ΑΝΤΑΡΤΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ (1915-1922) Ήταν ένοπλα σώματα που δημιουργήθηκαν εξ' αρχής σαν αναγκαία λύση αυτοάμυνας των Ποντίων απο τις καταπιέσεις των Τούρκων, και αργότερα ως αυτοσκοπός για τη δημιουργία της ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Πόντου. Για να αποφύγουν τη στράτευση τους οι Πόντιοι στα αμελέ ταμπουρού επειδή γνώριζαν τις άθλιες συνθήκες που επικρατούσαν σ' αυτά, και πως σκοπός των Τούρκων ήταν η εξόντωση του Ποντιακού και Αρμενικού στοιχείου, εγκατέλειπαν τα σπίτια τους και κατέφευγαν στα βουνά και στα δάση. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκαν οι πρώτοι πυρήνες των αντάρτικων ποντιακών σωμάτων. Μεγάλη ώθηση στην ενίσχυση των ομάδων αυτών έδωσε η τουρκική κυβέρνηση δια του τότε 1 / 7
υπουργού εσωτερικών Ταλαάτ πασά (1874-1921), όταν εξέδωσε διάταγμα δια του οποίου έπρεπε όλοι οι Πόντιοι να παραδώσουν κάθε είδους οπλισμό που βρισκόταν στην κατοχή τους. Τα αποσπάσματα της χωροφυλακής βιαιοπραγούσαν, βασάνιζαν, ατίμαζαν και δεν δίσταζαν να σκοτώσουν όποτε δεν έβρισκαν οπλισμό στα χέρια των Ποντίων. Υπό αυτές τις συνθήκες πολλοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να ανέβουν στα βουνά, στη συνέχεια μάλιστα να επανδρώσουν τα αντάρτικα σώματα. Σε αυτήν την κατεύθυνση κινήθηκε και όλη η καταπίεση που επικρατούσε από πλευράς των ντερέ-μπέηδων κατά των Ποντίων που τους ανάγκαζε να πάρουν τα βουνά για να σώσουν της ζωή τους και να ζήσουν ελεύθεροι. Τα Ποντιακά αντάρτικα σώματα αναπτύχθηκαν κυρίως στον δυτικό Πόντο, στην Πάφρα, στην Αμισό, και στην Τοκάτη. Στον ανατολικό Πόντο δρούσε το αντάρτικο της Σάντας με κορυφαίο αρχηγό, τον ξακουστό Ευκλείδη Κουρτίδη. Σκοπός κάθε αντάρτικης ομάδας ήταν η προστασία των χριστιανών της περιοχής τους από κάθε αυθαιρεσία των Τούρκων. Ο Γερμανός Καραβαγγέλης, μητροπολίτης Αμισού τότε, ανεβάζει τον αριθμό των Ποντίων ανταρτών στις 20 000. Πολλές φορές συγκρούστηκαν με τακτικές ομάδες του τουρκικού στρατού σε τακτικό πεδίο και μάλιστα με επιτυχία, σε πολύωρες και πολύνεκρες μάχες. Κράτησαν την αντίσταση ως την ανταλλαγή και έσωσαν από βέβαιη σφαγή χιλιάδες γυναικόπαιδα και άμαχους, ματαιώνοντας τα τουρκικά σχέδια για την εξόντωση των ελληνικών πληθυσμών. Την ανώτατη εξουσία την είχε ο οπλαρχηγός (τσετέμπασης). 2 / 7
Πολλές φορές ο οπλαρχηγός είχε έναν ή και δύο υπαρχηγούς. Όλοι οι οπλαρχηγοί είχαν γρήγορους συνδέσμους μεταξύ τους και στις δύσκολες ώρες συγκέντρωναν τις δυνάμεις τους χτυπώντας το εχθρό κατά μέτωπο και από τα πλάγια. Σε μερικές περιπτώσεις συγκροτούσαν Γενικό Αρχηγείο που είχε το γενικό πρόσταγμα για ολόκληρη την επιχείρηση. Πολύ συχνά ίσχυε ο θεσμός των συμβουλίων των αρχηγών, για τη λήψη σπουδαίων αποφάσεων, όπως λ.χ. την άμυνα ή τη φυγή σε πιο ασφαλή καταφύγια, τη λήψη μέτρων για αντίποινα κ.ά. Οι προμήθειες τους στην αρχή προέρχονταν από αρπαγές των τουρκικών περιουσιών, αργότερα από φορολογίες στις περιοχές επιρροής τους. Εκτός των υποζυγίων χρησιμοποιούσαν το σώμα των μεταφορέων που ήταν άοπλοι αντάρτες που κουβαλούσαν τρόφιμα και πυρομαχικά, οι λεγόμενοι σελεκτσήδες από το τουρκικό σελέκ που σημαίνει φορτίο, δέμα. Η γλώσσα ομιλίας των ανταρτών ήταν η ποντιακή διάλεκτος. Η στρατιωτική ορολογία που χρησιμοποιούσαν ήταν στην τουρκική γλώσσα, έτσι έχουμε τα αξιώματα των Ποντίων ανταρτών ως εξής: Βασίλ' αγάς, Ιστύλ' αγάς, (Στέλιος Κοσμίδης) Κοτζά Αναστάς (Αναστάσιος Παπαδόπουλος) κ.ά 3 / 7
4 / 7
Βασίλ' Πολύ Μάνες, τούρκοι Παράδειγμα κλείστηκαν (αγροφύλακες) κορίτσια. ελευθερία, έχουν βοήθεια Μόνοι στόχευε Συμπαραστάτες εκκλησία, Μεγάλη αντικεμαλικών), Ο τους Και ασφάλεια Ποντιακά Πόντου μεγάλη τους Ιστύλ' αδελφές - εφάρμοζαν ήταν πρώτα Βασίλειος βοήθεια κλήρος για δημιούργησαν σε και γυναικείου Χριστού αντάρτικα είναι η Αγάς σχολείο συμβολή οι στην που στους και άλλου διαφύλαξη οποίοι η τον - σύζυγοι συμβολή Τσαουσίδης πολλές άμυνα λαός, απελευθέρωση Στέλιος την Έλληνες και ηρωισμού θεσμό σώματα λαού παραβίασαν οποία στα στην και η των φορές της υποστήριξη ούτε σκληροτράχηλα των Κοσμίδης όλα αργότερα επικαλούνταν. Πόντιους αγωνίστηκαν τιμής, κυριολεξία, ανταρτών αποτελεί Ποντίων - αντιποίνων. αυτής βοήθησαν Χάβζα μοναστήρια. με νύχτα πάτριου ορισμένων αντάρτες στην γυναικών σύνθημα εκείνο πλήρωσαν τσάκισαν και μητροπολιτικής υπέρ βουνά την εμφάνιση εδάφους. παραστάθηκαν των πόρτα βωμών στους υπήρξαν τουρκικών πολύ αρχαίο 300 Πόντου, ξύλο αγώνες και γυναικόπαιδων ακριβό οι θέματος Ελλάδας, σχολείου «ή εστιών δέκα ελληνικοί πληθυσμών, ταν με την για τίμημα κίνδυνο τσανταρμάδες ή εποποιία με την της επί για παρα πάθος πληθυσμοί μιας ελευθερία. ανεξαρτησίας της τας», να της (των μόνο βιάσουν Σάντας και τους, για ζωής χωρίς οι την, που τους. Πίτσ' Συμπαράσταση (ερυθροκέφαλων) τρόφιμα Κατά βοηθώντας Τα ήρωες Ίδιοι προτομές, των Κιουτσούκ στρατεύματα ο με αντάρτες Χακκή αυτούς και Ποντιακού των έργα πολύτιμες Ισμαήλ στην Αλή Σανταίων της κεμαλική οι τέχνης, των Χατζόγλου ψυχή και αντάρτες Σάντας Εφέντης ήρωες αντάρτικου ανταρτών των πληροφορίες. και αγάλματα, κυβέρνηση και Κιρκασίων, με εναντίον της του που καταδίκαζε αξιωματικός ελεύθερο επανάστασης Πόντου (που πολέμησε αποτελούσαν που υλικά, θεωρούσε που πνεύμα. βρήκαν τιμήθηκαν κάθε άσπονδου της τροφοδοτούσαν πολιτικά με του άτακτο χωροφυλακής συμμορία), απλοί 39 1821, και εχθρού από και παλικάρια και τιμούνται και στρατιωτικά. οι τα παρείσακτο οποίοι άλλοτε των χωριά στράφηκε που αντάρτικα Σανταίων, του ζώντας έγιναν κράτησε των αγράμματοι (τούρκους), η Κιζιλμπάσηδων Σοβιετική αδριάντες, μέσα σώματα Χατζή την στη τάξη άνθρωποι, μαζί Σαρόγλου, με Σάντα. Ρωσία μνήμη και μεη τα που Τι έγινε απογόνων όμως τους. αυτές τις αδούλωτες ψυχές των Ποντίων ανταρτών; να Αγωνίστηκαν Χριστού Λείπουν ποτέ Ζούν όμως την από την ρίζα στη πίστη τις μέχρις τους, μνήμη σελίδες την τελευταίας και αγία καταβολή στη και επίσημης συνείδηση για αναπνοής τους. της ιστορίας πατρίδος του και Ποντιακού έδωσαν και της οι ελευθερία. νέες λαού. αίμα γενιές και Ποντίων ζωή τους ίσως για δεν του μάθουν 5 / 7
Κοτσάναστας Ευκλείδης Παρακάτω Αναστάσιος Γιώργη Θεόφιλος Μιχαήλ Παύλος Μελέτιος Κουρτίδης αναφέρω Παπαδόπουλος - Αναστάσιος Σύζυγος του Έλληνες Κοτζάναστα Παπαδόπουλος Καπετάν Παντέλ' Κουρτσόγλου Τσαουσίδης Κωνσταντίνος Αναστάσης Παϊραχταρίδης Κουλετσενίδης (Παντελής(Καρακότας) Αναστασιάδης) (Φιλός (Γκοτζά Αγάς) Πόντιους Αναστάς) οπλαρχηγούς και καπεταναίους : Κοτζά Στέλιος Απατζόγλου Παπούλ Γεώργιος Σάββας Δημήτριος Παρασκευάς Ιωάννης Ασλανίδης Τσακήρ Γκιόλ Αναστάσης Α. Αγάς Κοσμίδης Παυλόπουλος Σαββίδης Μεγαλομύστακας Κεμερίδης Χατζή Μερτιόγλου (Στυλ' Χρήστος Αγάς) Δελησωκράτης Βασ. Μαυροκύσλας Ι. Παπαδόπουλος Γαλλιόν Καρυπίδης Δελκογλανίδης (Κοτζά Μπουγιούκ) Θεόδωρος Γεώργιος Ευκλείδης Δημ. Δαμιανός Πολίτας Τσιρίπ Τσομπάνον Τσακίρης Κουρτίδης Τσερκέζης Δεληλάζαρος 6 / 7
Αντών Βασίλ Σαρήγιαννες Αιμίλιος Δημήτρης Ανέστης Θεόδωρος Οι Χαρίτογλους Η Βασίλης Ουστάς Αγάς Αναστασία Ιορδάνης Καπετάν τρείς αδελφοί Καδήογλου Χαράλαμπος Μπαρμπαζαχαρίας Στυλιανός οικογένεια Ανθόπουλος Χαραλαμπίδης Νικολού Αναστασιάδης (Κισά-Μπατζάκ) (σύζυγος Συγκύρογλου Δεληγιαννίδης Μωυσής, του (Βασίλ Βασίλ Γεώργιος Αγάς) Αγά, αρματωμένη και Κωνσταντίνος και άριστη Αράπογλου Μάζαλη Αλέκος Αντίκ Αντύπα Γιώργη Αχτακιλή Καρά Αβραάμ Αναστάς Ιστύ σκοπεύτρια) Σιδηρόπουλος Ταστσόγλου Στράτος Ναούμ Φιλός Γιώργκι Αναστάσης Σάββας Δόκτωρ Στάθης Ιωάννης Σαρχοσούν Τσοραχλή Καμουλή Τσατάλμπασης Γιώργης Τοπάλ-Εσκιέ Απανόζ Δεκλή Σάββας Ιπποκράτης Γεώργιος Κώστα Αντών πολεμίστρια (Ο Πασάς, Αγάς Κεχαγιάς Καλπάκης Σιδέογλου με την Λογαγλή Ευάγγελος Χαράλαμπος Τριαντάφυλλος Γερονόσογλους Οι Γιώργος Αντών Τσιλιγκτάρηδες Κουρτάντ Καλαϊδόπουλος Ιωαννίδης Αμοιράς Κοντοβραχιονίδης Βελεβές ονομάζεται (Ελβάν αχώριστη (Κούρτος) Μπέης) Κολοκοτρώνης (Χαρδή σύζυγο Μπέης) του αντάρτισσα του Πόντου) Πελαγία την γενναία Καπετάν Ιακώβ 7 / 7