Ύψωνας : Φύση, Περιβάλλον και Άνθρωπος Κατοικώ στο Δήμο Ύψωνα. Το σπίτι μου βρίσκεται στην περιοχή του Αγίου Σιλά, στην οδό Διαγόρα. Κοντά στο σπίτι μου υπάρχουν αρκετά παλιά σπίτια τα οποία διατηρούνται από το Δήμο. Τα σπίτια αυτά είναι κτισμένα με παραδοσιακό τρόπο. Συγκεκριμένα είναι κτισμένα από πέτρες και έχουν καμάρες στο εσωτερικό. Οι γονείς μου δεν κατάγονται από τον Ύψωνα, αλλά η μητέρα μου σε μικρή ηλικία μετακόμισε στον Ύψωνα. Έτσι τόσο εγώ, όσο και τα αδέλφια μου γεννηθήκαμε εδώ. Είμαι μαθήτρια της Β Λυκείου και φοιτώ στο Περιφερειακό Λύκειο Αποστόλου Λουκά Κολοσσίου, που βρίσκεται οριακά στα σύνορα Ύψωνα Κολοσσίου. Ο Ύψωνας βρίσκεται στα δυτικά της επαρχίας Λεμεσού, σε απόσταση μόλις εφτά χιλιομέτρων από το κέντρο της πόλης. Το όνομα «Ύψωνας», όπως αναφέρουν αρχαίες χειρόγραφες πηγές, το απέκτησε λόγω του ότι στην περιοχή υπήρχε αρκετός γύψος. Από τον Ιανουάριο του 2012, μετά από δημοψήφισμα των κατοίκων, ο Ύψωνας έγινε ένας από τους ανεξάρτητους Δήμους της Επαρχίας Λεμεσού. Το νότιο μέρος του υπάγεται στα διοικητικά όρια της βρετανικής στρατιωτικής βάσης Ακρωτηρίου Επισκοπής. Βρίσκεται κτισμένος σε μέσο υψόμετρο 90 μέτρων και έχει κλίση από τα βόρεια ( 476 μέτρα) προς τα νότια (90 μέτρα). Ο Ύψωνας, παρόλο που υπήρχε από τα πολύ παλιά χρόνια, ως κοινότητα ανακηρύχτηκε το 1910. Χωρίζεται σε μικρότερες περιοχές : τον Άγιο Σιλά, την Ανθούπολη, την Υψούπολη και τον Ύψωνα. Από συγκοινωνιακής άποψης ο Ύψωνας βρίσκεται δίπλα στην κύρια οδική αρτηρία Λεμεσού Πάφου. Στα ανατολικά συνδέεται με την πόλη της Λεμεσού και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Κολόσσι. Συνδέεται επίσης στα βορειοδυτικά με το Φράγμα του Κούρρη. Πολλοί θεωρούν ότι ο Ύψωνας δημιουργήθηκε κατά τα νεότερα χρόνια από κατοίκους άλλων χωριών αλλά δεν είναι ακριβώς έτσι. Ως οικισμός ο Ύψωνας υπήρχε από το Μεσαίωνα. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι το όνομα του χωριού αναφέρεται σε πολλούς παλιούς χάρτες με το όνομα «Ipsonas». Σύμφωνα με αναφορές το χωριό είχε καταστραφεί το 1426, όταν οι Μαμελούκοι της Αιγύπτου εισέβαλαν στην Κύπρο, από τον κόλπο της Αυδήμου και βάδισαν προς τη Λεμεσό, την οποία κατέλαβαν. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι καταστράφηκε το 1570, με την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο, όταν αποβιβάστηκαν στη Λεμεσό, την οποία λεηλάτησαν. Το κλίμα του Ύψωνα μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε ως ήπιο, μια και κατά τη διάρκεια του χειμώνα και του καλοκαιριού, δεν υπάρχουν ακραίες θερμοκρασίες. Σύμφωνα με τις μελέτες, ο Ύψωνας δέχεται μέση βροχόπτωση γύρω στα 440 χιλιοστόμετρα. Λόγω αυτού του κλίματος, οι κάτοικοι μπόρεσαν να καλλιεργήσουν τα δικά τους προϊόντα. Γύρω στο 1880, λόγω της εύφορης γης, στον Ύψωνα είχαν τα αγροτεμάχια τους οι κάτοικοι της Λόφου. Έτσι ευδοκίμησαν οι ελιές, οι αμυγδαλιές, οι χαρουπιές, τα αμπέλια, τα εσπεριδοειδή και άλλα καρποφόρα δέντρα. Οι χαρουπιές, παρόλο που δεν 1
χρησιμοποιούνται για τη διατροφή των ανθρώπων, τα χαρούπια αποτελούσαν τον «μαύρο χρυσό» της εποχής. Σήμερα στον Ύψωνα, λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης, υπάρχουν αρκετά εσπεριδοειδή, χαρουπιές και αμυγδαλιές, αλλά ελάχιστα αμπέλια και λίγες καλλιέργειες με ελιές. Ο Ύψωνας έχει θεαματική πληθυσμιακή αύξηση από τον περασμένο αιώνα μέχρι σήμερα. Το 1881 αριθμούσε μόνο τρεις κατοίκους και οι οποίοι το 1891 αυξήθηκαν σε τέσσερις. Το 1921 ο πληθυσμός ανήλθε στους 167 και από τότε ο πληθυσμός αυξάνεται σταδιακά. Σήμερα ο Ύψωνας αριθμεί περίπου 12 χιλιάδες κατοίκους. Αυτή η αύξηση προέκυψε μετά την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974, όταν χιλιάδες κάτοικοι της κατεχόμενης Κύπρου αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να μετακινηθούν στη ελεύθερη περιοχή της Κύπρου. Η αύξηση του πληθυσμού οφείλεται και στην αστυφιλία που ανάγκασε πολλούς ανθρώπους να εγκατασταθούν σε χώρους κοντά στις πόλεις. Στον Ύψωνα εγκαταστάθηκαν κυρίως κάτοικοι της Λόφου, που είχαν κτήματα στον Ύψωνα. Επίσης η αύξηση του πληθυσμού οφείλεται στη μικρή απόσταση του Δήμου από το κέντρο της Λεμεσού, στην πολύ καλή οδική του σύνδεση και στις προσοδοφόρες γεωργικές του εκμεταλλεύσεις. Σήμερα ο Ύψωνας έχει μια ανθηρή βιομηχανική ανάπτυξη. Ο αριθμός των ατόμων που εργάζονται στη βιομηχανία είναι ο τέταρτος μεγαλύτερος της επαρχίας Λεμεσού. Μάλιστα ο Ύψωνας έχει δύο βιομηχανικές περιοχές και μία βιοτεχνική. Τα κυριότερα είδη της βιομηχανίας που λειτουργούν στην περιοχή είναι η αλλαντοποιία, η τυροκομία, τα ξυλουργεία, επεξεργασία μετάλλου και επινικέλωσης. Επίσης ανάπτυξη δέχτηκαν και άλλοι τομείς όπως κατασκευής ψυγείων και ξύλινων επίπλων, οι τσιμεντόλιθοι καθώς και η συσκευασία γεωργικών προϊόντων. Ο ενεργός πληθυσμός, εκτός από τη βιοτεχνία, τη γεωργία και την πολύ περιορισμένη κτηνοτροφία, απασχολείται και σε άλλους τομείς απασχόλησης όπως στον τομέα των ξενοδοχείων, των εστιατορίων, του εμπορίου, των μεταφορών και των υπηρεσιών. Στον Ύψωνα σήμερα υπάρχουν τρεις εκκλησίες: η μία είναι του 19 ου αιώνα, η μία του 20 ου αιώνα ενώ η τελευταία μόλις κτίστηκε. Η αρχαιότερη εκκλησία που υπάρχει στον Ύψωνα είναι αυτή της Παναγίας της Χρυσοπολίτισσας. Το κτίσιμό της άρχισε γύρω στο 1839 και ολοκληρώθηκε το 1864. Όταν άρχισε η ανέγερσή της, ήταν κτισμένη ανάμεσα σε κάμπους. Σήμερα η περιοχή γύρω από την εκκλησία έχει γεμίσει με σπίτια. Αρχιτεκτονικά είναι γοτθικού ρυθμού. Η αφιερωμένη εικόνα της Παναγίας της Χρυσοπολίτισσας χρονολογείται από το 1864 και φυλάγεται στο εικονοστάσι. Ο ναός είναι αρκετά μεγάλος και μπορεί να φιλοξενήσει μέχρι και 600 πιστούς. Γιορτάζεται στις 15 Αυγούστου. 2
Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Φτωχού βρίσκεται στο νοτιοδυτικό μέρος του Δήμου. Στην τοποθεσία που βρίσκεται σήμερα η εκκλησία υπήρχε ένα μικρό εκκλησάκι το οποίο καταστράφηκε αρχές του 19 ου αιώνα. Οι κάτοικοι με δικές τους δαπάνες άρχισαν το κτίσιμο της εκκλησίας το 1950, το οποίο ολοκληρώθηκε 10 χρόνια αργότερα. Ο ναός είναι κτισμένος μετά τρούλου και είναι βασιλικού ρυθμού. Είναι σχετικά μεγάλος και έχει τη δυνατότητα να φιλοξενήσει 300-350 πιστούς. Από το 1985 όταν η κοινότητα μεγάλωσε, η εκκλησία άρχισε να λειτουργεί κανονικά και καθημερινά. Η μέρα της γιορτής του Αγίου, στις 23 Απριλίου, δεν γιορτάζεται λόγω του Πάσχα. Γιορτάζεται όμως πανηγυρικά με λιτάνευση της Αγίας εικόνας του Αγίου Γεωργίου του Φτωχού, την Κυριακή του Θωμά. Η πιο καινούρια εκκλησία είναι αυτή του Αγίου Σάββα. Το κτίσιμο της εκκλησίας αυτής θεωρήθηκε επιτακτική ανάγκη αφού η κοινότητα αυξήθηκε πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια. Η εκκλησία αφιερώθηκε στον Άγιο Σάββα έπειτα από προτροπή του Μητροπολίτη, αφού σ ολόκληρη την Κύπρο υπάρχουν μονάχα δύο μικρά εκκλησάκια, το ένα στην Λευκωσία και το άλλο στην Πάφο. Ένα μέρος της γης που είναι κτισμένη η εκκλησία δωρήθηκε από ένα συγχωριανό μας που είναι μοναχός και ονομάζεται Σάββας και ο πατέρας του Συμεών, ονόματα Σέρβων αγίων. Έτσι μετά από εισήγηση του μοναχού και έγκριση του Μητροπολίτη η εκκλησία είναι αφιερωμένη στον Άγιο Σάββα και στον Άγιο Σάββα της Σερβίας. Γι αυτό το λόγο η εκκλησία εορτάζει τρεις φορές τον χρόνο, στις 5 Δεκεμβρίου, στις 7 Απριλίου και στις 14 Ιανουαρίου. Επίσης, στον Ύψωνα υπάρχουν 3 εξωκλήσια. Στα Βόρεια του Δήμου στην τοποθεσία του Αγίου Σιλά βρίσκεται το εξωκλήσι που είναι αφιερωμένο στον Άγιo Γεώργιο του Βικλιού. Είναι φτωχικό και πετρόκτιστο. Συνήθως το λειτουργούν μία φορά το χρόνο, στις 3 Νοεμβρίου. Το άλλο εξωκλήσι βρίσκεται στα δυτικά του Ύψωνα, στην περιοχή Πραστειά και είναι αφιερωμένο στον Άγιο Βηχιανό. Το εξωκλήσι αυτό κτίστηκε το 1969 με δαπάνες των χωριανών. Είναι γοτθικού ρυθμού και μπορεί να φιλοξενήσει 50-60 πιστούς. Στο εξωκλήσι υπάρχει μια πρόσφατη αγιογραφία όπου φαίνεται ο Άγιος Βηχιανός να θεραπεύει ένα παιδί που υπέφερε από άσθμα. Λόγω αυτού του θαύματος και του έντονου βήχα του παιδιού, δόθηκε αυτό το όνομα στο εκκλησάκι. Ο Άγιος γιορτάζει στις 11 Δεκεμβρίου με λιτάνευση της αγίας εικόνας του. 3
Το τρίτο εξωκλήσι είναι στο δυτικό μέρος του Ύψωνα και είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ραφαήλ. Το κτίσιμο άρχισε το 1995 και αρχιτεκτονικά είναι σταυροειδούς ρυθμού μετά τρούλου. Έχει την άνεση να φιλοξενήσει περίπου 100 πιστούς. Γιορτάζει κάθε Τρίτη του Πάσχα πανηγυρικά με λιτάνευση της Αγίας εικόνας του Αγίου Ραφαήλ, της Αγίας Ειρήνης και του Αγίου Νικολάου. Αξίζει να σημειωθεί ότι στον Ύψωνα, έξω από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Φτωχού, υπάρχει και ένα μνημείο ενός στρατιώτη εις μνήμη όλων των ηρώων και αγνοούμενων του Ύψωνα. Ο Δήμος του Ύψωνα προσπαθεί με πολλούς τρόπους να αναπτύξει την κοινωνική και πολιτιστική ζωή του τόπου. Επιπρόσθετα στο Δήμο μας υπάρχουν δύο σύλλογοι. Ο ένας ονομάζεται Διγενής Ακρίτας και ο άλλος Αθλητική Ποδοσφαιρική Ένωση Ύψωνα (Α.Π.Ε.Υ.). Χορευτικό Συγκρότημα Ερωτόκριτος Υπάρχει επίσης το χορευτικό συγκρότημα «Ερωτόκριτος», στο οποίο συμμετέχουν άτομα όλων των ηλικιών και μαζί με τη χορωδία του Δήμου δίνουν το παρόν τους σε κάθε κοινωνική εκδήλωση του Δήμου. Όλα τα νεαρά άτομα στον Ύψωνα έχουν την ευκαιρία να απασχοληθούν στο Πολυδύναμο Κέντρο Νεολαίας Ύψωνα (ΠΟ.ΚΕ.Ν.Υ.). Σε αυτό, όλα τα παιδιά και οι έφηβοι, μπορούν να ασχοληθούν με διάφορα αθλήματα, να πάνε εκδρομές ή να περάσουν ευχάριστα την ώρα τους στην καφετέρια που διαθέτει το κέντρο. Εγκαταστάσεις Προσκοπικού Σώματος Στο προσκοπικό σώμα που επίσης λειτουργεί στον Ύψωνα, έχουν την ευκαιρία να συμμετάσχουν όλα τα παιδιά και οι έφηβοι του Δήμου μας. Ο Ύψωνας έχει ποδοσφαιρική ομάδα, την Ένωση Νέων Ύψωνα (Ε.Ν.Υ.), όπου πολλά παιδιά έχουν την ευκαιρία να προπονηθούν στο αγαπημένο τους άθλημα, το ποδόσφαιρο. Σήμερα λόγω της αύξησης του πληθυσμού και συνεπώς των παιδιών, δημιουργήθηκαν πάρα πολλά πάρκα στο Δήμο μας. Ένα από τα μεγαλύτερα πάρκα είναι το «Πάρκο της ελιάς» που βρίσκεται στην περιοχή του Αγίου Σιλά. Ακόμα ένα μεγάλο πάρκο είναι το πάρκο στην περιοχή της Υψούπολης. 4
Εκεί μάλιστα υπάρχει και καφετέρια όπου συχνάζουν πολλοί νέοι κυρίως το καλοκαίρι. Εκτός από τα δύο μεγάλα πάρκα, υπάρχουν μικρά πάρκα σχεδόν σε κάθε γειτονιά. Έτσι κάθε παιδί έχει την ευκαιρία να παίζει με τους φίλους του ασφαλισμένα κοντά στο σπίτι του. Στα πλαίσια της ανάπτυξης του Δήμου Ύψωνα πολλά έργα κατασκευάστηκαν ενώ πολλά άλλα είναι υπό κατασκευή. Λόγω της ανάπτυξης του πληθυσμού, ο Ύψωνας έχει ήδη τρία δημόσια δημοτικά σχολεία, δύο νηπιαγωγεία και ένα Γυμνάσιο. Ένα από τα σημαντικότερα έργα που βρίσκονται υπό κατασκευή είναι το Δημοτικό Μέγαρο που προβλέπεται να ολοκληρωθεί το καλοκαίρι του 2014. Σε αυτό θα μετακομίσουν όλες οι υπηρεσίες του Δήμου ώστε να υπάρξει εύρυθμη λειτουργία της δημοτικής υπηρεσίας και καλύτερη εξυπηρέτηση. Σήμερα ο Ύψωνας ακολουθεί μια σταθερή οικονομική και πληθυσμιακή ανάπτυξη. Επεκτείνεται τόσο κατά μήκος του δρόμου Λεμεσού Ύψωνα όσο και γύρω από τον οικισμό. Έχει μετατραπεί σε μια μοντέρνα κοινότητα και προσπαθεί τα λίγα παραδοσιακά σπίτια που έχει να τα διατηρήσει για να θυμίζουν στους κατοίκους και τους επισκέπτες την μακρόχρονη ιστορία του. Μαθήτρια Οικονομίδου Ευρυδίκη, Β Λυκείου (Τμήμα Β5) 5