Μακροοικονομική. Το εθνικό προϊόν

Μακροοικονομική Το εθνικό προϊόν

Μακροοικονομική Τα βασικότερα ζητήματα που εξετάζει η μακροοικονομική ανάλυση, είναι η σταθεροποίηση (stability) και η ανάπτυξη (growth) μιας οικονομίας. Αντικείμενό της είναι η οικονομία ως σύνολο, χρησιμοποιώντας συναθροιστικές μεταβλητές όπως: η συνολική κατανάλωση, η συνολική επένδυση, η συνολική παραγωγή της οικονομία, της απασχόληση του εργατικού δυναμικού και της ανεργίας, ο πληθωρισμός, η μακροοικονομική πολιτική, οι οικονομικοί κύκλοι, η ισοτιμία συναλλάγματος, το δημόσιο χρέος, η μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση, η παγκόσμια οικονομία

Ένα από τα πρώτα μεγέθη που εξετάζουμε σε μία οικονομία είναι το συνολικό προϊόν που παράγεται σε αυτή και κατ επέκταση το συνολικό εισόδημα που δημιουργείται. Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη ροή προϊόντος και εισοδήματος μπορούμε να δούμε τη ροή από τα νοικοκυριά προς τις επιχειρήσεις μεταξύ εισοδήματος και δαπάνης με τη χρησιμοποίηση του γνωστού μας υποδείγματος του διαγράμματος κυκλικής ροής σε μία πιο διευρυμένη μορφή. Στη μορφή αυτή εκτός από τα νοικοκυριά και της επιχειρήσεις περιλαμβάνονται το κράτος, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα καθώς και ο υπόλοιπος κόσμος. 3

Το οικονομικό κύκλωμα σε διευρυμένη μορφή 4

Ροές εντός του οικονομικού κυκλώματος Τα νοικοκυριά προσφεύγουν στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών και αγοράζουν αγαθά και υπηρεσίες προσφέροντας χρήματα από το εισόδημά τους. Από την κατανάλωση των αγαθών αυτών προκύπτουν τα έσοδα των επιχειρήσεων. Με τα έσοδα αυτά οι επιχειρήσεις αγοράζουν παραγωγικούς συντελεστές (εργασία, γη, κεφάλαιο) από τα νοικοκυριά δίνοντας χρήματα τα οποία έχουν αποκτήσει από την πώληση των αγαθών και των υπηρεσιών στα νοικοκυριά. Οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούν τους παραγωγικούς συντελεστές για να παραγάγουν αγαθά και υπηρεσίες τα οποία πωλούν στα νοικοκυριά. Από την αγορά παραγωγικών συντελεστών προκύπτει το εισόδημα των νοικοκυριών το οποίο χρησιμοποιούν για να αγοράσουν τα αγαθά και οι υπηρεσίες που παράγουν οι επιχειρήσεις. 5

Ροές εντός του οικονομικού κυκλώματος Ένα μέρος του εισοδήματος των νοικοκυριών δεν δαπανάται αλλά αποταμιεύεται στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και ένα άλλο μέρος εισπράττεται από το κράτος μέσω των φόρων. Επίσης ένα μέρος του εισοδήματος των νοικοκυριών δε δαπανάται για αγορά εγχωρίων προϊόντων αλλά για εισαγόμενα προϊόντα αφού πρώτα ανταλλαχθεί με ξένο συνάλλαγμα. Ομοίως μέρος του εισοδήματος των επιχειρήσεων καταβάλλεται στην κυβέρνηση με τη μορφή φόρων. Οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τα έσοδα από τη φορολογία καθώς και χρήματα που δανείζονται από τις τράπεζες για να χρηματοδοτήσουν την παραγωγή δημοσίων αγαθών και υπηρεσιών καθώς και δημοσίων επενδύσεων. Οι επιχειρήσεις δανείζονται από το εισόδημα που έχουν καταθέσει τη νοικοκυριά στις τράπεζες για να χρηματοδοτήσουν τις επενδύσεις τους οι οποίες αφορούν σε αγορές κεφαλαιουχικών αγαθών και υπηρεσιών. Μέρος των αγαθών και υπηρεσιών πωλείται στο εξωτερικό αφού πρώτα οι ξένοι αγοράσουν το εγχώριο νόμισμα προσφέροντας συνάλλαγμα. Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα επίσης δανείζονται και δανείζουν χρήματα στο εξωτερικό ενώ παράλληλα επιχειρήσεις του εξωτερικού επενδύουν στη χώρα. Οι φόροι (T), η αποταμίευση (S) και οι δαπάνες για εισαγωγές (M) συνιστούν εκροές από την κυκλική ροή. Οι δημόσιες δαπάνες (G), οι επενδύσεις (Ι) και τα έσοδα από τις εξαγωγές (Χ) συνιστούν εκροές 6 από την κυκλική ροή.

Κατανομή προϊόντος Τα νοικοκυριά το εισόδημά τους κατά ένα μέρος το καταναλώνουν (C) και κατά ένα μέρος το αποταμιεύουν (S). Σε μια κλειστή οικονομία χωρίς δημόσιο τομέα το ΑΕΠ θα συνολικό εισόδημα ισούται με: Υ=C+S Δεδομένου ότι η επένδυση (Ι) προέρχεται από της αποταμίευση θα ισχύει η σχέση S=I και Υ=C+S=C+I (στην επένδυση περιλαμβάνονται και τα αποθέματα προϊόντος των επιχειρήσεων, μία αύξηση των αποθεμάτων αντιστοιχεί σε αύξηση της επένδυσης ενώ μία μείωση των αποθεμάτων σε μείωση της επένδυσης. Σε μία οικονομία με ύπαρξη κράτους αυτό αντλεί εισοδήματα μέσω της επιβολής άμεσων φόρων (Τ d ) και έμμεσων φόρων (Τ Ind ) και τα κατανέμει σε κρατικές δαπάνες (G) για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών όπως μισθοί δημοσίων υπαλλήλων, αγορά στρατιωτικού υλικού και σε δημόσιες δαπάνες όπως κατασκευή δρόμων, σχολείων νοσοκομείων κτλ και σε μεταβιβαστικές πληρωμές όπως συντάξεις και επιδόματα, επιχορηγήσεις τόκους κρατικών ομολόγων κτλ. Στο προϊόν της οικονομίας προσθέτουμε και τις κρατικές δαπάνες (οι μεταβιβαστικές πληρωμές (F) δεν προστίθενται διότι δεν ανταποκρίνονται σε προϊόν η υπηρεσία που έχει παραχθεί Υ=C+I+G Σε μία ανοικτή οικονομία η οποία συναλλάσσεται με τον έξω κόσμο πραγματοποιούνται εισαγωγές και εξαγωγές προϊόντων και υπηρεσιών. Συνεπώς στο προϊόν που παράχθηκε στη χώρα πρέπει να προσθέσουμε το προϊόν που έχει εξαχθεί σε άλλες χώρες (Χ) και να αφαιρέσουμε το προϊόν που έχει εισαχθεί από άλλες χώρες (Μ) Υ=C+I+G+X-M 7

Οι εθνικοί λογαριασμοί Ιστορικά, η ανάγκη υποτυπώδους τήρησης εθνικών λογαριασμών προέκυψε κατά τη προβιομηχανική εποχή από τους συχνούς πολέμους. Για την χρησιμοποίηση πόρων στη διεξαγωγή των πολέμων και για τις επανορθώσεις των ζημιών. Οι πρώτες επίσημες στατιστικές εθνικού εισοδήματος, αναπτύχθηκαν παράλληλα με την ανάπτυξη της μακροοικονομίας ως ξεχωριστού κλάδου των οικονομικών τη δεκαετία του 1930, καθώς η Μεγάλη Ύφεση έκανε επιτακτική την ανάγκη κρατικής παρέμβασης για την σταθεροποίηση της οικονομίας. Με αφορμή την ανάγκη ανοικοδόμησης της Ευρώπης μεταπολεμικά με το Σχέδιο Μάρσαλ, τέθηκαν οι βάσεις ανάπτυξης ενός διεθνούς λογιστικού συστήματος τήρησης των εθνικών λογαριασμών. Το πρώτο τυποποιημένο «σύστημα εθνικών λογαριασμών» (System of National Accounts-SNA), δημοσιεύτηκε το 1953 από τα Ηνωμένα Έθνη. Ουσιαστικά, οι «εθνικοί λογαριασμοί» είναι ένα σύνολο αρχών, ορισμών, ταξινομήσεων και λογιστικών κανόνων που συνιστούν μια μεθοδολογία παραγωγής αξιόπιστων και συγκρίσιμων στατιστικών. Έκτοτε, το «σύστημα εθνικών λογαριασμών» (SNA), παρακολουθώντας την εξέλιξη της οικονομίας, αναθεωρείται και επικαιροποιείται. Η πρώτη αναθεώρηση έγινε το 1968, η δεύτερη το 1993 και 1995 και τελευταία φορά το 2008. 8

Το ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Ένα από τα πρώτα μεγέθη που εξετάζουμε στην οικονομίας μιας χώρας είναι το συνολικό εισόδημα που κερδίζουν όλα τα μέλη της κοινωνίας. Ο πιο συνηθισμένος τρόπος μέτρησης του εισοδήματος είναι μέσω της μέτρησης του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (Α.Ε.Π.) Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν: (Gross Domestic Product): Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) είναι η αγοραία αξία όλων των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε μια χώρα στη διάρκεια μιας ορισμένης χρονικής περιόδου. Το ΑΕΠ είναι η αγοραία αξία: Θα μπορούσαμε να μετράμε την παραγωγή κάθε προϊόντος σε βάρος, όγκο, τεμάχια κ.α. Για να μπορέσουμε να συμπεριλάβουμε στο ΑΕΠ διαφορετικά προϊόντα και να τα κάνουμε συγκρίσιμα μεταξύ τους χρησιμοποιούμε την αξία τους σε χρηματικές μονάδες σε τιμές αγοράς. Περιλαμβάνει την μετρήσιμη αξία όλων των προϊόντων και υπηρεσιών. Συμπεριλαμβάνει ότι παράγεται στην οικονομία και πωλείται νόμιμα στις αγορές. Ένα μέρος του ΑΕΠ είναι δύσκολο να υπολογισθεί. Αυτό αφορά κυρίως στη μέτρηση της παράνομης οικονομικής δραστηριότητας (π.χ. εμπόριο ναρκωτικών ή πώληση υπηρεσιών χωρίς απόδειξη) η οποία δε μπορεί να καταγραφεί καθώς και στη μέτρηση της παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών τα οποία δεν συνδέονται με χρηματική δαπάνη (π.χ. όταν καθαρίζουμε και βάφουμε το σπίτι μόνοι μας ή όταν καλλιεργούμε ντομάτες στον κήπο μας). 9

Το ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Περιλαμβάνει μόνο την αξία των τελικών αγαθών: διότι η αξία των ενδιάμεσων αγαθών περιλαμβάνεται στις τιμές των τελικών αγαθών. Π.χ. ένα αυτοκίνητο αποτελείται από πολλά ενδιάμεσα προϊόντα (ελαστικά, κινητήρας, ηλεκτρικά) τα οποία δεν υπολογίζονται ξεχωριστά αφού αποτελούν μέρος της αξίας του αυτοκινήτου. Εάν όμως κάποια ελαστικά πωληθούν σε ένα ιδιώτη τότε αυτά θεωρούνται τελικό αγαθό και θα προσμετρηθούν στην αξία του Εγχώριου Προϊόντος. Περιλαμβάνει αγαθά και υπηρεσίες: Στο ΑΕΠ περιλαμβάνονται υλικά αγαθά (τρόφιμα, ρούχα, αυτοκίνητα) και άυλες υπηρεσίες (κόψιμο μαλλιών, καθαριότητα σπιτιού, επισκέψεις στο γιατρό). Περιλαμβάνει μόνο αγαθά που παρήχθησαν μέσα στη χρονική περίοδο (είναι ροή): Όταν κάποιος πωλεί ένα μεταχειρισμένο αυτοκίνητο σε κάποιον άλλον, η αξία του μεταχειρισμένου αυτοκινήτου δεν συμπεριλαμβάνεται στο ΑΕΠ. Περιλαμβάνει αξία που παράγεται σε ορισμένα χωρικά όρια: Το ΑΕΠ μετρά την αξία παραγωγής μέσα στα γεωγραφικά όρια μιας χώρας. Όταν ένας πολίτης της Αυστραλίας εργάζεται προσωρινά στο Ηνωμένο Βασίλειο, το προϊόν που παράγει είναι μέρος του ΑΕΠ του Ηνωμένου Βασιλείου. Περιλαμβάνει την αξία που παράγεται σε μία δεδομένη χρονική περίοδο: Το ΑΕΠ μετρά την αξία της παραγωγής που πραγματοποιείται στη διάρκεια μιας ορισμένης χρονικής περιόδου. 10 Συνήθως το διάστημα αυτό είναι ένα έτος ή ένα τρίμηνο.

Μέτρηση ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος Υπάρχουν τρεις τρόπου μέτρησης του ΑΕΠ οι οποίοι στην πραγματικότητα είναι τρεις πλευρές της ίδια διαδικασίας. Η μέθοδος της δαπάνης μετρά το ΑΕΠ προσθέτοντας της δαπάνη που γίνεται για την αγορά των προϊόντων. Αθροίζει τη δαπάνη για καταναλωτικά αγαθά, για επενδυτικά αγαθά καθώς και τις δαπάνες του κράτους. Η μέθοδος των αμοιβών των συντελεστών παραγωγής μετρά το ΑΕΠ προσθέτοντας τα εισοδήματα ή τις αμοιβές που πληρώνουν οι επιχειρήσεις στα νοικοκυριά για τους συντελεστές παραγωγής που έχουν προσφέρει (μισθοί, ενοίκια, τόκοι δανεισμού κεφαλαίου κτλ). Η μέθοδος της προστιθέμενης αξίας μετρά το ΑΕΠ υπολογίζοντας την αξία της παραγωγής όπως φτάνει δηλαδή στους αγοραστές είτε είναι καταναλωτές είτε επιχειρήσεις από την ακαθάριστη αξία της παραγωγής των ενδιάμεσων αγαθών που έχουν παραχθεί σε μία περίοδο. Για να αποφύγουμε τον διπλό ή τριπλό υπολογισμό του ιδίου προϊόντος στο ΑΕΠ, πρέπει σε κάθε στάδιο της παραγωγικής διαδικασίας να λαμβάνεται μόνο η αξία η οποία προστίθεται στο αυτό. Η τελική αξία του προϊόντος θα είναι το άθροισμα των προστιθεμένων αξιών. Οι τρεις προσεγγίσεις είναι ισοδύναμες λόγω της θεμελιώδους ταυτότητας των εθνικών λογαριασμών Συνολική δαπάνη= Συνολικό Εισόδημα = Συνολική Παραγωγή 11

Μέθοδος της δαπάνης Για να υπολογίσουμε το ΑΕΠ της οικονομίας από την πλευρά της δαπάνης προσθέτουμε: την καταναλωτική δαπάνη (C) για α) διαρκή προϊόντα, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολλές φορές για τη χρήση για την οποία αγοράστηκαν (πχ βιβλία, έπιπλα και ψυγεία) β) καταναλωτά αγαθά, τα οποία είναι αυτά που μπορεί να χρησιμοποιηθούν μια φορά για τον σκοπό για τον οποίον αγοράστηκαν (πχ τρόφιμα, τα φάρμακα, και βενζίνη) και γ) υπηρεσίες, δηλαδή τα άυλα αγαθά, όπως είναι τα πανεπιστημιακά μαθήματα, η ιατρική περίθαλψη, οι συναυλίες και το κούρεμα. Την επένδυση (I) που περιλαμβάνει τις δαπάνες των επιχειρήσεων για αγορά κεφαλαιουχικών αγαθών, όπως είναι τα μηχανήματα, τα διάφορα είδη εξοπλισμού, τα κτίρια, οι αποθήκες, κ.λπ. Στην επένδυση, επίσης, περιλαμβάνονται τα αποθέματα των επιχειρήσεων που δημιουργούνται στη διάρκεια του έτους. Εάν τα αποθέματα αυξάνονται, η επένδυση είναι θετική και εάν μειώνονται, είναι αρνητική. την δημόσια δαπάνη (G), (πχ δημόσια έργα, εξοπλισμός των ενόπλων δυνάμεων, μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων, κ.λπ) Ορισμένες πληρωμές του κράτους που είναι κρατικά έξοδα δεν υπολογίζονται στον υπολογισμό του ΑΕΠ όπως επιδόματα που παρέχει το κράτος, οι κρατικές υποτροφίες, και άλλες πληρωμές που δεν είναι δαπάνη επί της παραγωγής, θεωρούνται μεταβιβαστικές πληρωμές και δεν προσμετρούνται στο ΑΕΠ. Τη διαφορά μεταξύ του ποσού που καταβάλλεται για τις εισαγωγές (M) αγαθών και υπηρεσιών και εκείνου που εισπράττεται από τις εξαγωγές αγαθών (X) και υπηρεσιών (καθαρές εξαγωγές) NX=X-M. Y = C + I + G + Χ-Μ 12

Μέθοδος της προστιθέμενης αξίας Η μέθοδος της προστιθέμενης αξίας μετρά το ΑΕΠ αφαιρώντας από την ακαθάριστη παραγωγή την αξία όλων των ενδιάμεσων αγαθών. Π.χ. Ένας γεωργός πωλεί σιτάρι αξίας 100 ευρώ σε έναν μυλωνά. Ο μυλωνάς το αλέθει και πωλεί το αλεύρι σε έναν φούρναρη σε τιμή 130 που καλύπτει το κόστος και το κέρδος του. Ο φούρναρης με το αλεύρι αυτό παρασκευάζει ψωμί το οποίο πωλεί σε ένα πρατήριο άρτου σε τιμή 170. Τέλος, ο πρατηριούχος πουλά το ψωμί αυτό στους καταναλωτές σε τιμή 200. Στο παράδειγμα αυτό, η προστιθέμενη αξία του αγρότη είναι 100, του μυλωνά 30, του φούρναρη 40, και του πρατηριούχου 30. Το άθροισμα των προστιθέμενων αξιών είναι 200, όσο η τελική τιμή που πληρώνει ο καταναλωτής για το τελικό προϊόν. Συνεπώς, για τη μέτρηση του ΑΕΠ πρέπει να λάβουμε υπόψη το άθροισμα των προστιθεμένων αξιών ή την αξία του τελικού προϊόντος, αγνοώντας τα ενδιάμεσα προϊόντα (σιτάρι, αλεύρι κ.λπ.). Αν αθροίζαμε το σύνολο της αξίας σε κάθε στάδιο της παραγωγής θα παίρναμε λανθασμένα το αποτέλεσμα 600. Εάν ο γεωργός είχε μεγαλύτερη παραγωγή σιταριού π.χ. αξίας 120 ευρώ, και μπόρεσε να πουλήσει μόνο την ποσότητα που αντιστοιχεί σε 100 ευρώ, η διαφορά των 20 που θα μείνει στον γεωργό πρέπει να υπολογισθεί στο ΑΕΠ. 13

Μέθοδος των αμοιβών των παραγωγικών συντελεστών Για να υπολογίσουμε το ΑΕΠ της οικονομίας από την πλευρά των αμοιβών των παραγωγικών συντελεστών προσθέτουμε: Τις αμοιβές της εργασίας οι οποίες περιλαμβάνουν μισθούς και ημερομίσθια, επιδόματα, αμοιβές σε είδος και εργοδοτικές εισφορές Τους τόκους του κεφαλαίου που τα νοικοκυριά έχουν δανείσει στις επιχειρήσεις μέσα από την αγορά ομολόγων και μετοχών. Τα ενοίκια που λαμβάνουν οι ιδιοκτήτες για την εκμίσθωση γης, καταστημάτων, κατοικιών κτλ. Τα εταιρικά κέρδη (αμοιβή του συντελεστή επιχειρηματικότητα) που λαμβάνουν οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά με τη μορφή κερδών και μερισμάτων αντίστοιχα. Τις αποσβέσεις που είναι η δαπάνη για κεφαλαιουχικά αγαθά τα οποία δεν χρησιμοποιούνται για την αύξηση της παραγωγής αλλά για την αντικατάσταση του φθαρμένου ή απαρχαιωμένου εξοπλισμού. Για να μπορούμε να έχουμε το ΑΕΠ σε τιμές αγοράς πρέπει να προσθέσουμε τους έμμεσους φόρους που πληρώνουν οι καταναλωτές και αυξάνουν τις τιμές και να αφαιρέσουμε τις επιδοτήσεις προς τους παραγωγούς οι οποίες μειώνουν τις τιμές. Υ = W d + Y kd + T ind T s +D W d =Αμοιβές εξαρτημένης εργασίας Y kd =Αμοιβές κεφαλαίου (τόκοι, ενοίκια, κέρδη) T ind =Έμμεσοι φόροι T s = Επιδοτήσεις D =Αποσβέσεις πάγιου κεφαλαίου 14

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011* 2012* 2013* 2014* 2015* 2016* 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 ΑΕΠ Ελλάδας (εκ ) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Σύγκριση με χώρες της ΕΕ Έτος 2007 2016 1 Germany 2.513.230,0 Germany 3.144.050,0 2 United Kingdom 2.245.324,0United Kingdom 2.393.133,5 3 France 1.945.670,0 France 2.228.857,0 4 Italy 1.609.550,8 Italy 1.680.522,8 5 Spain 1.080.807,0 Spain 1.118.522,0 6 Netherlands 613.280,0 Netherlands 702.641,0 7 Sweden 356.434,3 Sweden 465.186,2 8 Belgium 344.712,5 Poland 425.980,2 9 Poland 313.874,0 Belgium 423.048,4 10 Austria 283.978,0 Austria 353.296,9 11 Denmark 233.383,2 Denmark 277.489,1 12 Greece 232.694,6 Ireland 275.567,1 13 Ireland 197.201,7 Finland 215.615,0 14 Finland 186.584,0 Portugal 185.179,5 15 Portugal 175.467,7 Czech Republic 176.564,3 16 Czech Republic 138.302,9 Greece 174.199,3 17 Romania 125.403,4 Romania 169.578,1 18 Hungary 102.169,1 Hungary 113.730,8 19 Slovakia 56.241,6 Slovakia 81.154,0 20 Croatia 43.925,8 Luxembourg 53.004,8 21 Luxembourg 37.178,9 Bulgaria 48.128,6 22 Slovenia 35.152,6 Croatia 46.284,9 23 Bulgaria 32.449,1 Slovenia 40.418,1 24 Lithuania 29.040,7 Lithuania 38.668,3 25 Latvia 22.679,3 Latvia 24.926,7 26 Cyprus 17.591,0 Estonia 21.098,3 27 Estonia 16.246,4 Cyprus 18.122,5 28 Malta 5.757,5 Malta 9.943,1 Το ΑΕΠ της Ελλάδας μειώθηκε σημαντικά τα τελευταία χρόνια 0 15

Διάρθρωση ΑΕΠ σε επιλεγμένες χώρες της Ευρώπης το 2016 C I G NX European Union (28 countries) 54% 20% 22% 3% Euro area (19 countries) 53% 20% 22% 4% Belgium 50% 24% 25% 1% Bulgaria 60% 19% 16% 4% Czech Republic 46% 26% 20% 7% Denmark 46% 21% 27% 6% Germany 51% 19% 21% 8% Estonia 50% 24% 22% 4% Ireland 32% 33% 13% 22% Greece 67% 11% 23% -1% Spain 57% 20% 20% 3% France 53% 23% 26% -2% Croatia 56% 20% 21% 3% Italy 60% 17% 19% 3% Cyprus 68% 16% 16% -1% Latvia 60% 20% 19% 1% Lithuania 64% 17% 17% 1% Luxembourg 29% 18% 18% 35% Hungary 48% 20% 22% 10% Malta 47% 23% 18% 11% Netherlands 43% 20% 26% 11% Austria 50% 24% 22% 3% Poland 58% 20% 19% 4% Portugal 63% 16% 20% 1% Romania 61% 25% 15% -1% Slovenia 53% 19% 20% 9% Slovakia 54% 23% 20% 4% Finland 53% 22% 27% -1% Sweden 43% 25% 28% 5% United Kingdom 63% 17% 22% -2% Iceland 47% 21% 25% 7% Norway 43% 29% 27% 1% Switzerland 52% 23% 14% 11% Serbia 71% 19% 17% -7% Το ΑΕΠ της Ελλάδας χαρακτηρίζεται από: α) Ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο παραγωγής καταναλωτικών αγαθών β) Ιδιαίτερα χαμηλό επίπεδο παραγωγής κεφαλαιουχικών αγαθών γ) Παραδοσιακά ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο. Οι πιο ανεπτυγμένες χώρες χαρακτηρίζονται: α) από υψηλό επίπεδο παραγωγής επενδυτικών αγαθών β) Πλεονασματικά εμπορικά ισοζύγια. 16

Κατά κεφαλή ΑΕΠ Το ΑΕΠ είναι ένας καλό μέγεθος για να μετρήσουμε πόσο μεγάλη είναι μία οικονομία (δείκτης μεγέθους). Δε μας δείχνει όμως πόσο πλούσια είναι μία οικονομία (δείκτης ευημερίας). Την ευημερία μίας οικονομίας μας το δίνει το κατά κεφαλήν ΑΕΠ το οποίο δείχνει το προϊόν που αντιστοιχεί σε κάθε κάτοικο της χώρας. Κ.κ ΑΕΠ= ΑΕΠ Πληθυσμός της χώρας Στην πραγματικότητα και το κκ ΑΕΠ παρουσιάζει προβλήματα στη μέτρηση της ευημερίας. Υπάρχουν πιο ποιοτικοί δείκτες που μετρούν τη διανομή του εισοδήματος στα μέλη της κοινωνίας, την πρόσβαση σε δημόσια αγαθά, το επίπεδο διαβίωσης κτλ.

Άλλα μέτρα υπολογισμού του εισοδήματος Καθαρό εγχώριο προϊόν Είναι το εγχώριο προϊόν των κατοίκων μιας χώρας μετά την αφαίρεση των ζημιών από την απόσβεση. Η απόσβεση είναι η φθορά από το χρόνο και τη χρήση του αποθέματος της οικονομίας σε εξοπλισμό και κτίρια, όπως για παράδειγμα τα φορτηγά που σκουριάζουν και οι υπολογιστές που παλιώνουν. ΚΕΠ = ΑΕΠ Αποσβέσεις Ακαθάριστο εθνικό προϊόν Είναι το συνολικό εισόδημα των μόνιμων κατοίκων (υπηκόων) μιας χώρας. Διαφέρει από το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν καθότι περιλαμβάνει το εισόδημα των πολιτών της χώρας το οποίο απέκτησαν στο εξωτερικό και αποκλείει το εισόδημα των αλλοδαπών που απέκτησαν σ' αυτήν τη χώρα. ΑΕθΠ = ΑΕΠ+ Εισοδήματα συντελεστών που εισπράττονται από το εξωτερικό Εισοδήματα συντελεστών που πληρώνονται στο εξωτερικό Καθαρό εθνικό προϊόν Είναι το συνολικό εισόδημα των κατοίκων μιας χώρας μετά την αφαίρεση των ζημιών από την απόσβεση. Η απόσβεση είναι η φθορά από το χρόνο και τη χρήση του αποθέματος της οικονομίας σε εξοπλισμό και κτίρια, όπως για παράδειγμα τα φορτηγά που σκουριάζουν και οι υπολογιστές που παλιώνουν. ΚΕθΠ = ΑΕθΠ Αποσβέσεις

Εθνικό εισόδημα Άλλα μέτρα υπολογισμού του εισοδήματος Είναι το συνολικό εισόδημα που αποκτούν οι μόνιμοι κάτοικοι μιας χώρας από την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Η διαφορά του από το Καθαρό εθνικό προϊόν είναι το ότι δεν περιλαμβάνει έμμεσους φόρους (όπως ΦΠΑ) και περιλαμβάνει τις επιδοτήσεις. Ακαθάριστο εθνικό εισόδημα = ακαθάριστο εθνικό προϊόν έμμεσοι φόροι+ επιδοτήσεις και Εθνικό εισόδημα = καθαρό εθνικό προϊόν έμμεσοι φόροι+ επιδοτήσεις Ατομικό (προσωπικό) εισόδημα Είναι το εισόδημα που κερδίζουν τα νοικοκυριά και οι μη μετοχικές επιχειρήσεις. Αντίθετα από το εθνικό εισόδημα, δεν περιλαμβάνει τα αδιανέμητα κέρδη, εταιρικούς φόρους εισοδήματος και εισφορές για κοινωνική ασφάλιση. Περιλαμβάνει εισοδήματα των νοικοκυριών από τόκους από τα μερίδιά τους στο δημόσιο χρέος και εισοδήματα που εισπράττουν από δημόσιες κοινωνικές δαπάνες. Προσωπικό Εισόδημα = Εθνικό Εισόδημα Ασφαλιστικές Εισφορές Αδιανέμητα Κέρδη + Μεταβιβαστικές Πληρωμές

Άλλα μέτρα υπολογισμού του εισοδήματος Διαθέσιμο ατομικό εισόδημα Είναι το εισόδημα των νοικοκυριών και των μη μετοχικών επιχειρήσεων το οποίο μένει αφού ικανοποιηθούν όλες οι υποχρεώσεις τους προς το κράτος. Ισούται με το ατομικό εισόδημα μείον τους άμεσους φόρους και κάποιες μη φορολογικές πληρωμές (όπως κλήσεις για παράνομη στάθμευση). Δυνητικό ΑΕΠ Διαθέσιμο Εισόδημα = Προσωπικό Εισόδημα φόροι εισοδήματος Με δεδομένη την τεχνολογία της παραγωγής, υπάρχει ένα μέγιστο μέγεθος του ΑΕΠ που μπορεί να παραχθεί με τους υπάρχοντες παραγωγικούς συντελεστές. Το μέγιστο ύψος του ΑΕΠ επιτυγχάνεται όταν όλοι οι συντελεστές είναι πλήρως απασχολημένοι. Αυτό ισχύει κυρίως για το εργατικό δυναμικό. Για τον λόγο αυτό, το δυνητικό ΑΕΠ ή το δυνητικό εισόδημα είναι εκείνο που δύναται να παραχθεί όταν το εργατικό δυναμικό είναι πλήρως απασχολημένο. Βέβαια, σχεδόν ποτέ το εργατικό δυναμικό δεν είναι απασχολημένο κατά 100%, δηλαδή το ποσοστό ανεργίας ποτέ δεν είναι 0%. Πραγματοποιούμενο ΑΕΠ (Actual Output): Είναι αυτό που (τελικά) παράγει μια οικονομία, ασχέτως με το αν βρίσκεται στο επίπεδο της πλήρους απασχόλησης ή όχι. Παραγωγικό Κενό (Output Gap): Είναι η διαφορά μεταξύ του Δυνητικού Προϊόντος και του Πραγματοποιούμενου Προϊόντος.

21

Ονομαστικό και πραγματικό ΑΕΠ Αν θελήσουμε να συγκρίνουμε το ΑΕΠ ενός έτους με αυτού του πριν πέντε έτη για να δούμε πόσο έχει αυξηθεί η συνολική παραγωγή στην οικονομία τότε αντιμετωπίζουμε το εξής πρόβλημα. Από το ένα έτος στο άλλο δεν έχει αλλάξει μόνο η συνολική παραγωγή αλλά και οι τιμές των προϊόντων. Συνεπώς πρέπει να βρούμε ένα τρόπο για αφαιρέσουμε την επίδραση της μεταβολής των τιμών (να αποπληθωρίσουμε) στην αξία του προϊόντος υπολογίζοντας το πραγματικό ΑΕΠ σε σταθερές τιμές. Το ονομαστικό ΑΕΠ μετρά την αξία της παραγωγής σε τρέχουσες τιμές. Το πραγματικό ΑΕΠ μετρά την αξία της παραγωγής σε σταθερές τιμές. Για παράδειγμα αν το ονομαστικό ΑΕΠ του 2015 είναι P 2015 Y 2015 και το ονομαστικό ΑΕΠ του 2010 είναι P 2010 Y 2010 τότε το πραγματικό ΑΕΠ του 2015 με έτος βάσης το 2010 είναι Y 2015 P 2010. Ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ είναι ο λόγος του ονομαστικού προς το πραγματικό ΑΕΠ και είναι ένας δείκτης του οποίου η μεταβολή δείχνει το ποσοστό αύξησης των τιμών όλων των αγαθών από τη μία περίοδο στην άλλη Ονομαστικό ΑΕΠ Αποπληθωριστής ΑΕΠ = Πραγματικό ΑΕΠ Πληθωρισμός είναι η τάση αύξησης του γενικού επιπέδου των τιμών στην οικονομία, και προσδιορίζεται από την εξέλιξη του δείκτη τιμών των αγαθών και των υπηρεσιών (Δείκτης τιμών καταναλωτή) π τ+1 = ΔP t+1 P t = P t+1 P t P t 22

Είδη πληθωρισμού Πληθωρισμός ζήτησης: εμφανίζεται σε περιόδους έντονης οικονομικής δραστηριότητας και δημιουργείται επειδή η αύξηση της συνολικής ζήτησης υπερβαίνει το επίπεδο του προϊόντος της οικονομίας που μπορεί να παραχθεί με πλήρη απασχόληση των διαθέσιμων πόρων. Η προσφορά αδυνατεί να προσαρμοστεί αμέσως στην αυξημένη ζήτηση με συνέπεια την αύξηση των τιμών έως ότου εξισωθεί η συνολική ζήτηση με την προσφορά σε χρηματικούς όρους. Πληθωρισμός κόστους: δημιουργείται από την αύξηση των στοιχείων κόστους (η τιμή υπερβαίνει το οριακό κόστος) των προϊόντων, είτε από την επιχείρηση (ολιγοπωλιακές, κέρδη, κακή οργάνωση), είτε από τους εργαζόμενους (εργατικά σωματεία, μισθοί, χαμηλή παραγωγικότητα), είτε από το κράτος (φόρος κερδών, εισφορές κοινωνικής ασφάλισης, έμμεσοι φόροι). Διαρθρωτικός πληθωρισμός: προκαλείται από την αδυναμία της προσφοράς να προσαρμοστεί στις ανάγκες της ζήτησης σε ορισμένους παραγωγικούς κλάδους μιας οικονομίας. Οι αυξήσεις αυτές μεταδίδονται σε κάποιους άλλους κλάδους και αρχίζει μια διαδικασία αύξηση τιμών γενική η οποία χαρακτηρίζεται ως διαρθρωτικός πληθωρισμός. Εισαγόμενος πληθωρισμός: δημιουργείται από την αύξηση των τιμών των πρώτων υλών ή αύξησης της ζήτησης των εγχώριων προϊόντων και υπηρεσιών από το εξωτερικό. 23