ΚΑΙ ΟΙ ΤΟΙΧΟΙ ΜΙΛΑΝΕ: street art and graffiti

Ερευνητική Εργασία Α Τάξης 1 ου Εσπερινού ΕΠΑΛ Ταύρου ΚΑΙ ΟΙ ΤΟΙΧΟΙ ΜΙΛΑΝΕ: street art and graffiti Αγγελόπουλος Νίκος Γεωργιάδης Πάυλος ιγώνης ηµήτρης Ζαλοκώστας Βαγγέλης Ζ. Π. Ζενελάκ Κωνσταντίν Καµινάρη Ευγενία Καπίρης Αλέξανδρος Κυριακάκη Καλλιόπη Κεσίδου Σοφία Λαζίδης Κωνσταντίνος υπεύθυνοι καθηγητές: Βολυράκη Στ. ΠΕ06 Τερζής Γ. ΠΕ02 ΤΑΥΡΟΣ, Ιανουάριος 2012

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή... 3 Ενότητα 1: Ορισµός... 3 Ενότητα 2: Συνέντευξη... 5 Ενότητα 3: Η έρευνα... 8 Ενότητα 4: Φωτογραφίες... 11 Επίλογος... 17 Βιβλιογραφία... 18 Παράρτηµα... 19 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στη σύγχρονη Αθήνα όλοι έχουµε πέσει πάνω σε graffiti, σε απίστευτα πολλές φορές σηµεία, από τοίχους και πεζοδρόµια, µέχρι λεωφορεία και τρένα. Κάποια µας κεντρίζουν την προσοχή, άλλα µας επηρεάζουν υποσυνείδητα και ορισµένα µας αφήνουν αδιάφορους στη φούρια της µεγαλούπολης. Εµείς αποφασίσαµε να τα εντάξουµε σε µια ερευνητική εργασία. Προσπαθήσαµε µέσω αυτής της εργασίας να αποσαφηνίσουµε τί είναι το graffiti στην σηµερινή κοινωνία, πώς επηρεάζει και επηρεάζεται από αυτήν, και πώς µπορεί να οριστεί ως µια µορφή τέχνης µέσω του συνόλου, από τις τεχνικές και τα θέµατα µέχρι την κουλτούρα και τις σύγχρονες τάσεις που βρίσκονται πάντοτε γύρω µας και µας προσπερνάνε στην καθηµερινή ζωή µας, άλλοτε ορατά και άλλοτε όχι. Συµπαραστάτες και αντίπαλοι στον αγώνα µαζί µας, θα φωτίσουµε ελάχιστες οµολογουµένως πλευρές, που όµως δεν έχουµε έως τώρα µια σαφή εικόνα, παρασυρµένοι στους ήχους των χρωµάτων και στην µουσική των εικόνων, για να αγγίξουµε την έµπνευση και τη δηµιουργία αυτού που ονοµάζουµε graffiti, στη γένεση του. ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΟΡΙΣΜΟΣ Ξεκινώντας ως δόκιµοι ερευνητές, θεωρήσαµε σωστότερο να ερευνήσουµε την ίδια τη λέξη graffiti, από πού προέρχεται και τί πρωτίστως σηµαίνει, την ετυµολογία της µε άλλα λόγια, και για να το κάνουµε αυτό έπρεπε να κατευθυνθούµε σε µια έγκυρη πηγή. Ερευνώντας διαδικτυακά βρήκαµε διαφορετικές και αντιφατικές ερµηνείες για τον όρο graffiti, ακόµη και σε έγκυρες διαδικτυακές εγκυκλοπαίδειες, και συγκεκριµένα στη Wikipedia, όπου, χαρακτηριστικά, ακόµη και στο ίδιο λήµµα (graffiti και γκράφιτι), ανάµεσα στην αγγλική και στην ελληνική έκδοση, η ρίζα της λέξης graffiti παρουσιαζόταν στη µία περίπτωση να είναι ιταλική και στην άλλη λατινική, κάτι που είναι ατόπηµα, οδηγώντας τον αναγνώστη σε λανθασµένα συµπεράσµατα 1. Για αυτό και στραφήκαµε και στην έντυπη βιβλιογραφία, έτσι ώστε να έχουµε µια πιο εµπεριστατωµένη και έγκυρη άποψη για την προέλευση του όρου graffiti, και έτσι καταλήξαµε σε έναν αναγνωρισµένου κύρους επιστήµονα στο αντικείµενο της γλωσσολογίας. Παραθέτουµε, λοιπόν, το σχετικό λήµµα από το Ετυµολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, του Γ. Μπαµπινιώτη, καθηγητή Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήµιο 1 Βλ. http://el.wikipedia.org/wiki/γκράφιτι και http://en.wikipedia.org/wiki/graffiti. 3

Αθηνών 2 : ο όρος γκράφιτι είναι αντιδάνειο από το ιταλικό graffiti, πληθυντικός του graffito < ρ. graffire «χαράσσω, σχεδιάζω» < δηµώδ. λατινικά graphiare < λατινικά graphium «γραφίδα για χάραξη σε κερί», αρχαία ελλ. γραφεῖον. Η λέξη graffiti είναι ιταλική λοιπόν, η λέξη graphiare είναι λατινική, αλλά και αυτή δεν συνδέεται µε την αρχαία ελληνική λέξη γράφω «ζωγραφίζω», αλλά µε την αρχαία ελληνική λέξη γραφείο, που σηµαίνει χαράσσω. Αυτή είναι η ετυµολογία, η πρωταρχική σηµασία είναι η χάραξη, όχι η ζωγραφική. Η ετυµολογία, βέβαια, είναι το πρώτο πάτηµα, αλλά ο καθένας πρακτικά ορίζει ως γκράφιτι κάτι που πιστεύει µε βάση τις ιδέες του και τα προσωπικά του βιώµατα, ή ακόµη και το επιστηµονικό πεδίο ή το επάγγελµά του, π.χ. κάποιοι θεωρούν ως graffiti όποιο ζωγραφικό έργο ή και σχέδιο είναι σε δηµόσια θέα αλλά παράνοµα, χωρίς άδεια, που µπορεί ακόµη και να βεβηλώνει έναν χώρο, άλλοι ό,τι είναι έκφραση της κοινωνίας και της εποχής και άρα ακόµη και ένα επίκαιρο σύνθηµα ή µια προσωπική υπογραφή, άλλοι το κατατάσσουν στις αρχαίες τέχνες, θεωρώντας ακόµη και τις βραχογραφίες graffiti. Μια απλή περιήγηση στο διαδίκτυο αρκεί για να µας µπλέξει αρκετά 3. Εµείς, περισσότερο βιωµατικά και αποποιούµενοι, για ένα τόσο υποκειµενικό, όπως αποδεικνύεται, ζήτηµα, κάθε επιστηµονική επίφαση, επιλέγουµε ως ορισµό του graffiti τις σύγχρονες καλλιτεχνικές τάσεις ζωγραφικής σε δηµόσια θέα, από τα µέσα του 20 ου αιώνα και µετά, ως αστική τέχνη των αναπτυσσόµενων τότε µεγαλουπόλεων και του περιθωρίου, που παράλληλα γεννήθηκε σε αυτές 4. Υπάρχει, βέβαια, η αντίφαση ότι αυτό το είδος ζωγραφικής ονοµάστηκε και καθιερώθηκε µε τον όρο graffiti αν και δεν είναι χαρακτική, κάτι που υποδηλώνει η αρχική σηµασία-ετυµολογία της λέξης. Υποθέτουµε ότι ο όρος προέκυψε από το ότι στην ετυµολογία του βασικό στοιχείο είναι η χάραξη, και αυτή συνειρµικά παραπέµπει σε σκληρό υλικό, όπως είναι ο τοίχος ή άλλες εξωτερικές επιφάνειες, οι οποίες αποτελούν τον βασικό καµβά των σύγχρονων graffiti. 2 Μπαµπινιώτης 2010, ληµ. γκράφιτι, σελ. 307. 3 Βλ. www.enet.gr, τα γκράφιτι της αρχαιότητας, http://nemeangames.org/el/nemea-stadium/tunnel.html, http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/reading-the-writing-on-pompeiis-walls.html, http://www.politismospolitis.org/archives/14238, http://threelinesaway.wordpress.com/tag/muro-dipinto, http://micro-cosmos.uoa.gr/gr/magazine/ergasies_foititon/ettap/2009-10/graffprint. Επίσης, βλ. ηµαράς 1984, και Βασιλοπούλου 1994, σελ. 365-366. 4 Βλ. Αβράµη 2010, σελ. 15-16. 4

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Μετά τη ζαλάδα της μελέτης, επιλέξαμε να πάρουμε συνέντευξη από κάποιους καλλιτέχνες των graffiti για να μας δώσουν μια ξεχωριστή ιδέα και απάντηση, διαφορετική ή συμπληρωματική αυτών που γράφονται στο internet και συζητιώνται σε κύκλους καλλιτεχνικούς, σε σχέση με το τί είναι graffiti, τί σχέδια αφορούν στο graffiti, τί εργαλεία χρησιμοποιούνται και τί νοιώθει την ώρα που το κάνει ο καλλιτέχνης, ακόμη και τις προσωπικές του προτιμήσεις, θεματικά ή ως προς τα σημεία που θέλει να σχεδιάζει. Όλα αυτά φωτίζουν τον ορισμό του graffiti και περιμένουμε να διαφωτίσουν και εμάς. Τους καλλιτέχνες, από τους οποίους πήραμε τις συνεντεύξεις, τους βρήκαμε μέσω νεανικών κύκλων. Εκεί στραφήκαμε πρώτα γιατί από όσα ξέρουμε, θεωρούμε ότι είναι κυρίως μια νεανική εμπειρία-τρέλα. Η περιοχή που πήγαμε είναι των Εξαρχείων, και στα δικά μας μάτια αυτή η πλευρά της πόλης είναι ανέκαθεν πολιτισμικό κομμάτι της Αθήνας, ένας τόπος «ζωγραφισμένος», διαφορετικής σκέψης και έκφρασης, πρωτοπορίας, για αυτό και επιλέξαμε πρόθυμα να κατευθυνθούμε εκεί. Περιμένουμε να μάθουμε πολλά από τη συνέντευξη, δεν κρύβουμε όμως τον φόβο μας, γιατί υπάρχει η αίσθηση του παράνομου στα graffiti. Τελικά, τον φόβο διαδέχεται ο ενθουσιασμός της εμπειρίας μιας συνέντευξης, και της έκπληξης ότι βρισκόμαστε σε έναν εκθεσιακό χώρο. Πιο συγκεκριμένα,αφού περιπλανηθηκαμε στους δρόμους των Εξαρχείων, φωτογραφίζοντας τον καμβά των καλλιτεχνών του graffiti, φτάσαμε στον προορισμό μας. Εκεί βρεθήκαμε σε έναν διαδραστικό χώρο, που αλλάζει σχήματα και μορφές, χρώματα, ώστε να μπορούν να παρουσιάζουν οι καλλιτέχνες του graffiti τις δημιουργίες τους. Μπαίνοντας στον υπόγειο χώρο, από μια κατά το δέον διακοσμημένη σκάλα, συναντήσαμε μια παρέα αραχτή. Τους είπαμε ποιοι είμαστε και από πού ερχόμαστε. Ευτυχώς τα παιδιά είχαν την απαραίτητη υπομονή να μας περιμένουν. Φιλικότατοι απέναντί μας, μας ξενάγησαν στο χώρο και σε λίγο ξεκινήσαμε τη συνέντευξη από δύο καλλιτέχνες, ομολογουμένως πρόθυμους, αν και ο ένας ήταν ιδιαίτερα δοτικός σε σύγκριση με τον άλλο. Ο πρώτος καλλίτεχνης που πήραμε συνέντευξη ήταν ο Κακάο, τον όποιο τον ρωτήσαμε τα παρακάτω: 5

- Ποτέ ξεκίνησες να κάνεις graffiti; - Όταν ήμουν πολύ μικρός ξεκίνησα να κάνω τα πρώτα μου graffiti, κυρίως γιατί έβλεπα άλλους στην γειτονιά μου, και μου άρεσε. - Ποιό ήταν το πρώτο graffiti που έκανες; - Το πρώτο μου graffiti ήταν το όνομα μου, γιατί ήταν κάτι εύκολο για μένα και γιατί μέχρι τότε δεν μπορούσα να σκεφτώ κάποια άλλα σχέδια. - Κάνεις συγκεκριμένα σχέδια; - Συνήθως κάνω παιδικά σχέδια, που μοιάζουν με παγωτό! Μου αρέσει να κάνω χαρούμενα σχέδια, όμορφα, απλά αλλά και με νόημα. - Τι είναι graffiti για σένα; - Είναι το ελεύθερο graffiti, το αφηρημένο σχέδιο, το παράνομο, που γίνεται με κάποιο φόβο. Το graffiti για μένα είναι χρώματα, σχέδια, ακόμα και μια απλή μπογιά πετάμενη στον τοίχο να τρέχει. - Σε έχουν πιάσει ποτέ να κάνεις graffiti; Και τι έγινε; - Ναι, με έχουν πιάσει και με πήγαν και για εξακρίβωση, γιατί δεν είχα ταυτότητα και επειδή ήμουν ανήλικος. Μετά ειδοποίησαν την μανά μου και ήρθε κλαμένη, γιατί φοβήθηκε πως κάτι είχα πάθει, αλλά δεν έγινε τίποτα, με πήρε και φύγαμε. - Χρησιμοποιείς συγκεκριμένα χρώματα; - Ναι, κύριως χρησιμοποιώ τη δική μου απόχρωση του ροζ, πράσινου και γαλάζιου. Είναι τα αγαπημένα μου χρώματα, είναι χαρούμενα χρώματα και αυτό μου αρέσει. - Που προτιμάς να κάνεις graffiti; - Προσπαθώ να βρίσκω μεγάλες επιφανές και σημεία, που να φαίνονται και από πολύ μακριά, σημεία που να περνάει πολύς κόσμος, όπως γέφυρες, τρένα και μεγάλα κτίρια - Πατάς άλλα graffiti άλλων καλλιτεχνών; 6

- Έχει τύχη να το κάνω δυό φόρες και το μετάνιωσα, δεν μου αρέσει να το κάνω, γιατί δεν θέλω να πατάνε και τα δικά μου. Την πρώτη φόρα μου έσταξε μπογιά πάνω σε άλλο graffiti και τη δεύτερη φορά πάτησα πάνω σε ένα ξεθωριασμένο παλιό graffiti. - Πως αντέδρασε αυτός που του πάτησες το graffiti; - Νευρίασε αρκετά και όχι άδικα. Ζήτησα συγγνώμη και έληξε η παρεξήγηση. - Αν πατήσουν δικά σου graffiti πως θα αντίδρασεις; - Εγώ πιστεύω ότι για να πατήσουν δικά μου graffiti μάλλον δεν θα είναι πολύ καλά, άρα αυτό θα με κάνει να καταλάβω κάποια πράγματα και την επόμενη φορά να γίνω λίγο καλύτερος. - Υπάρχουν κάποιοι που δεν τους πατάει κάνεις τα graffiti; - Ναι, είναι κάποιοι που δεν τους τα πατάει κάνεις, μεγάλα ονόματα, εκτός αν είναι κάποιοι μικροί, που δεν γνωρίζουν ποιός και τί έχει κάνει. - Χρησιμοποιείς μόνο σπρέι; - Χρησιμοποιώ τα πάντα, από σπρέι μέχρι πινέλα, βούρτσες, ρολά και με ό,τι άλλο μπορώ να βάψω. - Από τί επηρεάζεσαι για τα σχεδία σου; - Επηρεάζομαι από κάτι που έχω δει και μου έχει τραβήξει την προσοχή, από κάποια μουσική που θα ακούσω, ακόμα και από την ψυχολογία μου π.χ., όταν έχω νεύρα, δεν μπορώ να κρατήσω ούτε τα σπρέι, όταν πάλι είμαι χαρούμενος κάνω πιο τρελά σχέδια, χρησιμοποιώντας και πιο ζωηρά χρώματα, ενώ πάλι όταν είμαι κακοδιάθετος, βάφω με πιο μουντά χρώματα, κάνοντας και πιο απλά σχέδια. - Ακούς μουσική όταν κάνεις graffiti; - Ναι, ακούω μουσική, γιατί με επηρεάζει στα σχέδια μου και με κάνει να χαλαρώνω και να αυτοσχεδιάζω. - Τι μουσική ακούς όταν κάνεις graffiti; - Ακούς hip hop, το graffiti είναι μέρος της hip hop κουλτούρας. 7

- Παρακολουθείς άλλους καλλιτέχνες graffiti; - Ναι, έχει τύχει να παρακολουθήσω άλλους καλλιτέχνες σε εκθέσεις τους και τώρα θα κάνω και τη δική μου εκθέση, στην Αθήνα, αυτό το είδος ονομάζεται street art. - Άρα, graffiti δεν είναι μόνο στον δρόμο είναι και σε πινάκες; - Το graffiti μπορεί να γίνει παντού, από τοίχους μέχρι πίνακες, και γενικά όπου άλλου μπορείς να ζωγραφίσεις. - Έχεις επιρροές από άλλα είδη τέχνης; - Ναι, έχει μεγάλη σχέση και επηρεαζόμαστε και από αυτή. - Θα μπορούσε η Μόνα Λίζα να γίνει graffit; - Ναι, θα μπορούσε! Graffiti θα μπορούσαν να είναι τα πάντα, οτιδήποτε αλληλεπιδρά στο αστικό περιβάλλον. - Και μια ακόμα ερωτήση: Από πού έβγαλες το ψευδώνυμόσου; - Μου άρεσε το σχήμα των γραμμάτων και ήταν κάτι το όποιο έμενε στον αναγνώστη. Πριν ευχαριστήσουμε τον καλλιτέχνη και φύγουμε, μας έδειξε κάποια έργα του, ακόμα όχι όμως πίνακες και ζωγραφιές, αλλά μερικές κούκλες, που είχε φτιάξει όταν βρισκόταν στην Αγγλία, σε μια δύσκολη οικονομική κατάσταση, και όταν ήθελε να πάει ένα δώρο σε μια φίλη του, που είχε γενέθλια. Έφτιαξε ιδιαίτερες κούκλες, φτιαγμένες από κλωστές πλεξίματος, με διαφορετικό χρώμα σε κάθε σημείο του σώματος και αντί να είναι τα μάτια, η μύτη και το στόμα στο πρόσωπο, ήταν σε ένα κομμάτι στο τέλος της ουράς της κούκλας. Στα δικά μας μάτια, αυτά τα «ασήμαντα» έργα τον καθιστούν κυριολεκτικά σπουδαίο καλλιτέχνη. Καλέσαμε και έναν ακόμα καλλιτέχνη να μας δώσει συνεντευξη, ήρθε αρχικά να μας μιλήσει, αλλά δεν ήταν τόσο δοτικός. Τον ρωτήσαμε κάποια πράγματα, αλλά μας παρέπεμψε στην ηλεκτρονική του σελίδα, γιατί μάλλον ήταν κουρασμένος. Κάπως έτσι τελείωσε η περιήγησή μας στα Εξάρχεια και στον εκθεσιακό χώρο, που μας φιλοξένησαν τα παιδιά. Ευχαριστούμε πολύ τον Κακάο και τα υπόλοιπα παιδιά που ήταν εκεί και μας αγκάλιασαν στο λημέρι τους. 8

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: Η ΕΡΕΥΝΑ Τελικά, όμως, αξίζει να δούμε και τί πιστεύει ο απλός πολίτης, ο κάτοικος της μεγαλούπολης, ο θεατής των έργων τέχνης και ο αποφασιστικός κριτικός τους, για το τι είναι graffiti. Στα πλαίσια, λοιπόν, της ερευνητικής εργασίας αποφασίσαμε να διεξάγουμε και μιας μικρής κλίμακας έρευνα. Το θέμα μας ήταν φυσικά τα graffiti και ο σκοπός μας ήταν διπλός: αφενός θέλαμε να δούμε τι ξεχωρίζουν ως γκράφιτι και κατ επέκταση πώς τα ορίζουν- οι ερωτηθέντες και αφετέρου θέλαμε να ερευνήσουμε κατά πόσο ο κόσμος που ρωτήσαμε εκτιμά τα γκράφιτι σε σχέση με τη μουσειακή έκθεση και την τέχνη της κοινής θέας, στο δρόμο. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, βγήκαμε στο δρόμο και σε 16 άτομα, τυχαία, δείξαμε τέσσερις εικόνες-πίνακες (βλ.παρακάτω) επικεντρώνοντας σε δύο ερωτήματα: Α) ποιές από τις εικόνες θεωρούν ότι είναι γκράφιτι και ποιές ζωγραφικοί πίνακες και Β) αν θα προτιμούσαν οι συγκεκριμένες εικόνες να βρίσκονται σε μουσείο ή στο δρόμο. Να σημειωθεί, βέβαια, ότι δεν τους είπαμε ότι οι εικόνες είναι όλοι ανεξαιρέτως πίνακες διάσημων ζωγράφων που εκτίθενται σε μουσεία. Εικόνα 1 5 Εικόνα 2 6 5 Miro-incisiva (1980)- Joan Miro Foundation, Barcelona 6 Hundertwasser-The 30 Day Fax Picture (1994)-Kunsthaus Wien,Vienna 9

Εικόνα 3 7 Εικόνα 4 8 Μπορεί το δείγμα μας να ήταν περιορισμένο, λόγω των αντικειμενικών δυσκολιών που αντιμετωπίσαμε (π.χ στενότητα χρόνου, πρώτη φορά που κάναμε κάτι τέτοιο κτλ) όμως οι απαντήσεις που πήραμε ήταν άκρως ενδιαφέρουσες, πράγμα που αποτυπώνεται και στη στατιστική ανάλυση, όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα από τα διαγράμματα που μπορείτε να δείτε στο παράρτημα. Πιο συγκεκριμένα, σε δείγμα 16 ερωτηθέντων (10 από αυτούς ήταν γυναίκες και 6 άνδρες, βλ. Παράρτημα σελ. 20, πίνακα 1 ), σχεδόν οι μισοί (7 στους 16) απάντησαν ότι η 1η εικόνα, ο πίνακας του Μιρό (βλ. Παράρτημα σελ. 20, πίνακα 2), είναι graffiti, ενώ στα ίδια πλαίσια κινήθηκαν και για την 4η εικόνα-πίνακα του Καντίνσκι-, όπου ο ένας στους τρεις θεώρησε ότι είναι graffiti (βλ. Παράρτημα σελ. 21, πίνακα 3 ). Όπως ήταν αναμενόμενο, για την 2η και 3η εικόνα πίνακες του Χούντερτβασερ και του Βαν Γκογκ αντίστοιχα (βλ. Παράρτημα σελ. 21/22 πίνακες 4 και 5 αντίστοιχα) - η συντριπτική πλειοψηφία (15 στους 16) απάντησε ότι ήταν ζωγραφικοί πίνακες. Όσον αφορά στο δεύτερο ερώτημα, αν δηλαδή θα προτιμούσαν οι εικόνες αυτές να βρίσκονται σε κοινή θέα, στο δρόμο, ή σε κορνίζα, προστατευμένες στο χώρο ενός μουσείου, οι απαντήσεις ήταν μοιρασμένες. Οι 9 στους 16 (το 56%) θα προτιμούσε να ήταν σε μουσείο, ενώ οι υπόλοιποι 7 (44%) στο δρόμο (βλ. Παράρτημα σελ. 22, πίνακα 6). Οι απαντήσεις του δείγματος, όπως προαναφέραμε, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Καταρχάς, διαφωτίζουν τον ορισμό του graffiti, όπως δίνεται από μερικούς κατοίκους της Αθήνας. Αυτοί, στη συντριπτική πλειοψηφία τους, μπαίνουν 7 Van Gogh- Bedroom in Arles (1988)-VanGogh Museum, Amsterdam 8 Kandinsky- yellow,red,blue (1925)- Centre Pompidou,Paris 10

στη λογική του διαχωρισμού graffiti και μουσειακού έργου τέχνης αναλόγως του θέματος και της τεχνοτροπίας, ίσως και του γούστου τους, φαινομενικά, πάντως, όχι με κριτήριο τη θέαση ενός έργου σε δημόσιο χώρο στο αστικό τοπίο, όπως εμείς ορίσαμε το graffiti. Είναι 11 από τους ερωτηθέντες αυτοί που κατέταξαν όλα τα έργα, αν και διαφορετικά, σε μια κατηγορία, και άρα, υποθετικά πάντα, τα κριτήριά τους είναι πιο κοντά στον ορισμό μας (βλ. Παράρτημα σελ. 23, πίνακα 7). Είναι προς διερεύνηση, αλλά έτσι τουλάχιστον φαίνεται με μια πρώτη ματιά, ότι, για όσους ρωτήσαμε και διαχώρισαν τα έργα, graffiti είναι ένα έργο αφηρημένου θέματος και με τεχνοτροπία λιγότερο κλασική ως προς το σχέδιο και το χειρισμό των χρωμάτων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός ότι ένα σημαντικό ποσοστό των ερωτηθέντων θέλουν τέτοιοι πίνακες να είναι στο δρόμο, κάτι που δείχνει ότι υπάρχει σημαντικό ποσοστό ανθρώπων που εκτιμούν τα γκράφιτι και δεν τα θεωρούν μειωτικά για την τέχνη μέσω της μαζικής έκθεσής της. ΕΝΟΤΗΤΑ 4: ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ Το παζλ της εργασίας μας έρχεται να συμπληρώσει και η δική μας οπτική, ως θεατών και κριτικών κάποιων έργων, που μας τράβηξαν την προσοχή. Τις φωτογραφίες τις τραβήξαμε, πέφτοντας πάνω στα graffiti τυχαία, επειδή μας κέντρισαν την προσοχή, αφού ομολογουμένως στα σημεία που βρίσκονταν λειτουργούσαν αλληγορικά, στα μάτια μας σχεδόν ποιητικά, για να περάσουν ένα μήνυμα στο θεατή. Τελικά, τουλάχιστον ως προς τη δική μας οπτική, το graffiti, εκτός του ότι είναι κάτι ωραίο σε δημόσια θέα, περνάει και κάποια μηνύματα στον προσεκτικό, σκεπτόμενο διαβάτη. Το συναίσθημα υπεισέρχερται αναπόφευκτα, αλλά ταυτόχρονα εγείρει και την κριτική σκέψη. 11

(Ν. Ιωνία, Δεκέμβριος 2011) (Ν. Ιωνία, Δεκέμβριος 2011) 12

(Ν. Ιωνία, Δεκέμβριος 2011) (Ν. Ιωνία, Δεκέμβριος 2011) 13

(Γκάζι, Ιανουάριος 2012) (Γκάζι, Ιανουάριος 2012) 14

(Γκάζι, Ιανουάριος 2012) (Εξάρχεια, Ιανουάριος 2012) 15

(Εξάρχεια, Ιανουάριος 2012) (Εξάρχεια, Ιανουάριος 2012) 16

(Εξάρχεια, Ιανουάριος 2012) ΕΠΙΛΟΓΟΣ Από την αρχή της εργασίας μας μέχρι και το τέλος της, από τον ορισμό, μέχρι και τις φωτογραφίες, τη συνέντεξη και το γκάλοπ, αποδείχθηκε στα μάτια μας, ως επιμύθιο, ότι στην έρευνα αλλά και στη ζωή η αλήθεια είναι πέρα και πάνω από έναν υπολογιστή, όσο θεοποιημένο, δίκαια ή άδικα, και να είναι το internet. Είναι έξω από τους τέσσερις τοίχους ενός εργαστηρίου, ακόμη και μιας βιβλιοθήκης, η αλήθεια είναι έξω. Μα, πώς να είναι αλλιώς, ειδικά για τα graffiti, που γεννιούνται, ζουν και μας ταξιδεύουν έξω, εκεί ανήκουν, εκεί μας εμπνέουν και μας παρασύρουν. 17

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Έντυπη Βιβλιογραφία Κοντράρου-Ρασσιά Ν., 2011. Τα γκράφιτι της αρχαιότητας. Επτά Ελευθεροτυπίας, Κυριακή 17 Ιουλίου. Αθήνα. Αβράμη Ε., 2010. Επικοινωνία και αλληλεπίδραση στο αστικό περιβάλλον Μελέτη των εφαρμογών επίγνωσης θέσης του χρήστη (Location Aware). Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Διπλωματική Εργασία. Μπαμπινιώτης Γ., 2010. Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα. Βλεκ λε Ρατ, 2008. Getting through the Walls. London, Thames and Hudson. Bansky, 2006. Ραδιενεργά γκράφιτι. Wall and Piece. Αθήνα, Μεταίχμιο. Ιωσηφίδης, Κ., 1997. To graffiti στην Ελλάδα. Αθήνα, Οξύ. Βασιλοπούλου Β., 1994. Αναγραφές ονομάτων τον 4 ο αιώνα στη «Χρυσοσπηλιά» Φολεγάνδρου. Δελτίο Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας ΧΧΙ (1993-1994), σελ. 363-369. Δημαράς Κ., 1984. Eμπρός στον έτσι που χάραξε ο τέτοιος. Αθήνα, εκδ. Κάκτος. Ηλεκτρονική Βιβλιογραφία http://micro-cosmos.uoa.gr http://nemeangames.org/el http://www.politismospolitis.org http://www.smithsonianmag.com http://threelinesaway.wordpress.com http://el.wikipedia.org/wiki http://en.wikipedia.org/wiki 18

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 19

Πίνακας 1 Πίνακας 2 20

Πίνακας 3 Πίνακας 4 21

Πίνακας 5 Πίνακας 6 22

Πίνακας 7 23