[ Η Απειλή. Ã π. Του Βασίλη Παπακώστα

à π Την επόµενη δεκαετία η αναµενόµενη είσοδος σε υπηρεσία 100 µαχητικών F-35A Lightning II θα διαφοροποιήσει τα δεδoµένα της ισορροπίας δυνάµεων καθώς θα είναι η πρώτη φορά που θα εισέρχεται σε υπηρεσία αεροσκάφος που έχει σχεδιασθεί εξ αρχής µε χαρακτηριστικά stealth. Του Βασίλη Παπακώστα Ο ορισµός stealth δεν αφορά τη χρήση µίας µεµονωµένης τεχνολογίας αλλά αποτελεί ένα συνδυασµό τεχνολογιών που εφαρµόζονται για την επίτευξη της χαµηλής παρατηρησιµότητας καθώς σήµερα καµία µεµονωµένη τεχνική δεν µπορεί να εξασφαλίσει το επιθυµητό αποτέλεσµα αλλά είναι δεδοµένη η πρόοδος της αµερικανικής τεχνολογίας µε το σχεδιασµό και την επιχειρησιακή χρήση των F-117A/B-2/F-22 και µελλοντικά του F- 35 JSF. Εκτιµάται ότι τα ανωτέρω µαχητικά επιτυχγάνουν µείωση της «ηχούς ραντάρ» (RCS Radar Cross Section) σε επίπεδα 0.01-0.0001 τµ. Σύµφωνα µε µη διασταυρωµένες πληροφορίες, εκτιµάται ότι τη χαµηλότερη επίδοση επιτυγχάνει το F-22 Raptor στο επίπεδο των 0.0001-0.0002 τµ ενώ το F-35 κυµαίνεται στα 0.0015 τµ και θεωρείται ότι παρέχει χαµηλότερο RCS από το F- 117A το οποίο είναι και ο «πρόγονος» όλων αλλά µε τους περιορισµούς υπολογιστικής ισχύος των Η/Υ την εποχή της σχεδίασής του. Πιθανολογείται πάντως ότι στα «εξαγωγικά» F-35 η «ηχώ ραντάρ» θα κυµαίνεται σε υψηλότερα επίπεδα. Για λόγους σύ- O P N O P Q γκρισης αναφέρουµε ότι το τυπικό RCS των µαχητικών αεροσκαφών κυµαίνεται -ανάλογα µε το µεγεθός τους- µεταξύ 2 και 6 τµ (κεκλιµένη όψη), των ελικοπτέρων σε 3 τµ, των συµβατικών O πυραύλων µε πτέρυγες σε 0.1 τµ,ενός µεγάλου αεροσκάφους P πολιτικών αερογραµµών σε 40τµ, των πτηνών 0.01 τ.µ. κι των εντόµων 0.0001! Το RCS εκφράζεται συνήθως σε τ.µ. αλλά και σε db/m2 όπου το db εκφράζει λογαριθµικά τον λόγο της µείωσης ισχύος σήµατος µεταξύ εκποµπής και λήψης και χρησιµοποιείται στις εξισώσεις εµβέλειας των ραντάρ. Η εµβέλεια του ραντάρ εξαρτάται από µία σειρά παράγοντες: Το µέγεθος της κεραίας του ραντάρ που σχετίζεται µε την [ Η Απειλή «απολαβή» της (gain) Tο µήκος της λειτουργούσας διεύλεσης Την ισχύ εξόδου N O P Q Την «ηχώ ραντάρ» του στόχου (RCS). Το RCS είναι µία µεταβλητή της µέγιστης εµβέλειας του ραντάρ. Η µέγιστη εµβέλεια συναρτάται µε την 4η τετραγωνική ρίζα του RCS. Συνεπώς για ένα ραντάρ εναέριας επιτήρησης όπως το HADR HR-3000 που διαθέτει η Π.Α. και λειτουργεί στην S ζώνη συχνοτήτων, η εµβέλεια εντοπισµού για στόχο 1 τµ φθάνει τα 320 χλµ. Η µείωση του RCS στα επίπεδα του 0.1 τ.µ. θα έχει ως απότελεσµα τη µείωσή της εµβέλειας σε 176 χλµ και περαιτέρω στα 97 χλµ για στόχο µε RCS 0.01τ.µ.! O αντικειµενικός στόχος της ANAXAITI H/INTERCEPTION øµƒπ 2007 53

Το UCAV ανάπτυξης τεχνολογίας Neuron (επάνω) έχει σχεδιαστεί µε έµφαση στην απόκρυψη του ηλεκτροµαγνητικού του ίχνους, µέσω διαφόρων τεχνικών ενώ στο ίδιο «µήκος κύµατος» κυµαίνεται σχεδιαστικά και το πειραµατικό UCAV X-45C (κάτω). Η ανάπτυξη συστηµάτων UCAV σχεδίασης Stealth στο πεδίο της µάχης είναι απλώς θέµα χρόνου. µείωσης του RCS του αεροσκάφος είναι λοιπόν η µείωση της εµβέλειας αποκάλυψης του στα ραντάρ του αµυνόµενου. Αυτό έχει ως συνέπεια τη µείωση του χρόνου αντίδρασης του δικτύου αεράµυνας που θα ενηµερωθεί για το εχθρικό ίχνος όταν αυτό θα προσεγγίσει το στόχο σε µικρή εµβέλεια και θα έχει ήδη προχωρήσει στην άφεση των όπλων του από ασφαλή απόσταση ή ενδεχοµένως δεν έχει ενηµερωθεί ποτέ για τον αντίπαλο που έχει εισέλθει στο χώρο ευθύνης του. Επιπλέον η µείωση του RCS και η µείωση του λόγου S/N σήµατος/θορύβου(signal to Noise) έχει ως αποτέλεσµα τη µείωση της ακρίβειας ιχνηλάτησης στην περίπτωση που το αεροσκάφος γίνει αντιληπτό από τα ραντάρ αεράµυνας. Έτσι γίνεται ιδιαίτερα δύσκολος ο «εγκλωβισµός» και «εµπλοκή» του στόχου από τα αντιαεροπορικά συστήµατα του αµυνοµένου που χρησιµοποιούν καθοδήγηση µέσω ραντάρ ή τα ραντάρ των µαχητικών αναχαίτησης Στα αεροσκάφη stealth δίνεται µοιραία µεγαλύτερη έµφαση στα χαρακτηριστικά µείωσης της ηχώ του ραντάρ θυσιάζοντας αναγκαστικά κάποιες από τις αεροδυναµικές επιδόσεις, τις επιδόσεις εµβέλειας, µεταφοράς οπλικού φορτίου κ.α. ίνεται ιδιαίτερη έµφαση στη σχεδίαση στα στοιχεία εκείνα που απαιτούν προσοχή καθώς είναι πολλαπλασιαστές της προσπίπουσας ακτινοβολίας όπως: τα σύνθετα σχήµατα, οι εισαγωγές και εξαγωγές των κινητήρων, οι φορείς οπλισµού, τα κάθετα σταθερά και γενικά οι γωνίες 90 ο κ.α. Η διαµόρφωση της γεωµετρίας του αεροσκάφους και η φουτουριστική σχεδίαση έχει ως στόχο τη διάχυση της προσπίπτουσας ακτινοβολίας ή σκέδαση (scattering) σε διαφορετικές κατευθύνσεις από την πηγή µε τη µορφή µικρού αριθµού λοβών στενού εύρους στον οριζόντιο και κάθετο άξονα. Μεταξύ των λοβών αυτών η αντακλώµενη ενέργεια είναι εξαιρετικά χαµηλή. Τα αεροσκάφη αυτά λόγω σχεδίασης είναι αεροδυναµικά ασταθή και είναι απαραίτητη η χρήση συστηµάτων fly by 54 øµƒπ 2007 ANAXAITI H/INTERCEPTION

à π wire. Η δεύτερη µέθοδος µείωσης του RCS είναι η χρήση υλικών επικάλυψης που έχουν την ιδιότητα να απορροφούν την ακτινοβολία των ραντάρ (RAM Radar Absorbent Material). Τα υλικά αυτά είναι ιδιαίτερα αποτελεσµατικά στις υψηλότερες συχνότητες (3-13 GHz) λόγω του περιορισµένου µήκους κύµατος και µε πάχος 2-3 cms επιτυγχάνουν έως και 95% απορρόφηση της ακτινοβολίας αλλά η πλήρης απορρόφηση είναι εξαρετικά δύσκολη όταν έχουµε να κάνουµε µε µεταλλικές επιφάνειες. Η διατήρηση της απορροφικότητας ωστόσο στις χαµηλότερες συχνότητες όπου το µήκος κύµατος είναι µεγαλύτερο (στα VHF στην περοχή από 0.03-0.3 GHz κυµαίνεται µεταξύ 100-1000cm ενώ στην περιοχή 3-30 GHz κυµαίνεται µεταξύ 1-10cm) δηµιουργεί πρακτικά προβλήµατα αεροδυναµικής βάρους και συντήρησης λόγω του απαιτούµενου πάχους του υλικού. Στα παλαιότερα αεροσκάφη SR-71 χρησιµοποιήθηκαν και βαφές από φερρίτη που είναι ιδιαίτερα αποτελεσµατικές σε σχέση µε την απορρόφηση της ακτινοβολίας ραντάρ στην περιοχή µεταξύ 3.5-15 GHz. Σήµερα η απειλή από στόχους χαµηλής παρατηρησιµότητας περιορίζεται στη χρήση των UAV (Unmanned Aerial Vehicle) τα οποία δεν έχουν σχεδιασθεί και κατασκευασθεί µε χαρακτηριστικά stealth αλλά λόγω του περιορισµένου µεγέθους τους και της χρησης περιστροφικών ή εµβολοφόρων κινητήρων παρέχουν συνήθως χαµηλά επίπεδα RCS. Ωστόσο αυτό αναµένεται να µεταβληθεί µετά το 2020 οπότε αναµένεται σταδιακά η είσοδος σε επιχειρησιακή χρήση των µη επανδρωµένων αεροχηµάτων µάχης UCAV (Unmanned Combat Air Vehicle) τα οποία σχεδιάζονται εξαρχής µε χαρακτηριστικά stealth (περίπτωση Neuron) Το F-35 το οποίο θα προµηθευτεί και η Τουρκική Αεροπορία παρουσιάζει τουλάχιστον στην έκδοση που πρόκειται να προµηθευτεί η USAF- RCS ίσο µε 0,0015 τµ. Τα συγκεκριµένα αεροσκάφη θα αναλάβουν το πρώτο κύµα επίθεσης σε πλήρη «σιωπηλή» διαµόρφωση µεταφέροντας τον οπλισµό εσωτερικά και τηρώντας ηλεκτρονική σιγή. Η ανάπτυξη εκ µέρους της ΠΑ συστηµάτων ραντάρ τα οποία θα µπορούν να εκτοπίζουν παρόµοιες απειλές είναι επιβεβληµένη. και θα αποτελέσουν εξαιρετικά επικίνδυνα οπλικά συστήµατα µε περιορισµένο RCS καθώς και το µεγεθός τους εν γένει είναι µικρότερο συγκρινόµενο µε το µέγεθος ενός τυπικού µαχητικού. Στην παρούσα φάση τα UAV των Τουρκικών Ενόπλων υνάµεων περιοριζονται σε «µη φονικές» αποστολές αποστολές ISR (Intelligence, Surveillance, Reconnaissance)και έτσι η απειλή είναι ελεγχόµενη. Εξαίρεση αποτελεί η χρήση του Harpy σε αποστολές κρούσης. Τα Harpy µπορούν να χρησιµοποιηθούυν σε αποστολές καταστολής αεράµυνας (επίγεια ραντάρ, συστηµάτα αντιαεροπορικής άµυνας) αλλά και για άλλες αποστολές κρούσης όπως την προσβολή σκαφών επιφανείας που είναι ελιµµενισµένα. Το Harpy είναι ενα δελταπτέρυγο αυτόνοµο UAV «µίας χρήσης» περιορισµένου µεγέθους µε βάρος µόλις 135 κιλά. Επίσης µία ακόµη δυνητική απειλή αποτελούν τα βλήµατα cruise µεγάλης εµβέλειας που έχουν σχεδιαστεί χρησιµοποιώντας τεχνικές stealth και δυνατότητας πτήσης σε χαµηλό ύψος ώστε να αποφεύγουν τα ραντάρ αεράµυνας. Μετά το 2016, η αναµενόµενη είσοδος σε υπηρεσία 100+ αεροσκαφών F-35A στην Τουρκική Αεροπορία θα δηµιουργήσει σοβαρά επιχειρησιακά προβλη- ANAXAITI H/INTERCEPTION øµƒπ 2007 55

Η διάταξη λήψης του ραντάρ AN/TPS-71 ROTHR (επάνω) και η αντί- εκποµπής στοιχη (Κάτω) Η συγκεκριµένη κεραία ανήκει στο ρωσικό ραντάρ Duga-1 λειτουργίας OTH. Tόσο το Duga1 όσο και το Duga 2 έχουν παροπλιστεί πρόσφατα και δεν χρησιµοποιούνται πλέον από τη ρωσική αεράµυνα. µατα στην Π.Α. εάν δεν έχει προετοιµασθεί κατάλληλα για την αντιµετώπισή τους. Σήµερα είναι επιχειρησιακοί ή βρίσκονται σε ανάπτυξη διάφοροι τύποι συστηµάτων εντοπισµού αεροσκαφών χαµηλής παρατηρησιµότητας. Η πρωτοπορία ανήκει στη Ρωσία και στις πρώην Ανατολικές χώρες αλλά και την Κίνα καθώς πρόκειται για τις πρώτες δυνάµεις που αντιµετώπισαν το επιχειρησιακό πρόβληµα του εντοπισµού των αεροσκαφών F-117A της Αµερικανικής Αεροπορίας. Η κατάρριψη ενός F-117A πάνω από το Κόσοβο κατέδειξε ότι τα αεροσκάφη τεχνολογίας stealth δεν είναι ανίκητα αλλά σίγουρα είναι και ένας υπολογίσιµος αντίπαλος. Στην περίπτωση του Κοσόβου εκτιµάται ότι το αεροσκάφος εντοπίστηκε από ένα παλαιό ραντάρ εναέριας επιτήρησης Spoon Rest B που λειτουργεί στην συχνότητα VHF (147-161 MHz). Στην πραγµατικότητα τα µόνα συστήµαττα που εξασφαλίζουν ικανή πιθανότητα εντοπισµού σε αποδεκτή εµβέλεια είναι τα πολυστατικά ραντάρ χαµηλών συχνοτήτων και τα οποία δεν απαιτούν την «συνεργασία» του στόχου. Στην «µάχη» κατά των αεροσκαφών stealth χρησιµοποιούνται εκτεταµένα και συστήµατα SIGINT (Signal Intelligence) ή ESM όπως τα Tamara MCS-93 και VERA-E από την Τσεχία ή το Ουκρανικό Kolchuga. Μία ανάλογη προσσπάθεια γίνεται µε την ανάπτυξη συστηµάτων ραντάρ παθητικού εντοπισµού PCLS (Passive Coherent Location System) όπως το Silent Sentry της Lockheed Martin. Τα συστήµατα PCLS αξιοποιούν «µη συνεργαζόµενους ποµπούς» ή και ιδίους ποµπούς σε συνδυασµό µε «αποµακρυσµένους δέκτες» κατά τα πρότυπα των πολυστατικών ραντάρ. Συγκεκριµένα χρησιµοποιούν το φαινόµενο µετατόπισης ντόπλερ που παράγεται από σήµατα που δηµιουργούνται όταν τα αεροσκάφη φωτίζονται από ποµπούς των εκποµπών ραδιοφωνίας (FM), τηλεόρασης, κινητών τηλεφώνων ή φορητών Η/Υ κ.α. Στη ύση, η χρήση συστηµάτων SIGINT σε δίκτυα αεράµυνας δεν είναι συνηθισµένη αλλά στην Ανατολική Ευρώπη ήταν και είναι αρκετά διαδεδοµένη. Πρόκειται για συστήµατα που παρέχουν εµβέλεια ανάλογη ή και µεγαλύτερη από τα επίγεια ραντάρ αεράµυνας µεγάλης εµβέλειας και δυνατότητα παρακολούθησης αρκετών ιχνών. Το MCS-93 και το VERA-E παρέχουν µέγιστη εµβέλεια της τάξεως των 450 χλµ και το Kolchuga τα 600 χλµ! Ωστόσο στηρίζονται στην «συνεργασία» του στόχου αφού ο εντοπισµός του αεροσκάφους επιτυγχάνεται µέσω του εντοπισµού συστηµάτων που χρησιµοποιούνται από το αεροσκάφος και παράγουν οποιαδήποτε µορφής εκποµπή όπως συστηµάτα IFF, TACAN, συστήµατα επικοινωνιών κ.α. Εάν το αεροσκάφος επιχειρεί σε πλήρη σιγή αισθητήρων,ο εντοπισµός του είναι αδύνατος. [ Τα Πολυστατικά ραντάρ Τα πολυστατικά ή διστατικά ραντάρ στηρίζονται στην ίδια αρχή εντοπισµού που χρησιµοποιείται και στα µονοστατικά, δηλαδή στην καταγραφή από τον δέκτη του ραντάρ της αντανάκλασης της ηλεκτροµαγνητικής ενέργειας που εκµπέµπει ο ποµπός προς την κατεύθυνση του στόχου και διαχεέται προς όλες τις κατευθύνσεις. Η βασική διαφορά είναι η χρήση ενός αποµακρυσµένου από τον ποµπό δέκτη (διστατικό ραντάρ) ή περισ- 56 øµƒπ 2007 ANAXAITI H/INTERCEPTION

à π Λεπτοµέρεια από τη διάταξη λήψης του ραντάρ AN/TPS-71 ROTHR σότερων αποµακρυσµένων ποµπών και δεκτών (πολυστατικά ραντάρ). Στην περίπτωση αυτή η γεωµετρία ενός αεροσκάφους stealth που σκοπό έχει την σκέδαση της προπτίπτουσας ακτινοβολίας σε διαφορετική κατεύθυνση από αυτήν του κοινού γεωγραφικά ποµπού/δέκτη του µονοστατικού ραντάρ, θα απωλέσει το σηµαντικότερο πλεονέκτηµά της. Στα διστατικά ραντάρ, ο δέκτης δέχεται το εκµπεπόµενο σήµα απευθείας από τον ποµπό και από την αντανάκλαση του σήµατος του στόχου. Η ηµιενεργός καθοδήγηση βληµάτων στηρίζεται στην ίδια αρχή λειτουργίας µε τα διστατικά ραντάρ. Άλλωστε η τεχνολογία ραντάρ έχει τις ρίζες της επιχειρησιακής της αξιοποίησης στα διστατικά ραντάρ. Το πείραµα του Daventry που διεξήχθει την 26/02/1935 όπου ένα διστατικό ραντάρ µε σταθµό εκµποµπής στα 6 MHz εντόπισε ένα βοµβαρδιστικό τύπου Heyford ήταν το αίτιο της ανάπτυξης του πρώτου δικτύου επίγειων ραντάρ αεράµυνας. Ήδη το 1937, η RAF διέθετε 20 σταθµούς ραντάρ Chain Home. Τα τελευταία χρησιµοποιούσαν την περιοχή συχνοτήτων 22-27 MHz µε ισχύ 200Kw και µέγιστη εµβέλεια τα 180 χλµ. Χρησιµοποιούσαν ένα ποµπό σε µεταλλικό πύργο ύψους 350 ποδών και ένα αποµακρυσµένο δέκτη σε ξύλινο πύργο ύψους 240 ποδών. Οι τεχνολογικοί περιορισµοί της εποχής και κυρίως η ευχέρεια των µονοστατικών ραντάρ για εύκολο συγχρονισµό και το χα- µηλό κόστος κατασκευής, οδήγησε σταδιακά στην «εξαφάνιση» των διστατικών ραντάρ που πλέον επανέρχονται δριµύτερα λόγω της εµφάνισης της τεχνολογίας stealth. Στα διστατικά ραντάρ, ο δέκτης δεν επηρεάζεται από τεχνικές καταστολής αεράµυνας και βλήµατα ARM (Anti Radiation Missile) αλλά και ενεργούς παρεµβολείς καθώς η λειτουργία του είναι παθητική και πρακτικά δεν µπορεί να γίνει αντιληπτός παρά µόνο µε οπτικά µέσα. Στα πολυστατικά ραντάρ, η χρήση πολλαπλών ποµπών και δεκτών, τα κάνει ακόµη περισσότερο ανθεκτικά στις αποστολές SEAD/DEAD και την χρήση ECM. Επιπλέον ο δέκτης του διστατικού ραντάρ που δεν θα βρεθεί εντός του κυρίως λοβού του παρεµβολέα που θα «στοχεύει» στον ποµπό, µπορεί µέσω του υπολογισµού της Γωνίας Άφιξης του Σήµατος (Angle Of Arrival-AOA ή DOA Α Β Συγκριτικά σχέδια της λειτουργίας των τριών τύπων ραντάρ. Α) µονοστατικό συµβατικής λειτουργίας ραντάρ Β) ιστατικό ραντάρ Γ) πολυστατικό ραντάρ. Τα στοιχεία ποµπού δέκτη βρίσκονται σε µεγάλες αποστάσεις µεταξύ τους και η ανίχνευση του στόχου προέρχεται ουσιαστικά από µια διαστάυρωση δεδο- µένων µε αποτέλεσµα την αποκάλυψη αεροσκαφών µε πολύ χαµηλό Η/Μ ίχνος Γ Ποµπός έκτης έκτης Ποµπός ANAXAITI H/INTERCEPTION øµƒπ 2007 57

Φωτογραφία από τις διπολικές κεραίες εκποµπής του AN/FPS-118 Η διάταξη λήψης του Jindalee που χρησι- µοποιείται στο Αυστραλιανό δίκτυο αεράµυνας Direction Of Arrival) να εκτιµήσει την θέση του παρεµβολέα. Όπως ήδη προαναφέραµε το κυριότερο µειονέκτηµα των πολυστατικών ραντάρ είναι ο απαιτούµενος συγχρονισµός αλλά το ζήτηµα αυτό επιλύεται λόγω της χρήσης Η/Υ υψηλής ισχύος. Παραµένει το ζήτηµα του κόστους κατασκευής που είναι σηµαντικά υψηλότερο από τα µονοστατικά ραντάρ. Επίσης ο όγκος που καταλαµβάνουν τα πολυστατικά ραντάρ και κυρίως οι µεγάλες τους κεραίες, τα καθιστούν ευπρόσβλητα στον οπτικό τους εντοπισµό και στις από αέρος επιθέσεις. Τα πολυστατικά ραντάρ συνδυάζονται συνήθως µε τη χρήση πολύ χαµηλών συχνοτήτων HF, VHF και UHF που εξακολουθούν να χρησιµοποιούνται εκτεταµένα στα ρωσικά συστήµατα αεράµυνας αλλά στη ύση χρησιµοποιούνται υψηλότερες συχνότητες στην περιοχή του 1,3-3 GHz (L ζώνη 1-2 GHz και S ζώνη 2-4 GHz). Στις συχνότητες αυτές οι ατµοσφαιρικές απώλειες είναι µειωµένες αλλά το επίπεδα γωνιακής ανάλυσης και ανάλυσης εµβέλειας είναι σχετικά χαµηλά λόγω του αυξη- µένου εύρους της δέσµης. Επίσης στις χαµηλές συχνότητες αυξάνεται σηµαντικά και το επίπεδο εξωτερικού θορύβου. Με την αύξηση της συχνότητας αυξάνεται η ανάλυση αλλά ταυτόχρονα υπάρχουν µεγαλύτερες ατµοσφαιρικές απώλειες που έχουν ως αποτέλεσµα τη µείωση των επιδόσεων εντοπισµού σε µεγάλη εµβέλεια. Τα ραντάρ που χρησιµοποιούν µικροκυ- µατικές συχνότητες περιορίζονται σε εµβέλεια λόγω της κα- µπυλότητας της γής που περιορίζει τον οπτικό ορίζοντα, αντίθετα η χρήση υψηλών συχνοτήτων εξασφάλιζει άλλες δυνατότητες όπως θα δούµε παρακάτω. Η «ηχώ ραντάρ» ενός στόχου στις υψηλές συχνότητες (HF) και τα µεγάλα µήκη κύµατος είναι υψηλότερη από την αντίστοιχη στις µικροκυµατικές συχνότητες και εκτιµάται ότι η βελτίωση κυµαίνεται γύρω σε µερικά db/m2 που µπορούν όµως να αποβούν κρίσιµα για τον εντοπισµό του στόχου. Στα HF (3-30 MHz) η βέλτιστη περιοχή συχνοτήτων θεωρείται η ζώνη 5-10 ΜΗz. Όπως ήδη προαναφέραµε τα υλικά RAM είναι λιγότερο Ιονόσφαιρα Το φαινόµενο της αντανάκλασης σηµάτων HF στην ιονόσφαιρα που εκµεταλεύονται τα ραντάρ πέραν του ορίζοντος (ΟΤΗ). Παρατηρήστε το µεγάλο εύρος της «νεκρής ζώνης κάλυψης» 1000 km Στόχος ΟΤΗ Ελάχιστη ακτίνα εντοπισµού 2000 km 58 øµƒπ 2007 ANAXAITI H/INTERCEPTION

à π Το παθητικό σύστηµα εντοπισµού (PCLS) Silent Sentry αποτελεσµατικά στις χαµηλές συχνότητες και η χρήση τους για την απορροφηση της προπτίπτουσας ακτιβολίας στο εµπρόσθιο τµήµα του αεροσκάφους δεν επηρεάζει τα διστατικά ραντάρ. Ωστόσο η χρήση των χαµηλών συυχνοτήτων παρουσιάζει και µειονεκτήµατα πέραν της χαµηλής ανάλυσης που δεν επαρκεί για την ιχνηλάτηση εναέριου στόχου. Τα ραντάρ HF OTHR (Over The Horizon Radar) παρέχουν εµβέλειες της τάξεως των 2.000 ν.µ. αλλά η θέση του στόχου προσδιορίζεται σε µία περιοχή εύρους 10-20 χλµ. Η χρήση των HF δεν παρέχει δεδοµένα IFF άρα θα πρέπει να χρησιµοποιηθεί µικροκυµατική κεραία IFF η οποία πιθανώς δεν µπορεί να επιτύχει ανάλογες επιδόσεις της κυρίως κεραίας. Επίσης οι εκποµπές HF γίνονται αντιληπτές από συσκευές ESM σε µεγάλη εµβελεια ενώ υπάρχουν αλληλεπιδράσεις µε τις επικοινωνίες HF. Αρκετά από τα ανωτέρω µειονεκτήµατα τα συναντάµε και στις υψηλότερες συχνότητες VHF (0.03-0.3 GHz)και UHF (0.3-1GHz). Ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα ραντάρ OTHR είναι το Jindalee της Αυστραλιανής Αεροπορίας (RAAF). Πρόκειται για διστατικό ραντάρ HF OTH-B(Backscatter-οπισθοσκέδασης) που αξιοποιεί την ιδιότητα της ιονόσφαιρρας να αντανακλά σήµατα που εχουν ήδη «αποσταλεί» σε αυτήν την συχνότητα και δεν επιτρέπει τα σήµατα αυτά να διαχυθούν σστο διάστη- µα. Θα πρέπει πάντως να σηµειωθεί ότι η αντανάκλαση δεν είναι σταθερή ενώ στο φάσµα αυτό επιδρά και η φυσική ακτινοβολία. Το φαινόµενο αυτό επιτρέπει την επίτευξη εµβέλειας µεγαλύτερης των 2000 χλµ αλλά µε ελάχιστη εµβέλεια που φθάνει τα 1000 χλµ. Η σχεδίαση του Jindalee που συγκροτεί το δίκτυο JORN (Jindalee Operational Radar Network) ξεκίνησε στη δεκαετία του 70 και η πρώτη επιχειρησιακή µονάδα κηρύχθηκε το 1992 στην θέση Alice Springs που λειτούργησε και ως «πειραµατική» για την συνέχιση της ανάπτυξης. Το Jindalee λειτουργεί στην συχνότητα 10MHz µε µήκος κύµατος 30µ και επιτυγχάνει εµβέλειες µεταξύ 1000-3000χλµ για αεροσκάφη και σκάφη επιφανείας µε ανάλυση εµβέλειας της τάξεως των 20-40χλµ. Το υποσύστηµα εκµποµπής περιλαµβάνει 28 στοιχεία µε ισχύ 20Kw έκαστο. Το υποσύστηµα λήψης στην θέση Longreach χρησιµοποιεί 480 στοιχεία λήψης µήκους 3 χλµ και στη θέση Laverton 960 στοιχεία λήψης µήκους 6χλµ. Στην πρώτη θεση χρησιµοποιείται µία διάταξη εκµποµπής µήκους 0.4χλµ και καλύπτει τοµέα 900 ενώ στην δεύτερη θέση είναι µήκους 0.8 χλµ και καλύπτει τοµέα 1800.Πρόκειται για διστατικά ραντάρ όπου στη θέση Longreach ο ποµπός ο απέχει από τον δέκτη 100 χλµ και στην θέση Laverton η απόσταση αυτή φθάνει τα 85 χλµ. Η ανωτέρω απόσταση καθορίζεται ώστε να µην υπάρχουν αλληλεππιδράσεις µεταξύ των στοιχείων εκποµπής κκαι λήψης. Ανάλογα ραντάρ χρησιµοποιούν και οι Η.Π.Α. (AN/FPS-118 ΟΤΗ-Β και AN/TPS-71 ROTHR Relocatable OTHR) όπως και η Κίνα και Ρωσία. Λόγω του µε- Ποµπός FM Σήµατα κατάγαυσης Σήµατα κατάγαυσης O τρόπος λειτουργίας του συστήµατος Silent Sentry Γραµµή θέας µετάδοσης Σήµατα κατάγαυσης Ανακλώµενα σήµατα Εγκατάσταση Silent Sentry ANAXAITI H/INTERCEPTION øµƒπ 2007 59

Ο θόλος του ραντάρ Martello µέρος του συστήµατος ΣΑΕ της ΠΑ. Το σύστηµα αεράµυνας της ΠΑ χρειάζεται να αναβαθµιστεί προς την κατεύθυνση των απειλών stealth οι οποίες µέσα στην επόµενη δεκαετία θα ανα- µένεται να κυριαρχήσουν ως οπλικά συστήµατα στο πεδίο της µάχης γέθους τους και του κόστους τους αλλά και του απαιτούµενου γεωγραφικού βάθους ώστε να αξιοποιηθούν επαρκώς, δεν είναι ρεαλιστικό να υποστηρίξει κανείς ότι ανάλογα συστήµατα θα µπορούσαν να δώσουν λύσεις στην Π.Α. Αναφέρονται ενδεικτικά καθώς ήδη ερευνάται η ανάπτυξη µικρότερων ραντάρ µε µικρότερο µέγεθος και «ηπιότερες» επιδόσεις αλλά µε υψηλή αποτελεσµατικότητα σε στόχους stealth. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η τεχνολογία αξιοποίησης του φαινοµένου του κύµατος επιφανείας (Surface Wave) στις υψηλές συχνότητες (HF) στα ραντάρ OTH-SW. Τα OTH-B ωστόσο παρουσιάζουν υψηλότερες επιδόσεις εµβέλειας και κάλυψης.το σήµα HF προσαρµοσµένο σε µία αγώγιµη επιφάνεια όπως η θάλασα και σε µικρότερο βαθµό η ξηρά µπορεί να φθάσει σε µεγάλη εµβέλεια και να δώσει πληροφορίες για εναέριους, επίγειους, ναυτικούς στόχους όπως για παράδειγµα η εκτόξευση ενός βλήµατος TBM. Συνεπώς θα ήταν χρήσιµα όχι µόνο για τους σκοπούς της Π.Α. αλλά και για την ναυτική επιτήρηση µεγάλης εµβέλειας, άµυνας ATBM κ.α. Στην πρώην Ανατολική Ευρώπη προσφέρονται ήδη συµπαγή ΟΤΗ-SW που µπορούν να αξιοποιηθούν επιχειρησιακά ή και ώς βάση προτύπου σε κάποιο Ελληνικό Ερευνητικό Πρόγραµµα µε την συµµετοχή της Π.Α. και Ανώτατων Ιδρυµάτων µε απώτερο σκοπό την παραγωγή ενός ανάλογου συστήµατος. Η Ουκρανική εταιρεία UKRSPETSEXPORT προσφέρει ένα µεταφερόµενο ραντάρ OTH-SW που λειτουργεί στις HF(18-25 MHz ή 6-24MHz) ανάλογα µε την έκδοση).πρόκειται για διστατικό ραντάρ µε απόσταση µεταξύ του ποµπού και του δέκτη 3-12 χλµ. Προσφέρεται σε δύο εκδόσεις ανάλογα µε την απαιτούµενη εµβέλεια και χρησιµοποιεί δέκτη µήκους 330 µ. και ύψους 64,6 µ. για την έκδοση µικρής εµβέλειας ή 640 µ. µε ίδιο ύψος για την έκδοση µεγάλης εµβέλειας. Ο ποµπός αποτελείται από οκτώ κάθετες κεραίες. Παρέχει χρόνο εντοπισµού 10-60 δεύτερα για αεροσσκάφη και 100-300 δεύτερα για σκάφη επιφανείας και δυνατότητα παρακολούθησης 50 εναέριων και 100 στόχων επιφανείας. Για στόχο διατοµής 0,78 τ.µ. παρέχει εµβέλεια 60 χλµ όταν αυτός πετά σε ύψος 10-100µ και 120 χλµ όταν αυτός πετά σε ύψος 100µ.-10χλµ. Όπως ήδη προαναφέραµε το RCS του ιδίου στόχου στα HF είναι υψηλότερο από το αντίστοιχο στις µικροκυµατικές συχνότητες. Φυσικά παρέχεται πάντα η δυνατότητα απόκτησης µονοστατικών ραντάρ που λειτουργούν σε χαµηλές συχνότητες και είναι 60 øµƒπ 2007 ANAXAITI H/INTERCEPTION

à π κινητά όπως το Type 408C της Κίνας ή τα Ρωσικά 55G6-UE Nebo-U και 556G-1 Nebo τα οποία λειτουργούν στα VHF (180-220 MHz) και για τα οποία ο κατασκευαστής υποστηρίζει ότι µπορούν να επιτύχουν ικανοποιητικές επιδόσεις σε στόχους χαµηλής παρατηρησιµότητας ενώ για στόχους µε µέγεθος µαχητικού παρέχουν µέγιστη εµβέλεια 300 χλµ για στόχο σε ύψος 10χλµ και 65χλµ για στόχο που πετά σε ύψος 500µ. [ To Σ.Α.Ε. της ΠΑ Το Σύστηµα Αεροπορικού Ελέγχου αποτελείται σήµερα από ένα δίκτυο σύγχρονων 3D ραντάρ διάταξης φάσης που λειτουργούν σε µικροκυµατικές συχνότητες (RAT-31DL, S-743D, HR-3000, AN/TPS-70 και AR-327 Commander) και σύντοµα τα ΑΣΕΠΕ EMB-145H. Θα απαιτηθούν ωστόσο προσθήκες διστατικών ραντάρ HF ή και µονοστατικών ραντάρ VHF ώστε να αντιµετωπιστεί η νέα απειλή και ενδεχοµένως συστηµάτων SIGINT εναέριας επιτήρησης. Τα συστήµατα SIGINT θα είναι χρησιµότερα στην 2η φάση επιχειρήσεων όταν τα αεροσκάφη stealth θα επιχειρήσουν ενεργοποιώντας τους αισθητήρες τους και µεταφέροντας εξωτερικά φορτία αλλά και στην 1η φάση θα αποθαρύνουν τα αεροσκάφη επίθεσης απο την ενεργοποίηση οποιασδήποτε συσκευής και κυρίως την χρήση συσκευών πλοήγησης και επικοινωνιών. Οι προσθήκες αυτές θα πρέπει να έχουν αποφασισθεί έως το 2011 ώστε έγκαιρα να εισέλθουν σε επιχειρησιακή λειτουργία όταν θα φθασουν τα πρώτα F-35A. Οι προσθήκες αυτές δεν αφορούν την ολοκληρωτική «αναµόρφωση» του Σ.Α.Ε. που παραµένει σύγχρονο αλλά την επιβίωσή του στην πρώτη φάση εµπλοκής και την έγκαιρη αντιµετώπιση του «πρώτου πλήγµατος» που θα έχει την µορφή αποστολών SEAD/DEAD από αεροσκάφη F-35A µε στόχο την «απονεύρωση» βασικών στοιχείων του Σ.Α.Ε. και των αντιαεροπορικών συστηµάτων µεγάλης εµβέλειας (HSAM). Τα αεροσκάφη αυτά θα πετάξουν προς τον στόχο τηρώντας σιγή αισθητήρων, µε εσωτερικά µόνο φορτία χωρίς να επιχειρούν σε «πακέτο» µε µαχητικά συνοδείας (SEAD escort)τα οποία µπορεί να «προδώσουν» την αποστολή. Τα µαχητικά της Τ.Α. θα εκτελούν πιθανώς αποστολή Sweep επικουρούµενα από αεροσκάφη εναέριου εφοδιασµού (επιθετική αποστολή CAP στον εχθρικό εναέριο χώρο)τηρώντας στάση αναµονής σε περίπτωση που απειληθούν τα αεροσκάφη που θα εκτελούν την αποστολή SEAD/DEAD. Θα προηγηθεί πλήρης καταγραφή της ηλεκτρονικής διάταξης µάχης της ελληνικής αεράµυνας (EOB Electronic Order of Battle) απο αεροσκάφη ELINT ή UAV. Τα ραντάρ επιτήρησης που θα αποκτηθούν θα πρέπει έγκαιρα να προειδοποιήσουν για την επερχόµενη απειλή. Παρά το γεγονός ότι θα διασυνδεθούν µε το Σ.Α.Ε. µέσω ζεύξεων Link1/11B,δεν θα µπορούν να παρέχουν ίχνη προς εµπλοκή στα HSAM µε την µορφή «αποµακρυσµένων σττόχων» (remote tracks) καθώς τα ανωτέρω συστηµάτα δεν επιτυγχάνουν υψηλά επίπεδα ακρίβειας. Ωστόσο οι ιοικητές των HSAM θα ενηµερωθούν για την επερχόµενη απειλή ώστε ενδεχοµένως να διακόψουν τις εκποµπές των αισθητήρων τους ή να επιδιώξουν ταχεία µετακίνηση (εάν είναι εφικτή χρονικά)ή απόκρυψη ή την ενεργοποίηση των συστηµάτων SHORADS. Ο κυριότερος στόχος είναι η έγκαιρη ενηµέρωση των αεροσκαφών readiness ή των αεροσκαφών που εκτελούν αποστολή CAP ώστε να σπεύσουν στην περιοχή έχοντας µία αρχική εκτίµηση για την θέση του στόχου. Ο εντοπισµός του στόχου µπορεί να γίνει οπτικά ή µε χρήση του ραντάρ των αεροσκαφών σε µικρή απόσταση, ή συστηµάτων IRST. Στην φάση αυτή το αεροσκάφος αναχαίτησης διατηρεί το πλεονέκτηµα καθώς ο επιτιθέµενος κινείται «τυφλά» προς τον στόχο χωρίς επικοινωνίες και µε κλειστό ραντάρ και διαθέτει µόλις δύο βλήµατα BVR AIM-120C σε εσωτερικό φορέα τα οποία ωστόσο είναι χρήσιµα µόνο όταν το ραντάρ του είναι σε λειτουργία. H «ενεργοποίηση» του επιτιθέµενου για λόγους αυτοάµυνας, ισοδυναµεί µε «αποκάλυψή» του και κινητοποποίηση των υπόλοιπων συστηµάτων (ραντάρ, HSAM κ.α.). Η µεγαλύτερη απειλή για τα αεροσκάφη αναχαίτησης είναι τα εχθρικά µαχητικά που εκτελούν αποστολη Sweep. Ιδιαίτερα σηµαντικό ρόλο στην αντιµετώπιση της απειλής ανα- µένεται να παίξουν τα συστήµατα SHORADS τα οποία διαθέτουν Ε/Ο συστήµατα επαρκή για τον εντοπισµό και εµπλοκή του στόχου και µπορούν να αντιµετωπίσουν αεροσκάφη ή και βλήµατα αέρος-επιφανείας που έχουν βληθεί από ασφαλή απόσταση (stand off). Τα συστήµατα αυτά θα πρέπει να λειτουργούν διασυνδεµένα και σε µικρή απόσταση µε τα συστήµατα HSAM για την καλύτερη προστασία τους (Crotale NG/GR και PATRIOT PAC3, TORM1 και S-300PMU-1). Ενδεικτικά το Crotale NG/GR διαθέτει: α)τηλεοπτική κάµερα τύπου MASCOT τύπου CCD µε πεδίο οράσεως 2,4Χ1,80 (αζιµούθιο, ανύψωση) και εµβέλεια 15χλµ β) Θερµική κάµερα Catherine GP (General Purpose) που λειτουργεί στο φάσµα 8-12µm. Η Catherine GP παρέχει ευρύ πεδίο οράσεως 9Χ6.70 και στενό τις 3Χ2.20 και δυνατότητα µεταβολής εστιακού επιπέδου (zoom Χ2) στις 1.5Χ1.10. Σε διαµόρφωση έρευνας στο στενό πεδίο οράσεως η νέα συσκευή παρέχει εµβέλεια εντοπισµού µαχητικού που φθάνει τα 22 χλµ και τα 17 χλµ για ελικόπτερο. Τα TORM1 µειονεκτούν καθώς δεν διαθέτουν υπέρυθρη κάµερα παρά µόνο τηλεοπτική και θα πρέπει να υπάρξει σχετική πρόβλεψη. Το σύστηµα SHORAD TOR-M1 έχει αναλάβει την προστασία από κοντινές αποστάσεις του HSAM τύπου S-300. Σε αντίθεση πάντως µε τα Crotale-NG τα TOR-M1 δεν διαθέτουν υπέρυθρη κάµερα παρά µόνο τηλεοπτική. ANAXAITI H/INTERCEPTION øµƒπ 2007 61