Οδηγίες Λειτουργίας Η εργασία σε ένα εργαστήριο και ο χειρισμός επικίνδυνων ουσιών ενδέχεται να προκαλέσει κινδύνους για την υγεία των ανθρώπων που βρίσκονται εκεί. Αντιδράσεις που εκτελούνται με λανθασμένο τρόπο μπορεί επίσης να εκθέσουν σε κίνδυνο το περιβάλλον. Μετά την 20 του κανονισμού Ordinance on Hazardous Substances ο αρμόδιος για έναν ειδικό εργασιακό χώρο πρέπει να διαμορφώσει οδηγίες λειτουργίας σε σχέση με τους κινδύνους από τον χειρισμού των ουσιών στο χώρο αυτό. Οι λειτουργικές αυτές οδηγίες πρέπει να περιλαμβάνουν τους κινδύνους για τους ανθρώπους και το περιβάλλον, οι οποίοι μπορεί να προέρχονται από την εργασία με τις συγκεκριμένες επικίνδυνες ουσίες στους χώρους εργασίας και να περιέχουν επίσης τα απαραίτητα μέτρα προστασίας. Ένα σημαντικό στοιχείο είναι η Οδηγία για απόρριψη των επικίνδυνων αποβλήτων που σχηματίζονται. Οι οδηγίες λειτουργίας πρέπει να είναι γραμμένες με έναν κατανοητό τρόπο και στη γλώσσα του προσωπικού που εργάζεται εκεί και να είναι αναρτημένες σε μια κατάλληλη τοποθεσία στον εργασιακό χώρο. Οι οδηγίες λειτουργίας πρέπει να περιέχουν επίσης οδηγίες για τις απαραίτητες διαδικασίες που θα πρέπει να εφαρμοστούν σε περιπτώσεις ατυχημάτων και σχετικές οδηγίες για τις πρώτες βοήθειες. Τα εργαστηριακά μαθήματα χημείας γίνονται σε εργασιακούς χώρους για τους οποίους πρέπει να γραφούν ειδικές οδηγίες λειτουργίας. Η Τεχνική Οδηγία TRGS 555 ( Operating Instructions and Introduction of the Staff μετά την 20 του Κανονισμού Ordinance on Hazardous Substances) περιέχει συστάσεις τόσο για ανάρτηση των οδηγιών λειτουργίας όσο και για την οργάνωση προκαταρκτικών συσκέψεων για το προσωπικό. Ο σκοπός κάθε λειτουργικής οδηγίας είναι να ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους για τους ανθρώπους και το περιβάλλον. Για το λόγο αυτό οι οδηγίες αυτές θα πρέπει να είναι διαθέσιμες πάντοτε σε όλους τους εργαζόμενους. Για το σκοπό αυτό οι οδηγίες λειτουργίας δεν πρέπει να είναι χαμένες σε κάποια γωνία του εργαστηρίου αλλά θα πρέπει να λειτουργούν σαν οδηγός των καθημερινών ασχολιών και προβλημάτων. Για το λόγο αυτό οι οδηγίες λειτουργίας δεν περιέχουν νομικές διατυπώσεις από νόμους και διατάγματα τα οποία είναι δύσκολο να κατανοηθούν αλλά είναι πρακτικές μεταγραφές των κανονισμών αυτών για τις ανάγκες των καθημερινών ασχολιών στο εργαστήριο. Οι οδηγίες λειτουργίας για τα χημικά εργαστήρια βασίζονται σε κανονισμούς οι οποίοι ρυθμίζουν την εργασία με χημικές και βλαβερές ουσίες όπως ο Κανονισμός Chemicals Act 1
and Ordinance on Hazardous Substances. (Παραπέμπει επίσης στα κείμενα (i) Legal Conditions for Handling of Hazardous Substances, και (ii) Technical Guidelines for Safety in Chemical Lab Courses.) Επιπλέον σημαντικά κείμενα είναι οι Κανονισμοί Regulations for Safety and Health Protection while Handling of Hazardous Substances at Universities (GUV 19.17) και Ordinance on Flammable Liquids (VbF), καθώς επίσης γενικοί Κανονισμοί όπως ο Κανονισμός Instructions for Prevention of Accidents and for Occupational Safety, και ο Κανονισμός Guidelines for Laboratories, Hazardous Waste Laws, Instructions for Handling of Gas Cylinders, etc. Κατά την διάρκεια της διαμόρφωσης των κανονισμών λειτουργίας πρέπει να ληφθούν ιδιαίτερα υπόψη τα ακόλουθα στοιχεία: Οι οδηγίες του Κανονισμού Ordinance on Hazardous Substances και των παραρτημάτων του για τον χειρισμό των επικινδύνων ουσιών, Φύλλα με δεδομένα ασφάλειας, Tεχνικές κατευθυντήριες οδηγίες για επικίνδυνες ουσίες και άλλες γενικά αποδεκτές διαδικασίες επαγγελματικής ασφάλειας υγιεινής και υγείας, Επιπρόσθετες πληροφορίες για τις εκτελούμενες διαδικασίες και Φυλλάδια ατυχημάτων σαν παραρτήματα των κανονισμών. Οι κανονισμοί λειτουργίας περιέχουν τις ακόλουθες ενότητες: Περιοχή λειτουργικών δραστηριοτήτων, εργασιακός χώρος, πεδίο δραστηριότητων Ο χώρος εφαρμογής τους θα οριστεί με την ταυτοποίηση της εταιρίας, τον χώρο λειτουργίας, και το πεδίο δραστηριοτήτων. Για όμοια πεδία δραστηριοτήτων με συγκρίσιμους κινδύνους μπορεί να διαμορφωθεί κοινή οδηγία λειτουργίας. Επικίνδυνες ουσίες (ονόματα) Όλες οι επικίνδυνες ουσίες θα ταξινομηθούν ξεχωριστά. Εάν μερικές ουσίες έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά επικινδυνότητας και συνεπώς χρειάζονται τα ίδια προστατευτικά μέτρα, μπορεί να συνοψιστούν σε κοινές ομάδες. Κίνδυνοι για τον άνθρωπο και το περιβάλλον Οι πιθανοί κίνδυνοι που μπορεί να προέρχονται κατά το χειρισμό των ουσιών περιγράφονται με τις λίστες των φράσεων ειδικού κινδύνου R (R-phrases) ενδεχομένως συμπληρούμενες με πρόσθετες πληροφορίες του κατασκευαστή. Είναι επίσης χρήσιμο να σχεδιάζονται τα σύμβολα επικινδυνότητας. 2
Προστατευτικά μέτρα και οδηγίες Τα απαραίτητα μέτρα προστασίας πρέπει να υποδιαιρούνται σε τρεις ομάδες: Τεχνικά και οργανωτικά μέτρα. Εξοπλισμός προσωπικής προστασίας. Επαγγελματική και εργασιακή υγιεινή. Πρέπει να επισημαίνονται οι ενδεχόμενοι περιορισμοί και η αδυναμία για εργασία και τη χρήση των ουσιών από ορισμένα πρόσωπα. Μέτρα σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης Τα προστατευτικά μέτρα σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης (φωτιά, έκρηξη, διαρροή επικίνδυνων ουσιών) πρέπει να περιλαμβάνουν ιδιαιτέρως τις σχετικές πληροφορίες για ακατάλληλους για την περίπτωση πυροσβεστήρες, τα πρόσθετα μέτρα τεχνικής προστασίας, τον εξοπλισμό προστασίας προσωπικού, και ταμέτρα που πρέπει να ληφθούν γαι την αποτροπή περιβαλλοντολογικής μόλυνσης. Αρμόζουσα αποκομιδή Για την εφαρμογή των προστατευτικών μέτρων πρέπει να δίδεται η κατάλληλη πληροφόρηση για τον εξοπλισμό προστασίας του προσωπικού, των δοχείων αποκομιδής, των σταθμών συλλογής, των υλικών καθαρισμού και των αντιστοίχων διαδικασιών. Οι οδηγίες λειτουργίας είναι υποχρεωτικοί. Σε περίπτωση μη τήρησης ο εργοδότης και οι εργαζόμενοι κινδυνεύουν να χάσουν τις ασφαλιστικές καλύψεις και να γίνουν υπεύθυνοι για τις ζημιές. Οι οδηγίες δεν πρέπει να εφαρμόζονται αν είναι προδήλως αβάσιμες και κατά της ασφάλειας. Ο εργοδότης πρέπει να είναι πληροφορημένος για πιθανές ελλείψεις των μέτρων ασφάλειας ή αν αυτές πρέπει να αποκατασταθούν εάν αυτό είναι καθήκον του προσωπικού. Μετά την 3(4) του Κανονισμού Ordinance on Hazardous substances ο εργοδότης πρέπει να διαθέτει στους εργαζόμενους εξοπλισμό προστασίας προσωπικού και συσκευές που να τους επιτρέπουν να ακολουθούν τους κανόνες των οδηγιών λειτουργίας. Οι οδηγίες λειτουργίας περιέχουν πληθώρα λεπτομερειών που πρέπει να ακολουθηθούν σε κάθε περίπτωση. Κάθε εργαζόμενος έχει την υποχρέωση να φορά προσωπικό προστατευτικό εξοπλισμό (π.χ γυαλιά ασφαλείας, προστατευτικά γάντια κλπ), τα οποία πρέπει τακτικά να πλένει και να συντηρεί. Αλλά είναι επίσης ακατάλληλο να φορά μόνιμα αναπνευστική συσκευή και προστατευτική στολή. Ο εργοδότης πρέπει να ενημερώνεται για έλλειψεις προστατευτικού εξοπλισμού και την αναγκαιότητα της αλλαγής των υλικών. Οι εργαζόμενοι υποχρεώνονται να χρησιμοποιούν 3
όλες τις κατάλληλες ουσίες, μηχανές, εξοπλισμό, εργαλεία, μεταφορικά μέσα, και άλλα υλικά σύμφωνα με τις οδηγίες. Οι οδηγίες λειτουργίας ισχύουν επίσης και για εργασία με συσκευές οι οποίες απαιτούνται για το χειρισμό επικίνδυνων χημικών ουσιών. Τα προστατευτικά μέτρα που λαμβάνονται κατά το χειρισμό επικίνδυνων ουσιών πρέπει να λαμβάνουν ιδιαίτερα υπόψη τους κινδύνους και τις συστάσεις ασφαλείας (R&S-phrases) καθώς επίσης και περαιτέρω πληροφορίες από τους κατασκευαστές που αναγράφονται στα φύλλα ασφαλείας. Δεν είναι υποχρεωτικό να παρέχεται ο πλήρης σχεδιασμός των λειτουργικών οδηγιών. Όλες οι απαραίτητες πληροφορίες μπορούν επίσης να δοθούν στις οδηγίες των πειραμάτων ή σε προκαθορισμένες διαδικασίες λειτουργίας εάν επισημαίνονται οι κίνδυνοι και τα μέτρα προστασίας που πρέπει να ληφθούν. Αλλά δεν είναι επαρκές να δοθεί μόνο ένας πίνακας με τον κατάλογο των ιδιοτήτων της ουσίας. Η οδηγία λειτουργίας πρέπει να περιέχει περισσότερες πληροφορίες, οι οποίες θα επιτρέψουν στο προσωπικό να αναγνωρίσει και να λύσει προβλήματα από μόνο του και να απορρίψει τα εργαστηριακά απόβλητα με τον πρέποντα τρόπο. Οι αποκλίσεις από τους κανόνες των οδηγιών λειτουργίας επιτρέπονται μόνο όταν προτείνονται νέες εκδοχές τουλάχιστον του ιδίου επιπέδου ασφαλείας καθώς επίσης σε περιπτώσεις ατυχημάτων για τη διάσωση προσώπων που κινδυνεύουν. Διαμόρφωση οδηγιών λειτουργίας με παράδειγμα την ομάδα ουσιών «τοξικές και πολύ τοξικές χημικές ουσίες». ΙΣΧΥΟΥΣΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ( 20 GefStoffV) ΤΟΞΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΤΟΞΙΚΕΣ ΧΗΜΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ Παραδείγματα: R-Phrases: 23, 24, 25, 26, 27, 28 Ακετονιτρίλιο, Αρσενικό, Βενζόλιο, Χλωροοξικό όξύ, Μεθανόλη, Μεθυλοιωδίδιο, Κυανιούχο Κάλιο, Υδράργυρος και τα άλατά του, Τετραχλωρομεθάνιο, άλατα Ουρανίου ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Να τηρηθούν οι πληροφορίες ειδικών κινδύνων (R-Phrases) που δίδονται στη εττικέτα! Οι τοξικές και πολύ τοξικές ουσίες μπορούν να εισαχθούν στον οργανισμό μέσω της αναπνοής, του δέρματος ή της κατάποσης. Με την επαφή ακόμα και πολύ μικρών ποσών τοξικών ή πολύ τοξικών ουσιών υπάρχει πολύ σοβαρός κίνδυνος βλαβών της υγείας που περιλαμβάνει ακόμα και την θανατηφόρο δηλητηρίαση. Οι τοξικές και οι πολύ τοξικές ουσίες δεν πρέπει να μεταφερθούν στο περιβάλλον. ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ, ΟΔΗΓΙΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΥΓΙΕΙΝΗΣ Να τηρηθούν οι πληροφορίες ασφάλειας (S -Phrases) που δίδονται στη εττικέτα! 4
Αποτρέψτε κάθε επαφή με το δέρμα. Μην εισπνέετε και μην καταπίνετε τις ουσίες. Η εργασία με τοξικές και πολύ τοξικές ουσίες γίνεται σε απαγωγό. Πάντοτε φοράτε προστατευτικά ρούχα, γάντια ασφαλείας και γυαλιά ασφαλείας. Πλένετε τακτικά τα χέρια και το πρόσωπό σας. Δεν επιτρέπεται να εργάζεστε με τοξικές ή πολύ τοξικές ουσίες σε εύθραυστα δοχεία πάνω από 5 λίτρα. Εξαιρέσεις μπορεί να γίνουν μόνο αν ληφθούν ιδιαίτερα προστατευτικά μέτρα π.χ. η χρήση δοχείων παγίδευσης (catch tank). Τηρήστε τις ειδικές οδηγίες χειρισμού του υδραργύρου. ΜΕΤΡΑ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ Να καθαριστεί πλήρως το μολυσμένο δέρμα. Να αφαιρεθούν αμέσως τα μολυσμένα ρούχα. Να σκουπιστούν οι χυμένες τοξικές ή πολύ τοξικές στερεές ουσίες, να δεσμευτούν οι χυμένες τοξικές ή πολύ τοξικές υγρές ουσίες με προσροφητικά μέσα, και να απορριφθούν με τον πρέποντα τρόπο. ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ Δέρμα: Άμεσος καθαρισμός με νερό σαπούνι, ή πολυγλυκόλες (π.χ. Roticlean), αν είναι ανάγκη χρήση καταιωνιστήρα έκτακτης ανάγκης Μάτια: Πλύση των ματιών με την ειδική συσκευή έκπλυσης ματιών (eye shower) τουλάχιστον για 10 λεπτά και στη συνέχεια μεταφορά σε οφθαλμίατρο Κατάποση: Πρόκληση εμετού. Αναπνοή: Καθαρός αέρας, Ανάπαυση, Διατήρηση θερμοκρασίας. Σε σοβαρές περιπτώσεις συναγερμός και κλίση του ιατρού μέσω του τηλεφώνου έκτακτης ανάγκης Εάν είναι δυνατόν να επιδειχθούν στον ιατρό η φιάλη της ουσίας /εττικέτα/εμετός ΕΝΔΕΙΚΝΥΟΜΕΝΗ ΑΠΟΡΡΡΙΨΗ Οι τοξικές και οι πολύ τοξικές ουσίες πρέπει να απορριφθούν σύμφωνα με τις πληροφορίες που παρέχονται από τον παραγωγό. Διατύπωση οδηγιών λειτουργίας με παράδειγμα μια ανεξάρτητη επικίνδυνη ουσία: υδροφθόριο ΟΔΗΓΙΑ ΧΕΙΡΙΣΜΟΥ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ( 20 GefStoffV) ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗΣ ΟΥΣΙΑΣ Υδροφθόριο υδροφθορικό οξύ R-Phrases: 26, 27, 28, 35 Το υδροφθορικό οξύ είναι πολύ τοξικό σε περίπτωση εισπνοής, κατάποσης και σε επαφή με το δέρμα. Το υδροφθορικό οξύ προκαλεί σοβαρά εγκαύματα ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Το υδροφθόριο σαν πυκνό αέριο, υγρό ή σε υδατικό διάλυμα, επηρεάζει το δέρμα, τα μάτια και το αναπνευστικό σύστημα. Εξαιτίας της υψηλής λιποφιλικότητάς του εισέρχεται στο σώμα ταχύτατα. Τα ιόντα φθορίου δεσμεύουν τα ιόντα Ca και Mg στο σώμα και αναστέλλουν σημαντικά ένζυμα με αποτέλεσμα οξείες και ανησυχητικές διαταραχές με ηπατικές και νεφρικές βλάβες. Τα τυπικά εγκαύματα από HF είναι ιδιαίτερα επώδυνα η λανθάνουσα περίοδος μπορεί να κρατήσει για πάνω από δύο ημέρες. Τα εκφυλιστικά φαινόμενα στους ιστούς προκαλούν δυσκόλως ιάσιμα αποστήματα. Η εισπνοή οδηγεί πρώτα σε ερεθισμό του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος, λαρυγγίτιδα, βρογχίτιδα και απώλεια της όσφρησης. Η εισπνοή 50-100 ppm HF στον αέρα για 30-60 λεπτά μπορεί να είναι θανατηφόρος. Χρόνια λήψη δόσεων που υπερβαίνουν τις οριακές τιμές οδηγούν σε βλάβες από φθορίωση Το υδροφθόριο είναι βλαβερό στο νερό. Επικινδυνότητα για το νερό Κατηγορία 2. 5
ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ, ΟΔΗΓΙΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΥΓΙΕΙΝΗΣ Αποθήκευση σε ερμητικά κλειστά δοχεία σε καλώς αεριζόμενους χώρους. Να μην εισπνέονται οι ατμοί και τα αερολύματα. Να φοριούνται προστατευτικά ενδύματα, προστατευτικά γάντια και προστατευτικά γυαλιά/προστατευτικές προσωπίδες. Σε περίπτωση επαφής με τα μάτια έκπλυση με την ειδική συσκευή οφθαλμικών πλύσεων (eye shower) και φροντίδα από οφθαλμίατρο. Σε περίπτωση ατυχήματος και ναυτίας άμεση επαφή με ιατρό η την υπηρεσία εκτάκτων αναγκών. (Αναφορά επίσης στα μέτρα πρώτων βοηθειών). ΜΕΤΡΑ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ Διαρροή ουσίας: Σε περίπτωση διαρροής άνυδρου HF άμεση εκκένωση του εργαστηρίου. Εάν είναι διαθέσιμη να φορεθεί μια αναπνευστική συσκευή (filter: ABEK Kombi) και να αεριστεί ο εργαστηριακός χώρος. Το υδροφθορικό οξύ θα αναμιχθεί με γάλα ασβεστίου (ασβεστοπολτό). (Αναφορά στα μέτρα απόρριψης). Πυρκαγιές: Εκκένωση του εργαστηρίου και εφαρμογή πυροσβεστικών μέτρων ανάλογα με τα υπάρχοντα εύφλεκτα υλικά στο χώρο. Το υδροφθόριο δεν αναφλέγεται από μόνο του αλλά υπάρχει κίνδυνος εισπνοής ατμών ή αερολυμάτων που περιέχουν HF. Να φοριέται αναπνευστική συσκευή κατά τη διάρκεια της πυρόσβεσης αλλιώς κλήση της πυροσβεστικής υπηρεσίας. ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ Δέρμα: Άμεσος καθαρισμός (κάθε δευτερόλεπτο είναι πολύτιμο) με μεγάλο όγκο νερού μετά επάλειψη του δέρματος με γέλη γλυκονικού ασβεστίου και επαφή / πληροφόρηση του ιατρού αν είναι ανάγκη χρήση καταιωνιστήρα έκτακτης ανάγκης Μάτια: Πλύση των ματιών με την ειδική συσκευή έκπλυσης οφθαλμών (eye shower) τουλάχιστον για 15 λεπτά, άνοιγμα των βλεφαρίδων με τον αντίχειρα και τον δείκτη, μετακίνηση του οφθαλμού σε όλες τις διευθύνσεις και στη συνέχεια μεταφορά σε οφθαλμίατρο Αναπνοή: Καθαρός αέρας, διατήρηση θερμοκρασίας, αμέσως εισαγωγή Auxiloson, και τηλεφωνική επαφή με ιατρό. Ενδύματα: Άμεση απομάκρυνση μολυσμένων ενδυμάτων (κάθε δευτερόλεπτο είναι σημαντικό και μετράει). ΕΝΔΕΙΚΝΥΟΜΕΝΗ ΑΠΟΡΡΡΙΨΗ Απόβλητα περιέχοντα HF θα ριφθούν προσεκτικά σε ασβεστοπολτό και θα συλλεγούν σε επισημασμένα για το σκοπό αυτό δοχεία. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΜΗ ΤΗΡΗΣΗΣ Η παράβλεψη των ανωτέρω γραπτών οδηγιών ασφαλείας μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές βλάβες της υγείας (βλάβες των ιστών, επώδυνα εγκαύματα, δύσκολα ιάσιμα αποστήματα, εγκαύματα του αναπνευστικού συστήματος και αρρυθμία) ή και το θάνατο των ανθρώπων που εκτέθηκαν. 6