OIKOYMENIKOΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΝ ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΠΕΤΡΑΣ ΚΑΙ ΧΕΡΡΟΝΗΣΟΥ

OIKOYMENIKOΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΝ ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΠΕΤΡΑΣ ΚΑΙ ΧΕΡΡΟΝΗΣΟΥ Ἀναμνηστική Ἔκδοσις ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΕΠΙΣΚΟΠΟ ΠΕΤΡΑΣ & ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΚΡΗΤΗΣ ΤΙΤΟ ΖΩΓΡΑΦΙΔΗ ΝΕΑΠΟΛΗ, 9 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2009 ΝΕΑΠΟΛΗ 2009

Πρόλογος Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πέτρας & Χερρονήσου κ.κ. Νεκταρίου Ἡπροσωπικότητα τοῦ Ἐπισκόπου Πέτρας καί μετέπειτα Μητροπολίτου Κρήτης κυροῦ Τίτου Ζωγραφίδου ἦταν μεγάλη καί ἡ ἱστορία τῆς Κρήτης πολύ θετικά, δίκαια ἔχει ἀποτιμήσει τήν προσφορά του στήν Ἐκκλησία καί στό Γένος. Ὁ Ἐπίσκοπος Πέτρας Τῖτος ἀναδείχθηκε ὁ ἐκκλησιαστικός Βενιζέλος τῆς Κρήτης. Εἶχε πολλά χαρίσματα, δυναμισμό, ἀγωνιστικό φρόνημα. Ἦταν ρηξικέλευθος, πρωτοπόρος σέ καλά καί ὠ- φέλιμα ἔργα, ἐκκλησιαστικά, κοινωνικά, ἐκπαιδευτικά. Ἦταν τό πρόσωπο ἐκεῖνο πού συνήγειρε τά πλήθη, πού ἤλκυε εἰς Χριστόν τούς ἀνθρώπους, πού εἶχε ὁράματα καί ἐνέπνεε ἐλπίδες, πού δημιούργησε σχολή ἐκκλησιαστικῆς συνοδικῆς διαγνώμης. Ὁ Ἐπίσκοπος Τῖτος Ζωγραφίδης μέσα στήν καρδιά του, στόν γυλιό τῆς στρατείας του εἶχε τόν Χριστό καί τήν Κρήτη, τήν Ἑλλάδα ἑνωμένα μαζί. Παράλληλα ἔβλεπε τήν Κρήτη καί τήν Ἐκκλησία της ἄρρηκτα συνδεδεμένη μέ τήν Μητέρα Ἐκκλησία, τήν εὐσεβῆ πηγή καί τροφό τοῦ Γένους μας. Γι αὐτό καί οἱ ἀγῶνες του, οἱ πόθοι του, νά παραμείνει ἐσαεί ἡ Κρήτη στόν κορμό τῶν Ἐπαρχιῶν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου δικαιώθηκαν καί συνεχῶς δικαιώνονται. Ὁ Ἐπίσκοπος Τῖτος Ζωγραφίδης πέραν ἀπό θεματοφύλακας τῆς εὐσέβειας, τῆς λεβεντιᾶς, τῆς ἰδιοπροσωπίας τοῦ κρητικοῦ λαοῦ καί ἐκφραστής τῶν πόθων του γιά τήν ἕνωση μέ τήν μητέρα Ἑλλάδα, ὑπῆρξε συνοδοιπόρος στά ὁράματα τοῦ Ἐθνάρχου Ἐλευθερίου Βενιζέλου, στούς ἀγῶνες του, στίς συμφωνίες του, γιά μία Ἑλλάδα μεγάλη καί ἰσχυρή, ἀλλά καί συμμέτοχος στίς τραγωδίες, στίς δοκιμασίες τῆς ἑλληνικῆς φυλῆς. Ὁ Ἐλευθέριος Βενιζέλος τόν ἐκτιμοῦσε βαθύτατα. Εἶχε μάλιστα κάνει γι αὐτόν μεγαλύτερες προβλέψεις. Ὁ Ἐπίσκοπος Τῖτος Ζωγραφίδης ἦταν ὁ κυριότερος ἐκφραστής ἐνός ἐθναρχικοῦ ἐκκλησιαστικοῦ πνεύματος στήν Κρήτη καί γενικότερα. Θεωρεῖται ἀπό τούς Ἱεράρχες πού, χωρίς φόβο

καί ἐσωστρέφεια, σφράγισαν τήν πορεία τῆς Κρήτης στό ἐθνικό καί τό ἐκκλησιαστικό της παρόν καί μέλλον. Γι αὐτό καί δίκαια τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο καί ἡ τότε Κυβέρνηση τόν ἐπέλεξαν νά μετέχει εὐρύτερα σέ ἐπιτροπές πού ἀφοροῦσαν τήν ταυτότητα, τό καθεστώς τοῦ τόπου, τῆς Ἐκκλησίας καί τό μέλλον τῶν Ἐπαρχιῶν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου στήν ἑλληνική ἐπικράτεια. Ὁ Ἐπίσκοπος Τῖτος Ζωγραφίδης στό λαό μας ἦταν ὁ αὐστηρός, ὁ ἐκρηκτικός Δεσπότης, ὁ δυναμικός ἄνθρωπος, ὁ πατριώτης, ὁ Ἐπίσκοπος τῆς ἰσχυρῆς ἐπιβολῆς τοῦ κύρους καί τῆς διπλωματικῆς εὐστροφίας. Ἡ Μητρόπολή μας σφραγίσθηκε ἀπό τήν τριακονταετῆ καλλίκαρπη ποιμαντορία του, πού ἦταν καί τά καλύτερα χρόνια της ἀρχιερατείας του. Οἰκοδόμησε Ναούς, συγκρότησε Μονές, συνέβαλε νά κτισθοῦν σχολεῖα, ὑπῆρξε συνεργάτης σέ ἔργα κοινῆς ὠφέλειας. Ἀκόμη καί σήμερα στά εὐλογημένα χωριά μας οἱ μεγαλύτεροι στήν ἡλικία λένε «ὁ ἀνεπανάληπτος Τῖτος Ζωγραφίδης, ὁ Ἐπίσκοπος τῆς θυσίας,τῆς προσφορᾶς καί τῆς τόλμης». Ὁ Ἐπίσκοπος Τῖτος Ζωγραφίδης παρέλαβε τό νέο Μητροπολιτικό Ναό τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου σχεδόν στά θεμέλιά του. Τόν εἶχε θεμελιώσει τό ἔτος 1889 ὁ ἡγιασμένος Ἐπίσκοπος Μελέτιος Χλαπουτάκης. Ὁ Μελέτιος λίγο μετά τή θεμελίωση κοιμήθηκε καί ἡ οἰκοδομή εἶχε φτάσει μόλις ἕνα μέτρο πάνω ἀπό τήν ἐπιφάνεια τοῦ ἐδάφους. Τριάντα χρόνια ὁ Τῖτος οἰκοδομοῦσε τή Μεγάλη Παναγία. Τό ἔργο ἦταν δύσκολο, μεγάλο, δέν ὑπῆρχαν οἱ εὐκολίες πού ὑπάρχουν σήμερα. Ἡ Νεάπολη ἦταν μικρή, νέα πόλη καί οἱ τραγωδίες τῶν ἐπαναστάσεων δέν ἄφηναν οἰκονομικά περιθώρια γιά τή στήριξη τοῦ ἔργου. Ὅμως παρά τά οἰκονομικά προβλήματα, τά ἔντονα πολιτικά πάθη, τούς πειρασμούς πού ἔχει ἕνα τέτοιο ἔργο, ἐκεῖνος κατόρθωσε νά τό φέρει σέ πέρας. Ἐκεῖ, σ αὐτόν τό Ναό ὁ Ἐπίσκοπος Τῖτος στέγασε τά μεγάλα ὁράματα τῆς Ἐκκλησίας του. Γιατί τό ἔργο αὐτό εἶναι μεγάλο σέ μέγεθος καί σέ συμβολισμούς. Γι αὐτό καί ὁ λαός μας τήν ὀ- νόμασε Μεγάλη Παναγία γιά τήν ἱστορία της, γιά τά θαύματά της, Μεγάλη γιά τήν προστασία της. Οἰκοδομήθηκε ἐκεῖ, δίπλα σέ μιά παλαιά τρίκλιτη Ἐκκλησία πού ἦταν ἡ Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή Μονή τῆς Μεγάλης Παναγίας. Ὅταν ἐξελέγη ὁ Τῖτος Μητροπολίτης Κρήτης ὑπολειπόταν νά γίνουν τά ἐπιχρίσματα καί τό δάπεδο τοῦ Ναοῦ. Τό ἔργο αὐτό ἀνέλαβε νά φέρει σέ πέρας ὁ νέος Ἐπίσκοπος Πέτρας Διονύσιος Μαραγκουδάκης, ὁ ὁποῖος τέλεσε καί τά Ἐγκαίνια τοῦ περίλαμπρου Ἱεροῦ Ναοῦ τήν 27ην Σεπτεμβρίου 1927.

Ἡ Μεγάλη Παναγία εἶναι κυρίως ἔργο τοῦ Ἐπισκόπου Πέτρας Τίτου Ζωγραφίδου. Ὅλοι τό γνωρίζουν, ὅλοι τό ὁμολογοῦν. Εἶναι λοιπόν ἄξιον καί δίκαιον νά μνημειωθεῖ ἡ προσφορά του. Ἄ- ξιον καί δίκαιον νά τιμηθεῖ ἡ μνήμη του. Θελήσαμε νά στήσουμε στόν προαύλιο χῶρο τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τήν προτομή του ἀπό εὐγνωμοσύνη στή μνήμη του. Τήν σκέψη μας αὐτή τήν ἀγκάλιασε ὁλοπρόθυμα ὁ εὐπατρίδης Τῖτος Κούνδουρος, ἀνεψιός τοῦ τιμωμένου Ἐπισκόπου, ὁ ὁποῖος ἀνέλαβε τήν φιλοτέχνηση τῆς προτομῆς του καί τήν κάλυψη τῆς δαπάνης. Τόν εὐχαριστοῦμε θερμά γι αὐτό. Εὐχαριστοῦμε ἐπίσης τόν κ. Δημήτριο Σάββα, Προϊστάμενο τῆς Βικελαῖας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ἡρακλείου, ὁ ὁποῖος συνέγραψε τήν ἐπετειακή ἔκδοση γιά τήν προσωπικότητα τοῦ Μητροπολίτου Τίτου. Εἴμαστε βέβαιοι ὅτι ὅλοι ἐδῶ στή μητροπολιτική μας περιφέρεια θεωροῦν ὅτι ἡ ἀπόφασή μας καί ἡ πράξη μας αὐτή νά τιμήσουμε τήν προσωπικότητα ἑνός διακεκριμένου Ἐπισκόπου τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας, ἦταν ἐπιβεβλημένη καί δίκαιη. Εὐχαριστοῦμε τό Θεό πού μᾶς ἀξίωσε νά πραγματοποιήσουμε αὐτό τό ἔργο. Ἡ ἀναμνηστική αὐτή ἔκδοση πού ἔχετε στά χέρια σας, περιλαμβάνει φωτογραφικό ὑλικό καί τίς ὁμιλίες πού ἐκφωνήθηκαν στήν τιμητική ἐκδήλωση πού πραγματοποιήθηκε στή Νεάπολη στίς 9 Αὐγούστου 2009, γιά τόν Ἐπίσκοπο Πέτρας καί μετέπειτα Μητροπολίτη Κρήτης κυρό Τῖτο Ζωγραφίδη, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε τετιμημένος προκάτοχός μας καί μεγάλος εὐεργέτης τοῦ τόπου μας, ἐπί τῇ συμπληρώσει ἑκατόν πενήντα ἐτῶν ἀπό τήν γέννησή του καί ἑκατόν εἴκοσι ἐτῶν ἀπό τήν ἐκλογή του ὡς Ἐπισκόπου Πέτρας. Ἄς εἶναι ἡ μνήμη του αἰωνία! Νεάπολη, Σεπτέμβριος 2009

Xαριστήριος Λόγος τοῦ κ. Τίτου Ρ. Κούνδουρου (Ἀντιπροέδρου ἐπί τιμῇ τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας) γιά τόν ἀείμνηστο Ἐπίσκοπο Πέτρας καί Μητροπολίτη Κρήτης κυρό Τῖτο Ζωγραφίδη Σεβασμιώτατε Ἐκπρόσωπε τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου, Σεβασμιώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Κρήτης, Σεβασμιώτατοι, Ἐντιμώτατοι ἄρχοντες, Κυρίες, δεσποινίδες καὶ κύριοι, Τιμοῦμε σήμερα τὴν ἱερὴ μνήμη ἑνὸς σπουδαίου Ἱεράρχου, τοῦ ἀοίδιμου Ἐπισκόπου Πέτρας καὶ μετέπειτα Μητροπολίτου Κρήτης κυροῦ Τίτου Ζωγραφίδου, μὲ τὴ συμπλήρωση 10 χρόνων ἀπὸ τὴ γέννησή του καὶ 120 χρόνων ἀπὸ τὴν ἐνθρόνισή του στὴν Ἐπισκοπὴ Πέτρας. Ὁ τιμώμενος ὑπῆρξεν ἄξιο τέκνο τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς Πατρίδας μας, σεβαστὸς καὶ γαλήνιος ἀλλὰ καὶ αὐστηρὸς Ποιμενάρχης, μεγαλοπρεπὴς καὶ ἐπιβλητικὸς στὴν ἐμφάνιση, μὲ εὐρύτατη παιδεία καὶ σπάνια εὐγλωττία, στοχεύοντας πάντα στὸ ἐθνικὰ καὶ πνευματικὰ ὠφέλιμο γιὰ τὸν τόπο καὶ τὸν λαὸ τοῦ Θεοῦ. Ἀλλὰ καὶ φλογερὸς πατριώτης, ποὺ ἕνωνε καὶ ἐνθάρρυνε τοὺς ἀγωνιζομένους, πρωτοστατώντας στὸν ἀγώνα κατὰ τῶν Ὀθωμανῶν κατακτητῶν γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς πατρίδας. Ὁ Λεωνίδας Ζωγραφίδης, ὅπως ἦταν τὸ κοσμικό του ὄνομα, γεννήθηκε στὶς 23 Δεκεμβρίου 189 στὴ Γαλύφα Ἡρακλείου, ἀπὸ πατέρα ἱερέα. Μετὰ τὶς πρῶτες ἐγκύκλιες σπουδὲς κατατάχθηκε τὸ 1878 ὡς δόκιμος μοναχὸς μὲ τὸ ὄνομα Τῖτος στὴ Μονὴ Ἀγκαράθου, ὅπου καὶ χειροτονήθηκε διάκονος. Σπούδασε μὲ ὑποτροφία τῆς Χριστιανικῆς Δημογεροντίας Ἡρακλείου στὴν Ἱερὰ Θεολογικὴ Σχολὴ τῆς Χάλκης, τὴν ὁποία καὶ τελείωσε ἀριστοῦχος τὸ 188. Ὅταν ἐπέστρεψε στὴν 7

Κρήτη, διορίστηκε σχολάρχης καὶ δίδαξε στὴν Ἑλληνικὴ Σχολὴ τοῦ Χριστοῦ Πεδιάδος, ἐπιδείξας μεγάλη ἐπιμέλεια καὶ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον μὲ τὴ δημιουργία αἰθουσῶν διδασκαλίας καὶ ξενώνων γιὰ τὴ διαμονὴ τῶν μαθητῶν. Σὲ ἡλικία μόλις 30 ἐτῶν ἐξελέγη Ἐπίσκοπος Πέτρας, διαδεχθεῖς τὸν Μελέτιο Χλαπουτάκη. Χειροτονήθηκε Ἀρχιερέας στὶς 23 Δεκεμβρίου 1889, ἡμέρα τῶν γενεθλίων του. Τὸ ποιμαντικό του ἔργο στὴν Ἐπισκοπὴ Πέτρας, ἐπὶ 33 χρόνια, ὑπῆρξε ἐκτεταμένο καὶ διαρκές. Μὲ ἀκλόνητη πίστη καὶ εὐλάβεια πρὸς τὴν Θεοτόκο, ἀλλὰ καὶ ἀνυπέρβλητο ζῆλο, ὁ δραστήριος, ὁ ἀκαταπόνητος Ἱεράρχης κατόρθωσε, ἐν μέσῳ τῶν δυσχερέστατων συνθηκῶν τῆς ταραγμένης ἐκείνης ἐποχῆς, νὰ οἰκοδομήσει περικαλλῆ Ναό, ἀφιερωμένο στὴ Μητέρα καὶ Προστάτιδα ὅλων τῶν χριστιανῶν, τὴ «Μεγάλη Παναγία». Ἔτσι, ὁ εὐσεβὴς Ποιμενάρχης ἐπετέλεσε πραγματικὸ ἄθλο, εἶδε τὸ ὅραμά του νὰ γίνεται πραγματικότητα καὶ προσέφερε στοὺς χριστιανοὺς ζηλευτὸ τόπο προσευχῆς, μέγα καὶ παρήγορο καταφύγιο. Καὶ τὸ ἔργο τοῦτο, ἂν καὶ ὄχι τὸ μόνο, τὸν καταξιώνει καὶ δικαιολογεῖ ἀπόλυτα τὴν τιμὴ ποὺ τοῦ ἀποδίδεται σήμερα. Ὁ ἐπίσκοπος Τῖτος διετέλεσε Πρόεδρος τῆς Χριστιανικῆς Δημογεροντίας Λασιθίου, ἐπιδείξας πλούσιο ἔργο. Μερίμνησε γιὰ τὴν ἠθικὴ ἀνάπτυξη καὶ προαγωγὴ τοῦ μοναχισμοῦ. Θεωροῦσε, ὅπως ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, πὼς μόνο μέσα ἀπὸ τὴν παιδεία διαπλάθεται ὁ ὁλοκληρωμένος ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος γνωρίζει σωστὰ τὴν πίστη του, ἀλλὰ καὶ ἀγαπάει οὐσιαστικὰ τὴν πατρίδα του. Ἔτσι, μερίμνησε γιὰ τὴν ἵδρυση σχολείων καὶ ἐπέβλεπε ὁ ἴδιος τὴ λειτουργία τῶν ἐκπαιδευτικῶν ἱδρυμάτων. Δὲν παρέλειπε, ἄλλωστε, καὶ τὸ κήρυγμα, μιλώντας πραγματικὰ στὴν ψυχὴ τῶν ἀκροατῶν του μὲ τὴν εὐφράδεια καὶ τὸ ἀπέριττο ὕφος του, ἀνυψώνοντας πνευματικὰ τοὺς χριστιανούς. Ὁ Τῖτος, ὡς ἀπόφοιτος τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης ἀλλὰ καὶ ὡς νέος στὴν ἡλικία, ἀφοῦ κατὰ τὸ ξέσπασμα τῆς τελευταίας Ἐπανάστασης τοῦ 1897 δὲν εἶναι κὰν σαράντα ἐτῶν, ἀνα- 8

λαμβάνει ἐπαναστατικὲς πρωτοβουλίες καὶ ἐκφράζει ξεκάθαρα μίαν ἐθνικὴ ἰδεολογία μὲ διάφανη στρατηγική: τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Κρήτης καὶ τὴν ἕνωσή της μὲ τὸ ἐθνικὸ κέντρο. Δὲν μπορεῖ νὰ μείνει ἀμέτοχος στὶς προσπάθειες τοῦ λαοῦ γιὰ τὴν ἀποτίναξη τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ. Συμμετέχει ἐνεργὰ καὶ μπαίνει κυριολεκτικά, καὶ ἔνοπλος ἀκόμη, στὴν πρώτη γραμμή, ἐνδυναμώνοντας τὸ ἐθνικὸ φρόνημα τῶν χριστιανῶν. Στὶς 28 Φεβρουαρίου 1897, τὸν βλέπουμε νὰ τίθεται ἐπικεφαλῆς τῶν ἐπαναστατῶν καὶ νὰ ἐπιτίθεται κατὰ τοῦ φρουρίου τῆς Σπιναλόγκας. Παίρνει ἐνεργὸ μέρος καὶ στὴν πολιορκία τῆς Ἱεράπετρας, ἐνῶ καὶ στὶς Ἀρχάνες συμβουλεύει καὶ ἐνθαρρύνει τοὺς ἀγωνιζομένους. Ἀλληλογραφεῖ μὲ ἐπαναστάτες καὶ τοὺς προτρέπει νὰ ἐμμείνουν εἰς τὸν ἱερὸν καὶ ἅγιον ὑπὲρ πίστεως καὶ πατρίδος ἀγώνα. «Εἶναι ἀσυγκρίτως τιμιώτερον», γράφει, «νὰ ἀποθάνωμεν ὑπὲρ τῶν ἰδανικῶν αὐτῶν, παρὰ νὰ ὑποκύψωμεν εἰς τὴν δολοφόνον τῶν βαρβάρων ἐχθρῶν ἡμῶν μάχαιραν. Τοῦτο ὑπαγορεύει τὸ καθῆκον ἡμῶν ὡς χριστιανῶν καὶ ἐπιβάλλει ἡ ἱστορία τοῦ ἐνδόξου Ἔθνους μας. Πᾶσα ἄλλη σκέψις καὶ ἀπόφασις εἶναι ἀποκρουστέα ὡς προδοτική, ὡς ἀτιμωτική». Καὶ συνεχίζει: «Ὁ Θεὸς θὰ ἀναστήσῃ καὶ τὴν ἡμετέραν Πατρίδα ἐκ τῆς δουλείας τοῦ ἀπίστου καὶ βαρβάρου ἔθνους». Τελικά, ὁ Τῖτος βλέπει τοὺς ἀγῶνες του νὰ δικαιώνονται. Ἡ Κρήτη ἐλευθερώθηκε. Ὁ τελευταῖος Τοῦρκος ἀπεχώρησε στὶς 2 Νοεμβρίου 1898. Καὶ ὁ ἀγωνιστὴς Ἱεράρχης διατυπώνει τὰ αἰσθήματα ἐνθουσιασμοῦ του κατὰ τρόπο ποὺ προκαλεῖ συγκίνηση καὶ θαυμασμό. «Δυνάμεθα καὶ ἡμεῖς», γράφει «νὰ ὀνομάσωμεν ἑαυτοὺς μὲ τὸ γλυκύτατον ὄνομα ἐλευθέρους». Μεσολαβεῖ ἡ αὐτονομία καὶ ἀκολουθεῖ ἡ ἕνωση τῆς Κρήτης μὲ τὴ Μητέρα Πατρίδα, τὸ 1913. Ἀλλὰ καὶ τὸ ὀξὺ καὶ περιπεπλεγμένο ἐκκλησιαστικὸ ζήτημα, μετὰ τὴν ἀποτίναξη τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ, ἰδίως ἐπὶ θεμάτων ἐκλογῆς τῶν Προκαθημένων τῆς Κρητικῆς Ἐκκλησίας, λύνεται μὲ τρόπο γενικὰ ἀποδεκτό. Γιὰ τὴ μεγάλη προσφορὰ τοῦ τιμωμένου στὴν Ἐκκλησία καὶ τὴν πατρίδα τοῦ εἶχαν ἀπονεμη- 9

θεῖ ὁ Ταξιάρχης καὶ ὁ Χρυσὸς Σταυρὸς τοῦ Σωτῆρος. Ἀξίζει νὰ τονιστεῖ ὅτι ὑπῆρξε μέλος τῆς Νομοπαρασκευαστικῆς Ἐπιτροπῆς γιὰ τὴν Ἐκκλησιαστικὴ Νομοθεσία, καθὼς καὶ τῆς Ἐπιτροπῆς Καταρτίσεως Καταστατικοῦ Χάρτου τῆς ἐν ταὶς Νέαις Χώραις Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἀπὸ τὸ 1917 διετέλεσε Τοποτηρητὴς τῆς Μητροπόλεως Κρήτης. Τὸ 1918, προτάθηκε γιὰ Μητροπολίτης Ἀθηνῶν. Τὸ 1922 ἐξελέγη ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Σύνοδο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου -ἐπὶ πατριάρχου Μελετίου Μεταξάκη- Μητροπολίτης Κρήτης, ὡς Τῖτος Β. Τὸ ἀξίωμά του, δηλαδή, ἦταν αὐτὸ τοῦ σημερινοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης. Ἀπὸ τὰ σπουδαιότερα γεγονότα τῆς ἀρχιερατείας τοῦ ἦταν ἡ ἀπόδοση στὴν ὀρθόδοξη λατρεία τοῦ ἱστορικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Τίτου Ἡρακλείου. Ὁ Ναὸς χτίστηκε ἀρχικὰ λίγο μετὰ τὸ 961 καὶ ἦταν ἡ Μητρόπολη Κρήτης ἕως τὴν κατάληψη τοῦ νησιοῦ, τὸ 1669, ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανούς, οἱ ὁποῖοι τὸν μετέτρεψαν σὲ μουσουλμανικὸ τέμενος, τὸ λεγόμενο Βεζὺρ Τζαμί. Ὁ ἀεικίνητος Ἱεράρχης, ὡς Μητροπολίτης Κρήτης πλέον, προχώρησε σὲ δυναμικὲς ἐνέργειες καί, μὲ τὴ συμπαράσταση καὶ τοῦ διάσημου ἀρχαιολόγου-ἱστοριοδίφη Στέφανου Ξανθουδίδη, πέτυχε νὰ ξαναγίνει χριστιανικὸς Ναὸς καὶ νὰ ἀνακαινιστεῖ. Τὰ Ἐγκαίνια τελέστηκαν στὶς 3 Μαΐου 192. Ἐξάλλου, σημαντικὸ ἔργο του ὑπῆρξε καὶ ἡ προσφορὰ μεγάλου μέρους τῆς μοναστηριακῆς περιουσίας στὸ Κράτος, γιὰ τὴν ἀποκατάσταση ἀκτημόνων ἐφέδρων πολεμιστῶν, καθὼς καὶ γιὰ κοινωφελεῖς σκοπούς. Ὁ τιμώμενος ἀπὸ τὸ 1922 ἕως τὸ 1933 παρέμεινε στὸν θρόνο τῆς Κρητικῆς Ἐκκλησίας, ἐντυπωσιάζοντας πιστοὺς ἀλλὰ καὶ λιγότερο πιστοὺς μὲ τὸ γνήσιο ποιμαντικὸ φρόνημα τῆς ἀνυστερόβουλης ἀγάπης ἀλλὰ καὶ τῆς πλούσιας διακονίας πρὸς τὸν πλησίον, ἀνεξάρτητα ἀπὸ φυλή, γλώσσα ἢ θρήσκευμα. Ἀκούραστος, μεθοδικὸς καὶ κυρίως ταπεινός, διαπρύσιος κήρυκας τοῦ Εὐαγγελίου, ἀνάλωσε ὅλα του τὰ χρόνια στὴν παντοειδῆ προσφορὰ του πρὸς τὴν Ἐκκλησία καὶ τὴν Πατρίδα. Διαχρονικὸ καὶ διαρκὲς πρότυπό του παρέμενε ὁ ἀνυπέρβλητος καὶ σπουδαῖος Ἱεράρχης τῆς Καισάρειας, Μέγας Βασίλειος. Μιμούμενος, κατὰ τὸ δυνατόν, τὸ ἦθος ἐκείνου, ὁ Κρήτης Τῖτος ἔδινε τὰ πάντα, χωρὶς νὰ κρατάει τίποτε γιὰ τὸν ἑαυτό του. Αὐτὸ φυσικὰ τὸν ὁδήγησε, καθὼς περνοῦσε τὶς τελευταῖες ἡμέρες τοῦ πάνω στὴ γῆ, σὲ ἀπόλυτη ἔνδεια, ἀκόμη καὶ τῶν πιὸ στοιχειωδῶν ἀγαθῶν. Δίκαιος καὶ ἀνεπίληπτος σὲ ὅλα, ἐξεδήμησε εἰς Κύριον τὴν 2η Ἀπριλίου 1933, κατόπιν μακρᾶς 10

ἀσθενείας, ἀφήνοντας κληροδότημα σπουδαῖο γιὰ ἐμᾶς τοὺς ἐπιγόνους του τὸ σημαντικὸ ἔργο του καὶ τὰ εὐσεβοῦς περιεχομένου συγγράμματά του, «Ἠθικαὶ ὁμιλίαι ἐπὶ τῶν εὐαγγελικῶν περικοπῶν τῶν ἀναγινωσκομένων καθ ὅλας τάς Κυριακάς τοῦ ἔτους» καὶ «Ἐρμηνευτικαὶ ὁμιλίαι ἐπὶ τοῦ Ἱεροῦ Συμβόλου τῆς Ἁγίας καὶ Ἀμωμήτου ἡμῶν Πίστεως». Τὰ βιβλία αὐτά, ποὺ ἀποτελοῦν ὑπόδειγμα διδακτικῆς θεολογίας καὶ ἀσφαλῶς πολύτιμη παρακαταθήκη, συνέγραψε ὅταν ἦταν Ἐπίσκοπος Πέτρας (1902 καὶ 191), ἔτυχαν δὲ αὐτὰ τῆς ἐγκρίσεως τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καὶ τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἀντιστοίχως, ποὺ τὰ συνέστησαν ὡς χρήσιμα, διδακτικὰ καὶ ὠφέλιμα. Κλείνοντας αὐτὴ τὴ σύντομη ἀναφορὰ στὸν μεγάλο αὐτὸν ἄνδρα, θέλω νὰ ἐκφράσω τὴ χαρὰ καὶ τὴ συγκίνησή μου ποὺ συνέβαλα στὴν ἀπόδοση αὐτῆς τῆς τιμῆς στὸν πρόγονό μου, τοῦ ὁποίου τὸ ὄνομα μὲ ἀξίωσαν οἱ γονεῖς μου νὰ φέρω, καὶ νὰ εὐχαριστήσω ἀπὸ καρδιᾶς ὅλους ὅσοι συνέβαλαν μὲ οἱονδήποτε τρόπο στὴν πραγμάτωση τοῦ ἔργου. Ἰδιαιτέρως ὅμως θέλω νὰ εὐχαριστήσω, μὲ βαθὺ σεβασμὸ καὶ ἀγάπη, τὸν στοργικὸ καὶ ἀκάματο Ποιμενάρχη μας, τὸν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Πέτρας καὶ Χερρονήσου κ. Νεκτάριο, χωρὶς τὴ θερμὴ συμπαράσταση τοῦ ὁποίου τὸ ἔργο δὲν θὰ μποροῦσε νὰ γίνει. Ἐπίσης ἰδιαίτερες εὐχαριστίες ὀφείλονται στὸν ἐξαίρετο καλλιτέχνη Εὐάγγελο Ἠλία, ποὺ φιλοτέχνησε τὴν προτομὴ μὲ ἐπιτυχία. Καὶ βέβαια ἕνα μεγάλο εὐχαριστῶ ἀπευθύνω σὲ ὅλους ἐσᾶς ποὺ εὐλαβῶς τιμᾶτε τὴ μνήμη τοῦ ἀοίδιμου Ἱεράρχη Τίτου Ζωγραφίδη σ αὐτὸν τὸν ἱερὸ χῶρο τοῦ Ναοῦ ποὺ αὐτὸς ἀνήγειρε. Ἂς εἶναι αἰώνια ἡ μνήμη του καὶ ἂς κατευθύνει ἡ ψυχὴ τοῦ τὰ βήματά μας στὸν δρόμο τῆς ἀρετῆς! 11

Ὁμιλία Σεβ. Μητροπολίτου Κισάμου & Σελίνου κ.κ. Ἀμφιλοχίου Ἐκπροσώπου τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ ἡμῶν Πατριάρχου κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ Σεβασμιώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Κρήτης, κ.κ. Εἰρηναῖε, Πρόεδρε τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Σεπτέ Ποιμενάρχα τῆς Θεοσώστου Ἱερᾶς ταύτης Μητροπόλεως, κ.κ. Νεκτάριε. Σεβ. Μητροπολῖτα Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου & Βιάννου, κ.κ. Ἀνδρέα. Θεοφ. Ἐπίσκοποι, ἅγιοι Ὀλύμπου κ.κ. Ἄνθιμε & Κνωσοῦ κ.κ. Εὐγένιε. Τίμιον Πρεσβυτέριον. Ἐντιμώτατοι κ.κ.: Νομάρχα Λασιθίου κ. Ἰωσήφ Ἀναστασάκη, Δήμαρχε Νεαπόλεως, κ. Νικόλαε Καστρινάκη, Δήμαρχε Ἁγίου Νικολάου, Ἐκπρόσωποι τοῦ Δήμου Ἐπισκοπῆς Πεδιάδος, Νομαρχιακοί & Δημοτικοί Σύμβουλοι, Ἐλλογιμώτατοι Καθηγηταί, Ἐκπρόσωποι τῶν Σωμάτων Ἀσφαλείας, Ἐντιμώτατε κ. Τῖτε Κούνδουρε. Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί. Μετά πολλῆς τῆς χαρᾶς, τῇ ἱερᾷ προτροπῇ τοῦ Πανιέρου, Σεπτοῦ τῆς Ὀρθοδοξίας Κέντρου καί τοῦ Παναγιωτάτου Πρωθιεράρχου τῆς Ἁγιωτάτης Ἀρχιεπισκοπῆς Κωνσταντινουπόλεως, τοῦ Οἰκουμενικοῦ ἡμῶν Πατριάρχου κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ, εὑρίσκομαι πλησίον σας σήμερον διά νά ἀποδώσωμεν ὁμοθυμαδόν, ἔστω καί κατ ἐλάχιστον, τήν ἐπιβαλλομένην τιμήν εἰς τόν μεγάλον ἄνδρα τῆς Κρητῶν γῆς, εἰς τόν μακαριστόν προκάτοχόν Σας, Σεβασμιώτατε ἅγιε Πέτρας & Χερρονήσου κ.κ. Νεκτάριε, κυρόν Τῖτον Ζωγραφίδην, ἐκπροσωπῶν προφρόνως τήν Μητέρα Ἐκκλησίαν, 13

τόν Πανίερον Οἰκουμενικόν Θρόνον καί τόν πανσέβαστον Πατέρα ἡμῶν καί Δεσπότην. Ἡ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία δικαίως καί σθεναρῶς δύναται νά καυχᾶται διά τήν εὔανδρον καί ἁγιοτόκον θυγατέρα Της, τήν μεγαλόνησον Κρήτην, ὅτι πολλούς βλαστούς ἀμαράντους καί ἀειθαλεῖς ἐβλάστησε, ἀλλά καί ἐξακολουθεῖ νά ζωογονῇ, οἱ ὁποῖοι ἐμεγάλυναν διά τοῦ ἤθους καί τῆς ζωῆς των τάς παραδόσεις καί τάς ἀξίας μέ τάς ὁποίας ἐγαλουχήθησαν, ἐτίμησαν τήν ἰδιότητα τήν ὁποίαν ἔφερον, καί δή τό κληρικόν ἀξίωμά τους καί τήν ἐμπεπιστευμένην εἰς τάς στιβαράς χεῖρας των διακονίαν, ἐσεβάσθησαν ὅσους τούς εὐηργέτησαν ἀντιδωροῦντες, περισσῶς καί ἀξιοχρέως ἐργαζόμενοι ἐξ ὅλης ψυχῆς, σώματος καί διανοίας. Ὁ σήμερον τιμώμενος μακαριστός ἀλλά ἀεί ζῶν εἰς τάς συνειδήσεις τῶν Κρητῶν καί ἰδίως τῆς Ἀνατολικῆς Κρήτης, Ἐπίσκοπος Πέτρας καί μεθύστερον Μητροπολίτης Κρήτης κυρός Τῖτος Ζωγραφίδης, ἕλκει μέν τήν καταγωγήν ἐκ Γαλύφας Πεδιάδος Ἡρακλείου, ἀποτελεῖ δέ πνευματικόν ἀνάστημα καί θρέμμα ἀντάξιον τοῦ περιπύστου ὀνόματος τῆς κατά Χάλκην Θεολογικῆς Σχολῆς, ἡ ὁποία εἰς δυσκόλους καί χαλεπούς διά τήν νῆσον μας -ἀλλά καί τήν οἰκουμένην- καιρούς ἐδόμησεν τήν Ἀποστολικήν αὐτῆς Ἐκκλησίαν μέ ἱκανά στελέχη, τά ὁποῖα, κατά πλειονότητα, ἐχαρακτηρίζοντο πλήν τῆς εὐρυμαθείας καί τῶν λοιπῶν προσόντων τους, ὡς μορφαί μεγάλης Ἐκκλησιαστικῆς καί Ἐθνικῆς δράσεως. Καί ἀποτελεῖ, πράγματι, σχῆμα ὀξύμωρον ἡ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως τελοῦσα ὑπό ζυγόν δουλείας καί ἀνελευθερίας καί ὁδοιποροῦσα μέ ἐμπρέπειαν τόν μαρτυρικόν καί θυσιαστικόν δρόμον τοῦ Σταυροῦ καί τοῦ Πάθους, κατά μίμησιν Χριστοῦ, νά στηρίζει τήν Οἰκουμένην εἰς τήν ἔλλειψιν, τήν αἰχμαλωσίαν, τήν δυσκολίαν καί τήν στέρησίν Tης, νά δίδῃ τά φῶτα Tης, νά τροφοδοτῇ, νοηματοδοτῇ καί οὐσιαστικοποιῇ τάς -ἐνίοτε πολυδαιδάλους- τρίβους τῶν λαῶν διά πρόοδον καί εὐημερίαν. Ἴσως μάλιστα, ἄς μοῦ ἐπιτραπῇ νά εἰπῶ, διά τόν λόγον αὐτόν ἡ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία ὄχι μόνον ὀνομάζεται, ἀλλά εἶναι καί παραμένει τῷ ὄντι «ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία» συμπονοῦσα καί συμπάσχουσα εἰς τάς ὀδύνας τῶν φιλτάτων τέκνων Tης, αἴρουσα τό Πάθος καί τόν Σταυρόν Aὐτῆς ὑπέρ πάντων ἡμῶν. Δέν ἀποτελεῖ ἀντικείμενον τῆς ἀναφορᾶς αὐτῆς ἡ δι ἐξόδου ἐπισκόπησις τῆς ζωῆς καί τοῦ πολυσχιδοῦς ἔργου τοῦ εἰρημένου Ἱεράρχου, πλήν ὅμως δέν ἠμποροῦμεν νά ἀντιπαρέλθωμεν τόν λόγον, διά τόν ὁποῖον ἡ προτομή τοῦ ἀοιδίμου Ἐπισκόπου ἵσταται εἰς τόν αὔλειον χῶρον τοῦ περικαλλοῦς καί περιλάμπρου αὐτοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ. Ὁ κληρικός, πού ἐνεργῶς συμμετεῖχε εἰς τάς πολεμικάς δραστηριότητας τοῦ Ν. Λασιθίου διά τήν ἀπελευθέρωσιν τῆς Κρήτης ἀπό τόν Τουρκικόν ζυγόν, ἰδίως κατά τά ἔτη 1896-1897, τιθέμενος ὁ ἴδιος μάλιστα ἐπικεφαλῆς σώματος ἐπαναστατῶν τῆς Νεαπόλεως εἰς τήν μάχην τῆς Σπιναλόγκας, ἐνεφορεῖτο ἀναμφιβόλως, ἐκτός τοῦ 1

ἐνθουσιώδους πνεύματος, τοῦ πατριωτισμοῦ καί τῆς αὐτοθυσίας, καί ἀπό βαθείας πίστεως εἰς τόν Θεόν, ἡ ὁποία τοῦ προσέδιδε ἰδιαιτέραν δύναμιν καί ἰσχυράν θέλησιν. Διά τοῦτο καί ἡ ἀνέγερσις τοῦ ἱεροῦ τούτου σεμνείου τῆς Θεοτόκου, θεμελιωμένου ἀπό τόν πρό αὐτοῦ Ἐπίσκοπο Πέτρας Μελέτιο, εἰς χρόνους κατά τούς ὁποίους, ὄχι μόνον ἡ ρευστότης ἐφ ὅλων τῶν ἐκδηλώσεων τοῦ βίου καί ἡ ἀβεβαιότης τῆς ἐπιούσης ἡμέρας διεχέετο ἐν τῷ πεπνιγμένῳ ὑπό τοῦ κονιορτοῦ τῶν μαχῶν ἀέρι, ἀλλά καί πλειστάκις τά τῆς πίστεως σύμβολα ἐγένοντο ἀντικείμενα τῆς ὀργῆς καί τοῦ καταστροφικοῦ μένους τῶν ἀπίστων, ἡ ἀνέγερσις, λέγω,τοῦ Ναοῦ αὐτοῦ, ἀναμφιβόλως κατοπτρίζει τήν σταθηράν προσήλωσιν τοῦ Τίτου Ζωγραφίδου εἰς τά πατρῷα τῆς εὐσεβείας δόγματα, τήν βιωματικήν καί συχνήν καταφυγήν κατά τάς περιστάσεις τοῦ βίου εἰς τήν ἀνακουφιστικήν παραμυθίαν καί τήν σωτήριον σκέπην τῆς Θεομήτορος. Ὡς ἔμπειρος οἰακοστρόφος ἐγνώριζε καλῶς νά συσπειρώνῃ τόν λαόν περί τά Ἅγια καί Ἱερά, νά τονώνῃ τό Ἐθνικόν καί Θρησκευτικόν φρόνημα, νά δημιουργῇ ἐκκλησιολογικάς προσβάσεις εἰς τά ἀδιέξοδα τῆς ἐποχῆς, νά παρηγορῇ καί νά διασκεδάζῃ τόν πόνον καί τήν ἔνδειαν τοῦ κατατρυχομένου λαοῦ, παρέχοντας ὡς μέσα φαρμακευτικά τήν θεραπείαν τῆς προσευχῆς καί τῆς ἀκραδάντου πίστεως, τήν ἀψευδῆ καταφυγήν εἰς τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ καί τάς πρεσβείας τῆς «Μεγάλης Παναγίας». Ἄς μήν θεωρηθῇ, παρακαλῶ τήν ἀγάπην σας, καθ ὑπερβολήν ὁ λόγος, νά φρονῶ ὅτι ὑπό τῶν αὐτῶν ἰδεωδῶν διακατέχεται καί ὁ νῦν κλεινός Μητροπολίτης Πέτρας καί Χερρονήσου, Ὑμεῖς πολυφίλητε καί τετιμημένε ἀδελφέ, κ.κ. Νεκτάριε, διά τῶν δραστηρίων καί ἐπικαίρων ἐνεργειῶν τοῦ Ὁποίου προβάλλεται σήμερον, ἔτι περισσότερον τό ἔργον καί τό πρόσωπον τοῦ ἐγκεχαραγμένου πλέον εἰς τάς δέλτους τῆς Ἐκκλησιαστικῆς καί Ἐθνικῆς μας Ἱστορίας Ἐπισκόπου Πέτρας καί μετέπειτα Μητροπολίτου Κρήτης κυροῦ Τίτου Ζωγραφίδου. Οἱ ὑψηλοί καί στοχαστικοί -ἐν Πνεύματι Κυρίου μεμετρημένοι- ἀναβαθμοί τῆς Ἐπισκοπικῆς καρδίας Σας, Σεβασμιώτατε, ἡ πατρική Σας μέριμνα καί φροντίδα διά τό εὐσεβές ποίμνιόν Σας, ἡ ἄγρυπνος παραμονή Σας πέριξ τοῦ εὐλογημένου καί θεοπίστου λαοῦ Σας, ἡ ἐγνωσμένη πιστότης Σας εἰς τό ἀκτινοβόλον καί θάλπον Φανάριον, εἰς τούς θεσμούς καί τήν Παράδοσιν τῆς Ἐκκλησίας, ἡ σταθηρά ἐμμονή Σας εἰς τήν αὐθεντικήν καί ζείδωρον λειτουργικήν τάξιν καί πρᾶξιν, ἡ ἀγάπη Σας διά τόν τόπον διακονίας Σας, Σᾶς καθιστοῦν κατά πάντα γνήσιον καί ἄξιον διάδοχον τοῦ θυσιαστικοῦ πνεύματος καί τῆς ἀφοσιώσεως τοῦ διακεκριμένου προκατόχου Σας. Αἰσθανόμενος τήν σμικρότητά μου δέν ἠμπορῶ νά ἀποδώσω τόν δίκαιον ἔπαινον καί τήν ἐμπρέπουσαν διακριτικήν ἀναγνώρισιν εἰς τό πρόσωπόν Σας ὀφειλετικῶς μόνον, ἀξιοχρέως καί καθηκόντως πράττω τοῦτο ὑπήκων εἰς τήν Πατριαρχικήν προτροπήν καί ἀνάθεσιν, μεταφέρων ὡσαύτως τάς θεοβλύστους εὐχάς καί εὐλογίας τῆς τιμιωτάτης τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου Κεφαλῆς, τοῦ πανσεβάστου ἡμῶν Πατρός καί Δεσπότου κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ συνοδευούσας τόν ἅπαντα Ὑμῶν βίον καί τήν πεπνυμένην Ἀρχιερατικήν πορείαν Σας μετά τοῦ εὐαγοῦς κλήρου καί τοῦ θεοδωρήτου ποιμνίου Σας. 1

Χα ιρετισμός Δημάρχου Νεαπόλεως κ. Νικολάου Καστρινάκη Σεβασμιώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Κρήτης, Πρόεδρε τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης κ. Εἰρηναῖε, Σεβασμιώτατε Ἐκπρόσωπε τῆς Αὐτοῦ Θειοτάτης Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Κυρίου Κυρίου Βαρθολομαίου, Μητροπολίτα Κισάμου καὶ Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιε, Σεβασμιώτατοι Ἅγιοι Ἀρχιερεῖς, Κύριε Νομάρχα, Κύριε Δήμαρχε Ἁγίου Νικολάου, Κύριε Πρόεδρε τοῦ Δημοτικοῦ Συμβουλίου τοῦ Δήμου Ἐπισκοπῆς, γενέτειρας τοῦ τιμώμενου, Ἐντιμώτατε κύριε Κούνδουρε, Κύριοι Ἐκπρόσωποι Ἀρχῶν καὶ Φορέων, Κυρίες καὶ Κύριοι, Ἡ Νεάπολη σήμερα ζεῖ μία ξεχωριστῆ μέρα. Ἡ τοπική μας Ἐκκλησία καὶ ἡ κοινωνία ἀποδίδει σήμερα τιμὴ σὲ μία ἐξέχουσα μορφή, σ ἕνα Ἱεράρχη ποὺ δίδαξε ἀρχές, ποίμανε μὲ θεϊκὴ φώτιση καὶ σοφία, ἐνθάρρυνε, στήριξε καὶ καθοδήγησε σὲ δύσκολα χρόνια τους προγόνους μας καὶ ἄφησε ἀνεξίτηλο ἔργο κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ποιμαντορίας του στὸν τόπο μας. Ὁ Μητροπολιτικός μας Ναός, στοῦ ὁποίου τὴν ἀνέγερση συνέβαλε τὰ μέγιστα ὁ Τῖτος, δεσπόζει καὶ εὐλογεῖ τὸν τόπο μας. Ἡ μνήμη τοῦ Τίτου παραμένει ζωντανὴ καὶ ἡ μορφὴ του ἐπισκοπεῖ ἀοράτως, ἐνθαρρύνει καὶ ἐμπνέει ἀπὸ τὸ στερέωμα. 17

Σήμερα, ἑνάμισι ἀκριβῶς αἰώνα ἀπὸ τὴ γέννησή του καὶ δώδεκα δεκαετίες ἀπὸ τὴν ἐδῶ ἐνθρόνισή του, ὀρθώνεται ξανὰ ἡ μορφὴ του μπροστὰ στὸ προαύλιο τῆς Μεγάλης Παναγίας. Γιὰ τὴν προσωπικότητα καὶ τὸ ἔργο τοῦ ἀκούσαμε τὸν θαυμάσια ὁμιλία ἀπὸ τὸν φέροντα τὸ ὄνομά του, σεβαστὸ καὶ ἀγαπητὸ στὴν κοινωνία μας, κ. Τῖτο Κούνδουρο, ἐπίτιμο ἀντιπρόεδρο τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας, ἄξιο τέκνο τῆς Νεάπολης, γιὸ τοῦ Ἥρωα καὶ Ἐθνομάρτυρα Ρούσσου Κούνδουρου, ὁ ὁποῖος ἦταν συνεργάτης καὶ ὑποστηρικτὴς τῶν προσπαθειῶν τοῦ Τίτου Ζωγραφίδη. Ὡς Τοπικὴ Κοινωνία εὐχαριστοῦμε τὸν κ. Τῖτο Κούνδουρο γιὰ τὴν προσφορὰ του αὐτή, γιὰ τὴν συνεργασία του μὲ τὴν Τοπική μας Ἐκκλησία καὶ τὸν Δῆμο τόσο γιὰ τὴν προτομὴ ὅσο καὶ γιὰ τὰ γενικότερα θέματα τοῦ τόπου μας. Ἡ σημερινὴ τελετὴ ποὺ ὀργανώνεται ἀπὸ τὴν τοπική μας Ἐκκλησία, ἀποτελεῖ ὕψιστη τιμὴ καὶ ἡ τιμὴ αὐτὴ ἐπιστρέφει στὸν σεβαστὸ Ἱεράρχη μας Μητροπολίτη Πέτρας καὶ Χερρονήσου καὶ στοὺς συνεργάτες του. Ἐκφράζουμε τὴν εὐγνωμοσύνη μας στὸν Σεβαστὸ Μητροπολίτη μας κ.κ. Νεκτάριο γιὰ τὴν πρωτοβουλία αὐτή. Ἡ ἀπόδοση τιμῆς στὸν Τῖτο Ζωγραφίδη μὲ τὴν προτομή, τὴν ἔκδοση τοῦ βιβλίου καὶ τὴ σημερινὴ τελετή, συμπληρώνει ἕνα μακρὺ κατάλογο ἔργων καὶ πρωτοβουλιῶν ποὺ συμβάλλουν στὴν βελτίωση, στερέωση καὶ ἀνάδειξη τοῦ Μητροπολιτικοῦ μας Ναοῦ καὶ προστίθεται στὸ ἱστορικὸ ἔργο Σας Σεβασμιώτατε, καὶ τῶν Συνεργατῶν σας, τῶν Ἐφημερίων τοῦ Μητροπολιτικοῦ μας Ναοῦ σημερινῶν καὶ προκατόχων. Οἱ σημερινοὶ Ἐφημέριοι: Ὁ Πανοσιολογιώτατος Ἀρχιμανδρίτης Τῖτος Ταμπακάκης ὡς Ἱεροκήρυκας, ὁ Αἰδεσιμώτατος Πρωτοπρεσβύτερος Ἐμμανουὴλ Λυράκης καθὼς καὶ οἱ προκάτοχοί τους, κυρίως ὅμως ὁ Προϊστάμενος τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Αἰδεσιμολογιώτατος Πρωτοπρε- 18

σβύτερος Κων/νος Περβολαράκης δούλεψαν καὶ δουλεύουν ἄοκνα καὶ ἀδιάλειπτα μὲ τὸ Ἐκκλησιαστικό τους Συμβούλιο, μὲ τὴ στήριξη τῶν πιστῶν, σεμνὰ καὶ ἀθόρυβα γιὰ τὴ διατήρηση τούτου τοῦ μνημείου. Μία σειρὰ ἔργων ποὺ ξεκινᾶ ἀπὸ τὴν ἀνέγερση τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Πνευματικοῦ Κέντρου καὶ τῆς Στέγης Ἀγάπης, τὴν ἀνέγερση τῆς Φερμαλίνας, τὴν ἔκδοση βιβλίων, τὴν ἀνακαίνιση τοῦ ἐσωτερικοῦ τοῦ Ναοῦ, τὸ τέμπλο, τὴν ἁγιογράφηση καὶ τὴ θέρμανση, καθὼς καὶ τὸν αὔλειο χῶρο τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ ποὺ ὁλοκληρώνεται τώρα, καὶ τὴν ἀνακαίνιση τῶν ὑπολοίπων Ναῶν τῆς Ἐνορίας ἀποτελοῦν σπουδαία, ἀνεξίτηλη προσφορὰ στὸν τόπο μας, στοὺς μετέπειτα. Σᾶς εὐγνωμονοῦμε καὶ Σᾶς εὐχαριστοῦμε γι αὐτὴ τὴν προσπάθεια, ἡ ὁποία καταγράφεται ὡς ἱστορικὸ γεγονὸς καὶ ἀποτελεῖ μεγάλη εὐεργεσία. Ἡ ἀγάπη, ὁ σεβασμὸς καὶ ἡ ἐκτίμηση ὅλων μας συνοδεύει Ἐσᾶς Σεβασμιώτατε καὶ τοὺς σεβαστοὺς πατέρες καὶ θὰ εἶναι προσευχὴ γιὰ μακροημέρευση καὶ εὐλογία, ὥστε νὰ συνεχίσετε τὸ θεάρεστο ἔργο Σας. Σᾶς εὐχαριστοῦμε ὅλους γιὰ ὅλα ὅσα προσφέρετε στὸν τόπο μας καὶ σᾶς συγχαίρουμε γιὰ τὴν σημερινή Σας πρωτοβουλία ἀπόδοσης τιμῆς στὸν Τῖτο Ζωγραφίδη. Ἡ ψυχὴ τοῦ ἀοίδιμου Τίτου θὰ ἀγάλλεται σήμερα γιὰ τὴ σεμνὴ αὐτὴ τελετὴ μνήμης καὶ τιμῆς ποὺ ὀργανώσατε Σεβασμιώτατε Πέτρας καὶ Χερρονήσου καὶ γιὰ τὴ φροντίδα στὸ Ναό, στὴ Μητρόπολη καὶ στὸ ἐκκλησίασμα ποὺ ὑπηρέτησε καὶ ὑπηρετεῖτε καὶ θὰ τὸ εὐλογεῖ. Σᾶς εὐχαριστῶ. 19

Χα ιρετισμός Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Εἰρηναίου Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης Ἀσφαλῶς δὲν μπορεῖ νὰ τονισθεῖ τίποτα περισσότερο ἀπ ὅσα ἀκούσθηκαν αὐτὴ τὴν ὥρα ἀπὸ τὸν κ. Τῖτο Κούνδουρο, τόν Σεβ. Μητροπολίτη Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιο, ἐκπρόσωπο τῆς Αὐτοῦ Θειοτάτης Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου καὶ τὸν κ. Δήμαρχο Νεαπόλεως. Σ ἐμένα ἀπομένει μόνο νά μεταφέρω τὴν ἀγάπη μου, τὰ συγχαρητήρια καὶ τίς εὐχαριστίες τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης στὸν Ποιμενάρχη τῆς θεοσώστου ταύτης Ἐπαρχίας Σεβ. Μητροπολίτη Πέτρας καὶ Χερρονήσου κ.κ. Νεκτάριο, ἀγαπητὸ ἀδελφό. Μέσα στίς πολλές πρωτοβουλίες του προστίθεται μία ἀκόμη πρωτοβουλία, ἰδιαιτέρως σημαντική, ἡ τέλεση τοῦ Μνημοσύνου καὶ ἡ ἀποκάλυψη τῆς προτομῆς τοῦ τιμωμένου Σεπτοῦ Ἱεράρχου Τίτου Ζωγραφίδου. Σεβασμιώτατε ἰδιαιτέρως Σᾶς εὐχαριστοῦμε, Σᾶς καμαρώνουμε γιὰ τὶς δραστηριότητες καὶ τὶς πρωτοβουλίες Σας, γιὰ τὸ σθένος Σας, γιὰ τὴν ἀγάπη μέ τὴν ὁποία περιβάλλετε τὸ λαὸ τοῦ Θεοῦ, τὴν ἱστορία τοῦ τόπου καὶ μάλιστα τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία. Μέ αὐτές τὶς δραστηριότητες ἀγκαλιάζετε τὸ σύνολο τῆς ἱστορίας καὶ τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἀποτελεῖτε λαμπρὸ παράδειγμα δραστήριου καὶ εὐλογημένου Ἱεράρχου. Σᾶς συγχαίρουμε γιὰ τὴν σημερινὴ γιορτὴ καὶ ἐκδήλωση εἰς τιμὴν καὶ μνήμην τοῦ ἀειμνήστου Τίτου Ζωγραφίδου. Χαιρόμαστε ποὺ Ἐσεῖς προσωπικῶς καὶ οἱ συνεργάτες Σας παρουσίασαν αὐτὴ τὴν τόσο χαριτωμένη καὶ εὐλογημένη Λειτουργία καὶ ἐκδήλωση γιὰ τὸ τιμώμενο σεπτὸ πρόσωπου τοῦ Τίτου Ζωγραφίδου. 21

Εὐχαριστήρια Ὁμιλία Σεβ. Μητροπολίτου Πέτρας & Χερρονήσου κ.κ. Νεκταρίου Ἕνα μεγάλο εὐχαριστῶ στὸ Θεὸ πού μᾶς χάρισε τὴ Μεγάλη Παναγία. Ἕνα μεγάλο εὐχαριστῶ στὸ Θεὸ πού μᾶς χάρισε τὸν Μητροπολίτη Τῖτο τριάντα τρία ὁλόκληρα χρόνια στὸν τόπο μας. Μία ἀπὸ τὶς μεγαλύτερες προσωπικότητες ποὺ ἐκλέισε τὴν Ἐκκλησία Κρήτης καὶ τὸ Γένος μας. Ἕνα μεγάλο εὐχαριστῶ στὸ Οἰκουμενικό μας Πατριαρχεῖο καὶ στὸν Πατριάρχη μας γιὰ τὴν ἐπαξία ἐκπροσώπησή τους, στὸ Σεπτὸ πρόσωπο τοῦ Μητροπολίτου Κισάμου καὶ Σελίνου ἀγαπητοῦ ἐν Χριστῷ ἀδελφοῦ κ. Ἀμφιλοχίου. Ἕνα μεγάλο εὐχαριστῶ στὸν Πρόεδρο τῆς Ἐπαρχιακῆς ἡμῶν Συνόδου Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης κ. Εἰρηναῖο, στὸν Σεβ. Μητροπολίτη Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καὶ Βιάννου κ. Ἀνδρέα, προσφιλῆ ἀδελφό, στούς προσφιλεῖς ἀδελφούς Θεοφ. Ἅγιο Ὀλύμπου καὶ στὸν Θεοφ. Ἅγιο Κνωσοῦ. Ἕνα μεγάλο εὐχαριστῶ σὲ ὅλους ἐσᾶς τοὺς ἐντιμωτάτους ἄρχοντες, τοὺς ἱερεῖς μας, τοὺς καλούς μας ψάλτες, σὲ ὅλο τὸν εὐλογημένο λαό. Ἀλλὰ καὶ ἕνα πολὺ μεγάλο εὐχαριστῶ στὸν εὐπατρίδη Τῖτο Κούνδουρο. Ἕνα ἀπὸ τὰ δείγματα τῆς φιλογενείας του στὸν τόπο μας εἶναι καὶ τοῦτο. Σᾶς εὐχαριστῶ πολὺ ὅλους γιὰ τὴν μεγάλη ἡμέρα τῆς Νεάπολης, τῆς Μητρόπολής μας, τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης. Εὐχαριστῶ ὅλους ποὺ κοπίασαν γιὰ νὰ γίνει αὐτὸ τὸ ἔργο, γιὰ νὰ γίνει ἡ Θεία Λειτουργία καὶ ἡ Τελετή. Καὶ μία παράκληση πρὸς ὅλους σας. Εἶσθε ὅλοι προσκεκλημένοι στὸ πανηγύρι μας. Καλὴ Παναγιά. Ὁ Θεὸς μαζί Σας. Σᾶς εὐχαριστῶ πολύ. 23

Η ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΙΣ ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΕΠΙΣΚΟΠΟ ΠΕΤΡΑΣ & ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΚΡΗΤΗΣ ΤΙΤΟ ΖΩΓΡΑΦΙΔΗ ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΤΟΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 2009 ΣΕ 1000 ΑΝΤΙΤΥΠΑ ΣΤΙΣ ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ Γ. ΚΑΖΑΝΑΚΗΣ Δ/ΧΟΙ ΑΒΕ ΒΙ.ΠΕ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΗΣ Ι.Μ. ΠΕΤΡΑΣ Κ& ΧΕΡΡΟΝΗΣΟΥ