ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩ Η: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤHΣΗ

10 ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩ Η: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤHΣΗ 10.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το αλκοόλ αποτελεί ένα από τα πιο σοβαρά προβλήµατα δηµόσιας υγείας στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας (ΠΟΥ), η κατά κεφαλή κατανάλωση αλκοόλ στις χώρες της Ευρώπης βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο σε σχέση µε τον υπόλοιπο κόσµο (WHO 2004). Η κατάχρηση οινοπνευµατωδών ποτών εκτιµάται ότι είναι υπεύθυνη για το 7,4% των προβληµάτων υγείας και των πρόωρων θανάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα νεαρά άτοµα είναι αυτά που κυρίως βρίσκονται σε κίνδυνο, εφόσον πάνω από το 10% των θανάτων των νεαρών γυναικών και περίπου το 25% των θανάτων των νεαρών ανδρών που ανήκουν στην ηλικιακή οµάδα 15-29 ετών οφείλεται στην κατάχρηση οινοπνεύµατος. Μελέτες που έχουν πραγµατοποιηθεί τα τελευταία χρόνια σε κάποια κράτη-µέλη παρουσιάζουν ανησυχητικές αλλαγές στα πρότυπα χρήσης αλκοόλ των νέων. Συγκεκριµένα, παρατηρείται αύξηση της υπερβολικής χρήσης («binge drinking») και της βαριάς χρήσης αλκοόλ µεταξύ των εφήβων, µείωση της ηλικίας έναρξης χρήσης οινοπνευµατωδών και αύξηση της κατανάλωσής τους από νεαρές γυναίκες (http://europa.eu/legislation_summaries/public_he alth/health_determinants_lifestyle (/c11564b_en.htm). Παράλληλα αναγνωρίζεται το γεγονός ότι τα αλκοολούχα ποτά αποτελούν σηµαντικά οικονο- µικά αγαθά και µέρος της κουλτούρας πολλών περιοχών της Ευρώπης. Η παραγωγή, το εµπόριο και η προώθηση τέτοιων ποτών στην αγορά συµβάλλουν στην οικονοµική ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, προκειµένου να αντιµετωπιστούν τα προβλήµατα που συνδέονται µε την υγεία, απαιτούνται αποτελεσµατικές πολιτικές καταπολέµησης του αλκοολισµού, καθώς και η στήριξη και ο συντονισµός από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην προσπάθεια των κρατών- µελών για µείωση των βλαβερών συνεπειών από την κατανάλωση αλκοόλ. Σύµφωνα µε ανακοίνωση της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (26-10-2006), η ευρωπαϊκή στρατηγική για τη µείωση των βλαβών που προκαλούνται από τα οινοπνευµατώδη θέτει ως προτεραιότητα τους παρακάτω στόχους: 1. προστασία των νέων και των παιδιών 2. καταπολέµηση της οδήγησης υπό την επήρεια οινοπνεύµατος 3. µείωση των βλαβών που προκαλούνται από τα οινοπνευµατώδη στους ενήλικες 4. ανάληψη δράσεων για την περαιτέρω ευαισθητοποίηση των πολιτών 5. συλλογή αξιόπιστων στοιχείων (http://europa.eu/legislation_summaries/public_health/he alth_determinants_lifestyle (/c11564b_en.htm) Το ΕΚΤΕΠΝ ξεκίνησε το 2002 τόσο την καταγραφή των προσφερόµενων υπηρεσιών µείωσης της ζήτησης για προβλήµατα σχετικά µε την εξάρτηση από αλκοόλ, όσο και τη συγκέντρωση ερευνητικών δεδοµένων σχετικά µε την έκταση της κατανάλωσης οινοπνευµατωδών στον ελληνικό πληθυσµό. Βασικές πηγές πληροφόρησης αποτελούν οι φορείς παροχής θεραπείας για την εξάρτηση από το αλκοόλ, η Ελληνική Αστυνοµία, και συγκεκριµένα η ιεύθυνση Τροχαίας, οι φορείς πρόληψης, οι οποίοι εφαρµόζουν εξειδικευµένες παρεµβάσεις πρόληψης για τα οινοπνευµατώδη, οι ερευνητικοί φορείς οι οποίοι υλοποιούν σχετικές µε το αλκοόλ έρευνες, η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας και το Γενικό Χηµείο του Κράτους. Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από τους προαναφερόµενους συνεργαζόµενους φορείς για το 2008 αναφέρονται λεπτοµερώς στις Ενότητες που ακολουθούν. 10.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Το 2008 ψηφίστηκε ο νόµος 3730 (ΦΕΚ Α 262/22-12-2008) «για την προστασία ανηλίκων από τον καπνό και τα αλκοολούχα ποτά και άλλες διατάξεις», ο οποίος στο άρθρο 4 αναφέρεται σε «ρύθ- 141

µιση για τα αλκοολούχα ποτά». Συγκεκριµένα, σύµφωνα µε το άρθρο 4 του προαναφερθέντος νόµου, «Απαγορεύεται σε ανηλίκους η είσοδος και παραµονή, καθώς και η οποιασδήποτε µορφής απασχόληση σε κέντρα διασκεδάσεως και αµιγή µπαρ, καθώς και η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών σε όλα τα δηµόσια κέντρα, εξαιρουµένων των περιπτώσεων ιδιωτικών εκδηλώσεων» (www.et.gr). 10.3 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ Ε ΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩ ΩΝ Το ΕΚΤΕΠΝ χρησιµοποιεί στοιχεία για την κατανάλωση των οινοπνευµατωδών ποτών από επιδη- µιολογικές έρευνες. 10.3.1 Επιδηµιολογικές έρευνες Βασική πηγή πληροφόρησης για την κατανάλωση οινοπνευµατωδών ποτών αποτελούν οι πανελλήνιες επιδηµιολογικές έρευνες που υλοποιεί το ΕΠΙΨΥ. Οι έρευνες αυτές πραγµατοποιούνται στο γενικό πληθυσµό ηλικίας 12-64 ετών, καθώς και στο µαθητικό πληθυσµό ηλικίας 13-18 ετών. Το πλαίσιο διεξαγωγής αυτών των ερευνών παρέχει τη δυνατότητα για έγκυρη και αξιόπιστη εξέταση του φαινοµένου διαχρονικά και διακρατικά, εφόσον τα εργαλεία που χρησιµοποιούνται δίνουν τη δυνατότητα σύγκρισης των ελληνικών δεδοµένων µε τα αντίστοιχα άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Τα πιο πρόσφατα επιδηµιολογικά στοιχεία για την έκταση της κατανάλωσης οινοπνευµατωδών στους εφήβους προέρχονται από την πανελλήνια έρευνα στο µαθητικό πληθυσµό (13-18 ετών), που πραγµατοποιήθηκε από το ΕΠΙΨΥ το 2007 στο πλαίσιο της πανευρωπαϊκής έρευνας ESPAD 1 (Κοκκέβη και συν. 2009). Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών από τους έφηβους µαθητές 13-18 ετών Από την έρευνα προκύπτουν τα ακόλουθα κύρια ευρήµατα (Κοκκέβη και συν. 2009): α. Ως προς τη χρήση οινοπνευµατωδών 142 το σύνολο σχεδόν των εφήβων µαθητών (94,2%) της χώρας µας αναφέρουν πως έχουν δοκιµάσει τουλάχιστον µία φορά κάποιο οινοπνευµατώδες ποτό. Το 27% αναφέρουν επίσης ότι έχουν πιει τουλάχιστον 20 φορές τον τελευταίο χρόνο. πρώτα σε προτίµηση µεταξύ των µαθητών έρχονται τα ποτά µε υψηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ («ισχυρά οινοπνευµατώδη», π.χ. ουίσκι, βότκα, τεκίλα κτλ.) (24,8%), ακολουθούν η µπίρα (20,2%), το κρασί (19,7%) και τα αλκοολούχα αναψυκτικά (18,2%), ενώ το ούζο και το τσίπουρο αναφέρεται µόνο από το 6,4% των µαθητών. συχνή κατανάλωση οινοπνευµατωδών ( 10 φορές τις τελευταίες 30 ηµέρες πριν από την έρευνα) έχει κάνει το 14,5% των εφήβων µαθητών ηλικίας 13-18 ετών. Παρόµοιο είναι το ποσοστό και για την υπερβολική κατανάλωση ( 5 ποτά στη σειρά 3 φορές τις τελευταίες 30 ηµέρες) (14,8%). 1 Η οµάδα ESPAD (European Survey Project on Alcohol and other Drugs) οργανώνει επιδηµιολογικές έρευνες στο µαθητικό πληθυσµό σε θέµατα χρήσης ουσιών και άλλων ψυχοκοινωνικών παραµέτρων. Η οµάδα συντονίζεται από το Σουηδικό Συµβούλιο Πληροφόρησης για το Αλκοόλ και τα Άλλα Ναρκωτικά (CAN) και συµµετέχουν σε αυτήν περίπου 40 ευρωπαϊκές χώρες.

το ποσοστό των αγοριών που κάνει συχνή και υπερβολική κατανάλωση οινοπνευµατωδών είναι υπερδιπλάσιο του ποσοστού των κοριτσιών (συχνή κατανάλωση: αγόρια: 20,5%, κορίτσια: 9,2% / υπερβολική κατανάλωση: αγόρια: 21,1%, κορίτσια: 9,3%). οι έφηβοι µαθητές µεγαλύτερης ηλικίας (17-18 ετών) αναφέρουν ότι πίνουν συχνά σε υψηλότερα ποσοστά (21,6%) συγκριτικά µε τους εφήβους µαθητές µικρότερης ηλικίας (13-14 ετών: 7,2%, 15-16 ετών: 12,8%). Οι ποσοστιαίες διαφορές µεταξύ των ηλικιακών οµάδων για την υπερβολική κατανάλωση κυµαίνονται επίσης σε παρόµοια επίπεδα µε εκείνες που εµφανίζονται στη συχνή κατανάλωση οινοπνευµατωδών (υπερβολική κατανάλωση: µαθητές 13-14 ετών: 9,1%, 15-16 ετών: 14,1%, 17-18 ετών: 19,3%). Το 8,2% των µαθητών αναφέρουν ότι τους τελευταίους 12 µήνες είχαν τουλάχιστον 3 περιστατικά µέθης. Τα αγόρια αναφέρουν ότι έχουν µεθύσει σε υψηλότερα ποσοστά συγκριτικά µε τα κορίτσια (10,6% και 6%, αντίστοιχα) (Γράφηµα 10.1). Γράφηµα 10.1: Μέθη στους µαθητές (13-18 ετών), στο σύνολο και ανά φύλο ΠΗΓΗ: Κοκκέβη και συν. 2009 (προσαρµογή). Τα ποσοστά των µαθητών που αναφέρουν τουλάχιστον τρία περιστατικά µέθης τον τελευταίο χρόνο αυξάνονται µε την ηλικία (Γράφηµα 10.2). Γράφηµα 10.2: Μέθη στους µαθητές (13-18 ετών), ανά ηλικία ΠΗΓΗ: Κοκκέβη και συν. 2009 (προσαρµογή). ιαχρονικά (1998-2007) (έρευνες 1998, 2003, 2007) παρατηρούνται µικρές αυξοµειώσεις στη συχνή κατανάλωση αλκοόλ, ενώ η υπερβολική κατανάλωση εµφανίζει αυξητική τάση (Γράφηµα 10.3). Επίσης, στα ποσοστά µέθης παρατηρείται µείωση το 2007 σε σχέση µε το 2003 και το 1998 (Γράφηµα 10.3). 143

Γράφηµα 10.3: ιαχρονικά στοιχεία (1998-2007) για την κατανάλωση οινοπνευµατωδών ποτών ΠΗΓΗ: Κοκκέβη και συν. 2009 (προσαρµογή). β. Ως προς τις αντιλήψεις των µαθητών και τα προβλήµατα που συνδέονται µε το αλκοόλ το 30,5% των µαθητών πιστεύει ότι η κατανάλωση 1-2 ποτών καθηµερινά αποτελεί µεγάλο κίνδυνο, ενώ σχεδόν διπλάσιο ποσοστό (68,4%) θεωρεί µεγάλο κίνδυνο την καθηµερινή κατανάλωση 4-5 οινοπνευµατωδών. περισσότερα κορίτσια από ό,τι αγόρια επισηµαίνουν τους κινδύνους από την καθηµερινή χρήση αλκοόλ. Ειδικότερα, το 35,4% των κοριτσιών σε σχέση µε το 24,8% των αγοριών πιστεύει ότι η κατανάλωση 1-2 ποτών καθηµερινά αποτελεί µεγάλο κίνδυνο, καθώς επίσης και το 75,6% των κοριτσιών σε σχέση µε το 60,3% των αγοριών σχετικά µε την καθηµερινή κατανάλωση 4-5 ποτών. τα προβλήµατα που αντιµετώπισαν οι περισσότεροι έφηβοι µαθητές λόγω της χρήσης οινοπνευµατωδών τον τελευταίο χρόνο αφορούν τη σεξουαλική συµπεριφορά, τη σχολική επίδοση και τις κοινωνικές σχέσεις. Συγκεκριµένα, το 12% των µαθητών αναφέρει ότι λόγω χρήσης αλκοόλ είχαν σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλακτικό και το 10,9% ότι είχαν σεξουαλική επαφή για την οποία µετάνιωσαν την επόµενη ηµέρα. Το 10,4% είχε σοβαρά προβλήµατα µε τους γονείς του και το 9,6% πτώση της επίδοσής του στο σχολείο. Ένας στους δώδεκα µαθητές αντιµετώπισε σοβαρά προβλήµατα µε τους φίλους του (8,6%) και έµπλεξε σε καβγά µε ξυλοδαρµό (8,1%). Επιπλέον, µε µικρότερα ποσοστά, που κυµαίνονται από 6,2% έως 1,5%, οι µαθητές αναφέρονται και σε άλλα προβλήµατα σχετικά µε κάποιο ατύχηµα ή τραυµατισµό (6,2%), εµπλοκή µε την Αστυνοµία (3,3%), εισαγωγή σε νοσοκοµείο ή σε τµήµα επειγόντων περιστατικών (3,1%) και σε σχέση µε το ότι έπεσαν «θύµα ληστείας ή κλοπής» (1,5%) (Κοκκέβη και συν. 2009). 10.3.2 Πωλήσεις αλκοολούχων ποτών Σύµφωνα µε στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, η τελική καταναλωτική δαπάνη νοικοκυ- 144

ριών για τα αλκοολούχα ποτά κατά τα έτη 2006 και 2007 είναι σε τρέχουσες τιµές σε εκατοµµύρια ευρώ 1.449 και 1.662, αντίστοιχα. Παρατηρείται εποµένως αύξηση στην τελική καταναλωτική δαπάνη νοικοκυριών το έτος 2007 σε σχέση µε το 2006, η οποία ανέρχεται στο 14,7%. 10.4 ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩ ΩΝ Oι παρεµβάσεις πρόληψης δεν περιορίζονται στις παράνοµες ουσίες (βλ. Κεφάλαιο 3), αλλά εντάσσονται µέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της πρόληψης της εξάρτησης, και γενικότερα της προαγωγής της υγείας, και αφορούν και την κατάχρηση οινοπνευµατωδών. Όσον αφορά τη σχολική κοινότητα, το κυριότερο πλαίσιο εφαρµογής παρεµβάσεων πρόληψης αποτελούν τα Προγράµµατα Αγωγής Υγείας του ΥΠΕΠΘ (για µια συνοπτική περιγραφή του πλαισίου υλοποίησης των Προγραµµάτων Αγωγής Υγείας, βλ. Ενότητα 3.2.1 του Κεφαλαίου 3). Σύµφωνα µε στοιχεία του ΥΠΕΠΘ, για την υλοποίηση των προγραµµάτων αυτών χρησιµοποιούνται κυρίως τα κάτωθι εκπαιδευτικά υλικά: «Οδηγός Αγωγής και Προαγωγής της Υγείας» (Σώκου 1999), που συνοδεύεται από την εκπαιδευτική βιντεοκασέτα µε τον τίτλο «Ή ποτό ή µοτό» Εκπαιδευτικό λογισµικό: «Αλκοόλ ή υγεία Πρόληψη τροχαίων ατυχηµάτων» (Συστέµα Τεκνόλοτζις ΑΕ και Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής 1998) Κατά το σχολικό έτος 2007-2008, από το σύνολο των 4.050 σχολείων της Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης και των 3.914 σχολείων της ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης στα οποία υλοποιήθηκαν Προγράµµατα Αγωγής Υγείας, το 7,6% (309) και το 8,4% (329) των σχολείων, αντίστοιχα, πραγµατοποίησαν προγράµµατα για την πρόληψη της χρήσης οινοπνευµατωδών (βλ. επίσης Γράφηµα 3.2 του Κεφαλαίου 3). Αναλυτικά στοιχεία για τα Προγράµµατα Αγωγής Υγείας σχετικά µε την πρόληψη της χρήσης οινοπνευµατωδών παρουσιάζονται στον Πίνακα 10.1. Τόσο στην Πρωτοβάθµια όσο και στη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση, η εφαρµογή Προγραµµάτων Αγωγής Υγείας µε θέµα την πρόληψη της χρήσης οινοπνευµατωδών κατά το σχολικό έτος 2007-2008 παρέµεινε στα ίδια περίπου επίπεδα µε τα τελευταία σχολικά έτη (2004-2007), παρουσιάζοντας, ωστόσο, µικρή άνοδο σε σχέση µε το προηγού- µενο σχολικό έτος, δεδοµένου ότι περισσότερα σχολεία και περισσότεροι µαθητές Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης συµ- Πίνακας 10.1: Αναλυτικά στοιχεία για τα Προγράµµατα Αγωγής Υγείας του ΥΠΕΠΘ σχετικά µε την πρόληψη της χρήσης οινοπνευµατωδών στην Πρωτοβάθµια και τη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2007-2008 Αριθµός σχολικών Αριθµός Αριθµός µονάδων εκπαιδευτικών µαθητών Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση 309 320 7.512 ευτεροβάθµια Εκπαίδευση 329 350 6.161 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2009 (στοιχεία ΥΠΕΠΘ). µετείχαν σε δραστηριότητες πρόληψης οινοπνευµατωδών (Γράφηµα 10.4). Επιπλέον, όπως και τα προηγούµενα έτη (2004-2007), στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση ο αριθµός των µαθητών που συµ- µετείχαν σε παρεµβάσεις πρόληψης οινοπνευµατωδών είναι µεγαλύτερος σε σχέση µε τον αντίστοιχο των µαθητών της ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης, πράγµα το οποίο συµβαίνει και στις παρεµβάσεις πρόληψης της χρήσης ναρκωτικών (βλ. Ενότητα 3.2.1 του Κεφαλαίου 3). 145

Γράφηµα 10.4: Αριθµός σχολικών µονάδων και αριθµός µαθητών Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης που συµµετείχαν σε Προγράµµατα Αγωγής Υγείας του ΥΠΕΠΘ σχετικά µε την πρόληψη της χρήσης οινοπνευµατωδών κατά τα σχολικά έτη 2000-2001 έως 2007-2008 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2009 (στοιχεία ΥΠΕΠΘ). Σε σχέση µε τη χρηµατοδότηση των Προγραµµάτων Αγωγής Υγείας µε θέµα την πρόληψη οινοπνευµατωδών που υλοποιήθηκαν κατά το σχολικό έτος 2007-2008, στο 56% των σχολείων Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης τα προγράµµατα χρηµατοδοτήθηκαν µε εθνικούς πόρους και το υπόλοιπο 44% των προγραµµάτων υλοποιήθηκε µε χρηµατοδότηση από το 3ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Όπως και τα προγράµµατα µε θέµα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών (βλ. Κεφάλαιο 3), και τα προγράµµατα για τα οινοπνευµατώδη χρηµατοδοτούνται σε µεγάλο βαθµό από ευρωπαϊκούς πόρους σε σχέση µε τα υπόλοιπα Προγράµµατα Αγωγής Υγείας. Επιπλέον, το 2008 συνεχίστηκε η συνεργασία του Τοµέα Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ µε το ΤΕΙ Αθηνών, στο πλαίσιο της οποίας φοιτητές του Τµήµατος Γραφιστικής δηµιουργούν µηνύµατα και εικόνες που απευθύνονται σε φοιτητές αλλά και στο ευρύ κοινό, µε στόχο την πρόληψη της κατάχρησης οινοπνευµατωδών. 10.5 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΛΚΟΟΛ 10.5.1 Εισαγωγή Με στόχο την παροχή εξειδικευµένων θεραπευτικών υπηρεσιών για άτοµα µε προβλήµατα στη χρήση οινοπνευµατωδών έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια µια σειρά παρεµβάσεων οι οποίες υλοποιούνται από δηµόσιους και µη κυβερνητικούς οργανισµούς, καθώς και από εθελοντικές οργανώσεις. Σε οργανωµένο πλαίσιο και συστηµατική βάση λειτουργούν δύο ειδικές δοµές σε γενικά νοσοκοµεία της χώρας: 146 1. Το Πρόγραµµα Αλκοόλ της Ψυχιατρικής Κλινικής του Περιφερειακού Πανεπιστηµιακού Γενικού Νοσοκοµείου (ΠΝΓΝ) Ιωαννίνων, το οποίο παρέχει από το 1983 θεραπεία απεξάρτησης εσωτερικής διαµονής σε άτοµα εξαρτηµένα από το αλκοόλ. 2. Το Ιατρείο Αλκοολογίας στο Περιφερειακό Πανεπιστηµιακό Νοσοκοµείο (ΠΠΝ) Πατρών, το οποίο λειτουργεί από το 2003 µε βασικό στόχο την παροχή ολοκληρωµένης σωµατικής, ψυχιατρικής και ψυχοκοινωνικής εκτίµησης σε άτοµα µε προβλήµατα στη χρήση οινοπνευµατωδών.

Πέντε αναγνωρισµένα θεραπευτικά προγράµµατα παρέχουν εξειδικευµένες υπηρεσίες θεραπείας για χρήστες αλκοόλ: 1. To Πρόγραµµα Ψυχολογικής Απεξάρτησης, Τµήµα 18 ΑΝΩ Αλκοολικών (ΨΝΑ). 2. To Πρόγραµµα Απεξάρτησης Αλκοολικών Βραχείας ιάρκειας, Τµήµα 18 ΑΝΩ Αλκοολικών (ΨΝΑ). 3. Ο Συµβουλευτικός Θεραπευτικός Σταθµός, Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρµακα και Τυχερά Παιχνίδια (ΨΝΘ). 4. To Ανοικτό Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο ΜΕΘΕΞΙΣ, Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρ- µακα και Τυχερά Παιχνίδια (ΨΝΘ). 5. To Θεραπευτικό Πρόγραµµα ΑΛΦΑ Απεξάρτησης από το Αλκοόλ και τα Τυχερά Παιχνίδια (ΚΕΘΕΑ) (βλ. στοιχεία σχετικά µε τη λειτουργία των προαναφερθέντων προγραµµάτων στην Ενότητα 10.5.2). To Ανοικτό Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο ΜΕΘΕΞΙΣ είναι ένα νέο πρόγραµµα της Μονάδας Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρµακα και Τυχερά Παιχνίδια του ΨΝΘ, το οποίο λειτουργεί από τον Νοέµβριο του 2008. Έξι από τα θεραπευτικά προγράµµατα που απευθύνονται και σε εξαρτηµένα από παράνοµες ουσίες άτοµα παρέχουν θεραπεία και σε άτοµα µε κύρια ουσία κατάχρησης το αλκοόλ (Κεφάλαιο 5). Tα προγράµµατα αυτά είναι τα ακόλουθα: ύο προγράµµατα εξωτερικής παραµονής εφήβων 1. Τµήµα Εφήβων Νέων 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ) 2. Μονάδα Εφήβων Ρεθύµνου (ΟΚΑΝΑ) Tέσσερα προγράµµατα εξωτερικής παραµονής ενηλίκων 1. Θεραπευτικό Πρόγραµµα ΑΘΗΝΑ (Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστηµίου Αθηνών και ΟΚΑΝΑ) 2. Πρόγραµµα ΙΑΣΩΝ Υπηρεσία Πρόληψης και Αντιµετώπισης Εξαρτητικών Καταστάσεων (ΥΠΑΕΚ) 3. ίκτυο Θεραπευτικών Υπηρεσιών Πάτρας (ΟΚΑΝΑ) 4. Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων (Γενικό Νοσοκοµείο Λιβαδειάς ΟΚΑΝΑ) Σύµφωνα µε τα στοιχεία, στην πλειοψηφία αυτών των προγραµµάτων ο αριθµός των εξαρτηµένων χρηστών αλκοόλ που συµµετέχουν είναι αρκετά περιορισµένος. Ειδικότερα, το 2008 τα δύο προγράµµατα εξωτερικής παραµονής εφήβων (Τµήµα Εφήβων Νέων 18 ΑΝΩ και Μονάδα Εφήβων Ρεθύµνου) δεν εξυπηρέτησαν καθόλου άτοµα µε προβλήµατα κατάχρησης αλκοόλ, ενώ το ίκτυο Θεραπευτικών Υπηρεσιών Πάτρας δεν παρείχε στοιχεία επειδή δεν είχε ολοκληρώσει το σύστηµα καταγραφής πληροφοριών για άτοµα εξαρτηµένα από το αλκοόλ. Από τα υπόλοιπα τρία προγράµµατα που πραγµατοποίησαν εισαγωγές για εξάρτηση από τα οινοπνευµατώδη κατά το έτος αναφοράς και παρείχαν στο ΕΚΤΕΠΝ τα σχετικά στοιχεία, το Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων (Γενικό Νοσοκοµείο Λιβαδειάς ΟΚΑΝΑ) παρείχε υπηρεσίες σε τρία περιστατικά (ποσοστό 2,7% στο σύνολο των θεραπευοµένων στο πρόγραµµα αυτό) και το Πρόγραµµα ΙΑΣΩΝ ΥΠΑΕΚ σε ένα περιστατικό (ποσοστό 9% στο σύνολο των θεραπευοµένων στο πρόγραµµα αυτό). Εξαίρεση αποτελεί το Θεραπευτικό Πρόγραµµα ΑΘΗΝΑ, στο οποίο, σύµφωνα µε τα στοιχεία, από το 2006 και µετά το ποσοστό των εξαρτηµένων από οινοπνευµατώδη υπερβαίνει το ποσοστό εξαρτηµένων από ναρκωτικά (2006: 60% και 40%, αντίστοιχα, και 2008: 59% και 41%, αντίστοιχα). 147

Τέλος, εναλλακτική πρόταση για την αντιµετώπιση της προβληµατικής χρήσης οινοπνευµατωδών συνιστούν οι παρεµβάσεις που βασίζονται στις αρχές της αυτοβοήθειας. Στο Ανοικτό Πρόγραµµα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Πρόγραµµα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (Τµήµα Ψυχολογίας Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης και ΟΚΑΝΑ) το 2008 συµµετείχαν 460 χρήστες ψυχότροπων ουσιών, από τους οποίους οι 67 αντιµετώπιζαν πρόβληµα εξάρτησης από το αλκοόλ και ήταν περισσότεροι σε σχέση µε τα δύο προηγούµενα έτη (58 άτοµα το 2006 και το 2007). Οµάδες υποστήριξης και συγκεντρώσεις ανάρρωσης στη βάση των 12 Βηµάτων οργανώνονται επίσης από τους Αλκοολικούς Ανώνυµους σε διάφορες πόλεις της χώρας. 10.5.2 Στοιχεία για τη θεραπεία το 2008 Στην παρούσα Ενότητα επιχειρείται µια συνοπτική παρουσίαση των προγραµµάτων τα οποία παρείχαν υπηρεσίες κυρίως θεραπείας για την εξάρτηση από οινοπνευµατώδη σύµφωνα µε στοιχεία για το 2008, όπως αυτά καταγράφηκαν σε ειδικό ερωτηµατολόγιο (Έρωτηµατολόγιο για τη θεραπεία). Τα προγράµµατα τα οποία δεν έχουν συµπεριληφθεί στην ανάλυση είναι τα ακόλουθα: 1. Το Πρόγραµµα Αλκοόλ της Ψυχιατρικής Κλινικής του Περιφερειακού Πανεπιστηµιακού Γενικού Νοσοκοµείου (ΠΝΓΝ) Ιωαννίνων, επειδή δεν πραγµατοποιεί συστηµατική καταγραφή της κίνησης των ασθενών. 2. Το Ιατρείο Αλκοολογίας στο ΠΠΝ Πατρών, επειδή παρέχει µόνο υπηρεσίες συµβουλευτικής αλλά όχι κυρίως θεραπείας. 3. Τα τέσσερα µεικτά προγράµµατα απεξάρτησης (τοξικοµανών και ατόµων εξαρτηµένων από το αλκοόλ: α. Τµήµα Εφήβων Νέων 18 ΑΝΩ ΨΝΑ, β. Μονάδα Εφήβων Ρεθύµνου ΟΚΑΝΑ, γ. Πρόγραµµα ΙΑΣΩΝ ΥΠΑΕΚ, δ. Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων Γενικό Νοσοκοµείο Λιβαδειάς και ΟΚΑΝΑ), τα οποία, παρόλο που αναφέρουν ότι µπορούν να προσφέρουν υπηρεσίες και σε προβληµατικούς χρήστες οινοπνευµατωδών, κατά τη διάρκεια του έτους αναφοράς είτε δεν εξυπηρέτησαν καθόλου προβληµατικούς χρήστες ή εξυπηρέτησαν σε πολύ µικρό ποσοστό. Επίσης, ένα µεικτό Πρόγραµµα Απεξάρτησης, το ίκτυο Θεραπευτικών Υπηρεσιών Πάτρας (ΟΚΑΝΑ), επειδή, όπως έχει ήδη αναφερθεί, δεν έχει ολοκληρώσει το σύστηµα καταγραφής πληροφοριών για άτοµα εξαρτηµένα από το αλκοόλ. 4. Τα προγράµµατα τα οποία λειτουργούν στη βάση των αρχών της αυτοβοήθειας (Ανοικτό Πρόγραµµα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Πρόγραµµα Προαγωγής Αυτοβοήθειας και Αλκοολικοί Ανώνυµοι), επειδή, λόγω της εναλλακτικής προσέγγισης και φιλοσοφίας τους, η δράση τους δεν είναι δυνατόν να αποτυπωθεί µε όρους που έχουν συνδεθεί µε τη λειτουργία δοµών κυρίως θεραπείας. Το 2008, τα έξι θεραπευτικά προγράµµατα τα οποία παρείχαν υπηρεσίες απεξάρτησης από το αλκοόλ διακρίνονται στους ακόλουθους τύπους: 1. Τέσσερα προγράµµατα εξωτερικής παρακολούθησης Συµβουλευτικός Θεραπευτικός Σταθµός, Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρµακα και Τυχερά Παιχνίδια, ΨΝΘ 148

Ανοιχτό Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο ΜΕΘΕΞΙΣ, Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρµακα και Τυχερά Παιχνίδια, ΨΝΘ Θεραπευτικό Πρόγραµµα ΑΘΗΝΑ, Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστηµίου Αθηνών και ΟΚΑΝΑ Θεραπευτικό Πρόγραµµα ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ 2. ύο προγράµµατα µε κυρίως θεραπευτική φάση εσωτερικής διαµονής Πρόγραµµα Ψυχολογικής Απεξάρτησης, Τµήµα 18 ΑΝΩ Αλκοολικών (ΨΝΑ) Πρόγραµµα Απεξάρτησης Αλκοολικών Βραχείας ιάρκειας, Τµήµα 18 ΑΝΩ Αλκοολικών (ΨΝΑ) Το 2008, συνολικά 507 εξαρτηµένα από τα οινοπνευµατώδη άτοµα παρακολούθησαν την κυρίως θεραπευτική φάση των προγραµµάτων. Συγκεκριµένα, στις αρχές του 2008, περίπου 116 άτοµα βρίσκονταν ήδη σε θεραπεία (ένα πρόγραµµα δεν έδωσε σχετικά στοιχεία) και επιπλέον σε όλη τη διάρκεια του έτους αναφοράς πραγµατοποιήθηκαν 391 εισαγωγές ατόµων µε προβληµατική χρήση οινοπνευµατωδών (Γράφηµα 10.5). Επίσης, ποσοστό 95,4% επί του συνόλου των εισαγωγών που πραγµατοποιήθηκαν το 2008 αντιστοιχεί σε νέες εισαγωγές για τις εν λόγω µονάδες. Από την εξέταση των στοιχείων για τα έτη 2005, 2006 και 2008 προκύπτει µικρή αύξηση στον αριθµό των εισαγωγών στην κυρίως θεραπευτική φάση των προγραµµάτων το 2006 σε σχέση µε το 2005, και αισθητή µείωση το 2008 σε σχέση µε το 2006 (Γράφηµα 10.5). Γράφηµα 10.5: Άτοµα εξαρτηµένα από οινοπνευµατώδη ήδη υπό θεραπεία Εισαγωγές σε θεραπεία (2005, 2006, 2008) * Τα στοιχεία για «άτοµα εξαρτηµένα από οινοπνευµατώδη και ήδη υπό θεραπεία» αφορούν 4 από τα 5 προγράµµατα για το 2006 και 4 από τα 6 προγράµµατα για το 2005. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. Στο Γράφηµα 10.6 απεικονίζονται οι λόγοι εξόδου από τα θεραπευτικά προγράµµατα το 2008. Τα στοιχεία προέρχονται από τα πέντε προγράµµατα της καταγραφής (ένα πρόγραµµα δεν διαθέτει σχετικά στοιχεία). Από το σύνολο των αλκοολικών που δέχθηκαν θεραπεία στα συγκεκριµένα προγράµµατα µέσα στο έτος, οι έξοδοι αντιστοιχούν σε ποσοστό 62,1% (284 άτοµα). Ο σηµαντικότερος λόγος εξόδου το 2008 παραµένει, όπως και για τα προηγούµενα έτη 2006 και 2005, η ολοκλήρωση της θεραπευτικής διαδικασίας (2008: 53,5%, 2006: 50,7%, 2005: 46,3%), µε συνεχώς αυξανόµενα ποσοστά µεταξύ των ετών, και ακολουθεί η οικειοθελής αποχώρηση, µε χαµηλότερα όµως ποσοστά σε σχέση µε το 2006 και το 2005 (30,6% το 2008, 38,6% το 2006 και 42,0% το 2005). Επιπλέον παρατηρείται ότι και το 2008 τα ποσοστά πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου για παραβίαση κανονισµών είναι χαµηλά (2,1%), αλλά µε τάση αύξησης σε σχέση µε το 2006 (1,7%). 149

Γράφηµα 10.6: Λόγοι εξόδου από τα θεραπευτικά προγράµµατα για τα οινοπνευµατώδη το 2008 Το 2008, επίσης, από το σύνολο των θεραπευοµένων σε δοµές κυρίως θεραπείας το 10,8% αντιστοιχεί σε άτοµα µε διαγνωσµένο ψυχιατρικό πρόβληµα, ενώ για το 2006 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 16,3%. Όσον αφορά τις υπηρεσίες κοινωνικής επανένταξης, τα στοιχεία αναφέρονται στα δύο προγράµµατα του Τµήµατος 18 ΑΝΩ Αλκοολικών (ΨΝΑ), επειδή είναι τα µόνα που παρέχουν στα πλαίσια εξειδικευµένης δοµής τέτοιου είδους υπηρεσίες. Συγκεκριµένα, το 2008 η συνολική δυναµικότητα των Mονάδων / Τµηµάτων Κοινωνικής Επανένταξης σε ετήσια βάση ανέρχεται στα 90 άτοµα, ενώ παρακολούθησαν το πρόγραµµα συνολικά 58 άτοµα. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. Για την εκπαίδευση επαγγελµατιών σε θέµατα χρήσης οινοπνευµατωδών, το Θεραπευτικό Πρόγραµµα ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ πραγµατοποίησε το 2008 ένα σεµινάριο µε θέµα «Η αιτιολογία της εξάρτησης από το αλκοόλ: ιαγνωστικά κριτήρια για τον αλκοολισµό και την κατάχρηση του αλκοόλ, πρόληψη υποτροπής, θεραπευτικές παρεµβάσεις στην οικογένεια» σε στελέχη ψυχικής υγείας και στο ευρύτερο κοινό. Παρά το γεγονός ότι τα επίσηµα αναγνωρισµένα θεραπευτικά προγράµµατα για την αντιµετώπιση της προβληµατικής χρήσης οινοπνευµατωδών εξακολουθούν να µην είναι αριθµητικά πολλά, διαπιστώνεται ότι υπάρχει ενδιαφέρον τόσο για την αύξηση των προγραµµάτων αυτών µε τη δη- µιουργία του Ανοικτού Ψυχοθεραπευτικού Κέντρου ΜΕΘΕΞΙΣ (Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρµακα και Τυχερά Παιχνίδια ΨΝΘ) στη Θεσσαλονίκη, όσο και για τη διαρκή βελτίωση και αναβάθµιση των παρεχόµενων υπηρεσιών των προγραµµάτων αυτών. Κατά το έτος αναφοράς πραγµατοποιήθηκαν αλλαγές στη σύνθεση του προσωπικού και την αναλογία προσωπικού και ασθενών, καθώς και στη σύνθεση των ασθενών και στον αριθµό τους στο Θεραπευτικό Πρόγραµµα ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ, ενώ αναµένονται σχετικές αλλαγές όσον αφορά τη στελέχωση προσωπικού στο προαναφερόµενο πρόγραµµα και στο Ανοικτό Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο ΜΕΘΕΞΙΣ. 10.6 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ- ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΑΝ ΤΙΣ ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΜΕΝΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Τα στοιχεία τα οποία συλλέγει το ΕΚΤΕΠΝ σχετικά µε τα χαρακτηριστικά των εξαρτηµένων από το αλκοόλ ατόµων που προσεγγίζουν τις εξειδικευµένες θεραπευτικές υπηρεσίες αφορούν συνολικά στοιχεία ανά φορέα και όχι ατοµικά. Για τις ανάγκες της Ενότητας αυτής χρησιµοποιείται ο ορισµός της θεραπείας όπως στον Οδηγό συλλογής στοιχείων του είκτη Αίτησης Θεραπευτικής Βοήθειας σε χρήστες ναρκωτικών (ΕΚΤΕΠΝ 2000), αλλά προσαρµοσµένος. Σύµφωνα µε αυτόν, η θεραπεία ορίζεται ως «... οποιαδήποτε δραστηριότητα απευθύνεται άµεσα σε άτοµα που έχουν προβλήµατα µε τη χρήση αλκοόλ, και η οποία στοχεύει στο να βελτιώσει την ψυχολογική, σωµατική ή κοινωνική κατάσταση όσων µε δική τους πρωτοβουλία ζητούν βοήθεια για τα προβλήµατά τους µε το αλκοόλ». 150

Στα στοιχεία που παραδίδονται στο ΕΚΤΕΠΝ σε συγκεντρωτική µορφή δεν µπορεί να γίνει ξεκαθάρισµα διπλοεγγραφών µεταξύ των προγραµµάτων, δηλαδή, παρά το γεγονός ότι κάθε άτοµο καταγράφεται µία φορά στο πρόγραµµα µέσα στο έτος αναφοράς, δεν γνωρίζουµε πόσα άτοµα κατεγράφησαν σε περισσότερα από ένα προγράµµατα. Λαµβάνοντας, λοιπόν, υπόψη τον παραπάνω µεθοδολογικό περιορισµό, ο συνολικός αριθ- µός των ατόµων που προσέγγισαν τις θεραπευτικές υπηρεσίες το έτος 2008 ήταν 815 άτοµα (Πίνακας 10.2), αριθµός µικρότερος σε σύγκριση µε το 2006 (2006: 1.092 άτοµα. 2008: 815 άτοµα). Στην πλειονότητά τους τα άτοµα που προσέγγισαν τις θεραπευτικές υπηρεσίες κατά το έτος αναφοράς ήταν άνδρες (Ν=639 άνδρες, ποσοστό 78,4% και Ν=176 γυναίκες, ποσοστό 21,5%) (Πίνακας 10.2). Ειδικότερα, σε όλες τις θεραπευτικές υπηρεσίες, οι άνδρες υπερτερούν των γυναικών, ωστόσο παρουσιάζονται διαφορές στην αναλογία ανδρών και γυναικών όταν αυτή εξετάζεται ανά θεραπευτική υπηρεσία (Γράφηµα 10.7). Πίνακας 10.2: Συνολικός αριθµός εξαρτηµένων από το αλκοόλ που προσέγγισαν κάθε υπηρεσία το 2008 Ονοµασία Προγράµµατος Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Πρόγραµµα Ψυχολογικής Απεξάρτησης, Τµήµα 18 ΑΝΩ Αλκοολικών (ΨΝΑ) 21 11 32 Πρόγραµµα Απεξάρτησης Αλκοολικών Βραχείας ιάρκειας, Τµήµα 18 ΑΝΩ 213 52 265 Αλκοολικών (ΨΝΑ) Συµβουλευτικός Θεραπευτικός Σταθµός - Μονάδα Απεξάρτησης από 163 38 201 Αλκοόλ, Φάρµακα και Τυχερά Παιχνίδια (ΨΝΘ) Ανοικτό Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο ΜΕΘΕΞΙΣ - Μονάδα Απεξάρτησης 18 6 24 από Αλκοόλ, Φάρµακα και Τυχερά Παιχνίδια (ΨΝΘ) Θεραπευτικό Πρόγραµµα ΑΘΗΝΑ (Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστηµίου 50 24 74 Αθηνών και ΟΚΑΝΑ) Θεραπευτικό Πρόγραµµα ΑΛΦΑ Απεξάρτησης από το Αλκοόλ και τα 60 24 84 Τυχερά Παιχνίδια (ΚΕΘΕΑ) Ανοικτό Πρόγραµµα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Πρόγραµµα Προαγωγής 56 11 67 Αυτοβοήθειας (ΑΠΘ / ΟΚΑΝΑ) Ιατρείο Αλκοολογίας (Περιφερειακό Πανεπιστηµιακό Νοσοκοµείο Πατρών) 58 10 68 Σύνολο 639 176 815 ΠΗΓΗ: ΨΝΑ, ΨΝΘ, ΑΘΗΝΑ, ΚΕΘΕΑ, ΠΠΝΠ, ΑΠΘ / ΟΚΑΝΑ, 2009. Γράφηµα 10.7: Ποσοστό εξαρτηµένων από το αλκοόλ, ανά φύλο και θεραπευτική υπηρεσία (2008) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. 151

Τα περισσότερα άτοµα που προσέγγισαν το 2008 τις θεραπευτικές υπηρεσίες ήταν ηλικίας 36 ετών και άνω. Τα υψηλότερα ποσοστά νέων ηλικίας 25-35 ετών που ήρθαν σε επαφή µε τις υπηρεσίες αυτές εµφανίζονται στο Ανοικτό Πρόγραµµα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Πρόγραµµα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (34,3%), στο Ανοικτό Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο ΜΕΘΕΞΙΣ (29,1%) και στο Θεραπευτικό Πρόγραµµα ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ (25%) (Γράφηµα 10.8). Γράφηµα 10.8: Ποσοστό εξαρτηµένων από το αλκοόλ, ανά ηλικιακή κατηγορία και θεραπευτική υπηρεσία (2008) * Για το Ανοικτό Πρόγραµµα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Πρόγραµµα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΑΠΘ / ΟΚΑΝΑ) έχει απαντηθεί «Άγνωστο» για την ηλικιακή κατηγορία όσον αφορά στο 14,9% των ατόµων. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. Όσον αφορά την κατανοµή των ατόµων σχετικά µε την εργασιακή τους κατάσταση, σε τρεις θεραπευτικές υπηρεσίες το 50% και άνω των ατόµων είχαν σταθερή απασχόληση (Θεραπευτικό Πρόγραµµα ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ: 69%, Θεραπευτικό Πρόγραµµα ΑΘΗΝΑ: 64,8%, Ιατρείο Αλκοολογίας στο ΠΝΠ: 51,4%) (Γράφηµα 10.9). Τα υψηλότερα ποσοστά ανέργων εµφανίζουν τα θεραπευτικά προγράµµατα της Θεσσαλονίκης. Ειδικότερα, στο Ανοικτό Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο ΜΕΘΕΞΙΣ το ποσοστό ανέργων ήταν 58,3%, στο Ανοικτό Πρόγραµµα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Πρόγραµµα Προαγωγής Αυτοβοήθειας 37,3% και στο Συµβουλευτικό Θεραπευτικό Σταθµό 36,3% (Γράφηµα 10.9). Γράφηµα 10.9: Ποσοστό εξαρτηµένων από το αλκοόλ, ανά εργασιακή κατάσταση και θεραπευτική υπηρεσία (2008) 152 * Για το Ανοικτό Πρόγραµµα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Πρόγραµµα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΑΠΘ / ΟΚΑΝΑ) έχει απαντηθεί Άγνωστο για την εργασιακή κατάσταση όσον αφορά στο 16,4% των ατόµων. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009.

Στις περισσότερες θεραπευτικές υπηρεσίες, τα ποσοστά ατόµων µε µέσο ή ανώτερο εκπαιδευτικό επίπεδο κυµαίνονται µεταξύ 52% και 80% (Πρόγραµµα Απεξάρτησης Αλκοολικών Βραχείας ιάρκειας 18 ΑΝΩ: 52%, Θεραπευτικό Πρόγραµµα ΑΛΦΑ: 67,8%, Θεραπευτικό Πρόγραµµα ΑΘΗΝΑ: 72,8% και Συµβουλευτικός Θεραπευτικός Σταθµός: 81,5%). Στο Ιατρείο Αλκοολογίας (ΠΝΠ), αντίθετα, ένα σηµαντικό ποσοστό ατόµων είχαν χαµηλό εκπαιδευτικό επίπεδο (απόφοιτος ηµοτικού / λίγες τάξεις Γυµνασίου, αγράµµατος / λίγες τάξεις ηµοτικού) (39,6%) κατά το έτος αναφοράς, όπως παρατηρήθηκε και πριν από δύο χρόνια (2006: 32,2%) (Γράφηµα 10.10). Γράφηµα 10.10: Ποσοστό εξαρτηµένων από το αλκοόλ, ανά εκπαιδευτικό επίπεδο και θεραπευτική υπηρεσία (2008) * Για το Ανοικτό Πρόγραµµα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Πρόγραµµα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΑΠΘ / ΟΚΑΝΑ) έχει απαντηθεί Άγνωστο για το εκπαιδευτικό επίπεδο όσον αφορά στο 50,7% των ατόµων. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. ιαχρονικά (2004-2008) δεν παρατηρούνται σηµαντικές διαφορές στα κοινωνικο-δηµογραφικά χαρακτηριστικά των ατόµων που προσεγγίζουν τις θεραπευτικές υπηρεσίες επειδή αντιµετωπίζουν πρόβληµα από την κατανάλωση οινοπνευµατωδών. 10.7 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΟΧΑΙΑ 10.7.1 Συγκριτικά στοιχεία παραβάσεων που αφορούν την οδήγηση υπό την επήρεια οινοπνεύµατος Σύµφωνα µε τα στοιχεία της ιεύθυνσης Τροχαίας του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνοµίας, οι έλεγχοι και οι διαπιστώσεις που πραγµατοποιήθηκαν µέσα στο 2008 και αφορούν την οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ, καθώς και η σύγκρισή τους µε τα προηγούµενα τρία χρόνια (2005, 2006, 2007), παρουσιάζονται στον Πίνακα 10.3. Το 2008 ο αριθµός των ελέγχων είναι µειωµένος σε σύγκριση µε τον αντίστοιχο των τριών προηγούµενων χρόνων (2007, 2006, 2005). Όσον αφορά τον αριθµό των ελεχθέντων ατόµων, παρατηρείται ελαφρώς µειωµένος σε σχέση µε το 2007 και µεγαλύτερος σε σχέση µε το 2006 και το 153

Πίνακας 10.3: Έλεγχοι της Τροχαίας για µέθη οδηγών 2005 2006 2007 2008 Ν Ν Ν Ν Έλεγχοι 59.616 58.982 62.106 52.979 Ελεγχθέντα άτοµα 1.367.307 1.454.809 1.596.036 1.500.933 Ένδειξη µέθης 46.938 49.804 46.382 46.841 Πληµµελήµατα 6.864 7.381 7.879 7.118 Αυτόφωρα 3.641 3.728 4.226 3.642 Μηνύσεις 3.223 3.653 3.653 3.476 Πταίσµατα 40.074 42.423 38.503 39.723 0,10-0,24 mgr/l ή 0,20-0,49 mg/l 4.850 5.110 5.265 5.314 0,25-0,40 mgr/l ή 0,50-0,80 mg/l 24.662 26.058 22.721 23.959 0,41-0,60 mgr/l ή 0,81-1,10 mg/l 10.562 11.255 10.517 10.450 ΠΗΓΗ: Ελληνική Αστυνοµία, 2006,2007, 2009. Γράφηµα 10.11: Έλεγχοι της Τροχαίας για µέθη οδηγών κατά την περίοδο 2000-2008 2005 (Πίνακας 10.3). Επιπλέον, ο αριθµός των ατό- µων που βρέθηκαν να οδηγούν υπό την επήρεια οινοπνεύµατος απόλυτος αριθµός το 2008 είναι παρόµοιος, µε µικρές αυξοµειώσεις σε σύγκριση µε τον αντίστοιχο του 2007 και του 2005, ενώ είναι µειωµένος σε σχέση µε το 2006 (Πίνακας 10.3). Στο Γράφηµα 10.11 παρουσιάζονται η διαχρονική σύγκριση του αριθµού των ελεγχθέντων ατόµων και των διαπιστώσεων «µέθης» κατά την περίοδο 2000-2008. Όσον αφορά τον αριθµό των ελεγχθέντων ατόµων, εµφανίζεται συνεχής αύξηση από το 2000 έως το 2007 και µικρή µείωση µεταξύ των ετών 2007 και 2008. Όσον αφορά τα περιστατικά µε ένδειξη µέθης, αυτά παραµένουν σταθερά, µε µικρές διακυµάνσεις κατά την τελευταία εξαετία (2003-2008). ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009 (Στοιχεία Ελληνική Αστυνοµία ιεύθυνση Τροχαίας). 10.7.2 Συγκριτικά στοιχεία των οδικών τροχαίων ατυχηµάτων και των αιτίων τους Σύµφωνα µε τα στοιχεία της ιεύθυνσης Τροχαίας παρατηρείται µείωση των θανατηφόρων τροχαίων ατυχηµάτων κατά την περίοδο 2007-2008. Ειδικότερα, ο αριθµός των θανατηφόρων τροχαίων το 2007 ήταν 1.442, ενώ το 2008 είναι 1.387. Μείωση παρατηρείται επίσης και στον αριθµό των θανατηφόρων τροχαίων τα οποία οφείλονται σε µέθη κατά την ίδια χρονική περίοδο [2007: 303 θανατηφόρα τροχαία οφειλόµενα σε µέθη (ποσοστό 21%), 2008: 257 (ποσοστό 18,5%)]. Το 2008 το υψηλότερο ποσοστό θανατηφόρων τροχαίων τα οποία οφείλονται σε µέθη (σε σχέση µε το συνολικό αριθµό θανατηφόρων) ανά περιοχή εµφανίζεται στην Ήπειρο (36,8%), την Κεντρική Μακεδονία (35,1%) και τη υτική Μακεδονία (30,3%), ενώ το χαµηλότερο ποσοστό εµφανίζεται στην περιοχή των Ιονίων Νήσων (6,2%) και της Αττικής (9%) (Πίνακας 10.4). 154

Πίνακας 10.4: Συνολικός αριθµός θανατηφόρων τροχαίων και αριθµός θανατηφόρων τροχαίων που οφείλονται σε µέθη, ανά σύνολο και περιφέρεια στοιχεία 2007-2008 2007 2008 Αριθµός Θανατηφόρα Αριθµός Θανατηφόρα θανατηφόρων τροχαία θανατηφόρων τροχαία τροχαίων οφειλόµενα σε τροχαίων οφειλόµενα ατυχηµάτων µέθη ατυχηµάτων σε µέθη Ν % Ν % Ν % Ν % ΓΑ Αττικής 348 24,1 60 17,2 343 24,7 31 9,0 ΓΑ Θεσσαλονίκης 97 6,7 11 11,3 92 6,6 25 27,1 ΓΑ Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης 108 7,4 21 19,4 99 7,1 24 24,2 ΓΑ Κεντρικής Μακεδονίας 123 8,5 35 28,4 111 8,0 39 35,1 ΓΑ υτικής Μακεδονίας 31 2,1 10 32,2 33 2,3 10 30,3 ΓΑ Θεσσαλίας 94 6,5 25 26,6 98 7,0 16 16,3 ΓΑ Στερεάς Ελλάδας 104 7,2 24 22,0 112 8,0 15 13,3 ΓΑ Βορείου Αιγαίου 24 1,6 8 33,3 25 1,8 3 12,0 ΓΑ Νοτίου Αιγαίου 49 3,3 6 12,2 51 3,6 8 15,6 ΓΑ Κρήτης 98 6,7 24 24,4 77 5,5 18 23,3 ΓΑ Ηπείρου 71 4,9 20 28,1 57 4,1 21 36,8 ΓΑ Ιονίων Νήσων 30 2,08 3 10,0 32 2,3 2 6,2 ΓΑ υτικής Ελλάδας 142 9,8 33 23,2 139 10,2 26 18,7 ΓΑ Πελοποννήσου 118 8,1 23 19,4 118 8,5 19 16,1 Σύνολο 1.442 100 303 21,0 1.387 100 257 18,5 ΠΗΓΗ: Ελληνική Αστυνοµία, 2007, 2008. Σύµφωνα µε τα στοιχεία µιας µελέτης για τροχαία ατυχήµατα τα οποία οφείλονται στην επίδραση αλκοόλ και άλλων ουσιών (Papadodima et al. 2008), το αλκοόλ παραµένει ένας από τους κύριους παράγοντες τροχαίων ατυχηµάτων στη χώρα µας, παρόλο που η έκταση χρήσης στους Έλληνες οδηγούς µειώνεται τα τελευταία χρόνια. Συγκεκριµένα, από αναλύσεις αίµατος που πραγµατοποιήθηκαν σε δείγµα 3.167 οδηγών κατά την περίοδο 1998-2004 παρατηρήθηκε ότι για τα πρώτα τρία χρόνια (1998-2000) το 36%-38% των οδηγών που είχαν εµπλοκή σε κάποιο τροχαίο ατύχηµα βρέθηκαν θετικοί για χρήση αλκοόλ, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για την επόµενη τριετία (2001-2004) µειώθηκε στο 29%. 10.8 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ Ένα επιπλέον σηµαντικό στοιχείο σχετικά µε τα οινοπνευµατώδη είναι αυτό της ποιότητας και της πιθανής επικινδυνότητάς τους για τη δηµόσια υγεία. Το Γενικό Χηµείο του Κράτους διενεργεί ελέγχους των οινοπνευµατωδών ποτών (αλκοολούχα, οίνος, ζύθος) προς δύο κατευθύνσεις: α. επισήµανση, η οποία αφορά το σύνολο των ενδείξεων και των παραστάσεων των φιαλών και β. νοθεία, η οποία αφορά τις παρακάτω περιπτώσεις: χαµηλότερος αλκοολικός βαθµός (ανάµειξη µε νερό) ανάµειξη της αιθυλικής αλκοόλης των δειγµάτων µε απαγορευµένες πρώτες ύλες, όπως είναι η αιθυλική αλκοόλη, που είναι ακατάλληλη για πόση, η µεθανόλη κτλ. µη κανονικότητα (σε σχέση µε το χαµηλότερο αλκοολικό τίτλο, τα µεγαλύτερα ποσοστά συντηρητικών κτλ.) αποµίµηση (όταν το περιεχόµενο δεν ανταποκρίνεται στην εµπορική επωνυµία του ποτού) 155

Από τα στοιχεία του Γενικού Χηµείου του Κράτους προκύπτει ότι το συνολικό ποσοστό των µη κανονικών δειγµάτων επί των ελεγχθέντων δειγµάτων είναι σχετικά χαµηλό. Το ποσοστό αυτό διαφοροποιείται ανά είδος ποτού. Το υψηλότερο ποσοστό µη κανονικών δειγµάτων αφορά τα αλκοολούχα ποτά υψηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ (π.χ. ουίσκι, βότκα), ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τον οίνο και το ζύθο είναι αρκετά χαµηλότερο. Ειδικότερα, το 2008, όσον αφορά τα ποτά υψηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ ελήφθησαν 2.952 δείγµατα, εκ των οποίων τα 213 αφορούσαν µη κανονικά (7,2%). Σε αυτό το σύνολο των µη κανονικών δειγµάτων συµπεριλαµβάνονται οι περιπτώσεις των νοθευµένων (2,7%), των αποµιµήσεων (0,2%), καθώς και αυτά που αφορούν µη κανονική επισήµανση (4,3%). Σε σχέση µε τον οίνο, ο αριθµός των µη κανονικών δειγ- µάτων είναι 109 (3,26%) επί 3.349 εξετασθέντων δειγµάτων και η παράβαση της µη κανονικής επισήµανσης αφορά το υψηλότερο ποσοστό (2,5%), όπως και στα ποτά υψηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ. Τέλος, όσον αφορά το ζύθο, το 2008 ελήφθησαν 1.908 δείγµατα, εκ των οποίων µόνο 29 (1,5%) ήταν µη κανονικά (Πίνακας 10.5). ιαχρονικά (2005-2008) παρατηρείται αύξηση του αριθµού των εξετασθέντων δειγµάτων αλκοολούχων ποτών υψηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ, ενώ µικρές αυξοµειώσεις παρατηρούνται στον αριθµό εξετασθέντων δειγµάτων οίνου και ζύθου. (Πίνακας 10.5). Όσον αφορά το ποσοστό των µη κανονικών δειγµάτων παρουσιάζεται µείωση σε όλα τα είδη οινοπνευµατωδών µεταξύ των ετών 2005 και 2007 και µικρή αύξηση µεταξύ των ετών 2007 και 2008 ( Πίνακας 10.5). Πίνακας 10.5: Αριθµός εξετασθέντων δειγµάτων και αριθµός µη κανονικών δειγµάτων, ανά είδος ποτού ιαχρονικά στοιχεία 2005-2008 2005 2006 2007 2008 Αλκοολούχα ποτά Εξετασθέντα δείγµατα Ν = 2.253 Ν=2.528 Ν=2.835 Ν=2.952 Ν % Ν % Ν % Ν % Σύνολο µη κανονικών 420 18,7 161 6,4 134 4,8 213 7,2 Μη κανονικά Νοθευµένα* 45 10,7 51 31,7 34 1,2 80 2,7 Αποµιµήσεις* 23 5,5 9 5,6 10 0,4 6 0,2 Μη κανονικά λόγω επισήµανσης* 352 83,8 101 62,7 91 3,2 127 4,3 Οίνος Εξετασθέντα δείγµατα Ν=1.192 Ν=2.521 Ν=3.632 Ν=3.349 Ν % Ν % Ν % Ν % Σύνολο µη κανονικών 51 4,3 54 2,1 42 1,15 109 3,26 Μη κανονικά Νοθευµένα* 19 37,2 3 5,5 6 0,15 24 0,72 Αποµιµήσεις* Μη κανονικά λόγω επισήµανσης* 32 62,8 51 94,5 36 1,02 85 2,54 Ζύθος Εξετασθέντα δείγµατα Ν=1.453 Ν=1.942 Ν=1.620 Ν=1.908 Ν % Ν % Ν % Ν % Σύνολο µη κανονικών 4 0,3 5 0,2 7 0,43 29 1,52 Μη κανονικά Νοθευµένα* 1 20 2 0,13 10 0,52 Αποµιµήσεις* Μη κανονικά λόγω επισήµανσης* 4 100 4 80 5 0,3 19 1,0 * Τα ποσοστά είναι υπολογισµένα επί του συνόλου των µη κανονικών δειγµάτων. ΠΗΓΗ: Γενικό Χηµείο του Κράτους 2006, 2007, 2009. 156

10.9 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα µεγαλύτερα ποσοστά υπερβολικής χρήσης οινοπνευµατωδών και µέθης στους µαθητές παρατηρούνται σε αγόρια και εφήβους µεγαλύτερης ηλικίας (17-18 ετών). Σχεδόν ένας στους 8 µαθητές υιοθετεί επικίνδυνη σεξουαλική συµπεριφορά, δηλαδή δεν χρησι- µοποιεί προφύλαξη κατά την ερωτική επαφή όταν έχει πιει. Το 2008, µία νέα θεραπευτική µονάδα δηµιουργήθηκε στη Θεσσαλονίκη για άτοµα εξαρτηµένα από το αλκοόλ. Κατά το έτος αναφοράς παρακολούθησαν την κυρίως θεραπευτική φάση των 6 προγραµµάτων που παρείχαν υπηρεσίες κυρίως θεραπείας από την εξάρτηση αλκοόλ συνολικά 507 άτοµα, ενώ δύο χρόνια πριν, το 2006, αντίστοιχες υπηρεσίες παρασχέθηκαν από λιγότερα προγράµµατα (5) σε περισσότερα άτοµα (639). Σύµφωνα µε τα στοιχεία, τα ποσοστά οικειοθελούς αποχώρησης από τα θεραπευτικά προγράµ- µατα το τελευταίο χρονικό διάστηµα, δηλαδή από το 2006 και µετά, µειώνονται, ενώ τα ποσοστά ολοκλήρωσης της θεραπείας αυξάνονται, γεγονός το οποίο µπορεί να αποδοθεί στην αποτελεσµατικότερη ανταπόκριση των προγραµµάτων αυτών στις ανάγκες των ατόµων που τα παρακολουθούν. Άνδρες άνω των 36 ετών είναι αυτοί που συνήθως προσεγγίζουν τις θεραπευτικές υπηρεσίες για να ζητήσουν βοήθεια επειδή αντιµετωπίζουν πρόβληµα από τη χρήση αλκοόλ. Σύµφωνα µε τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνοµίας µειώνεται το ποσοστό των θανατηφόρων ατυχηµάτων που οφείλονται σε µέθη, ενώ τα υψηλότερα ποσοστά κατά το έτος αναφοράς εµφανίζονται στις περιοχές της Ηπείρου, της Κεντρικής Μακεδονίας και της υτικής Μακεδονίας. ΙΩΑΝΝΑ ΣΙΑΜΟΥ, ΙΟΥΛΙΑ ΜΠΑΦΗ 157

158