Παρουσίαση αποτελεσμάτων Δείκτη Εμπιστοσύνης Συμβούλων Μάνατζμεντ - GMCCI για το β τρίμηνο του 215 Με την υποστήριξη των εταιρειών μελών του ΣΕΣΜΑ Ιούλιος 215
6 η τριμηνιαία έρευνα στις επιχειρήσεις-μέλη του Συνδέσμου Εταιρειών Συμβούλων Μάνατζμεντ Ελλάδος (ΣΕΣΜΑ) Α. Εισαγωγή Ο Σύνδεσμος Εταιρειών Συμβούλων Μάνατζμεντ Ελλάδος (ΣΕΣΜΑ) ιδρύθηκε το 1991 και αποτελεί τον επαγγελματικό συλλογικό φορέα των οργανωμένων εταιρειών συμβούλων επιχειρήσεων στην Ελλάδα, με 56 εταιρείες μέλη, στις οποίες απασχολούνται περισσότερα από 2.5 εξειδικευμένα στελέχη, Έλληνες επιστήμονες, και πραγματοποιούν περισσότερο από 25 εκ. ετήσιο κύκλο εργασιών, έχοντας επενδύσει άνω των 7 εκ. ελληνικής προέλευσης κεφάλαια. Κύριος στόχος του ΣΕΣΜΑ είναι η ανάπτυξη και διεύρυνση της αγοράς συμβουλευτικών υπηρεσιών, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, και η ενίσχυση και παγίωση της αξιοπιστίας και της προστιθέμενης αξίας των συμβουλευτικών υπηρεσιών και της επιχειρηματικής υποστήριξης, τόσο στο δημόσιο, όσο και τον ιδιωτικό τομέα. Ο ΣΕΣΜΑ θεωρεί ότι η παρακολούθηση και αξιολόγηση όχι μόνο της οικονομικής συγκυρίας, αλλά και των μεσοπρόθεσμων τάσεων της οικονομίας είναι πολύ σημαντικές για τη χάραξη στρατηγικής από τις επιχειρήσεις και από το δημόσιο. Οι εκτιμήσεις και προσδοκίες των επιχειρήσεων για την πορεία της οικονομίας αντικατοπτρίζουν την τρέχουσα οικονομική πραγματικότητα και επηρεάζουν την επενδυτική ροπή. Η καταγραφή συνεπώς των απόψεων και προσδοκιών των ιθυνόντων των επιχειρήσεων είναι πολύ χρήσιμη για την ανάλυση της οικονομικής συγκυρίας βραχυχρονίως καθώς και για τη χάραξη οικονομικής πολιτικής. Οι προσδοκίες των επιχειρήσεων καταγράφονται μέσω ειδικών δειγματοληπτικών ερευνών, από τα δεδομένα των οποίων δημιουργούνται δείκτες εμπιστοσύνης και επιχειρηματικού κλίματος. Οι εν λόγω δείκτες βασίζονται σε απαντήσεις διευθυντών επιχειρήσεων, κ.ά., οι οποίοι παρακολουθούν τη δική τους επιχείρηση και κλάδο, αλλά δεν έχουν γενικότερη εποπτεία διαφορετικών κλάδων και της οικονομίας εν συνόλω. Ο ΣΕΣΜΑ δημιούργησε ένα νέο δείκτη, το Δείκτη Εμπιστοσύνης Συμβούλων Μάνατζμεντ (Greek Management Consultants Confidence Index - GMCCI), ο οποίος έχει δύο συνιστώσες. Η πρώτη, GMCCI Οικονομική Συγκυρία, αποτυπώνει τις προσδοκίες των διευθυνόντων και στελεχών των επιχειρήσεων Συμβούλων Μάνατζμεντ για την πορεία των βασικών οικονομικών μεγεθών κατά το επόμενο δωδεκάμηνο. Η δεύτερη, GMCCI Παραγωγικοί Συντελεστές, καταγράφει τις εκτιμήσεις τους για τις μεταβολές στη διαθεσιμότητα και στην ποιότητα των βασικών παραγωγικών συντελεστών, ήτοι το ανθρώπινο δυναμικό, τις συνθήκες χρηματοδότησης, τις δημόσιες υποδομές, την επιχειρηματικότητα και το θεσμικό πλαίσιο. Η βελτίωση της παραγωγικότητας αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στην έξοδο από την ύφεση, στην επιχειρούμενη αλλαγή του προσανατολισμού και στην μακρόπνοο ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Έτσι η συνιστώσα αυτή του GMCII έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Και οι δύο υποδείκτες καταρτίζονται από δεδομένα που προέρχονται από τριμηνιαίες έρευνες στα μέλη και στελέχη των επιχειρήσεων μελών του ΣΕΣΜΑ και προκύπτουν από τη διαφορά μεταξύ «θετικών» και «αρνητικών» απαντήσεων. Οι έρευνες καταγράφουν επίσης τα κυριότερα προσκόμματα στην επιχειρηματική δράση. Το τμήμα αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο γιατί απηχεί την εμπειρία συμβούλων που παρέχουν υποστήριξη σε ένα ευρύ φάσμα κλάδων και συνεπώς είναι σε θέση να γνωρίζουν τους όποιους ανασταλτικούς παράγοντες. Επιστημονικός υπεύθυνος είναι ο κ. Κωνσταντίνος Αϊβαλής και υπεύθυνος της έρευνας ο κ. Βασίλειος Ρεγκούζας, Πρόεδρος του ΔΣ του ΣΕΣΜΑ. GMCCI β τρίμηνο 215 2
Β. Η μεθοδολογία της έρευνας Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η έρευνα έχει τρία σκέλη: Πρώτον, την καταγραφή των προβλέψεων των συμβούλων για την οικονομική κατάσταση στο επόμενο δωδεκάμηνο. Δεύτερον, την αποτύπωση των προσδοκιών τους όσον αφορά στους παραγωγικούς συντελεστές στο ίδιο χρονικό διάστημα. Τέλος, την καταγραφή των κυριότερων εμποδίων στην επιχειρηματική ανάπτυξη. Οι έρευνες διεξάγονται ανά τρίμηνο και τα αποτελέσματά τους δημοσιοποιούνται κάθε Απρίλιο, Ιούλιο, Οκτώβριο και Ιανουάριο. Τον πληθυσμό αποτελούν οι εκπρόσωποι των 56 εταιρειών-μελών του ΣΕΣΜΑ, τα επίτιμα μέλη και οι πρώην πρόεδροι του ΣΕΣΜΑ. Οι εταιρείες-μέλη με προσωπικό περισσότερο από 5 άτομα εκπροσωπούνται στην έρευνα από δύο άτομα. Με τον τρόπο αυτό, το σύνολο του πληθυσμού αποτελείται από 7 άτομα. Η πρώτη έρευνα διεξήχθη στα τέλη Μαρτίου 214. H έκτη έγινε στα τέλη Ιουνίου αρχές Ιουλίου 215 και κατέγραψε τις προσδοκίες που είχαν διαμορφωθεί κατά το δεύτερο τρίμηνο του 215. Υπήρξαν 46 απαντήσεις και το ποσοστό ανταπόκρισης ήταν 66,. Σημειώνεται ότι μέρος των απαντήσεων συλλέχθηκε μετά την επιβολή των κεφαλαιακών περιορισμών. Η μεθοδολογία κατάρτισης του δείκτη GMCCI έχει ως εξής: Υπολογίζονται τα ποσοστά «θετικών» και «αρνητικών» απαντήσεων για κάθε παράμετρο και υπολογίζεται η διαφορά τους (Δ = (Θ Α) x 1), η οποία λαμβάνει τιμές στο διάστημα -1 έως +1. Ο δε δείκτης προκύπτει ως ο αριθμητικός μέσος όρος των πέντε παραμέτρων, οι οποίες εξετάζονται για κάθε συνιστώσα. Βελτίωση των προσδοκιών θα εμφανιστεί ως αύξηση της διαφοράς και αντιστρόφως. Τέλος, για να προσδιορισθεί η σημασία κάθε παράγοντα που δρα ανασχετικά στην επιχειρηματική ανάπτυξη, υπολογίστηκε ένα σκορ. Ο υπολογισμός του για κάθε παράγοντα έγινε ως εξής: Ο κάθε βαθμός της κλίμακας Likert 1-5 πολλαπλασιάστηκε με τον αριθμό των απαντήσεων κάθε βαθμίδας. Το άθροισμα των επιμέρους γινομένων διαιρέθηκε εν συνεχεία με τον αριθμό των απαντημένων ερωτηματολογίων. Το σκορ αυτό κυμαίνεται μεταξύ και 5. Όσο υψηλότερο είναι το σκορ, τόσο μεγαλύτερη η σημασία που έχει ο κάθε παράγων. GMCCI β τρίμηνο 215 3
Γ. Τα αποτελέσματα της έρευνας Γ.1. Οι προβλέψεις για τα βασικά οικονομικά μεγέθη το επόμενο δωδεκάμηνο. (GMCCI Οικονομική Συγκυρία) Στο πρώτο τμήμα της έκθεσης παρουσιάζονται οι προβλέψεις των συμβούλων μάνατζμεντ για τις μεταβολές των θεμελιωδών μακροοικονομικών μεγεθών κατά το επόμενο δωδεκάμηνο. Ειδικότερα παρουσιάζονται οι προσδοκίες και οι μεταβολές τους, για τα εξής μεγέθη: ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης, ποσοστό ανεργίας, ιδιωτικές επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, εξαγωγές και, τέλος, ρυθμός μεταβολής των τιμών. Οι προβλέψεις αυτές σχετίζονται με την τρέχουσα οικονομική συγκυρία, αλλά και με την εντονότατη αβεβαιότητα για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας και το δίλημμα ευρώ ή νέο νόμισμα. Όπως παραθέσαμε στο προηγούμενο τμήμα, η έρευνα διενεργήθηκε κατά το τελευταίο διάστημα της εξάμηνης διαπραγμάτευσης μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και των πιστωτών της χώρας, όταν η κατάσταση ήταν κρίσιμη. Μάλιστα, μέρος των απαντήσεων συλλέχθηκε μετά την επιβολή των κεφαλαιακών περιορισμών. Συνεπώς, οι προσδοκίες που καταγράφηκαν αντικατοπτρίζουν, πέραν των μεσοπρόθεσμων τάσεων, και την αβεβαιότητα αυτή. Η παρούσα έκθεση γράφεται μετά την κατ αρχήν επίτευξη συμφωνίας, η οποία πιθανόν να έχει οδηγήσει σε βελτίωση των προσδοκιών. Πάντως, η γενική εικόνα που προκύπτει είναι ότι η επιδείνωση των προσδοκιών, που άρχισε το τρίτο τρίμηνο του 214, συνεχίστηκε και μέχρι τα μέσα του 215. Η επιδείνωση ήταν μάλιστα εντονότατη. Συγκεκριμένα, ο μέσος όρος του ισοζυγίου «θετικών» «αρνητικών» απαντήσεων για τα πέντε μεγέθη του GMCCI Οικονομική Συγκυρία έγινε περισσότερο αρνητικός -32,9 έναντι -15,5 που ήταν στο τέλος του προηγουμένου τριμήνου. Η καθοδική πορεία του δείκτη που άρχισε μετά το δεύτερο τρίμηνο του 214 μέχρι το δεύτερο τρίμηνο του 215 απεικονίζεται στο επόμενο διάγραμμα. GMCCI Οικονομική Συγκυρία (μέσος όρος διαφοράς «θετικών» - «αρνητικών» απαντήσεων) 6 4 43, 48,7 36,9 2-2 -4 3,8 I II III IV I ΙΙ 214-15,5 215-32,9 Η νέα επιδείνωση του δείκτη οφείλεται σε μειώσεις όλων των επιμέρους δεικτών. Όπως και το προηγούμενο τρίμηνο, η απαισιοδοξία ήταν πάντως εντονότερη όσον αφορά στη μεγέθυνση της οικονομίας και στις ιδιωτικές επενδύσεις, γεγονός που σχετίζεται με τις παρατεταμένες διαπραγματεύσεις για τη χρηματοδοτική στήριξη της χώρας και τις τεράστιες δυσκολίες χρηματοδότησης. Πρέπει επίσης να υπογραμμισθεί η νέα χειροτέρευση των εκτιμήσεων για την ανεργία. GMCCI β τρίμηνο 215 4
Οι προβλέψεις για το ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης 13, 17,4 69,6 Υψηλότερος Ίδιος Χαμηλότερος 1 8 6 4 2-2 -4-6 -8 77,1 62, Ι ΙΙ 48, ΙΙΙ -6,3 IV I ΙΙ 214 215-3, -56,5 Οι προβλέψεις για την οικονομική μεγέθυνση έγιναν ακόμα περισσότερο απαισιόδοξες, το δεύτερο τρίμηνο. Συγκεκριμένα, 69,6 των συμβούλων εκτιμά ότι η μεγέθυνση της οικονομίας θα περιοριστεί περαιτέρω. Η σχετική διαφορά «θετικών» «αρνητικών» εκτιμήσεων εκτινάχθηκε στο -56,5. Οι εκτιμήσεις αυτές σχετίζονται βεβαίως με τη μείωση του ετήσιου ρυθμού στο,2 το πρώτο τρίμηνο του έτους και την πιστωτική ασφυξία. Οι προβλέψεις για την ανεργία 15,2 6 54,2 19,6 4 2 22, 26,5 17, 65,2 Υψηλότερη Ίδια Χαμηλότερη -2-4 -6 Ι ΙΙ ΙΙΙ IV I ΙΙ 214-12,2 215-5, Παρά την ελαφρά μείωση της ανεργίας τον Απρίλιο, οι εκτιμήσεις σε μεσοπρόθεσμη βάση είναι δυσοίωνες. Το 65,2 των συμβούλων εκτιμά ότι η ανεργία θα αυξηθεί το επόμενο δωδεκάμηνο, προφανώς ως αποτέλεσμα του χαμηλού ή και αρνητικού ρυθμού ανάπτυξης και των δυσμενών συνθηκών χρηματοδότησης. Έτσι, η διαφορά των ποσοστών αυτών που προβλέπουν μείωση ανεργίας και εκείνων που εκτιμούν ότι θα υπάρξει αύξηση διευρύνθηκε από -12,2 το πρώτο τρίμηνο σε -5, το δεύτερο. GMCCI β τρίμηνο 215 5
Οι προβλέψεις για τις ιδιωτικές επενδύσεις παγίου κεφαλαίου 13,3 8 6 64, 67,3 52, 17,8 4 2 68,9 Υψηλότερες Ίδιες Χαμηλότερος -2-4 -6-8 Ι ΙΙ ΙΙΙ IV I ΙΙ 214-18,4 215-55,1-55,6 Στο πλαίσιο αυτό δεν προξενεί έκπληξη το γεγονός ότι οι προσδοκίες για τις ιδιωτικές επενδύσεις παγίου κεφαλαίου παρέμειναν και το τρίμηνο αυτό απαισιόδοξες, με τη διαφορά του ποσοστού των «θετικών» - «αρνητικών» να παραμένει πολύ υψηλή στο -55,6 Μερίδιο 68,9 των συμβούλων θεωρεί ότι θα καταγραφεί μείωση επενδύσεων το επόμενο δωδεκάμηνο. Από την άλλη πλευρά, υπήρξε ελαφρά αύξηση του ποσοστού εκείνων που προσδοκούν αύξηση επενδύσεων στο 13,3. Οι προβλέψεις για τις εξαγωγές προϊόντων και υπηρεσιών 41,3 17,4 8 6 4 59,2 3,6 46, 2 18,4 41,3 Υψηλότερες Ίδιες Χαμηλότερες -2-4 Ι ΙΙ ΙΙΙ IV I ΙΙ -6,1 214 215-23,9 Η επιδείνωση των προσδοκιών για τις εξαγωγές προϊόντων και υπηρεσιών συνεχίστηκε και κατά το δεύτερο τρίμηνο του έτους. Η σχετική πλειονότητα των συμβούλων, 41,3, εκτιμά ότι θα σημειωθεί κάμψη εξαγωγών. Το ποσοστό αυτό μάλιστα είναι πολύ υψηλότερο από το αντίστοιχο που είχε καταγραφεί από την έρευνα του πρώτου τριμήνου. Σημειώθηκε επίσης μείωση του ποσοστού αισιοδοξίας. GMCCI β τρίμηνο 215 6
Έτσι, η σχετική διαφορά «θετικών» «αρνητικών» απαντήσεων διευρύνθηκε στο -23,9 από -6,1 το προηγούμενο τρίμηνο. Οι προβλέψεις για το ρυθμό μεταβολής των τιμών 15,2 3 26, 37, 2 1 8, 14,3 12, 8,3 21,7 47,8 Υψηλότερος Ίδιος Χαμηλότερος Ι ΙΙ ΙΙΙ IV I ΙΙ 214 215 Η διαφορά μεταξύ των ποσοστών εκείνων που προβλέπουν αύξηση του πληθωρισμού και εκείνων που προβλέπουν συνέχιση του αποπληθωρισμού μειώθηκε από 26, το πρώτο τρίμηνο σε 21,7 τώρα. Υπογραμμίζεται, ωστόσο, ότι οι περισσότεροι σύμβουλοι προβλέπουν ότι ο αποπληθωρισμός θα συνεχιστεί. GMCCI β τρίμηνο 215 7
Γ.2. Οι προβλέψεις για τους παραγωγικούς συντελεστές το επόμενο δωδεκάμηνο (GMCCI Παραγωγικοί Συντελεστές) Οι μεταβολές στις προσδοκίες που αφορούν τους παραγωγικούς συντελεστές στο δεύτερο τρίμηνο του 215 ήταν αντίστοιχες με αυτές για τα βασικά θεμελιώδη μακροοικονομικά μεγέθη, που παρουσιάστηκαν στο προηγούμενο τμήμα. Η απαισιοδοξία που είχε καταγραφεί το προηγούμενο τρίμηνο συνεχίστηκε και μάλιστα επιδεινώθηκε. Περισσότεροι σύμβουλοι προβλέπουν τώρα ότι θα υπάρξει επιδείνωση, λιγότεροι είναι όσοι περιμένουν ότι θα υπάρξει βελτίωση των συντελεστών της παραγωγής κατά το επόμενο δωδεκάμηνο. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι επιδείνωση σημειώθηκε σε όλους τους επιμέρους δείκτες. Συνεπώς, ο δείκτης GMCCI Παραγωγικοί Συντελεστές, δηλαδή ο μέσος όρος της διαφοράς «θετικών» «αρνητικών» απαντήσεων σημείωσε νέα κάμψη. Από -25, το πρώτο τρίμηνο μειώθηκε σε -4,6. Όπως σημειώθηκε και στην προηγουμένη έκθεση: «Η εξέλιξη αυτή είναι απογοητευτική, διότι αυτοί είναι οι παράγοντες που εν τέλει προσδιορίζουν το μακροχρόνιο ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης μίας οικονομίας.» GMCCI Παραγωγικοί Συντελεστές (μέσος όρος διαφοράς «θετικών» - «αρνητικών» απαντήσεων) 45 3 34,6 33,1 29,7 15-15 I II III IV I II 1,6 214 215-3 -25, -45-4,6 GMCCI β τρίμηνο 215 8
Οι προβλέψεις για την αποτελεσματικότητα του ανθρώπινου δυναμικού 21,7 1,9 6 4 44,9 3,6 4, 28,6 2 67,4 Καλύτερη Ίδια Χειρότερη -2 I II III IV -2, I II 214 215-1,9 Η πλειονότητα των συμβούλων προβλέπει ότι η αποτελεσματικότητα του ελληνικού ανθρώπινου δυναμικού θα παραμείνει σταθερή το επόμενο δωδεκάμηνο. Ωστόσο, μειώθηκε απότομα το μερίδιο εκείνων που προβλέπουν περαιτέρω βελτίωση και έτσι το ισοζύγιο «θετικών» «αρνητικών» εκτιμήσεων, που είχε γίνει αρνητικό ήδη από το πρώτο τρίμηνο μειώθηκε ακόμα περισσότερο σε -1,9. Η διαφορά αυτή παραμένει ωστόσο η μικρότερη από όλες. Οι προβλέψεις για τις δημόσιες υποδομές 2,2 2 6,3 8, 54,3 43,5-2 I -2, II III IV I II 214-6,1 215-22, -4 Καλύτερες Ίδιες Χειρότερες -6-52,2 Δραματική επιδείνωση καταγράφηκε στις προσδοκίες για τις δημόσιες υποδομές. Οι σύμβουλοι φαίνεται ότι εκτιμούν, πως η περιοριστική δημοσιονομική πολιτική και η μείωση των δημοσίων επενδύσεων θα οδηγήσει σε νέα χειροτέρευση των δημοσίων υποδομών. Είναι χαρακτηριστικό ότι ποσοστό μεγαλύτερο GMCCI β τρίμηνο 215 9
του 5, θεωρεί ότι θα υπάρξει επιδείνωση. Συνεπώς, η διαφορά απαισιοδοξίας διευρύνθηκε από - 22, σε -52,2. Οι προβλέψεις για τις συνθήκες χρηματοδότησης των επιχειρήσεων 17,4 6 4 34, 4,8 4, 2 54,3 28,3-2 I II III IV I II -1,2 214 215 Καλύτερες Ίδιες Χειρότερες -4-6 -44, -37, Μεγάλη απαισιοδοξία επικρατεί και όσον αφορά τις προβλέψεις για τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων. Η πλειονότητα των συμβούλων εξακολουθεί να θεωρεί ότι θα χειροτερεύσουν το επόμενο έτος, αλλά η διαφορά «θετικών» «αρνητικών» προσδοκιών βελτιώθηκε ελαφρά, από -44, σε -37, λόγω της μικρής ανόδου του ποσοστού των αισιόδοξων. Υπογραμμίζεται ότι οι περισσότερες απαντήσεις είχαν ληφθεί πριν την επιβολή των περιορισμών στις κινήσεις κεφαλαίου. Οι προβλέψεις για την επιχειρηματικότητα 6,5 8 6 52, 57,1 3,4 4 2 3,6 63, Καλύτερη Ίδια Χειρότερη -2-4 -6-8 I II III -4,1 IV I II 214 215-3, -56,5 GMCCI β τρίμηνο 215 1
Μεγάλη ήταν και η χειροτέρευση των προσδοκιών για την πορεία της ελληνικής επιχειρηματικότητας. Η πλειονότητα όσων απάντησαν θεωρεί ότι θα υπάρξει επιδείνωση. Ο δείκτης «θετικών» «αρνητικών» εκτιμήσεων μειώθηκε από -3, σε -56,5 μεταξύ πρώτου και δευτέρου τριμήνου του 215. Η τιμή αυτή είναι η χαμηλότερη μεταξύ όλων των επιμέρους δεικτών του GMCCI Παραγωγικοί Συντελεστές. Οι προβλέψεις για το θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο 8,9 6 4 36, 38,8 3, 2 55,6 35,6, I II III IV I II -2 214 215-4 -27,1 Καλύτερο Ίδιο Χειρότερο -6-46,7 Αντίστοιχη, τέλος, είναι και η εικόνα για το θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργούν οι επιχειρηματικές μονάδες. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι το θεσμικό πλαίσιο θα χειροτερεύσει το επόμενο έτος και συνεπώς, το ισοζύγιο έγινε ακόμα πιο αρνητικό, από -27,1 το πρώτο τρίμηνο, σε - 46,7 το δεύτερο. GMCCI β τρίμηνο 215 11
Γ.3. Οι ανασχετικοί παράγοντες στην επιχειρηματική δράση Οι επιχειρήσεις εξακολουθούν να θεωρούν τις συχνές αλλαγές στο φορολογικό σύστημα, την έλλειψη χρηματοδότησης, την αναποτελεσματική δημόσια διοίκηση, τις συχνές αλλαγές κυβερνητικής πολιτικής, και, τέλος, την υψηλή φορολογία, ως τα πέντε κυριότερα εμπόδια στην επιχειρηματική δράση. Όλοι οι παράγοντες αυτοί είχαν σκορ μεγαλύτερο του 4, σε κλίμακα από 1, έως 5,. Όπως και στις προηγούμενες εκθέσεις δεν καταγράφηκαν σημαντικές αλλαγές στην κατάταξη αυτή κατά τα δύο πρώτα τρίμηνα του 215. Ωστόσο πρέπει να επισημανθεί ξανά, η άνοδος της σημασίας των δυσχερειών που υπάρχουν στη χρηματοδότηση που, ενώ η μέση κατάταξή της το 214 ήταν στην τέταρτη θέση, το 215 έχει ανέλθει στην δεύτερη. Η εξέλιξη αυτή αντανακλά προφανώς τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις με την τραπεζική και μη τραπεζική χρηματοδότηση. Οι ανασχετικοί παράγοντες στην επιχειρηματική δράση,,5 1, 1,5 2, 2,5 3, 3,5 4, 4,5 5, Η έλλειψη σταθερότητας του φορολογικού συστήματος Η πρόσβαση στη χρηματοδότηση (μέσω δανείων και προσέλκυσης κεφαλαίων) Η λειτουργία της δημόσιας διοίκησης Η έλλειψη συνέχειας της λειτουργίας του κράτους Η υψηλή φορολογία Το σύστημα απονομής δικαιοσύνης Η διαφθορά Οι αδειοδοτήσεις και η εγκατάσταση επιχειρήσεων Η παραγωγικότητα του δημόσιου τομέα στην παροχή βασικών δημόσιων και οιονεί δημόσιων αγαθών (εκπαίδευση, υγεία, Οι κρατικές παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας Οι κρατικές παρεμβάσεις στις αγορές κεφαλαίων Οι κρατικές παρεμβάσεις στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών Τα εμπόδια εισόδου σε πολλούς κλάδους και επαγγέλματα 4,62 4,48 4,44 4,41 4,7 3,93 3,76 3,71 3,59 3,42 3,42 3,38 3,26 Η έλλειψη κατάλληλα εκπαιδευμένου προσωπικού 2,13 Η γεωπολιτική θέση της Ελλάδας 1,41 GMCCI β τρίμηνο 215 12
Με την υποστήριξη των εταιρειών μελών του ΣΕΣΜΑ GMCCI β τρίμηνο 215 13