ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΕΙΕ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΕΙΕ Copyright 2014 Eθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης / Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών δ: Βασιλέως Κωνσταντίνου 48, 11635 Αθήνα τ: 210 7273900 f: 210 7246824 e: ekt@ekt.gr http://www.ekt.gr Προτεινόμενος τρόπος αναφοράς: Δημακοπούλου Α., Ιερομνήμων Τ., Μάλλιου Ν., Σαχίνη Ε. (2014), Δείκτες Έρευνας & Ανάπτυξης στον τομέα Tριτοβάθμιας και Mεταδευτεροβάθμιας Eκπαίδευσης στην Ελλάδα το 2011, Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης Σχεδιασμός Εξωφύλλου: Δήμητρα Πελεκάνου Σχεδιασμός Έκδοσης: Ανδριάνα Δημακοπούλου, Τώνια Ιερομνήμων, Δήμητρα Πελεκάνου Το έργο αυτό διατίθεται με άδεια Creative Commons Αναφορά - Μη-Εμπορική Χρήση - Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Ελλάδα Προκειμένου να δείτε αντίγραφο της άδειας επισκεφθείτε: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/deed.el Η παρούσα έκδοση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της πράξης Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας/Κοινωνικά Δίκτυα - Περιεχόμενο Παραγόμενο από Χρήστες και κωδικό ΟΠΣ 296115 που υλοποιείται από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ψηφιακή Σύγκλιση (ΕΣΠΑ), με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης-Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης. Η έκδοση διατίθεται online στη διεύθυνση http://metrics.ekt.gr ISBN: 978-618-5079-13-0 (pdf) 1

Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή... 3 2. Πληθυσμός πλαίσιο στον τομέα HES... 5 3. Δαπάνες Ε&Α στον τομέα HES... 6 4. Προσωπικό Ε&Α στον τομέα HES... 18 5. Περιφερειακή κατανομή δραστηριοτήτων Ε&Α... 23 6. Μεθοδολογικές σημειώσεις... 26 2

1. Εισαγωγή Η παρούσα έκδοση παρουσιάζει αναλυτικούς δείκτες από τα επίσημα στατιστικά στοιχεία δαπανών και προσωπικού σε Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α) 1 στον τομέα της Τριτοβάθμιας και Μεταδευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Τομέας Higher Education Sector-HES) για το έτος 2011 και συγκεντρωτικούς δείκτες για το 2012. Το 2011, οι συνολικές δαπάνες Ε&Α στην Ελλάδα, σε όλους τους τομείς εκτέλεσης Ε&Α 2, ήταν 1.391,2 εκατ. Ευρώ. Ο δείκτης «Ένταση Ε&Α» (R&D Intensity), που εκφράζεται ως ποσοστό (%) των δαπανών Ε&Α επί του ΑΕΠ και παρακολουθείται για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής ΕU2020, διαμορφώθηκε στο 0,67% επί του ΑΕΠ. Το προσωπικό που απασχολήθηκε σε δραστηριότητες Ε&Α (ερευνητές και λοιπό προσωπικό) ήταν 70.229 άτομα και τα ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης 36.913 ΙΠΑ 3. Αναλυτικότεροι δείκτες παρουσιάζονται σε σχετική ειδική έκδοση του ΕΚΤ 4. Στον τομέα Τριτοβάθμιας και Μεταδευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Τομέας Higher Education Sector-HES), οι δαπάνες Ε&Α ήταν 559,5 εκατ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 0,27% επί του ΑΕΠ. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 16 η θέση μεταξύ των χωρών μελών της ΕΕ28 ως προς τις δαπάνες και στην 19 η θέση όσον αφορά τον δείκτη «Ένταση Ε&Α» στον τομέα HES. Το προσωπικό που απασχολήθηκε στον τομέα HES σε δραστηριότητες Ε&Α (ερευνητές και λοιπό προσωπικό) ήταν 46.348 άτομα και σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης 20.640 ΙΠΑ. Από το συνολικό προσωπικό Ε&Α του τομέα HES τα 40.236 άτομα ή 17.951 ΙΠΑ (86,8% του συνόλου των ατόμων και 87% των συνολικών ΙΠΑ) απασχολούνται στα Πανεπιστήμια. Πίνακας 1 Συνολικοί δείκτες Ε&Α για τον τομέα HES και την Ελλάδα, 2011 Τομέας HES Ένταση Ε&Α (% ΑΕΠ) 0,27 0,67 Σύνολο Δαπανών Ε&Α (εκατ. ) 559,5 1.391,2 Προσωπικό Ε&Α (Αριθμός Ατόμων) 46.348 70.229 Προσωπικό Ε&Α (Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης) 20.640 36.913 Ερευνητές (Αριθμός Ατόμων) 32.842 45.239 Ερευνητές (Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης) 16.068 24.674 Σύνολο χώρας 1 Η παραγωγή των στατιστικών στοιχείων Ε&Α για την Ελλάδα πραγματοποιείται από το 2012 από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (Απόφαση ΓΓΕΤ/ ΦΕΚ/ 1359/Β/25.04.2012). Η πρώτη στατιστική έρευνα του ΕΚΤ ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο 2013 και αφορούσε τα στατιστικά στοιχεία Ε&Α με έτος αναφοράς το 2011. 2 Το εγχειρίδιο Frascati (Frascati Manual, Proposed Standard Practice for Surveys on Research and Experimental Development, OECD, 2002) που χρησιμοποιείται για την παραγωγή των στατιστικών στοιχείων Ε&Α διακρίνει 4 τομείς εκτέλεσης Ε&Α, στους οποίους κατηγοριοποιούνται οι φορείς που εκτελούν δραστηριότητες Ε&Α: HES - Higher Education Sector: Τομέας τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης GOV - Government Sector: Κρατικός τομέας BES - Business Sector: Τομέας επιχειρήσεων PNP - Private Non Profit Sector: Τομέας ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων 3 Η μονάδα ΙΠΑ χρησιμοποιείται για τη με συγκρίσιμο τρόπο μέτρηση του προσωπικού Ε&Α και αποδίδει τον χρόνο απασχόλησης σε Ε&Α σε σύγκριση με τον συνολικό χρόνο απασχόλησης ενός εργαζομένου. 4 http://metrics.ekt.gr/sites/metrics/files/rdstatistics_2011_greece_el.pdf 3

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζονται στα επόμενα κεφάλαια της έκδοσης: Το 82% (460 εκατ. ευρώ) του συνόλου των δαπανών Ε&Α στον τομέα HES πραγματοποιείται στα Πανεπιστήμια. Η κύρια πηγή χρηματοδότησης για το σύνολο του τομέα HES είναι το κράτος (Τακτικός Προϋπολογισμός, Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ) με ποσοστό 69,6% (389,2 εκατ. ευρώ), ενώ το 13,8% (77,4 εκατ. ευρώ) προέρχεται από τη συμμετοχή των ελληνικών φορέων σε προγράμματα Ε&Α που χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών Ε&Α στον τομέα HES αφιερώνεται για την κάλυψη του κόστους του ανθρώπινου δυναμικού (404,2 εκατ. ευρώ ή 72,2% του συνόλου των δαπανών Ε&Α στον τομέα HES) και ακολουθεί η κάλυψη λοιπών τρεχουσών δαπανών (έξοδα λειτουργίας) (139,7 εκατ. Ευρώ ή 25% του συνόλου). Οι επενδύσεις κεφαλαίου (αγορά εξοπλισμού, γης ή κτιρίων) ανέρχονται σε 15,7 εκατ. ευρώ. Το 45,3% (253,6 εκατ. ευρώ) του συνόλου των δαπανών Ε&Α στον τομέα HES δαπανώνται για την υλοποίηση δραστηριοτήτων βασικής έρευνας. Οι δραστηριότητες εφαρμοσμένης έρευνας και πειραματικής ανάπτυξης έχουν μερίδια 39,2% και 15,5% αντίστοιχα. Το μεγαλύτερο μέρος δραστηριοτήτων Ε&Α αφορά το επιστημονικό πεδίο «Ιατρική και τις Υγείας» (198,2 εκατ. ευρώ ή 35,4% του συνόλου των δαπανών Ε&Α στον τομέα HES) και ακολουθεί το επιστημονικό πεδίο «Μηχανικού και Τεχνολογία» (121,9 εκατ. ευρώ ή 21,8% του συνόλου). Τo 40 % (ή 225,7 εκ. ευρώ) των δαπανών Ε&Α στον τομέα HES δαπανάται στην Περιφέρεια Αττικής. Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας με 104 εκ. ευρώ συμμετέχει στο 18,6% του συνόλου του τομέα HES. Συγκεντρωτικά στοιχεία για τον τομέα HES για το 2012 Ο Πίνακας 2 περιλαμβάνει στοιχεία για τον τομέα HES και την Ελλάδα για το 2012 και τις μεταβλητές εκείνες που ορίζονται από τον σχετικό Ευρωπαϊκό Κανονισμό 995/2012 5. Πίνακας 2 Συνολικοί δείκτες Ε&Α για τον τομέα HES και την Ελλάδα, 2012 Τομέας HES Ένταση Ε&Α (% ΑΕΠ) 0,28 0,69 Σύνολο Δαπανών Ε&Α (εκατ. ) 534,3 1.337,6 Προσωπικό Ε&Α (Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης) 20.508 37.361 Ερευνητές (Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης) 15.723 24.800 Σύνολο χώρας Συνολικά στην Ελλάδα και σε όλους τους τομείς εκτέλεσης Ε&Α, οι δαπάνες Ε&Α που καταγράφηκαν το 2012 είναι 1.337,6 εκατ., μειωμένες κατά 53,6 εκατ. σε σχέση με το 2011 (1.391,2 εκατ. ). Μείωση εμφανίζουν και οι δαπάνες Ε&Α στον τομέα HES και από 559,5 εκατ. το 2011 διαμορφώνονται στα 534,3 εκατ. το 2012. Λόγω της μείωσης του ΑΕΠ, το 2012 ο δείκτης έντασης δαπανών Ε&Α στο σύνολο της χώρας (σύνολο δαπανών Ε&Α ως % ποσοστό επί του ΑΕΠ), διαμορφώνεται στο 0,69% επί του ΑΕΠ από 0,67% το 2011. Η ένταση δαπανών Ε&Α του τομέα HES είναι 0,28% (0,27% το 2011). Συνολικά στην Ελλάδα, το προσωπικό που απασχολείται σε Ε&Α παρουσιάζει μικρή αύξηση σε σχέση με το 2011, τόσο όσον αφορά τους ερευνητές όσο και το λοιπό προσωπικό Ε&Α. Στον τομέα HES καταγράφεται μείωση. 5 Σύμφωνα με τον ΕΚ 995/2012, αναλυτικά στοιχεία συλλέγονται ανά 2ετία για τα μονά έτη (π.χ. 2011, 2013), ενώ για τα ζυγά έτη (π.χ. 2012) συγκεντρώνονται και υποβάλλονται στη Eurostat τα συγκεντρωτικά στοιχεία του Πίνακα 2. 4

2. Πληθυσμός πλαίσιο στον τομέα HES Στον τομέα HES συμπεριλαμβάνονται συνολικά 115 φορείς 6 οι οποίοι εν δυνάμει δραστηριοποιούνται σε Ε&Α και οι οποίοι αποτελούν και τις στατιστικές μονάδες (statistical units) από όπου συλλέχθηκαν τα στοιχεία. Για τις ανάγκες ανάλυσης και παρουσίασης των δεικτών της παρούσας έκδοσης, οι φορείς «ομαδοποιήθηκαν, με βάση κοινά χαρακτηριστικά τους σε επτά κατηγορίες (Διάγραμμα 1). Διάγραμμα 1 Πληθυσμός πλαίσιο στον τομέα HES, 2011 24 Πανεπιστήμια 16 Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Τ.Ε.Ι.) 16 Ερευνητικά Πανεπιστημιακά Ινστιτούτα (Ε.Π.Ι.) Φορείς Τριτοβάθμιας & Mεταδευτεροβάθμιας Eκπαίδευσης 10 Κέντρα Τεχνολογικής Έρευνας (Κ.Τ.Ε.) 24 Ιδιωτικά Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (Ι.Ε.Κ.) 9 Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία 16 Σχολές / Ακαδημίες 6 Ακολουθείται η ταξινόμηση του εγχειριδίου Frascati (Frascati Manual, Proposed Standard Practice for Surveys on Research and Experimental Development, OECD, 2002) που χρησιμοποιείται για την παραγωγή των στατιστικών στοιχείων Ε&Α 5

3. Δαπάνες Ε&Α στον τομέα HES 3.1 Σύνολο δαπανών Ε&Α Το 2011 οι συνολικές δαπάνες για δραστηριότητες Ε&Α στον τομέα HES στην Ελλάδα ήταν 559,5 εκατ. ευρώ ή 0,27% επί του ΑΕΠ. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται η χρονοσειρά 2001-2012 των δαπανών Ε&Α του τομέα HES και το ποσοστό τους επί του ΑΕΠ της χώρας. Πίνακας 3 Δαπάνες Ε&Α στον Τομέα HES (HERD), 2001 2012 * εκτιμήσεις Έτος Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) Ένταση δαπανών Ε&Α (Δαπάνες Ε&Α % ΑΕΠ) 2001 382,5 0,26 2002 : : 2003 456,8 0,26 2004 492,0* 0,27* 2005 547,7 0,28 2006 584,5* 0,28* 2007 660,5* 0,30* 2008 : : 2009 : : 2010 : : 2011 559,5 0,27 2012 534,3 0,28 Το μεγαλύτερο ποσοστό (82%) των δαπανών (460 εκατ. ευρώ) πραγματοποιήθηκε το 2011 από τα Πανεπιστήμια. Ακολουθούν τα ΤΕΙ με δαπάνες 47,5 εκατ. ευρώ (8% επί του συνόλου των δαπανών Ε&Α στον τομέα HES). Διάγραμμα 2 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) στον τομέα HES ανά κατηγορία φορέα, 2011 7 Κατηγορία Φορέα Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ 460,0 ΤΕΙ 47,5 ΤΕΙ 8,5% Άλλοι φορείς** 5,6% ΕΠΙ 3,7% ΕΠΙ 20,6 Άλλοι φορείς * 31,5 Σύνολο 559,5 * στους «Άλλους φορείς» περιλαμβάνονται Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία, ΚΤΕ, Ιδιωτικά ΙΕΚ, Σχολές Ακαδημίες ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ 82,2% 7 Τυχόν διαφορές μεταξύ του αθροίσματος των επιμέρους ποσών και των ποσών που αναγράφονται ως σύνολα στους πίνακες της παρούσας έκδοσης οφείλονται στη στρογγυλοποίηση. 6

Τα επόμενα διαγράμματα παρουσιάζουν τις δαπάνες Ε&Α στον τομέα HES στην Ελλάδα σε σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες μέλη της ΕΕ28. Διάγραμμα 3 Ένταση Ε&Α (%ΑΕΠ) στον τομέα HES, στην Ελλάδα και τις χώρες της ΕΕ28, 2011 % ΑΕΠ 0.00 0.20 0.40 0.60 0.80 1.00 Δανία Σουηδία 0,90 0,94 Φινλανδία Αυστρία Ολλανδία Εσθονία 0,76 0,71 0,67 0,66 Πορτογαλία Γερμανία Λιθουανία Βέλγιο ΕΕ28 Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Ιρλανδία Τσέχικη Δημοκρατία Ισπανία Ιταλία Λετονία Σλοβενία Ελλάδα Πολωνία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Κροατία Μάλτα Λουξεμβούργο Ρουμανία Βουλγαρία 0,57 0,52 0,50 0,49 0,48 0,47 0,46 0,43 0,40 0,38 0,36 0,34 0,29 0,27 0,27 0,26 0,25 0,24 0,21 0,21 0,16 0,11 0,06 Τα στοιχεία των χωρών της ΕΕ28 αντλήθηκαν από τη βάση δεδομένων της Eurostat: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/science_technology_innovation/data/database 7

Διάγραμμα 4 Δαπάνες Ε&Α (εκ. ) στον τομέα HES, στην Ελλάδα και τις χώρες της ΕΕ28, 2011 εκατ. 0 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000 12,000 14,000 Γερμανία 13.449,19 Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο 8.211,31 9.450,05 Ιταλία Ισπανία Ολλανδία Σουηδία Δανία Αυστρία Βέλγιο Φινλανδία Πολωνία Πορτογαλία Ιρλανδία Τσέχικη Δημοκρατία Ελλάδα Ουγγαρία Σλοβακία Λιθουανία Ρουμανία Εσθονία Σλοβενία Κροατία Λετονία Λουξεμβούργο Κύπρος Βουλγαρία Μάλτα 5.669,20 4.002,02 3.994,17 3.460,43 2.258,33 2.117,55 1.825,46 1.431,80 995,56 983,68 704,00 621,73 559,53 243,13 163,71 153,24 150,32 107,01 105,43 93,38 68,81 67,40 45,50 22,50 14,24 Τα στοιχεία των χωρών της ΕΕ28 αντλήθηκαν από τη βάση δεδομένων της Eurostat: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/science_technology_innovation/data/database 8

3.2 Πηγές χρηματοδότησης Ε&Α Η κύρια πηγή χρηματοδότησης των δραστηριοτήτων Ε&Α το 2011 στον τομέα HES στην Ελλάδα είναι το κράτος (Τακτικός Προϋπολογισμός, Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ) με ποσοστό 69,6% (389,2 εκατ. ευρώ). Η ιδιωτική χρηματοδότηση (επιχειρήσεις) συνεισφέρει με 9,0% (50,1 εκατ. ευρώ) ενώ το 13,8% (77,4 εκατ. ευρώ) προέρχεται από τη συμμετοχή των ελληνικών φορέων σε προγράμματα Ε&Α που χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Διάγραμμα 5 Δαπάνες Ε&Α (εκ. ) στον τομέα HES ανά πηγή χρηματοδότησης, 2011 Πηγή Χρηματοδότησης Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) Κράτος 389,2 Επιχειρήσεις 50,1 Άλλες εθνικές πηγές * 35,0 ΕΕ 77,4 Άλλες πηγές εξωτερικού 7,8 Σύνολο 559,5 ΕΕ 13,8% Άλλες εθνικές πηγές ** 6,3% Άλλες πηγές εξωτερικού 1,4% Επιχειρήσεις 9,0% * στις «Άλλες εθνικές πηγές» περιλαμβάνονται τα ίδια έσοδα των φορέων του τομέα HES και η χρηματοδότηση από ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ιδρύματα. Κράτος 69,6% Διάγραμμα 6 Ποσοστιαία κατανομή των δαπανών Ε&Α στον τομέα HES ανά πηγή χρηματοδότησης και ανά κατηγορία φορέα, 2011 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 5,9% 7,0% 13,2% 2,7% 3,4% 15,2% 5,5% 8,1% 57,4% 31,3% 87,2% 71,7% 18,3% 7,3% 46,4% 15,6% ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ΤΕΙ ΕΠΙ Άλλοι φορείς (***) Κράτος Επιχειρήσεις Άλλες εθνικές πηγές ** ΕΕ Άλλες πηγές εξωτερικού 9

Οσον αφορά την κρατική χρηματοδότηση, το μεγαλύτερο ποσό το 2011 προέρχεται από τον τακτικό προϋπολογισμό (340,9 εκατ. ευρώ) ενώ τα προγράμματα ΕΣΠΑ συνεισφέρουν με 41,5 εκατ. ευρώ. Στον Πίνακα 4 παρουσιάζεται η διάρθρωση της χρηματοδότησης Ε&Α στις διάφορες υποκατηγορίες του τομέα HES. Πίνακας 4 Δαπάνες Ε&Α (εκατ. ) στον Τομέα HES ανά κατηγορία φορέα και πηγή χρηματοδότησης, 2011 Πηγές Χρηματοδότησης Κατηγορία Φορέα Τακτικός Π/Υ Κράτος (GOV) 389,2 εκ. ΠΔΕ πλην ΕΣΠΑ ΕΣΠΑ - Εθνική & Κοινοτική Συμμετοχή Επιχειρήσεις (BES) 50,1 εκ. Ιδιωτικές ελληνικές Ευρύτερου δημοσίου Τριτοβάθμια Εκπαίδευση (HES) 30,9 εκ. Ίδια έσοδα Άλλα ιδρύματα Ιδιωτικά μηκερδοσκοπικ ά ιδρύματα (PNP) 4,1 εκ. Ευρωπαϊκή Ένωση Εξωτερικό (ABROAD) 85,23 εκ. Επιχειρήσεις εξωτερικού Διεθνείς οργανισμοί Άλλοι φορείς εξωτερικ ού ΣΥΝΟΛΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ 288,8 4,2 37,0 28,2 8,9 21,0 0,9 3,2 60,6 2,5 2,3 2,4 460,0 ΤΕΙ 36,8 0,7 3,8 1,1 0,5 0,9 0,1 0,3 2,8 - - 0,4 47,5 ΕΠΙ 1,0 1,8 0,5 1,4 0,1 3,3 0,0 0,5 11,8 0,1-0,1 20,6 Άλλοι φορείς 14,3 0,1 0,3 9,7 0,1 4,8 0,0-2,2 - - - 31,5 ΣΥΝΟΛO 340,9 6,8 41,5 40,5 9,6 29,9 1,0 4,1 77,4 2,6 2,3 2,9 559,5 10

Διάγραμμα 7 Ποσοστιαία (%) κατανομή των δαπανών Ε&Α στον τομέα HES ανά πηγή χρηματοδότησης, στην Ελλάδα και τις χώρες της ΕΕ28, 2011 ΕΕ28 Βέλγιο Βουλγαρία Τσέχικη Δημοκρατία Δανία Γερμανία Εσθονία Ιρλανδία Ελλάδα Ισπανία Γαλλία Κροατία Ιταλία Κύπρος Λετονία Λιθουανία Λουξεμβούργο Ουγγαρία Μάλτα Ολλανδία Αυστρία Πολωνία Πορτογαλία Ρουμανία Σλοβενία Σλοβακία Φινλανδία Σουηδία Ηνωμένο Βασίλειο 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 29,0% 71,6% 79,1% 65,7% 59,9% 79,9% 77,5% 82,7% 69,6% 71,9% 88,9% 78,1% 89,7% 74,5% 58,2% 72,4% 75,9% 66,7% 95,9% 75,4% 86,4% 77,9% 85,8% 73,3% 73,9% 80,5% 76,7% 65,1% Επιχειρήσεις Κράτος Άλλες Εθνικές πηγές (*) ΕΕ Άλλες πηγές εξωτερικού Μη προσδιορισμένες πηγές (**) 81,9% * Στις "Άλλες Εθνικές πηγές" περιλαμβάνονται τα ίδια έσοδα των φορέων του τομέα HES και η χρηματοδότηση από ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ιδρύματα κ.α. ** Για τη Δανία, Γερμανία, Λετονία, Ουγγαρία, Ολλανδία και το σύνολο της ΕΕ28 δε διατίθενται όλες οι τιμές («μη προσδιορισμένες πηγές»). Τα στοιχεία των χωρών της ΕΕ28 αντλήθηκαν από τη βάση δεδομένων της Eurostat: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/science_technology_innovation/data/database 11

3.3 Είδος δαπανών Ε&Α Το 2011 ο τομέας HES αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών Ε&Α για την κάλυψη του κόστους του ανθρώπινου δυναμικού (404,2 εκατ. ευρώ ή 72,2% του συνόλου των δαπανών Ε&Α) και ακολουθεί η κάλυψη άλλων τρεχουσών δαπανών (έξοδα λειτουργίας) (139,7 εκατ. ευρώ ή 25% του συνόλου). Οι επενδύσεις κεφαλαίου (αγορά εξοπλισμού, γης ή κτιρίων) ανέρχονται σε 15,7 εκατ. ευρώ. Διάγραμμα 8 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. και ως % του συνόλου) στον τομέα HES ανά είδος δαπανών, 2011 Δαπάνες Κεφαλαίου 2,8% Είδος Δαπανών Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) Δαπάνες προσωπικού 404,2 Άλλες Τρέχουσες Δαπάνες 25,0% Άλλες Τρέχουσες Δαπάνες 139,7 Δαπάνες Κεφαλαίου 15,7 Σύνολο 559,5 Δαπάνες προσωπικού 72,2% Διάγραμμα 9 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) στον τομέα HES ανά κατηγορία φορέα και ανά είδος δαπανών,2011 400 350 340,9 300 250 200 150 100 108,0 50 0 25,3 11,1 18,8 23,1 14,9 3,3 5,4 0,3 7,4 1,0 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ΤΕΙ ΕΠΙ Άλλοι φορείς Δαπάνες προσωπικού Άλλες Τρέχουσες Δαπάνες Δαπάνες Κεφαλαίου 12

3.4 Είδος δραστηριοτήτων Ε&Α Το 45,3% (253,6 εκατ. ευρώ) του συνόλου των δαπανών Ε&Α στον τομέα HES δαπανώνται για την υλοποίηση δραστηριοτήτων βασικής έρευνας. Οι δραστηριότητες εφαρμοσμένης έρευνας και πειραματικής ανάπτυξης έχουν μερίδια 39,2% και 15,5% αντίστοιχα. Διάγραμμα 10 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. και ως % του συνόλου) στον τομέα HES ανά είδος δραστηριοτήτων Ε&Α, 2011 Είδος Δραστηριοτήτων Ε&Α Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) Βασική Έρευνα 253,6 Εφαρμοσμένη Έρευνα 219,2 Πειραματική Ανάπτυξη 86,7 Σύνολο 559,5 Εφαρμοσμένη Έρευνα 39,2% Πειραματική Ανάπτυξη 15,5% Βασική Έρευνα 45,3% Διάγραμμα 11 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) στον τομέα HES ανά είδος δραστηριοτήτων ανά κατηγορία φορέα, 2011 250 222,9 200 168,1 150 100 69,0 50 0 27,4 13,9 10,3 14,513,3 6,1 8,0 2,2 3,6 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ΤΕΙ ΕΠΙ Άλλοι φορείς Βασική Έρευνα Εφαρμοσμένη Έρευνα Πειραματική Ανάπτυξη 13

Διάγραμμα 12 Ποσοστιαία (%) κατανομή των δαπανών Ε&Α στον τομέα ΗES ανά είδος δραστηριοτήτων, στην Ελλάδα και τις χώρες της ΕΕ28, 2011 8 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Βουλγαρία 32,0% 56,8% 11,3% Τσέχικη Δημοκρατία 51,7% 37,3% 11,0% Δανία 45,8% 41,6% 12,6% Εσθονία 50,5% 28,5% 21,0% Ιρλανδία 50,9% 43,6% 5,5% Ελλάδα 45,3% 39,2% 15,5% Γαλλία 82,9% 13,2% 3,6% Κροατία 35,7% 42,1% 22,3% Ιταλία 56,2% 33,7% 10,1% Κύπρος 21,2% 64,2% 13,9% Λετονία 43,4% 51,0% 5,6% Λιθουανία 47,3% 42,6% 10,1% Ουγγαρία 49,6% 38,5% 11,9% Μάλτα 99,4% 0,6% Κάτω Ολλανδία Χώρες 59,8% 40,2% Αυστρία 53,9% 37,9% 8,2% Πολωνία 40,4% 10,8% 13,1% Πορτογαλία 38,8% 43,8% 17,4% Ρουμανία 66,2% 25,6% 8,2% Σλοβενία 32,6% 51,6% 15,8% Σλοβακία 75,4% 22,2% 2,4% Ηνωμένο Βασίλειο 33,3% 52,0% 14,7% Βασική Έρευνα Εφαρμοσμένη Έρευνα Πειραματική Ανάπτυξη Μη προσδιορισμένο Τα στοιχεία των χωρών της ΕΕ28 αντλήθηκαν από τη βάση δεδομένων της Eurostat: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/science_technology_innovation/data/database 8 Μη διαθέσιμα στοιχεία για τις χώρες: Βέλγιο, Γερμανία, Ισπανία, Λουξεμβούργο, Φιλανδία, Σουηδία, καθώς και για το σύνολο ΕΕ28 14

3.5 Eπιστημονικά πεδία 9 Το 2011 στον τομέα HES το μεγαλύτερο μέρος δραστηριοτήτων Ε&Α αφορά το επιστημονικό πεδίο «Ιατρική και τις Υγείας» (198,2 εκατ. ευρώ ή 35,4% του συνόλου των δαπανών Ε&Α στον τομέα HES) και ακολουθούν οι «Μηχανικού και Τεχνολογία» (121,9 εκατ. ευρώ ή 21,8% του συνόλου). Η κατανομή αυτή διαφοροποιείται ανάμεσα στις κατηγορίες των φορέων (Διάγραμμα 14). Ενώ στα Πανεπιστήμια τα πιο σημαντικά πεδία ως προς τις δαπάνες Ε&Α είναι το πεδίο «Ιατρική και Υγείας» και οι «Μηχανικού και Τεχνολογία», στα ΤΕΙ πρώτες σε ένταση δαπανών Ε&Α είναι οι «Μηχανικού και Τεχνολογία» και ακολουθούν οι «Κοινωνικές». Διάγραμμα 13 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) στον τομέα HES ανά επιστημονικό πεδίο, 2011 Επιστημονικό Πεδίο Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) Ιατρική και Υγείας μηχανικού και τεχνολογία 198,2 121,9 Φυσικές 88,8 Κοινωνικές 71,9 Ανθρωπιστικές 61,6 Κοινωνικές 12,9% Γεωργικές 3,1% Ανθρωπιστικές 11,0% Φυσικές 15,9% μηχανικού και τεχνολογία 21,8% Γεωργικές 17,1 Σύνολο 559,5 Ιατρική και Υγείας 35,4% 9 Ακολουθείται η ταξινόμηση Frascati (Revised Fields of Science, 2007) σε έξι κύρια επιστημονικά πεδία: Φυσικές (Natural Sciences): Μαθηματικά, Ηλεκτρονικών Υπολογιστών & Πληροφορικής, Φυσική, Χημεία, Γεωεπιστήμες & Περιβάλλοντος, Βιολογικές, Άλλες Φυσικές. Μηχανικού και Τεχνολογία (Engineering & Technology): Πολιτικού Μηχανικού, Ηλεκτρολόγου Μηχανικού, Ηλεκτρονικού Μηχανικού & Μηχανικού ΗΥ, Μηχανολόγου Μηχανικού, Χημικού Μηχανικού, Μηχανική Υλικών, Βιοϊατρική Μηχανική, Μηχανική Περιβάλλοντος, Βιομηχανική Βιοτεχνολογία, Νανοτεχνολογία, Άλλες Μηχανικού & Τεχνολογίας. Ιατρική και Υγείας (Medical & Health Sciences): Βασική Ιατρική, Κλινική Ιατρική, Υγείας, Ιατρική Βιοτεχνολογία, Άλλες Ιατρικές. Γεωργικές (Agricultural Sciences): Γεωπονία, Δασολογία, και Αλιεία, Επιστήμη Ζωικής Παραγωγής, Κτηνιατρική, Γεωργική Bιοτεχνολογία, Άλλες Γεωργικές. Κοινωνικές (Social Sciences): Ψυχολογία, Οικονομικά και Διοίκηση Επιχειρήσεων, Εκπαίδευση, Κοινωνιολογία, Νομική Επιστήμη Δίκαιο, Πολιτικές, Κοινωνική & Οικονομική Γεωγραφία, ΜΜΕ και Επικοινωνίες, Άλλες Κοινωνικές. Ανθρωπιστικές επιστήμες (Humanities): Ιστορία & Αρχαιολογία, Γλώσσες & Λογοτεχνία, Φιλοσοφία, Ηθική, Θρησκεία, Τέχνες, Άλλες Ανθρωπιστικές. 15

Πίνακας 5 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) στον τομέα HES ανά επιστημονικό πεδίο και ανά κατηγορία φορέα, 2011 Κατηγορία Φορέα Φυσικές Μηχανικού & Τεχνολογία Ιατρική & Υγείας Γεωργικές Κοινωνικές Ανθρωπιστικές ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ 80,2 85,4 168,5 10,8 55,3 59,8 ΤΕΙ 3,2 15,4 10,3 6,3 10,7 1,5 ΕΠΙ 0,5 17,7 0,8-1,5 0,1 Άλλοι φορείς 4,8 3,4 18,6-4,5 0,2 ΣΥΝΟΛΟ 88,8 121,9 198,2 17,1 71,9 61,6 Διάγραμμα 14 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) στον τομέα HES ανά επιστημονικό πεδίο ανά κατηγορία φορέα, 2011 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ 17,4% 18,6% 36,6% 2,3% 12,0% 13,0% ΤΕΙ 6,8% 32,5% 21,7% 13,3% 22,5% 3,3% ΕΠΙ 2,5% 85,9% 7,4% 3,9% 0,3% Άλλοι φορείς 15,4% 10,8% 59,1% 14,1% 0,5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Φυσικές Ιατρική & Υγείας Κοινωνικές Μηχανικού & Τεχνολογία Γεωργικές Ανθρωπιστικές 16

Διάγραμμα 15 Ποσοστιαία (%) κατανομή δαπανών Ε&Α στον τομέα HES ανά επιστημονικό πεδίο, 2011 10 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Βέλγιο 19,4% 17,3% 29,2% 9,6% 15,9% 8,5% Βουλγαρία 35,6% 31,6% 11,2% 1,9% 12,9% 6,7% Τσέχικη Δημοκρατία 28,9% 39,1% 14,2% 5,3% 6,9% 5,6% Δανία 21,1% 14,9% 33,7% 8,3% 15,5% 6,5% Γερμανία 29,2% 20,1% 25,7% 3,0% 9.8% 12,1% Εσθονία 46,4% 16,0% 8,4% 10,4% 11,5% 7,3% Ιρλανδία 35,9% 24,1% 17,0% 2,1% 17,0% 3,7% Ελλάδα 15,9% 21,8% 35,4% 3,1% 12,9% 11,0% Ισπανία 20,6% 24,7% 14,3% 2,5% 24,0% 14,0% Κροατία 9,7% 36,6% 12,0% 21,3% 17,0% 3,5% Ιταλία 29,4% 14,4% 13,8% 3,8% 22,2% 16,0% Κύπρος 31,3% 30,0% 0,6% 1,9% 24,7% 11,5% Λετονία 37,4% 29,8% 9,3% 5,3% 11,5% 6,6% Λιθουανία 27,3% 24,8% 13,9% 1,8% 20,6% 11,5% Λουξεμβούργο 35,0% 17,0% 10,0% 27,0% 11,0% Ουγγαρία 26,0% 19,0% 22,7% 8,0% 16,2% 8,1% Μάλτα 10,4% 22,5% 23,1% 1,8% 26,3% 15,0% Ολλανδία 16,6% 16,3% 32,9% 6,1% 19,8% 8,2% Αυστρία 31,7% 18,1% 22,2% 3,4% 15,5% 9,1% Πολωνία 29,1% 36,3% 11,3% 6,1% 11,5% 5,7% Πορτογαλία 22,9% 20,7% 13,4% 4,6% 23,4% 14,9% Ρουμανία 9,3% 36,2% 17,4% 6,0% 22,7% 8,4% Σλοβενία 13,9% 35,8% 12,8% 13,6% 13,7% 10,2% Σλοβακία 16,0% 42,7% 8,1% 5,1% 19,9% 8,2% Φινλανδία 28,4% 17,5% 20,2% 3,3% 22,5% 8,2% Σουηδία 24,1% 18,3% 32,1% 4.3% 14,8% 6,2% Ηνωμένο Βασίλειο 14,3% 14,7% 24,3% 1,6% 22,7% 22,4% Φυσικές Ιατρική και Υγείας Κοινωνικές Μηχανικού και Τεχνολογία Γεωργικές Ανθρωπιστικές Τα στοιχεία των χωρών της ΕΕ28 αντλήθηκαν από τη βάση δεδομένων της Eurostat: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/science_technology_innovation/data/database 10 Μη διαθέσιμα στοιχεία για τις χώρες: Γαλλία και Λουξεμβούργο. 17

4. Προσωπικό Ε&Α στον τομέα HES 4.1 Στοιχεία προσωπικού E&A Το 2011 το συνολικό προσωπικό 11 που απασχολείται σε δραστηριότητες Ε&Α στον τομέα HES στην Ελλάδα ήταν 46.348 άτομα ή 20.640 Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης (ΙΠΑ). Το 70,9% του συνόλου των ατόμων (32.842 άτομα) απασχολούνται ως ερευνητές. Τα ΙΠΑ των ερευνητών συνεισφέρουν στα συνολικά ΙΠΑ του προσωπικού Ε&Α του τομέα HES σε ποσοστό 77,8% (ή 16.068 ΙΠΑ). Στον Πίνακα 6 παρουσιάζεται η χρονοσειρά 2001 2012 του προσωπικού Ε&Α (σύνολο προσωπικού και ερευνητές) του τομέα HES εκφρασμένο σε αριθμό ατόμων και σε ΙΠΑ. Πίνακας 6 Προσωπικό Ε&Α (αριθμός ατόμων και ΙΠΑ) στον τομέα HES, 2001-2012 Συνολικό προσωπικό Ε&Α Ερευνητές Έτος Αριθμός ατόμων ΙΠΑ Αριθμός ατόμων ΙΠΑ 2001 33.507 14.241 18.998 8.544 2002 : : : : 2003 35.088 14.947 20.507 9.072 2004 : : : : 2005 40.486 17.401 23.984 11.356 2006 : 18.952* : 12.110* 2007 : 19.172* : 12.382* 2008 : : : : 2009 : : : : 2010 : : : : 2011 46.348 20.640 32.842 16.068 2012 : 20.507 : 15.166 *εκτιμήσεις Ειδικότερα στα Πανεπιστήμια, το 2011, απασχολήθηκαν 40.236 άτομα ή 17.951 ΙΠΑ (86,8% των συνολικών ατόμων και 87% των συνολικών ΙΠΑ στον τομέα HES), στα ΤΕΙ 3.812 άτομα ή 1.458 ΙΠΑ (8,2% και 7,1% του συνόλου αντίστοιχα), στα Ερευνητικά Πανεπιστημιακά Ινστιτούτα (ΕΠΙ) 1.284 άτομα ή 674 ΙΠΑ (2,8% και 3,3% αντίστοιχα) και στους άλλους φορείς (όπως Παν/κά Νοσοκομεία, Ιδιωτικά ΙΕΚ, Σχολές και Ακαδημίες, ΚΤΕ, κ.ά.) απασχολήθηκαν 1.016 άτομα ή 557 ΙΠΑ (2,2% και 2,7% αντίστοιχα). Η αντιπροσώπευση των ερευνητών στα Πανεπιστήμια ανέρχεται στο 70,2% ως προς τον αριθμό ατόμων (28.262 άτομα) ή 79,6% ως προς τα ΙΠΑ (14.286 ΙΠΑ). Στα ΤΕΙ τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 76,7% (2.924 άτομα) και 67,0% (977) αντίστοιχα, ενώ στα ΕΠΙ η αντιπροσώπευση των ερευνητών στο σύνολο του προσωπικού Ε&Α είναι υψηλή με ποσοστά 84,1% (1.080 άτομα) και 81,4% (549 ΙΠΑ) αντίστοιχα. 11 Αναλυτική αναφορά για το προσωπικό και τις κατηγορίες αυτού παρουσιάζεται στην ενότητα 6. 18

Πίνακας 7 Προσωπικό E&Α (αριθμός ατόμων και ΙΠΑ) στον τομέα HES ανά κατηγορία φορέα, 2011 Συνολικό προσωπικό Ε&Α Ερευνητές Κατηγορία Φορέα Αριθμός ατόμων ΙΠΑ Αριθμός ατόμων ΙΠΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ 40.236 17.951 28.262 14.286 ΤΕΙ 3.812 1.458 2.924 977 ΕΠΙ 1.284 674 1.080 549 Άλλοι Φορείς 1.016 557 576 256 ΣΥΝΟΛΟ 46.348 20.640 32.842 16.068 Διάγραμμα 16 Ποσοστιαία (%) κατανομή του προσωπικό Ε&Α (αριθμός ατόμων) στον τομέα HES ανά κατηγορία φορέα, 2011 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 15,9% 23,3% 29,8% 43,3% 84,1% 76,7% 70,2% 56,7% ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ΤΕΙ ΕΠΙ Άλλοι φορείς Ερευνητές Λοιπό Προσωπικό Διάγραμμα 17 Ποσοστιαία (%) κατανομή του προσωπικό Ε&Α (ΙΠΑ) στον τομέα HES ανά κατηγορία φορέα, 2011 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 20,4% 18,5% 33,0% 54,0% 79,6% 81,5% 67,0% 46,0% ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ΤΕΙ ΕΠΙ Άλλοι φορείς Ερευνητές Λοιπό Προσωπικό 19

4.2 Χαρακτηριστικά προσωπικού E&A (φύλο και ηλικία) Οι γυναίκες αποτελούν το 44,6% του συνολικού ανθρώπινου δυναμικού σε Ε&Α στον τομέα HES (20.687 άτομα) και συνεισφέρουν το 44,0% στο σύνολο των ΙΠΑ (9.076 άτομα). Στην κατηγορία των ερευνητών η συμμετοχή των γυναικών διαμορφώνεται σε 35,6% όσον αφορά τον αριθμό των ατόμων και σε 38,0% στα ΙΠΑ. Διάγραμμα 18 Ποσοστό (%) γυναικών στο σύνολο του προσωπικού Ε&Α και στους ερευνητές (αριθμός ατόμων και ΙΠΑ)) τον τομέα HES, 2011 Αριθμός ατόμων Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης Συνολικό προσωπικό Ε&Α Συνολικό προσωπικό Ε&Α Ερευνητές Ερευνητές 35,6% 44,6% 38,0% 44,0% 55,4% 64,4% 56,0% 62,0% Γυναίκες Άνδρες Γυναίκες Άνδρες Το μεγαλύτερο ποσοστό (33,0% ή 10.840 άτομα) των ερευνητών στον τομέα HES είναι ηλικίας 25 έως 34 ετών. Στην κατηγορία αυτή η συμμετοχή των γυναικών διαμορφώνεται σε 39,2% (4.245 άτομα). Ακολουθεί σε συχνότητα η ηλικιακή κατηγορία των 35-44 ετών, με 9.909 ερευνητές (30,2% του συνόλου), στην οποία οι γυναίκες συμμετέχουν με ποσοστό 36,2% (3.588 άτομα). Διάγραμμα 19 Κατανομή ερευνητών (αριθμός ατόμων) στον τομέα HES ανά φύλο και ηλικία, 2011 12,000 10,000 8,000 6,000 6.595 6.321 4,000 2,000-4.812 4.245 3.588 2.370 2.328 422 327 1.036 641 157 <25 25-34 35-44 45-54 55-64 65 + ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΝΔΡΕΣ 20

4.3 Επιστημονικά πεδία Το μεγαλύτερο ποσοστό των ερευνητών (30,1% ή 9.886 άτομα) στον τομέα HES στην Ελλάδα απασχολείται στο επιστημονικό πεδίο «Μηχανικού και Τεχνολογία» εκ των οποίων ποσοστό 31,2% (3.088 άτομα) είναι γυναίκες. Στο επιστημονικό πεδίο «Ιατρική και Υγείας» απασχολούνται 7.535 ερευνητές (ποσοστό 22,9%) εκ των οποίων οι 2.995 (39,7%) είναι γυναίκες. Διάγραμμα 20 Κατανομή ερευνητών (αριθμός ατόμων) στον τομέα HES ανά φύλο και επιστημονικό κλάδο, 2011 12,000 10,000 Άνδρες Γυναίκες 8,000 3.088 6,000 2.995 4,000 2,000-6.798 Μηχανικού και Τεχνολογία 4.540 Ιατρικής και Υγείας 1.517 3.606 Φυσικές 1.744 3.074 Κοινωνικές 1.695 1.862 Ανθρωπιστικές 640 1.283 Γεωργικές Πίνακας 8 Προσωπικό Ε&Α (αριθμός ατόμων και ΙΠΑ) στον τομέα HES ανά επιστημονικό πεδίο, 2011 Κατηγορία Φορέα Φυσικές Μηχανικού & Τεχνολογία Ιατρική & Υγείας Γεωργικές Κοινωνικές Ανθρωπιστικές ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ΤΕΙ ΕΠΙ Αρ. Ατόμων ΙΠΑ Αρ. Ατόμων ΙΠΑ Αρ. Ατόμων ΙΠΑ 6.028 10.793 10.165 1.883 5.664 5.703 2.927 4.802 4.541 714 2.530 2.436 262 1.376 738 518 785 133 87 494 382 185 282 28 48 925 41 0 127 143 29 502 30 0 40 73 Άλλοι φορείς ΣΥΝΟΛΟ Αρ. Ατόμων ΙΠΑ 129 179 451 8 198 51 84 84 318 2 63 5 Αρ. Ατόμων 6.467 13.273 11.395 2.409 6.774 6.030 ΙΠΑ 3.128 5.882 5.271 901 2.915 2.542 21

4.4 Επίπεδο σπουδών Το 89% των συνολικών ΙΠΑ που διατέθηκε το 2011 για Ε&Α στον τομέα HES προέρχεται από προσωπικό που περιλαμβάνει κατόχους διδακτορικού τίτλου (ISCED6 12 σε ποσοστό 38%) και κατόχους μεταπτυχιακού διπλώματος ή πτυχίου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ISCED5Α & ISCED5B σε ποσοστό 56%). Διάγραμμα 21 Προσωπικό Ε&Α (αριθμός ατόμων και ΙΠΑ) στον τομέα HES ανά επίπεδο σπουδών (ISCED 1997), 2011 25,000 23.537 20,000 17.675 Αριθμός ατόμων ΙΠΑ 15,000 11.158 10,000 7.873 5,000 2.396 2.740 884 724 - ISCED 6- Διδακτορικό ISCED 5A- Μεταπτυχιακό ή πτυχίο Πανεπιστημίου ISCED 5B - Πτυχίο ΤΕΙ ISCED 4 και χαμηλότερο - άλλος τίτλος σπουδών Στους κατόχους μεταπτυχιακού διπλώματος ή πτυχίου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ISCED5Α & ISCED5B) που απασχολούνται ως προσωπικό Ε&Α στον τομέα HES υπάρχει σχεδόν ίση αντιπροσώπευση ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες. Στους κατόχους διδακτορικού τίτλου (ISCED6) υπάρχει μεγαλύτερη αντιπροσώπευση ανδρών (65% άνδρες) ενώ η παρουσία των γυναικών είναι ιδιαίτερα μεγάλη (70%) στους κατόχους άλλων τίτλων σπουδών (ISCED4 και χαμηλότερα). Διάγραμμα 22 Προσωπικό Ε&Α (αριθμός ατόμων) στον τομέα HES ανά επίπεδο σπουδών (ISCED 1997) και ανά φύλο, 2011 0% 20% 40% 60% 80% 100% ISCED 6- Διδακτορικό 35% 65% ISCED 5A- Μεταπτυχιακό ή πτυχίο Πανεπιστημίου 48% 52% ISCED 5B - Πτυχίο ΤΕΙ 54% 46% ISCED 4 και χαμηλότερο - άλλος τίτλος σπουδών 70% 30% Γυναίκες Άνδρες 12 Στα επίσημα στατιστικά στοιχεία Ε&Α για το 2011 ακολουθείται η ταξινόμηση ISCED1997 (personnel http://www.uis.unesco.org/library/documents/isced97-en.pdf) 22

5. Περιφερειακή κατανομή δραστηριοτήτων Ε&Α Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζονται οι βασικοί δείκτες για τις δαπάνες και το προσωπικό Ε&Α στις δεκατρείς Περιφέρειες (NUTS2) και στις τέσσερις Μεγάλες Γεωγραφικές Περιοχές (NUTS1) στην Ελλάδα. Διάγραμμα 24 Ποσοστιαία (%) κατανομή δαπανών Ε&Α στον τομέα HES ανά μεγάλη γεωγραφική περιοχή (NUTS1), 2011 Διάγραμμα 23 Κατανομή προσωπικού Ε&Α (αριθμός ατόμων) στον τομέα HES ανά μεγάλη γεωγραφική περιοχή (NUTS1), 2011 ΝΗΣΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ,ΚΡΗΤΗ 12,1% 16.966 11.208 15.869 11.450 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 17,5% ΑΤΤΙΚΗ 40,3% 6.893 5.529 6.620 4.655 ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ 30,0% ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΑΤΤΤΙΚΗ ΝΗΣΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ,ΚΡΗΤΗ Προσωπικό Ε&Α Ερευνητές 23

Διάγραμμα 25 Προσωπικό Ε&Α (αριθμός ατόμων) ανά περιφέρεια (NUTS2), 2011 Προσωπικό Ε&Α Ερευνητές Αττική Κεντρική Μακεδονία 8235 6770 11450 15869 Θεσσαλία Κρήτη Δυτική Ελλάδα Ανατολική Μακεδονία, Θράκη Ήπειρος Βόρειο Αιγαίο Δυτική Μακεδονία Νότιο Αιγαίο Πελοπόννησος Στερεά Ελλάδα Ιόνια Νησιά 4864 2035 4410 3386 3300 2757 3044 1994 2665 2140 1517 862 823 409 693 407 614 451 252 146 62 35 24

Διάγραμμα 26 Δαπάνες Ε&Α (εκατ. ευρώ) στον τομέα HES ανά περιφέρεια (NUTS2), 2011 Αττική 225,7 Κεντρική Μακεδονία 104,0 Δυτική Ελλάδα 56,6 Κρήτη 51,6 Ήπειρος 31,5 Θεσσαλία Ανατολική Μακεδονία, Θράκη 29,7 28,5 Βόρειο Αιγαίο 11,2 Πελοπόννησος 6,8 Δυτική Μακεδονία 5,9 Νότιο Αιγαίο 5,1 Στερεά Ελλάδα 2,3 Ιόνια Νησιά 0,5 25

6. Μεθοδολογικές σημειώσεις Σύντομη περιγραφή δεδομένων Η έρευνα που διεξάγεται για τα στατιστικά Έρευνας και Ανάπτυξης -Ε&Α (Research & Development R&D statistics) παράγει αποτελέσματα για το προσωπικό που απασχολείται σε δραστηριότητες Ε&Α καθώς και για τις (εσωτερικές) δαπάνες που πραγματοποιούνται για τις δραστηριότητες αυτές σε όλους τους τομείς της οικονομίας: Επιχειρήσεις (Business Enterprise Sector BES), Κρατικός Τομέας (Government Sector GOV), Τομέας Τριτοβάθμιας και Μεταδευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Higher Education Sector HES), Τομέας Ιδιωτικών μηκερδοσκοπικών Ιδρυμάτων (Private non-profit PNP) καθώς και για το σύνολο της χώρας. Τα στοιχεία προσωπικού αναλύονται ανά φύλο, είδος απασχόλησης (ερευνητές, τεχνικοί, άλλο προσωπικό υποστήριξης), επίπεδο σπουδών, κύριο επιστημονικό πεδίο, περιφέρεια, οικονομική δραστηριότητα και τάξη μεγέθους απασχόλησης (για τις επιχειρήσεις μόνο). Τα στοιχεία (εσωτερικών) δαπανών αναλύονται ανά πηγή χρηματοδότησης, είδος Ε&Α (βασική έρευνα, εφαρμοσμένη έρευνα, πειραματική ανάπτυξη), είδος δαπάνης (δαπάνες προσωπικού, λοιπές τρέχουσες δαπάνες και δαπάνες κεφαλαίου), κύριο επιστημονικό πεδίο, οικονομική δραστηριότητα και τάξη μεγέθους απασχόλησης (για τις επιχειρήσεις μόνο). Επίσης, από τα στατιστικά δαπανών προκύπτει ο δείκτης Ένταση Ε&Α (R&D intensity) ως ποσοστό (%) των δαπανών Ε&Α στο ΑΕΠ της χώρας. Ο δείκτης αυτός χρησιμοποιείται, μεταξύ άλλων, για την παρακολούθηση της προόδου για την επίτευξη του στόχου 3% του ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης για επένδυση σε Ε&Α της στρατηγικής EU2020. Κάλυψη τομέων δραστηριότητας Τα στατιστικά στοιχεία Ε&Α (δαπάνες και προσωπικό) συλλέγονται και αναλύονται ανά τομέα εκτέλεσης Ε&Α (Sector of R&D performance), τον τομέα δηλαδή στον οποίο διεξάγονται οι δραστηριότητες Ε&Α. Οι φορείς, οι οποίοι υλοποιούν δραστηριότητες Ε&Α και αποτελούν τις στατιστικές μονάδες από τις οποίες συλλέγονται τα στοιχεία, κατηγοριοποιούνται σε τέσσερις τομείς εκτέλεσης Ε&Α. Στην παρούσα έκδοση αναλύονται τα στοιχεία που αφορούν στον τομέα της Τριτοβάθμιας και Μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (HES). Τομέας Τριτοβάθμιας & Μεταδευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Higher Education Sector HES): περιλαμβάνει τα Πανεπιστήμια, τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, τα Ερευνητικά Πανεπιστημιακά Ινστιτούτα, τα Κέντρα Τεχνολογικής Έρευνας, τα αναγνωρισμένα από το Κράτος Ιδιωτικά ΙΕΚ, τα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία, άλλες σχολές & ακαδημίες. Τομέας επιχειρήσεων (Business Enterprise Sector BES): περιλαμβάνει τις επιχειρήσεις, τους οργανισμούς και τα ιδρύματα, κύρια δραστηριότητα των οποίων είναι η παραγωγή προϊόντων ή υπηρεσιών (εκτός από μεταδευτεροβάθμια ή τριτοβάθμια εκπαίδευση). Επιπλέον, ο τομέας αυτός περιλαμβάνει τις δημόσιες επιχειρήσεις καθώς και ιδιωτικούς μη κερδοσκοπικούς φορείς που παρέχουν υπηρεσίες σε επιχειρήσεις. Καλύπτονται οι κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας (NACE Rev.2) και οι τάξεις μεγέθους απασχόλησης που αναφέρονται στον Ευρωπαϊκό Κανονισμό 753/2004 Κρατικός Τομέας (Government Sector GOV): περιλαμβάνει φορείς με δραστηριότητες Ε&Α που εποπτεύονται από διάφορα Υπουργεία, όπως τα Ερευνητικά Κέντρα που εποπτεύονται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας, άλλοι Δημόσιοι Ερευνητικοί Φορείς, Εφορείες Αρχαιοτήτων, Αρχαιολογικά Ινστιτούτα, Μουσεία, Δημόσια Νοσοκομεία, Ανεξάρτητες Αρχές κ.ά. 26

Τομέας Ιδιωτικών Μη Κερδοσκοπικών Ιδρυμάτων (Private Non Profit Sector PNP): O τομέας αυτός περιλαμβάνει μη εμπορικά, ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ιδρύματα που παρέχουν υπηρεσίες στους πολίτες, όπως οι επαγγελματικές και επιστημονικές ενώσεις, οι οργανισμοί παροχής βοήθειας, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις, τα συνδικάτα, οι ενώσεις καταναλωτών, κ.ά. Έννοιες και ορισμοί των βασικών μεταβλητών Οι βασικές έννοιες και ορισμοί, τα καθιερωμένα σχήματα ταξινομήσεων και οι οδηγίες για την παραγωγή των στατιστικών στοιχείων για την Έρευνα και Ανάπτυξη - Ε&Α αναφέρονται στο εγχειρίδιο Frascati (ΟΟΣΑ, 2002). Έρευνα και Ανάπτυξη Ε&Α (Research & Development R&D) Σύμφωνα με το εγχειρίδιο Frascati, ως Έρευνα και Ανάπτυξη θεωρείται η δημιουργική εργασία που αναλαμβάνεται σε συστηματική βάση προκειμένου να αυξηθεί το απόθεμα της γνώσης, συμπεριλαμβανομένης της γνώσης του ατόμου, του πολιτισμού και της κοινωνίας, και της χρήσης αυτού του αποθέματος της γνώσης για την επινόηση νέων εφαρμογών. Με τον όρο Ε&Α καλύπτονται τρεις δραστηριότητες: η βασική έρευνα, η εφαρμοσμένη έρευνα και η πειραματική ανάπτυξη. Η βασική έρευνα είναι πειραματική ή θεωρητική εργασία που γίνεται με κύριο σκοπό την απόκτηση νέων γνώσεων σχετικά με τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά φαινομένων και παρατηρήσιμων γεγονότων, χωρίς να αποβλέπει σε συγκεκριμένη εφαρμογή ή χρήση. Η εφαρμοσμένη έρευνα είναι επίσης πρωτότυπη έρευνα με σκοπό την απόκτηση νέας γνώσης. Έχει ωστόσο, κυρίως, έναν συγκεκριμένο πρακτικό σκοπό ή στόχο. Η πειραματική ανάπτυξη είναι η συστηματική εργασία, η οποία αντλεί από τις γνώσεις που έχουν αποκτηθεί από την έρευνα και την πρακτική εμπειρία και στοχεύει στην παραγωγή νέων υλικών, προϊόντων και συσκευών, στην εγκατάσταση νέων διαδικασιών, συστημάτων και υπηρεσιών ή στην ουσιαστική βελτίωση αυτών που ήδη παράγονται ή είναι εγκατεστημένα. Δαπάνες (εσωτερικές) για Ε&Α (intramural R&D expenditure) Οι δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη που καταγράφονται στα στατιστικά στοιχεία αφορούν τις εσωτερικές δαπάνες (intramural expenditure). Ως εσωτερικές δαπάνες θεωρούνται όλες οι δαπάνες για Ε&Α που γίνονται εντός των φορέων (στατιστικών μονάδων), ανεξάρτητα από την πηγή χρηματοδότησης. Περιλαμβάνουν τόσο τις τρέχουσες δαπάνες (κόστος προσωπικού, άλλες τρέχουσες δαπάνες όπως έξοδα λειτουργίας ενοίκια, τηλεφωνικά κ.ά. αναλώσιμα, ταξίδια, συνδρομές κ.λπ.) όσο και τις δαπάνες κεφαλαίου (αγορά εξοπλισμού, γης και κτιρίων). Αντίθετα, οι δραστηριότητες Ε&Α που γίνονται με αναθέσεις σε εξωτερικούς συνεργάτες ή άλλους φορείς και πραγματοποιούνται εκτός του φορέα (extramural expenditure) δεν καταγράφονται. Προσωπικό Ε&Α (R&D personnel) Το προσωπικό Ε&Α περιλαμβάνει τους ερευνητές καθώς και όλα τα πρόσωπα που συμβάλλουν άμεσα στην πραγματοποίηση των δραστηριοτήτων Ε&Α, χωρίς τη συμμετοχή των οποίων το ερευνητικό έργο δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί (π.χ. τεχνικοί, εργάτες, παρασκευαστές, προγραμματιστές, διοικητικοί κ.λπ.). Συμπεριλαμβάνονται επίσης όσοι ασχολούνται με τον σχεδιασμό και τη διαχείριση των εργασιών άλλων ερευνητών. 27

Το προσωπικό Ε&Α κατανέμεται σε τρεις κατηγορίες απασχόλησης με βάση το είδος της εργασίας που προσφέρει στην έρευνα: Ερευνητές: Επιστήμονες που πραγματοποιούν δραστηριότητες Ε&Α με στόχο τη σύλληψη και τη δημιουργία νέων γνώσεων, προϊόντων, διαδικασιών, μεθόδων και συστημάτων. Στους ερευνητές εντάσσονται και όσοι προετοιμάζουν διδακτορική διατριβή. Tεχνικό προσωπικό: Προσωπικό που συμμετέχει σε δραστηριότητες Ε&Α εκτελώντας επιστημονικά και τεχνικά καθήκοντα, συνήθως υπό την καθοδήγηση των ερευνητών π.χ. προγραμματιστές, παρασκευαστές, προσωπικό που συλλέγει βιβλιογραφικό υλικό, υλοποιεί στατιστικές έρευνες και συνεντεύξεις, κ.λπ. Άλλο προσωπικό υποστήριξης: Προσωπικό που συμμετέχει σε δραστηριότητες Ε&Α, εκτελώντας διάφορες εργασίες που συνδέονται άμεσα με αυτές και είναι απαραίτητες για την ολοκλήρωσή τους, π.χ. εργάτες, γραμματείς ή άλλοι διοικητικοί υπάλληλοι. Αριθμός ατόμων (Headcount HC) Ο αριθμός ατόμων χρησιμοποιείται ως μονάδα για τη μέτρηση του απασχολούμενου προσωπικού σε δραστηριότητες Ε&Α και αποδίδει τον συνολικό αριθμό των ατόμων που απασχολούνται, πλήρως ή μερικώς, σε αυτές τις δραστηριότητες. Ο δείκτης επιτρέπει τη διασύνδεση με άλλα διαθέσιμα δεδομένα (π.χ. αριθμός ατόμων στην εκπαίδευση, την απασχόληση, κ.λπ.). Ισοδύναμο πλήρους απασχόλησης - ΙΠΑ (Full Time Equivalent FTE) Το ισοδύναμο πλήρους απασχόλησης (full time equivalent), που συνήθως συμβολίζεται ως ΙΠΑ (FTE), χρησιμοποιείται για τη με συγκρίσιμο τρόπο μέτρηση του απασχολούμενου προσωπικού σε Ε&Α, δεδομένου ότι υπολογίζεται με βάση τον χρόνο που κάθε άτομο αφιερώνει σε δραστηριότητες Ε&Α. Το ισοδύναμο πλήρους απασχόλησης υπολογίζεται συγκρίνοντας τον χρόνο απασχόλησης ενός εργαζόμενου σε δραστηριότητες Ε&Α με τον χρόνο πλήρους απασχόλησης. Ως εκ τούτου, ένας εργαζόμενος πλήρους απασχόλησης λογίζεται ως ένα ΙΠΑ, ενώ ένας μερικής απασχόλησης λογίζεται ως ποσοστό ενός ΙΠΑ σε αναλογία με τις ώρες εργασίας του σε Ε&Α. Περισσότεροι ορισμοί υπάρχουν διαθέσιμοι στο Γλωσσάρι Όρων του ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/el/lexicon/2). Νομικό Πλαίσιο Τα στατιστικά Έρευνας και Ανάπτυξης καταρτίζονται στο πλαίσιο εφαρμογής των Ευρωπαϊκών Κανονισμών 753/2004 13 (ισχύει μέχρι και τα στοιχεία του 2011) και 995/2012 14 (ισχύει για τα στοιχεία του 2012 και εφεξής). Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, φορέας με θεσμικό ρόλο τη συγκέντρωση, τεκμηρίωση και διάθεση επιστημονικού και τεχνολογικού περιεχομένου (www.ekt.gr), ανέλαβε τη συλλογή και επεξεργασία των στατιστικών στοιχείων Ε&Α τον Απρίλιο 2012 με απόφαση του Γενικού Γραμματέα Έρευνας και Τεχνολογίας (ΦΕΚ/ 1359/Β/25.04.2012). Διενεργούμενη έρευνα Η έρευνα είναι απογραφική και διεξάγεται σε όλους τους φορείς των τομέων BES, HES, GOV, και PNP οι οποίοι υλοποιούν δραστηριότητες Ε&Α. Για τον σκοπό αυτό το ΕΚΤ ανέπτυξε 13 http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=consleg:2004r0753:20080101:el:html 14 http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:l:2012:299:0018:0030:el:pdf 28

Μητρώο των ελληνικών φορέων με δραστηριότητες Ε&Α, αξιοποιώντας πληροφορία από επίσημες πηγές. Το μητρώο επικαιροποιείται συστηματικά και σε συνεχή βάση. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο μέσω του δικτυακού τόπου http://metrics.ekt.gr, σε 2.000 και πλέον φορείς. Η διεξαγωγή και παρακολούθηση της έρευνας και η συλλογή και η επεξεργασία των στοιχείων υποστηρίχθηκε από τα εξειδικευμένα πληροφοριακά συστήματα που ανέπτυξε το ΕΚΤ, με χρήση ανοικτού λογισμικού. Τα συλλεχθέντα στοιχεία ελέγχθηκαν για την ορθότητά τους και διορθώθηκαν, όπου ήταν απαραίτητο, σε συνεργασία με τους φορείς. Επίσης πραγματοποιήθηκε έλεγχος της συνάφειας των υποβληθέντων στοιχείων με δευτερογενή στοιχεία από τις βάσεις δεδομένων που αναφέρονται στη συνέχεια. Τα στοιχεία παρείχαν στο ΕΚΤ οι αρμόδιοι για την τήρηση των βάσεων φορείς. Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα - Ειδική Υπηρεσία ΟΠΣ Βάση δεδομένων e corda - Ευρωπαϊκή Επιτροπή Στοιχεία χρηματοδότησης και προσωπικό ΑΕΙ Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων Βάση δεδομένων με στοιχεία ισολογισμών επιχειρήσεων ICAP Επίσημα στατιστικά στοιχεία για την Κρατική χρηματοδότηση για Ε&Α (δείκτης GBAORD) στοιχεία που συλλέχθηκαν από το ΕΚΤ και δημοσιεύτηκαν στη βάση δεδομένων της Eurostat. Τέλος η ΕΛΣΤΑΤ πραγματοποίησε έλεγχο συνάφειας σε σχέση με τα στοιχεία της Ετήσιας Έρευνας Βιομηχανίας που υλοποιεί. Για την επεξεργασία και ανάλυση των στοιχείων ακολουθήθηκε η ενδεδειγμένη στατιστική μεθοδολογία καθώς και οι οδηγίες της Eurostat για τη συγκεκριμένη έρευνα που εκπονείται με εναρμονισμένο τρόπο σε όλες τις χώρες-μέλη. Τα βασικά βήματα της μεθοδολογίας συζητήθηκαν και οριστικοποιήθηκαν με τη συνεργασία της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας και της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής. 29

30

31