Εισαγωγή στη Βυζαντινή Λογοτεχνία Ενότητα 9: Μαρίνα Λουκάκη Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Φιλολογίας Τομέας Βυζαντινής Φιλολογίας και Λαογραφίας
Είδος στο οποίο διαπρέπουν οι Βυζαντινοί. Η λογοτεχνική επιστολή = δώρο στον παραλήπτη. Συλλογές επιστολών (επιστολάρια). Οι συγγραφείς συγκεντρώνουν τις επιστολές που στέλνουν και τις επιστολές που δέχονται. Οι επιστολές διαβάζονταν συχνά δημόσια σε συγκεντρώσεις λόγιων. 2
Τύποι επιστολών Φιλολογικές ιδιωτικές επιστολές Αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος των βυζαντινών επιστολών που έχουν σωθεί. Γράφονται με συγκεκριμένη αφορμή, εξυπηρετούν γενικά κάποιον πρακτικό σκοπό, όμως. Ο αποστολέας γράφει την επιστολή με σκοπό να γίνει γνωστή σε πολλούς και αφετέρου να ενταχθεί αργότερα σε κάποια συλλογή επιστολών (επιστολάριο). 3
Τύποι επιστολών [2] Καθαρά ιδιωτικές επιστολές Απευθύνονται σε έναν μόνο ιδιώτη αποδέκτη. γράφονται για πρακτικούς σκοπούς και σε καμιά περίπτωση ο αποστολέας δεν σκέπτεται τη δημοσίευσή τους. H διατήρηση τέτοιου είδους επιστολών οφείλεται σε σύμπτωση. Μας παραδίδονται κυρίως από παπύρους. 4
Τύποι επιστολών [3] Καθαρά Φιλολογικές επιστολές Γράφονται χωρίς συγκεκριμένη και επείγουσα αφορμή. Αποσκοπούν να διαβαστούν από πολλούς αναγνώστες, όταν αργότερα δημοσιευτούν. 5
Διάκριση καθαρά φιλολογικών επιστολών 1. Διδακτικές: Θεολογικού ή κοσμικού επιστημονικού περιεχομένου. 2. Αφιερωματικές: Προτάσσονται ενός φιλολογικού ή επιστημονικού έργου ως πρόλογος του κειμένου. (Φώτιος στη Βιβλιοθήκη του). 3. Ένθετες: Μυθιστόρημα παρεμβολή ανταλλαγής επιστολών των ερωτευμένων. 4. Στερεότυπες επιστολές: Χωρίς πραγματικά στοιχεία. Κοινότοπα επιστολογραφικά θέματα. 5. Μιμητικές επιστολές: Ο συγγραφέας προσπαθεί να μιμηθεί το ύφος και τη γλώσσα άλλων λογίων ή ακόμα και το τρόπο ομιλίας διαφόρων κοινωνικών ή επαγγελματικών ομάδων. 6
Τύποι επιστολών [4] Υπηρεσιακές επιστολές Απευθύνονται σε κάποια αρχή ή υπηρεσιακό πρόσωπο, εξυπηρετούν κυρίως πρακτικούς σκοπούς. Ο αποστολέας δεν στοχεύει να δημοσιευθούν. Αργότερα, αν το πρόσωπο υπήρξε σημαντική προσωπικότητα των γραμμάτων, πολλές από αυτές συμπεριλήφθηκαν στις συλλογές των επιστολών του. 7
Επιστολικά θέματα και μοτίβα Η φιλία. Η ψευδαίσθηση της παρουσίας του φίλου χάρη στην επιστολή. Η επιστολή ως δεύτερος πλούς ή φάρμακο που προσφέρεται για τον απόντα φίλο. Το πέταγμα της ψυχής με την βοήθεια της επιστολής, η πνευματική επικοινωνία και η ένωση των ψυχών των φίλων. Η φιλοφρόνηση του αποδέκτη με την εικόνα της άνοιξης, του χελιδονιού ή του αηδονιού. 8
Επιστολικά θέματα και μοτίβα [2] Η εκβαρβάρωση εξ αιτίας της παραμονής στην επαρχία. Τα δώρα, η ανταλλαγή φιλολογικών προϊόντων και οι αιτήσεις. Το ταχυδρομείο και οι αγγελιοφόροι. 9
Εκπρόσωποι (ενδεικτικά) Σε όλες τις εποχές πλήθος επιστολογράφοι. Πρώιμη Εποχή: Πατέρες της Εκκλησίας, Ρήτορες (π.χ. Λιβάνιος, Θεμίστιος, Προκόπιος Γάζης). Μέση περίοδος: Φώτιος, Θεόδωρος Στουδίτης, Αρέθας, Μιχαήλ Ψελλός, Ρήτορες 12 ου αι.. Ύστερη περίοδος: Γρηγόριος Κύπριος, Μάξιμος Πλανούδης, Δημήτριος Κυδώνης, Ιωσήφ Βρυέννιος. 10
ΦΩΤΙΟΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Προοίμιο Φώτιος ἠγαπημένῳ ἀδελφῷ Ταρασίῳ ἐν Κυρίῳ χαίρειν. (1.) Ἐπειδὴ τῷ τε κοινῷ τῆς πρεσβείας καὶ τῇ βασιλείῳ ψήφῳ πρεσβεύειν ἡμᾶς ἐπ Ἀσσυρίους αἱρεθέντας ᾔτησας τὰς ὑποθέσεις ἐκείνων τῶν βιβλίων, οἷς μὴ παρέτυχες ἀναγινωσκομένοις, γραφῆναί σοι, ἀδελφῶν φίλτατέ μοι, Ταράσιε, ἵν ἔχοις ἅμα μὲν τῆς διαζεύξεως ἣν βαρέως φέρεις παραμύθιον, ἅμα δὲ καὶ ὧν οὔπω εἰς ἀκοὰς ἡμῶν ἀνέγνως εἰ καὶ διατυπωτικήν τινα καὶ κοινοτέραν τὴν ἐπίγνωσιν (ταῦτα δέ ἐστι πεντεκαιδεκάτῳ μέρει τῶν τριακοσίων ἐφ ἑνὶ καὶ οὐ πλέον ἀπολείποντα, τοσαῦτα γάρ, οἶμαι, τῆς σῆς οὐ τυχόντα παρουσίας ἀναγνωσθῆναι συνέπεσεν), ὀψὲ μὲν ἴσως τοῦ σοῦ διαπύρου πόθου καὶ τῆς θερμῆς αἰτήσεως, θᾶττον δὲ ἢ ὅσα ἄν τις ἄλλος ἐλπίσειε, τυχόντες ὑπογραφέως, ὅσας αὐτῶν ἡ μνήμη διέσωζε, τὸν σὸν ὥσπερ ἀφοσιούμενοι πόθον καὶ τὴν ἀξίωσιν ἐκδεδώκαμεν. (εκδ. R. Henry, Photius Bibliothèque, I, Belles Lettres, Paris 1959). 11
Τέλος Ενότητας
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 13
Σημειώματα
Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση διαθέσιμη εδώ http://eclass.uoa.gr/courses/phil621/ 15
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών, Μαρίνα Λουκάκη 2015. Μαρίνα Λουκάκη. «Εισαγωγή στη Βυζαντινή Λογοτεχνία. Ενότητα 9:». Έκδοση: 1.0. Αθήνα 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://opencourses.uoa.gr/courses/phil2/ 16
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 17
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 18