ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Από την εποχή του εσποτάτου της Ηπείρου στα Βυζαντινά χρόνια στο νησί των Ιωαννίνων δημιουργήθηκαν Μονές και Ησυχαστήρια, που με την πάροδο του χρόνου η φήμη, αλλά και η αξία τους, απλώθηκε σε όλη τη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Την ιστορία αυτών των Μονών θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια.
Μονή Φιλανθρωπηνών
Στις δυτικές πλαγιές του Νησιού, δυτικά του χωριού, βρίσκεται η Μονή του Αγίου Νικολάου των Φιλανθρωπηνών ή του Σπανού. Το τελευταίο όνομα σχετίζεται με κάποια οικογένεια Σπανού που ευεργέτησε τη Μονή κατά την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας. Με την ίδρυση και την ιστορία του μοναστηριού συνδέεται όμως άμεσα η μεγάλη βυζαντινή οικογένεια των Φιλανθρωπηνών, της οποίας πολλά μέλη έλαβαν μεγάλα αξιώματα στη διοίκηση του βυζαντινού κράτους. Κλάδος της οικογένειας αυτής μετοίκησε από την Κωνσταντινούπολη στα Γιάννενα με την ίδρυση του εσποτάτου της Ηπείρου (1204).
Κτήτωρ της Μονής αναφέρεται στην υπέρθυρη επιγραφή του κυρίως ναού ο Μιχαήλ Φιλανθρωπηνός (1292), ιερεύς και οικονόμος της Αγιωτάτης Μητροπόλεως Ιωαννίνων. Για τον Μιχαήλ Φιλανθρωπηνό γνωρίζουμε ακόμη ότι είχε εκλεγεί Μητροπολίτης Ιωαννίνων, αλλά προτού μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη, για να πάρει το χάρισμα της αρχιερωσύνης, πέθανε (1342) και τάφηκε ίσως στον νάρθηκα κατά την βυζαντινή συνήθεια. Ο αρχικός ναός του Μιχαήλ, σύμφωνα με την υπέρθυρη επιγραφή του κυρίως ναού, χτίστηκε το 1292.
Στον δυτικό τοίχο του νότιου εξωνάρθηκα εικονίζονται επίσης επτά Έλληνες σοφοί της αρχαιότητας, ο Πλάτων, ο Απολλώνιος ο Τυανεύς, ο Σόλων ο Αθηναίος, ο Αριστοτέλης, ο Πλούταρχος, ο Θουκυδίδης και ο Χίλων ο Λακεδαιμόνιος. Η απεικόνιση των αρχαίων φιλοσόφων ανάγεται σε απόκρυφα κείμενα του 5ου αιώνα, που αναβιώνουν στο 14ο αιώνα και έχουν ως θέμα τις προφητείες των επτά φιλοσόφων για το Χριστό.
Ὁ Χριστὸς ἐν μέσῳ ἐπουρανίων δυνάμεων
Τα μαρτύρια των Αγίων
Οι τοιχογραφίες στον ανατολικό τοίχο
Παράσταση των Αίνων Αἰνεῖτε αὐτὸν ἐν χορδαῖς καὶ ὀργάνῳ
Η μονή Αγίου Νικολάου Στρατηγοπούλου ή Ντίλιου
Βρίσκεται λίγο νοτιότερα της Μονής Φιλανθρωπηνών και οφείλει το όνομά της στη Γιαννώτικη οικογένεια Ντίλιου, η οποία επισκεύασε τη Μονή. Μέλος της οικογένειας αυτής, ο Γεώργιος Ντίλιος, έστειλε από τη Βενετία στη Σχολή του Γκούμα των Ιωαννίνων πλούσια βιβλιοθήκη (1698). Το όνομα Στρατηγόπουλος συνδέεται πάλι με τη μεγάλη βυζαντινή οκογένεια της Κωνσταντινούπολης, που θα εγκαταστάθηκε στα Γιάννενα, όταν ιδρύθηκε το εσποτάτο.
Ο Μιχαήλ Στρατηγόπουλος κατέλαβε αιφνιδιαστικά την πρωτεύουσα του Βυζαντίου (1261). Ένας της οικογένειας αυτής, ο Σίμων Στρατηγόπουλος,, " κεφαλή της χώρας " κατά το τοπικό Χρονικό των Τόκκων, επεμβαίνει, μαζί με το γιο του Παύλο, στην εξέγερση του 1411 στα Γιάννενα, που είχε ως αποτέλεσμα την έξωση της Ευδοκίας, χήρας του εσπότη Ιζαού, και την ανάδειξη του νέου εσπότη των Ιωαννίνων, του Κάρολου Τόκκου (1411).
Το καθολικό της μονής Το Καθολικό είναι ο απλός τύπος του μονόκλιτου ναού, με την ημικυκλική αψίδα του Ιερού, που εξέχει ανατολικά, και με νάρθηκα στη δυτική πλευρά.
Η ευτέρα Παρουσία
Η προσκύνηση των μάγων
Ιησούς Χριστός. Ο Βασιλεύς των Βασιλευόντων και Μέγας Αρχιερεύς
Η μονή του Αγίου Νικολάου Μεθοδίου ή Γκιούμα ή Παναγία Ελεούσα Οι κτήτορες ηγούμενοι της μονής ωρόθεος και Γεράσιμος
Ονομάζεται των Γκιουμάτων, από τη γνωστή κατά τα μέσα του 16ου αιώνα και αργότερα Γιαννιώτικη οικογένεια Γκιούμα ή Γκιόνμα, είναι σήμερα περισσότερο γνωστή ως Παναγία η Ελεούσα. Η μετονομασία οφείλεται στη θαυματουργή εικόνα του 15ου αιώνα της Παναγίας της Ελεούσας, που βρίσκεται στο νάρθηκα του ναού. Σ αυτή παρίστανται η Παναγία Βρεφοκρατούσα, γέρνοντας τρυφερά το κεφάλι προς το πρόσωπο του Χριστού, κατά τον τύπο της εικόνας της Γλυκοφιλούσας. Σύμφωνα με μια ενθύμιση του έτους 1584, η εικόνα βρισκόταν στη Μονή της Αγίας Παρασκευής στα Γιάννενα.
Η Παναγία Ελεούσα
Η Παναγία Βρεφοκρατούσα ή Φανερωμένη
Η μονή του Αγίου Παντελεήμονος
Βρίσκεται στην ανατολική ακτή του Νησιού, προς τα νότια του χωριού, περιστοιχισμένη από αιωνόβια πλατάνια. Από τη Μονή διατηρούνται σήμερα το Καθολικό, μικρή τρίκλιτη βασιλική, με ξύλινη μεταγενέστερη οροφή και ημικυκλική αψίδα και τα τρία κελιά του μοναστηριού. Στο μεσαίο από τα κελιά σκοτώθηκε ο Αλή Πασάς στις 24 Ιανουαρίου 1822. Οι διάτρητες από τις σφαίρες σανίδες του πατώματος αντικαταστάθηκαν πριν από τριάντα περίπου χρόνια.
Το τέμπλο
Ο Άγιος Παντελεήμων στην κόγχη και πάνω ο Χριστός ευλογών με δύο αγγέλους.
Τα κελιά όπου σκοτώθηκε ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων
Η μονή του Προδρόμου
Βρίσκεται λίγο νοτιότερα της Μονής του Αγίου Παντελεήμονα, πίσω από τα κελιά που σκοτώθηκε ο Αλή Πασάς. Επάνω από το νάρθηκα υψώνεται απότομος βράχος που σχηματίζει φυσική σπηλιά, ενδιαίτημα των παλαιών ασκητών. Σήμερα διατηρούνται ο ναός, των αρχών του 16ου αιώνα, και αριστερά του ένα νεώτερο οίκημα. Το Καθολικό συνδυάζει φαινομενικά τον Σταυρεπίστεγο τύπο με τον τρουλλωτό σταυροειδή με πλάγιους χορούς, το γνωστό ως αγιορείτικο ή αθωνιτικό. Τον αγιορείτικο τύπο γνώρισαν οι κτήτορες του ναού, Θεοφάνης και Νεκτάριος Αψαράδες, από τη διαμονή τους στο Άγιον Ορος, και τον εφάρμοσαν 40 χρόνια αργότερα στο Καθολικό της Μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων (1548).
Η μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρα
Η Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρα βρίσκεται στα νοτιοανατολικά της Μονής Ελεούσας. Ιδρύθηκε, κατά τον Ι. Βελούδον, το 1696, εκτός δε από την εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα είχε και μία άλλη, της Αγίας Βαρβάρας. Καταστράφηκε το 1822 από τους Αλβανούς, αλλά ξαναχτίστηκε το 1850 από τον δραστήριο ηγούμενο της Μονής Ελεούσας Αββακούμ. Από τότε οι ηγούμενοι της Μονής Έλεούσας έφεραν τον τίτλο " Ελεούσης και Σωτήρος ".
Ο ιδρυτής της μονής Αββακούμ και ο Άγιος Γεώργιος ο εξ Ιωαννίνων
Ο Άγιος Ιωάννης ο εξ Ιωαννίνων
Ο άμβωνας (λεπτομέρεια)
Η μονή του Προφήτου Ηλιού
Από την Μονή του Προφήτου Ηλιού, που βρίσκεται στην κορυφή του Νησιού, σώζονται σήμερα, το καθολικό, μονόκλιτη βασιλική με πρόναο, κυρίως ναό και Ιερό Βήμα και ίχνη από τα κατεστραμμένα κελιά της. Στην κορυφή του Νησιού, γύρω από την Μονή, υπάρχουν υπολείμματα των οχυρωματικών έργων του Αλή Πασά του 1822 και τουρκικά πυροβολεία του πολέμου 1912-13. 13.
Η εμφάνιση του Χριστού στην Τιβεριάδα
Η θυσία του Αβραάμ
Ο Άγιος Γεώργιος ο εξ Ιωαννίνων (τοιχογραφία του 1918)
Φωτογραφίες από την επίσκεψη στο νησί
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σωτ. Ι. άκαρη, Το Νησί των Ιωαννίνων - Ιστορία, Μνημεία, Μουσείο, Εκδόσεις ήμου Ιωαννιτών,, 1998. Νίτσα Σινίκη-Παπακώστα Παπακώστα, Ήπειρος - Εκκλησίες και Μοναστήρια, Εκδόσεις ωδώνη,, 1996. Βαρβάρας Ν. Παπαδοπούλου, Τα μοναστήρια του νησιού των Ιωαννίνων, Ιερά Μονή Ελεούσης Νήσου Ιωαννίνων, Ιωάννινα 2004.
Συντονιστής: Παπαϊωάννου Βασίλειος, Φιλόλογος Συμμετέχουσα καθηγήτρια: Κονταράκη Ειρήνη, Φιλόλογος