ΕΝΟΤΗΤΑ 4 - «για την Θεσσαλονίκη» Τραγούδι 1 Θεσσαλονικιά Είχα πάει τσάρκα στη Θεσσαλονίκη και τριγυρνούσα στην ακροθαλασσιά. Ξαφνικά στο πλάι να µε προσπερνάει, είδα µια ωραία Σαλονικιά. Στίχοι: Γιώργος Ζαµπέτας Μουσική: Γιώργος Ζαµπέτας Στο Λευκό τον Πύργο πήρα τα φιλιά της, είχε κι ένα σπίτι στην Καλαµαριά. Από το Βαρδάρη ήταν η µαµά της, πάππου προς πάππου Σαλονικιά. Στην Αριστοτέλους πιάσαµε κουβέντα και περπατήσαµε στην Τσιµισκή. Από κει και πέρα γίναµε παρέα και γίναµε ζευγάρι εγώ κι αυτή. Στο Λευκό τον Πύργο πήρα τα φιλιά της, είχε κι ένα σπίτι στην Καλαµαριά. Από το Βαρδάρη ήταν η µαµά της, πάππου προς πάππου Σαλονικιά. Μέσα σε δυο µήνες βάλαµε στεφάνι, στον Άγιο ηµήτρη έγινα γαµπρός. Κι από Αθηναίος µέσα σε δυο µήνες, έγινα ρε µάγκα µου Σαλονικιός. Στο Λευκό τον Πύργο πήρα τα φιλιά της, είχε κι ένα σπίτι στην Καλαµαριά. Από το Βαρδάρη ήταν η µαµά της, πάππου προς πάππου Σαλονικιά. Λεξιλόγιο Τσάρκα: περίπατος, βόλτα (λαϊκά). Π.χ.: Πάµε µια τσάρκα στην παραλία; Ο καιρός είναι υπέροχος! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η τσάρκα, - ας) η τσάρκα οι τσάρκες της τσάρκας την τσάρκα τις τσάρκες - τσάρκα - τσάρκες Ακροθαλασσιά: άκρη της θάλασσας κοντά στην στεριά. Π.χ.: Κάθοµαι ώρες στην ακροθαλασσιά και κοιτάζω µακριά το απέραντο γαλάζιο. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η ακροθαλασσιά, - άς) η ακροθαλασσιά οι ακροθαλασσιές της ακροθαλασσιάς των ακροθαλασσιών την ακροθαλασσιά τις ακροθαλασσιές 65
- ακροθαλασσιά - ακροθαλασσιές Να προσπερνάει: να ξεπερνάει κάποιον που κινείται στον ίδιο δρόµο. Π.χ.: Τον προσπέρασε µε το αυτοκίνητο. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας β (προσπερνάω) Αρχικοί χρόνοι: προσπερνάω, προσπερνούσα, θα προσπερνάω, θα προσπεράσω, προσπέρασα, έχω προσπεράσει, είχα προσπεράσει, θα έχω προσπεράσει Πύργο: ψηλό κτίριο για την άµυνα πόλης. Π.χ.: Ο πύργος της Πίζας είναι το σύµβολο της πόλης. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο πύργος, -ου) ο πύργος οι πύργοι του πύργου των πύργων τον πύργο τους πύργους - πύργο - πύργοι Πιάσαµε (κουβέντα): αρχίσαµε να µιλάµε. Π.χ.: Έπιασε την συζήτηση και δεν σταµάτησε να µιλάει για µία ώρα. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α (πιάνω) Αρχικοί χρόνοι: πιάνω, έπιανα, θα πιάνω, θα πιάσω, έπιασα, έχω πιάσει, είχα πιάσει, θα έχω πιάσει Περπατήσαµε: βαδίσαµε, πήγαµε µε τα πόδια. Π.χ.: Έπρεπε να περπατήσω τρία χιλιόµετρα για να φτάσω στο λιµάνι της πόλης. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας β (περπατάω) Αρχικοί χρόνοι: περπατάω, περπατούσα, θα περπατάω, θα περπατήσω, περπάτησα, έχω περπατήσει, είχα περπατήσει, θα έχω περπατήσει Γίναµε: ήρθαµε σε µια νέα κατάσταση. Π.χ.: Ο Αλέκος θα γίνει καλός ηθοποιός, γιατί έχει ταλέντο και θέληση. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου α, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α (γίνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: γίνοµαι, γινόµουν, θα γίνοµαι, θα γίνω, έγινα, έχω γίνει, είχα γίνει, θα έχω γίνει Στεφάνι: κυκλικό πλέγµα από φυτά και λουλούδια, βάζω στεφάνι: παντρεύοµαι. Π.χ.: Οι νικητές των Ολυµπιακών Αγώνων έπαιρναν ως βραβείο ένα στεφάνι ελιάς. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το στεφάνι, -ιού) 66
το στεφάνι τα στεφάνια του στεφανιού των στεφανιών το στεφάνι τα στεφάνια - στεφάνι - στεφάνια Γαµπρός: σύζυγος της κόρης ή της αδελφής κάποιου, αυτός που πρόκειται να παντρευτεί. Π.χ.: Πήγα στο θέατρο µε την κόρη µου και τον γαµπρό µου. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ο γαµπρός, - ού) ο γαµπρός οι γαµπροί του γαµπρού των γαµπρών τον γαµπρό τους γαµπρούς - γαµπρέ - γαµπροί Μάγκα: άνθρωπος του υποκόσµου µε προκλητική συµπεριφορά, ψευτοπαλικαράς. Π.χ.: Είναι πολύ δύσκολο να αλλάξεις την συµπεριφορά ενός µάγκα. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (ο µάγκας, -α) ο µάγκας οι µάγκες του µάγκα τον µάγκα τους µάγκες - µάγκα - µάγκες Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπληρώστε τα κενά µε την σωστή λέξη: έγιναν, µάγκες, στεφάνι, έπιασαν, τσάρκα α. Το Σάββατο, θα πάω µε την φίλη µου στο παλιό λιµάνι. β. τέτοια κουβέντα, που γύρισαν αργά στο σπίτι και η µητέρα τους φώναζε γ. «Οι δεν υπάρχουν πια, τους πάτησε το τρένο» λέει ένα παλιό τραγούδι. δ. Από την 1 η Ιανουαρίου 2007, η Ρουµανία και η Βουλγαρία µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. ε. Σε κάθε νικητή δίνουµε ένα δίπλωµα και ένα από λουλούδια. 67
2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι που σηµαίνουν: συγγενή κάτοικο µιας πόλης α) δ) β) ε) γ) στ) Γραµµατική α. Θεωρία Η χρήση των πτώσεων Τα ουσιαστικά -όπως και τα επίθετα, οι αντωνυµίες και οι µετοχές- έχουν τέσσερις πτώσεις: την ονοµαστική, την γενική, την αιτιατική και την κλητική. Σε ονοµαστική µπαίνει πάντα το υποκείµενο µιας πρότασης, η λέξη δηλαδή που φανερώνει ποιος κάνει κάτι (αυτό που δηλώνει το ρήµα της πρότασης). Είναι η λέξη που απαντάει στην ερώτηση «ποιος;». Ο κύριος διαβάζει την εφηµερίδα. (Ποιος διαβάζει την εφηµερίδα;) Η δασκάλα γράφει στον πίνακα. (Ποιος γράφει στον πίνακα;) Το µωρό θέλει το γάλα του. (Ποιος θέλει το γάλα του;) Συχνά η ονοµαστική χρησιµοποιείται µε ρήµατα όπως τα είµαι, φαίνοµαι, γίνοµαι, διορίζοµαι, εκλέγοµαι, ονοµάζοµαι, θεωρούµαι κ.ά. και φανερώνει ιδιότητα ή χαρακτηριστικό στο υποκείµενό τους. Θέλει να γίνει γιατρός. Ο αδελφός µου θεωρείται ο εξυπνότερος στην τάξη του. Η γιαγιά µου φαίνεται όµορφη. Χρησιµοποιείται ακόµα σε τίτλους ή επιγραφές, επιρρηµατικούς προσδιορισµούς, υπογραφές. Εστιατόριο «Η Βενετία». Θεσσαλονίκη, 15 Ιουλίου. Σε φιλώ, ο αδελφός σου. Σε γενική µπαίνει η λέξη που µας δείχνει σε ποιον ανήκει κάτι, δηλαδή ποιανού είναι κάτι. (Ο Νίκος έχει αυτοκίνητο. Το αυτοκίνητο είναι καινούργιο.) Το αυτοκίνητο του Νίκου είναι καινούργιο. (Η µαθήτρια έχει µολύβια. Τα µολύβια είναι στην τσάντα.) Τα µολύβια της µαθήτριας είναι στην τσάντα. 68
(Το παιδί έχει βιβλία. Τα βιβλία είναι στο θρανίο.) Τα βιβλία του παιδιού είναι στο θρανίο. Ακόµα, η γενική δείχνει την σχέση ενός ονόµατος (προσώπου, ζώου, πράγµατος) µε ένα άλλο. Φανερώνει, µε άλλα λόγια: την καταγωγή του : το παιδί του κυρίου Πέτρου την δηµιουργία του : ο Ερµής του Πραξιτέλη την προέλευσή του : ο χυµός του λεµονιού την αξία του : ένα γραµµατόσηµο των δύο ευρώ τον χρόνο του : η τέχνη του αιώνα µας τον τόπο του : τα µνηµεία της Ακρόπολης το περιεχόµενο : ποτήρι νερού την αιτία : δάκρυα λύπης την ιδιότητα : τα πουλιά της θάλασσας την σύγκριση : η καλύτερη δασκάλα του σχολείου Σε αιτιατική µπαίνει το αντικείµενο µιας πρότασης, η λέξη δηλαδή που φανερώνει τι κάνει κάποιος. Είναι η λέξη που απαντάει στην ερώτηση «τι;» (αν πρόκειται για πράγµατα) και «ποιον;» (αν πρόκειται για πρόσωπα). Στην φωτογραφία βλέπω τον καθηγητή µου. (Ποιον βλέπω στην φωτογραφία;) Στον χάρτη κοιτάζω την χώρα µου. (Τι κοιτάζω στον χάρτη;) Τα παιδιά θέλουν τα βιβλία τους. (Τι θέλουν τα παιδιά;) Η αιτιατική χρησιµοποιείται, επίσης, σε εκφράσεις χρόνου, σε λέξεις δηλαδή που απαντούν στην ερώτηση «πότε;». Τον άλλο µήνα θα ταξιδέψω στην Αγγλία. Την Κυριακή παίζουµε ποδόσφαιρο. Το 2000 πήρα το πτυχίο µου. Η αιτιατική, τέλος, χρησιµοποιείται µετά από κάποιες προθέσεις, όπως µε, σε, για, από, κατά, παρά, προς κ.ά. Πηγαίνει µε τον φίλο του για ψάρεµα. ουλεύει στην τράπεζα Πειραιώς 1. Φεύγω για την Αµερική σε λίγες ηµέρες. ουλεύω από τον Ιανουάριο µέχρι τώρα. Κατά την γνώµη µου, πρέπει να διαβάσεις περισσότερο. Η κλητική πτώση µας βοηθά να φωνάζουµε κάποιον, να προσφωνούµε ή να επικαλούµαστε. Κώστα, έλα εδώ, σε παρακαλώ. Κυρίες και κύριοι, καλώς ήρθατε. Θεέ µου, βοήθησέ µε! 1 Η πρόθεση σε µαζί µε το άρθρο γίνεται µία λέξη: στον, στην, στο και στους, στις, στα. 69
β. Ασκήσεις 1. ιαλέξτε τον σωστό τύπο του ουσιαστικού από την παρένθεση και συµπληρώστε τα κενά: α) παίζει µπάλα.( τον Αλέκο, ο Αλέκος) β) Η αδελφή µου έγινε (δασκάλα, δασκάλας) γ) Είναι το σπίτι µου.(της µητέρας, την µητέρα) δ) Στην Ακρόπολη υπάρχει ο ναός,. (η Αθηνά, της Αθηνάς, ο Παρθενώνας, του Παρθενώνα) ε) Συνάντησα την παλιά συµµαθήτριά µου και γέµισαν τα µάτια µου µε δάκρυα (χαράς, χαρά) στ), έλα γρήγορα! (Πέτρος, Πέτρο) 2. Βρείτε την ερώτηση στην οποία απαντάνε οι γραµµένες µε έντονα γράµµατα λέξεις: α) Την επόµενη εβδοµάδα θα είµαι στην Αθήνα. θα είσαι στην Αθήνα; β) Πηγαίνω µε την µητέρα µου για ψώνια. πηγαίνεις για ψώνια; γ) Από του χρόνου η Αλεξάνδρα θα διαλέγει τα ρούχα της µόνη της. η Αλεξάνδρα θα διαλέγει τα ρούχα της µόνη της; δ) Ο Γιώργος θα ταξιδέψει στην Αθήνα τον επόµενο µήνα. θα ταξιδέψει στην Αθήνα τον επόµενο µήνα; ε) Η Λουκία δουλεύει ως γραµµατέας στο Πανεπιστήµιο. δουλεύει ως γραµµατέας στο Πανεπιστήµιο; Τραγούδι 2 Μπαξέ Τσιφλίκι Πάµε τσάρκα πέρα στο Μπαξέ-Τσιφλίκι, κούκλα µου γλυκιά, απ τη Θεσσαλονίκη. Στου Νικάκη τη βαρκούλα, γλυκιά µου Μαριγούλα, να σου παίξω φίνο µπαγλαµά. Στίχοι: Βασίλης Τσιτσάνης Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης Πάµε τσάρκα πέρα στο Καραµπουρνάκι, να τα πιούµε µια βραδιά στο Καλαµάκι. Κι από κει στο Μπεχτσινάρι, σε φίνο ακρογιάλι, να σου παίξω φίνο µπαγλαµά. Πάµε τσάρκα στην Ακρόπολη, στη Βάρνα κι από κει στα κούτσουρα, στου αλαµάγκα. Μαριγώ θα σε τρελάνει, ν ακούσεις τον Τσιτσάνη, να σου παίξει φίνο µπαγλαµά. Λεξιλόγιο Κούκλα: πολύ όµορφη γυναίκα, παιχνίδι των µικρών κοριτσιών. Π.χ.: Η εγγονή µου παίζει µε τις κούκλες της. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής(η κούκλα, -ας) 70
η κούκλα οι κούκλες της κούκλας των κούκλων την κούκλα τις κούκλες κούκλα κούκλες Θεσσαλονίκη: η δεύτερη µεγάλη πόλη της Ελλάδας. Π.χ.: Η παραλιακή λεωφόρος της Θεσσαλονίκης είναι, ίσως, η ωραιότερη της Μεσογείου. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η Θεσσαλονίκη, - ης) Κλίση*: η Θεσσαλονίκη *δεν έχει πληθυντικό αριθµό της Θεσσαλονίκης την Θεσσαλονίκη Θεσσαλονίκη Σου: εσένα. Π.χ.: Μαρία, σου είπα µα µην µου µιλάς! ιαβάζω! Αντωνυµία προσωπική, αδύνατος τύπος, αριθµού ενικού, πτώσης γενικής, προσώπου β (εσύ) σου σας σε σας Φίνο: καταπληκτικό, απίθανο. Π.χ.: Ντύνεται πάντα µε φίνα ρούχα. Επίθετο, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (φίνος α-ο) φίνος φίνα φίνο φίνου φίνας φίνου φίνο φίνα φίνο φίνε φίνα φίνο φίνοι φίνες φίνα φίνων φίνων φίνων φίνους φίνες φίνα φίνοι φίνες φίνα Μπαγλαµά: λαϊκό µουσικό έγχορδο όργανο, µε τρεις χορδές και µικρές διαστάσεις. Π.χ.: Στην ρεµπέτικη ορχήστρα υπάρχουν µπουζούκια και µπαγλαµάδες. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο µπαγλαµάς, -ά) 71
ο µπαγλαµάς οι µπαγλαµάδες του µπαγλαµά των µπαγλαµάδων τον µπαγλαµά τους µπαγλαµάδες µπαγλαµά µπαγλαµάδες Πέρα: πιο εκεί (τόπος), πιο µετά (χρόνος). Π.χ.: Πήγαινε πιο πέρα! Με ενοχλείς! Και βάλε και τα πράγµατά σου πάρα πέρα! Επίρρηµα, τοπικό. Τα: αυτά. Π.χ.: -Νίκη, να πάρω αυτά τα βιβλία; -Πάρ τα. Αντωνυµία προσωπική, αδύνατος τύπος, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής, προσώπου γ (αυτός-ή-ό) τος τη το του της του τον την το τοι τες τα τους τους τους τους τις τα Βραδιά: η νύχτα. Π.χ.: Περνάνε ωραίες βραδιές στην Θεσσαλονίκη µε τραγούδι και χορό! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η βραδιά, -άς) η βραδιά οι βραδιές της βραδιάς των βραδιών την βραδιά τις βραδιές βραδιά βραδιές Σε: εσένα. Π.χ.: Σε αφήνω τώρα, έχω δουλειά Αντωνυµία προσωπική, αδύνατος τύπος, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής, προσώπου β (εσύ) σου σας σε σας 72
Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. ιαλέξτε από την παρένθεση την κατάλληλη λέξη και συµπληρώστε τα κενά: α) Η µεγαλύτερη πόλη και πρωτεύουσα της Βόρειας Ελλάδας είναι. (η Αλεξανδρούπολη, η Θεσσαλονίκη, η Κοµοτηνή) β) Πήγαινε λίγο πιο σε παρακαλώ!(όπου, πουθενά, πέρα) γ) Πέρασε από µένα, να δώσω το βιβλίο που µου ζήτησες.(µου, µας, σου) δ) Αγόρασα ένα καλό φόρεµα από ύφασµα.(κακό, φίνο, άσχηµο) 2. Τι λέει ο τραγουδιστής για την Μαριγούλα; α) είναι τόσο όµορφη, είναι µια β) θέλει να ακούσει γ) θέλει να πάνε βόλτα µε Γραµµατική α. Θεωρία Προσωπικές αντωνυµίες Οι προσωπικές αντωνυµίες φανερώνουν τρία πρόσωπα: εκείνον που µιλάει (πρώτο πρόσωπο) εκείνον στον οποίο µιλάει (δεύτερο πρόσωπο) εκείνον για τον οποίο γίνεται λόγος (τρίτο πρόσωπο) πρόσωπα: πρώτο (α ) δεύτερο (β ) τρίτο (γ ) ενικός αριθµός ονοµαστική εγώ εσύ αυτός - τος αυτή - τη αυτό - το γενική εµένα - µου εσένα - σου αυτού - του αυτής - της αυτού -του αιτιατική εµένα - µε εσένα σε αυτόν - τον αυτή(ν) - την αυτό - το κλητική - εσύ - - - πληθυντικός αριθµός ονοµαστική εµείς εσείς αυτοί - τοι αυτές - τες αυτά - τα γενική εµάς - µας εσάς σας αυτών - τους αυτών - τους αυτών- τους αιτιατική εµάς - µας εσάς σας αυτούς - τους αυτές - τις αυτά - τα κλητική - - - - - Οι τύποι εµένα, εσένα, αυτόν κλπ. ονοµάζονται δυνατοί τύποι της προσωπικής αντωνυµίας και τους χρησιµοποιούµε για να τονίσουµε ή να ξεχωρίσουµε κάποιον ή κάτι. Α: Ποιον θέλεις µαµά, τον Κώστα ή εµένα; 73
Β: Θέλω αυτόν, όχι εσένα. Τους µονολεκτικούς τύπους της προσωπικής αντωνυµίας (τος, τη, το, µου, σου, του κλπ.) τους ονοµάζουµε αδύνατους και τους χρησιµοποιούµε όταν δεν θέλουµε να τονίσουµε κάτι ή να το ξεχωρίσουµε από άλλο. Μου µίλησε. Σε είδα. Τον φώναξα. Πολλές φορές χρησιµοποιούµε τους αδύνατους τύπους για να αναφέρουµε ξανά ένα όνοµα που ειπώθηκε προηγουµένως. Παράδειγµα: Τον Γιάννη, τον είδα χθες. Άλλες φορές το τρίτο πρόσωπο της προσωπικής αντωνυµίας προαναγγέλλει ένα όνοµα που θα ειπωθεί. Παράδειγµα: Να την η Ελένη. Παρατήρηση: Οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυµίας ξεχωρίζουν από τα άρθρα τον, την, το, τους, τα κλπ. γιατί οι προσωπικές αντωνυµίες συνοδεύουν πάντα ρήµατα, ενώ τα άρθρα συνοδεύουν πάντα ονόµατα. 1. Α: Γιάννη, πού είναι το βιβλίο µου; (άρθρο) Β: Το διαβάζω. Το θέλεις τώρα; (αντωνυµία) 2. Α: Κοίτα! Βλέπεις τον Κώστα; (άρθρο) Β: Ναι, τον βλέπω. (αντωνυµία) 3. Α: Να σας πω τα νέα; (άρθρο) Β: Πες τα µας. (αντωνυµία) Άµεσο - Έµµεσο αντικείµενο Άµεσο λέγεται το αντικείµενο, στο οποίο µεταβαίνει άµεσα η ενέργεια του υποκειµένου του ρήµατος. Το άµεσο αντικείµενο βρίσκεται σε πτώση αιτιατική. Παράδειγµα: Η Ελένη διαβάζει το βιβλίο. Τι διαβάζει η Ελένη; Το βιβλίο. Έµµεσο λέγεται το αντικείµενο, στο οποίο µεταβαίνει έµµεσα η ενέργεια του υποκειµένου του ρήµατος. Το έµµεσο αντικείµενο βρίσκεται σε πτώση γενική (ή εµπρόθετη αιτιατική). Παράδειγµα: Η Ελένη του διαβάζει την ιστορία. Η Ελένη διαβάζει στο παιδί την ιστορία. Σε ποιον διαβάζει η Ελένη την ιστορία; Στο παιδί. β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε τις λέξεις των παρενθέσεων στον σωστό τύπο: α) Έγραψες, Κώστα; (οι ασκήσεις) β) Συναντάω κάθε πρωί και καληµερίζω. (η Μαρία, αυτή) γ) Τώρα, πάρε σου και πηγαίνετε σε. (ο αδελφός, η αυλή) δ) Μίλησες στην Ελένη; Ναι µίλησα. (αυτή) ε) Ο Παρθενώνας, ναός, αποτελεί ένα σπουδαίο µνηµείο της κλασικής εποχής. (η θεά Αθηνά) 74
2. Συµπληρώστε τα κενά µε την κατάλληλη επιλογή από την παρένθεση: α) Ο Κώστας αγοράζει κάθε µέρα. (η αθλητική εφηµερίδα, αθλητικών εφηµερίδων, αθλητική εφηµερίδα) β) Προσκάλεσα µου σπίτι για τα γενέθλιά µου.(η φίλη, οι φίλες, τις φίλες) γ) Βλέπω µου πολύ συχνά.(οι γονείς, τους γονείς, των γονιών) δ) Αγόρασα στην γιαγιά µου µία ωραία µπλούζα. άρεσε πολύ! (την, η, της) ε) Πες σου να είναι φρόνιµο.(το παιδί, του παιδιού, των παιδιών) Κείµενο Η Θεσσαλονίκη και τα τραγούδια της Ο Βασίλης Τσιτσάνης είχε πει κάποτε σε µια συνέντευξή του: «εν µπορείς να φανταστείς πόσο αγαπώ την Θεσσαλονίκη. Σ αυτή την πόλη ετοίµασα στην κατοχή ολόκληρο έργο. Ένα έργο που είχε µέσα του τον καλύτερό µου κόσµο». Και, πράγµατι, κανείς δεν µπορεί να αµφισβητήσει, πως η Θεσσαλονίκη αγαπήθηκε πολύ από πολλούς καλλιτέχνες. Μέσα από τα τραγούδια τους αποκαλύπτεται σιγά σιγά ο χαρακτήρας της. [ ] Σ αυτή την πόλη υπήρξε κάτι που τράβηξε την προσοχή, η ερωτική ατµόσφαιρα. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες γοητεύτηκαν από τις γυναίκες της και την ζωή τους, αφού ζούσαν πλούσια και ανεξάρτητα. Για παράδειγµα, η «Θεσσαλονικιά» του Γιώργου Ζαµπέτα, ένα τραγούδι για µια γυναίκα «πάππου προς πάππου Σαλονικιά» που µε την οµορφιά της (ίσως και µε το σπίτι της στην Καλαµαριά ) κατάφερε να κρατήσει τον αφηγητή κοντά της και να τον κάνει σε δυο µήνες µόνιµο κάτοικο Θεσσαλονίκης. [ ] Ένα πολύ γνωστό τραγούδι, που µιλά για περίπου επτά περιοχές της Θεσσαλονίκης -µέσα σε δώδεκα στίχους- είναι το Μπαξέ Τσιφλίκι του Βασίλη Τσιτσάνη, αφιερωµένο κι αυτό σε µια Θεσσαλονικιά, την Μαριγούλα. Ξεκινώντας από το Μπαξέ Τσιφλίκι, περνάει από το Καραµπουρνάκι -περιοχή στην Καλαµαριάκαι καταλήγει, µετά από µια βόλτα στην Άνω Πόλη, στου αλαµάγκα, όπου ήταν η ταβέρνα που έπαιζε και τραγουδούσε ο Τσιτσάνης εκείνη την περίοδο. Για το Μπαξέ Τσιφλίκι, συγκεκριµένα, γράφτηκαν και πολλά άλλα τραγούδια, λόγω των καλών αναµνήσεων, που πρόσφερε στους Θεσσαλονικείς, καθώς ήταν τόπος παραθέρισης τα καλοκαίρια. Κάθε χρόνο, ένα µεγάλο ποσοστό των κατοίκων της Θεσσαλονίκης πήγαινε εκεί και νοίκιαζε διαµερίσµατα. Τα πρωινά τους τα περνούσαν στην θάλασσα και τα βράδια διασκέδαζαν στις παραθαλάσσιες ταβέρνες και στα ρεµπετάδικα, στην άκρη της αµµουδιάς, µε προεκτάσεις που συνέχιζαν µέσα στην θάλασσα, στηριγµένες σε πασσάλους. Σήµερα, το Μπαξέ Τσιφλίκι είναι η Κοινότητα Νέων Επιβατών. (Η Θεσσαλονίκη στα τραγούδια, Πηνελόπη Στοφοροπούλου, Μαργαρίτα Χασάπη, Λιάνα Φωτιάδου, µε αλλαγές) 75
Λεξιλόγιο Κατοχή: κατάκτηση ξένης χώρας µε στρατιωτικές δυνάµεις. Π.χ.: Η κατοχή της Ελλάδας από τους Γερµανούς έγινε το 1941. Να αµφισβητήσει: να µην δεχθεί κάτι σαν βέβαιο, να το αρνηθεί. Π.χ.: Ήταν ικανός να αµφισβητεί ακόµη και µια µαθηµατική αλήθεια. Τράβηξε: προσέλκυσε, έφερε κοντά του. Π.χ.: Η θάλασσα τον είχε τραβήξει κοντά της από την παιδική του ηλικία. Όλοι περίµεναν ότι θα γινόταν ναυτικός. Γοητεύτηκαν: µαγεύτηκαν. Π.χ.: Μας γοήτεψε µε την συµπεριφορά του. Όλοι τον κοιτούσαµε µαγεµένοι! Ανεξάρτητα: ελεύθερα. Π.χ.: Πρέπει να αποφασίσεις ποια δουλειά θα κάνεις, ανεξάρτητα από το τι θέλουν οι γονείς σου. ιάλεξε αυτό που σου αρέσει περισσότερο! Κατάφερε: πέτυχε κάτι. Π.χ.: Κατάφερα τον πατέρα µου να µου αγοράσει ποδήλατο! Αφηγητή: αυτόν που αφηγείται, που λέει µια ιστορία. Π.χ.: Οι παππούδες µας είναι οι καλύτεροι αφηγητές παραµυθιών. Μόνιµο: σταθερό, αυτόν που µένει πάντα στον ίδιο τόπο ή την ίδια κατάσταση, όχι προσωρινό. Π.χ.: Είναι µόνιµος κάτοικος Αθήνας εδώ και πολλά χρόνια. Από την πρώτη στιγµή που πάτησε το πόδι του στην πόλη αυτή, την αγάπησε όσο τίποτα άλλο. Ξεκινώντας: αρχίζοντας κάτι. Π.χ.: Ξεκινήσαµε τα καλοκαιρινά µαθήµατα στο σχολείο µας. Καταλήγει: τελειώνει, φτάνει στο τέρµα. Π.χ.: εν ξέρω πού θα καταλήξει µε αυτή την συµπεριφορά. Σίγουρα όµως θα έχει προβλήµατα! Περίοδο: ορισµένο χρονικό διάστηµα, εποχή, τµήµα γραπτού λόγου. Π.χ.: Την περίοδο αυτή έχει πολλή δουλειά. εν έχει καθόλου χρόνο για ξεκούραση! Αναµνήσεων: γεγονότων και στιγµών που ξαναφέρνουµε στην µνήµη µας, που τα ξαναθυµόµαστε. Π.χ.: Έχω ωραίες αναµνήσεις από τα φοιτητικά µου χρόνια. Μακάρι να γυρνούσα πίσω τον χρόνο Θεσσαλονικείς: αυτοί που κατάγονται από την Θεσσαλονίκη ή κατοικούν σε αυτή. Π.χ.: Οι Θεσσαλονικείς έχουν µια ιδιαίτερη προφορά στην οµιλία τους. Παραθέρισης: παραµονής στην εξοχή κατά την διάρκεια του καλοκαιριού. Π.χ.: Η παραθέριση στο βουνό κάνει καλό στα παιδιά, γιατί έρχονται πολύ κοντά στην φύση. 76
Ποσοστό: µέρος ποσού που εκφράζεται σε εκατοστά ή χιλιοστά. Π.χ.: Ένα µεγάλο ποσοστό των µαθητών µαθαίνουν πολύ καλά ελληνικά. Ρεµπετάδικα: ταβέρνες όπου τραγουδούν και χορεύουν ρεµπέτικα. Π.χ.: Περάσαµε καταπληκτικά στα ρεµπετάδικα της Θεσσαλονίκης! Αµµουδιάς: παραλίας. Π.χ.: Όταν ήµασταν παιδιά, παίζαµε στην αµµουδιά ώρες ατέλειωτες. Στηριγµένες: στερεωµένες, σταθερές. Π.χ.: Ο θόρυβος που ακούσαµε ήταν από τον πίνακα! Νόµιζα ότι ήταν καλά στηριγµένος στον τοίχο Πασσάλους: ραβδιά από ξύλο ή µέταλλο που µπαίνουν όρθια στην γη ή σε άλλο µέρος (στην θάλασσα) και χρησιµοποιούνται για να στηρίξουν κάτι. Π.χ.: Στήριξα ένα νέο φυτό µε ένα πάσσαλο. Κοινότητα: σύνολο ανθρώπων που ζει σε ορισµένο τόπο, ένωση οµοεθνών ή κατοίκων µιας πόλης ή χωριού. Π.χ.: Η κοινότητα των Ελλήνων στην Αυστραλία είναι πολύ καλά οργανωµένη. Επιλέξτε την σωστή απάντηση: Άσκηση κατανόησης 1. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες γοητεύτηκαν από τις της Θεσσαλονίκης. α) γυναίκες β) γειτονιές γ) βόλτες 2. Στο τραγούδι του Γιώργου Ζαµπέτα «Θεσσαλονικιά» ο αφηγητής µένει στην Θεσσαλονίκη, γοητευµένος από µια γυναίκα. α) για λίγο β) για πάντα γ) για έναν µήνα 3. Στο τραγούδι «Μπαξέ Τσιφλίκι»ο Βασίλης Τσιτσάνης µιλάει για περίπου περιοχές της πόλης. α) επτά β) δύο γ) πέντε 4. Ένα µεγάλο ποσοστό των Θεσσαλονικιών διασκέδαζε. α) στα σπίτια β) στο βουνό γ) στα ρεµπετάδικα 5. Το Μπαξέ Τσιφλίκι ήταν ένας τόπος που οι Θεσσαλονικείς πήγαιναν. α) τα καλοκαίρια β) τον χειµώνα γ) όλο τον χρόνο 77
Παιχνιδόλεξα Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 2 3 1 1 2 Οριζόντια 1.Γεγονός που ξαναφέρνουµε στην µνήµη µας. 2.Ταβέρνα µε ρεµπέτικα. Κάθετα 1. Ελεύθερα. 2. Βαδίζω. 3. Μέρος ποσού. 2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται: 1. Αυτός που παντρεύεται. 2. Η βόλτα διαφορετικά 3. Χρονικό διάστηµα ή κοµµάτι λόγου. Γ Τ _ Π _ 78
3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται ( ο ψευτοπαλικαράς αλλιώς ): 6. 1. Σταθερός, όχι προσωρινός. 2. Μουσικό όργανο, µε τρεις χορδές και µικρές διαστάσεις. 3. Ψηλό κτίριο για την άµυνα της πόλης. 4. Πολύ όµορφη γυναίκα. 5. Παντρεύοµαι: βάζω 6. Παραµονή στην εξοχή το καλοκαίρι. 2. 1. 5. 3. 4. 4. Τραγούδια Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Θεσσαλονικιά Είχα πάει στη Θεσσαλονίκη και τριγυρνούσα στην. Ξαφνικά στο πλάι µε, είδα µια ωραία Σαλονικιά. Στίχοι: Γιώργος Ζαµπέτας Μουσική: Γιώργος Ζαµπέτας Στο Λευκό τον πήρα τα φιλιά της, είχε κι ένα σπίτι στην Καλαµαριά. Από το Βαρδάρη ήταν η µαµά της, πάππου προς πάππου Σαλονικιά. Στην Αριστοτέλους κουβέντα και στην Τσιµισκή. Από κει και πέρα παρέα και γίναµε ζευγάρι εγώ κι αυτή. Στο Λευκό τον πήρα τα φιλιά της, είχε κι ένα σπίτι στην Καλαµαριά. Από το Βαρδάρη ήταν η µαµά της, πάππου προς πάππου Σαλονικιά. Μέσα σε δυο µήνες βάλαµε, στον Άγιο ηµήτρη έγινα. Κι από Αθηναίος µέσα σε δυο µήνες, έγινα ρε µου Σαλονικιός. 79
Στο Λευκό τον πήρα τα φιλιά της, είχε κι ένα σπίτι στην Καλαµαριά. Από το Βαρδάρη ήταν η µαµά της, πάππου προς πάππου Σαλονικιά. Μπαξέ Τσιφλίκι Πάµε τσάρκα πέρα στο Μπαξέ-Τσιφλίκι, µου γλυκιά, απ τη. Στου Νικάκη τη βαρκούλα, γλυκιά µου Μαριγούλα, να παίξω. Στίχοι: Βασίλης Τσιτσάνης Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης Πάµε τσάρκα στο Καραµπουρνάκι, να πιούµε µια στο Καλαµάκι. Κι από κει στο Μπεχτσινάρι, σε φίνο ακρογιάλι, να παίξω. Πάµε τσάρκα στην Ακρόπολη, στη Βάρνα κι από κει στα κούτσουρα, στου αλαµάγκα. Μαριγώ θα τρελάνει, ν ακούσεις τον Τσιτσάνη, να παίξει. Λεξιλόγιο ενότητας Ακροθαλασσιά, η Αµµουδιά, η Αµφισβητώ Ανάµνηση, η Ανεξάρτητα Αυτός-ή-ό Αφηγητής, ο Βραδιά, η Γαµπρός, ο Γίνοµαι Γοητεύοµαι Εσύ Θεσσαλονίκη, η Θεσσαλονικιός, ο Καταλήγω Καταφέρνω Κατοχή, η Κοινότητα, η Κούκλα, η Μάγκας, ο Μόνιµος-η-ο Μπαγλαµάς, ο Ξεκινώ Παραθέριση, η Πάσσαλος, ο Πέρα Περίοδος, η Περπατάω Πιάνω (κουβέντα) Ποσοστό, το Προσπερνάω Πύργος, ο Ρεµπετάδικο, το Στεφάνι, το Στηρίζοµαι Τραβάω Τσάρκα, η Φίνος-α-ο 80