Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού «ΗΘΗ, ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΛΙΒΑΔΕΙΑΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ» «MANNERS, CUSTOMS AND TRADITIONS OF LEVADIA VOIOTIA AND THE WIDER REGION» Διπλωματική εργασία Γαλανάκος Νικόλαος-Galanakos Nikolaos Α. Ε. Μ: 14709 Επιβλέπουσα καθηγήτρια: κ. Δούκα Στυλιανή Θεσσαλονίκη, Μάιος 2013 [1]
Φωτογραφία εξωφύλλου: Το ποτάμι της Έρκυνας στη Λιβαδειά Στην ελληνική μυθολογία η Έρκυνα ήταν Νύμφη μιας ομώνυμης πηγής στη Λιβαδειά της Βοιωτίας. Σήμερα, το όνομα αυτό φέρει ο μικρός ομώνυμος ποταμός, ο οποίος διασχίζει τη Λιβαδειά. Το ποτάμι αυτό εξασφάλισε για πολλά χρόνια την απαραίτητη ενέργεια για την ανάπτυξη της βιομηχανίας, της βιοτεχνία και της μεταποίησης αγροτικών προϊόντων. Σήμερα ο ποταμός Έρκυνα με τις πηγές της στην περιοχή της Κρύας προσδίδει στην πόλη της Λιβαδειάς μια ξεχωριστή φυσική ομορφιά. [2]
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη...5 Abstract..6 Σκοπός της έρευνας 7 Μεθοδολογία της έρευνας..8 Η Λιβαδειά 9 Ιστορικά στοιχεία (κατά περιόδους). 10 -Αρχαία χρόνια... 10 -Ρωμαιοκρατία.10 -Βυζαντινά χρόνια 11 -Φραγκοκρατία.....11 -Τουρκοκρατία.12 -Ελεύθερα χρόνια...13 Ήθη και έθιμα...14 -Το Πάσχα στην Λιβαδειά.. 14 - Το Γαϊτανάκι στη Λιβαδειά.. 14 -Τα Τροφώνια στη Λιβαδειά... 15 - Βλάχικος γάμος στη Θήβα... 16 - Το Πανηγυράκι στην Αράχωβα... 22 - Άναμμα φωτιάς στην Αράχωβα. 22 - Κουδουναραίοι στο Δίστομο... 23 - Έθιμα Δωδεκάμερου στο Στείρι. 26 -Το Καρναβάλι στον Ορχομενό....27 - Γάμος στον Άγιο Δημήτριο..28 - Πινδάρεια 29 - Έκθεση γελοιογραφίας. 29 [3]
- Δρόμος Θυσίας για την σφαγή του διστόμου... 30 Παραδοσιακά τραγούδια από την περιοχή της Λιβαδειάς...31 - Όμορφη που ν η Λιβαδειά.. 31 - Στη Λιβαδειά στη ρεματιά.....32 - Σαράντα Παλικάρια από τη Λιβαδειά.. 32 - Εδώ δεν είν η Λιβαδεια;...33 - Στης Λιβαδειάς το καφενέ..33 - Στη Λιβαδειά. 34 - Της Αγάπης και της Ομορφιάς.. 34 - Παρνασσός. 35 - Λιβαδειά...35 - Αποκριάτικα... 35 Λεξικό ιδιωματισμών Βοιωτίας. 38 Φωτογραφικό υλικό 45 Συμπεράσματα 54 Βιβλιογραφία... 55 Ευχαριστήρια..56 [4]
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Με τον όρο παράδοση εννοούμε κυρίως ότι μας έχει παραδοθεί από το παρελθόν, δηλαδή τα στοιχεία εκείνα που συνθέτουν τον υλικό και πνευματικό πολιτισμό μας, που μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά ως τις μέρες μας. Σκοπός λοιπόν αυτής της διπλωματικής εργασίας είναι η διατήρηση του πολιτισμού αυτού, η ανίχνευση των παραδοσιακών αξιών μέσα από τα ήθη και τα έθιμα της Λιβαδειάς και της ευρύτερης περιοχής. Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε στηρίχτηκε σε γραπτές πρωτογενείς-δευτερογενείς πηγές. Συγκεκριμένα έγιναν καταγραφές εθίμων και λαϊκών εκδηλώσεων που αναβίωσαν και συνεχίζουν να αναβιώνουν στον τόπο ενώ χρησιμοποιήθηκε υλικό από παλαιότερες πηγές, καθώς και οπτικοακουστικό υλικό ( αναπαράσταση εθίμων και τοπικών χορών, cd, φωτογραφικό υλικό, χάρτες κ. λ. π) με στοιχεία και χορούς της περιοχής. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι μια σειρά από καταγραφές, αναλύσεις και περιγραφές εθίμων, τραγουδιών και μουσικής, τοπικών ιδιωματισμών και γενικά ιστορικών στοιχείων του τόπου αυτού, που ήταν άγνωστα σε πολλούς. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: ΗΘΗ, ΕΘΙΜΑ,ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ,ΛΙΒΑΔΕΙΑ ΒΟΙΩΤΙΑΣ,ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ [5]
ABSTRACT The term tradition primarily means what has been delivered to us from the past, i.e. the elements that make up the material and spiritual culture, passed on from generation to generation until today. Therefore, the aim of this retrospective diplomatic project is the maintance of that culture, detection of traditional values through the manners and customs of Levadia and the wider region. The methodology used was based on written primary-secondary sources. Specifically, there made recordings with customs and folk events that revived and continue to revive the place. Also, material was used from older sources, as well as audio-visual material (local representation of customs and dances, cd, photographs, maps, etc.) with elements and dances of the region. The result is a series of recordings, analysis and descriptions of customs, songs and music, local idioms and general historical facts of this place, which was unknown to many. KEY WORDS: MANNERS, CUSTOMS, TRADITIONS, LEVADIA VOIOTIA, TRADITIONAL SONGS [6]
ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Σκοπός αυτής της ανασκοπικής έρευνας είναι η διατήρηση του πολιτισμού, η ανίχνευση των παραδοσιακών αξιών μέσα από τα ήθη και τα έθιμα της Λιβαδειάς και της ευρύτερης περιοχής. Με απόλυτο σεβασμό στην παράδοση, προσπαθούμε να αναζητήσουμε όλα τα στοιχεία των εθίμων αυτών. Επιπλέον, ερευνούμε αν τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις μένουν αναλλοίωτα και γνωστά στο χώρο και στο χρόνο. Μέσα από την ανασκοπική έρευνα προσπαθούμε να εντοπίσουμε ποιοι συμμετέχουν και ενδιαφέρονται για το πολιτισμό αυτό της Λιβαδειάς και της ευρύτερης περιοχής. [7]
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε στηρίχτηκε σε γραπτές πρωτογενείς-δευτερογενείς πηγές. Συγκεκριμένα, οι πηγές που χρησιμοποιήσαμε είναι κυρίως βιβλία ιστορικά και λαογραφικά της περιοχής της Λιβαδειάς. Έγιναν καταγραφές εθίμων και λαϊκών εκδηλώσεων που αναβίωσαν και συνεχίζουν να αναβιώνουν στον τόπο καθώς χρησιμοποιήθηκε και οπτικοακουστικό υλικό ( αναπαράσταση εθίμων και τοπικών χορών, cd, φωτογραφικό υλικό, χάρτες κ. λ. π) με στοιχεία και χορούς της περιοχής. Παράλληλα, στοιχεία πήραμε από βιβλία με τα τραγούδια της περιοχής. Επιπλέον, λευκώματα οικογενειών που αγαπούν τη παράδοση, αρχεία του διαδικτυακού τόπου και προσωπικά αρχεία(π. χ φωτογραφίες) βοήθησαν πολύ για την εκπόνηση της εργασίας. Συνοψίζοντας όλο αυτό το υλικό, ξεχωρίσαμε αυτά που μας χρειάζονταν και ξεκινήσαμε για την καταγραφή της. [8]
Η ΛΙΒΑΔΕΙΑ Βρίσκεται στην βορεινή πλευρά του Ελικώνα στην είσοδο χαράδρας που στο βάθος της πηγάζει και κυλάει το ποτάμι της Έρκυνας, η πόλη έχει υψόμετρο 200 μέτρα. Είναι η πρώτη προνομιούχα πόλη της Βοιωτίας γιατί η ιστορική φήμη της από τους προϊστορικούς χρόνους ως σήμερα με ξεχωριστή φήμη στα χρόνια της Τουρκοκρατίας χρησίμευε και σήμερα χρησιμεύει για πέρασμα στην διαδρομή Αθήνα-Δελφοί και στην ιστορική περιοχή της. Γι αυτό το λόγο δεν παραλείπεται από τα προγράμματα ντόπιων εκδρομέων περιηγητών και ξένων τουριστών. Χτισμένη αμφιθεατρικά στις πλαγίες των λόφων που χωρίζει η χαράδρα πήρε σχήμα στενόμακρο. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της πόλης είναι γεωργοί ασχολούμενοι με την καλλιέργεια του βαμβακιού, σίτου, ντομάτας καλαμποκιού, αλλά και η βιομηχανία δεν υστερεί παρόλο που δεν έχει τόσο αναπτυχτεί, έχουν ιδρυθεί αρκετές βιομηχανίες όπου απασχολούν αρκετούς ανθρώπους. Η ευφορία της γης σε συνδυασμό με το ήπιο κλίμα συνετέλεσαν στο να κατοικηθεί αυτός ο τόπος αδιάλειπτα από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. (Ρούσσαρης, 1998) [9]
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ (ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΟΔΟΥΣ) Αρχαία χρόνια Η Λιβαδειά ήταν μια από τις πιο <ευδαίμονες> πόλεις της Ελλάδας γνωστή και στους Λυδούς και στους Πέρσες όπως αναφέρει ο Παυσανίας. Ήταν μια από τις πόλεις της Βοιωτικής Ομοσπονδίας, στην οποία ήταν μέλη οι κυριότερες πόλεις της Βοιωτίας. Όπως ο Ορχομενός. Η Κορώνεια, ο Αλίαρτος, οι Θεσπιές και οι Πλαταιές. Η Λιβαδειά σαν σύμμαχος διαφόρων Βοιωτικών πόλεων πήρε μέρος σε όλους τους πολέμους που έγιναν τότε εναντίον των Αθηναίων, Λακεδαιμονίων, Περσών, Μακεδόνων και άλλων. Πολλές φορές καταστράφηκε και λεηλατήθηκε. Συνορευόταν με τους Φωκείς, ήταν αυτόνομη και αυτοτελής, είχε πολίτευμα ολιγαρχικό, είχε δικός της νομισματικό σύστημα για τις συναλλαγές της και έκοβε ασημένια και χάλκινα νομίσματα. Μερικά από αυτά σώζονται στο Ελληνικό νομισματικό Μουσείο της Αθήνας. (Ρούσσαρης, 1998) Ρωμαιοκρατία (145π.Χ-395μ.Χ) Το 145 π. Χ έγινε Ρωμαϊκή επαρχία και ήταν από τις πόλεις πού αντιστάθηκαν στους Ρωμαίους και ύστερα κατακτήθηκε. Από το 145 ως το 87 π. Χ ύστερα από την πάλη των μακεδόνων στρατηγών πέρασε ήσυχα χωρίς πολέμους. Την εποχή αυτή έγινε ο πόλεμος Μιθριδάτη(Βασιλεία του Πόντου και Ρωμαίων). Ο στρατηγός του Μιθριδάτη(Αρχέλαος) λεηλάτησε όχι μονάχα τη Λιβαδειά αλλά και το Μαντείο του Τροφωνίου. Πολλά ήταν τα δεινά της πόλης και στα χρόνια του Ρωμαίου στρατηγού Σλα. Αργότερα χάρη στο Χαιρωνέα Πλούταρχο η Λιβαδειά πέρασε καλύτερα χρόνια. Ο Παυσανίας που γύρισε την Ελλάδα στα 178μ.Χ περιγράφει πολλούς θησαυρούς τέχνης και ανδριάντες και καλλιτεχνήματα πού είχε η πόλη της Λιβαδειάς. (Ρούσσαρης, 1998) [10]
Βυζαντινά χρόνια (395μ.Χ -1204μ.Χ) Κατά τον 5 ο αιώνα η Λιβαδειά έγινε Χριστιανική με επίσκοπο Θηβών τον Ανύσιο (431). Από τον 6 ο αιώνα στάθηκε ξεχωριστό θέμα μ έδρα την Θήβα ως πρωτεύουσα της Βυζαντινής Ελλάδας και με τη διοίκηση στρατηγού. Ο Βασίλειος Β ο Βουλγαροκτόνος στα 1018 σε επιθεώρηση έργων στις Θερμοπύλες, για την αποτροπή των Βουλγαρικών επιδρομών, σταμάτησε με τον στρατό του στη Λιβαδειά και την επισκέφθηκε. Στα Βυζαντινά χρόνια η Λιβαδειά πέρασε σε ασημότητα. Στην Βυζαντινή περίοδο, φαίνεται πως χτίστηκε το φρούριο της Λιβαδειάς που πολλοί το αποδίδουν στους Φράγκους. (Ρούσσαρης, 1998) Φραγκοκρατία (1204μ.Χ -1460μ.Χ) Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας, κυρίαρχοι της ήταν ο Γάλλος Όθωνας Δελαρός και ύστερα οι διάδοχοί του (1205-1311). Στις 15 του Μάρτη του 1311, οι Καταλανοί-Ισπανοί τυχοδιώκτες στη φονική μάχη του Κηφισού όπου το άνθος της Γαλλικής νεολαίας θάφτηκε στα έλη του ποταμού, νίκησαν τους Φράγκους-Γάλλους και πήραν στην εξουσία τους την Λιβαδειά που οι κάτοικοι την παρέδωσαν χωρίς μάχες. Έτσι η Λιβαδειά από την Γαλλική Φραγκοκρατία πέρασε στην Καταλανική (1311-1387). Αργότερα πέρασε στην Ιταλική Φραγκοκρατία με τους Ατσαγιώληδες (1387-1460). Ο Σουλτάνος Μωάμεθ Β όμως που πάντα έβλεπε την πόλη με μάτι καταχτητικό, μπόρεσε και την κατέλαβε δύο φορές, πρώτη φορά το 1300 και δεύτερη το 1394. Μια νύχτα του 1460 σκοτώθηκε ο Φραγκίσκος Β Ατσαγιώλης με διαταγή του Σουλτάνου, έξω από τη σκηνή. Έτσι, με το φόνο του ηρωικού Φράγκου, χάθηκε για πάντα η γενιά των Ατσαγιώλων απ τη Βοιωτία και μαζί της έσβηνε η Ιταλική Φραγκοκρατία, που κράτησε 73 χρόνια. Από τη νύχτα του 1460 η Λιβαδειά, επίσημα πια, πέρασε στην Τουρκική κατοχή, που κράτησε τεσσεράμισι αιώνες. (Ρούσσαρης, 1998) [11]
Τουρκοκρατία (1460μ.Χ 1821μ.Χ) Τούρκοι τώρα απλώνουν τα κυριαρχικά τους πλοκάμια στην όμορφη πόλη. Ωστόσο, όμως, η κατάσταση της Λιβαδειάς ως το 1821, που άρχισε ο απελευθερωτικός αγώνας δεν είναι και τόσο απελπιστική. Αντίθετα, είχε άνθιση οικονομική η πόλη τέτοια, που μπορούμε να πούμε πως έφτασε σε ακμή τα χρόνια της σκλαβιάς. Είχε εμπορική κίνηση, οικονομικό οργασμό, αξιόλογη γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή και κάπως ανεπτυγμένη βιομηχανία. Έτσι, οι κάτοικοί της ζούσαν πιο άνετα απ τους άλλους Έλληνες κι η Λιβαδειά κατάφερε να πάρει ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις σκλαβωμένες πόλεις. Οι Τούρκοι δυνάστες της τα έθιμα και τη γλώσσα της και της άφησαν θρησκεία και διοίκηση ελεύθερα. Είχε το προνόμιο να μην την διοικούν Τούρκοι, αλλά συμβούλιο από Πρόκριτους, τους Δημογέροντες. Η περιουσία τους και μάλιστα η ακίνητη έγινε κτήμα του κατακτητή. Στις αρχές του 1700 είχε σχολειό, που κράτησε ως τα 1821. Στα 1676 ως τα 1805, είχε 6 τζαμιά και έξι εκκλησίες. Το πιο αξιοθέατο στην πόλη ήταν κάποιος πύργος με ένα ρολόι, τον οποίο τον χάρισε ένας αρχαιοκάπηλος Εγγλέζος Λόρδος, ο Έλγιν και σώζεται έως σήμερα. Η πόλη αριθμούσε 10.000 κατοίκους, από τους οποίους τα 8/10 ήταν Έλληνες και οι υπόλοιποι Τούρκοι, Εβραίοι και Αρβανίτες. Γι αυτήν την υπεροχή της σε Ελληνικά στοιχεία, οι Τούρκοι της δώσανε το όνομα «Γκιαούρ- Λιβαδειά» και έτσι έμεινε στα Τουρκοκρατικά χρόνια. Στα 1770, έφτασε στη Λιβαδειά το μήνυμα, πως ο Μοριάς ξεσηκώθηκε και ο Όρλωφ με τα Ρώσικα πλοία ήρθε στις παραλίες του. Οι Λειβαδίτες, με αρχηγό τον Καλπούζο, επαναστάτησαν, όπου και το πλήρωσαν πολύ ακριβά. Τούρκοι και Αρβανίτες ξέσπασαν στον άμαχο πληθυσμό τους και έγινε μεγάλος χαλασμός. Απ τους αμαρτωλούς, ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων ήταν ο καπετάν Ανδρούτσος. Κι ακολούθησε μαζί με όλα του τα παλικάρια, ο θαλασσομάχος αγωνιστής, Λάμπρος Κατσώνης ως το 1792. Στη συνέχεια, στις 26 Οκτωβρίου 1820, ανέλαβε το αρματολίκι της Λιβαδειάς, ο Αθανάσιος Διάκος, που τίμησε τον τόπο, χαρίζοντας τη λευτεριά του. Ο ήρωας Αθανάσιος Διάκος στη Λιβαδειά άρχισε τους αγώνες κατά των Τούρκων, ύψωσε τη σημαία της Επανάστασης και κηρύχθηκε αρχιστράτηγος της επαρχίας. Στις 25 του Μάρτη, το πρωτοπαλίκαρο του Διάκου, σκότωσε στο Ζεμενό, δύο Τούρκους [12]
ταχυδρόμους κι αρχίζει η επανάσταση. Στις 27 του Μάρτη υψώθηκε η σημαία στον Όσιο Λουκά. Η Λιβαδειά λευτερώθηκε απ τις πρώτες πόλεις στις 30 του Μάρτη 1821, απ τους γενναίους και φιλελεύθερους κατοίκους της με αρχηγό το Διάκο. Στις 10 Ιουνίου 1821, την πήραν πάλι οι ορδές του Ομέρ- Βρυώνη, ύστερα απ τη μάχη της Αλαμάνας και την αιχμαλωσία και το θάνατο του Διάκου. Την λεηλάτησαν, κατέστρεψαν κάθε τι Ελληνικό και στο τέλος έβαλαν φωτιά και την έκαψαν. Με τη μάχη στη γειτονική Πέτρα, που έγινε στις 13 Σεπτεμβρίου 1829, αναστήθηκε για πάντα, ύστερα από τόσων χρόνων δουλεία και αξιώθηκε μαζί με την άλλη Ελλάδα, βρίσκοντας τη λευτεριά τους. (Ρούσσαρης, 1998) Ελεύθερα χρόνια Με την ανακήρυξη της Ελλάδας σε ανεξάρτητο κράτος, που περιλάμβανε και τη Στερεά Ελλάδα, η Λιβαδειά μπαίνει στα ελεύθερα χρόνια. Η καινούρια Λιβαδειά χτίζεται με καινούριο υλικό, οι κάτοικοι αυξάνουν. Τα τζαμιά γκρεμίστηκαν και στη θέση τους χτίζονται εκκλησίες και αλλού σπίτια. Τα χωριά του Ελικώνα και του Παρνασσού έδωσαν ζωή στη Λιβαδειά, που κατέβηκε όλος ο εμπορικός του πληθυσμός. Έτσι δημιουργήθηκαν οι συνοικίες της πόλης : Γουρνάς- Ζαγαράς- Κάδης- Λυκοχώρι. Αργότερα, πήρε μέρος σ όλους τους νεότερους πολέμους με τα ψυχωμένα παιδιά της, που διέπρεψαν στις μάχες. Με τη Μικρασιατική καταστροφή και τον ερχομό των προσφύγων (1922), δημιουργείται ο νέος συνοικισμός του Αγίου Μελετίου. Στον πόλεμο του 1940-41 πολέμησε πάλι στα βορειοηπειρωτικά βουνά και τα οχυρά της Μακεδονίας με τα άτρομα παιδιά της κι άφησε ήρωες πάλι στα πεδία των μαχών. Η Ιταλική και Γερμανική κατοχή πάλι μάστιζε τους Έλληνες. Ο Σεπτέμβριος του 1943 υπήρξε μήνας θυσίας για τη Λιβαδειά για την ελευθερία και την πατρίδα. Οι Γερμανοί αρχίζουν να περιπολούν στην πόλη, στην Κάδη και οι Λειβαδίτες την ίδια ώρα σκοτώνουν στο Ζαγαρά ένα Γερμανό στρατιώτη. Ξεσπά μάχη και τα αντίποινα αρχίζουν. Έζωσαν την πόλη. Για του Γερμανούς δεν υπήρχε ανθρωπιά, η κτηνωδία τους σε όλο το Ναζιστικό μεγαλείο. Μέρες τρόμου με πυροβολισμούς, διαταγές, κρεμάλες Την 15 Οκτώβρη 1944 απελευθερώθηκε η πόλη από τη φασιστική πανούκλα, όπου άρχισαν να χτυπούν οι καμπάνες χαρμόσυνα της Λιβαδειάς. [13]
ΉΘΗ ΚΑΙ ΈΘΙΜΑ Το Πάσχα στην Λιβαδειά Ένα από τα πιο γνωστά έθιμα της Λιβαδειάς αποτελεί το έθιμο του Πάσχα. Το έθιμο του Πάσχα στην Λιβαδειά, κάθε χρόνο ζωντανεύει όλο και περισσότερο, καθώς οι νεότερες γενιές συμμετέχουν με ιδιαίτερο μεράκι και κέφι στο έθιμο του "λάκκου" και στο Πασχαλινό Γλέντι. Κάθε χρόνο ξημερώνοντας η Κυριακή του Πάσχα, η πόλη σκεπάζεται κυριολεκτικά από τον καπνό από τους εκατοντάδες λάκκους. Το γύρισμα των αρνιών και το γλέντι γύρω από τους λάκκους διαρκεί μέχρι το απόγευμα. Ο Δήμος της Λιβαδειάς, κάνει τις δικές του εκδηλώσεις συμβάλλοντας στην προβολή αλλά και στην διατήρηση του εθίμου. Στο ωραιότερο σημείο της πόλης, στις πηγές της Κρύας, διοργανώνεται κάθε χρόνο παραδοσιακό ψήσιμο δεκάδων αρνιών, το οποίο συνοδεύεται με κρασί και κόκκινα αυγά. Το γλέντι περιλαμβάνει φυσικά δημοτική μουσική και χορό, έτσι αναβιώνουν τα δημοτικά τραγούδια της Ρούμελης, αλλά και οι παραδοσιακοί χοροί. Το βράδυ του Πάσχα, διοργανώνεται νέο γλέντι στην κεντρική πλατεία της πόλης. Το γλέντι περιλαμβάνει παραδοσιακούς χορούς, τόσο από χορευτικά συγκροτήματα όσο και από τους επισκέπτες. Η γιορτή του Πάσχα τελειώνει το βράδυ της Κυριακής με θεαματική καύση πυροτεχνημάτων. Όλες αυτές οι εκδηλώσεις, έχουν σαν αποτέλεσμα, κατά την διάρκεια του Πάσχα της Λιβαδειάς, στην πόλη να συγκεντρώνονται χιλιάδες ντόπιοι, αλλά και επισκέπτες από όλη την Ελλάδα. Το Γαϊτανάκι στη Λιβαδειά Στη Λειβαδιά, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, οργανώνεται το περίφημο «Γαϊτανάκι», μια εκδήλωση, η οποία αναβιώνει τα τελευταία χρόνια και έχει τις «ρίζες» της από τον καιρό του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Σύμφωνα με την παράδοση, στις συνοικίες της πόλης, οι γείτονες αναμεταξύ τους, ετοιμάζουν το «Γαϊτανάκι» τους. Στη συνέχεια, συνοδεία αρμάτων, καταφθάνει στην κεντρική πλατεία σωρεία «Γαϊτανακίων», τα οποία αναμειγνύονται δημιουργώντας ένα θέαμα μοναδικό. [14]
Την τελευταία Κυριακή των Αποκριών, η ομάδα πολιτών "Φίλοι του Καρναβαλιού της Λειβαδιάς" οργανώνει κάθε χρόνο το "Γαϊτανάκι" με την υποστήριξη του Δήμου Λειβαδιάς. Πρόκειται για παράδοση που τηρούνταν μέχρι και μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο στην Λειβαδιά και που η οποία αναβιώνει τα τελευταία χρόνια. Η αναβίωση ακολουθεί πιστά την παράδοση: Οι γείτονες στις συνοικίες της πόλης προετοιμάζουν το Γαϊτανάκι τους μαζί με άρματα και μασκαράτες και παρελαύνουν προς την κεντρική πλατεία όπου πλέκονται τα Γαϊτανάκια. Τα Τροφώνια στη Λιβαδειά Τα Τροφώνια είναι πολιτιστικές εκδηλώσεις που οργανώνονται στη Λιβαδειά κάθε Σεπτέμβρη. Οι εκδηλώσεις διαρκούν 20 μέρες και διεξάγονται κυρίως στο ανοικτό πέτρινο θέατρο της Κρύας. Αυτή την περίοδο έχει φαράγγι και οι βραδιές που διοργανώνονται στο πέτρινο θέατρο είναι μαγευτικές. Η μοναδική ακουστική και αρχιτεκτονική του θεάτρου εναρμονίζει απόλυτα με το φυσικό περιβάλλον, γεγονός που καθιστά το θέατρο της Κρύας το καταλληλότερο μέρος. Η ονομασία των εκδηλώσεων πηγάζει από τον θεό Τροφώνιο, ο οποίος λατρευόταν στην περιοχή. Για το μαντείο του Τροφωνίου γνωρίζουμε πολλά από τις διηγήσεις του Παυσανία. Είναι γεγονός ότι μαντείο του Τροφωνίου, ήταν από τα σημαντικά μαντεία της Ελλάδας και κατά καιρούς πολλοί ήταν αυτοί που το συμβουλεύτηκαν (Παυσανίας, Κροίσος, Μαρδόνιος, Αιμίλιος Παύλος κ. τ. λ). Το μαντείο λειτουργούσε μέχρι και τον 5ο μ. Χ. αιώνα οπότε και ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Θεοδόσιος απαγόρευσε τη λατρεία πολυθεϊστικών θρησκειών. Η ακριβής θέση του μαντείου δεν έχει εντοπιστεί, αυτό που είναι γνωστό είναι ότι βρίσκεται στο Τροφώνιο άλσος, το οποίο αποτελεί πόλο έλξης για χιλιάδες επισκέπτες. [15]
Βλάχικος γάμος στη Θήβα Ένα από τα γραφικότερα λαϊκά έθιμα της Βοιωτίας είναι ο Βλάχικος γάμος της Θήβας που γίνεται την Καθαρή Δευτέρα και συγκεντρώνει το ενδιαφέρον πολλών επισκεπτών. Ο «Βλάχικος γάμος» είναι κατάλοιπο της πανάρχαιας λατρείας του θεού Διονύσου που διαιωνίζει την οργιαστική θρησκεία του γιου της Σεμέλης στη χώρα των μεγάλων θρύλων, στη Θήβα. Το έθιμο τούτο, παραλλαγή ενός γάμου Βλάχων, φέρνει στο προσκήνιο και στο νου του θεατή ένα πλήθος από προβλήματα που ανάγονται στη σχέση του με τα πανάρχαια λατρευτικά έθιμα της Διονυσιακής θρησκείας, στην καταγωγή των «Βλάχων», στη μεταφορά του εθίμου από τις βουνοκορφές της Πίνδου στην πόλη του Κάδμου και πολλά άλλα. Οι εκδηλώσεις αρχίζουν από την Τσικνοπέμπτη. Πριν, όμως, μιλήσουμε για την τελετή, χρήσιμο είναι να ρίξουμε ένα βλέμμα στην ιστορία του «Γάμου» όπως το βρίσκουμε τελούμενο στη σημερινή Θήβα. Πρώτοι «πρωταγωνισταί» αναφέρονται οι Νικόλαος Κόκκινος (ή Αργυρίου) και Απόστολος Γιαννούλας (1850-1870). Όπως βλέπουμε, ο ρόλος των πρωταγωνιστών διαρκεί μια ολόκληρη εικοσαετία. Ανάμεσα στους δύο πρωταγωνιστές υπάρχει μια διαφορά ηλικίας, ώστε όταν πεθάνει ο γεροντότερος και τη θέση του την πάρει κάποιος άλλος, να υπάρχει πάντα κάποιος μυημένος να του διδάξει το ρόλο του. H τελετή, που καθώς είπαμε αρχίζει την Τσικνοπέμπτη, ανοίγει με «νταούλια» και «πίπιζες» και γερό φαγοπότι. Οι «γερό-συμπέθεροι» συναντιούνται κι αρχίζει η κουβέντα για την «προίκα» της νύφης. Αφού τα συμφωνήσουν τελειώνει το «προξενείο» κι αρχίζουν πια πυρετικά οι προετοιμασίες για τα σχετικά με το γάμο. Αρχιτελετάρχης σ' όλη τούτη τη γραφική ιεροτελεστία είναι ο «καπετάνιος» των Βλάχων, που κρατάει στα χέρια του μια πανύψηλη γκλίτσα που ξεπερνάει τα δυο μέτρα, διακριτικό σύμβολο της εξουσίας του, την οποία υπογραμμίζουν συνάμα το ύψος του σώματος του και η επιβλητική του ρωμαλεότητα. Φορεί στο κεφάλι του μια χρυσοκέντητη μαύρη σκούφια και η υπόλοιπη ενδυμασία του είναι γραφική: Φαρδομάνικο λευκό πουκάμισο με πιέτες και πάνω απ' αυτό φέρμελη χρυσοκέντητη (είδος γιλέκου), κοντή φουστανέλα λερή, λευκές καλά τεντωμένες κάλτσες στα πόδια, μεταξωτές επιγονατίδες κάτω από το [16]
γόνατο (με φούντα στο πλάι), κόκκινα πετσωμένα τσαρούχια με μεγάλη μαύρη φούντα και στη μέση πολύχρωμο ζουνάρι και σελάχι φορτωμένο με ασημένιες σπάθες και κουμπούρια. Στο χέρι του κρατάει ένα ασημένιο βούρδουλα, ενώ διάφορα ασημικά πάνω στο στήθος, ένα χρωματιστό μεγάλο μαντίλι και η μεγάλη κεντητή καπνοσακούλα που κρέμεται στο πλάι απ' το σελάχι, συμπληρώνουν τη γραφική αμφίεση, η οποία θυμίζει τη λεβεντιά και τη γενναιότητα των κλεφτών του '21. Αυτή την αμφίεση, με μικρές παραλλαγές, έχει όλη η παρέα των Βλάχων. Αλλά αυτά στα πρώτα χρόνια της αναβίωσης του εθίμου. Τώρα αρκετά έχουν απλοποιηθεί. Έτσι, τον ασημένιο βούρδουλα τον αντικατέστησε η γκλίτσα, τα ασημικά λιγοστέψανε και η «μπουραζάνα» (ένα στενό παντελόνι, μάλλινο ή δίμιτο, λευκό), που λέγεται και «πανωβράκι», αντικατάστησε τη φουστανέλα και τις κάλτσες. Με ιδιαίτερη φροντίδα είναι ντυμένη η νύφη (την οποία στα παλιά χρόνια υποδύονταν άντρας). Φορεί ενδυμασία βλαχοπούλας. Ένα μαύρο φαρδύ φουστάνι με πιέτες, κεντημένο στον ποδόγυρο, λευκό φαρδομάνικο πουκάμισο και πάνω απ' αυτό βλάχικο σεγκούνι, κεντητή ποδιά και βλάχικο μαντίλι στο κεφάλι, ασημικά στο στήθος και τσαρούχια στα πόδια, είναι η αμφίεση της. Φροντισμένο είναι και το ντύσιμο του γαμπρού, όμοιο βασικά με το ντύσιμο των άλλων Βλάχων. Και στους Βλάχους και στους Μακεδόνες, που παίρνουν μέρος στις τελετές (αν και από το 1930 κι έπειτα οι παρέες του βλάχικου γάμου αποτελούνται μόνον από Βλάχους), απαραίτητο εξάρτημα είναι η κάπα φτιαγμένη από τραγίσιο μαλλί, που προστατεύει τους Βλάχους του γάμου από το κρύο, το οποίο συμβαίνει κάποτε να είναι πολύ τσουχτερό. Οι συντροφιές των μεταμφιεσμένων που παίρνουν μέρος στο «Γάμο» είναι δύο, το λιγότερο. Βέβαια, είναι αυτονόητο πως όσο πιο πολλές είναι οι συντροφιές τόσο πιο μεγαλόπρεπο είναι το θέαμα που παρουσιάζει ο «Βλάχικος γάμος». Σε κάθε συντροφιά υπάρχουν δεκατρία παλικάρια με τον καπετάνιο, που διαφεντεύει, κ' εκείνα είναι υποχρεωμένα να πειθαρχούν στις εντολές του. Υπάρχει, ακόμα, σε κάθε συντροφιά ο Πανούσης, (πρόσωπο υπηρετικό, που παρακολουθεί καταπόδι τον καπετάνιο και εκτελεί τις επιθυμίες του απροφάσιστα), ντυμένος με τουρκαλβανική φορεσιά, μακριά λευκή πουκαμίσα, κόκκινο φέσι στο κεφάλι, σεγκούνα φλοκωτή, κάλτσες και γουρουνοτσάρουχα στα πόδια. Στο χέρι ο Πανούσης κρατάει ένα λευκό μπαστούνι ίσαμε το μπόι του, [17]
φορεί σελάχι δίχως ασημένια κουμπούρια και στον ώμο του έχει κρεμασμένο ένα ταγάρι. Το ταγάρι δείχνει πως ο Πανούσης είναι ο φροντιστής (τροφοδότης) της συντροφιάς. Απαραίτητο εξάρτημα του είναι και το γιαταγάνι. Μετέχουν, ακόμα, σε κάθε συντροφιά από ένας ή δυο «θεατρίνοι» ή «γελοίοι», ντυμένοι διαφορετικά από την υπόλοιπη συντροφιά. Σε δύο αντίθετες παρέες βρίσκονται ο γαμπρός και η νύφη. Το απόγευμα της Κυριακής ακούγεται ο πρώτος ήχος του νταουλιού και της πίπιζας στο σπίτι του καπετάνιου, ένα χαρμόσυνο κάλεσμα των παλικαριών που μετέχουν στο «γάμο». Την ώρα χου πρώτου τραγουδιού ο καπετάνιος δρασκελάει το κατώφλι του σπιτιού του και φτάνει στην αυλή, όπου τον περιμένει ο Πανούσης με το φλάμπουρο (κόκκινο μαντίλι με αστέρια, δεμένο σε ένα καλάμι) στο χέρι του. Πάνω στην κορφή του καλαμιού μπηγμένο ένα φρούτο (μήλο ή πορτοκάλι) και πάνω σ' αυτό καρφωμένα γαρύφαλλα. Καμαρωτός κι αγέρωχος ο καπετάνιος, ακολουθημένος από τον Πανούση και τους οργανοπαίχτες, περιέρχεται τα σπίτια των παλικαριών και φροντίζει για τη σύναξη τους. Στο πρώτο σπίτι, με το χαρακτηριστικό «κάλεσμα» της πίπιζας, πετιέται το πρώτο παλικάρι της συντροφιάς, ανταλλάσσει φίλημα με τον καπετάνιο και γίνεται μέλος της συντροφιάς, ενώ η οικοδέσποινα φιλεύει τους επισκέπτες κρασί ή κάτι άλλο. Το παλικάρι ακολουθεί τη συντροφιά για να πάνε σε άλλο σπίτι για κάλεσμα. Έτσι συγκεντρώνονται τα μέλη της μιας συντροφιάς και ξεκινούν κατόπιν για το σπιτικό της νύφης, που την παίρνουν μαζί τους. Το ίδιο γίνεται για το γαμπρό από την άλλη συντροφιά των Βλάχων. Οι δύο συντροφιές (της νύφης και του γαμπρού) δεν επιτρέπεται να σμίξουν ως τη Δευτέρα που θα γίνει ο γάμος. Το βράδυ της Κυριακής οι συντροφιές της νύφης και του γαμπρού αρχίζουν το χορό στον κεντρικό δρόμο της Θήβας. Σε κάθε συντροφιά υπάρχει ένας «γερό-συμπέθερος» (πατέρας της νύφης και του γαμπρού). Ο χορός συνεχίζεται με τη συνοδεία των νταουλιών και της πίπιζας ως αργά τη νύχτα και όλη η τελετή ακολουθεί πιστά τις οδηγίες του καπετάνιου. Τη Δευτέρα το πρωί, γύρω στις έξι, οι Βλάχοι της νύφης συγκεντρώνονται στην πλατεία έξω από την εκκλησιά του Άη-Γιάννη του Καλοχτένη, πολιούχου της Θήβας. Ανάβουν μεγάλη φωτιά και [18]
χορεύουν γύρω απ' αυτή. Όταν πέσει η φλόγα, καθισμένοι γύρω τραγουδούν με τη συνοδεία της πίπιζας και του νταουλιού. Στη διάρκεια που χορεύουν και τραγουδούν οι Βλάχοι, η νύφη ζυμώνει μια «προπήρα», του γάμου την πίττα, που τη ρίχνει στη θράκα και σιγοψήνεται. Γύρω απ' τη φωτιά, όπου ψήνεται η «προπήρα», εξακολουθεί ο «πυρρίχιος» χορός. Η παρέα του γαμπρού, την ίδια ώρα χορεύει γύρω από τη φωτιά που έχει ανάψει σε άλλο μέρος. Ως τις οκτώ κρατάει ο χορός. Ύστερα ο καπετάνιος, αφού ορίσει κάποιον αντικαταστάτη του, παίρνει τον Πανούση και πηγαίνει για την προμήθεια των απαραίτητων για το γάμο. Ως τις 10 το πρωί έχουν συγκεντρωθεί ελιές, τουρσιά, χαλβάδες, ταραμάδες και άλλα τρόφιμα που μεταφέρονται από τον Πανούση στον τόπο που θα γίνει η μεγάλη συγκέντρωση των συμπεθέρων (παλιότερα στην αρχαία Κρήνη του Άρεως, τώρα στο γραφικό εξωκλήσι της Αγ. Τριάδας) και αρχίζει το επίσημο προξενιό ανάμεσα στους δύο «γερόσυμπεθέρους». Όταν φθάσει η ώρα δέκα, κ' ενώ οι προετοιμασίες έχουν τελειώσει πια, οι δύο καπεταναίοι προστάζουν τις συντροφιές τους να κινήσουν για τη συγκέντρωση. Προπορεύεται η συντροφιά της νύφης κι ακολουθούν οι Βλάχοι του γαμπρού. Μπροστά πηγαίνουν τα φλάμπουρα, ύστερα η πίπιζα και το νταούλι. Κατόπιν πηγαίνει ο «θεατρίνος», που χορεύει αδιάκοπα και κινείται ακατάπαυστα, σαν να «σούρνει» τη συντροφιά κατά την επιθυμία του. Η πομπή τραβάει μεγαλόπρεπα προς τον τόπο της συγκέντρωσης, όπου έχουν στηθεί δύο καλύβες. Στο δρόμο οι Βλάχοι χορεύουν με τις γκλίτσες υψωμένες, σαν αρχαίοι σαρισσοφόροι και φτάνουν στον προορισμό τους κατά τις 11. Φτάνοντας έξω απ' τις καλύβες κολατσίζουν. Ύστερα από μια ώρα (στις 12) στέλνεται το «προξενιό» από τους Βλάχους του γαμπρού. Ο γερόσυμπέθερος, ο καπετάνιος, δύο-τρία παλικάρια και τα δύο-τρία παιδάκια με το φλάμπουρο, χωρίς όργανα, αποτελούν την «αποστολή του προξενιού» που μπροστά της πηγαίνει ένας αγγελιαφόρος για να ειδοποιήσει τους Βλάχους της νύφης. Ο πατέρας της νύφης τους υποδέχεται στην πόρτα της καλύβας. Μέσα βρίσκεται η νύφη, η μάνα της και μια άλλη βλάχα. Ένα από τα παλικάρια της αποστολής ζητάει απ' τον «γέρο-συμπέθερο» την κόρη του σε γάμο «Κρίνε μαθές γεροσυμπέθερ, του θες του παλικάρ'; [19]
Αφού ο πατέρας της νύφης δεχτεί, αρχίζει η διαπραγμάτευση της προίκας. Τάζει πρόβατα και γίδια, βόδια και προικιά ο πατέρας της νύφης. Ύστερα φιλιούνται σταυρωτά οι δυο συμπέθεροι, κλείνοντας τη συμφωνία. Κατόπιν ρίχνονται τρεις ντουφεκιές από τον καπετάνιο του γαμπρού, για να επιβεβαιώσει και να ειδοποιήσει τους απόντες πως ο αρραβώνας έγινε. Η πίπιζα και το νταούλι αρχίζουν χαρούμενο σκοπό και ο αγγελιαφόρος τρέχει να αναγγείλει στο γαμπρό πως το προξενιό έγινε. Η συντροφιά του γαμπρού φτάνει σε λίγο στην καλύβα της νύφης και τότε ρίχνονται τρεις κουμπουριές κι αρχίζει ο χορός. Σε λίγο ο πατέρας της νύφης παίρνει τη νύφη απ' την καλύβα και τη φέρνει έξω. Άλλες τρεις κουμπουριές αντηχούν και ο γαμπρός δίνει ένα φίλημα στο μέτωπο της νύφης. Ύστερα χορεύει πρώτη η νύφη. Ακολουθεί ο γαμπρός και κατόπιν αρχίζει το φαγοπότι. H νύφη προσφέρει στο γαμπρό την «προπήρα» που έψησε απ' το πρωί κ' εκείνος τη δίνει στον καπετάνιο. H προπήρα μοιράζεται στα παλικάρια. Μεσολαβεί ένα διάστημα ανάπαυσης, ως τις 3 το απόγευμα. Μετά τις 3 αρχίζει πάλι ο χορός και το φαγοπότι. Τώρα συμμετέχει όλος ο κόσμος. Όλοι χορεύουν και πίνουν. Το γλέντι γενικεύεται. Νέοι, γέροι, ντόπιοι και ξένοι παίρνουν μέρος στην ευωχία τούτη που θυμίζει λατρείες διονυσιακές. Όταν φτάσει η ώρα πέντε, παύει ο χορός. Πάνω σ' ένα αραμπά φορτώνονται τα προικιά της νύφης. Τα πρόβατα που έταξε ο πατέρας της νύφης ακολουθούν την πομπή. Οι γερόσυμπέθεροι είναι καβάλα σε δύο γαϊδουράκια. H γαμήλια πομπή είναι γραφική. Τα φλάμπουρα και τα παιδάκια προηγούνται. Ακολουθούν τα λαϊκά όργανα και κοντά ο «θεατρίνος» και τα πρόβατα. Μετά ακολουθούν τα δύο γαϊδουράκια με τους «γερό-συμπέθερους», ο γαμπρός με τη νύφη (πιασμένοι απ' το μπράτσο), πλάι ο αραμπάς κ' έπειτα οι καπεταναίοι με τα παλικάρια. H πομπή πορεύεται γεμάτη κέφι, εορταστικό πανδαιμόνιο, που δημιουργείται με τους ήχους της πίπιζας και των νταουλιών, και διάχυτη ευθυμία, που προκαλείται απ' τα καμώματα και τα πειραχτικά λόγια των θεατρίνων. Όταν η πομπή φτάσει στον τόπο όπου θα γίνει ο γάμος (στην αγορά) οι δύο συντροφιές χωρίζονται και πηγαίνουν η μια στην καλύβα του γαμπρού και η άλλη στην καλύβα της νύφης. Γίνεται το συγύρισμα της νύφης και το ξύρισμα του γαμπρού. [20]
Ενώ γίνονται αυτά, οι δύο συντροφιές τραγουδούν γαμικά τραγούδια, άσεμνα, που υμνούν την αντρική ικανότητα και την ευγονία της γυναίκας. Ο πατέρας της νύφης προσφέρει πολύ περισσότερα απ' όσα είχε τάξει στην αρχή και έτσι ο γάμος δεν διαλύεται. Αμέσως ακολουθεί χορός με το γαμπρό και τη νύφη, ενώ το άφθονο κρασί που προσφέρεται σε όλους δημιουργεί γενική ευθυμία. Το κέφι φουντώνει και το γλέντι γίνεται πάνδημο. Ντόπιοι και ξένοι πίνουν και χορεύουν αδιάκοπα. Στα ενδιάμεσα του γλεντιού χορεύονται και διάφοροι άλλοι χοροί (όπως ο Σουλιώτικος και το γαϊτανάκι), μα το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο χορός του πεθαμένου παλικαριού, συμβολισμός της αέναης εναλλαγής θανάτου-βλάστησης της φύσης. Ο χορός τούτος γίνεται κατά τον ακόλουθο τρόπο. Οι Βλάχοι στρώνουν κλαδιά δέντρων στο χώμα και πάνω τους ξαπλώνουν το πιο όμορφο παλικάρι με τα χέρια δεμένα με κόκκινη κορδέλα, πεθαμένο δήθεν. Γύρω του ανάβουν λαμπάδες και αρχίζουν να χορεύουν κυκλικά αργά και πένθιμα, ενώ σε κάθε γύρο σκύβουν στο νεκρό και χουγιάζουν μοιρολογώντας. Μετά από αρκετές στροφές γύρω από το «νεκρό», κάποιος χορευτής ρίχνει μια κουμπουριά στον αέρα κι αμέσως το παλικάρι ανασταίνεται Κατόπιν συνεχίζεται το γλέντι ως τις πρώτες μεταμεσονύκτιες ώρες Απηχήσεις από την εποχή των θρύλων φωλιάζουν στη μνήμη, με την παρακολούθηση της τελετής του «Βλάχικου Γάμου», κι όλη ημεγάλη παράδοση ανακαλείται στο προσκήνιο, κάνοντας τη διαδρομή της μέσα στην ατελεύτητη ροή του χρόνου, με την αναβίωση της Διονυσιακής τελετουργίας. (http://viotikoskosmos.wikidot.com/vlachikos-gamos) [21]
Το «Πανηγυράκι» στην Αράχωβα Το «Πανηγυράκι» είναι μια τριήμερη, κατά βάση θρησκευτική εορτή, αφιερωμένη στον Προστάτη και Πολιούχο της Αράχωβας, Μεγαλομάρτυρα Άγιο Γεώργιο τον Τροπαιοφόρο, του οποίου η ορθόδοξη ελληνική εκκλησία τιμά την μνήμη Του στις 23 Απριλίου. Η ημερομηνία αυτή, μετατίθεται την δεύτερη μέρα του Πάσχα αν το Πάσχα ορίζεται για την συγκεκριμένη χρονιά μετά τις 23/4. Έτσι λοιπόν, στην γιορτή αυτή έχουν ενσωματωθεί και διατηρούνται αμετάβλητα μέχρι σήμερα παλαιότερα έθιμα των ελληνικών πανηγυριών με αρχαιότατες καταβολές. Η λιτάνευση της ιερής εικόνας του Αγίου Γεωργίου την παραμονή της γιορτής με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια και απαράβατη τάξη, ο χορός των γερόντων, τα αγωνιστικά έθιμα, ο αγώνας του ανηφορικού δρόμου των γερόντων, των ανδρών και των νέων. Το σήκωμα της πέτρας, τα άλματα, η λιθοβολία, η σφαιροβολία, η διελκυστίνδα, η πάλη, το δρώμενο στη βρύση τ Αϊ Γιώργη, το έθιμο της προσφοράς αρνιών από τους κτηνοτρόφους, που είναι τα έπαθλα των νικητών, το κοινό τραπέζι στην αυλή της εκκλησίας, το ρουμελιώτικο γλέντι και τέλος ο τελετουργικός χορός της λήξης του πανηγυριού την τρίτη μέρα είναι έθιμα που συντηρήθηκαν αναλλοίωτα στο χρόνο. ( Λούσκου, Νικολαΐδης, 2006) Άναμμα φωτιάς στην Αράχωβα Το έθιμο της αποκριάς συνδέεται εκτός από τα μασκαρέματα, κυρίως με το άναμμα των φωτιών, ανά γειτονιές, τα βράδια στην Αράχωβα, οι οποίες συναγωνίζονται, για το ποια θα έχει τη μεγαλύτερη φωτιά, συνθέτοντας την αδιάσπαστη συνέχεια της παράδοσης, στη ζωή της Αράχωβας. Με βροχή, χιόνι ή κρύο, η φωτιά θα αναφτεί γιατί έτσι επιβάλλει το έθιμο. Έτσι αρκετές μέρες πριν, αλλά και κατά τη διάρκεια των Αποκριών, τα παιδιά της κάθε γειτονιάς ξεχύνονται στο λόγγο με τσεκούρια, πριόνια και ό, τι μπορείτε να φανταστείτε, ώστε να κόψουν ξύλα για το άναμμα της φωτιάς, σπαρτιές και πουρνάρια, αν είναι δυνατόν χοντρά, για να κρατάει η φωτιά. Κάθε μεσημέρι, μετά το σχολείο, συνεχίζεται η κοπή των ξύλων. Όσο περισσότερα ξύλα, τόσο καλύτερα γιατί η φωτιά θα έχει μεγαλύτερη διάρκεια. Βέβαια όταν τα ξύλα δεν είναι αρκετά, το Αραχωβίτικο έθιμο «επιτάσσει» την εξόρμηση στα περιβόλια και στις αυλές των σπιτιών για την αρπαγή ξύλων. «Αγκαλιές» με κλήματα, ελιές, σπάρτα, πουρνάρια είναι στο στόχαστρο των παιδιών, συνήθως το βράδυ, κατά τη διάρκεια των φωτιών. [22]
Στη διάρκεια της φωτιάς, ο χορός και το τραγούδι «Οι Αποκρές μας ήρθανε, τι άλλο καρτερούμε» συνεχίζονται, με τα μασκαρέματα, τις σερμπαντίνες και το γέλιο. Το κρύο είναι αισθητό και όλοι έχουν περικυκλώσει τη φωτιά για να ζεσταθούν.σε όλη την περίοδο των Αποκριών, οι φωτιές ανάβονται μέρα παρά μέρα, το βράδυ, ανάλογα βέβαια και με τα αποθέματα των ξύλων που έχει κρύψει η κάθε γειτονιά γιατί αποτελούν στόχο των άλλων παιδιών της κάθε γειτονιάς. Αποκορύφωμα αποτελεί η τελευταία φωτιά της «Μεγάλης Κυριακής» όπως αποκαλείται, καθόσον είναι η τελευταία ημέρα των Αποκριών. Τελευταία ημέρα της Αποκριάς, η μεγάλη φωτιά θα κρατήσει έως τα ξημερώματα καθώς ο χορός και το γλέντι θα φθάνει στο τέλος του. Αγκαλιασμένοι όλοι μαζί θα ευχηθούμε : «Καλή Σαρακοστή, και του Χρόνου». Κουδουναραίοι στο Δίστομο Όποιος έχει τύχει να βρεθεί στο Δίστομο της Βοιωτίας κατά την περίοδο της αποκριάς είναι σίγουρο ότι έχει καταστεί κοινωνός μιας απόκρυφης αλήθειας. Την συγκεκριμένη χρονική περίοδο, κάθε χρόνο σε αυτή την περιοχή της Ελλάδος, τα συμβατικά όρια της πραγματικότητας καταρρέουν και οι μαγικές πύλες των βασιλείων της φαντασίας ανοίγουν διάπλατα, υποδεχόμενες σε ένα μυθικό περιβάλλον μια ολόκληρη κοινότητα. Πρόκειται για μια μεταφυσική εμπειρία, για μια μέθεξη της συλλογικής κοινοτικής ψυχής στο πνεύμα της ζώσας φύσης, που έχει ως αποτέλεσμα την ολοκληρωτική μετάβαση της πραγματικότητας σε ένα περιβάλλον όμοιο με αυτά που μας παρουσιάζουν τα πιο βαθυστόχαστα και ενορατικά έργα της λογοτεχνίας του φανταστικού. Κέντρο βάρους αυτού του βασιλείου της φαντασίας αποτελεί η εμφάνιση των «Κουδουναραίων». Καθ όλη τη διάρκεια της αποκριάς τραγόμορφα ανθρωποειδή όντα που φορούν κουδούνια στη μέση ξεχύνονται στα σοκάκια και στις γειτονιές, εκπέμποντας έναν χαρμόσυνο, διονυσιακό ενθουσιασμό. Και τότε ο άχρωμος κόσμος της καθημερινότητας κλονίζεται συθέμελα, οι στενοί ορίζοντες αντίληψης του νεωτερικού ανθρώπου διευρύνονται, η αντικειμενικότητα αποκτά ένα μυθικό υπόβαθρο και οι άνθρωποι ζουν σε ένα περιβάλλον όπου η φαντασία αποτελεί την απόλυτη δύναμη αντίληψης της πραγματικότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι πουθενά αλλού στην Νότια Ελλάδα, με εξαίρεση ίσως κάποια νησιά, δεν συναντάμε τους Τραγόμορφους [23]
Κουδουναραίους με τις προβιές, να τριγυρίζουν τα στενά και τα σοκάκια των χωριών, χτυπώντας τα κουδούνια τους και τραγουδώντας τα σατυρικά τους τραγούδια. Ωστόσο, παρόμοια πλάσματα συναντάμε στη Θράκη και σε μερικά χωριά της Μακεδονίας. Θεωρείται πιθανό, οι Κουδουναραίοι να έφτασαν στο Δίστομο από κάποια Θρακικά φύλα, που εγκαταστάθηκαν στον χώρο και συνέχισαν τις Ορφικές Μυσταγωγίες. Σύμφωνα με άλλες εκδοχές, ξεπήδησαν από αυτόχθονα τελετουργικά των αρχαίων Αμβρυσσέων1, που μαζί με τους Κώρυκες οργάνωναν πάνω από τους Δελφούς βακχικές λατρείες προς τιμήν του θεού Πάνα. Τέτοιες ενδείξεις υπάρχουν στο Κωρύκειο άντρο, το οποίο βρίσκεται στον Παρνασσό. Εν τέλει, εκείνο που μπορεί να ειπωθεί με κάποια σιγουριά είναι ότι περιπλανώμενοι άνθρωποι από το Δίστομο, οι οποίοι είδαν αστέα και νόον έγνωσαν, ανακάλυψαν μυστικές διόδους που οδηγούν στον ιερό βωμό όπου καίει η άσβεστη φλόγα της ζωής του Κόσμου, τις οποίες και άνοιξαν κατά την συγκεκριμένη περίοδο του χρόνου για να καλέσουν τις θορυβώδεις ορδές των Κουδουναραίων. Ο τρόπος για να βρεθούν αυτές οι μυστικές δίοδοι μεταδόθηκε από κύρη σε γιο και έφτασε ως τις μέρες μας. Κανένας χάρτης δεν οδηγεί στις πύλες αυτές και τα πεδία τους είναι ομιχλώδη. Γιατί βρίσκονται στο βαθύτερο επίπεδο της ψυχής του καθενός μας. Γι αυτό η πορεία προς αυτές είναι μια πορεία μύησης, ένα πρωτογενές βίωμα. Τα κουδούνια που ζώνουν οι Κουδουναραίοι γύρω από τη μέση είναι διαφόρων ειδών και σχημάτων (κόμπορες, κουδούνες, κύπρια, πάφλα), και πέφτουν πάνω από τις προβιές ζώων (κατσικιών η κριαριών). Στο χέρι κρατούν ραβδί που στην κορυφή του είναι δεμένο ένα κλωνάρι ελιάς, απομεινάρι του αρχαίου θυρσού και συμβολισμός της πλούσιας καρποφορίας, ενώ τα πρόσωπα καλύπτονται από ζωώδες δέρμα ή από στάχτη. Κάπου εκεί ο παλιός επιδερμικός εαυτός, ο δεσμευμένος στα στεγανά της νεωτερικότητας, μεταρσιώνεται βουτώντας προς τα έσω. Αναγεννημένος, πλέον, αισθάνεται μια αρχέγονη δύναμη που φαντάζει ακατανίκητη, να τον πλημμυρίζει και να τον καθοδηγεί Οι Κουδουναραίοι εμφανίζονται αρχικά στο νεκροταφείο του χωριού για να σημάνουν με τα κουδουνίσματα τους πρώτα εκεί το χαρμόσυνο μήνυμα της ανάστασης της φύσης. Μετά, κι ενώ τα κουδούνια βροντούν ακατάπαυστα αντηχώντας την πανήχεια ελπίδα του ανθοφόρου οργασμού σωμάτων, πνευμάτων και ψυχών, εξορμούν σε όλο το χωρίο τραγουδώντας Καλώς τη την Σαρακοστή με σκόρδα με μαρούλια, Καλώς τα και τα ξώλαμπρα με γέλια και τραγούδια, πειράζοντας τους περαστικούς και κάνοντας στάσεις σε σπίτια, όπου οι κάτοικοι τους κερνούν και τραγουδούν μαζί τους Αυτό γίνεται κάθε μέρα ως και την Καθαρά Δευτέρα. [24]
Οι Κουδουναραίοι διαλαλούν την έγερση των υπνωτισμένων δυνάμεων της Άνοιξης μέσα από το βαρύ χειμώνα, το ξύπνημα των ζωογόνων και καρποφόρων ιδιοτήτων της γης και της ζωής. Υμνούν και λατρεύουν το χλόισμα του σταριού, το ροδάμισμα του πουρναριού, το μπουμπούκιασμα των δέντρων, το φούσκωμα κάθε φλέβας της ζωής. Βοηθούν τον άνθρωπο να σκίσει όλα τα προσωπεία και τις μάσκες, να ντυθεί σφαιρικά και χοϊκά την όψη του για να φέρει το χαρμόσυνο μήνυμα της φιλότητας του Εμπεδοκλή μέσα από το γόνιμο νείκος των στοιχείων της δημιουργίας. Η εισβολή των Κουδουναραίων στα πλαίσια της πραγματικότητας κλονίζει τις βεβαιότητες του εργαλειακού ορθολογικού νου, πράγμα που μας δίνει τη δυνατότητα ως παρατηρητές να σταθούμε σ ένα ύψωμα απ όπου μπορούμε να εποπτεύσουμε τον αδιάκοπο αγώνα του νεωτερικού ανθρώπου, που από τη μια ο ίδιος είναι ως οντότητα μέρος της φύσης και από την άλλη αποτελεί το δημιουργό ενός πολιτισμού, ο οποίος είναι μεν δικός του αλλά, εν πολλοίς, βρίσκεται έξω από την φύση του. Τα σατυρικά τραγούδια των Κουδουναραίων, που για τον μη μυημένο θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως αισχρά και πρόστυχα, εκφράζουν πέρα έως πέρα τη λυτρωτική και καθαρτήρια δύναμη του διονυσιακού πνεύματος, καθώς επίσης και τη μέθεξη στα μύχια αινίγματα της φύσης, που συμπίπτουν με τα αινίγματα της ανθρώπινης ψυχής. Ο ήχος των κουδουνιών, που πανηγυρικά γλαφίζουν στη δύση του χειμώνα, προαναγγέλλει την Ανάσταση του Ορφέα- του Άδωνη- του Χριστού, τη γονιμοποίηση του Σπόρου της Νέας Ζωής, την αναγέννηση των ορμών και των φωτεινών ροών της φύσης, την αποτίναξη της απελπισίας του νεωτερικού ανθρώπου, τον συντονισμό των ρυθμών της ανθρώπινης ζωής με την αρμονία του Κόσμου μέσω της καταστροφής των αποστεωμένων κοινωνικών συμβάσεων, την απελευθέρωση όλων των ενεργειακών πηγών του κόσμου σε μια νέα ανώτερη και πιο άπειρη ζωηπλασία, σε μιαν ερωτική και παλίντονη αρμονία. Εισπνέοντας τον μεθυστικό αέρα της μαγικής γης του Διστόμου ακούω τους ψιθύρους των πνευμάτων της γης, νιώθω τους παλμούς της ζώσας φύσης να δονούν απαλά το υγρό έδαφος, βλέπω τα τραγόμορφα μυθικά όντα να απλώνουν ένα πέπλο αρχέγονης ζωτικότητας στην ατμόσφαιρα και κοιτάζω στα βάθη του χρυσού ορίζοντα αιωρούμενα γράμματα, που υλοποιούνται μέσα από τους κυματισμούς μιας γαλανής φλόγας, να σχηματίζουν μια φράση που μου είχε πει κάποτε ένας παλιός φίλος: «Καμιά δεοντολογία δεν μπορεί με τα άκαμπτα σχήματά της να αποτυπώσει τη νομοτέλεια της ρέουσας ζωής. Μόνο η φαντασία το μπορεί (2)». (http://viotikoskosmos.wikidot.com/koudounaraioi) [25]
Έθιμα Δωδεκαημέρου στο Στείρι Χριστούγεννα Την παραμονή των Χριστουγέννων, πρωί-πρωί, τα παιδιά ξεχύνονταν στους δρόμους για να πουν τα κάλαντα. Καθώς το χωριό ήταν μικρό και τα παιδιά πολλά, παντού αντηχούσαν τα τρίγωνα και οι παιδικές φωνές. Μεγάλη μέρα για τα παιδιά που με τα λεφτά που μάζευαν αγόραζαν κάνα παιχνίδι γιατί τα δώρα από τους γονείς ήταν άγνωστα εκείνα τα χρόνια. Οι μεγάλοι είχαν πολλές δουλειές να κάνουν. Οι άντρες έσφαζαν τα "μανάρια" για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι και οι γυναίκες καθάριζαν και "μπατάνιζαν" τα σπίτια και τις αυλές. Αργά το απόγευμα της παραμονής, οι νοικοκυρές βράζανε στάρι και το κοπανούσαν να σπάσει. Το άφηναν ώρες πολλές επάνω στη φωτιά να βράσει μαζί με τυρί μέχρι που γινότανε χυλός και μετά το ζεματούσανε με λάδι και το έτρωγαν την άλλη μέρα. Το άφηναν ώρες πολλές στη φωτιά γιατί θα 'ρχονταν οι καλικάτζαροι να πλύνουν τον πισινό τους. Δυναμώνανε και τη φωτιά στο τζάκι για να την αρραβωνιάσουν με τους καλικατζάρους, όπως έλεγαν. Βάζανε και λιβάνι να καίει και έλεγαν: "Καλώς ήρθατε, καλώς μας βρήκατε, καλώς να φύγετε, καλώς να μας αφήσετε". Ανήμερα των Χριστουγέννων όλοι πήγαιναν στην εκκλησία. Η αργία ήταν τριήμερη και όπως έλεγαν "Τρεις τα γέννα, τρεις τα Φώτα κι έξι την Ανάσταση". Πρωτοχρονιά Την Παραμονή όλες οι νοικοκυρές έφτιαχναν και φτιάχνουν ακόμα "δίπλες" το παραδοσιακό γλυκό που μοιάζει με τον μπακλαβά. Τα παιδιά έλεγαν πάλι τα κάλαντα. Την Πρωτοχρονιά, μόλις ξημέρωνε, κάποιος από το σπίτι έπαιρνε διάφορους καρπούς (σιτάρι, κριθάρι, καλαμπόκι) ή ένα γλυκό και χωρίς να μιλήσει, πήγαινε στη βρύση που ήταν στην αυλή, πλενόταν και χωρίς να σκουπιστεί, άφηνε τους καρπούς ή το γλυκό, και έλεγε: "Όπως τρέχει το νερό στη βρύση, έτσι να τρέχουν τα καλά στο σπίτι". Έπαιρνε "αμίλητο νερό" από τη βρύση και χωρίς μιλιά πάλι γύριζε στο σπίτι και ράντιζε όλους και όλα με νερό λέγοντας "καλή χρονιά". Αργότερα, γυρίζοντας από την εκκλησία, έσπαζαν ένα ρόδι στην είσοδο του σπιτιού για να είναι αμέτρητα τα καλά στο σπίτι όπως αμέτρητα είναι τα σπόρια του ροδιού. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, εκείνος που θα πρωτομπεί στο σπίτι, συνήθως μικρό παιδί, κάνει " ποδαρικό ". Μπαίνει με το δεξί, κάθεται σε [26]
μια μεριά και λέει: "κλου κλου στα ορνίθια σας, καλοχρονιά στα σπίτια σας. Όξω ψύλλοι και κοριοί και στο βουνό οι ποντικοί. Αρνιά κι ερίφια θηλυκά και μοσχάρια αρσενικά". Οι νοικοκυραίοι τον φίλευαν με χρήματα και με "καλούδια". Σ' ένα πιάτο έβαζαν μήλα, πορτοκάλια, κάστανα, φουντούκια, καρύδια, ξερά σύκα, και το τύλιγαν με μια πετσέτα. Με καλούδια πήγαιναν και τα βαφτιστήρια στους νονούς οι οποίοι τους έδιναν τα δώρα τους που ήταν ρούχα και παπούτσια. Οι καινούργιες νύφες, πήγαιναν κι αυτές με καλούδια στους συγγενείς κι αυτοί της έδιναν χρήματα και ύφασμα για φόρεμα. Την Πρωτοχρονιά δεν δανείζουν και δεν δανείζονται, δεν σκουπίζουν, δεν μαλώνουν, δεν κλαίνε, δεν κοιμούνται πολύ και γενικά αποφεύγουν να κάνουν πράματα που δεν θα 'θελαν να κάνουν όλο το χρόνο. Φώτα Την παραμονή των Φώτων ο παπάς περνούσε απ' όλα τα σπίτια του χωριού κι έκανε αγιασμό για να φύγουν οι "καλικατζαραίοι". 'Οταν τέλειωνε ο παπάς τον αγιασμό, έριχναν στάχτη γύρω από το σπίτι. Ανήμερα που αγιάζουν τα νερά, πήγαιναν και πηγαίνουν και σήμερα όλοι στην εκκλησία για να πάρουν αγιασμό. Στο σπίτι, αφού πιουν όλοι από λίγο για να "φωτιστούν", ραντίζουν όλο το σπίτι, την αποθήκη, τα ζώα αλλά και τα κτήματα για να είναι καρπερά. Το Καρναβάλι στον Ορχομενό Το "Καρναβάλι Ορχομενού" χρονολογείται από το 1959! Φορέας δημιουργίας του ήταν ο "Σύλλογος Φιλοπροόδων Ορχομενού". Τη δεκαετία του '60 η φήμη του καρναβαλιού απλώθηκε σε όλη την Ελλάδα! Το 1991, μετά από κάποια χρόνια σιωπής, το καρναβάλι επαναπροσδιορίζεται με την ίδρυση του "Συλλόγου Φίλων Καρνάβαλου". Ο Σύλλογος δραστηριοποιείται και το 1992 ξεκινά, δυναμικά, η νέα και γόνιμη περίοδος του καρναβαλιού του Ορχομενού. Μια περίοδος που κρατά ως το 2001 όπου η φήμη του καρναβαλιού φτάνει και ξεπερνά αυτής της δεκαετίας του ' 60! Το 2009, μια ομάδα νέων κι ανήσυχων Ορχομένιων ιδρύει το "Πολιτιστικό και Παραδοσιακό Σύλλογο Ορχομενού" με κύριο σκοπό να επαναφέρει το καρναβάλι στην πόλη του Ορχομενού και να συνεχίσει επάξια την παράδοσή του! [27]
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καρναβαλιού μας : Οι κατασκευές γίνονται από τους ίδιους τους Ορχομένιους Κυρίαρχο στοιχείο στα άρματα είναι η τοπική και πλούσια μυθολογία μας Σημαντικά στοιχεία είναι η έντονη κοινωνική και πολιτική σάτιρα Το έθιμο της "Καλής φωτιάς" Το εντυπωσιακό κάψιμο του "βασιλιά-καρνάβαλου" Γάμος στον Άγιο Δημήτριο Έθιμο του Αγίου Δημητρίου αποτελεί ο γάμος. Τα έθιμα που γίνονταν όλη τη βδομάδα για το γάμο είναι τα εξής: Δευτέρα: Στο σπίτι της νύφης έπλεναν τα προικιά. Για το πλύσιμο καλούσαν νέες γυναίκες και κοπέλες οι οποίες έφερναν κοτόπουλο ψητό ή τυρόψωμο για φαγητό. Σε κοφίνια μεγάλα έβαζαν τα άσπρα ρούχα από πάνω, τα σκέπαζαν με το σταχτόπανο και έριχναν για λευκαντικό αλισίβα. Μετά έπαιρναν τα προικιά σε σκάφες οι κοπέλες και τα έπλεναν. Ο κόσμος που πέρναγε, έριχνε λεφτά μέσα στις σκάφες και τα μοιράζονταν στο τέλος οι κοπέλες. Τρίτη και Τετάρτη: Άπλωναν και σιδέρωναν τα προικιά. Πέμπτη: Ετοίμαζαν την έκθεση των προικιών, γέμιζαν με βρούλι (άχυρο) 5-7 στρώματα και 25 μαξιλάρια τα οποία αρχικά τα χρησιμοποιούσαν για την έκθεση των προικιών και μετά για να κοιμούνται. Την ίδια μέρα, 2 κοπέλες που ζούσαν οι γονείς τους, ζύμωναν 2 πίτες τις οποίες κεντούσαν (έφτιαχναν διάφορα σχέδια) και τις έριχναν ζάχαρη, με την μια καλούσαν τον κουμπάρο ενώ την άλλη την έδιναν στον παπά μετά το μυστήριο. Την Πέμπτη επίσης με ένα λουλούδι καλούσαν τον κόσμο για να δει τα προικιά. Το βράδυ οι ανύπαντρες κοπέλες έβαφαν 1 νύχι κόκκινο για το καλό. Παρασκευή: Το πρωί ετοίμαζαν ρεβίθια με ρύζι και μπακαλιάρο με κρεμμύδια το σόι της νύφης και το απόγευμα έρχονταν το σόι του γαμπρού για να δει τα προικιά, έριχναν ρύζι και χόρευαν. Μετά όλοι οι συγγενείς έτρωγαν μαζί. Σάββατο: Ετοίμαζαν τα φαγητά για την Κυριακή. Κυριακή: Γινόταν ο γάμος. Όταν πήγαιναν να πάρουν την νύφη για την εκκλησία την κλείδωναν και για να την πάρουν έδιναν χρήματα όπως επίσης έβαζαν λεφτά και στο παπούτσι. Μετά τον γάμο το γλέντι γινόταν [28]
στο σπίτι της νύφης. Πρώτα χόρευε η νύφη, μετά ο γαμπρός και τελευταίος ο κουμπάρος. Ακολουθούσε το σόι του γαμπρού και στο τέλος το σόι της νύφης. Κατά τη διάρκεια του γλεντιού έρχονταν άμαξες και νέα παιδιά από το σόι του γαμπρού, φόρτωναν τα προικιά στα σαμάρια των αλόγων, έβαζαν ωραία στρωσίδια και στα αφτιά μαντίλια άσπρα. Όταν ξεκινούσαν για το σπίτι του γαμπρού μπροστά πήγαιναν τα όργανα, από πίσω τα προικιά, μετά η νύφη με τον γαμπρό και πίσω τα συμπεθερικά. Στο σπίτι η πεθερά ή μια πρωτοστέφανη έδιναν γλυκό του κουταλιού στη νύφη, στον γαμπρό και στον κουμπάρο. Με άσπρο μαντήλι η πεθερά τραβούσε μέσα στο σπίτι το ζευγάρι, πατούσαν με το δεξί πάνω σε σίδερο για να είναι σιδερένιοι και τους τάιζαν αυγά με μέλι. Μετά από 40 ή 22 μέρες η νύφη πήγαινε στην εκκλησία με το νυφικό κοντεμένο. Για τον γάμο υπάρχουν επίσης και πολλά τραγούδια. Πινδάρεια Η έναρξη των καλοκαιρινών πολιτιστικών εκδηλώσεων «Πινδάρεια» που περιλαμβάνουν καθημερινά παραστάσεις με παραδοσιακούς χορούς, θέατρο, τραγούδι και εικαστικά δρώμενα, κυρίως στην κεντρική πλατεία της πόλης των Θηβών και στο υπαίθριο θέατρο Μοσχοποδίου. Η ανάγκη για ψυχαγωγία και χαμόγελο, στην σημερινή εποχή που μας επιφύλαξε πολλές δοκιμασίες σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική για την ψυχολογία μας και τη ζωή μας. Γι αυτό το λόγο ο Δήμος Θηβαίων, ένα ποιοτικό πρόγραμμα πολιτιστικών εκδηλώσεων και σας περιμένει να απολαύσετε τόσο τις εκδηλώσεις όσο και τις γεύσεις του τόπου με χαμόγελο και αισιοδοξία. Έκθεση γελοιογραφίας Θεσμός έχει γίνει πια η έκθεση γελοιογραφίας στο Λαφύστιο Λιβαδειάς με δεκάδες συμμέτοχες από την Ελλάδα και διάφορες χώρες του εξωτερικού. [29]
Δρόμος Θυσίας για την σφαγή του Διστόμου Με τη συμμετοχή εκατοντάδων αθλητών -μικρών και ενηλίκωνπραγματοποιείται στο Μαρτυρικό Δίστομο Βοιωτίας ο (διπλός) «Δρόμο Θυσίας» στη μνήμη των 218 Διστομιτών που σφαγιάστηκαν από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής στις 10 Ιουνίου του 1944. Η πρώτη διαδρομή ενηλίκων ήταν 12 χιλιομέτρων, από τον Καρακόλιθο μέχρι την κεντρική πλατεία του Διστόμου, μπροστά στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Η δεύτερη διαδρομή, μικρών μαθητών των σχολείων του Διστόμου, ήταν περίπου 2 χλμ, από τον λόφο του Μαυσωλείου μέχρι την πλατεία. Η συμμετοχή στον μεγάλο δρόμο είναι ιδιαίτερα μεγάλη. Σε αυτόν παίρνουν μέρος αθλητές μεγάλων αποστάσεων από τους Συλλόγους Δρομέων Υγείας Αθήνας και Πειραιά και από αθλητικούς συλλόγους Νέας Μάκρης, Νέας Σμύρνης, Δυτικής Αττικής, Θήβας κ.ά. αθλητές των Παραολυμπιακών Αγώνων, η ομάδα εθελοντών δρομέωνμαραθωνοδρόμων του Συλλόγου Γονέων Παιδιών με Νεοπλασματική Ασθένεια, η Φλόγα. Οι εκδηλώσεις μνήμης ξεκινούν με πολιτιστικές δραστηριότητες (θεατρικές παραστάσεις, αθλητισμού -μαθητικούς αγώνες) και συνεχίζονται (με χορευτικές δράσεις, νομικές συζητήσεις για τις αποζημιώσεις, μουσικές εκδηλώσεις κ.ά.) μέχρι που θα γίνετε το μνημόσυνο με την πορεία στο Μαυσωλείο. (http://lepantorunners.gr/?p=3963) [30]
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΛΙΒΑΔΕΙΑΣ Όμορφη που ν η Λιβαδειά Αχ, όμορφη πούναι η Λιβαδειά Αχ, αμάν αμάν Ω, μωρέ, που κείται μες το ρέμα (δις) Ωρέ παν τα κορίτσια για νερό Γυρίζουν δακρυσμένα. Αχ, νάξερα πούναι ο ποταμός Αχ, αχ, αχ Ω, μωρέ στη λίμνη της βροχής Ωρέ να πάς να πέσω Να πέσω για πνιγμό. Αμάν, αμάν, αχ μωρέ τρέχουν Ωρέ τρέχουν και τα ρέματα νερό Κι αμάν αμάν Ωρέ τρέχουν και τ αυλάκια Αχ, αχ, αχ Α, μωρέ μαζί θα τα περάσουμε Τα πέτρινα φαρμάκια Αμάν Γ. Μεϊντανάς, Ορχομενός 2013 [31]
Στη Λιβαδειά στη ρεματιά Στη Λιβαδειά στη ρεματιά αντάμωσα μια κοπελιά Ήταν κοπελιά λυγερή στο χέρι κράταγε σταμνί Που πας κοπελιά λυγερή μέσα στο ρέμα μοναχή Πάω στο ρέμα για νερό να βρω και κείνον π αγαπώ. Θ. Λευκαδίτης «Ανθολογία 3.100 Δημοτικών Τραγουδιών απ όλη την Ελλάδα», Τόμος Α, Αθήνα 2002 Σαράντα Παλικάρια από τη Λιβαδειά Σαράντα παλικάρια από τη Λιβαδειά Πάνε για να πατήσουν την Τριπολιτσά. Στο δρόμο όπου πάνε γέροντα απαντούν. -Που πάτε παλικαριά, που πάτε ωρέ παιδιά; -Πάμε για να πατήσουμε τη Ντροπολιτσά. -Έλα μαζί μας γέρο για τη συντροφιά. -Δεν ημπορώ παιδία μου γιατ εγέρασα Τα σημοκουμπουρά μου τα κρέμασα. -Για πάρτε το γυιό μου το μικρότερο Πώχει λαγού ποδάρι και πέρδικας φτερό, Και ξέρει τα λιμέρια της Ντροπολιτσάς. Αν. Τσακόπουλος «Ιστορικά και Λαογραφικά Σημειώματα», Τόμος Α, Αθήνα 1960 [32]