που τα διαχειρίζονται. Αυτοί οι άνθρωποι ξοδεύουν 139

όχι µόνο τον πολύτιµο χρόνο τους αλλά πολλές φορές και το προσωπικό τους κεφάλαιο προκειµένου να κρατήσουν ενεργό το ίδρυµα και να παρέχουν στην τοπική κοινωνία υπηρεσίες παρόµοιες µε αυτές που προσφέρουν τα µεγαλύτερα ιδρύµατα. Ένας ακόµα από του παράγοντες που δυσκολεύει την ένταξη των µικρών ιδρυµάτων στην Κοινωνία της Πληροφορίας είναι η έλλειψη προσωπικού. Ένα τυπικό µικρό ίδρυµα απασχολεί λιγότερους από πέντε υπαλλήλους πλήρους απασχόλησης. Από αυτούς, ελάχιστοι σχετίζονται µε το αντικείµενο του ιδρύµατος (έφοροι αρχαιοτήτων, βιβλιοθηκάριοι, αρχειοφύλακες, παιδαγωγοί), ενώ οι υπόλοιποι εντάσσονται στο προσωπικό υποστήριξης (επόπτες, υπεύθυνοι ασφάλειας, διαχειριστές). Ένα σύνηθες πρόβληµα στα µικρά ιδρύµατα είναι πως το ελάχιστο προσωπικό που διαθέτουν αν και αποδεικνύει ότι το ίδρυµα µπορεί να παρέχει έστω και τις ελάχιστές υπηρεσίες ωστόσο δεν µπορεί να εξασφαλίσει τις απαραίτητες χρηµατοδοτήσεις. Εποµένως, βασικό πρόβληµα είναι η περιορισµένη οικονοµική ενίσχυση. Για παράδειγµα ένα µικρό ίδρυµα συνήθως είναι αναγκασµένο να κινηθεί υπό την σκέπη ενός προϋπολογισµού των 100.000 ευρώ, ενώ ένα µεσαίο ίσως να είχε στην διάθεση του 200.000-400.000 ευρώ. Είναι ολοφάνερο λοιπόν πως τα ιδρύµατα που θέλουν να συµµετέχουν σε επιδοτούµενα προγράµµατα για την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών πρέπει να αναζητήσουν πρόσθετη χρηµατοδότηση σε άλλους φορείς. Ωστόσο πολλά ιδρύµατα που υποβάλλουν αιτήσεις για επιχορηγήσεις φτάνουν σε οριακά σηµεία τους οικονοµικούς τους πόρους τόσο στην φάση σχεδιασµού όσο και σε αυτή της υλοποίησης τους. Η πλειοψηφία τέτοιων προγραµµάτων χρηµατοδοτούν την τεχνολογική υποδοµή (software, hardware) και τις τεχνικές δεξιότητες των ανθρώπων (προγραµµατιστές, διαχειριστές συστήµατος). Το κόστος της ιδιοκτησίας για τον τεχνολογικό εξοπλισµό συνήθως υποτιµάται ή δεν λαµβάνεται υπ όψη. Εκτός των άλλων στα επαρχιακά πολιτιστικά ιδρύµατα υπάρχει η ανάγκη να καταρτιστεί το προσωπικό τους ώστε να µπορέσει να µυηθεί στο χειρισµό των νέων τεχνολογιών. Άλλωστε από εκεί φαίνεται αν το εκάστοτε ίδρυµα αξιοποιεί καλά τις δυνατότητες της τεχνολογίας. 6.1.4 Ταξινόµηση των ιδρυµάτων πολιτιστικής κληρονοµιάς Για να τεκµηριώσουµε τα σηµαντικότερα σηµεία αυτής της ανάλυσης περί ιδρυµάτων, συγκεντρώσαµε δεδοµένα που αφορούν τα διάφορα µεγέθη τους. Ο παρακάτω πίνακας 140

παρουσιάζει τα αποτελέσµατα µε ένα τρόπο που µπορεί να επεκταθεί περαιτέρω αλλά για τον παρόντα σκοπό είναι αρκετά λεπτοµερής. Πίνακας Ταξινόµηση των ιδρυµάτων πολιτιστικής κληρονοµιάς µε βάση τον προϋπολογισµό τους ΜΙΚΡΑ ΜΕΣΑΙΑ ΜΕΓΑΛΑ Ετήσιος προϋπολογισµός <100,000 100,000-1 εκατοµ. > 1 εκατοµ. Προσωπικό πλήρους απασχόλησης (εκτός από εθελοντές) <5 5-10 >10 Αριθµός αντικειµένων συλλεκτικών <10.000 10.000-100.000 >100.000 Ετήσιος αριθµός επισκεπτών (µουσεία) <7.000 7.000-30.000 >30.000 141

Προϋπολογισµός για την οµαλή λειτουργία ενός ιδρύµατος. Στις ΗΠΑ και τον Καναδά ο προϋπολογισµός για τα µικρά ιδρύµατα ανέρχεται συνήθως στο ποσό των $100,000 (~120,000 ευρώ) (ct.alliance for the arts, 2002, exhibits USA, 2000). Έρευνες του καναδικού δικτύου (CHIN 1999,2004) έδειξαν ότι 60% των ιδρυµάτων που συµµετείχαν στην έρευνα ενέπεσαν στο παραπάνω προϋπολογισµό. Ο εθνικός λογιστικός έλεγχος των µουσείων και των γκαλερί της Σκωτίας (Scottish museums council,2002) αναφέρει ότι η πλειοψηφία των ιδρυµάτων είχε ετήσιο προϋπολογισµό περίπου 75.000 ευρώ ή λιγότερο. Προσωπικό πλήρους απασχόλησης Τα αποτελέσµατα των στατιστικών στο µουσείο ρετρό του UK (2001) για το 1999 έδειξαν ότι κατά µέσο όρο υπήρχαν 11 µόνιµα άτοµα και 2 προσωρινά. Το CHIN (2004) ανέφερε ότι περίπου 42% των εργαζοµένων σε αυτά τα ιδρύµατα ισχυρίστηκαν πως υπάρχουν 2-5 υπάλληλοι πλήρους απασχόλησης και 36% ανέφεραν ότι 2-5 υπάλληλοι είναι µερικής απασχόλησης. Αριθµός συλλεκτικών αντικειµένων Οι έρευνες του CHIN (1999) έφεραν σηµαντικές πληροφορίες σχετικά µε τα µεγέθη των συλλογών. Το 70% περίπου των ιδρυµάτων που έλαβαν µέρος στην έρευνα είχαν λιγότερα από 10,000 αντικείµενα, 25% είχαν 10,000-99,999 και ένα 5% διέθετε παραπάνω από 100,000 αντικείµενα. Αριθµός ετήσιων επισκεπτών Η στατιστική έρευνα του µουσείου ρετρό της UK (2001) µε βάση το διαθέσιµο υλικό θεώρησε ότι ένας καλός τρόπος για να καθοριστεί το µέγεθος ενός ιδρύµατος ήταν µε βάση τον ετήσιο αριθµό επισκεπτών του. Παράδειγµα 142

Το µουσείο στο Fronteste είναι ένα µικρό περιφερειακό µουσείο στο Neumarkt στην περιοχή του Σάλτζµπουργκ το οποίο διαθέτει περίπου 4,600 αντικείµενα και αποτελεί ένα ευρωπαϊκό πρότυπο µικρού ιδρύµατος πολιτιστικής κληρονοµιάς που αντιµετωπίζει το «τριπλό πρόβληµα». Από τους 6 υπαλλήλους του µόνο δύο, ο διευθυντής-επιστάτης και ο αρχαιολόγος-παιδαγωγός, έχοντας διπλό ρόλο, είναι επαγγελµατίες, οι υπόλοιποι έχουν γενικά καθήκοντα (επόπτες, λογιστές, καθαριστές). Εκτός από αυτούς όµως υπάρχουν και επτά εθελοντές οι οποίοι ενισχύουν το ίδρυµα µε όποιο τρόπο µπορούν. Το µουσείο δέχεται ετησίως κατά την εξάµηνη λειτουργία του (Μάιος-Οκτώβριος) περίπου 3.000 επισκέπτες. Tα έσοδα από τα εισιτήρια της εισόδου και τα εισοδήµατα από τις πωλήσεις των καταστηµάτων έφτασαν το 11% του προσχεδιασµένου προϋπολογισµού των 54.444 ευρώ. Ένα 19% αυτού το προϋπολογισµού χρηµατοδοτήθηκε από το κράτος του Σάλτζµπουργκ ενώ το υπόλοιπο 70% από την πόλη του Neumarkt ως αναγνώριση της προσφοράς του µουσείου στην τοπική ανάπτυξη. Αν και το µουσείο δεν µπορεί να υλοποιήσει τα όσα θα ήθελε εξαιτίας των οικονοµικών δυσχερειών, οι ιδέες των ανθρώπων είναι εξαιρετικά καινοτόµες. Το ευνοϊκό της όλης κατάστασης είναι ότι ο διευθυντής του είναι δηµοφιλής στους κύκλους των ανθρώπων που ασχολούνται µε τις επιχορηγήσεις και έτσι αυτό βοηθά στο να πετυχαίνει χρηµατοδοτήσεις από το πρόγραµµα Interreg III. Τα τελευταία χρόνια το συγκεκριµένο µουσείο κατάφερε να συγκεντρώσει πέντε τέτοια προγράµµατα τα οποία έφτασαν συνολικά τα 278.000 ευρώ. Η υποδοµή ΤΠΕ του µουσείου περιλαµβάνει τρείς προσωπικού υπολογιστές: 1) i-mac G4 powerbook, 2) power PC, 3) PC Windows για την διαχείριση συλλογών, αλλά και για διοικητικούς σκοπούς. Έτσι πρόσφατες εκπαιδευτικές εργασίες έδωσαν την δυνατότητα σε µαθητές να σχεδιάζουν και να παρουσιάσουν τις εργασίες τους µέσω των ΤΠΕ ή µε την βοήθεια ακουστικών οδηγών σε µορφή CD-ROM. Σύµφωνα µε τα παραπάνω, ποια είναι τα κίνητρα και τα οφέλη ώστε να υιοθετήσουν και τα µικρά ιδρύµατα τις προηγµένες τεχνολογίες; Πάντως από την οπτική γωνία που βλέπουν το ζήτηµα τα µικρά ιδρύµατα, υπάρχουν δύο σηµαντικά κίνητρα για την έγκριση των χρηµατοδοτήσεων για ΤΠΕ: αφενός γιατί οι ΤΠΕ συµβάλλουν στην προβολή του εκάστοτε ιδρύµατος, αφετέρου διότι προσελκύουν καινούριους επισκέπτες-χρήστες. 6.1.5 Πότε θεωρείται µια τεχνολογία έτοιµη για τα ιδρύµατα; H ερώτηση-κλειδί εδώ είναι: Πότε η τεχνολογία είναι προσβάσιµη; Για να απαντήσουµε αρκεί µόνο να σκεφτούµε την κλασική διαδικασία που ακολουθεί µια νέα τεχνολογία 143

ώστε να φτάσει στο σηµείο να χρησιµοποιείται ευρέως (Moore, 1991). Η διαδικασία ξεκινά όταν η τεχνολογική έρευνα βρει κάποια πρωτότυπη λύση η οποία να µπορεί να συνδεθεί µε την ανταγωνιστικότητα µιας εταιρείας. Το τελευταίο είναι απαραίτητο έτσι ώστε να χρηµατοδοτηθεί η έρευνα. Η εξέλιξη είναι λίγο-πολύ προβλέψιµη, συνήθως οι βιοµηχανίες υιοθετούν τα ευρήµατα των νέων τεχνολογιών και αν είναι παραγωγικά τα διαδίδουν. Ανέφερα όλα τα παραπάνω θέλοντας να καταλήξω στο ότι µια τεχνολογική λύση θεωρείται έτοιµη για τα πολιτιστικά ιδρύµατα όταν βρει απήχηση στην µεγάλη πλειοψηφία. Εποµένως, θα ήταν καλό τα µικρά ιδρύµατα να περιµένουν ώσπου να υπάρξει στην αγορά κάποιο διαθέσιµο τεχνολογικό προϊόν το οποίο να είναι εύχρηστο και ώριµο. Επίσης, θα βοηθούσε αν συµβουλευόταν ιδρύµατα που ήδη χρησιµοποιούν την συγκεκριµένη τεχνολογία που θέλουν να υιοθετήσουν. Όταν ένα ίδρυµα αποφασίσει ότι θέλει να επενδύσει στην εφαρµογή νέων τεχνολογιών οι χορηγοί συνήθως αναρωτιούνται ποια θα είναι τα θετικά οφέλη της όλης διαδικασίας. Υπάρχουν λοιπόν δυο κατηγορίες ωφελειών: αφενός θα µειωθούν τα έξοδα του ιδρύµατος διότι οι κύριες λειτουργίες του θα διεξάγονται µε βελτιωµένες µεθόδους, αφετέρου θα αυξηθούν οι παροχές προς τους πελάτες. Ένα ίδρυµα µπορεί να επιβιώσει επενδύοντας στις νέες τεχνολογίες αν είναι σίγουρο ότι αυτές θα το ωφελήσουν. Αυτό φυσικά εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως το µέγεθος, το είδος του ιδρύµατος, ο τρόπος λειτουργίας του (διαχείριση συλλογών ή έκθεσης) καθώς ο τρόπος που κάνει απόσβεση των εξόδων για την εφαρµογή των νέων τεχνολογιών (πχ τα εισιτήρια που πληρώνουν οι επισκέπτες στην είσοδο, τα αντικείµενα που πωλούν τα καταστήµατα, οι συνδροµές και οι εξουσιοδοτηµένες αµοιβές). 6.1.6 Συνολικό κόστος ιδιοκτησίας Στο συνολικό κόστος για την εξέλιξη και την εφαρµογή των νέων τεχνολογιών συµπεριλαµβάνεται η τεχνική διαχείριση, βελτιώσεις, κατάρτιση του προσωπικού καθώς και άλλες οργανωτικές δαπάνες (κατά την διάρκεια λειτουργίας του ιδρύµατος). Ξεκινήσαµε λοιπόν από το «trilemma», το τριπλό πρόβληµα που αντιµετωπίζουν τα µικρά περιφερειακά πολιτισµικά ιδρύµατα. Αν και υπάρχουν ενθαρρυντικά παραδείγµατα µικρών ιδρυµάτων τα οποία είναι ιδιαίτερα ενεργά όπως το µουσείο στο Fronfeste, παρόλα αυτά δεν αναµένουµε στο εγγύς µέλλον ιδιαίτερες αλλαγές στην δυσµενή αυτή κατάσταση που επικρατεί. 144

Τέλος για να έχουµε µια ολοκληρωµένη αντίληψη του θέµατος που διαπραγµατευόµαστε στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 παραθέτουµε ως παράδειγµα το πρόγραµµα «Πολιτισµός 2000» που έχει στόχο την οικονοµική ενίσχυση για την ανάπτυξη του πολιτισµού. 145

6.2 Ιδιότητες και υνατότητες των ψηφιακών πολιτισµικών αγαθών Σε αυτή την παράγραφο θα αναλύσουµε τις ιδιότητες των ψηφιακών αγαθών και τις δυνατότητες που προσφέρουν στα ψηφιακά πολιτισµικά αγαθά. 6.2.1 Τι είναι ψηφιακό προϊόν/αγαθό; Ψηφιακό αγαθό, µε απλούς οικονοµικούς όρους, είναι ακολουθίες από 0 και 1 που έχουν οικονοµική αξία, µε την έννοια της χρησιµότητας ή της ανταπόδοσης. Ένα ψηφιακό αγαθό είναι ένα σύνολο από κωδικοποιηµένες οδηγίες, οικονοµικά πολύτιµες. Είναι αγαθά που παράγονται και καταναλώνονται, όχι απλά τεχνολογίες που βελτιώνουν την παραγωγικότητα σε µια οικονοµία, πολύ δε περισσότερο αυτό ισχύει για τα πολιτισµικά αγαθά τα οποία επιδρούν πολυεπίπεδα στην ανθρώπινη κοινωνία. Πέντε χαρακτηριστικά είναι αυτά που διαφοροποιούν τα ψηφιακά αγαθά από τα κανονικά αγαθά: τα ψηφιακά αγαθά είναι πολλαπλής χρήσης, απείρως διασταλτικά, αδιαίρετα, άϋλα και ανασυνθέσιµα. Ένα αγαθό είναι πολλαπλής χρήσης (nonrival) όταν η χρήση του από κάποιον δεν µειώνει τη χρησιµότητά του σε κανέναν άλλο χρήστη του. Όταν κάποιος παίρνει στην κατοχή του ένα ψηφιακό αγαθό δεν το χάνει κατ ανάγκη κάποιος άλλος. Για παράδειγµα, ιδέες, µαθηµατικά θεωρήµατα, βιντεοπαιχνίδια, λογισµικό υπολογιστών κ.α. δεν είναι αµοιβαία αποκλειόµενης χρήσης. Αντίθετα, η τροφή δεν είναι σαφώς πολλαπλής χρήσης αγαθό διότι η κατανάλωσή της γίνεται άπαξ. Ένα αγαθό είναι απείρως διασταλτικό (infinitely expansible), όταν µε µικρό κόστος σε µεγάλες ποσότητες αµελητέο - και γρήγορα, η ποσότητά του µπορεί να αυξηθεί απεριόριστα. Το αντίγραφο ενός ψηφιακού προϊόντος είναι επίσης ένα εξίσου ποιότητας προϊόν. εν υπάρχει διάκριση ανάµεσα στο πρωτότυπο και ένα αντίγραφο. Η αδιαιρετότητα (discreteness) είναι αυτή που κάνει τα ψηφιακά αγαθά «συµπαγή» και µε ενιαία µορφή. Για παράδειγµα το µισό κοµµάτι ενός λογισµικού (δηλαδή η µισή ακολουθία από 0 και 1 ενός προγράµµατος) δεν συνεπάγεται το ήµισυ της συνολικής 146

αξίας χρήσης του πλήρους λογισµικού, οι µισές γραµµές µιας µαθηµατικής απόδειξης δεν επαρκούν, συνήθως, για να θεµελιώσουν µία παραδοχή. Τα ψηφιακά αγαθά είναι άϋλα (aspatial), δεν καταλαµβάνουν χώρο, είναι παντού και πουθενά την ίδια στιγµή. Σήµερα, όλα τα ψηφιακά αγαθά, µέσα από την άµεση διάθεσή τους διαµέσου του διαδικτύου είναι εν δυνάµει προσβάσιµα σε όλο τον κόσµο, εξάλλου η υπερτοπικότητα χαρακτηρίζει τα βασικά στοιχεία της φύση τους. Πέµπτον, τα ψηφιακά αγαθά είναι ανασυνθέσιµα (recombinant). Με αυτή την ιδιότητα εννοούµε ότι είναι συσωρευτικά και ανασυνθέσιµα, δηλαδή τα ψηφιακά αγαθά µπορούν να συνδυαστούν µεταξύ τους µε αποτέλεσµα να παραχθεί ένα νέο ανεξάρτητο ψηφιακό αγαθό µε νέα χαρακτηριστικά. Τα ψηφιακά αγαθά µπορούν να παράγουν νέα ψηφιακά αγαθά µε τρόπους που δεν νοούνται στα συνηθισµένα αγαθά. 6.2.2 υνατότητες ψηφιακών πολιτιστικών αγαθών Όλες οι παραπάνω ιδιότητες που «κληρονοµούν» και τα ψηφιακά πολιτισµικά αγαθά, τους προσδίδουν πολύτιµα χαρακτηριστικά και ιδιαίτερες δυνατότητες προσβασιµότητας, επεξεργασίας και εκµετάλλευσης. Οι σηµερινές ψηφιακές τεχνολογίες επηρεάζουν τους τρόπους που τα ψηφιακά πολιτισµικά αγαθά παράγονται και καταναλώνονται, προσφέροντας τα πλεονεκτήµατα της υπερτοπικότητας (γεωγραφικά, διοικητικά), γρήγορης εξέλιξης και επαναχρησιµοποίησης. Προσβασιµότητα Με τα σύγχρονα µέσα η πληροφορία µπορεί να µεταφερθεί άµεσα στο χρήστη χωρίς ανθρώπινη παρέµβαση. Έτσι το υλικό ενός ψηφιακού πολιτισµικού αγαθού µπορεί να το παραλάβει ο αναγνώστης, θεατής, ακροατής ή ο κάθε ενδιαφερόµενος, χωρίς χρονικούς ή γεωγραφικούς περιορισµούς. Με τις δυνατότητες που προσφέρει σήµερα η επιστήµη της Πληροφορικής, η πληροφορία µπορεί να αναζητηθεί από απόσταση γρήγορα και αποτελεσµατικά σε ένα πολύ φιλικό περιβάλλον. Οι µηχανές αναζήτησης συνεχώς βελτιώνονται και προσθέτουν νέες δυνατότητες στην σηµασιολογική αναζήτηση νοηµάτων και όχι απλά λέξεων. Ο χρόνος αναζήτησης µειώνεται αν και ο όγκος δεδοµένων πάνω στον οποίο γίνεται η αναζήτηση 147

διογκώνεται µε γεωµετρικούς ρυθµούς. Οι Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) αυξάνουν ολοένα τις ταχύτητες πρόσβασης και µεταφοράς στα σηµερινά δίκτυα υπολογιστών και ειδικότερα στο ιαδίκτυο, ενώ συγχρόνως µειώνεται το κόστος πρόσβασης. Επίσης, η αλληλεπίδραση ανθρώπου-υπολογιστή αποτελεί πλέον εξειδικευµένο αντικείµενο µελέτης το οποίο έχει βελτιώσει εντυπωσιακά τα περιβάλλοντα διεπαφής και χρήσης υπολογιστή σε επίπεδο λογισµικού (software) και σε συνδυασµό µε τις προόδους στο υλικό (hardware) µε αποτέλεσµα οθόνες, χειριστήρια και άλλες περιφερειακές συσκευές εξαιρετικής ποιότητας και εργονοµίας, διασφαλίζεται η ευκολία εκµάθησης του τρόπου πρόσβασης και άνετης χρήσης του υπολογιστή. Πραγµατικό δώρο βέβαια θεωρείται και για τα άτοµα µε ειδικά προβλήµατα πρόσβασης σε φυσικούς χώρους, που τώρα πια, όσον αφορά το συγκεκριµένο θέµα, δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από τους καθ όλα υγιείς χρήστες. Είναι λοιπόν δυνατή µέσα από ψηφιακά πολιτισµικά προϊόντα, η ανάδειξη µιας νέας εικόνας του Πολιτισµού µέσα από υπερβατικές συνθετικές προσεγγίσεις που ξεπερνούν τις στερεότυπες προσεγγίσεις και τους περιορισµούς των φυσικών µεταβλητών (χώρος, απόσταση, χρόνος). Επεξεργασία Οι δυνατότητες παραγωγής και διάδοσης που προσφέρουν οι ΤΠΕ για τα ψηφιακά αγαθά πολλαπλασιάζουν την αξία του περιεχοµένου των ψηφιακών πολιτισµικών αγαθών. Με την επεξεργασία ψηφιακών πολιτισµικών αγαθών µπορούν να παραχθούν δευτερογενή ψηφιακά προϊόντα και υπηρεσίες, τα οποία δύνανται, για παράδειγµα, να καλύψουν την αδυναµία συνύπαρξης σε ενιαίο χώρο, φυσικών αντικειµένων που ανήκουν στην ίδια θεµατική ή εποχική ενότητα και τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα σε διάφορα σηµεία και χώρους ή να παρέχουν εξ αποστάσεως υπηρεσίες ανάλογες µε αυτές που προσφέρουν συµβατικά πολιτιστικά ιδρύµατα σε φυσικούς επισκέπτες τους. Οι βιοµηχανίες ηλεκτρονικού περιεχοµένου αποτελούν ταχέως αναπτυσσόµενο τµήµα της ευρωπαϊκής οικονοµίας. Η Ευρώπη διαθέτει ισχυρή βάση πάνω στην οποία µπορεί να οικοδοµήσει δυναµική βιοµηχανία ψηφιακού περιεχοµένου. Αφενός, έναν τυπογραφικό κλάδο µε µακρά παράδοση και ευρεία πολιτιστική κληρονοµιά και γλωσσική ποικιλοµορφία και αφετέρου έναν αναπτυσσόµενο οπτικοακουστικό τοµέα. Μια καίρια πρόκληση για τις ευρωπαϊκές βιοµηχανίες περιεχοµένου είναι η πλήρης εκµετάλλευση 148

των ευκαιριών που προκύπτουν από τις ψηφιακές τεχνολογίες. Είναι κατά συνέπεια ουσιαστικής σηµασίας η υποστήριξη της ψηφιοποίησης της παραγωγής και η διανοµή ευρωπαϊκού ψηφιακού περιεχοµένου. Εξάλλου, η Ευρώπη διαθέτει 100.000 πολιτιστικά ιδρύµατα (µουσεία, βιβλιοθήκες και αρχεία) όπου απασχολούνται περισσότερα από 1 εκατ. άτοµα. Τα ιδρύµατα αυτά περιλαµβάνουν πλούτο πληροφοριών που µπορεί να γίνει προσιτότερος και να αξιοποιηθεί αποδοτικότερα. Η προσβασιµότητα σε όλο το υλικό και η επεξεργασία του για εφαρµογές όπως εξ αποστάσεως µάθηση, ηλεκτρονικό εµπόριο, εκδόσεις και τουρισµό είναι υπόθεση-κλειδί. Επιχειρηµατικά µοντέλα και αγορές έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν τα απαραίτητα έσοδα για την υποστήριξη και την επέκταση αυτής της ψηφιακής αλυσίδας µε υλικό και πληροφορία της πολιτιστικής µας κληρονοµιάς, όχι µόνο σε τοπικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Εκµετάλλευση Οι κάτοχοι περιεχοµένου πολιτιστικής κληρονοµιάς (µουσεία, πινακοθήκες, αρχεία οπτικοακουστικού υλικού, φωτογραφικά αρχεία, βιβλιοθήκες τέχνης) είναι εν δυνάµει πλούσιοι σε υψηλής ποιότητας πολυµεσικό ψηφιακό περιεχόµενο. Αυτό το υλικό είναι έτοιµο να χρησιµοποιηθεί σε ένα εύρος εφαρµογών όπως η εκπαίδευση (εξ αποστάσεως εκπαίδευση, δηµιουργία εκπαιδευτικού υλικού ή σειράς µαθηµάτων), οι εκδόσεις (βιβλία, βίντεο, εφηµερίδες, περιοδικά, τηλεόραση για την ευρύτερη αγορά ή διαφήµιση, γραφικός σχεδιασµός, σχεδιασµός web για πιο ειδικές αγορές), το ηλεκτρονικό εµπόριο (δικτυακά καταστήµατα σε µουσεία ή πινακοθήκες, B2B και B2C δικτυακοί τόποι) και τον τουρισµό και τη δηµόσια πρόσβαση (προωθητικό υλικό, ιστοσελίδες, σταθµοί µουσείων και συλλογών). Μουσεία και συλλογές ειδικά µικρού και µεσαίου µεγέθους, παράγουν συχνά ψηφιακό υλικό από εσωτερικές δραστηριότητες, όπως διαχείριση συλλογών ή συντήρηση και αποκατάσταση αντικειµένων τέχνης. Αυτές οι δραστηριότητες παράγουν υψηλής ποιότητας υλικό πολυµέσων (εικόνες, βίντεο, 3 µοντέλα, µεταδεδοµένα) µε ιδιαίτερο δυναµικό και ενδιαφέρον για εκµετάλλευση έξω από τον οργανισµό, προσφέροντάς τους ένα συγκριτικό πλεονέκτηµα. Επιπρόσθετα, η ποιότητα των ψηφιακών απεικονίσεων είναι εξαιρετική και συνεχώς βελτιώνεται. Είναι πλέον δυνατή η αναπαράσταση οποιουδήποτε αυθεντικού υλικού µε τέτοια οπτική ποιότητα που η αναφορά στο πρωτότυπο είναι τις περισσότερες φορές περιττή. 149

Παρόλα αυτά το περιεχόµενο είναι απροσπέλαστο σε εξωτερικούς παράγοντες και συχνά «κλειδώνεται» από εσωτερικά νοµικά καθεστώτα. Ειδικά στη χώρα µας, η εµπορική εκµετάλλευση του υλικού δεν αναγνωρίζεται ως κεντρικό µέρος της επιχειρηµατικής λειτουργίας και έτσι διαφεύγει της προσοχής παρά τα σηµαντικά έσοδα που θα µπορούσε να προσφέρει. Αυτό το πρόβληµα είναι δυνατόν να λυθεί µε την ανάπτυξη καινοτόµων επιχειρηµατικών µοντέλων για την εκµετάλλευση της πολιτιστικής κληρονοµιάς και την προώθηση της συνεργασίας δηµοσίου µε ιδιωτικό τοµέα προς όφελος της προσβασιµότητας και του κέρδους από την εκµετάλλευση του υλικού της πολιτιστικής κληρονοµιάς. Επίσης η χρήση διεθνών τεχνολογικών προτύπων στους τοµείς της περιγραφής ψηφιακού υλικού (µεταδεδοµένα), πρόσβασης του χρήστη (µέσω ιδιωτικών ή δηµοσίων δικτύων) και της αρχιτεκτονικής υπολογιστών (ηλεκτρονικό πλέγµα grid κατανεµηµένα συστήµατα, λειτουργικά συστήµατα, πρωτόκολλα επικοινωνίας) διευκολύνει όχι µόνο την προσβασιµότητα και την επεξεργασία, αλλά κυρίως την εκµετάλλευση των ψηφιακών πολιτισµικών αγαθών. Θα πρέπει επίσης να συνυπολογίσουµε και την πολύτιµη συµβολή της ψηφιοποίησης και των ψηφιακών πολιτισµικών αγαθών, στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς. Ψηφιοποιώντας τις πληροφοριακές πηγές συµβάλλουµε στη µακροζωία τους, καθώς έχουν να αντιµετωπίσουν τις φθορές που προκαλεί ο χρόνος, το περιβάλλον αλλά και η συνεχή χρήση τους. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται η διατήρηση σπάνιων και ευαίσθητων συλλογών παρέχοντας στους ενδιαφερόµενους χρήστες ψηφιακά «υποκατάστατα». Επίσης, το θέµα της ασφάλειας είναι σηµαντικό. Πολύτιµα αντικείµενα µεγάλης πληροφοριακής αλλά και ιστορικής αξίας φυλάσσονται σε αποθηκευτικούς χώρους, χωρίς να έρχονται σε άµεση επαφή µε τους χρήστες. Η προβολή ψηφιοποιηµένων ή ψηφιακών αντικειµένων στο διαδίκτυο ενέχει τον κίνδυνο δηµιουργίας παράνοµων αντιγράφων τους. Κατά συνέπεια είναι απαραίτητη η αξιοποίηση των τεχνολογικών εξελίξεων για την προστασία των πνευµατικών δικαιωµάτων. 6.2.3 Πνευµατικά ικαιώµατα Η δηµοσιοποίηση οποιουδήποτε περιεχοµένου συνεπάγεται την πρόνοια για τη διασφάλιση των πνευµατικών δικαιωµάτων του δηµιουργού του. Σχετικά µε το περιεχόµενο που δεν δεσµεύεται από πνευµατικά δικαιώµατα (για παράδειγµα, πολύ 150

παλιά βιβλία και εφηµερίδες) τα πράγµατα είναι "εύκολα". Ωστόσο, αρκετοί πολιτιστικοί οργανισµοί αποκοµίζουν οφέλη από την πώληση αντικειµένων των συλλογών τους, µε αποτέλεσµα να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί µε τα πνευµατικά δικαιώµατα. Επίσης, όταν τα πνευµατικά δικαιώµατα ανήκουν σε τρίτους, το περιεχόµενο µπορεί να ψηφιοποιηθεί µόνο µε την έγκρισή τους. Υπάρχει µια ποικιλία τεχνολογικών µέσων για την προστασία των πνευµατικών δικαιωµάτων του ψηφιακού περιεχοµένου που προβάλλεται στο ιαδίκτυο. Υπάρχει αρκετή σύγχυση ανάµεσα στη ιαχείριση ικαιωµάτων και την Προστασία ικαιωµάτων πνευµατικής ιδιοκτησίας. Η Προστασία ικαιωµάτων περιγράφει την τεχνολογία που χρησιµοποιείται για να ξεπεραστεί ο κίνδυνος της µη εξουσιοδοτηµένης χρήσης κάτω από συγκεκριµένες συνθήκες. Όταν αυτό επεκτείνεται σε µεγάλο βαθµό έχει αντίθετο αποτέλεσµα από το αναµενόµενο, γίνεται αντιπαραγωγικό και όταν δεν εφαρµόζεται καθόλου µειώνει την πιθανότητα εµφάνισης του κατάλληλου δηµιουργού. Τα προβλήµατα από την παρατεταµένη αποκλειστική άδεια των πνευµατικών δικαιωµάτων ως προς τους δηµιουργούς οδηγούν στο να παραµένει ανεκµετάλλευτο πολύτιµο περιεχόµενο µε αρνητικές επιδράσεις σε τοµείς όπως, τουρισµός, εκπαίδευση, πολιτισµός κ.α. Τα πνευµατικά δικαιώµατα 40 αποτελούν ένα πολύ σηµαντικό θέµα που θα πρέπει να απασχολήσει σοβαρά έναν πολιτιστικό οργανισµό πριν αποφασίσει να εµπλακεί σε µια διαδικασία ψηφιοποίησης του περιεχοµένου που διαθέτει, ιδιαίτερα στην περίπτωση που ο σκοπός της ψηφιοποίησης είναι η προβολή του υλικού στο ιαδίκτυο. Σε πρώτη φάση, ο οργανισµός θα πρέπει να χαρακτηρίσει το περιεχόµενο του και να διαπιστώσει από ποια πνευµατικά δικαιώµατα δεσµεύεται. Ωστόσο, για να είναι σε θέση να πράξει κάτι τέτοιο, θα πρέπει να είναι ενήµερος για τους βασικούς άξονες κατηγοριοποίησης του περιεχοµένου και τις πολιτικές χρήσης και προστασίας που διέπουν κάθε κατηγορία σε σχέση µε τα δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας. Οι νόµοι περί πνευµατικής ιδιοκτησίας έχουν ως στόχο να προστατέψουν τα έργα που χαρακτηρίζονται από δηµιουργικότητα, όπως έργα λογοτεχνίας, θεάτρου, µουσικής, τέχνης κ.α. Ανάµεσα στην πληθώρα των νοµικών διατάξεων που αφορούν τα πνευµατικά δικαιώµατα, υπάρχουν νόµοι που σχετίζονται περισσότερο ή λιγότερο µε τα δικαιώµατα 40 www.infosoc.gr/meletes 151

πνευµατικής ιδιοκτησίας, όπως αυτά διαµορφώνονται κατά τη ψηφιοποίηση και την προβολή περιεχοµένου στο ιαδίκτυο. Επίσης, ένα ακόµα χαρακτηριστικό της νοµοθεσίας περί του δικαιώµατος αναπαραγωγής είναι ότι παρουσιάζει αρκετές οµοιότητες µε τη νοµοθεσία που αφορά τις εµπορικές συναλλαγές. Η κυρίαρχη τάση στις περισσότερες χώρες είναι να δίνεται µεγαλύτερη έµφαση στη προστασία των δικαιωµάτων του δηµιουργού ηθικά δικαιώµατα 41. Η συγκεκριµένη προσέγγιση επικρατεί στις νοµοθετικές τάσεις όλης της µεσογειακής Ευρώπης και σε µικρότερο βαθµό στην Αγγλική και την Αµερικάνικη νοµοθεσία. Υπάρχει µια αρκετά σηµαντική παράδοση στην προσπάθεια εναρµόνισης όλων των χωρών για µια κοινή, διεθνή αντιµετώπιση του προβλήµατος. Η ανάγκη για καθολική εναρµόνιση κρίνεται επιτακτική, κυρίως λόγω του αφηρηµένου χαρακτήρα των πνευµατικών δικαιωµάτων και της αυξηµένης δυσκολίας που προκύπτει κατά την εφαρµογή των αναγκαίων περιορισµών. Το ιαδίκτυο και οι επιπρόσθετες δυνατότητες που πηγάζουν από την ψηφιακή υπόσταση του περιεχοµένου επιβεβαιώνουν το γεγονός πως οι εθνικές διατάξεις δεν είναι ικανές να εξασφαλίσουν το απαιτούµενο επίπεδο προστασίας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι η περίπλοκη περίπτωση όπου το περιεχόµενο έχει δηµιουργηθεί σε µία χώρα, φιλοξενείται από έναν εξυπηρετητή σε µια άλλη χώρα και µπορεί να ανακτηθεί από οποιοδήποτε µέρος της γης. Ο ρόλος της εθνικής νοµοθεσίας είναι να οριοθετήσει το εύρος των ενεργειών που θεωρούνται νόµιµες σε κάθε χώρα. Ωστόσο, η ανάλυση των επιµέρους στοιχείων µιας νοµοθεσίας δεν θα πρέπει να γίνει ανεξάρτητα και αποκοµµένα από τη συνολική διεθνή κατάσταση. Η διεθνής κατάσταση συνίσταται από διεθνείς συµφωνίες, οδηγίες και κατευθύνσεις που διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στην διαµόρφωση των επιµέρους νοµοθετικών πλαισίων κάθε χώρας. Οι πιο σηµαντικές διεθνείς συµβάσεις είναι οι ακόλουθες: Η συνθήκη της Βέρνης (που διαχειρίζεται ο Παγκόσµιος Οργανισµός Πνευµατικής Ιδιοκτησίας -WIPO). Η παγκόσµια συνθήκη περί του δικαιώµατος αναπαραγωγής (UCC) Η συµφωνία του TRIP s (Trade Related Intellectual Property Rights) υπό την αιγίδα του World Trade Organization. 41 Ως ηθικό δικαίωµα χαρακτηρίζεται το κεκτηµένο δικαίωµα του κάθε δηµιουργού να αναφέρεται το όνοµα του όταν χρησιµοποιείται µια δηµιουργία του 152

Το πνεύµα των διεθνών συµβάσεων είναι να προτείνουν ένα σύνολο από ελάχιστες απαιτήσεις που θα πρέπει να υιοθετηθούν από όλα τα συνυπογράφοντα µέλη. Τύποι ικαιωµάτων Τα δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας που ενδέχεται να συνδέονται µε το περιεχόµενο που πρόκειται να αξιοποιηθεί από έναν πολιτιστικό οργανισµό είναι τα ακόλουθα: ικαίωµα αναπαραγωγής ικαιώµατα βάσης δεδοµένων Ηθικά δικαιώµατα ικαιώµατα που συνδέονται µε τις πατέντες ικαιώµατα εκτέλεσης Τεχνολογικά Μέσα Προστασίας Ιδιαίτερη είναι η σηµασία της νοµικής θωράκισης των τεχνολογικών µέσων προστασίας πνευµατικών δικαιωµάτων, µια διαδικασία που σχετικά πρόσφατα και µε πυξίδα την Ευρωπαϊκή Οδηγία άρχισε να γίνεται πραγµατικότητα στις επιµέρους εθνικές νοµοθεσίες των κρατών µελών. Ακολουθεί µια συνοπτική αναφορά στις τεχνολογίες που χρησιµοποιούνται για το συγκεκριµένο σκοπό, στα σηµαντικότερα συστήµατα που αξιοποιούν αντίστοιχες τεχνολογικές λύσεις καθώς και στα κυριότερα προϊόντα που διατίθενται στην αγορά προσφέροντας ολοκληρωµένες λύσεις για την προστασία και τη διαχείριση του δικαιώµατος αναπαραγωγής και των συγγενικών δικαιωµάτων. Τα τεχνολογικά µέσα προστασίας όπως προκύπτουν από τις ενδεδειγµένες πρακτικές και τα προγράµµατα συνοψίζονται παρακάτω: Ασφάλεια και ακεραιότητα των λειτουργικών συστηµάτων των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Περιλαµβάνονται και παραδοσιακές µέθοδοι ελέγχου της πρόσβασης σε αρχεία, πιστοποίησης χρηστών, παροχής δικαιωµάτων κ.α. Κρυπτογραφία: Επιτρέπει την κρυπτογράφηση του ψηφιακού περιεχοµένου, ώστε η αποκρυπτογράφηση του να είναι δυνατή µόνο από τους νόµιµους χρήστες. Yδατογραφία ή απόκρυψη δεδοµένων (data hiding): Ενσωµατώνει πληροφορία (π.χ. σχετικά µε τον κάτοχο του δικαιώµατος αναπαραγωγής) σε ένα ψηφιακό αρχείο. Ένα ψηφιακό υδατογράφηµα βοηθά τους ιδιοκτήτες πνευµατικών δικαιωµάτων να ανιχνεύουν τη µη-εξουσιοδοτηµένη χρήση, αντιγραφή και διανοµή των ψηφιακών δεδοµένων. 153

Έµπιστα (trusted) συστήµατα: Σε µία εκδοχή της µελλοντικής εξέλιξης της επιστήµης της πληροφορικής, η ασφάλεια θα έχει σηµαντική θέση στο σχεδιασµό των υπολογιστικών συστηµάτων, οδηγώντας στην εκτεταµένη υιοθέτηση συστηµάτων προστασίας και ελέγχου της Πνευµατικής Ιδιοκτησίας µε την αξιοποίηση εξειδικευµένου υλικού και λογισµικού. Τα «έµπιστα» αυτά συστήµατα συνθέτουν ένα ανοικτό πεδίο έρευνας. Κατά πόσο ένα τεχνολογικό µέσο προστασίας είναι αποδοτικό εξαρτάται από την τεχνολογική του πληρότητα, το περιεχόµενο που προστατεύει και την επιχείρηση (ή τοµέα) στην οποία είναι εγκατεστηµένο. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του είναι: Ευχρηστία: Ένα δύσχρηστο µέσο προστασίας αυτόµατα αποθαρρύνει την ευρεία χρήση του. Καταλληλότητα ως προς το περιεχόµενο: Το κόστος του σχεδιασµού, της ανάπτυξης και εγκατάστασης του συστήµατος πρέπει να είναι σε αρµονία µε τον τύπο του περιεχοµένου. Για χαµηλού κόστους περιεχόµενο το οποίο ήδη διατίθεται σε λογική τιµή µε αναλογικά µέσα (όχι µέσω του ιαδικτύου), δεν υπάρχει λόγος υλοποίησης ενός υψηλού κόστους συστήµατος προστασίας το οποίο θα αυξήσει την τιµή της διάθεσης του περιεχόµενου µέσω του ιαδικτύου. Καταλληλότητα ως προς την απειλή: Η αποτροπή των έντιµων καταναλωτών (παραβατών χωρίς πρόθεση) από το να διαµοιράζουν µικρού αριθµού αντίγραφα ενός προϊόντος, µπορεί να απαιτεί µόνο ένα λογικά τιµολογηµένο ψηφιακό προϊόν, ένα καλό σύστηµα διάθεσης και ένα σαφώς καθορισµένο σύνολο οδηγιών. Η αποτροπή της ηλεκτρονικής σύλησης εξαιρετικά πολύτιµου υλικού, το οποίο πρέπει να υπάρχει σε δίκτυο ηλεκτρονικών υπολογιστών, απαιτεί ένα πολύπλοκο µηχανισµό προστασίας και ακόµα και η καλύτερη διαθέσιµη τεχνολογία ίσως να µην αρκεί για την προστασία του. Ανάλυση κόστους οφέλους: Mία πολύπλοκη αλλά απαραίτητη µελέτη που θα πρέπει πάντα να προηγείται των όποιων αποφάσεων. Τεχνολογίες & Συστήµατα ιαχείρισης ικαιωµάτων ψηφιακού περιεχοµένου Ένα σύστηµα διαχείρισης δικαιωµάτων ψηφιακού περιεχοµένου αναφέρεται στις τεχνολογίες και στις υπηρεσίες που χρησιµοποιούν οι δικαιούχοι των πνευµατικών δικαιωµάτων, για να ελέγχουν και να ρυθµίζουν µε ηλεκτρονικά µέσα, τη χρήση των έργων τους. Η διαχείριση των δικαιωµάτων αποτελεί µία από τις µεγαλύτερες προκλήσεις για την κοινωνία της πληροφορίας στην ψηφιακή εποχή. Ο παραδοσιακός 154

τρόπος διαχείρισης των δικαιωµάτων πνευµατικής ιδιοκτησίας των απτών έργων, βασίζεται κυρίως στη φυσική τους υπόσταση και στους περιορισµούς που αυτή επιβάλλει σε σχέση µε τις δυνατότητες εκµετάλλευσης του περιεχοµένου. Ωστόσο, στη νέα ψηφιακή πραγµατικότητα, τα κρούσµατα παραβίασης του δικαιώµατος αναπαραγωγής έχουν αυξηθεί δραµατικά, κυρίως λόγω της ευκολίας µε την οποία µπορεί να αντιγραφεί και να διαµοιραστεί ένα ψηφιακό έργο. Παλαιότερα, η διαχείριση των ψηφιακών δικαιωµάτων βασιζόταν στην ασφάλεια και την κωδικοποίηση της πληροφορίας, ώστε να αντιµετωπίζονται φαινόµενα µη εξουσιοδοτηµένης αντιγραφής, κλειδώνοντας το περιεχόµενο και περιορίζοντας την διανοµή του µόνο σε όσους έχουν καταβάλει το προβλεπόµενο αντίτιµο. Πρόκειται για την πρώτη γενιά συστηµάτων διαχείρισης δικαιωµάτων (Digital Rights Management, DRM) και αποτελεί ένα τµήµα µόνο των πραγµατικών και διευρυµένων δυνατοτήτων των εν λόγω συστηµάτων. Η δεύτερη γενιά των DRM περιλαµβάνει την περιγραφή, την αναγνώριση, τη συναλλαγή, την προστασία, τον έλεγχο και την παρακολούθηση κάθε µορφής δικαιώµατος χρήσης του ίδιου του περιεχοµένου ή της επιπρόσθετης αξίας του, καθώς και τη διαχείριση του συνόλου των σχέσεων και των αλληλεπιδράσεων µεταξύ των δικαιούχων και των χρηστών. Συµπληρωµατικά, είναι σηµαντική η παρατήρηση πως τα DRM συστήµατα είναι η ψηφιακή διαχείριση των δικαιωµάτων και όχι η διαχείριση των ψηφιακών δικαιωµάτων. ηλαδή ένα ολοκληρωµένο DRM σύστηµα θα πρέπει να διαχειρίζεται το σύνολο των δικαιωµάτων και όχι µόνο τα δικαιώµατα που απορρέουν από την ψηφιακή υπόσταση του περιεχοµένου. Μοντέλο Περιγραφής Κατά το σχεδιασµό και την ανάπτυξη ενός DRM συστήµατος θα πρέπει να ληφθούν υπόψη δύο αρχιτεκτονικές. Η πρώτη ονοµάζεται Λειτουργική Αρχιτεκτονική και αφορά τα υψηλού επιπέδου συστατικά µέρη ενός DRM συστήµατος, η συνεργασία των οποίων συνθέτει ένα ολοκληρωµένο σύστηµα διαχείρισης δικαιωµάτων. Η δεύτερη και πιο σηµαντική αρχιτεκτονική ονοµάζεται Αρχιτεκτονική της Πληροφορίας και αφορά την µοντελοποίηση των οντοτήτων και την έκφραση των µεταξύ τους σχέσεων και αλληλεπιδράσεων στα πλαίσια ενός DRM συστήµατος. 155

Λειτουργική Αρχιτεκτονική Το γενικό πλαίσιο διαχείρισης δικαιωµάτων που είναι κατάλληλο για τη δηµιουργία συστηµάτων προσανατολισµένων στα πνευµατικά δικαιώµατα ψηφιακού περιεχοµένου, µπορεί να µοντελοποιηθεί σε τρία διακριτά τµήµατα. ηµιουργία & καταγραφή της επιπρόσθετης αξίας της πνευµατικής ιδιοκτησίας: Αναφέρεται στη µέριµνα που πρέπει να ληφθεί κατά τη διαδικασία ψηφιοποίησης του περιεχοµένου, ώστε να είναι εύκολη η χρήση, η διανοµή και συνολικά η συναλλαγή του. Περιλαµβάνει την εκκαθάριση των δικαιωµάτων όπως αυτά διαµορφώνονται κατά την δηµιουργία του περιεχοµένου. ιαχείριση της επιπρόσθετης αξίας της πνευµατικής ιδιοκτησίας: Αναφέρεται στη διαχείριση και στη διεξαγωγή της συναλλαγής του περιεχοµένου. Περιλαµβάνει την καταχώρηση του περιεχοµένου, µετά τη δηµιουργία του, σε ένα σύστηµα διαχείρισης. Το σύστηµα συναλλαγών θα πρέπει να είναι ικανό να διαχειρίζεται τα περιγραφικά µεταδεδοµένα και τα µεταδεδοµένα που αφορούν τα πνευµατικά δικαιώµατα (πχ οµάδες χρηστών, κατάλληλη χρήση, αποζηµιώσεις κ.α). Αξιοποίηση της επιπρόσθετης αξίας της πνευµατικής ιδιοκτησίας: Αναφέρεται στους τρόπους αξιοποίησης του περιεχοµένου µετά την ολοκλήρωση της συναλλαγής. Περιλαµβάνει περιορισµούς που θα πρέπει να εφαρµόζονται στη χρήση του περιεχοµένου από τους τελικούς χρήστες (πχ αν ένας χρήστης έχει καταβάλει αντίτιµο που του επιτρέπει µόνο να βλέπει το περιεχόµενο δεν θα πρέπει να είναι σε θέση να το εκτυπώσει και να το εκδώσει). Παρά το γεγονός πως τα παραπάνω διακριτά τµήµατα καλύπτουν σε γενικές γραµµές τα βασικά στοιχεία που είναι αναγκαία σε ένα DRM σύστηµα, θα πρέπει να συµπληρωθούν από µία λειτουργική αρχιτεκτονική, ικανή να παρέχει ένα ολοκληρωµένο πλαίσιο όπου τα διαφορετικά στοιχεία θα µπορούν να λειτουργήσουν αρµονικά και να επιτελούν τις επιθυµητές λειτουργίες. Η λειτουργική αρχιτεκτονική καθορίζει τους ρόλους και περιγράφει τις σχέσεις συνεργασίας του συνόλου των συνεργαζοµένων συνιστωσών µε βάση τα τρία διακριτά τµήµατα της πνευµατικής ιδιοκτησίας: ηµιουργία, ιαχείριση και Χρήση της επιπρόσθετης αξίας. Αρχιτεκτονική της Πληροφορίας Η αρχιτεκτονική της πληροφορίας σχετίζεται µε τον τρόπο µε τον οποίο µοντελοποιούνται και αλληλεπιδρούν οι βασικές οντότητες στο ευρύτερο πλαίσιο ενός 156

DRM συστήµατος. Τα βασικά θέµατα που χρήζουν διερεύνησης κατά την ανάπτυξη ενός DRM πληροφοριακού µοντέλου είναι τα ακόλουθα: Μοντελοποίηση των Οντοτήτων Προσδιορισµός και περιγραφή των οντοτήτων Καθορισµός / Έκφραση των έγκυρων δηλώσεων περί των δικαιωµάτων Μεταδεδοµένα & Πνευµατικά ικαιώµατα Ανεξάρτητα από την πολιτική προστασίας και τη στρατηγική διαχείρισης των πνευµατικών δικαιωµάτων και των τεχνολογικών µέσων που υιοθετεί ένας οργανισµός που δραστηριοποιείται στη βιοµηχανία εκµετάλλευσης περιεχοµένου µέσω του ιαδικτύου, απαραίτητο στοιχείο είναι η πληροφορία. Η πληροφορία επιτρέπει στο διαχειριστή των δικαιωµάτων να ελέγξει την εγκυρότητα της χρήσης, να διαπιστώσει πιθανές παραβάσεις, να µεταβιβάσει ένα δικαίωµα χρήσης κ.λ.π. Η πληροφορία επίσης, είναι αυτή που επιτρέπει στον τελικό χρήση να επικοινωνήσει µε τον κάτοχο των πνευµατικών δικαιωµάτων και να αποκτήσει δικαιώµατα επί του ψηφιακού υλικού ή να πληροφορηθεί για τις πολιτικές τιµολόγησης και χρήσης που ακολουθεί κάθε οργανισµός. Τα στοιχεία που απαρτίζουν την πληροφορία είναι ποικίλα και αφορούν πολλές και διαφορετικές πτυχές της ιδιοκτησιακής κατάστασης ενός αντικειµένου. Μερικά ενδεικτικά παραδείγµατα είναι τα ακόλουθα: Κάτοχος των Πνευµατικών ικαιωµάτων ιαχειριστής των Πνευµατικών ικαιωµάτων σε περίπτωση που διαφέρει από τον κάτοχο Στοιχεία Επικοινωνίας του διαχειριστή των πνευµατικών δικαιωµάτων Περιορισµοί σε σχέση µε τις επιτρεπόµενες χρήσεις του ψηφιακού αντικειµένου Τεχνολογικά µέσα που προστατεύουν τα ψηφιακά αντικείµενα που δηµοσιοποιούνται Τα παραπάνω στοιχεία είναι µερικές µόνο από τις πληροφορίες που συνθέτουν το πολύπλοκο παζλ περιγραφής της ιδιοκτησιακής κατάστασης ενός ψηφιακού αντικειµένου, σε σχέση µε τα πνευµατικά του δικαιώµατα. Όλες οι παραπάνω πληροφορίες θα πρέπει να συνοδεύουν το ψηφιακό αντικείµενο και να είναι άµεσα και εύκολα προσπελάσιµες. Το σύνολο των δεδοµένων που σχετίζονται µε ένα ψηφιακό αντικείµενο και περιγράφουν τα τεχνικά και εννοιολογικά χαρακτηριστικά του, φέρουν τον τίτλο µεταδεδοµένα. Το σώµα των µεταδεδοµένων αποτυπώνει όλη την πληροφορία που επιλέγει να διατηρήσει ο δηµιουργός ενός ψηφιακού αποθέµατος. Σε ό,τι αφορά την 157

προστασία και τη διαχείριση των πνευµατικών δικαιωµάτων, είναι πολύ σηµαντικό το σύνολο των µεταδεδοµένων που θα επιλεγεί να περιλαµβάνει ορισµένα στοιχεία πνευµατικής ιδιοκτησίας. Σε αυτά τα στοιχεία θα βασιστεί το Σύστηµα ιαχείρισης ικαιωµάτων για να προστατέψει και να διαχειριστεί τα δικαιώµατα του περιεχοµένου. Η συγκεκριµένη ανάγκη αναγνωρίζεται από την πλειοψηφία των οργανισµών προτυποποίησης µεταδεδοµένων που αναφέρονται σε ψηφιακό πολιτιστικό περιεχόµενο. Ενδεικτικά αναφέρουµε δύο πολύ σηµαντικούς διεθνείς οργανισµούς που κατέχουν εξέχουσα θέση στο χώρο των µεταδεδοµένων και τα πρότυπα που προτείνουν έχουν υιοθετηθεί από ένα µεγάλο αριθµό πολιτιστικών οργανισµών. Dublin Core Metadata Initiative (www.dublincore.org) Digital Imaging Group (www.i3a.org/i_dig35.html) 158

6.3 Ο ρόλος της νέας τεχνολογίας στα πολιτιστικά αγαθά 6.3.1 Σκοπιµότητα της ψηφιοποίησης Η ψηφιοποίηση είναι σήµερα καθοριστικός παράγοντας για την επιβίωση και την ενίσχυση της Ιστορίας, του Πολιτισµού, της Επιστήµης και όλων των στοιχείων που καθορίζουν την καλούµενη συλλογική και εξελισσόµενη µνήµη των διαφόρων κοινωνιών, εθνοτήτων, λαών. Είναι επίσης καθοριστική και για την οικονοµική ανάπτυξη. Αναλυτικότερα, η ψηφιοποίηση είναι ένα µέσο για την επιτυχή προώθηση σηµαντικών στόχων, στους οποίους περιλαµβάνονται και οι ακόλουθοι: Η διατήρηση της πολύτιµης πληροφορίας που περιέχουν οι εικόνες, οι φωτογραφίες, τα έργα τέχνης, τα βιβλία, οι εφηµερίδες, τα σχέδια, οι χάρτες, οι αφίσες, τα χειρόγραφα, τα κινηµατογραφικά έργα κλπ. Μερικά από τα προαναφερόµενα αντικείµενα καταστρέφονται από τη φθορά του χρόνου ή από κάποιο συµβάν και άλλα αλλοιώνονται. Άυλα πολιτιστικά αγαθά, όπως παραδόσεις και µύθοι, σβήνουν στο πέρασµα του χρόνου. Η ψηφιοποίηση δηµιουργεί ψηφιακά υποκατάστατα των υλικών και άυλων αγαθών, περισώζοντας την πολύτιµη πληροφορία που περιέχουν. Η ενίσχυση του ρόλου που έχει το πολιτιστικό αγαθό, αφού η αντίστοιχη πληροφορία µπορεί να ανευρεθεί πιο εύκολα και συνδυασµένα από διαφορετικές πηγές και να είναι διαθέσιµη για την έρευνα, τη µελέτη, την εκπαίδευση κλπ. Η προβολή (που συµβάλλει καθοριστικά και στην προαναφερόµενη ενίσχυση) των πολιτιστικών αγαθών, µέσα από το ιαδίκτυο, αλλά και µε την παραγωγή ηλεκτρονικών εκδόσεων (CD, DVD, εφαρµογές, αφιερώµατα) για την εκπαίδευση και τον πολιτισµό, την παραγωγή έντυπου υλικού (π.χ. βιβλία και αφίσες) και άλλες παρουσιάσεις/εκδηλώσεις. Η οικονοµική ανάπτυξη µέσω και της προβολής των πολιτιστικών αγαθών και της αξιοποίησης του πολιτιστικού περιεχοµένου σε αχανείς αγορές, όπως η Εκπαίδευση, η Ψυχαγωγία και ο Τουρισµός. Σήµερα, σε πολλές χώρες, παρατηρείται ένας µεγάλος και διαρκώς αυξανόµενος αριθµός έργων και εθνικών προγραµµάτων που έχουν σαν στόχο την ψηφιοποίηση πολιτιστικών αγαθών. Παράλληλα και η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηµατοδοτεί σχετικά έργα µέσω των 159

πλαισίων χρηµατοδότησης και στήριξης (IST, e-content κ.ά.). Στην Ελλάδα, σοβαρός συντελεστής προώθησης τέτοιων έργων είναι το Γ ΚΠΣ, µέσω του Επιχειρησιακού Προγράµµατος για την «Κοινωνία της Πληροφορίας» (Ε.Π. για την ΚτΠ) και της «Πρόσκλησης 65» στην οποία εντάσσονται πολλά έργα που σήµερα βρίσκονται σε εξέλιξη. ΛΙΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗΣ http://www.hdpweb.org/modules.php?name=content&pa=showpage&pid=49 6.3.2 υνατότητες και εργαλεία ευφυούς πρόσβασης στην Ψηφιακή Πληροφορία Τα τελευταία δύο χρόνια γίνεται πολύς λόγος και για το Σηµασιολογικό Ιστό (Semantic Web), ενός διαδικτύου δηλαδή στο οποίο η πληροφορία είναι καλύτερα ορισµένη επιτρέποντας µε αυτόν τον τρόπο την ολοκλήρωση, αυτοµατοποίηση και επαναχρησιµοποίηση των δεδοµένων. Ο Ιστός (Web) του µέλλοντος προβλέπεται να αποτελεί µια παγκόσµια βάση δεδοµένων και γνώσης µε πληροφορίες οι οποίες θα είναι "κατανοητές" από µηχανές (machineunderstandable information). Οι κύριες τεχνολογίες για την υλοποίηση του Σηµασιολογικού Ιστού είναι η σηµασιολογικό εµπλουτισµός και η χρήση των οντολογιών. H λέξη "Σηµασιολογία" έχει ρίζα τις Ελληνικές λέξεις "σηµάδι", "σηµαίνω" και "σηµαντικός" και σήµερα αναφέρεται στο νόηµα συχνά σε επίπεδο γλώσσας. Μπορούµε να πούµε ότι ο Σηµασιολογικός Ιστός αποτελεί το µεγαλύτερο σε παγκόσµιο επίπεδο έργο ευφυής ενσωµάτωσης συστηµάτων ώστε να συνεργάζονται δια-λειτουργικά. 160

Ο Tim Berners-Lee, που επινόησε τον Παγκόσµιο Ιστό το 1989, είχε το όραµα, που τώρα συµµερίζονται πολλοί - ενός ιστού δεδοµένων που µπορούν να επεξεργαστούν από µηχανές. "Ο Σηµασιολογικός Ιστός είναι µια επέκταση του σηµερινού ιστού όπου η πληροφορία έχει καλά καθορισµένο νόηµα, καθιστώντας τη συνεργασία µεταξύ ανθρώπων και υπολογιστών πιο αποτελεσµατική", Tim Berners-Lee, James Hendler, Ora Lassila, The Semantic Web, Scientific American, Μάιος 2001. To κέντρο βάρους του περιεχοµένου του Ιστού µετατοπίζεται συνεχώς από τον άνθρωπο προς προς τα δεδοµένα. Για να φτάσει ο Ιστός το µέγιστο των δυνατοτήτων του, πρέπει να εξελιχθεί σε ένα Σηµασιολογικό Ιστό, ο οποίος παρέχει µια διεθνώς προσβάσιµη πλατφόρµα που επιτρέπει σε αυτοµατοποιηµένα εργαλεία αλλά και σε ανθρώπους να µοιράζονται και να επεξεργάζονται δεδοµένα. Ο Σηµασιολογικός Ιστός αποτελεί πρωτοβουλία της Κοινοπραξίας του Παγκοσµίου Ιστού (W3C) και η σχετική ραστηριότητα (W3C Semantic Web Activity) έχει δηµιουργηθεί για να εξυπηρετήσει έναν ηγετικό ρόλο, τόσο στο σχεδιασµό προδιαγραφών, όσο και στην ανοικτή ανάπτυξη της τεχνολογίας µέσω της συνεργασίας. Μεταδεδοµένα και Σηµασιολογικός Χαρακτηρισµός Εκτός από τα µετα- δεδοµένα τα οποία προκύπτουν από τις προτιµήσεις των χρηστών ή την δοµή ενός περιβάλλοντος hypertext, υπάρχουν και άλλα τα οποία σχετίζονται µε αντικείµενα, ιδέες, διαδικασίες καθώς και των σχέσεων που τις διέπουν. Αυτά τα δεδοµένα έχουν σηµασιολογικό νόηµα το οποίο µε την σειρά του είναι δυνατόν να περιγραφεί από φορµαλισµούς ή λεξιλόγια που καλούνται οντολογίες. Ο σηµασιολογικός χαρακτηρισµός της πληροφορίας και η χρήση οντολογιών για την αναπαράσταση της είναι σχετικά ένας καινούργιος τοµέας στην περιοχή της διαχείρισης γνώσης. Η διαδικασία της µετατροπής της πληροφορίας σε σηµασιολογική είναι δυνατή µέσω ενός πλαισίου περιγραφής, του RDF (Resource Description Framework) και των RDF schemas. το World Wide Web Consortium (W3C) έχει δηµιουργήσει µία οµάδα για την δηµιουργία 161

της γλώσσας OWL η οποία θα περιγράφει τις οντολογίες που υπάρχουν στο διαδύκτιο, µία φιλόδοξη και πολύ δύσκολη προσπάθεια. Για την περιγραφή, διαχείριση και εισαγωγή µεταδεδοµένων σε κοινά έγγραφα του διαδυκτίου έχουν κάνει την εµφάνισή τους τα τελευταία χρόνια αρκετά πρότυπα όπως περιγραφές τύπων κειµένου (Document Type Definitions, XML-DTDs), το νέο πρότυπο περιγραφής πολυµέσων MPEG-7 και γενικά η χρήση της γλώσσας περιγραφής XML (Extensible Markup Language), Topic Maps (σε µορφή ΧΤΜ) και Semantic nets. Αρκετά δηµοφιλής είναι η τεχνολογία των γλωσσών XML/XSL που είναι κατάλληλες για δοµηµένες περιγραφές. Με βάση την τεχνολογία αυτή είναι δυνατόν να δηµιουργηθούν µεταδεδοµένα που περιγραφεί ικανοποιητικά ψηφιακό υλικό (εικόνες, videos, 3 γραφικά κτλ). Από την άλλη πλευρά οι πληροφορίες που αφορούν εµπορικές συναλλαγές µπορούν να περιγραφούν µέσω του προτύπου XML/EDI (ebxml). Οντολογίες Από την άλλη πλευρά, η έρευνα στην περιοχή των οντολογιών βρίσκεται στα πρώτα στάδιά της, να και έχουν ήδη εµφανιστεί αρκετές γλώσσες που επιτρέπουν την αναπαράστασή του. Γλώσσες όπως η SHOE, η DAML, η OIL και η υβριδική DAML+OIL[32] αποτελούν επεκτάσεις της RDF δανειζόµενες χαρακτηριστικά από αντίστοιχες γλώσσες αναπαράστασης του πεδίου της τεχνητής νοηµοσύνης. Όλες αυτές οι γλώσσες βρίσκονται σε προκαταρκτικό στάδιο. Ένας αριθµός οντολογιών έχει επίσης εµφανιστεί για την διευκόλυνση της ανταλλαγής δεδοµένων µεταξύ εµπορικών εφαρµογών τύπου e-commerce µέσω της αποδοχής κοινής 162

σηµασιολογίας για την περιγραφή της πληροφορίας. Αυτές περιλαµβάνουν την CBL (Common Business Library), την cxml (commerce XML), την OCF (Open Catalog Format), την OFX (Open Financial Exchange), το UN/SPSC, τo RosetaNet και άλλες. Σηµαντικές πρωτοβουλίες έχουν παρθεί για την δηµιουργία οντολογιών για επιστηµονικά πεδία όπως η Γενετική καθώς και της εφαρµογής τους σε δίκτυα GRID. Όσον αφορά την αυτόµατη παραγωγή µετα-δεδοµένων και του αυτόµατου σηµασιολογικού χαρακτηρισµού της πληροφορίας, έχουν παρουσιαστεί κάποιες πρώτες προσπάθειες όπως τα εργαλεία MnM και S-Cream τα οποία όµως είναι σε πρώιµο στάδιο. Ο σηµασιολογικός χαρακτηρισµός της πολυµεσικής πληροφορίας καθώς και η διαχείριση των µετα-δεδοµένων που προκύπτουν από αυτή αποτελεί ένα ανοικτό ερευνητικό πεδίο καθώς υπάρχουν πολλά ανοικτά θέµατα τα οποία πρέπει να αντιµετωπιστούν. Μεταξύ αυτών η έλλειψη των κατάλληλων εργαλείων για την εξαγωγή των µεταδεδοµένων και η έλλειψη των κατάλληλων οντολογιών για την αναπαράστασή τους. 6.3.3 Συµπεράσµατα Ήδη κυκλοφορούν κάποια συστηµατα υπό τη µορφή πρωτοτύπων, που λειτουργούν κατανεµηµένοι χώροι αποθήκευσης (repository) για τον Παγκόσµιο Ιστό (WWW). Τα προϊόντα αυτά, υποστηρίζουν την οµοσπονδιακή (federated) ανάπτυξη και αποθήκευση των µοντέλων αναφοράς και των οντολογιών (ontologies), καθώς και την αντιστοίχιση και προβολή ανάµεσα σε διαφορετικά συστήµατα µοντέλα/σχήµατα, ενώ υποστηρίζουν τα πρότυπα του W3C (όπως XML και RDF). Ο Σηµασιολογικός Ιστός (Semantic Web) αποτελεί µια καινοτοµία "εν τη γενέσει" της, η οποία υπόσχεται την ενσωµάτωση όψεων (views) βάσεων δεδοµένων, "συναλλαγών" µεταξύ βάσεων δεδοµένων (database transactions), λογικών αναπαραστάσεων, συνδέσµων Ιστού (Web links) και αντικειµενοστρεφών αναπαραστάσεων, σε µια σηµασιολογική βάση. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά οδηγούν σε ένα νέο τρόπο στην επεξεργασία ερωτήσεων (query processing). Η τεχνολογία που παρουσιάζεται θα είναι υποχρεωτική, κατά τους δηµιουργούς της, στις περισσότερες κατανεµηµένες εφαρµογές-πελάτη, ενώ δεν υπάρχει περιορισµός ως προς τα πεδία (αγορές) εφαρµογής της. 163

Το όραµα της δηµιουργίας του Σηµασιολογικού Ιστού στηρίζεται στην επέκταση των υπαρχόντων πλαισίων περιγραφής µετα- δεδοµένων και ειδικότερα στην ύπαρξη σηµασιολογικού περιεχοµένου που είναι δυνατόν να υπόκειται σε αυτόµατη επεξεργασία από τον υπολογιστή χωρίς την επέµβαση του ανθρώπινου παράγοντα. Η ερευνητική προσπάθεια έγκειται στην δηµιουργία γενικών πλαισίων όπως το UN/SPSC και γλωσσών όπως η OWL τα οποία θα υποστηρίζουν οντολογικά όσο το δυνατόν περισσότερα πεδία εφαρµογών γίνεται. Πρόσφατα, η οµάδα εργασίας οντολογίας του Παγκοσµίου Ιστού εξέδωσε ένα υπό διαµόρφωση προσχέδιο τελικού σχολιασµού των παραδειγµάτων της OWL το οποίο συνοδεύει τον ορισµό της γλώσσας. 6.4 Ψηφιοποίηση πολιτιστικού αγαθού 6.4.1 Σχεδιασµός του έργου ψηφιοποίησης Ο σχεδιασµός είναι το πρώτο βήµα σε κάθε έργο ψηφιοποίησης. Ο χρόνος που επενδύεται στον όσο το δυνατόν πιο λεπτοµερή και πλήρη σχεδιασµό ενός έργου είναι βέβαιο ότι θα αποδώσει καρπούς κατά την εκτέλεσή του (ποιότητα των ψηφιοποιηµένων αντικειµένων, οµαλή εκτέλεση των εργασιών και έλλειψη φαινοµένων υπέρβασης του προϋπολογισµού). Όπως προκύπτει από τα παραπάνω η ανάγκη για προσεκτικό σχεδιασµό του κάθε έργου ψηφιοποίησης είναι προφανής, ωστόσο είναι συχνά δύσκολο να ληφθεί πρόνοια για όλες τις πτυχές ενός τέτοιου έργου. Οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι ραγδαίες, µε αποτέλεσµα να καθίσταται αδύνατη οποιαδήποτε ασφαλής πρόβλεψη. Συνιστάται να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στον τρόπο µε τον οποίο το έργο ψηφιοποίησης θα ενσωµατωθεί οµαλά στο συνολικό στρατηγικό σχεδιασµό και στη ροή εργασιών των υπόλοιπων έργων του φορέα. Ένα πρόγραµµα ψηφιοποίησης καλό θα είναι να διαθέτει σαφώς καθορισµένους στόχους, γεγονός το οποίο επηρεάζει µε άµεσο τρόπο την επιλογή του προς ψηφιοποίηση υλικού, την προστασία και διαχείριση των πνευµατικών δικαιωµάτων και τις ενέργειες δηµοσίευσης και προβολής. Κατά το σχεδιασµό ενός έργου ψηφιοποίησης επιβάλλεται η καταγραφή των πόρων που θα απαιτηθούν για την υλοποίηση του έργου. Με τον τρόπο αυτό θα προσδιοριστεί το κατά πόσο ο φορέας υλοποίησης διαθέτει τους συγκεκριµένους πόρους και πού µπορούν να αναζητηθούν, αν δεν υπάρχουν στο φορέα. 164

Ανάµεσα στους απαραίτητους πόρους για ένα έργο ψηφιοποίησης ξεχωριστή θέση κατέχει το προσωπικό. Ο φορέας ο οποίος έχει αναλάβει ή πρόκειται να εµπλακεί σε ένα έργο ψηφιοποίησης θα πρέπει να απασχολεί κατάλληλα καταρτισµένο προσωπικό µε επαρκείς γνώσεις πάνω στην ψηφιοποίηση αλλά και σχετικά µε τα αντικείµενα που πρόκειται να ψηφιοποιηθούν. Επίσης, θα πρέπει να συνταχθεί ένα πλάνο εκπαίδευσης των εργαζοµένων στο φορέα έτσι, ώστε να προβλεφθούν και να καλυφθούν οποιεσδήποτε έκτακτες ανάγκες για πρόσθετη επιµόρφωσή τους σύµφωνα µε τις απαιτήσεις του έργου. Κάποιοι οργανισµοί βέβαια ίσως αποφασίσουν να αναθέσουν τµήµατα ή ολόκληρο το έργο σε τρίτους φορείς. Η απόφαση για το αν το έργο θα εκτελεστεί από τον οργανισµό ή θα ανατεθεί σε τρίτους πρέπει να στηρίζεται σε επαρκή αιτιολόγηση και να ληφθεί κατά το στάδιο σχεδιασµού του έργου. Ένα έργο ψηφιοποίησης καλό είναι να µην αρχίσει, αν δεν έχει προηγηθεί έρευνα παρόµοιων έργων που έχουν γίνει στο παρελθόν ή βρίσκονται σε εξέλιξη στην ίδια θεµατική κατηγορία και µε παρόµοιο περιεχόµενο. Τα πλεονεκτήµατα αυτής της διαδικασίας συνοψίζονται στο γεγονός ότι τα αποτελέσµατα της έρευνας θα αναδείξουν µε τον καλύτερο τρόπο τα ζητήµατα τα οποία είναι πιθανό να ανακύψουν κατά τη διάρκεια του έργου. Επίσης, είναι δυνατό να οδηγήσουν σε καινοτόµες ιδέες, στην κάλυψη περιοχών στις οποίες δεν είχε δοθεί η δέουσα προσοχή και θα προσδώσουν φερεγγυότητα και αξία στα αποτελέσµατα του εν λόγω έργου. Ένα από τα σηµαντικά πλεονεκτήµατα της έρευνας παρόµοιων έργων είναι η ρεαλιστική εκτίµηση του πραγµατικού όγκου της δουλειάς που θα απαιτηθεί µέχρι την ολοκλήρωση του έργου µέσα από την επικοινωνία µε τους φορείς που έχουν ήδη υλοποιήσει παρόµοια έργα. Το θετικό σε αυτή την περίπτωση είναι ότι ο οργανισµός που πρόκειται να ξεκινήσει το έργο ψηφιοποίησης έχει ήδη µια εκτίµηση έστω από ένα έργο µε παρόµοιο θέµα- αν διαθέτει το απαιτούµενο προσωπικό, τεχνογνωσία και υποδοµές, για να το ολοκληρώσει µε επιτυχία ή αν απαιτείται σηµαντικό χρονικό διάστηµα για την εκπαίδευση του προσωπικού και την προετοιµασία του έργου. Επίσης, πριν την έναρξη του έργου και κατά το στάδιο της προετοιµασίας του καλό είναι να διατεθεί χρόνος για την εξακρίβωση της κατάστασης που επικρατεί σχετικά µε τα πνευµατικά δικαιώµατα του υλικού που πρόκειται να ψηφιοποιηθεί. Το σηµείο αυτό είναι κρίσιµο, καθώς, αν ο φορέας δεν καταφέρει να εξασφαλίσει τα πνευµατικά δικαιώµατα για την ψηφιοποίηση και την προβολή του υλικού στο ιαδίκτυο, το έργο δεν είναι 165

δυνατό να υλοποιηθεί, παρά τον άρτιο τεχνολογικό εξοπλισµό και την εµπειρία που έχει να επιδείξει ο φορέας. Είναι σκόπιµο, επιπλέον, να συµφωνηθεί και να οριστικοποιηθεί ένα εναλλακτικό πλάνο πριν ξεκινήσει το έργο, ώστε να έχει συµφωνηθεί εκ των προτέρων ο τρόπος αντιµετώπισης οποιωνδήποτε ανωµαλιών και παρεκκλίσεων από το πλάνο εργασίας. Τέλος, συνιστάται η καταγραφή όλων των αποφάσεων που πρόκειται να ληφθούν κατά το σχεδιασµό του έργου. Η διαδικασία αυτή είναι πιθανό να συντελέσει κύριο παράγοντα για τη µακροπρόθεσµη επιτυχία του έργου, καθώς µπορεί να αντισταθµίσει τις απώλειες στελεχών και να επιτρέψει στο νέο προσωπικό να ασχοληθεί µε τις ψηφιακές συλλογές που δηµιουργήθηκαν από τη δουλειά παλαιότερων, ανατρέχοντας στα σχετικά αρχεία. 6.4.2 Λογισµικό ψηφιοποίησης Μετά την ψηφιακή αποτύπωση είναι πολύ πιθανό να απαιτηθεί επεξεργασία του ψηφιακού αντιγράφου. Συνεπώς, είναι απαραίτητη η απόκτηση ειδικού λογισµικού. Παραδείγµατα ενεργειών επεξεργασίας είναι η αποµάκρυνση περιττών λεπτοµερειών από τα άκρα των εικόνων, η διόρθωση χρώµατος, κλπ. Επίσης, επειδή τα αρχεία των ψηφιακών αντιγράφων καταλαµβάνουν µεγάλο όγκο είναι απαραίτητη η εξαγωγή συµπιεσµένων αρχείων µικρότερου µεγέθους για διάφορες χρήσεις (για παράδειγµα προβολή στο ιαδίκτυο, προεπισκόπηση). Στο πλαίσιο της ψηφιοποίησης έργων τέχνης είναι σκόπιµο να αποκτηθεί λογισµικό διαχείρισης χρωµάτων, ώστε να εξασφαλιστεί η πιστή αναπαράσταση των χρωµάτων. Αν οι στόχοι του έργου απαιτούν λογισµικό OCR (οπτικής αναγνώρισης χαρακτήρων), καλό είναι να αποκτηθεί το πακέτο µε τις περισσότερες δυνατότητες, ώστε να αυτοµατοποιηθεί σε µεγάλο βαθµό η σχετική διαδικασία. Η χρήση οποιουδήποτε από τα διαθέσιµα πακέτα λογισµικού OCR ενέχει σε µεγαλύτερο ή µικρότερο βαθµό την πραγµατοποίηση διορθώσεων και αλλαγών µε το χέρι. Για το λόγο αυτό η επιλογή του κατάλληλου λογισµικού µπορεί να επηρεάσει σηµαντικά το χρόνο και την προσπάθεια που θα απαιτηθούν για τις εργασίες αυτές. Τα επιπρόσθετα χαρακτηριστικά που προτείνεται να διαθέτει ένα πακέτο λογισµικού OCR είναι η επισκόπηση και επεξεργασία στην ίδια οθόνη, η διόρθωση ορθογραφικών λαθών, 166

οι υποδείξεις για διόρθωση λέξεων που έχουν αναγνωριστεί λανθασµένα, η υποστήριξη κειµένου δοµηµένου σε περισσότερες από µία στήλες (δοµή εφηµερίδων) κλπ. Ιδιαίτερα σηµαντικό για τα έργα ψηφιοποίησης είναι το λογισµικό αποθήκευσης και διαχείρισης του ψηφιοποιηµένου υλικού, το οποίο πρέπει να υποστηρίζει την αποθήκευση και διαχείριση τόσο των ψηφιακών αντικειµένων όσο και των µεταδεδοµένων τους. Τα στοιχεία τα οποία πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την επιλογή ή την ανάπτυξη του λογισµικού είναι τα ακόλουθα: o o o Εξαγωγή δεδοµένων σε XML, υποστήριξη web services κλπ µε βάση τα πρότυπα διαλειτουργικότητας. Επεκτασιµότητα Υποστήριξη των πιο γνωστών τύπων αρχείων (πρότυπα κειµένου, εικόνας, ήχου, βίντεο κλπ) και των προτύπων µεταδεδοµένων Υποστήριξη πρόσβασης από πολλούς χρήστες και διαφορετικών επιπέδων ασφάλειας Συνοπτικός Πίνακας Λογισµικού 1 Λειτουργικό σύστηµα 2 Εφαρµογές επεξεργασίας εικόνας και βίντεο 3 Εφαρµογές διαχείρισης µεταδεδοµένων 4 Εφαρµογές βάσεων δεδοµένων 5 Εφαρµογές αναζήτησης 6 Εφαρµογές εξυπηρετητή ιστού 7 Ειδικές εφαρµογές για 3D απεικόνιση κλπ. 8 Εφαρµογές εξυπηρετητή - εξυπηρετούµενου (server - client) Η επιλογή του κατάλληλου λογισµικού επηρεάζει σηµαντικά το χρόνο, την προσπάθεια που καταβάλλεται και συνακόλουθα το κόστος του έργου. Αν το έργο δεν είναι µικρής διάρκειας (διάρκεια πάνω από έξι µήνες και απασχολεί περισσότερα από δύο άτοµα) είναι καλό να γίνει αξιολόγηση των διαθέσιµων πακέτων λογισµικού, ώστε να βρεθεί αυτό που ικανοποιεί µε τον καλύτερο τρόπο τις ανάγκες του έργου. 6.4.3 Έλεγχος ποιότητας Ο έλεγχος ποιότητας αποτελεί αναπόσπαστο κοµµάτι της διαδικασίας ψηφιοποίησης, διότι διασφαλίζει την επίτευξη των αρχικών προσδοκιών σχετικά µε την ποιότητα του 167

αποτελέσµατος. Συµπεριλαµβάνει τεχνικές και διαδικασίες πιστοποίησης της ποιότητας, της ακρίβειας και της συνέπειας του ψηφιακού προϊόντος και συµβάλλει στην ανακάλυψη προβληµάτων στη διαδικασία της ψηφιοποίησης. Η διαδικασία της ψηφιοποίησης καλό είναι να ακολουθείται από έλεγχο της ποιότητας των ψηφιακών αντικειµένων και των µεταδεδοµένων τους. Τα βασικά σηµεία ενός προγράµµατος ελέγχου ποιότητας προτείνεται να είναι τα ακόλουθα: o o o o o o o Προσδιορισµός των παραγόµενων αρχείων (κύρια, αντίγραφα, εκτυπώσεις κλπ). Καθορισµός αποδεκτών ή µη αποδεκτών ορίων και χαρακτηριστικών, ώστε να είναι εµφανές, αν ένα ψηφιακό αντικείµενο είναι ικανοποιητικό ή όχι. Καθορισµός µέτρου σύγκρισης (πρωτότυπο ή κάποιο αντίγραφό του). Ορισµός δείγµατος για έλεγχο και µεθόδων που θα χρησιµοποιηθούν για την εξαγωγή συµπερασµάτων. Έλεγχος του περιβάλλοντος στο οποίο γίνεται η εκτίµηση της ποιότητας. Ένα ακατάλληλο περιβάλλον µπορεί να επηρεάσει λανθασµένα την κρίση µας. Εκτίµηση της απόδοσης του συστήµατος ώστε να διασφαλιστεί η συνέπεια. Κωδικοποίηση των µεθόδων επιθεώρησης. Η καταγραφή των ενεργειών ελέγχου ποιότητας θα βοηθήσει στην ανάπτυξη ενός διαγράµµατος δραστηριοτήτων και σε µελλοντικά έργα. Η ποιότητα συνιστάται να ελέγχεται τόσο µε υποκειµενικά κριτήρια (εξέταση της εικόνας από το προσωπικό) όσο και µε αντικειµενικά (από ειδικό λογισµικό µε χρήση ιστογραµµάτων και χρωµατικών στόχων). Ο έλεγχος ποιότητας καλό είναι να µη γίνεται από όσους εργάστηκαν στην ψηφιοποίηση και την τεκµηρίωση, λαµβάνοντας υπόψη τα ακόλουθα: o o Καλό είναι να οριστικοποιηθούν ελάχιστες απαιτήσεις για την ανάλυση και το χρωµατικό βάθος οµάδων από οµοειδή αντικείµενα. Η εξέταση του ψηφιακού αντικειµένου είναι απαραίτητο να γίνεται στην οθόνη του υπολογιστή, σε εκτύπωση και σε οποιαδήποτε άλλη µορφή αναµένεται να παρουσιαστεί (π.χ. σε οθόνη κινητού τηλεφώνου). 168

o Η εξέταση θα πρέπει να γίνονται στο ψηφιακό αντικείµενο σε κλίµακα τουλάχιστον 100%. o Καλό είναι να διασφαλιστεί ότι οι οθόνες των υπολογιστών που χρησιµοποιούνται για την επεξεργασία και τον έλεγχο του ψηφιακού αντιγράφου είναι ρυθµισµένες κατάλληλα. Η ποιότητα του ψηφιακού αντιγράφου µπορεί να επηρεαστεί ακόµα και από αντικείµενα γύρω από την οθόνη, γι αυτό καλό είναι να αποµακρυνθούν, αν υπάρχουν. o Τα ψηφιακά αντίγραφα προτείνεται να συνοδεύονται από προτυποποιηµένες χρωµατικούς στόχους (αποχρώσεις του γκρι ή χρώµα). Ο έλεγχος ποιότητας συνιστάται να γίνεται σε αντίγραφα των ψηφιακών υποκατάστατων. Ποτέ δεν εµπλέκονται τα ψηφιακά υποκατάστατα στη διαδικασία του ελέγχου ποιότητας. Τα στοιχεία στα οποία προτείνεται να εστιάζεται ο έλεγχος ποιότητας είναι: o Η ύπαρξη ψηφιακών αντιγράφων για όλα τα πρωτότυπα που ψηφιοποιήθηκαν. o Η αποθήκευση των ψηφιακών αντιγράφων στον κατάλληλο τύπο αρχείου µε τις προβλεπόµενες διαστάσεις, ανάλυση και χρωµατικό βάθος. o Το σωστό όνοµα του ψηφιακού αντιγράφου. o Η διατήρηση όλης της πληροφορίας του πρωτοτύπου στο ψηφιακό αντίγραφο (Για παράδειγµα, έλεγχος αν υπάρχουν τµήµατα του πρωτοτύπου που έχουν παραλειφθεί από το ψηφιακό αντίγραφο). o Η σωστή απόδοση των χρωµάτων (πιθανά προβλήµατα είναι ο υπερβολικός θόρυβος ειδικά στα σηµεία σκίασης, ή το γεγονός ότι η εικόνα µπορεί να είναι υπερβολικά σκοτεινή ή φωτεινή, η έλλειψη οξύτητας και η υπερβολική οξύτητα, η µη οµαλή µετάβαση από τη µία απόχρωση στην άλλη, η ύπαρξη φαινοµένων moire). o Η διατήρηση του δυναµικού πεδίου και των χρωµάτων του πρωτοτύπου. o Η πραγµατοποίηση ξακρίσµατος και περιστροφής του ψηφιακού αντιγράφου, εφόσον κρίνεται απαραίτητο. o Η τεκµηρίωση µε τα δεδοµένα που αντιστοιχούν στο συγκεκριµένο πρωτότυπο. 169

Συνιστάται ο έλεγχος ενός τυχαίου δείγµατος ψηφιακών αντικειµένων µε πληθυσµό που αντιστοιχεί τουλάχιστον στο 15% του συνολικού. Αν εντοπιστούν συγκεκριµένα προβλήµατα σε µεγάλο ποσοστό των εξεταζόµενων ψηφιακών αντιγράφων που οφείλονται σε ατέλειες της διαδικασίας ψηφιοποίησης, τότε ο έλεγχος των ψηφιακών αντικειµένων θα επικεντρωθεί στα σηµεία αυτά, χωρίς να παραβλέπονται τα υπόλοιπα. 6.4.4 Μεταδεδοµένα Τα µεταδεδοµένα είναι υπό συνεχή ερευνητική δραστηριότητα στο χώρο της ψηφιοποίησης, της διαχείρισης του περιεχόµενου, της επαναχρησιµοποίησης και αναζήτησης του ψηφιοποιηµένου περιεχόµενου, της διαλειτουργικότητας, κ.ά. Το σύνολο των µεταδεδοµένων που θα επιλεγεί στο πλαίσιο ενός έργου είναι ιδιαίτερης σηµασίας για την πορεία του, καθώς από αυτό εξαρτώνται τα χαρακτηριστικά που θα καταγραφούν για την περιγραφή των πρωτοτύπων Τα µεταδεδοµένα είναι ένα αντικείµενο έρευνας και διαρκών εξελίξεων τόσο στο χώρο της ψηφιοποίησης όσο και αλλού, όπως στην ανάκτηση πληροφορίας, σε διαδικτυακές υπηρεσίες αναζήτησης, στην ανταλλαγή δεδοµένων κλπ. Το σύνολο µεταδεδοµένων που θα επιλεγεί στο πλαίσιο ενός έργου είναι ιδιαίτερης σηµασίας για την πορεία του, καθώς από αυτό εξαρτώνται τα χαρακτηριστικά που θα καταγραφούν για την περιγραφή των πρωτοτύπων. Πολύ σηµαντικό είναι να επιλεγεί ένα πρότυπο µεταδεδοµένων και πάνω σε αυτό να βασιστεί το σύνολο µεταδεδοµένων του έργου. Πριν την επιλογή του συνόλου των µεταδεδοµένων για ένα έργο, καλό είναι να γίνεται µια επισκόπηση των αντικειµένων που θα περιγραφούν µέσω των συγκεκριµένων µεταδεδοµένων. Αυτό θα βοηθήσει στην επιλογή κάποιου από τα υπάρχοντα πρότυπα µεταδεδοµένων, αν καλύπτει τις ανάγκες του έργου, ή διαφορετικά θα αναδείξει τις ελλείψεις και τα κενά των υπαρχόντων προτύπων σε σχέση µε τα σηµαντικά χαρακτηριστικά που περιγράφουν τα πρωτότυπα. Υπάρχουν τρεις κατηγορίες µεταδεδοµένων: Περιγραφικά: περιγραφή και προσδιορισµός πληροφοριών οµικά: πλοήγηση και παρουσίαση ιαχειριστικά: διαχείριση και επεξεργασία 170

Το σύνολο των µεταδεδοµένων που επιλέγεται για ένα έργο ψηφιοποίησης είναι αποφασιστικής σηµασίας για το έργο αυτά, καθώς µέσω αυτού γίνεται η επιλογή των χαρακτηριστικών που θα περιγράψουν τα πρωτότυπα, τα ψηφιακά αντίγραφα, τις διαδικασίες και τις τεχνικές ψηφιοποίησης, τη διαχείριση των πνευµατικών δικαιωµάτων κλπ. Υπάρχουν πολλά έργα ψηφιοποίησης τα οποία χρησιµοποιούν ισχυρά µοντέλα µεταδεδοµένων, όπως το Making of America II Υπάρχουν πολλά διαδεδοµένα και ισχυρά πρότυπα µεταδεδοµένων. Σε πολλά έργα ψηφιοποίησης (αρχικά βιβλιοθηκών και στη συνέχεια και αλλού) χρησιµοποιείται κυρίως το πρότυπο Dublin Core. 6.4.5 Πρότυπα ψηφιοποίησης Ένας από τους σηµαντικότερους λόγους για τους οποίους λαµβάνεται η απόφαση για την εκτέλεση ενός έργου ψηφιοποίησης είναι η προβολή του προς ψηφιοποίηση περιεχοµένου σε όσο µεγαλύτερη µερίδα του κοινού γίνεται. Για το λόγο αυτό καθίσταται επιτακτική η ανάγκη το ψηφιακό περιεχόµενο να είναι διαλειτουργικό, µεταφέρσιµο, και µε όσο το δυνατό µεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Η επίτευξη των παραπάνω µπορεί να προέλθει µε την καθιέρωση µιας κοινής προσέγγισης για τη διαδικασία της δηµιουργίας, διαχείρισης και προβολής του ψηφιακού περιεχοµένου η οποία θα βασίζεται στην υιοθέτηση και την αποτελεσµατική χρήση προτύπων, κανόνων και οδηγιών οι οποίες συνιστούν καλές πρακτικές. Σύµφωνα µε το Βρετανικό Ινστιτούτο Προτύπων ένας ορισµός του προτύπου είναι και ο παρακάτω: Πρότυπο είναι µια δηµοσιευµένη προδιαγραφή η οποία καθορίζει µια κοινή γλώσσα και περιλαµβάνει τεχνικές προδιαγραφές ή άλλα ακριβή κριτήρια και είναι σχεδιασµένη µε τέτοιο τρόπο, ώστε να µπορεί να λειτουργήσει ως κανόνας ή οδηγία ή ορισµός. Τα πρότυπα βρίσκουν εφαρµογή σε πολλά υλικά, προϊόντα, µεθόδους και υπηρεσίες. Καθιστούν τη ζωή πιο απλή και ενισχύουν την αξιοπιστία και την αποτελεσµατικότητα πολλών αγαθών και υπηρεσιών που χρησιµοποιούµε. Στην ψηφιοποίηση, η σωστή χρήση των προτύπων συµβάλλει κατά κύριο λόγο στην επίτευξη της διαλειτουργικότητας, της προσβασιµότητας, της διατήρησης και της ασφάλειας. Πιο αναλυτικά, για τα έργα ψηφιοποίησης αποτελεί κρίσιµο ζητούµενο το ψηφιακό περιεχόµενο να είναι προσβάσιµο από τους χρήστες µε διαφανή τρόπο 171

ανεξάρτητα από το έργο στο οποίο αυτό ανήκει. Είναι καλό να καθίσταται δυνατή η ανακάλυψη του ζητούµενου περιεχοµένου, η αλληλεπίδραση των χρηστών µε το περιεχόµενο, η εύκολη χρήση του χωρίς εξειδικευµένα εργαλεία και η αποδοτική διαχείρισή του. Επίσης, είναι ιδιαίτερα σηµαντικό το ψηφιακό περιεχόµενο να είναι προσβάσιµο από όσο το δυνατό µεγαλύτερο αριθµό χρηστών. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε τη χρήση ανοικτών προτύπων. Ειδική πρόνοια πρέπει να ληφθεί για την πολυγλωσσία (καλό είναι το ψηφιακό περιεχόµενο να υπάρχει σε περισσότερες από µία γλώσσες) και τη διασφάλιση της πρόσβασης από οµάδες χρηστών µε ειδικές ανάγκες. Η χρήση προτύπων διασφαλίζει ως ένα βαθµό τη µακροπρόθεσµη διατήρηση των ψηφιακών αντικειµένων. Στην περιοχή της ψηφιοποίησης αξιοποιούνται πολλά από τα τεχνικά πρότυπα της πληροφορικής, τα οποία έχουν σχέση µε τους εξής τοµείς: κείµενα, εικόνες, ήχος, βίντεο, τρισδιάστατη απεικόνιση. Πρότυπα Κειµένου Πρότυπα κωδικοποίησης χαρακτήρων Η κωδικοποίηση χαρακτήρων σε αρχεία κειµένου πρέπει να δηλώνεται µε σαφήνεια. Για παράδειγµα για αρχεία XML η κωδικοποίηση συνήθως δηλώνεται στο αντίστοιχο σηµείο της δήλωσης XML (XML declaration). Στα αρχεία HTML και XHTML η δήλωση XML δεν είναι υποχρεωτική, αλλά η κωδικοποίηση χαρακτήρων πρέπει να δηλώνεται στην τιµή του χαρακτηριστικού http-equiv ενός στοιχείου meta. Πρότυπα αρχείων εγγράφων Στις περισσότερες περιπτώσεις αρκεί η αποθήκευση των κειµένων σε µορφή HTML, XHTML, XML ή ASCII, ώστε να είναι δυνατή η προβολή τους ως αρχεία τύπου HTML 4.0 ή XHTML 1.0 (ή µεταγενέστερες εκδόσεις). Συνήθως επιλέγεται η αποθήκευση σε µορφή XML η οποία εναρµονίζεται µε ένα DTD (Document type Definition) ή σχήµα XML. Το περιεχόµενο αυτής της κατηγορίας µπορεί να περιέχεται είτε σε ξεχωριστά αρχεία είτε σε βάση δεδοµένων. Σε κάθε περίπτωση τα έγγραφα πρέπει να ελεγχθούν µε βάση το κατάλληλο DTD ή σχήµα XML. Άλλος ένας τύπος αρχείων στον οποίο µπορούν να αποθηκεύονται κείµενα είναι το πρότυπο της Adobe, Portable Document Format (PDF). Πρόκειται για κλειστό πρότυπο το 172

χαρακτηριστικό του οποίου είναι ότι διατηρεί τη µορφοποίηση, τη γραµµατοσειρά, τα χρώµατα και τα γραφικά του αρχικού κειµένου. Οι χρήστες µπορούν να δουν και να εκτυπώσουν τα αντίστοιχα αρχεία µε τη βοήθεια του προγράµµατος Adobe Acrobat Reader το οποίο διανέµεται ελεύθερα. Επειδή είναι κλειστό, το πρότυπο καλό είναι να υιοθετείται µε προσοχή. Πρότυπα εικόνας Η επιλογή των προτύπων εικόνας και των προτύπων µεταδεδοµένων είναι ίσως η κρισιµότερη απόφαση σχετικά µε τα πρότυπα που θα ακολουθηθούν στο πλαίσιο ενός έργου ψηφιοποίησης. Το θετικό είναι ότι τα πρότυπα τα οποία εµφανίζουν µεγάλη αποδοχή από τους χρήστες είναι λίγα, µε συνέπεια να κυριαρχούν τα τελευταία χρόνια. TIFF (Tagged Image File Format) Το πρότυπο αυτό είναι κατάλληλο για τη δηµιουργία ψηφιακών εικόνων υψηλής ποιότητας. Τα αντίστοιχα αρχεία υποστηρίζουν συµπίεση χωρίς απώλεια πληροφορίας ή αποθηκεύονται χωρίς συµπίεση, εποµένως καταλαµβάνουν µεγάλο όγκο. Κάθε σαρωτής και ψηφιακή φωτογραφική µηχανή µπορεί να παράγει αρχεία TIFF είτε απευθείας είτε ως επιλογή εξαγωγής της εικόνας στο λογισµικό που συνοδεύει τη συσκευή. Σύµφωνα µε τις οδηγίες ψηφιοποίησης, το TIFF κρίνεται ως το πλέον κατάλληλο για την αποθήκευση των ψηφιακών αντιγράφων, εκτός και αν υπάρχουν σοβαροί και επαρκείς που υπαγορεύουν την επιλογή διαφορετικού τύπου αρχείου. JPEG (Joint Photographic Experts Group) Το JPEG είναι προτυποποιηµένο κατά ISO και χρησιµοποιείται σε πολύ µεγάλη κλίµακα για τη µεταφορά και παρουσίαση εικόνων µέσω δικτύων µε περιορισµένο εύρος ζώνης, όπως το ιαδίκτυο, καθώς οι εικόνες JPEG δεν καταλαµβάνουν µεγάλο όγκο. Το πρότυπο αυτό αξιοποιεί τη συµπίεση µε απώλεια πληροφορίας, µε στόχο τη µείωση του όγκου του αρχείου εικόνας. Όλοι οι φυλλοµετρητές ιστού (web browsers), καθώς και η µεγάλη πλειοψηφία των εφαρµογών υπολογιστή υποστηρίζουν το εν λόγω πρότυπο. Τα αρχεία JPEG µπορούν να προκύψουν από αρχεία TIFF µε τη βοήθεια λογισµικού επεξεργασίας εικόνας. Κάποιες ψηφιακές φωτογραφικές µηχανές χρησιµοποιούν ένα τροποποιηµένο τύπο αρχείων JPEG, το EXIF (η κατάληξη εξακολουθεί να είναι.jpg). Τα αρχεία αυτά είναι JPEG µαζί µε τεχνικά µεταδεδοµένα τα οποία αποθηκεύονται απευθείας από τη µηχανή στην επικεφαλίδα του αρχείου. Μερικά από αυτά είναι πολύ τυπικά, όπως η ηµεροµηνία, 173

η ανάλυση κλπ, αλλά υπάρχουν και κάποιες δυνατότητες που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όπως σύνδεση µε ένα αρχείο ήχου, καταγραφή της ακριβούς θέσης της µηχανής την ώρα της φωτογράφησης µε χρήση GPS κλπ. JPEG2000 Ο τύπος JPEG2000 είναι ο διάδοχος του παραπάνω τύπου. Η διαφορά τους έγκειται στο ότι ο νέος τύπος παρέχει συµπίεση µε καθόλου ή πολύ µικρή απώλεια πληροφορίας, µε αποτέλεσµα η ποιότητα της εικόνας να µην υποβαθµίζεται, αλλά να προσεγγίζει την ποιότητα της εικόνας χωρίς συµπίεση. Επίσης, η κατά στρώµατα δοµή (διαφορετικής ανάλυσης) που υποστηρίζει το JPEG2000 µπορεί να εξαλείψει την ανάγκη για αποθήκευση πολλών αρχείων διαφορετικής ανάλυσης της ίδιας εικόνας. Είναι ιδανικό για την προβολή στο ιαδίκτυο µεγάλων σε όγκο και σύνθετων εικόνων, ωστόσο απαιτείται από τους χρήστες να εγκαταστήσουν τα αντίστοιχα plug-ins. GIF (Graphics Interchange Format) Το πρότυπο αυτό, όπως και το JPEG, αξιοποιούνται ευρέως για τη µεταφορά και παρουσίαση εικόνων µέσω δικτύων µε περιορισµένο εύρος ζώνης, όπως το ιαδίκτυο. Το GIF χρησιµοποιεί συµπίεση χωρίς απώλεια πληροφορίας για τη µείωση του όγκου των ψηφιακών εικόνων, αλλά υποστηρίζει µόνο 256 χρώµατα. Η χρήση του JPEG ή του GIF ως προτύπου εικόνας εξαρτάται από το είδος της εικόνας. Το GIF είναι πιο κατάλληλο για απλά γραφικά, ενώ το JPEG για φωτογραφίες και εικόνες µε µεγάλη ποσότητα πληροφορίας. Τα αρχεία εικόνας και των δυο τύπων καταλαµβάνουν σαφώς λιγότερο όγκο από τα αρχεία εικόνας σε TIFF. Όλοι οι φυλλοµετρητές ιστού, καθώς και η µεγάλη πλειοψηφία των εφαρµογών υπολογιστή υποστηρίζουν το εν λόγω πρότυπο. Τα αρχεία GIF µπορούν να προκύψουν από αρχεία TIFF µε τη βοήθεια λογισµικού επεξεργασίας εικόνας. PNG (Portable Network Graphics) Το πρότυπο αυτό είναι ανοικτό. Σχεδιάστηκε µε απώτερο στόχο την αντικατάσταση του προτύπου GIF. Χρησιµοποιεί συµπίεση χωρίς απώλεια πληροφορίας για τη µείωση του όγκου των ψηφιακών εικόνων. Τα αρχεία εικόνας τύπου PNG διαθέτουν µικρότερο µέγεθος από τα αντίστοιχα αρχεία τύπου GIF. Οι τελευταίες εκδόσεις των περισσότερων φυλλοµετρητών ιστού υποστηρίζουν το πρότυπο και το ίδιο ισχύει µε αρκετές εφαρµογές υπολογιστή. Τα αρχεία PNG µπορούν να προκύψουν από αρχεία TIFF µε τη βοήθεια λογισµικού επεξεργασίας εικόνας. Πρότυπα ήχου 174

Τα πρότυπα ήχου που παρουσιάζονται στην παρούσα παράγραφο υποστηρίζονται από πολλές εφαρµογές υπολογιστών. Το κριτήριο αυτό προσδιορίζει σε µεγάλο ποσοστό και τον αριθµό των χρηστών τους. Ένα ακόµα δηµοφιλές πρότυπο ήχου το οποίο αναλύεται στην παράγραφο 4.5.2 είναι το Quicktime. Αντίθετα, δεν παρουσιάζονται καθόλου πρότυπα ήχου για εµπορική και επαγγελµατική επεξεργασία ήχου. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε τα πρότυπα ήχου περιλαµβάνονται στην αντίστοιχη µελέτη. WAV Είναι πρότυπο της Microsoft και της IBM για την αποθήκευση αρχείων ήχου. Συνεπώς, έχει µεγάλη διείσδυση στο κοινό. Το αντίστοιχο πρότυπο ήχου για τους υπολογιστές Macintosh είναι το AIFF. Ωστόσο, τα αρχεία WAV δεν είναι κατάλληλα για διαδικτυακή χρήση, λόγω του µεγάλου όγκου τους. Για παράδειγµα 1 λεπτό ήχου ποιότητας CD το οποίο έχει ηχογραφηθεί µε ρυθµό 16 bit και δειγµατοληψία στα 44 KHz καταλαµβάνει χώρο 10ΜΒ σε αρχείο τύπου WAV. MP3 Το πρότυπο αυτό είναι εξαιρετικά δηµοφιλές, καθώς επιτρέπει τη διαδικτυακή µεταφορά αρχείων ήχου τα οποία χαρακτηρίζονται από το µικρό τους όγκο και την υψηλή ποιότητα. Είναι µέλος της οικογένειας προτύπων MPEG. Υποστηρίζεται από πολλές εφαρµογές αναπαραγωγής αρχείων ήχου. Real audio Είναι κλειστό πρότυπο το οποίο δηµιουργήθηκε και υποστηρίζεται από τη RealNetworks. Είναι αρκετά δηµοφιλές, λόγω της ελεύθερης διάθεσης του λογισµικού ανάγνωσης των αρχείων τέτοιου τύπου. Είναι ειδικά σχεδιασµένο για τη µεταφορά αρχείων ήχου µέσω δικτύων µε περιορισµένο εύρος ζώνης, όπως το ιαδίκτυο. Πρότυπα βίντεο Στην παράγραφο αυτή παρουσιάζονται τα πιο δηµοφιλή πρότυπα βίντεο, όπως καθορίζονται από την υποστήριξη που τους παρέχεται από τις εφαρµογές υπολογιστών. Τα πρότυπα αυτά χρησιµοποιούνται για την προβολή αρχείων κινούµενης εικόνας. Επιπρόσθετα, το βίντεο είναι ιδιαίτερα ισχυρό εργαλείο για την προβολή όλων των πλευρών και των λεπτοµερειών ενός τρισδιάστατου αντικειµένου ή για την παρουσίαση τρισδιάστατων χώρων, χωρίς την ανάγκη δηµιουργίας περιβάλλοντος εικονικής πραγµατικότητας. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε τα πρότυπα βίντεο περιλαµβάνονται στην αντίστοιχη µελέτη. 175

MPEG (Motion Pictures Expert Group) Το πρότυπο αυτό είναι ιδιαίτερα δηµοφιλές για προβολή βίντεο, ήχου και γενικότερα πολυµεσικού περιεχοµένου στο ιαδίκτυο, καθώς τα αντίστοιχα αρχεία έχουν σχετικά µικρό µέγεθος, συνεπώς και µικρούς χρόνους λήψης. Επιπλέον, το πρότυπο αυτό υποστηρίζεται από πολλές δηµοφιλείς εφαρµογές προβολής αρχείων βίντεο. Ήχος και βίντεο µπορούν να συνδυαστούν στο ίδιο αρχείο. Το MPEG δίνει τη δυνατότητα για δηµιουργία αρχείων υψηλής ποιότητας και σχετικά µικρού όγκου. QuickTime Το πρότυπο αυτό κατέχει κυρίαρχη θέση στις πλατφόρµες της Apple. Οι υπολογιστές Macintosh χρησιµοποιούνται αρκετά στον τοµέα των πολυµέσων, εποµένως ένα σηµαντικό ποσοστό του περιεχοµένου που δηµιουργείται και προβάλλεται στο ιαδίκτυο ακολουθεί το συγκεκριµένο πρότυπο. Τα αντίστοιχα αρχεία µπορούν να έχουν πολύ καλή ποιότητα, ωστόσο όσο καλύτερη είναι η ποιότητα τόσο µεγαλύτερος είναι ο όγκος του αρχείου. Real Video Πρόκειται για ένα κλειστό πρότυπο το οποίο δηµιουργήθηκε και υποστηρίζεται από τη RealNetworks. Είναι αρκετά δηµοφιλές, λόγω της ελεύθερης διάθεσης του λογισµικού προβολής των αρχείων βίντεο τέτοιου τύπου. Η ποιότητα της εικόνας µπορεί να προσαρµοστεί ανάλογα µε το επιθυµητό µέγεθος του αρχείου. Είναι ειδικά σχεδιασµένο για τη µεταφορά αρχείων ήχου µέσω δικτύων µε περιορισµένο εύρος ζώνης. Πρότυπα τρισδιάστατου περιεχοµένου Η δηµιουργία και προβολή τρισδιάστατου περιεχοµένου βρίσκει εφαρµογές στην παρουσίαση τρισδιάστατων αντικειµένων, στη δηµιουργία εικονικών µουσείων και στην περιήγηση σε µνηµεία και χώρους µε µεγάλη πολιτιστική και ιστορική αξία. Στην προηγούµενη παράγραφο αναφέρθηκε ότι µια εναλλακτική λύση χαµηλότερου κόστους για την παρουσίαση τρισδιάστατου περιεχοµένου είναι το ψηφιακό βίντεο. Τα µειονεκτήµατά του είναι ότι δεν προσφέρει την τόσο ελκυστική για τους χρήστες αλληλεπιδραστική µεταχείριση των τρισδιάστατων αντικειµένων και την περιήγηση στους χώρους που µπορεί να προσφέρει ένα τρισδιάστατο µοντέλο. VRML (Virtual Reality Markup Language) 176

Συνιστά ανοικτό πρότυπο κατά ISO. Υπάρχουν πολλές εφαρµογές για την προβολή περιεχοµένου σε VRML, ωστόσο δεν είναι τόσο δηµοφιλείς όσο οι εφαρµογές για την προβολή ήχου και βίντεο. Βέβαια στο ιαδίκτυο υπάρχουν πλέον αρκετά παραδείγµατα εικονικών µουσείων και συλλογών. Η αλληλεπίδραση µε το χρήστη επηρεάζει την κίνηση, τους ήχους και το φωτισµό του εικονικού περιβάλλοντος. Επειδή τα αρχεία VRML καταλαµβάνουν µεγάλο όγκο, όπως και τα αρχεία βίντεο, συνήθως λαµβάνονται από το µηχάνηµα του χρήστη σε συµπιεσµένη µορφή και στη συνέχεια ο χρήστης µπορεί να τα δει τοπικά. Shockwave 3D Πρόκειται για την τεχνολογία που επιτρέπει την εισαγωγή τρισδιάστατων µοντέλων σε ένα από τα πιο δηµοφιλή πακέτα λογισµικού για τη δηµιουργία πολυµεσικού αλληλεπιδραστικού περιεχοµένου για ιστοτόπους, CD-ROM και DVD-ROM, το Macromedia Director. Με τον τρόπο αυτό το τρισδιάστατο περιεχόµενο µπορεί να εµφανιστεί ως αρχείο τύπου Shockwave και εποµένως µπορούν να το δουν όλοι οι χρήστες οι οποίοι διαθέτουν το αντίστοιχο plug-in, το οποίο διατίθεται ελεύθερα και είναι πολύ δηµοφιλές. Το σηµαντικότερο µειονέκτηµα είναι ότι είναι κλειστό πρότυπο σε αντίθεση µε το X3D. Πρότυπα µεταδεδοµένων Η επιλογή των κατάλληλων µεταδεδοµένων συνιστά κρίσιµο ζήτηµα για κάθε έργο ψηφιοποίησης, καθώς µέσω αυτών επιτυγχάνεται η περιγραφή των ψηφιακών αρχείων και κατά συνέπεια η ανάκτηση ενός συγκεκριµένου αντικειµένου ή αντικειµένων µε κοινά χαρακτηριστικά µέσα σε µια µεγάλη συλλογή. Χάρη στα µεταδεδοµένα καθίσταται περιττή η αναζήτηση ελεύθερου κειµένου, καθώς σε κάθε ψηφιακό αντικείµενο προστίθενται σηµασιολογικά χαρακτηριστικά µε τη βοήθεια των οποίων µειώνεται το εύρος των αποτελεσµάτων της αναζήτησης. Η λειτουργικότητα των µεταδεδοµένων µεγιστοποιείται, όταν ακολουθούνται καθιερωµένα πρότυπα. Με τον τρόπο αυτό, διευκολύνεται ακόµα περισσότερο η αναζήτηση, καθώς η περιγραφή των αντικειµένων γίνεται µε τη βοήθεια κοινών και καλά καθορισµένων πεδίων τα οποία χρησιµοποιούνται και από τις υπηρεσίες αναζήτησης και επιτυγχάνεται η διαλειτουργικότητα των ψηφιακών συλλογών. Πρότυπα ταξινόµησης και ονοµατολογίας 177

Πέρα από τα πρότυπα µεταδεδοµένων έχει γίνει σηµαντική προσπάθεια προς την κατεύθυνση της δηµιουργίας προτύπων ταξονοµιών και λεξιλογίων για το πολιτιστικό περιεχόµενο. Με τον τρόπο αυτό επιδιώκεται η καθιέρωση ενιαίας σηµασιολογίας για τους πιο συχνά χρησιµοποιούµενους όρους και η αναγνώριση συνώνυµων όρων και εναλλακτικών ονοµάτων για τον ίδιο όρο. Για παράδειγµα το πρότυπο Dublin Core προτείνει πολλά από τα πεδία του να συµπληρώνονται από στενά καθορισµένα λεξιλόγια όρων. Η πρακτική αυτή διευκολύνει την αναζήτηση. 6.4.6 Ενέργειες ανάδειξης προβολής Όταν το έργο έχει φτάσει πλέον στο στάδιο κατά το οποίο έχει ολοκληρωθεί η δηµιουργία και η αποθήκευση του ψηφιακού αντιγράφου και των µεταδεδοµένων του, ακολουθεί η ανάδειξη και η προβολή του ψηφιοποιηµένου περιεχοµένου. Πριν την προβολή των ψηφιακών αντικειµένων επιβάλλεται η κατάλληλη επεξεργασία τους. Η ανάδειξη του περιεχοµένου µπορεί να περιλαµβάνει την προβολή του στο ιαδίκτυο, σε κάποιο CD-ROM ή DVD-ROM κλπ, συνεπώς απαιτείται η κατάλληλη επεξεργασία του η οποία περιλαµβάνει την υποβάθµιση της ποιότητας, άρα και τη µείωση του µεγέθους των αρχείων εικόνας, ήχου και κινούµενης εικόνας, ώστε να µπορούν να προσπελάσουν οι χρήστες το ψηφιακό περιεχόµενο µέσω του ιαδικτύου. Επεξεργασία εικόνων Τα αρχεία στα οποία αποθηκεύονται τα ψηφιακά αντίγραφα (συνήθως TIFF) έχουν συνήθως πολύ µεγάλο όγκο (λίγα ή αρκετά Megabytes). Πέρα από τον απαγορευτικό όγκο τους, τα αρχεία υψηλής ποιότητας δε διατίθενται µέσω ιαδικτύου για λόγους προστασίας των πνευµατικών δικαιωµάτων τους. Οι αποφάσεις σχετικά µε την επεξεργασία που θα υποστεί το ψηφιακό αντίγραφο για λόγους ανάδειξης και προβολής εξαρτώνται σε µεγάλο βαθµό από προσωπικές κρίσεις. Υπάρχουν πακέτα λογισµικού επεξεργασίας εικόνας τα οποία διανέµονται ελεύθερα, αλλά οι λειτουργίες τους είναι περιορισµένες. Τα αντίστοιχα εµπορικά προϊόντα διαθέτουν σαφώς µεγαλύτερη λειτουργικότητα, εποµένως το κόστος τους αντισταθµίζεται από την εξοικονόµηση χρόνου και προσπάθειας. Αντίστοιχα για τη δηµιουργία αρχείων προβολής από ψηφιακά αντίγραφα ήχου και βίντεο είναι απαραίτητη η προµήθεια κατάλληλου λογισµικού επεξεργασίας. Θέµατα τρισδιάστατης αναπαράστασης και εικονικής πραγµατικότητας 178

Η εύρεση της κατάλληλης ισορροπίας ανάµεσα στην ποιότητα και τον όγκο των ψηφιακών αρχείων που προορίζονται για το ιαδίκτυο δεν περιορίζεται µόνο στα αρχεία εικόνας, ήχου και βίντεο, αλλά είναι πολύ πιο κρίσιµη για το τρισδιάστατο περιεχόµενο και τα περιβάλλοντα εικονικής πραγµατικότητας. Ιστότοποι Τα περισσότερα έργα ψηφιοποίησης διαθέτουν ιστότοπο προβολής των αποτελεσµάτων τους, δηλαδή των ψηφιοποιηµένων αντικειµένων και τµήµατος των µεταδεδοµένων τους, τρισδιάστατων αναπαραστάσεων που τυχόν υπάρχουν κλπ. Άλλωστε οι ιστότοποι είναι το παράθυρο του έργου στον κόσµο. Οι ιστότοποι αυτοί ποικίλουν από τους πιο απλούς µέχρι πύλες µε πολύπλοκες λειτουργίες και πολλές υπηρεσίες 179

Β. Επιθυµητή κατάσταση Β1. Γενικές αρχές Μέσα από τον πολιτισµό εκφράζεται η συλλογική ταυτότητα και στηρίζεται η ιστορική συνέχεια ενός λαού. Ταυτόχρονα αποτελεί κι ένα µέσο επικοινωνίας ανάµεσα στα κύτταρα του κοινωνικού ιστού, µία βασική προϋπόθεση για την εξασφάλιση της κοινωνικής συνοχής. Κάτω από το πρίσµα αυτό ο πολιτισµός σαν ιστορία και παράδοση αλλά και σαν σύγχρονη πρακτική και δηµιουργία γίνεται ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στη ζωή της κοινωνίας και απαιτεί µια ανάλογη πολιτική διαχείριση. Μια πολιτιστική πολιτική που θα ανταποκρίνεται στις πραγµατικές σηµερινές ανάγκες αλλά θα περικλείει και το όραµα του αύριο. Μια πολιτιστική πολιτική µε τριπλή υπόσταση: Θεµατοφύλακας της παράδοσης και της πολιτιστικής κληρονοµιάς. «Παραγωγός» πολιτισµού ενισχύοντας και προβάλλοντας το έργο των σύγχρονων δηµιουργών. Οικονοµική δραστηριότητα που θα αποτελεί µοχλό αύξησης της απασχόλησης και ανάπτυξης κυρίως των περιφερειών. Εποµένως, είναι χρέος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των εθνικών κυβερνήσεων και της τοπικής αυτοδιοίκησης, οι οποίες και έχουν την ευθύνη χάραξης πολιτιστικής πολιτικής, να υλοποιήσουν συστηµατικό πολιτιστικό προγραµµατισµό. Μια πολιτική που σε γενικές γραµµές θα εξασφαλίζει (1) την οικονοµική ενίσχυση των δηµιουργών και των πολιτιστικών δραστηριοτήτων, (2) τις 180

κατάλληλες προϋποθέσεις και συνθήκες ανάπτυξης γραµµάτων και τεχνών, (3) την προβολή των έργων στο ηµεδαπό και αλλοδαπό κοινό, (4) την ισχυρότερη δυνατόν σύνδεση µεταξύ πολιτισµού, εκπαίδευσης και απασχόλησης, (5) την πολιτιστική αποκέντρωση και (6) την αναβάθµιση της καλλιτεχνικής παιδείας ώστε να συµβάλλει στην ανάδειξη µελλοντικών καλλιτεχνών αλλά και να δηµιουργήσει ένα καταρτισµένο κοινό. Το ψήφισµα Β50417 του 2001 του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου ρητά αναφέρει: Ο πολιτισµός θα µπορούσε να επηρεάσει σηµαντικά την ανάπτυξη της Ευρώπης µε την δηµιουργία µεγάλου αριθµού θέσεων εργασίας. Το ζητούµενο είναι το πώς; Μέχρι πρόσφατα ο πολιτισµός δεν λαµβανόταν καθόλου υπόψη στις πρωτοβουλίες και τα προγράµµατα οικονοµικής ανάπτυξης και στα προγράµµατα αναθέρµανσης της απασχόλησης. Ωστόσο όπως αποδεικνύουν πάρα πολλά παραδείγµατα τα πολιτιστικά προγράµµατα συµβάλλουν µε άµεσο και έµµεσο τρόπο στη δηµιουργία νέων θέσεων απασχόλησης. Οι άµεσες επιπτώσεις: τα πολιτιστικά προγράµµατα είτε πρόκειται για αναπαλαίωση της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς, για διατήρηση φυσικών τοποθεσιών, για πολιτιστικό τουρισµό είτε για προώθηση των πάσης φύσεως τεχνών ή των πολυµέσων δηµιουργούν απασχόληση. Η υλοποίηση αυτών των προγραµµάτων οδηγεί στη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας ή δε δηµιουργούµενες θέσεις στους τοµείς αυτούς είναι τις περισσότερες φορές θέσεις για ειδικευµένο προσωπικό και για µεγάλο χρονικό διάστηµα. Είναι προφανές ότι η εκπαίδευση και η κατάρτιση στον πολιτιστικό τοµέα ενισχύει το εργασιακό δυναµικό µιας περιοχής. Όµως τα πράγµατα στην εποχή µας είναι πολύ πιο σύνθετα. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες υπήρξαµε µάρτυρες σηµαντικών εξελίξεων στον πολιτιστικό τοµέα. Η παγκοσµιοποίηση, οι νέες τεχνολογίες, η οικονοµική ανάπτυξη, 181

ο ρόλος των µέσων ενηµέρωσης, οι αλλαγές στην καθηµερινή ζωή των πολιτών συνέβαλλαν στη µεταµόρφωση της σχέσης µεταξύ πολιτισµού, κοινωνίας και οικονοµίας. Ο πολιτισµός έχει πλέον και µια οικονοµική διάσταση που συµβάλλει στο ΑΕΠ και παίζει σηµαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της υπαίθρου και των αστικών περιοχών και τη δηµιουργία νέων θέσεων απασχόλησης. Β2. Βασικοί άξονες Η πολιτιστική πολιτική έχει σχετικά πρόσφατα νοµιµοποιηθεί και κατοχυρώσει, σε ένα βαθµό, τη θέση της στο σύστηµα διακυβέρνησης του σύγχρονου κράτους. Τα ιδεολογικά και πολιτικά χαρακτηριστικά της κάθε πολιτικής δύναµης καθορίζουν ασφαλώς τις αρχές και το µοντέλο πολιτικής πολιτισµού που αυτή υιοθετεί. Στις σηµερινές συνθήκες της παγκοσµιοποίησης των αγορών και των κοινωνικών φαινοµένων, η πολιτιστική πολιτική ενός σύγχρονου κράτους οφείλει να αντιµετωπίσει τα σύγχρονα δεδοµένα: τους στενούς δεσµούς οικονοµίας και πολιτισµού, την αναδυόµενη πολιτιστική βιοµηχανία, τις διεθνείς ροές πολιτιστικών προϊόντων και υπηρεσιών, τη σχέση δηµόσιου και ιδιωτικού καθώς και τις αλλαγές που έχει επιφέρει στον πολιτισµό η εξέλιξη των τεχνολογιών και η αυξηµένη επίδραση των ηλεκτρονικών µέσων επικοινωνίας στη διαµόρφωση της µαζικής κουλτούρας. Οι βασικοί στόχοι της πολιτιστικής πολιτικής πρέπει να εντοπίζονται στα παρακάτω σηµεία: 1. Να εξασφαλίσουµε σε όλους τους πολίτες ίσες ευκαιρίες και δυνατότητες συµµετοχής και κατανάλωσης ποιοτικού πολιτιστικού προϊόντος. 182

2. Να δώσουµε ίσες δυνατότητες και ευκαιρίες δηµιουργίας πολιτιστικών αξιών σε όλους τους καλλιτέχνες και πνευµατικούς ανθρώπους, ιδιαίτερα στους πρωτοεµφανιζόµενους. 3. Να συνδέσουµε την πολιτιστική πολιτική µε τον αναπτυξιακό περιφερειακό σχεδιασµό και την αειφόρο ανάπτυξη. 4. Να στηρίξουµε την πολιτιστική πολυφωνία και τον πλουραλισµό. 5. Να συµβάλλουµε στην ανάπτυξη της πολιτιστικής διάστασης σε όλες τις πολιτικές και δράσεις. 6. Να συµβάλλουµε στην πολιτιστική επικοινωνία της Ελλάδας µε την υπόλοιπη Ευρώπη και τις άλλες χώρες, στην ανάπτυξη πολιτιστικής διπλωµατίας και στην προβολή του ελληνικού πολιτισµού στο εξωτερικό. Β3. ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Η αποκέντρωση και η διαµόρφωση προγραµµάτων κοινωνικής πολιτικής και κοινωνικών υπηρεσιών από την τοπική αυτοδιοίκηση αποτέλεσε ζητούµενο και προοπτική επί πολλές δεκαετίες. Όµως η έλευση της φάνηκε σαν να ήταν απρόσµενη και ετεροπροσδιορισµένη. Υπαγορεύθηκε από τη µετατόπιση του κέντρου βάρους άσκησης της πολιτιστικής πολιτικής από τον κρατικό τοµέα στην τοπική αυτοδιοίκηση, συνέπεσε µε την εκ µέρους της διαχείριση των προεπιλεγµένων, χρηµατοδοτούµενων από την Ευρωπαϊκή Ένωση προγραµµάτων και επιβαρύνθηκε από την απουσία ή υποστελέχωση των φορέων Α βάθµιας και Β βάθµιας αυτοδιοίκησης, κύρια στην 183

Περιφέρεια. Ο περιφερειακός πολιτιστικός προγραµµατισµός Μια σύγχρονη τοπική πολιτιστική πολιτική ή εναλλακτικά ένας περιφερειακός πολιτιστικός προγραµµατισµός είναι σηµαντικό να στηρίζεται σε ένα πολύ ευρύ και ανθρωπολογικό ορισµό του πολιτισµού ως τρόπου ζωής ο οποίος: ενσωµατώνει την τέχνη σε πολλές πτυχές και συνήθειες της καθηµερινής ζωής, συνεισφέρει στην κοινωνική συνοχή και συµβάλλει στην ποιότητα ζωής των πολιτών. Οι τοπικές πολιτιστικές πολιτικές διατηρούν δεσπόζουσα θέση στις στρατηγικές οικονοµικής ανάπτυξης µόνο στο βαθµό που συνδέονται και συντονίζονται µε τις αντίστοιχες πολιτικές: Για την εκπαίδευση και την επαγγελµατική κατάρτιση, Το περιβάλλον και την αρχιτεκτονική, Την έρευνα και την ανάπτυξη. Πολιτιστικές πολιτικές που συµβάλλουν στην ανάπτυξη διατηρώντας και δίνοντας προοπτική στις αξίες: Της αυτενέργειας, Της ανοχής στη διαφορετικότητα, Της αλληλεγγύης. 184

Ο πολιτισµός δηµιουργεί ένα περιβάλλον συµµετοχής και αναπτύσσει δυναµικές που δεν εξαντλούνται στα πεδία της οικονοµικής ζωής. Η συµµετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες: ίνει στους συµµετέχοντες την ευκαιρία να δηµιουργούν δεσµούς επαφής και επικοινωνίας, ηµιουργεί την «αίσθηση του ανήκειν», Υπερβαίνει σύνορα και διαχωριστικές γραµµές, Αντιµάχεται τον κοινωνικό αποκλεισµό, Αποτελεί τον κατάλληλο συνεκτικό ιστό για ισχυρή κοινωνική συνοχή. Οι δυνατότητες της Αυτοδιοίκησης στη χάραξη και άσκηση πολιτιστικών πολιτικών που συνεισφέρουν στην κοινωνική συνοχή είναι σηµαντικές. Η ουσιαστική διαφορά βρίσκεται µεταξύ: Της έννοιας του "ασκώ τη δική µου αρµοδιότητα ή εξουσία" Της έννοιας του "διοικώ από κοινού µια αρµοδιότητα ή µια εξουσία". Οι πόλεις αποτελούν πολιτιστικές οντότητες-τόπους. Η πόλη ως µορφή και έκφραση τοπικότητας αποτελεί βασική συνιστώσα για την προώθηση της συνέργειας. Η τέχνη της διοίκησης µιας πόλης επιτυγχάνεται µε τη συµµετοχή όλων των θεσµικών εκφράσεων και των "ζωντανών" δυνάµεων όπως: Οι εκλεγµένες τοπικές αρχές και οι φορείς του δηµόσιου τοµέα Οι τοπικές επιχειρήσεις, οι δυνάµεις της αγοράς και του ιδιωτικού τοµέα, Οι εκφάνσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι συλλογικότητες του εθελοντικού τοµέα. 185

Οι κοινωνικές οργανώσεις του ενδιάµεσου χώρου και του τρίτου τοµέα, Οι συλλογικότητες εθελοντικής πρωτοβουλίας και δράσης, Τα ανεπίσηµα πλέγµατα και τα πρωτογενή τοπικά δίκτυα, Ενώ παράλληλα είναι δυνατόν να δοθεί η δυνατότητα "επανένταξης" σε όσους, για διαφόρους λόγους, δεν βρίσκουν κοινωνικό πλαίσιο αναφοράς. Για να προωθηθούν δυναµικές οργανικές σχέσεις συνέργειας, µεταξύ του δηµόσιου, του ιδιωτικού και εθελοντικού τοµέα: Προϋποτίθεται η αλλαγή κατεστηµένων νοοτροπιών, Επιβάλλεται η µετεξέλιξη παραδοσιακών συµπεριφορών, Απαιτείται η εθελοντική αυτοδέσµευση των εµπλεκοµένων µερών. Μόνον έτσι είναι δυνατόν να επιτευχθούν: Η αναδιάταξη υφιστάµενων ιεραρχικών σχέσεων, Η ανακατανοµή των εξουσιών, Η αναδιάρθρωση των αρµοδιοτήτων και Ο επανακαθορισµός των συµφερόντων που δεν συντίθενται στη βάση ιδιοτελών επιδιώξεων. Σήµερα, πιο πολύ από ποτέ στον τοµέα του πολιτισµού ο όρος «αυτοδιοίκηση» επιβάλλεται και µπορεί να αποκτήσει ουσιαστικό περιεχόµενο. Ο πολιτισµός για την Τ.Α. είναι κύρια προτεραιότητα, µέγιστη παραγωγική επένδυση. Η µέχρι σήµερα πλούσια πείρα από τη δράση της Τ.Α., από την πολύµορφη παρέµβασή της στον τοµέα του πολιτισµού (πολιτιστικά-πνευµατικά κέντρα, κέντρα νεότητας, ωδεία, δηµοτικά θέατρα κλπ.), είναι πολύτιµη και µπορεί να βοηθήσει τους Ο.Τ.Α. να προχωρήσουν πιο σταθερά και αποφασιστικά µε πιο συγκεκριµένους στόχους. 186

Σε έναν τόπο που τον βαραίνει ένα συγκλονιστικό παρελθόν τέχνης και πολιτισµού είναι καιρός για µια υπεύθυνη πολιτιστική πολιτική από την Τ.Α. Πολιτιστική πολιτική που δεν θα εξαντλείται στη διοργάνωση κάποιων καλλιτεχνικών-ψυχαγωγικών εκδηλώσεων και γενικότερα σε ευκαιριακού τύπου παρεµβάσεις, αλλά σεβόµενη τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες κάθε τόπου και µέσα από ένα συγκροτηµένο πρόγραµµα δράσης που θα προωθεί την πολιτιστική αποκέντρωση. Γιατί η Τ.Α. είναι ο θεσµός της Πολιτείας που εξ'ολοκλήρου έχει τη δυνατότητα να ενεργοποιεί όλες τις τοπικές πολιτιστικές δυνάµεις και να τις εντάσσει σε µια λογική αποκεντρωµένης πολιτιστικής ανάπτυξης. Στον 21 ο αιώνα, µέσα σε συνθήκες εθνικού και ευρωπαϊκού ανταγωνισµού, η αναζήτηση του πολιτιστικού προσώπου κάθε πόλης, κάθε δήµου είναι υπόθεση του παρόντος, είναι αναζήτηση ζωτικής ανάγκης και όχι πολυτέλεια. Β4. Προτάσεις θεσµικού και οικονοµικού περιεχοµένου Καθιέρωση ποσοστού χρηµατοδότησης, τουλάχιστον 10%, από τη ΣΑΝΤ 1 για τα πολιτιστικά προγράµµατα. Προώθηση της θεσµοθετηµένης συνεργασίας Υπουργείου Πολιτισµού και των Ο.Τ.Α. για τον καθορισµό αυτοτελών πόρων στον πολιτιστικό τοµέα και την κατανοµή τους µε διαφανείς και αντικειµενικές διαδικασίες. Ενδυνάµωση και επαναφορά στον Αναπτυξιακό Νόµο των άρθρων που επιδοτούν τα πολιτιστικά προγράµµατα των επιχειρήσεων των Ο.Τ.Α. Αύξηση των πιστώσεων του Κρατικού Προϋπολογισµού που κατανέµονται στον πολιτισµό για τη δηµουργία κυρίως έργων υποδοµής. υνατότητα αξιοποίησης των κρατικών εσόδων από τα τυχερά παιχνίδια στον πολιτιστικό τοµέα. 187

Θεσµοθέτηση Ειδικού ηµοτικού Τέλους που θα διατίθεται για πολιτιστικά προγράµµατα, σε ποσοστό 20% επί των τελών καθαριότητας. Αξιοποίηση του θεσµού της χορηγίας από τους Ο.Τ.Α. για την ενίσχυση πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Ενδυνάµωση του νοµοθετικού πλαισίου που αφορά τους χορηγούς. Προώθηση της θεσµοθετηµένης συνεργασίας Υπουργείου Πολιτισµού και των Ο.Τ.Α. για την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση του θεσµού των Προγραµµατικών Συµβάσεων. Αµεση χρηµατοδότηση από το Υπουργείο Πολιτισµού των θεσµοθετηµέµων εκδηλώσεων που αφορούν δράσεις των Συµβουλίων Περιοχής. Ανάπτυξη διαδηµοτικών συνεργασιών όµορων δήµων σε επιλεγµένους τοµείς πολιτιστικής δράσης (πρότυπο ωδείο, σχολή χορού κ.ά.) µε τη µορφή αναπτυξιακών συνδέσµων, συνεταιρισµών, αµιγών ή µικτών εταιριών. Στήριξη από την Τ.Α. της δηµιουργίας δικτύων στον τοµέα των εικαστικών και του κινηµατογράφου που προωθούνται από το Υπουργείο Πολιτισµού. Ενίσχυση από το Υπουργείο Πολιτισµού πρωτοβουλιών και εκδηλώσεων εθνικού χαρακτήρα. Ο χαρακτηρισµός και η αξιοποίηση των µνηµείων (νεότερων και άλλων) και των παραδοσιακών οικισµών, πρέπει να αποφασίζεται µε τη σύµφωνη γνώµη και όχι µε γνωµοδότηση της αυτοδιοίκησης. Απογραφή µε ευθύνη της Κ.Ε..Κ.Ε. των οικισµών που έχουν κηρυχθεί εξ'ολοκλήρου ιστορικά διατηρητέα µνηµεία και αποτελούν αυτοτελείς Ο.Τ.Α. ή είναι οικισµοί δήµων από συνένωση. ηµιουργία δοµών - κέντρων πληροφόρησης προς την Αυτοδιοίκηση σχετικά µε τις ευρωπαϊκές πολιτικές, τα προγράµµατα και τις πηγές χρηµατοδότησης που αφορούν τον πολιτιστικό τοµέα. 188

Να εκδίδεται από την Κ.Ε..Κ.Ε. µε τη συνεργασία της Ε.Ε.Τ.Α.Α. οδηγός ενηµέρωσης για τους Ο.Τ.Α. σχετικά µε τις κοινοτικές πολιτικές και τα προγράµµατα στο χώρο του πολιτισµού. ηµιουργία και λειτουργία από την Κ.Ε..Κ.Ε. και σε συνεργασία µε την Ε.Ε.Τ.Α.Α. Ινστιτούτου Τοπικής Πολιτιστικής Ανάπτυξης µε ερευνητικό και επιµορφωτικό προσανατολισµό. 189

Γ. Προτάσεις πολιτικής Προτάσεις πολιτικής µέσα από καταιγισµό ιδεών Σε αντίθεση µε τις καθιερωµένες εισηγήσεις για την καταγραφή των βασικών προτάσεων πολιτικής ακολουθήθηκε η µέθοδος της ενεργητικής συµµετοχής µέσα από την λειτουργία του καταιγισµού ιδεών (brainstorming). Πιο συγκεκριµένα, δόθηκε στην αρχή ως βασικό ζητούµενο το θέµα «οι βασικοί άξονες πολιτικής στα πλαίσια του Πολιτιστικού Προγραµµατισµού σε Περιφερειακό Επίπεδο» µε εξειδίκευση στο νοµό Λέσβου και κάθε συµµετέχων µετά το πέρας ενός δεκαπενταλέπτου αποφάσισε την κατανοµή 10 χρηµατικών µονάδων (εκατοµµυρίων ευρώ στην προκειµένη περίπτωση) στους εξής επιµέρους τοµείς άσκησης πολιτικής: 1 - τοπική διαβούλευση 2 - ενηµέρωση/ προβολή 3 - νέες τεχνολογίες 4 - οργάνωση 5 - υποδοµές 6 - εξαγωγή /συνεργασία Συνολικά, συµπληρώθηκαν 21 ερωτηµατολόγια και τα αποτελέσµατα συνοπτικά έχουν ως εξής: 190

Κατανοµή ανά κατηγορία µέτρου πολιτικής περιφερειακού πολιτιστικού σχεδιασµού στο νοµό Λέσβου µε βάση την συµπλήρωση 21 ερωτηµατολογίων κατηγορία µέτρων πολιτικής % euro 1 - τοπική διαβούλευση 10,7% 1.070.000 2 - ενηµέρωση/ προβολή 14,3% 1.430.000 3 - νέες τεχνολογίες 22,1% 2.210.000 4 - οργάνωση 16,0% 1.600.000 5 - υποδοµές 24,8% 2.480.000 6 - εξαγωγή /συνεργασία 12,1% 1.210.000 ΣΥΝΟΛΟ 100,0% 10.000.000 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ 6 - εξαγωγή /συνεργασία 12,1% 5 - υποδοµές 24,8% 4 - οργάνωση 16,0% 3 - νέες τεχνολογίες 22,1% 2 - ενηµέρωση/ προβολή 14,3% 1 - τοπική διαβούλευση 10,7% Στη συνέχεια, ακολούθησε η δεύτερη δέσµη του καταιγισµού ιδεών µε την καταγραφή εξειδικευµένων µέτρων για τις έξι γενικές κατηγορίες. Μετά από 30 συµπληρώθηκαν 21 ερωτηµατολόγια µε αναλυτική κατανοµή ανά κατηγορία. Στην συνέχεια παρουσιάζουµε τα αποτελέσµατα των 14 αντιπροσωπευτικών ερωτηµατολογίων. 1 ο 191

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ % EURO 1. 1 - τοπική διαβούλευση 100,0% 10,7% 1.070.000 1.1 - ΑΝΑΘΕΣΗ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΡΩΜΕΝΑ ΣΤΗ 1.1 ΛΕΣΒΟ 31,8% 3,4% 340.000 1.2 1.2 - ΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΛΗΨΕΩΝ ΠΕΡΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ 16,8% 1,8% 180.000 1.3 1.3 - ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΜΟΡΦΗ 51,4% 5,5% 550.000 2. 2 - ενηµέρωση/ προβολή 100,0% 14,3% 1.430.000 2.1 2.1 - ΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΚΘΕΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΒΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΛΕΣΒΟΥ 23,1% 3,3% 330.000 2.2 2.2 - ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΡΩΜΕΝΑ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ 21,0% 3,0% 300.000 2.3 2.3 - ΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ ΕΥΡΕΙΑΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ 55,9% 8,0% 800.000 3. 3 - νέες τεχνολογίες 100,0% 22,1% 2.210.000 3.1 3.1 - ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 68,3% 15,1% 1.510.000 3.2 3.2 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ PORTAL ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΡΩΜΕΝΑ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ 9,0% 2,0% 200.000 3.3 3.3 - ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΑΡΧΕΙΩΝ 22,6% 5,0% 500.000 4. 4 - οργάνωση 100,0% 16,0% 1.600.000 4.1 4.1 - ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΜΑ ΑΣ ΕΙ ΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ 3,1% 0,5% 50.000 4.2 4.2 - ΑΜΟΙΒΕΣ ΕΠΙΤΡΟΠΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟ-ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΡΑΣΕΩΝ 6,3% 1,0% 100.000 4.3 4.3 - ΑΜΟΙΒΕΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ - ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ 56,3% 9,0% 900.000 4.4 4.4 - ΕΠΙ ΟΤΗΣΕΙΣ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ 18,8% 3,0% 300.000 4.5 4.5 - ΑΠΑΝΕΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗΣ - ΙΑΜΟΝΗΣ 15,6% 2,5% 250.000 5. 5 - υποδοµές 100,0% 24,8% 2.480.000 5.1 5.1 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΠΟΛΥΧΩΡΟΥ 46,4% 11,5% 1.150.000 5.2 5.2 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΘΕΡΙΝΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 32,3% 8,0% 800.000 5.3 5.3 - ΜΕΛΕΤΗ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟΥ "ΓΕΩΡΓΙΑ Η" 16,1% 4,0% 400.000 5.4 5.4 - ΕΠΙΣΚΕΥΕΣ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΑΞΙΑΣ 5,2% 1,3% 130.000 6. 6 - εξαγωγή /συνεργασία 100,0% 12,1% 1.210.000 6.1 6.1 - ΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΜΟΥΣΙΚΟΧΟΡΕΥΤΙΚΩΝ ΕΚ ΗΛΩΣΕΩΝ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ 28,9% 3,5% 350.000 6.2 6.2 - ΕΠΙ ΟΤΗΣΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΩΝ ΗΜΩΝ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΜΕ ΑΛΛΟΥΣ ΗΜΟΥΣ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ 33,1% 4,0% 400.000 6.3 6.3 - ΙΕΘΝΗ ΣΥΝΕ ΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΒΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ 19,8% 2,4% 240.000 6.4 6.4 - ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚ ΡΟΜΕΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 18,2% 2,2% 220.000 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 100,0% 10.000.000 192

1 - ΤΟΠΙΚΗ ΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ 1.1 - ΑΝΑΘΕΣΗ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΡΩΜΕΝΑ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ 1.2 - ΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΛΗΨΕΩΝ ΠΕΡΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ 1.3 - ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΣΕ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΜΟΡΦΗ 2 - ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ/ΠΡΟΒΟΛΗ 2.1 - ΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΚΘΕΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΒΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΛΕΣΒΟΥ 2.2 - ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΡΩΜΕΝΑ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ 2.3 - ΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ ΕΥΡΕΙΑΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ 4 - ΟΡΓΑΝΩΣΗ 4.1 - ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΜΑ ΑΣ ΕΙ ΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ 4.2 - ΑΜΟΙΒΕΣ ΕΠΙΤΡΟΠΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟ-ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΡΑΣΕΩΝ 4.3 - ΑΜΟΙΒΕΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ - ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ 4.4 - ΕΠΙ ΟΤΗΣΕΙΣ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ 4.5 - ΑΠΑΝΕΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗΣ - ΙΑΜΟΝΗΣ 193

5 - ΥΠΟ ΟΜΕΣ 5.1 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΠΟΛΥΧΩΡΟΥ 5.2 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΘΕΡΙΝΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 5.3 - ΜΕΛΕΤΗ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟΥ "ΓΕΩΡΓΙΑ Η" 5.4 - ΕΠΙΣΚΕΥΕΣ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΑΞΙΑΣ 6 - ΕΞΑΓΩΓΗ / ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ 6.1 - ΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΜΟΥΣΙΚΟΧΟΡΕΥΤΙΚΩΝ ΕΚ ΗΛΩΣΕΩΝ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ 6.2 - ΕΠΙ ΟΤΗΣΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΩΝ ΗΜΩΝ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΜΕ ΑΛΛΟΥΣ ΗΜΟΥΣ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ 6.3 - ΙΕΘΝΗ ΣΥΝΕ ΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΒΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ 6.4 - ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚ ΡΟΜΕΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 194

Ποσό 1 - τοπική διαβούλευση 1 α - ήµοι 0,5 β - Νοµαρχίες 0,5 2 - ενηµέρωση/ προβολή 1 α - Γραφείο Ενηµέρωσης Πολιτών 0,5 β - Τύπος Και Επικοινωνία 0,5 3 - νέες τεχνολογίες 3 α - Εξοπλισµός 2 β - Πολυµέσα 0,5 γ - Ψηφιακές Βιβλιοθήκες και κόµβοι πληροφόρησης 0,5 4 - οργάνωση 2 α - Τεχνικές Υπηρεσίες 1 β - Οικονοµικές Υπηρεσίες 0,5 γ - Πολιτιστικά Γραφεία (Οργάνωση πολιτιστικών δρώµενων) 0,5 5 - υποδοµές 2 α - Συντήρηση 1,5 β - Τεχνολογικές Υποδοµές 0,5 6 - εξαγωγή /συνεργασία 1 α - ηµόσιες/ ιεθνείς Σχέσεις 1 ΣΥΝΟΛΟ 10 195

euro 1 - τοπική διαβούλευση στατιστική έρευνα 400.000 δηµιουργία τοπικών επιτροπών πολιτισµού 200.000 ενηµέρωση για χρηµατοδότηση 171.429 σύνδεση µε πανεπιστήµιο 300.000 ΣΥΝΟΛΟ 1.071.429 2 - ενηµέρωση/ προβολή πολιτιστικό marketing 700.000 αξιοποίηση τοπικών µνηµείων 400.000 ανάδειξη εναλλακτικών µορφών τουρισµού 328.571 ΣΥΝΟΛΟ 1.428.571 3 - νέες τεχνολογίες webcalendar of events 400.000 κεντρικός δικτυακός κόµβος 214.216 πληροφοριακό σύστηµα/software 900.000 ψηφιοποίηση/καταγραφή 700.000 ΣΥΝΟΛΟ 2.214.286 4 - οργάνωση οµάδα ειδικών πολιτιστικού προγραµµατισµού 300.000 παρατηρητήριο συντονισµού 395.238 δίκτυο πολιτισµού 400.000 εξειδικευµένο προσωπικό 500.000 ΣΥΝΟΛΟ 1.595.238 5 - υποδοµές κατασκευή πολιτιστικού κέντρου 1.200.000 σηµεία πώλησης 200.000 συγκοινωνίες 376.190 κατασκευή ανοιχτού θεάτρου-συναυλιακού χώρου 700.000 ΣΥΝΟΛΟ 2.476.190 6 - εξαγωγή /συνεργασία ανοιχτά δρώµενα/πολυπολιτισµικότητα 514.000 εξαγωγή πολιτισµού 700.000 ΣΥΝΟΛΟ 1.214.286 196

sum % 1 - τοπική διαβούλευση 1,5 1,5 7,5% Εκδηλώσεις 0,2 ίκτυο Πολιτισµού 0,5 Ανάπλαση περιοχής 0,8 2 - ενηµέρωση/ προβολή 1,5 1,5 7,5% ιαφήµιση 1 Ενηµέρωση Τοπικών Πολιτων 0,5 3 - νέες τεχνολογίες 1 1 5,0% Εξοπλισµος 0,3 Ειδικευµένο προσωπικό/ σεµινάρια 0,7 4 - οργάνωση 2 2 10,0% Προσωπικό 0,5 ίκτυο Πολιτισµού 1,5 5 - υποδοµές 2 2 10,0% Πολυχώρος 1 Συντήρηση 1 6 - εξαγωγή /συνεργασία 2 2 10,0% Εκδηλώσεις 1 ιαφήµιση 1 ΣΥΝΟΛΟ 20 20 100,0% 197

5 ο % euro 1 - τοπική διαβούλευση 10,7% 1.071.429 α) ηµιουργία κιοσκιών σε κάθε δήµο µε σκοπό να έχουν ερωτηµατολόγια και αναφορές σχετικά µε το τι θέλει να παρακολουθήσει το κοινό. 48% 514.286 β)σε κάθε εκδήλωση να υπάρχουν έντυπα εντυπώσεων, τα οποία κατά κύριο λόγω θα είναι ερωτήσεις. 4,00% 42.857 γ)ηλεκτρονική πύλη που ο καθένας θα προσάπτει ολοκληρωµένη πρόταση εκδηλώσεων. 48% 514.286 2 - ενηµέρωση/ προβολή 14% 1.428.571 α)ηλεκτρονικό ηµερολόγιο στο διαδύκτιο που θα είναι καταχωρηµένες όλες οι εκδηλώσεις που θα λαβαίνουν χώρα. 35% 500.000 β)έντυπο υλικό π.χ. αφίσες, flyers, ανακοινώσεις κ.α 15,00% 214.286 γ)ενηµέρωση όλων των τοπικών, άλλα και κεντρικών µέσων µαζικής επικοινωνίας (εφηµερίδες, τηλεοπτικά κανάλια, ραδιόφωνο, sites) για την προβολή και διαφήµιση των εκδηλώσεων 35% 500.000 δ)στην πρωτεύουσα του νοµού και σε κεντρικό σηµείο αναρτισµένο ηλεκτρονικό ηµερολόγιο που θα ενηµερώνεται για όλες τις εκδηλώσεις. 15,00% 214.286 3 - νέες τεχνολογίες 22,10% α)αγορά ηλεκτρονικών υπολογιστών 50,00% β) Αγορά ηλεκτρονικού εξοπλισµού (κάµερες, προτζέκτορες, ηχεία κ.ο.κ.) 50,00% 4 - οργάνωση 16% 2.214.286 1.107.143 1.107.143 1.595.238 198

α)πρόσληψη εξειδικευµένου προσωπικού πάνω στην πληροφορική και στον πολιτισµό 40% 638.095 β) ηµιουργία δικτύου µε άλλους δήµους νοµούς χώρες 60% 957.143 5 - υποδοµές 24,80% α)ανέγερση και δηµιουργία πολιτιστικών εγκαταστάσεων ή συντήρηση παλιών κτιρίων σε κάθε δήµο 45% β)εργαστήρια πολιτιστικής έκφρασης π.χ. χορός, ζωγραφική, θέατρο, κινηµατογράφος 45% 2.476.190 1.114.286 1.114.286 γ)χώροι φιλοξενίας 10,00% 247.619 6 - εξαγωγή /συνεργασία 12,10% 1.214.286 ηµιουργία αδελφοτήτων µε άλλες χώρες του εξωτερικού. α) Εισιτήρια 50,00% 607.143 β) Εκδηλώσεις για την αδελφοποίηση 50,00% 607.143 Σύνολο 100% 10.000.000 1 - τοπική διαβούλευση 514.286 514.286 42.857 α) ηµιουργία κιοσκιών σε κάθε δήµο µε σκοπό να έχουν ερωτηµατολόγια και αναφορές β)σε κάθε εκδήλωση να υπάρχουν έντυπα εντυπώσεων, τα οποία κατά κύριο λόγω θα είναι ερωτήσεις. γ)ηλεκτρονική πύλη που ο καθένας θα προσάπτει ολοκληρωµένη πρόταση εκδηλώσεων. 199

2 - ενηµέρωση/ προβολή 214.286 500.000 500.000 214.286 α)ηλεκτρονικό ηµερολόγιο στο διαδύκτιο που θα είναι καταχωρηµένες όλες οι εκδηλώσεις β)έντυπο υλικό π.χ. αφίσες, flyers, ανακοινώσεις κ.α γ)ενηµέρωση όλων των τοπικών, άλλα και κεντρικών µέσων µαζικής επικοινωνίας δ)στην πρωτεύουσα του νοµού και σε κεντρικό σηµείο αναρτισµένο ηλεκτρονικό ηµερολόγιο 3 - νέες τεχνολογίες 1.107.143 1.107.143 α)αγορά ηλεκτρονικών υπολογιστών β) Αγορά ηλεκτρονικού εξοπλισµού (κάµερες, προτζέκτορες, ηχεία κ.ο.κ.) 4 - οργάνωση 638.095 957.143 α)πρόσληψη εξειδικευµένου προσωπικού πάνω στην πληροφορική και στον πολιτισµό β) ηµιουργία δικτύου µε άλλους δήµους νοµούς χώρες 200

247.619 5 - υποδοµές 1.114.286 1.114.286 α)ανέγερση και δηµιουργία πολιτιστικών εγκαταστάσεων ή συντήρηση παλιών κτιρίων σε κάθε δήµο β)εργαστήρια πολιτιστικής έκφρασης π.χ. χορός, ζωγραφική, θέατρο, κινηµατογράφος γ)χώροι φιλοξενίας 6 - εξαγωγή /συνεργασία 607.143 607.143 α) Εισιτήρια β) Εκδηλώσεις για την αδελφοποίηση 201

6 ο - επάνδρωση µε προσωπικό περιπτέρων (προκάτ) σε όσο το δυνατόν περισσότερες πόλεις της περιφέρειας για υποβολή ερωτήσεων στο - διοργάνωση happenings κοντά στα περίπτερα για την προτροπή του κοινού να τα επισκεφθεί - δηµιουργία οµάδας τηλεφωνητών για τηλεφωνική δηµοσκόπηση µέρους των τοπικών νοικοκυριών 1 - τοπική διαβούλευση 35,0% 15,0% 50,0% 2 - ενηµέρωση/ προβολή - ενηµερωτικές αφίσες σε όλους τους οικισµούς της περιφέρειας 10,0% 15,0% - διαφηµίσεις στα τοπικά κανάλια 40,0% 5,0% 30,0% - επιδίωξη προσθήκης µε αµοιβή διαφηµιστικών links σε ιστοσελίδες τοπικών παραγόντων (ιδιωτών και εταιριών) - δηµιουργία σκέπαστρων µε µηχανήµατα touchscreen για προβολή-ενηµέρωση (το λογισµικό των µηχανηµάτων - ιστοσελίδα, ατζέντα-ηµερολόγιο 3 - νέες τεχνολογίες για τον χρονοπρογραµµατισµό εκδηλώσεων - ιστοσελίδα παρουσίασης του έργου που έχει ήδη γίνει, της πορείας που ακολουθείται στο παρόν και - ιστοσελίδα, ατζέντα-ηµερολόγιο για τον χρονοπρογραµµατισµό 28,0% εκδηλώσεων - ιστοσελίδα παρουσίασης του έργου που έχει ήδη γίνει, της πορείας που ακολουθείται στο παρόν και - ιστοσελίδα, ατζέντα-ηµερολόγιο 40,0% για τον χρονοπρογραµµατισµό εκδηλώσεων - ιστοσελίδα παρουσίασης του έργου που έχει ήδη γίνει, της πορείας που ακολουθείται στο παρόν και 32,0% 202

40,0% 4 - οργάνωση 15,0% 45,0% - σύσταση παρατηρητηρίου σε υπερπεριφεριακο επίπεδο για την παρακολούθηση της πολιτικής κάθε περιφέρειας που θα αξιολογεί και θα προτείνει την πιο επιτυχηµένη και στις υπόλοιπες (κάθε περιφέρεια διαθέτει - σύσταση 5µελους επιτροπής αποτελούµενης από τοπικούς παράγοντες 1ετους θητείας για την επιλογή, την οργάνωση και την χάραξη της πολιτιστικής πολιτικής της περιφέρειας - πρόσληψη ειδηµόνων για την υποβολή προτάσεων και προτροπών προς την επιτροπή - δηµιουργία σύγχρονου πολιτιστικού πολυχώρου 5 - υποδοµές - ανακαίνιση ήδη υπαρχόντων κτιριακών υποδοµών 15,0% - δηµιουργία βασικών υποδοµών που θα, φιλοξενήσουν εκδηλώσεις, σε όσο το δυνατόν περισσότερους οικισµούς της συγκεκριµένης περιφέρειας - περίπτερα (προκάτ) για την υποστήριξη του 1 20,0% 15,0% 50,0% 6 - εξαγωγή /συνεργασία - διοργάνωση εκδηλώσεων - εκθέσεων σε άλλες χώρες και άλλες περιφέρειες 35,0% 65,0% - αναζήτηση χρηµατοδότησης εκτός από εθνικούς πόρους και από τους ιδιώτες της τοπικής κοινωνίας µέσω της προβολής του έργου που παράγεται 203

7 ο ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ Το δεδοµένο : µέσα σε ένα έτος θα δαπανηθούν 10.000.000 για τον πολιτισµό. Η κατανοµή των χρηµάτων που προτείνουµε είναι : 1. ΤΟΠΙΚΗ ΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ 10,70% 2. ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ - ΠΡΟΒΟΛΗ 14,30% 3. ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ 22,10% 4. ΟΡΓΑΝΩΣΗ 16,00% 5. ΥΠΟ ΟΜΕΣ 24,90% 6. ΕΞΑΓΩΓΗ - ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ 12,10% του συνολικού ποσού 1.070.000 του συνολικού ποσού 1.430.000 του συνολικού ποσού 2.210.000 του συνολικού ποσού 1.600.000 του συνολικού ποσού 2.490.000 του συνολικού ποσού 1.210.000 Το ζητούµενο : βάσει της προηγούµενης πάντα κατανοµής να ανοίξουµε - ορίσουµε υποκατηγορίες για κάθε πεδίο κατανοµής και να δόσουµε χρηµατικά ποσά για κάθε υποκατηγορία : 1. ΤΟΠΙΚΗ ΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ Α/ Σχεδιασµός, παραγωγή και διακίνηση ερωτηµατολογίου - γκάλοπ που θα απευθύνεται στο ευρύ κοινό (από κοινωνιολόγους και ψυχολόγους). Β/ Σχεδιασµός, παραγωγή και διακίνηση ερωτηµατολογίου - γκάλοπ διανεµηµένο στις δηµόσιες υπηρεσίες. Γ/ Ανοιχτή τράπεζα, όπου ο κάθε ένας θα µπορεί να αποτυπώνει τη γνώµη του για οποιοδήποτε θέµα σχετικό µε τον πολιτισµό, σε χειρόγραφη ή ηλεκτρονική µορφή, σε µια βάση δεδοµένων. 2. ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ - ΠΡΟΒΟΛΗ Α/ ιαφηµιστικό υλικό (σχεδιασµός, υλοποίηση) όπως γιγαντοαφίσες, πλακάτ, φυλλάδια. Β/ ΜΜΕ (εφηµερίδες, περιοδικά, ραδιόφωνο, τηλεόραση) τοπικής αλλά και µεγάλης εµβέλειας. Γ/ INFOKIOSK / Στο INTERNET (σχεδιασµός και δηµοσίευση) E/ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ Ή ΠΟΛΥΧΩΡΟΣ (λαογραφία, τέχνες, φωτογραφία, βιοτεχνίες, αγροτουρισµός,...) ΣΤ/ Τουριστικά γραφεία 3. ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Α/ Εξοπλισµός (software/hardware) διαδικτύου. 400.000 Β/ Εξοπλισµός (software/hardware) πολυµέσων. 400.000 Γ/ ηµιουργία ιστοχώρου για τον πολιτισµό. 400.000 / Εξοπλισµός σε η/υ, στουντιο, βιντεοπροβολείς, µικροφ.-µεγαφ. Εγκαταστάσεις, γιγαντοοθόνες, προβολείς,... 600.000 Ε/ Προσοµοίωση πολιτιστικών περιπάτων (simulations). 410.000 2.210.000 204

4. ΟΡΓΑΝΩΣΗ Α/ Επιτροπή σχεδιασµού, υλοποίησης και υποστήριξης διαφηµιστικών εντύπων και υλικού για τα ΜΜΕ. 300.000 Β/ Επιτροπή σχεδιασµού, υλοποίησης και υποστήριξης των INFIKIOSK και των ιστοσελιδων - ιστοχώρου στο διαδίκτυο. 300.000 Γ/ Επιτροπή σχεδιασµού, υλοποίησης και υποστήριξης πολιτιστικών κέντρων ή πολυχώρων 1.000.000 1.600.000 5. ΥΠΟ ΟΜΕΣ Α/ Καινούργια κτίρια 500.000 Β/ Παλαιά - αναπαλαιωµένα κτίρια 500.000 Γ/ Πλατείες - γήπεδα - στάδια 500.000 / Συγκοινωνίες ευέλικτες και εργονοµικές 200.000 Ε/ Επικοινωνίες γρήγορες και συνεχούς ροής 600.000 ΣΤ/ Εύκαµπτα τουριστικά πακέτα 190.000 2.490.000 6. ΕΞΑΓΩΓΗ - ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ Α/ ιακρατικές συµβάσεις πολιτισµού (ανάµεσα σε µουσεία, µουσικοχορευτικά σχήµατα, διαχείριση φυσικών πόρων) 700.000 Β/ Εµπειρογνώµονες πάνω σε θέµατα πολιτισµού 300.000 Γ/ Συνεργασία µε τους τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους, συνεταιρισµούς,... 210.000 1.210.000 205

% euro 1 - Τοπική διαβούλευση 10,70% 1.070.000,00 Σύστηµα ηλεκτρονικό για να ψηφίσουν οι πολίτες 2% 200.000,00 Φορέας συντονισµού πολιτιστικών δράσεων 5,70% 570.000,00 Παρατηρητήριο 3% 300.000,00 2 - Ενηµέρωση/ προβολή 14,30% 1.430.000,00 ιαφήµιση 6% 600.000,00 Ενηµέρωση για προγράµµατα χρηµατοδότησης 3,50% 350.000,00 Χρηµατοδότηση µέσω διαγωνισµού 2,50% 250.000,00 Τοπική ενεργοποίηση 2,30% 230.000,00 3 - Νέες τεχνολογίες 22,10% 2.210.000,00 Web sites 5,50% 550.000,00 Cd-Rom και χρήση πολυµέσων για την ανάδειξη τοπικού πολιτισµικού προϊόντος 5,50% 550.000,00 Τεχνολογική αναπαράσταση των µνηµείων και των µουσείων 4,10% 410.000,00 Web calendar of events 2,50% 250.000,00 Κεντρικός δικτυακός κόµβος 2,50% 250.000,00 Πληροφοριακά συστήµατα 2% 200.000,00 4 - Οργάνωση 16,00% 1.600.000,00 Οργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων 3% 300.000,00 Οργάνωση εκπαιδευτικών προγραµµάτων στα τοπικά µουσεία ή µνηµεία 2,50% 250.000,00 Εκπαιδευτικά σεµινάρια 2,50% 250.000,00 Ανάδειξη εναλλακτικών µορφών πολιτισµού 1,50% 150.000,00 Τόνωση νεανικής δηµιουργίας, αριστεία κ.α 2% 200.000,00 Εξειδικευµένο προσωπικό 3% 300.000,00 Σύνδεση µε γεγονότα τοπικής εµβέλειας 2% 200.000,00 5 Υποδοµές 24,80% 2.480.000,00 Κατασκευή πολιτιστικού κέντρου 6,50% 650.000,00 Συγκοινωνίες 6,80% 680.000,00 ίκτυο πόλεων 5,50% 550.000,00 Συντήρηση αρχαιολογικών χώρων 6% 600.000,00 6 - Εξαγωγή /συνεργασία 12,10% 1.210.000,00 Πανεπιστήµιο 6% 600.000,00 Μάρκετινγκ 6,10% 610.000,00 ΣΥΝΟΛΟ 100,00% 10.000.000 206

1 - Τοπική διαβούλευση 28% 19% 53% Σύστηµα ηλεκτρονικό για να ψηφίσουν οι πολίτες Φορέας συντονισµού π ολιτιστικών δράσεων Παρατηρητήριο 2 - Ενηµέρωση/ προβολή 16% 43% 17% 24% ιαφήµιση Ενηµέρωση για π ρογράµµατα χρηµατοδότησης Χρηµατοδότηση µέσω διαγωνισµού Τοπ ική ενεργοπ οίηση 3 - Νέες τεχνολογίες 11% 9% 25% 11% 19% 25% Web sites Cd-Rom και χρήση πολυµέσων για την ανάδειξη τοπικού πολιτισµικού προϊόντος Τεχνολογική αναπαράσταση των µνηµείων και των µουσείων Web calendar of events Κεντρικός δικτυακός κόµβος Πληροφοριακά συστήµατα 207

4 - Οργάνωση 18% 12% 19% 12% 9% 15% 15% Οργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων Οργάνωση εκπαιδευτικών προγραµµάτων στα τοπικά Εκπαιδευτικά σεµινάρια Ανάδειξη εναλλακτικών µορφών πολιτισµού Τόνωση νεανικής δηµιουργίας, αριστεία κ.α Εξειδικευµένο προσωπικό Σύνδεση µε γεγονότα τοπικής εµβέλειας µουσεία ή µνηµεία 24% 5 Υποδοµές 26% 22% 28% Κατασκευή πολιτιστικού κέντρου Συγκοινωνίες ίκτυο πόλεων Συντήρηση αρχαιολογικών χώρων 6 - Εξαγωγή /συνεργασία 50% 50% Πανεπιστήµιο Μάρκετινγκ 208

9 ο 209

10 ο 210

11 ο 211

212

12 ο 213

13 ο 214

ΤΟΠΙΚΗ ΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ 7% 36% 57% 1- ηµιουργία τοπικών επιτροπών πολιτισµού 2-Φορέας Πολιτιστικού Συντονισµού/έλεγχος 3-Ενηµέρωση για προγράµµατα χρηµατοδότησης ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ/ΠΡΟΒΟΛΗ 35% 5% 5% 17% 3% 1-Webcalendar of events 2-Τοπική ιαφήµιση 3-Ανάδειξη/Συνεργασία µε Παν/µιο 4- ράσεις ενίσχυσης συµµετοχικότητας 5-Παραγωγή Λευκωµάτων 6-Σύνδεση Τουρισµού Πολιτισµού 35% ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ 45% 55% 1-Πληροφοριακό Σύστηµα 2-Ψηφιακά µέσα ΟΡΓΑΝΩΣΗ 25% 31% 44% 1-Σχεδιασµός Πολιτιστικών ράσεων 2-Πολιτιστικό Marketing 3-Ασφάλεια/Προστασία ρώµενων ΥΠΟ ΟΜΕΣ 24% 20% 56% 1-Κατασκευή Πολιτιστικού Κέντρου 2-Συγκοινωνίες/Σηµείο Πώλησης(Πολιτιστικό Περίπτερο) 3-Παρατηρητήριο Συντονισµού 215

ΕΞΑΓΩΓΗ/ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ 17% 58% 25% 1-Αποκέντρωση 2-"Ανοιχτά ρώµενα"/πολυπολιτισµικότητα 3-Πολιτιστικό ίκτυο Πόλεων 216

14ο 217