ΣΦΡΑΓΙΔΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1914-1927)

Πασχάλης Βαλσαμίδης ΣΦΡΑΓΙΔΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1914-1927) Στη Θεσσαλονίκη όπως γνωρίζουμε οι πρώτοι πρόσφυγες από την Τουρκία ήρθαν κατά τα έτη 1913-1914 1 εκ των οποίων οι περισσότεροι επέστρεψαν στα πατρώα εδάφη τους μετά την υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών 2. Το δεύτερο και μεγαλύτερο κύμα της προσφυγιάς ξεκίνησε μετά την κατάρρευση του Μικρασιατικού Μετώπου το 1922 και συνεχίστηκε έως το 1924. Την περίοδο αυτή η Θεσσαλονίκη γέμισε από πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Ανατολική Θράκη. Στα πλαίσια της ανταλλαγής των πληθυσμών 3 αναχώρησαν οριστικά από τη Θεσσαλονίκη οι Τούρκοι για την Τουρκία 4 έως το τέλος του 1924 και εγκαταστάθηκαν σε τόπους που εγκατέλειψαν οι Έλληνες πρόσφυγες 5. Τα πρώτα χρόνια οι πρόσφυγες αντιμετώπισαν σοβαρά προβλήματα. Αρωγός στα προβλήματά τους ήταν το Ελληνικό κράτος. Για την καλύτερη αντιμετώπιση των προβλημάτων τους οι πρόσφυγες ίδρυσαν σωματεία, συλλόγους και συνδέσμους. Έκαστο από τα σωματεία αντιπροσωπεύονταν από τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου με τον εκάστοτε εκλεγμένο πρόεδρο. Τα σωματεία αυτά είχαν δική τους σφραγίδα που τη χρησιμοποιούσαν σε επίσημα έγγραφα. Εδώ θα παρουσιάσουμε σφραγίδες 6 προσφυγικών σωματείων και 1. Την περίοδο αυτή γίνονται διωγμοί των Ελλήνων από τα εδάφη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Για τους διωγμούς βλ. Οι διωγμοί των Ελλήνων εν Θράκη και Μικρασία αυθεντικαί εκθέσεις καί επίσημα κείμενα. Έκκλησις προς το ελληνικόν γένος και την δημοσίαν Γνώμην του πεπολιτισμένου κόσμου. Εκδίδεται υπό των επιτροπών των εν Μυτιλήνη Μικρασιατών προσφύγων, εν Αθήναις 1915. Υπουργείον επί των Εξωτερικών, Οι ανθελληνικοί διωγμοί εν Τουρκία από της κηρύξεως του Ευρωπαϊκού πολέμου (Κατά τας επισήμους εκθέσεις των πρεσβειών και προξενικών αρχών), εν Αθήναις 1917. Οικουμενικόν Πατριαρχείον, Μαύρη Βίβλος διωγμών και μαρτυριών του εν Τουρκία Ελληνισμού, εν Κωνσταντινουπόλει 1919. Ο γολγοθάς του εν Τουρκία Ελληνισμού, εν Κωνσταντινουπόλει 1919. Πατριαρχική Κεντρική Επιτροπή. Η περίθαλψις και εγκατάστασις των εν Τουρκία προσφύγων του Ευρωπαϊκού πολέμου, εν Κωνσταντινουπόλει 1921. Οι ανθελληνικοί διωγμοί εν Τουρκία από του 1908 μέχρι του 1921 ενώπιον της Γ εν Αθήναις Εθνοσυνελεύσεως (Συνεδρίασις 5, 6 καί 8 Απριλίου 1921), εν Αθήναις 1921. Α. Παπαευγενίου, Η Ελληνική Εκκλησία εν Θράκη. Τούρκοι Βούλγαροι, Θεσσαλονίκη 1926. Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος, Διωγμοί και γενοκτονία του Θρακικού Ελληνισμού. Ο πρώτος ξεριζωμός (1908-1917), Θεσσαλονίκη 1998. Για τις μεταναστεύσεις βλ. Α. Πάλλης, Στατιστική μελέτη περί των φυλετικών μεταναστεύσεων Μακεδονίας και Θράκης κατά την περίοδο 1912-1924, Αθήναι 1925. 2. Για τη συνθήκη βλ. M. A-F. Frangulis, Mémoire sur le Traité de Sèvres, London 1921 M. Paillarès, Le Kemalisme devant les alliés, Constantinople 1922, σσ. 107-133, 170, 198. Χαράλαμπος Νικολάου, Διεθνείς, πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες-συμφωνίες και συμβάσεις. Από 1453 μέχρι σήμερα (Ελλάς-Χερσόνησος του Αίμου), Αθήνα 2 1996, σσ. 278-284. 3. Βλ. Πράξεις υπογραφείσαι εν Λωζάννη τη 30 Ιανουαρίου και τη 24 Ιουλίου 1923, (εκ του Εθνικού τυπογραφείου) εν Αθήναις 1923. Σύμβασις περί της ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών Ελληνιστί και Τουρκιστί (υπογραφείσα εν Λωζάνη τη 30 Ιανουαρίου 1923) και αι δηλώσεις του αρχηγού των ελευθεροφρόνων κ. Ιωάννου Μεταξά, εν Αθήναις 1924. Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Η ελληνική εξωτερική πολιτική μετά την συνθήκην της Λωζάννης. Η κρίσιμος καμπή (Ιούλιος Δεκέμβριος 1928), Θεσσαλονίκη 1977. Πρβλ. Τ. Aghnide, The Ecumenical Patriarchate of Constantinople in the Light of the Treaty of Lausanne, New York 1964. 4. Βλ. Στάθης Πελαγίδης, Προσφυγική Ελλάδα (1913-1930). Ο πόνος και η δόξα, Θεσσαλονίκη 1997, σσ. 113-130. Ο ίδιος, «Μετακινήσεις πληθυσμών μετά τους βαλκανικούς πολέμους. Η περίπτωση των Μουσουλμάνων της Μακεδονίας (1913-1914)», Ελληνική Ιστορική Εταιρεία. Πρακτικά ΙΖ Πανελλήνιου Ιστορικού Συνεδρίου (31 Μαΐου - 2 Ιουνίου 1996), Θεσσαλονίκη 1997, σσ. 317-332. 5. Βλ. Kemal Arı, Büyük mübadele. Türkiye ye zorunlu göç (1923-1925) [Η μεγάλη ανταλλαγή. Η υποχρεωτική μετανάστευση στην Τουρκία (1923-1925)], İstanbul 1995. 6. Παρόμοιες μελέτες έχουμε παρουσιάσει για τις εκκλησιαστικές επαρχίες Μετρών και Αθύρων και Μυριοφύτου και Περιστάσεως. Βλ. Πασχάλης Βαλσαμίδης, «Σφραγίδες της επαρχίας Mετρών και Aθύρων», Eπιστημονική Eπετηρίδα του Tμήματος Ποιμαντικής και Kοινωνικής Θεολογίας του Aριστοτελείου 1

συλλόγων της Θεσσαλονίκης που ιδρύθηκαν κατά το χρονικό διάστημα 1914-1927 με βάση τα έγγραφα που συγκεντρώσαμε από το 1992 κ. εξ. από πρόσφυγες, από παλαιοβιβλιοπωλεία, από το Μπιτ-παζάρ της Θεσσαλονίκης και από αυτά που βρήκαμε παραμελημένα σε δρόμους της Θεσσαλονίκης 7. Τα έγγραφα αυτά είναι επιστολές, πιστοποιητικά, βεβαιώσεις, δηλώσεις περιουσιακών στοιχείων, δηλαδή της Μικτής Επιτροπής επί της Ανταλλαγής των Ελληνο-Τουρκικών Πληθυσμών και του Υπουργείου Γεωργίας της Γενικής Διεύθυνσης Ανταλλαγής, αποδείξεις σωματείων, συλλόγων και οικοδομικών συνεταιρισμών που δρούσαν στη Θεσσαλονίκη. Από τα έγγραφα και από τα αποτυπώματα των σφραγίδων πληροφορούμαστε την ύπαρξη προσφυγικών σωματείων και συλλόγων στη Θεσσαλονίκη, το έτος ιδρύσεώς τους, την έδρα τους και τη δράση τους. Ακόμη τα έγγραφα μας δίνουν πληροφορίες για τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν τα πρώτα χρόνια οι πρόσφυγες, ενώ από τις υπογραφές που φέρουν μαθαίνουμε τα μέλη των διοικητικών συμβουλίων και επιτροπών όπως το όνομα του προέδρου, γραμματέα του ταμία και τα μέλη. Στη διάθεσή μας έχουμε ένα ικανό αριθμό εγγράφων που μας παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες για τα σωματεία και τους συλλόγους της Θεσσαλονίκης. Ένα από αυτά που έχουμε στη συλλογή μας είναι του Μικρασιατικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης που ιδρύθηκε το 1914. Πρόκειται για πιστοποιητικό ταυτότητας που εκδόθηκε το 1923. Στη συνέχεια έχουμε έγγραφα που χρονολογούνται από το 1922 έως το 1927, περίοδο κατά την οποία στη Θεσσαλονίκη ιδρύθηκαν τα περισσότερα σωματεία και οι σύλλογοι. Ακόμη έχουμε εντοπίσει αποτυπώματα σφραγίδων του Β Επαρχιακού Συμβουλίου Ικονίου-Καισαρείας και του Μικτού Συμβουλίου Εκκλησιαστικών Επαρχιών Χαλδείας, Κερασούντος, Θεοδωσιουπόλεως, Αμύδης και Κάρς, που ιδρύθηκε το 1927. Στη συνέχεια έχουμε αποτυπώματα σφραγίδων εκτιμητικών επιτρόπων σε δηλώσεις της Μικτής Επιτροπής επί της Ανταλλαγής των Ελληνο-Τουρκικών Πληθυσμών και του Υπουργείου Γεωργίας της Γενικής Διεύθυνσης Ανταλλαγής, που εκτιμούσαν την ακίνητη και κινητή περιουσία των προσφύγων 8. Σύμφωνα με το νόμο που ψηφίστηκε στις 3 Απριλίου 1925 στη Δ των Ελλήνων Συνέλευση 9 περί ιδρύσεως Διοικητικών Επιτροπών με σκοπό τον έλεγχο των δηλώσεων εγκαταλειφθεισών περιουσιών στην Τουρκία συστήθηκαν εκτιμητικές επιτροπές προσφυγικών Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 5 (1998) 295-305. Ο ίδιος, «Σφραγίδες της επαρχίας Mυριοφύτου και Περιστάσεως» Eπιστημονική Eπετηρίδα της Θεολογικής Σχολής του Tμήματος Ποιμαντικής και Kοινωνικής Θεολογίας του Aριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 8 (2002) 259-283. 7. Από έγγραφα που μας δώρισαν οι πρόσφυγες, που αγοράσαμε και που βρήκαμε παραμελημένα στους δρόμους της Θεσσαλονίκης παρουσιάσαμε τις εξής μελέτες: «Δύο έγγραφα (πωλητήριο-εξοφλητικό) από το Σκοπό της Ανατολικής Θράκης», Περί Θράκης 1 (2001) 215-220, «Ανέκδοτο πωλητήριο έγγραφο της κοινότητας Βογδάντσας (Γευγελή)», Μακεδονικά 33 (2001-2002) 327-331, «Πατριαρχική Εγκύκλιος του Ιωακείμ Γ προς τον μητροπολίτη Καισαρείας Γερβάσιο περί εκκλησιαστικών δικαίων και προνομοίων», Πρακτικά Α Πανελληνίου Επιστημονικού Συνεδρίου: Καππαδοκία-Ιστορία, Θεολογία, Παιδεία, Πολιτισμός (22-24 Σεπτεμβρίου 2000), Θεσσαλονίκη 2002, σσ. 305-324, «Ο κανονισμός του Ελληνικού Μαθητικού Μορφωτικού Συλλόγου Ο Φοίνιξ της Μεγάλης του Γένους Σχολής», Τέταρτη Επιστημονική Ημερίδα της Εταιρείας Μελέτης της καθ ημάς Ανατολής (30 Νοεμβρίου 2002) με θέμα: Η Μεγάλη του Γένους Σχολή. Ιστορία και προσφορά, Αθήναι 2004, σσ. 213-239. «Aνέκδοτα έγγραφα από τη Δράμα», Mακεδονικά 34 (2003-2004) 414-419, «Εκδρομή των τελειοφοίτων του Α Γυμνασίου Θηλέων Θεσσαλονίκης στην Αδριανούπολη κατά το έτος 1952», εφημ. Ο Πολίτης (Αθήνα) Ιούνιος 2002, αριθ. φ. 422, σ. 10. 8. Βλ. Άγγελος Τσουλούφης, Η ανταλλαγή ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών και η εκτίμησις των εκατέρωθεν εγκαταλειφθεισών περιουσιών, Αθήνα 1989, σ. 94. 9. Βλ. Αναστάσιος Πρωτονοτάριος, Το προσφυγικόν πρόβλημα από ιστορικής, νομικής και κρατικής απόψεως, Αθήναι 1929, σσ. 108-111. 2

κοινοτήτων 10. Εμείς εντοπίσαμε τις εξής: Εκτιμητική Επιτροπή Κοινότητας Παλλαδαρίου (Προύσης), η οποία συνεδρίαζε στη Θεσσαλονίκη στην οδό Αγίου Δημητρίου με τους Κ. Χασιάδη πρόεδρο, Ι. Διονυσιάδη γραμματέα και Η. Σοφοκλείδη μέλος, η Εκτιμητική Επιτροπή κοινοτήτων Νεαπόλεως και Κήρσεχηρ της Επαρχίας Καισαρείας, που έδρευε στην οδό Μπαλάνου 30 και η Εκτιμητική Επιτροπή Κασταμονής, που συνέρχονταν στην οδό Σολωμού 23. Από συνεδρίασή της τελευταίας με χρονολογία 14 Οκτωβρίου 1925 γνωρίζουμε ότι πρόεδρός της ήταν ο Ι. Κοσμίδης, γραμματέας Σ. Ελμάογλου και μέλη Αλ. Μακρίδης και Ν. Κρυσταλλίδης. Από την περιοχή της Ανατολικής Θράκης γνωρίζουμε την Εκτιμητική Επιτροπή των κοινοτήτων Σερεντίου και Βελιγραδίου που συνεδρίαζε στην οδό Κρίσπου 17 και την Εκτιμητική Επιτροπή Σηλυβρίας, που έδρευε στην οδό Εγνατίας 383. Η επιτροπή αποτελούνταν από τον πρόεδρο Δ. Καραμπουρούνη, γραμματέα Γ. Ιωσηφίδης και τα μέλη Γ. Αλγγελίδη, Αλέξανδρο Κάλφογλου, Αλέξανδρο Σταματιάδη και Αριστοτέλη Χατζόπουλο. Οι πρόσφυγες ίδρυσαν επίσης οικοδομικούς συνεταιρισμούς για να αποκτήσουν οικίες. Εμείς εντοπίσαμε δύο αποτυπώματα σφραγίδων σε έγραφα συνεταιρισμών που ιδρύθηκαν στη Θεσσαλονίκη το 1927. Οι συνεταιρισμοί είναι η εξής: Οικοδομικός Συνεταιρισμός Προσφύγων Τυρολόης και Οικοδομικός Συνεταιρισμός Αστών Προσφύγων Νομού 40 Εκκλησιών. Παρακάτω θα περιγράψουμε τα αποτυπώματα των σφραγίδων και επί τη βάσει αυτών θα παρουσιάσουμε στοιχεία για τα σωματεία και τους συλλόγους που έδρευαν στη Θεσσαλονίκη. Η εργασία χωρίζεται σε τρία μέρη: α. Αποτυπώματα σφραγίδων προσφυγικών σωματείων και συλλόγων της Μικράς Ασίας. Μικρασιατικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης: Ιδρύθηκε το 1914. Για το σύλλογο πληροφορούμαστε από πιστοποιητικό ταυτότητας που εκδόθηκε στις 8 Απριλίου 1927. Πιστοποιούνται τα στοιχεία της Πελαγίας Ιωσηφίδου (Τριανταφυλλίδου) του Χαραλάμπους, ηλικία της (55 ετών), η επαγγελματική κατάστασή της: οικιακά, ο τόπος προέλευσής το Ικόνιο Μικράς Ασίας, η χρονολογία άφιξής της στη Θεσσαλονίκη το 1923 και η οδός διαμονής της Ηρακλείου 15. Στο πιστοποιητικό σώζονται πέντε αποτυπώματα σφραγίδων. Τα δύο είναι επάνω στη φωτογραφία της. Η σφραγίδα του συλλόγου είναι κυκλική και φέρει γύρο τη φράση «ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ», ενώ στο κέντρο υπάρχει το έτος «1914» 11. Σύνδεσμος Νεαπολιτών Καππαδοκίας: Στη διάθεσή μας έχουμε ένα δελτίο έκτακτης συνδρομής που χρονολογείται την 21η Δεκεμβρίου 1924. Συντάχθηκε επ ονόματι του Ευθ. Κυριακίδη, ο οποίος κατέβαλε στο σύλλογο έκτατη συνδρομή το ποσό των 5 δραχμών. Τα αποτύπωμα της σφραγίδας του συλλόγου δεν σώζονται σε καλή κατάσταση. Παρ όλου αυτά μπορούμε όμως να περιγράψουμε τη σφραγίδα. Έχει σχήμα κυκλικό και στην περιφέρειά της 10. Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείον Γεωργίας, Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής, πράξη Εκτιμητικής Επιτροπής, Θεσσαλονίκη, 14 Οκτωβρίου 1925. 11. Πιστοποιητικό ταυτότητας του Μικρασιατικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης της Πελαγίας Ιωσηφίδου (Τριανταφυλλίδου), 8 Απριλίου 1927. 3

αναγράφεται η φράση «ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΝΕΑΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΠΑΔΟΚΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ». Το κέντρο της δεν διακρίνεται 12. Μικρασιατική Λέσχη Θεσσαλονίκης: Ιδρύθηκε το 1925. Στην απόδειξη συνδρομής που εντοπίσαμε δεν σώζεται ολόκληρο το αποτύπωμα της σφραγίδας. Είναι σε μεγάλο μέγεθος κυκλική, ενώ φέρει γύρο περιμετρικά τη φράση «ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΛΕΣΧΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 1925» και κέντρο της δεν διακρίνεται. Είναι επ ονόματι του μέλους Μίμη (Δημήτρη) Σκούρα 13, ο οποίος πλήρωσε τη συνδρομή του από 1 Οκτωβρίου 1926 έως 30 Σεπτεμβρίου 1927 το ποσό των 500 δραχμών. Υπογράφεται από τον πρόεδρο, το γενικό γραμματέα και τον ταμία με χρονολογία 6 Δεκεμβρίου 1926 14. Σύνδεσμος Προσφύγων Παλλαδαρίου Επαρχίας Προύσης. Ο σύλλογος ιδρύθηκε από τους κατοίκους Παλλαδαρίου (Filader) 15 το 1926. Το πιστοποιητικό του συλλόγου σώζεται σε καλή κατάσταση. Το λογότυπο του έχει ως εξής: «ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΠΑΛΛΑΔΑΡΙΟΥ / ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΠΡΟΥΣΗΣ / ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ / ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΑΝΕΓΝΩΡΙΣΜΕΝΟΝ». Πιστοποιεί ότι ο Δημοσθένης Φιλοξενίδης του Φωτίου και της Καλλιόπης, ετών 32, που ασκούσε το επάγγελμα του καφεσυζοπώλη ήρθε από το Παλλάδιο της περιφέρειας Προύσης τον Οκτώβριο του 1922 και εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη στην οδό Σπαρτάκου 12. Χρονολογείται την 21η Αυγούστου 1926. Το πιστοποιητικό υπογράφει ο πρόεδρος του συλλόγου Ηρακλής Σοφοκλείδης και ο γενικός γραμματέας Ν. Δεσποτίδης. Στο πιστοποιητικό υπάρχουν τρία αποτυπώματα σφραγίδων του συλλόγου εκ των οποίων το ένα είναι επάνω στη φωτογραφία του Δημοσθένη Φιλοξενίδη. Η σφραγίδα είναι κυκλική και περιμετρικά αναγράφεται η φράση «ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΠΑΛΛΑΔΑΡΙΟΥ-ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΠΡΟΥΣΗΣ» και στο μέσον η λέξη «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ» και από κάτω το έτος «1926» 16. Σύλλογος Προσφύγων Επαρχίας Ικονίου: Τη δράση του πληροφορούμαστε από απόκομμα απόδειξης συνδρομής, που χρονολογείται στις 25 Σεπτεμβρίου 1929. Ο Κ. Κυριακίδης από τη Νεάπολη (Nevşehir) της Μικράς Ασίας κατέβαλε στο σύλλογο το ποσό των 15 δραχμών. Δεν γνωρίζουμε το έτος ιδρύσεώς του, διότι το αποτύπωμα της σφραγίδας του συλλόγου είναι αχνό και δεν διακρίνεται το κέντρο της. Η σφραγίδα είναι κυκλική και περιμετρικά αναγράφεται η επιγραφή «ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΙΚΟΝΙΟΥ» 17. Β Επαρχιακό Συμβούλιο Ικονίου-Καισαρείας: Έδρευε στη Θεσσαλονίκη και ιδρύθηκε το 1927. Πρόεδρος ήταν ο Γ. Αραβανόπουλος και μέλη: ο Κ. Αετεμιάδης, ο Γ. Αλεκτορίδης, ο Γ. Κεστεκίδης και ο Κ. Ματθαίου 18. Για τη δράση 12. Δελτίο έκτακτης συνδρομής του Συνδέσμου Νεαπολιτών Καππαδοκίας, 21 Δεκεμβρίου 1921. 13. Σύζυγος της Ελένης Σκούρας (1896-1991), η οποία εξελέγη πρώτη Ελληνίδα βουλευτής (Νομού Θεσσαλονίκης) στις εκλογές της 18ης Ιανουαρίου 1953. http://www.sansimera.gr/biographies. 14. Απόδειξη συνδρομής της Μικρασιατικής Λέσχης Θεσσαλονίκης του Μίμη Σκούρα, Θεσσαλονίκη, 6 Δεκεμβρίου 1926. 15. Βλ. Βασίλειος Κανδή, Η Προύσα. Ήτοι αρχαιολογική, ιστορική, γεωγραφική και εκκλησιαστική περιγραφή αυτής, μετ επισυνημμένων αρχαίων επιγραφών, τοπογραφικού χάρτου και εικόνων διαφόρων οικοδομημάτων, εν Αθήναις 1883, σ. 143. Κωνσταντίνος Μαντά, Λαογραφικά Παλλαδαρίου Προύσας Μ. Ασίας, Έδεσσα 1983. Γεώργιος Κοταρίδης, Εκκλησιαστική επαρχία Προύσης, Φλώρινα 1999, σσ. 30-33. Βενέδικτος Αδαμαντίδης, «Η εκκλησιαστική επαρχία Προύσης», Μικρασιατικά Χρονικά 8 (1959) 119-120. 16. Πιστοποιητικό του Συνδέσμου Προσφύγων Παλλαδαρίου Επαρχίας Προύσης του Δημοσθένη Φωτίου, Θεσσαλονίκη, 21 Αυγούστου 1926. 17. Απόδειξη συνδρομής του Συλλόγου Προσφύγων Επαρχίας Ικονίου του Κ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 25 Σεπτεμβρίου 1929. 18. Αναστάσιος Πρωτονοτάριος, ό.π., σ. 125. 4

του πληροφορούμαστε από απόδειξη πληρωμής. Ο Κ. Κυριακίδης από την Νεάπολη πλήρωσε 10 δραχμές στις 18 Σεπτεμβρίου 1929. Το αποτύπωμα της σφραγίδας δεν σώζεται σε καλή κατάσταση, ωστόσο μπορούμε να την περιγράψουμε. Είναι κυκλική και φέρει περιμετρικά τη φράση «Β ΕΠΑΡΧΙΑΚΟΝ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΝ ΙΚΟΝΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ». Το κέντρο της δεν διακρίνεται 19. Εκτιμητική Επιτροπή Κοινότητας Παλλαδαρίου (Προύσης): Η επιτροπή ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1925 και συνεδρίαζε στην οδό Αγίου Δημητρίου. Μέλη της επιτροπής ήταν ο Κ. Χασιάδης πρόεδρος, γραμματέας Ι. Διονυσιάδης και μέλος Η. Σοφοκλείδης. Το αποτύπωμά της σφραγίδας σώζεται σε δήλωση του Υπουργείου Γεωργίας της Γενικής Διεύθυνσης Ανταλλαγής. Είναι κυκλική και στην περιφέρειά της υπάρχει η επιγραφή «ΕΚΤΙΜΗΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΟΣ ΠΑΛΛΑΔΑΡΙΟΥ (ΠΡΟΥΣΗΣ)», ενώ στο κέντρο η λέξη «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ» και από κάτω το έτος 1925». Στη δήλωση η Καλλιόπη Φιλοξένη εκ Παλλαδαρίου στις 3 Οκτωβρίου 1925 δήλωσε ότι εγκατέλειψε στην Τουρκία ακίνητη περιουσία 630 λίρες Τουρκίας χρυσές και κινητή 140 λίρες Τουρκίας χρυσές. Συνολικά 770 λίρες Τουρκίας χρυσές. Στις 15 Μαρτίου 1927 έλαβε από την Εθνική Τράπεζα Ελλάδος το ποσό των 42.308 δραχμών και 50 λεπτών 20. Εκτιμητική Επιτροπή κοινοτήτων Νεαπόλεως και Κήρσεχηρ της Επαρχίας Καισαρείας: Έδρευε στη Θεσσαλονίκη στην οδό Μπαλάνου 30 και ιδρύθηκε το 1925. Το αποτύπωμα της σφραγίδας εντοπίσαμε σε έγγραφο πρόσκληση προς πρόσφυγα με χρονολογία 27 Φεβρουαρίου 1926. Η σφραγίδα είναι ωοειδής και περιμετρικά αναγράφεται η επιγραφή «ΕΚΤΙΜΗΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΚΗΡΣΕΧΗΡ» και στο κέντρο «ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ / ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ / 1925» 21. β. Αποτυπώματα σφραγίδων προσφυγικών σωματείων και συλλόγων του Πόντου Σύλλογος Καυκασίων: Ιδρύθηκε πιθανόν το 1922, όπως προκύπτει από απόκομμα απόδειξης πληρωμής που εντοπίσαμε με χρονολογία 24 Νοεμβρίου 1922. Παράλληλα δραστηριοποιούνταν Εκπαιδευτικό Τμήμα του συλλόγου στην Καλαμαριά 22. Τα αποτυπώματα των σφραγίδων που έχουμε στη διάθεσή μας δεν σώζονται ολόκληρα. Μπορούμε όμως να περιγράψουμε τη σφραγίδα του συλλόγου. Ήταν κυκλική και περιμετρικά έφερε την επιγραφή «ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΝ ΤΜΗΜΑ ΚΑΛΑΜΑΡΙΑΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΥΚΑΣΙΩΝ». Το κέντρο της δεν διακρίνεται 23. Τοπικός Σύλλογος Ποντίων Θεσσαλονίκης και Περιχώρων: Ιδρύθηκε το 1924 και έδρευε στη Θεσσαλονίκη στην οδό Εγνατία 348. Για το σύλλογο πληροφορούμαστε από πιστοποιητικό του με χρονολογία 24 Σεπτεμβρίου 1924 19. Απόδειξη πληρωμής Β Επαρχιακού Συμβουλίου Ικονίου-Καισαρείας του Κ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 18 Σεπτεμβρίου 1929. 20. Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείον Γεωργίας, Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής, πράξη Εκτιμητικής Επιτροπής, Θεσσαλονίκη, 15 Μαρτίου 1925. 21. Πρόσκληση Κοιν. Εκτιμητικής Επιτροπής Νεαπόλεως και Κήρσεχηρ της Επαρχίας Καισαρείας, Θεσσαλονίκη, 27 Φεβρουαρίου 1926. 22. Για τους Καυκάσιους πρόσφυγες και για τα σωματεία που δραστηριοποιούνταν στην Καλαμαριά βλ. Ελένη Ιωαννίδου, «Προσφυγική Καλαμαρία» στον τόμο Οι πρόσφυγες στη Μακεδονία. Από την τραγωδία, στην εποποιία, έκ. Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2009, σσ. 296-297, 309-310. 23. Απόδειξη πληρωμής του Συλλόγου Καυκασίων, Θεσσαλονίκη, 24 Νοεμβρίου 1922. 5

που έδωσε στον Θεόδωρο Θεοφύλακτο από την Τραπεζούντα, εγκατεστημένος στη Θεσσαλονίκη. Ο σύλλογος πιστοποιεί ότι ο Θεόδωρος είναι απόφοιτος του πεντατάξιου Ελληνικού Γυμνασίου Τραπεζούντας. Υπάρχουν δύο αποτυπώματα της σφραγίδας του συλλόγου στη φωτογραφία του Θεόδωρου. Η σφραγίδα έχει σχήμα κυκλικό και φέρει την επιγραφή «ΤΟΠΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΟΝΤΙΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΧΩΡΩΝ 1924» και στο κέντρο απεικονίζεται ο μονοκέφαλος αετός 24. Ένωσις Ποντίων Αμισού και Ενδοχώρας Θεσσαλονίκης: Ιδρύθηκε το 1924. Τη δράση της πληροφορούμαστε από βεβαίωση γεννήσεως με χρονολογία 20 Ιανουαρίου 1926 που χορήγησε στην Μαρία Δεδέογλου από την Πάφρα (Bafra) που γεννήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 1901. Το αποτύπωμα της σφραγίδας είναι κυκλικό και περιμετρικά αναγράφεται η φράση «ΕΝΩΣΙΣ ΠΟΝΤΙΩΝ ΑΜΙΣΟΥ ΚΑΙ ΕΝΔΟΧΩΡΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ», ενώ στο κέντρο απεικονίζεται ο μονοκέφαλος αετός και από κάτω το έτος 1924». Το πιστοποιητικό υπογράφουν ο πρόεδρος Δ. Κιριμζόγλου, ο γενικός γραμματέας 25 και δύο μάρτυρες 26. Κεντρικός Σύνδεσμος Ποντίων Μακεδονίας και Θράκης: Ο σύνδεσμος δραστηριοποιούνταν από το 1923 στη Θεσσαλονίκη και στεγαζόταν στην οδό Εγνατία 348. Για το σύνδεσμο έχουμε πληροφορίες από πιστοποιητικό του με χρονολογία 22 Απριλίου 1924 που εξέδωσε στον Ελευθέριο Ιντζέπελη ετών 25 από τη Σινώπη. Συγκεκριμένα πιστοποιεί ότι ο Ελευθέριος είναι τελειόφοιτος της Δ τάξης του Γυμνασίου Μερζιφούντας και ότι δίδαξε στην πατρίδα του Σινώπη τέσσαρα χρόνια. Το πιστοποιητικό υπογράφουν ο πρόεδρος Θεοφύλακτος και ο γενικός γραμματέας 27. Η σφραγίδα είναι κυκλική και γράφει περιμετρικά την επιγραφή «ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΠΟΝΤΙΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ 1923» και στο μέσον απεικονίζεται ο μονοκέφαλος αετός 28. Κεντρικός Σύνδεσμος Ποντίων Θεσσαλονίκης: Ιδρύθηκε το 1926. Αποτύπωμα της σφραγίδας του εντοπίσαμε σε υπεύθυνη δήλωση με χρονολογία 30 Ιανουαρίου 1927 που υπέβαλε ο Αριστοτέλης Μαυρόπουλος από το χωριό εκ των Πινατάντων της Σάντας της εκκλησιαστικής επαρχίας Ροδοπόλεως 29. Ο Αριστοτέλης δήλωσε την περιουσία που εγκατέλειψε στην Τραπεζούντα της ενορίας Δαφνούντος. Η σφραγίδα είναι κυκλική και φέρει περιμετρικά τη φράση «ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΠΟΝΤΙΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 1926» και στο μέσον απεικονίζεται ο μονοκέφαλος αετός 30. Μικτό Συμβούλιο Εκκλησιαστικών Επαρχιών Χαλδείας 31, Κερασούντος, Θεοδωσιουπόλεως, Αμύδης και Κάρς: Ιδρύθηκε το 1927. 24. Πιστοποιητικό του Τοπικού Συλλόγου Ποντίων Θεσσαλονίκης και Περιχώρων του Θεόδωρου Θεοφυλακτίδη, Θεσσαλονίκη, 24 Σεπτεμβρίου 1924. 25. Η υπογραφή του είναι δυσανάγνωστη. 26. Βεβαίωση γεννήσεως της Ένωσις Ποντίων Αμισού και Ενδοχώρας Θεσσαλονίκης της Μαρίας Δεδέογλου, Θεσσαλονίκη, 20 Ιανουαρίου 1926. 27. Το όνομα του προέδρου είναι δυσανάγνωστο και επίσης το ονοματεπώνυμο του γενικού γραμματέα. 28. Πιστοποιητικό του Κεντρικού Συνδέσμου Ποντίων Μακεδονίας και Θράκης του Ελευθέριου Ιντζέπελη, Θεσσαλονίκη, 22 Απριλίου 1924. 29. Για τη μητρόπολη Ροδοπόλεως βλ. Παύλος Αποστολίδης (Μητροπολίτης Δράμας), Η Μητρόπολις Ροδοπόλεως. Το ζήτημα των εξαρχιών του Πόντου, Θεσσαλονίκη 2007, όπου και η σχετική βιβλιογραφία. 30. Υπεύθυνη δήλωση του Κεντρικού Συνδέσμου Ποντίων Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, 30 Ιανουαρίου 1927. 31. Βλ. Λ. Ιασωνίδου, «Επαρχία Χαλδίας και Χερροιάνων», Ξενοφάνης 3 (1906) 478. Α. Παπαδόπουλος, «Ιστορικά σημειώματα εκ του κώδικος της επαρχίας Χαλδίας», Αρχείον Πόντου 8 (1938) 27-30. Γεώργιος- Κλεάνθης Σκαλιέρης, Λαοί και φυλαί της Μικράς Ασίας, Αθήνα 1990 2, σσ. 285, 290 Βασίλειος Σταυρίδης, Επισκοπική ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Θεσσαλονίκη 1996, σσ. 444-459. 6

Πρόεδρος ήταν ο Ιωσήφ Παπαδόπουλος και μέλη οι: Πολύβιος Μαυρίδης, Λεωνίδας Δαρραλίδης, Αναστάσιος Μελίδης και Λαυρέντιος Λαυρεντιάδης 32. Η σφραγίδα του έχει σχήμα κυκλικό και φέρει περιμετρικά τη φράση «ΜΙΚΤ. ΣΥΜΒΟΥΛ. ΕΚΚΛ. ΕΠΑΡΧΙΩΝ ΧΑΛΔΕΙΣ-ΚΕΡΑΣΟΥΝΤΟΣ-ΘΕΟΔΩΣ/ΩΣ-ΑΜΥΔΗΣ» και στο μέσον απεικονίζεται ένας σταυρός και από κάτω αναγράφονται οι λέξεις «ΕΛΛΗΝΙΚΗ / ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» και το έτος «1927». Τη δράση του μαθαίνουμε από πιστοποιητικό με χρονολογία 8 Μαρτίου 1932 που εξέδωσε στον Αριστοτέλη Μαυρόπουλο εκ των Πινατάντων (Σάντας) της εκκλησιαστικής επαρχίας Ροδοπόλεως, που κατοικούσε στο Συνοικισμό Νεαπόλεως στην οδό Βερμίου 28 33. Εκπαιδευτικό Τμήμα Συλλόγου Καυκασίων Καρά Ισίν: Δεν γνωρίζουμε πότε ιδρύθηκε. Εντοπίσαμε τρία εισιτήρια του στα οποία δεν σώζεται ολόκληρο κανένα αποτύπωμα της σφραγίδας. Μπορούμε όμως να περιγράψουμε τη σφραγίδα. Είναι κυκλική και περιμετρικά αναγράφεται η φράση «ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΝ ΤΜΗΜΑ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΚΑΥΚΑΣΙΩΝ ΚΑΡΑ ΙΣΙΝ». Το κέντρο δεν διακρίνεται 34. Ένωσις Ελλήνων Νομού Κασταμονής Θεσσαλονίκης: Ιδρύθηκε το 1924. Το αποτύπωμα της σφραγίδας εντοπίσαμε σε δήλωση της Μικτής Επιτροπής επί της Ανταλλαγής των Ελληνο-Τουρκικών Πληθυσμών με χρονολογία 31 Ιανουαρίου 1925 της Κατίνας Μαντζαρίδου από την Κασταμονή (Kastamonu), που εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, στην οδό Σπανδωνή 21. Η σφραγίδα έχει σχήμα κυκλικό και περιμετρικά φέρει τη φράση «ΕΝΩΣΙΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΝΟΜΟΥ ΚΑΣΤΑΜΟΝΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ». Το κέντρο της δεν διακρίνεται, ενώ υπάρχει το έτος 1924 35. Εκτιμητική Επιτροπή Κασταμονής: Ιδρύθηκε το 1925 και έδρευε στη Θεσσαλονίκη στην οδό Σολωμού 23. Πληροφορίες για την επιτροπή έχουμε από δήλωση του Υπουργείου Γεωργίας της Γενικής Διεύθυνσης Ανταλλαγής που υπέβαλε η Κατίνα Μαντζαρίδου από την Κασταμονή της εκκλησιαστικής επαρχίας Νεοκαισαρείας 36 για να εκτιμήσει την περιουσία της. Η επιτροπή συνήλθε στις 14 Οκτωβρίου 1925 με πρόεδρο τον Ι. Κοσμίδη, γραμματέα τον Σ. Ελμάογλου και μέλη τους Αλ. Μακρίδη και Ν. Κρυσταλλίδη. Η περιουσία της Κατίνας που εγκατέλειψε στην πατρίδα της εκτιμήθηκε στο ποσό των 435 λιρών Τουρκίας χρυσών. Από την Εθνική Τράπεζα με χρονολογία 18 Δεκεμβρίου 1936 έλαβε το ποσό των 6.335 δραχμών και 40 λεπτών. Η σφραγίδα της επιτροπής είναι κυκλική και αναγράφεται περιμετρικά η φράση «ΕΚΤΙΜΗΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΣΤΑΜΟΝΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ» και στο κέντρο το έτος 1925» 37. γ. Αποτυπώματα σφραγίδων προσφυγικών σωματείων και συλλόγων της Ανατολικής Θράκης 32. Αναστάσιος Πρωτονοτάριος, ό.π., σ. 125. 33. Πιστοποιητικό Μικτού Συμβουλίου Εκκλησιαστικών Επαρχιών Χαλδείας, Κερασούντος, Θεοδωσιουπόλεως, Αμύδης και Κάρς του Αριστοτέλη Μαυρόπουλου, Θεσσαλονίκη, 8 Μαρτίου 1932. 34. Εισιτήριο του Εκπαιδευτικού Τμήματος Συλλόγου Καυκασίων Καρά Ισίν. 35. Δήλωση της Μικτής Επιτροπής επί της Ανταλλαγής των Ελληνο-Τουρκικών Πληθυσμών της Κατίνας Μαντζαρίδου, Θεσσαλονίκη, 31 Ιανουαρίου 1925. 36. Βλ. Αθανάσιος Γαβριηλίδης, «Περί της επαρχίας Νεοκαισαρείας ιδία δε και Θεοδωρουπόλεως (Σαφρανμπόλεως) και του Παρθενίου», Ξενοφάνης 1 (1886-1904) 129-141. Βασίλειος Σταυρίδης, ό.π., σσ. 248-262. 37. Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείον Γεωργίας, Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής, πράξη Εκτιμητικής Επιτροπής της Κατίνας Μαντζαρίδου, Θεσσαλονίκη, 14 Οκτωβρίου 1925. Δήλωση της Μικτής Επιτροπής επί της Ανταλλαγής των Ελληνο-Τουρκικών Πληθυσμών 7

Σύνδεσμος Τυρολόης, Ηράκλειας και Περιχώρων η "Ομόνοια": Ιδρύθηκε το 1925. Το αποτύπωμα της σφραγίδας του υπάρχει σε διπλότυπο εισπράξεων. Η σφραγίδα είναι κυκλική και αναγράφεται περιμετρικά η φράση «ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΤΥΡΟΛΟΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΧΩΡΩΝ» και στο κέντρο «Η / ΟΜΟΝΟΙΑ / 1925». Από έγγραφο του συνδέσμου με χρονολογία 4 Απριλίου 1926 πληροφορούμαστε από τις υπογραφές τα νέα μέλη του συνδέσμου: Α. Χριστοφόρος, Π. Λινάρος, Γεώργιος Μητακίδης, Θεμιστοκλής Παπαδόπουλος, δυσανάγνωστη υπογραφή και Γ. Δημόπουλος 38. Σύνδεσμος Προσφύγων Μετρών-Δέρκων: Ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1924. Το αποτύπωμα της σφραγίδας εντοπίσαμε σε δήλωση της Μικτής Επιτροπής επί της Ανταλλαγής των Ελληνο-Τουρκικών Πληθυσμών της Αννίκας Εμμανουηλίδου από την Καλλικράτεια (Mimarsinan) 39. Τη δήλωση υπογράφει ο πρόεδρος της επιτροπής Συμεών Θωμαΐδης. Η Αννίκα δήλωσε ακίνητη περιουσία που εγκατέλειψε στην πατρίδα της αξίας 2.090 λιρών Τουρκίας χρυσών. Η σφραγίδα είναι κυκλική και φέρει περιμετρικά τη φράση «ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΜΕΤΡΩΝ-ΔΕΡΚΩΝ» και στο κέντρο γράφει «ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ / 1924» 40. Οικοδομικός Συνεταιρισμός Προσφύγων Τυρολόης: Ιδρύθηκε το 1927 με σκοπό οι πρόσφυγες της Τυρολόης (Çorlu) 41 που εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη να αποκτήσουν οικίες. Πρόεδρος του συνεταιρισμού ήταν ο Θεμιστοκλής Παπαδόπουλος. Από έγγραφο του συνεταιρισμού με χρονολογία 4 Αυγούστου 1930 προς τον Θεμιστοκλή Παπαδόπουλο πληροφορούμαστε την παραίτησή του από την προεδρία του συνεταιρισμού και την ανακήρυξή του στις 20 Ιουλίου 1930 σε επίτιμο πρόεδρο του συνεταιρισμού. Τον Θεμιστοκλή στην προεδρία διαδέχθηκε ο Χ. Βασιλειάδης, ενώ καθήκοντα γραμματέα εκτελούσε ο Εμμανουήλ Παπαδόπουλος. Αποτύπωμα της σφραγίδας του συνεταιρισμού εντοπίσαμε σε απόδειξη μηνιαίας συνδρομής που πλήρωσε ο Θεμιστοκλής Παπαδόπουλος για το μήνα Ιούλιο το ποσό των 500 δραχμών. Η σφραγίδα του συνεταιρισμού είναι κυκλική και αναγράφεται περιμετρικά η φράση «ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΕΡ. ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΤΥΡΟΛΟΗΣ, ενώ στο κέντρο απεικονίζονται τρεις οικίες και από κάτω αναγράφεται η λέξη «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ» 42. Οικοδομικός Συνεταιρισμός Αστών Προσφύγων Νομού 40 Εκκλησιών: Ιδρύθηκε το 1927 με σκοπό οι πρόσφυγες των Σαράντα Εκκλησιών (Kırklareli) 43 να αποκτήσουν οικίες 44. Η σφραγίδα του ήταν κυκλική και έφερε 38. Διπλότυπο είσπραξης του Συνδέσμου Τυρολόης, Ηράκλειας και Περιχώρων η "Ομόνοια", Θεσσαλονίκη, 4 Απριλίου 1926. 39. Για την Καλλικράτεια βλ. Πασχάλης Βαλσαμίδης, Η Μητρόπολη Μετρών και Αθύρων, Θεσσαλονίκη 2007, σσ. 93-100. Ο ίδιος, Μελέτες ιστορικές για την ανατολική Θράκη και τη Μακεδονία, Θεσσαλονίκη 2011, σσ. 247-270. Λαογραφικό λεύκωμα Καλλικράτειας. Καλλικράτεια από την Προποντίδα στη Χαλκιδική, έκδ. Δήμου Ν. Καλλικράτειας, 2000. 40. Δήλωση της Μικτής Επιτροπής επί της Ανταλλαγής των Ελληνο-Τουρκικών Πληθυσμών της Αννίκας Εμμανουηλίδου. 41. Βλ. Πολυνείκη Σεϊλόγλου, «Τυρολόη», Θρακικά 27 (1957) 5-11. «Τυρολόη-Στράντζα. Κώδιξ δημογεροντίας Τυρολόης από το 1879», Θρακικά 27 (1957) 12-43. Τριαντάφυλλος Θεοδωρίδης, Αναμνήσεις από την Τυρολόης (επί τη 50ετηρίδη του Προσφυγικού Ελληνισμού), Αθήναι 1973. Βασίλειος Σταυρίδης, ό.π, σσ. 572-576. 42. Επιστολή του Οικοδομικού Συνεταιρισμού Προσφύγων Τυρολόης προς τον Θεμιστοκλή Παπαδόπουλο, Θεσσαλονίκη, 4 Αυγούστου 1930. 43. Για τις Σαράντα Εκκλησιές βλ. Μελισσηνός Χριστόδουλος, Περιγραφή ιστοριογεωγραφική της επαρχίας Σαράντα Εκκλησιών, εν Αθήναις 1881. Ο ίδιος, Η Θράκη και αι Σαράντα Εκκλησίαι μετά τινων 8

περιμετρικά τον τίτλο «ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΑΣΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ» και στη μέση «ΝΟΜΟΥ / 40 ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ». Από απόδειξη του Οικοδομικού Συνδέσμου (αύξ. αριθ. 614) με χρονολογία 3 Ιανουαρίου 1930 πληροφορούμαστε τα ονόματα του γενικού γραμματέα Ν. Πετρίδη και του ταμία Γ. Τζορμπατζόγλου 45, ενώ από έγγραφο με χρονολογία 2 Ιουλίου 1931, όπου υπάρχει αποτύπωμα της σφραγίδας του συνεταιρισμού μαθαίνουμε το όνομα του προέδρου Ανδρ. Αναστασιάδη και του γενικού γραμματέα Ευθύμιου Ευθυμιάδη 46. Εκτιμητική Επιτροπή Κοινότητας Σερεντίου και Βελιγραδίου: Ιδρύθηκε το 1925 στη Θεσσαλονίκη και συνεδρίαζε στην οδό Κρίσπου 17. Πρόεδρός της ήταν ο Εμμανουήλ Καμπούρογλου, γραμματέας ο Αθανάσιος Μπάμπαλης και μέλη ο Πολύκαρπος Χαραλάμπου και Δημήτριος Φωτιάδης. Η επιτροπή συνήλθε στις 25 Νοεμβρίου 1925 για να εκτιμήσει την ακίνητη περιουσία του Θωμά Περιβόλη που εγκατέλειψε στη Στράντζα, η οποία ανέρχονταν στο ποσό των 60 λιρών Τουρκίας χρυσών και την κινητή που ήταν 30 λίρες Τουρκίας χρυσές. Ο Θωμάς έλαβε από την Εθνική Τράπεζα στις 15 Φεβρουαρίου 1929 5.568 δραχμές και 70 λεπτά. «Η σφραγίδα της επιτροπής είναι κυκλική και φέρει περιμετρικά τη φράση «ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΟΤ. ΣΕΡΕΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΒΕΛΙΓΡΑΔΙΟΥ», ενώ στο κέντρο το έτος «1925» και από κάτω τις λέξεις «ΕΠΑΡΧΙΑΣ / ΤΥΡΟΛΟΗΣ ΚΑΙ / ΣΕΡΕΝΤΙΟΥ» 47. Εκτιμητική Επιτροπή Σηλυβρίας: Ιδρύθηκε το 1925 και έδρευε στην οδό Εγνατίας 383. Το αποτύπωμα της σφραγίδας εντοπίσαμε σε δήλωση του Υπουργείου Γεωργίας της Γενικής Διεύθυνσης Ανταλλαγής, που δήλωσε ο Θωμάς Περιβόλης την κινητή και ακίνητη περιουσία του που εγκατέλειψε στη Σηλυβρία (Silivri) 48. Η επιτροπή αποτελούνταν από τον πρόεδρο Δ. Καραμπουρούνη, το γραμματέα Γ. Ιωσηφίδη και τα μέλη Γ. Αγγελίδη, Αλέξανδρο Κάλφογλου, Αλέξανδρο Σταματιάδη και Αριστοτέλη Χατζόπουλο. Συνήλθε στις 24 Οκτωβρίου 1925 και εκτίμησε την ακίνητη περιουσία του Θωμά στην διοικητικών και εκκλησιαστικών ζητημάτων, εν Κωνσταντινουπόλει 1897. Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, «Η επαρχία 40 Εκκλησιών», στο: Θρακική Προσωπογραφία, Αθήνα 1991, σσ. 181-203. Κανονισμός διέπων τα Κοινοτικά της Επαρχίας Σαράντα Εκκλησιών, εν Κωνσταντινουπόλει 1908. Σταμάτης Ψάλτης, Θρακικά ή μελέτη περί του γλωσσικού ιδιώματος των Σαράντα Εκκλησιών, χ.τ., 1905. Ιωάννης Γιαννακόπουλος, Εν Σαράντα Εκκλησίαις Ανατολικής Θράκης, Θεσσαλονίκη 1994. Κυριακή Μαμώνη, Σύλλογοι Θράκης και Ανατολικής Ρωμυλίας (1861-1922), Θεσσαλονίκη 1995, σσ. 18, 25, 33, 70, 74, 121, 129. Nazif Karaçam, Efsaneder, gerçeĝe Kırklareli, (Οι Σαράντα Εκκλησιές από το μύθο στην πραγματικότητα), Kırklareli 1995. 44. Για το συνοικισμό βλ. Ιωάννης Γιαννακόπουλος, Εν Σαράντα Εκκλησίαις Ανατολικής Θράκης, Θεσσαλονίκη 1994, σσ. 200-201. 45. Απόδειξη του Οικοδομικού Συνεταιρισμού Αστών Προσφύγων Νομού 40 Εκκλησιών της Ασανιώς Αρχοντίδου, Θεσσαλονίκη, 3 Ιανουαρίου 1930. 46. Επιστολή του Οικοδομικού Συνεταιρισμού Αστών Προσφύγων Νομού 40 Εκκλησιών προς την Ασανιώ Αρχοντίδου, Θεσσαλονίκη, 3 Ιανουαρίου 1930. 47. Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείον Γεωργίας, Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής, πράξη Εκτιμητικής Επιτροπής του Θωμά Περιβόλη, Θεσσαλονίκη, 25 Νοεμβρίου 1925. 48. Για τη Σηλυβρία βλ. Επετηρίς του Θρακικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου έτος Α 1872-1873, εν Κωνσταντινουπόλει 1873, σσ. 56-60. Επετηρίς του Θρακικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου έτος Β 1873-1874, εν Κωνσταντινουπόλει 1874, σσ. 94-97. Ευστράτιος Δράκος, Τα Θρακικά ήτοι διάλεξις περί των εκκλησιαστικών επαρχιών Σηλυβρίας, Γάνου και Χώρας, Μετρών και Αθύρων, Μυριοφύτου και Περιστάσεως, Καλλιουπόλεως και Μαδύτου, τεύχος Α, Αθήνησιν 1892, σσ. 13-42. Ελπινίκη Σταμούλη-Σαραντή, Από την Ανατολική Θράκη η Σηλυβρία με τα γύρω της χωριά, τόμ. 2, Αθήναι 1956, 1958. Τάσος Γριτσόπουλος, «Σελίδες της εκκλησιαστικής ιστορίας Σηλυβρίας», Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού 21 (1956) 114-126. Ο ίδιος, «Μητρόπολις, Σηλυβρίας», Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια 11 (1967) 120-123. Σταμάτης Ψάλτης, Η Θράκη και η δύναμις του εν αυτή ελληνικού στοιχείου, εν Αθήναις 1919, σσ. 87-91. Άγγελος Γερμίδης, «Η Σηλυβρία Ανατολικής Θράκης», Ημερολόγιο-Λεύκωμα Θρακική Εστία Θεσσαλονίκης 4 (1985-1986) 163-167. Βασίλειος Σταυρίδης, ό.π., σ. 393-406. Cemal Kozanoğlu, Her yönüyle Silivri (H Σηλυβρία απ όλες τις μεριές), Silivri 1994. 9

πατρίδα του που ανέρχονταν σε 175 λίρες Τουρκίας χρυσές και την κινητή σε 35 λίρες Τουρκίας χρυσές. Συνολικά εκτιμήθηκε 210 λίρες Τουρκίας χρυσές. Ο Θωμάς έλαβε από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος στις 13 Απριλίου 1927 15.221 δραχμές και 40 λεπτά. Η σφραγίδα είναι στρογγυλή και φέρει τη φράση «ΕΚΤΙΜΗΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΣΗΛΥΒΡΙΑΣ» και στο κέντρο «ΕΠΑΡΧΙΑΣ / ΣΗΛΥΒΡΙΑΣ 1925» 49. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 49. Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείον Γεωργίας, Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής, πράξη Εκτιμητικής Επιτροπής του Θωμά Περιβόλη, Θεσσαλονίκη, 24 Οκτωβρίου 1925. 10

11

Αποτυπώματα προσφυγικών σφραγίδων. 12

Πιστοποιητικό ταυτότητας του Μικρασιατικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης 13

Πιστοποιητικό του Συνδέσμου Προσφύγων Παλλαδαρίου Επαρχίας Προύσης 14

Πράξη της Εκτιμητικής Επιτροπής της περιουσίας της Καλιόπης Φιλοξένη. 15

Η τελευταία σελίδα της πράξης της Εκτιμητικής Επιτροπής. 16

Απόδειξη συνδρομής της Μικρασιατικής Λέσχης Θεσσαλονίκης. Πρόσκληση της Μικρασιατικής Λέσχης Θεσσαλονίκης 17

Δελτίο έκτακτης συνδρομής του Συνδέσμου Νεαπολιτών Καππαδοκίας. Απόδειξη συνδρομής του Συλλόγου Προσφύγων Επαρχίας Ικονίου. 18

Απόδειξη πληρωμή του Β Επαρχιακού Συμβουλίου Ικονίου-Καισαρείας. Απόδειξη πληρωμής του Συλλόγου Καυκασίων, Θεσσαλονίκη. 19

Πιστοποιητικό του Τοπικού Συλλόγου Ποντίων Θεσσαλονίκης και Περιχώρων του Θεόδωρου Θεοφυλακτίδη. 20

Βεβαίωση γεννήσεως της Ένωσις Ποντίων Αμισού και Ενδοχώρας Θεσσαλονίκης της Μαρίας Δεδέογλου. 21

Δήλωση της Μικτής Επιτροπής επί της Ανταλλαγής των Ελληνο-Τουρκικών Πληθυσμών της Αννίκας Εμμανουηλίδου από την Καλλικράτεια. 22

Διπλότυπο είσπραξης του Συνδέσμου Τυρολόης, Ηράκλειας και Περιχώρων η "Ομόνοια". Απόδειξη του Οικοδομικού Συνεταιρισμού Προσφύγων Τυρολόης. 23

Λογότυπο του Συνδέσμου Τυρολόης, Ηράκλειας και Περιχώρων η "Ομόνοια". Απόδειξη του Οικοδομικού Συνεταιρισμού Αστών Προσφύγων Νομού 40 Εκκλησιών της Ασανιώς Αρχοντίδου. 24