Δεκέμβριος 2017 ΕΡΕΥΝΑ ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΔΑΠΑΝΕΣ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ

Δεκέμβριος 2017 ΕΡΕΥΝΑ ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΔΑΠΑΝΕΣ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από την marc A.E. - Αριθμός Μητρώου Ε.Σ.Ρ.: 1 (ΕΝΑ), ΜΕΓΕΘΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ 1.006 νοικοκυριά αντιπροσωπευτικής επιλογής. ΧΡΟΝΙΚΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ 15-21 Νοεμβρίου 2017 ΠΕΡΙΟΧΗ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ Πανελλαδική κάλυψη. Πολυσταδιακή τυχαία δειγματοληψία με χρήση quota. Τηλεφωνικές συνεντεύξεις βάσει ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου. 21 ερευνητές & 3 επόπτες Η marc A.E. Είναι μέλος του ΣΕΔΕΑ, της ESOMAR, της WAPOR και τηρεί τον κανονισμό του Π.Ε.Σ.Σ. και τους διεθνείς κώδικες δεοντολογίας για την διεξαγωγή και δημοσιοποίηση ερευνών κοινής γνώμης. 2

Σύνθεση Δείγματος

ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ Περιφέρεια Αττική 35,3 Μακεδονία Θράκη 24,1 Ήπειρος, Θεσσαλία και Στερεά Ελλάδα 15,5 Δυτική Ελλάδα, Πελοπόννησος και Νησιά Ιονίου 14,0 Κρήτη και Νησιά Αιγαίου 11,1 4

Από πόσα άτομα αποτελείται το νοικοκυριό σας; (συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού σας) 1 8,4 2 33,7 3 22,5 Δεκ. 2014 Δεκ. 2015 Δεκ. 2016 1 10,3 9 8,9 4 25,2 2 27,4 33,3 30,7 3 22,8 22 25,7 4 28,1 25,7 26,0 5 άτομα και άνω 11,3 10 8,7 5 άτομα και άνω 10,2 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 45,0 50,0 5

Πόσα από αυτά τα άτομα εργάζονται; Κανένα 40,0 1 32,5 2 22,7 Δεκέμβριος 2013 2014 2015 2016 Κανένα 39 40,5 39,6 38,5 1 34,1 31,2 34,0 32,2 2 22,4 23,8 22,3 24,9 3 άτομα και άνω 4,8 3 άτομα και άνω 4,6 4,5 4,1 4,4 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 6

Το συνολικό οικογενειακό ετήσιο εισόδημά σας για το 2017 θα είναι: Μέχρι 10.000 34,2 10.001-18.000 37,5 18.001-25.000 14,9 25.001-30.000 4,3 Δεκέμβριος 2013 2014 2015 2016 Μέχρι 10.000 28,1 34,4 36,3 37,1 10.001-18.000 36,3 34,3 36,1 35,6 30.001-40.000 Άνω των 40.000 2,5 1,7 18.001-25.000 17,4 16,9 12,9 12,8 25.001-30.000 7,9 7 5,8 5,4 30.001-40.000 4 3 3,3 2,3 Άνω των 40.000 2,2 1,9 0,9 1,3 ΔΑ 5,0 ΔΑ 4,1 2,5 4,7 5,5 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 45,0 7

Αποτελέσματα Έρευνας

Εισόδημα Νοικοκυριών 9

Το εισόδημά σας το 2017 σε σχέση με την περσινή χρονιά το 2016: αυξήθηκε 2,0 μειώθηκε 62,4 παρέμεινε το ίδιο 35,6 ΔΑ 0,0 Δεκέμβριος 2013 2014 2015 2016 αυξήθηκε 1,4 3,1 2,0 2,4 παρέμεινε το ίδιο 16,2 22,4 19,7 22,2 μειώθηκε 82,4 74,3 77,9 75,3 ΔΑ - - - 0,1 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 Το 62,4% των νοικοκυριών παρουσίασε μείωση των εισοδημάτων το 2017 σε σχέση με το 2016, αλλά και ένα αυξανόμενο ποσοστό (35,6% έναντι 22,2% στην έρευνα 2016) δηλώνει σταθεροποίηση της εισοδηματικής του κατάστασης. 10

Το εισόδημά σας το 2017 σε σχέση με την περσινή χρονιά το 2016: - Ανά κατηγορία πληθυσμού - Μέλη νοικοκυριού Άτομα που εργάζονται στο νοικοκυριό Άνεργοι στο νοικοκυριό 1 άτομο 2 άτομα 3 άτομα 4 άτομα 5 άτομα και άνω Κανένα Ένα Περισσότερο από ενα Ναι 'Οχι αυξήθηκε 1,6 1,2 3,2 2,4 1,4 0,7 2,3 3,5 1,3 2,3 μειώθηκε 60,4 63,5 59,4 63,5 64,5 67,0 64,2 53,6 70,6 58,9 παρέμεινε το ίδιο 38,0 35,3 37,4 34,1 34,1 32,3 33,5 42,9 28,1 38,8 ΔΑ 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Μέχρι 10.000 Οικογενειακό ετήσιο εισόδημά 2017 10.001-18.000 18.001-25.000 25.001-30.000 Άνω των 30.000 Αττική Μακεδονία - Θράκη ΠΕΡΙΟΧΗ Ήπειρος, Θεσσαλία & Στερ. Ελλάδα Δυτ. Ελλάδα, Πελοπ/σος, Νησιά Ιονίου Κρήτη & νησιά Αιγαίου αυξήθηκε 1,7 0,7 2,0 1,7 14,1 2,5 1,1 1,5 3,1 2,4 μειώθηκε 70,5 62,7 56,5 54,5 36,6 61,0 63,5 60,1 64,9 63,0 παρέμεινε το ίδιο 27,8 36,6 41,5 43,8 49,3 36,5 35,4 38,4 32,0 34,6 ΔΑ 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Σαφέστατη η τάση διεύρυνσης της ανισότητας υπέρ των ανώτερων εισοδηματικών κλιμακίων (στην κατηγορία άνω των 30,000 παρουσιάζεται αύξηση στο 14,1% του πληθυσμού). Ιδιαίτερα ευάλωτα είναι τα νοικοκυριά που έχουν ένα άνεργο στο νοικοκυριό. 11

Θεωρείτε πως το 2018, η οικονομική κατάσταση του νοικοκυριού σας είναι πιο πιθανό: Δεκέμβριος 2015 2016 Δ Α 3,6% να παραμείνει ίδια 27,9% Να παραμείνει ίδια 18,9 18,4 Να βελτιωθεί 5,1 5,1 Να χειροτερέψει 69,5 73,5 ΔΑ 6,5 3,0 να βελτιωθεί 5,0% να χειροτερέψει 63,6% Οι προσδοκίες των νοικοκυριών για το νέο έτος παραμένουν αρνητικές, καθώς το 63.6% για το 2017-73,5% για το 2016- αναμένει επιδείνωση της οικονομικής του κατάστασης (το 27,9% εκτιμά ότι θα παραμείνει σταθερή, ενώ μόνο το 5,0% αναμένει βελτίωση των οικονομικών του δυνατοτήτων). 12

Με το οικογενειακό εισόδημα που έχετε σήμερα, σε ποια κατηγορία οικογενειών θα λέγατε ότι ανήκετε; Σε αυτές που ζουν άνετα και μπορούν να αποταμιεύουν 3,1 τα καταφέρνουν χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους 21,2 χρειάζεται να κάνουν περικοπές για να καλύψουν τα αναγκαία 61,1 δεν φτάνουν ούτε για τα αναγκαία και χρειάζονται επιπλέον χρήματα για να καλύψουν τις απολύτως βασικές τους ανάγκες 14,6 ΔΑ 0,0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 Δεκ. 2015 Δεκ. 2016 Ζουν άνετα και μπορούν να αποταμιεύουν 1,3 1,5 Τα καταφέρνουν χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες να καλύψουν τις υποχρεώσεις του Χρειάζεται να κάνουν περικοπές για να καλύψουν τα αναγκαία Δεν φτάνουν ούτε για τα αναγκαία και χρειάζονται επιπλέον χρήματα για να καλύψουν τις απολύτως βασικές τους ανάγκες 19,1 16,9 64,1 65,3 15,2 16,0 ΔΑ - 0,3 13

Τι ποσοστό του εισοδήματος καταφέρνετε να αποταμιεύσετε; -οσοι απάντησαν ότι ζουν άνετα ή καταφέρνουν χωρίς δυσκολία να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους- Δεν καταφέρνω να αποταμιεύσω 93,5 έως 10% 4,3 11-20% Άνω του 20% ΔΑ 1,6 0,8 0,8 Δεκέμβριος 2016 Δεν καταφέρνω να αποταμιεύσω 93,7 Έως 10% 3,3 11-20% 1,1 Άνω του 20% 0,7 ΔΑ 1,2 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100,0 14

Ένα έκτακτο αλλά απολύτως αναγκαίο έξοδο της τάξης των 500 ευρώ θα το αντιμετωπίζατε: Δεν θα μπορούσα να το αντιμετωπίσω 16,3% ΔΑ 0,6% Χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία 9,4% Με μικρή δυσκολία 21,5% Δεκέμβριος 2015 2016 Χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία 7,6 5,8 Με μικρή δυσκολία 24,0 26,7 Με μεγάλη δυσκολίια 52,9 51,4 Δεν θα μπορούσα να το αντιμετωπίσω 15,2 15,8 ΔΑ 0,3 0,3 Με μεγάλη δυσκολία 52,2% Στο ενδεχόμενο μιας έκτακτης ανάγκης πληρωμής 500, το 16,3% δηλώνει ότι δεν θα μπορούσε να την πραγματοποιήσει, ενώ το 52,2% θα κάλυπτε αυτή τη δαπάνη με μεγάλη δυσκολία. 15

Ποια είναι η κύρια πηγή εισοδήματος στο νοικοκυριό σας: Σύνταξη 50,9 Μισθός 39,1 Έσοδα κέρδη από επιχείρηση Εισόδημα από ενοίκια 1,3 5,9 Δεκ. 2012 Δεκ. 2013 Δεκ. 2014 Δεκ. 2015 Δεκ. 2016 Μισθός 37,6 35,9 32,1 37,3 37,9 Αγροτικές εργασίες/ καλλιέργειες Βοήθεια από συγγενείς 1,0 0,9 Σύνταξη 42,3 48,6 52 51,3 49,2 Έσοδα / κέρδη από επιχείρηση Εισόδημα από ενοίκια 12,6 10,3 10,1 6,1 9,0 1,5 1,3 1,4 1,5 0,8 Επίδομα 2,3 1,3 1,3 1,1 0,9 Επίδομα Άλλο 0,5 0,5 Βοήθεια από συγγενείς Αποταμίευση/ Επίδομα 2,4 1,7 2,7 1,7 1,0 0,6 0,7-1,1 0,9 Άλλο 0,7 0,4 0,5 0,9 1,2 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 16

Ποια είναι η κύρια πηγή εισοδήματος στο νοικοκυριό σας: 60,0% ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ 2012-2017, ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% ΜΙΣΘΟΙ ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΑ ΚΕΡΔΗ 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Η σύνταξη παραμένει η κυριότερη πηγή εισοδήματος για περισσότερα από τα μισά νοικοκυριά, παρά τις επί μέρους περικοπές. Η σύνταξη συνεχίζει να λαμβάνει χαρακτηριστικά στοιχεία υποκατάστατου κοινωνικής προστασίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι χωρίς τις κοινωνικές μεταβιβάσεις, ο δείκτης φτώχειας θα ανερχόταν στο 52,9% του πληθυσμού. 17

Ποια είναι η δεύτερη κυριότερη πηγή εισοδήματος στο νοικοκυριό σας: Μισθός 24,8 Σύνταξη 19,6 Εισόδημα από ενοίκια 8,1 Βοήθεια από συγγενείς Επίδομα Έσοδα κέρδη από επιχείρηση 2,3 2,0 1,8 Αγροτικές εργασίες/ καλλιέργειες 1,6 Άλλο 0,6 Δεν υπάρχει δευτερη πηγή εισοδήματος 39,5 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 18

Ποιο κατά τη γνώμη σας είναι το ελάχιστο μηνιαίο διαθέσιμο εισόδημα που πρέπει να έχει το νοικοκυριό σας για να καλύπτει τις βασικές ανάγκες του; έως 1.000 34,3 1.001-1.500 30,6 1.501-2.000 20,8 2.001-2.500 Πάνω απο 2.500 ΔΑ 3,6 5,4 5,3 Δεκέμβριος 2014 2015 2016 Έως 1.000 ευρώ 26,9 34,8 29,5 1.001 1.500 ευρώ 32,8 32,4 33,0 1.501 2.000 ευρώ 23,5 17,7 19,5 2.001 2.500 ευρώ 6,7 6,0 7,0 Πάνω από 2.500 ευρώ 7,6 4,9 7,0 ΔΑ 2,4 2,4 4,0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 Ενδεικτικό των χαμηλών προσδοκιών είναι το γεγονός ότι ολοένα και μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού δηλώνει ότι θα μπορούσε να καλύψει τις βασικές ανάγκες του μήνα με λιγότερα από 1,000 (34,3% το 2017 έναντι 26,9% το 2014). 19

Ανεργία- Απασχόληση 20

Έχετε κάποιο άνεργο μέλος στο νοικοκυριό σας; (Που να μην εργάζεται και να ψάχνει για δουλειά) Ναι, ένα 22,1 Δεκέμβριος 2013 2014 2015 2016 Ναι, ένα 25,4 26,9 23,5 24,9 Ναι, δύο 11,0 6,8 8,6 6,1 Ναι, δύο Ναι, τρία 1,3 5,5 Ναι, τρία 2,4 1,9 1,6 1,3 Ναι, τέσσερα ή περισσότερα 1,4 0,3 0,3 0,3 Όχι 59,7 63,3 66,1 66,8 ΔΑ 0,1 0,8-0,6 Ναι, τέσσερα ή περισσότερα 1,0 Όχι 70,0 ΔΑ 0,1 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 Το 29,9% των νοικοκυριών, δηλαδή περίπου 1 εκ. νοικοκυριά έχουν στην οικογένεια ένα τουλάχιστο άτομο σε ανεργία. 21

Για πόσο διάστημα βρίσκεται ή βρίσκονται σε ανεργία (επιλέγουμε το άτομο με τη μεγαλύτερη διάρκεια) ; - Βάση: Όσοι έχουν κάποιο άνεργο μέλος στο νοικοκυριό (29,9%) - μικρότερο 1 έτους 16,2% ΔΑ 0,3% μεγαλύτερο 1 έτους 83,5% Δεκέμβριος 2014 2015 2016 Μεγαλύτερο του 1 έτους 74,7 79,2 73,3 Μικρότερο του 1 έτους 25,3 20,5 25,2 ΔΑ - 0,3 1,5 Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας σχεδόν 3 στους 4 ανέργους βρίσκονται σε κατάσταση μακροχρόνιας ανεργίας. 22

Για πόσο διάστημα βρίσκεται ή βρίσκονται σε ανεργία (επιλέγουμε το άτομο με τη μεγαλύτερη διάρκεια) ; - Βάση: Όσοι έχουν κάποιο άνεργο μέλος στο νοικοκυριό (29,9%) - - Ανά κατηγορία πληθυσμού - Μέλη νοικοκυριού Άτομα που εργάζονται στο νοικοκυριό Άνεργοι στο νοικοκυριό 1 άτομο 2 άτομα 3 άτομα 4 άτομα 5 άτομα και άνω Κανένα Ένα Περισσότερο από ενα Ναι 'Οχι Μεγαλύτερο του 1 έτους 20,7 8,8 19,8 13,4 19,6 8,1 16,2 26,7 16,2 0,0 Μικρότερο του 1 έτους 79,3 91,2 80,2 86,6 78,9 91,0 83,8 73,3 83,5 0,0 ΔΑ 0,0 0,0 0,0 0,0 1,5 0,9 0,0 0,0 0,3 0,0 Οικογενειακό ετήσιο εισόδημά 2017 ΠΕΡΙΟΧΗ Μέχρι 10.000 10.001-18.000 18.001-25.000 25.001-30.000 Άνω των 30.000 Αττική Μακεδονία - Θράκη Ήπειρος, Θεσσαλία & Στερ. Ελλάδα Δυτ. Ελλάδα, Πελοπ/σος, Νησιά Ιονίου Κρήτη & νησιά Αιγαίου Μεγαλύτερο του 1 έτους 13,1 14,8 29,4 31,4 30,5 17,8 15,5 5,1 18,3 23,6 Μικρότερο του 1 έτους 86,9 85,2 67,7 68,6 69,5 82,2 84,5 94,9 80,0 76,4 ΔΑ 0,0 0,0 2,9 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1,7 0,0 23

Το άνεργο μέλος του νοικοκυριού σας, λαμβάνει επίδομα ανεργίας; - Βάση: Όσοι έχουν κάποιο άνεργο μέλος στο νοικοκυριό (29,9%) - ΔΑ 0,5% Ναι 7,3% Όχι 92,2% Δεκέμβριος 2014 2015 2016 Ναι 8,9 11,7 9,5 Όχι 91,1 88,0 90,2 ΔΑ - 0,3 0,3 24

Υπάρχει κάποιο μέλος του νοικοκυριού σας που αμοίβεται με μισθό κάτω από 490 ευρώ; (π.χ. ημιαπασχόληση) ΔΑ 2,40% Ναι, ένας 21,5% Ναι, περισσότεροι 2,0% Δεν υπάρχει κανείς με μισθό κάτω των 490 74,1% Δεκέμβριος 2016 Ναι, ένας 18,4 Ναι, περισσότεροι 4,0 Δεν υπάρχει κανείς με μισθό κάτω των 490 ευρώ 76,1 ΔΑ 1,5 Περισσότερα από 1 στα 5 νοικοκυριά (21,5%) έχουν ένα μέλος στην οικογένεια που εργάζεται για λιγότερα χρήματα από τον επίσημα καθορισμένο κατώτατο μισθό των 586 (490,00 καθαρή αμοιβή). 25

Υπάρχει κάποιο μέλος του νοικοκυριού που έχει μεταναστεύσει τα τελευταία 5-6 χρόνια στο εξωτερικό για να βρει εργασία; Ναι 9,0% Δεκέμβριος 2016 Ναι 9,7 Όχι 90,3 Όχι 91,0% 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 ΕΚΡΟΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ (ΑΠΟ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΟΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία των στατιστικών αρχών, υπάρχει η εκτίμηση της μετανάστευσης περισσότερων από 710,000 Ελλήνων πολιτών από την απαρχή της κρίσης (2010-2016). 26

Στη σημερινή συγκυρία, αν είχατε την ευκαιρία, εσείς ή κάποιο άλλο μέλος του νοικοκυριού, θα μεταναστεύατε στο εξωτερικό για εργασία; ΔΑ 2,6% Ναι 40,1% Όχι 57,3% Ηλικία αρχηγού του νοικοκυριού 18-34 35-49 50-64 65+ Ναι 72,3 54,3 40,5 19,3 Όχι 25,5 43,7 57,7 76,4 ΔΑ 2,2 2,0 1,8 4,3 Δεκέμβριος 2016 Ναι 42,0 Όχι 56,2 ΔΑ 1,8 Το 40,1% των νοικοκυριών θα εξέταζε σοβαρά το ενδεχόμενο να μεταναστεύσει στο εξωτερικό, αν υπήρχαν οι προϋποθέσεις για εύρεση εργασίας. Στις νεότερες ηλικίες 18-34 ετών, το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 72,3%. 27

Οικονομικές Υποχρεώσεις 28

Εσείς ή κάποιο άλλο μέλος του νοικοκυριού σας έχετε ληξιπρόθεσμες οφειλές στην εφορία; ΔΑ 0,2% Ναι 19,6% Δεκέμβριος 2014 2015 2016 Ναι 27,6 20,2 21,3 Όχι 80,2% Όχι 72,1 79,0 78,7 ΔΑ 0,3 0,8 - Το 19,6% των νοικοκυριών έχει ληξιπρόθεσμες οφειλές προς την εφορία, ενώ το 55,6% αυτών των οφειλετών έχει υπαχθεί σε κάποιου είδους ρύθμιση. 29

Έχετε υπαχθεί στη ρύθμιση με δόσεις για οφειλές στην εφορία; Είχα αλλά έχασα τη ρύθμιση 0,4% Ναι 11,0% Όχι 88,6% Δεκ. 2015 Δεκ. 2016 Ναι 16,4 19,4 Όχι 81,5 79,5 Είχα αλλά έχασα τη ρύθμιση 0,7 0,5 ΔΑ 1,4 0,6 30

Έχετε υπαχθεί στη ρύθμιση με δόσεις για οφειλές στην εφορία; - Αν έχει κάποιο μέλος του νοικοκυριού οφειλές στην εφορία- Όχι 41,9% Είχα αλλά έχασα τη ρύθμιση 2,5% Ναι 55,6% Δεκ. 2016 Ναι 58,2 Όχι 38,5 Είχα αλλά έχασα τη ρύθμιση 3,5 ΔΑ 1,0 31

% Εκτιμάτε ότι το επόμενο έτος θα μπορέσετε να ανταποκριθείτε στις φορολογικές σας υποχρεώσεις; ΔΑ 12,1% Ναι 62,9% Όχι 25,0% Δεκ. 2012 Δεκ. 2013 Δεκ. 2014 Δεκ. 2015 Δεκ. 2016 Ναι 31,2 44,0 47,1 56,8 53,1 Όχι 49,0 36,7 35,4 29,2 34,0 ΔΑ 19,8 19,3 17,5 14,0 12,9 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΤΑΣΗ (2012-2017) 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ναι Όχι 1 στα 4 νοικοκυριά εκτιμά ότι δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις φορολογικές υποχρεώσεις το επόμενο έτος. Παρά τη διόγκωση του ιδιωτικού χρέους, η δυνατότητα ανταπόκρισης των νοικοκυριών στις φορολογικές τους υποχρεώσεις παρουσιάζει σημάδια βελτίωσης καθώς σε σχέση με το 2016 (μείωση 9 ποσοστιαίων μονάδων των νοικοκυριών). 32

Έχετε οικονομικές υποχρεώσεις προς τις τράπεζες; (δόσεις δανείων, κάρτες, στεγαστικό κλπ) ΔΑ 0,3% Ναι 35,2% Όχι 64,5% Δεκέμβριος 2014 2015 2016 Ναι 38,4 41,2 37,7 Όχι 61,5 58,6 61,9 ΔΑ 0,1 0,2 0,4 33

Έχετε οικονομικές υποχρεώσεις προς τις τράπεζες; (δόσεις δανείων, κάρτες, στεγαστικό κλπ) - Ανά κατηγορία πληθυσμού - Μέλη νοικοκυριού Άτομα που εργάζονται στο νοικοκυριό Άνεργοι στο νοικοκυριό 1 άτομο 2 άτομα 3 άτομα 4 άτομα 5 άτομα και άνω Κανένα Ένα Περισσότερο από ενα Ναι 'Οχι Ναι 23,7 26,7 35,3 43,5 52,2 26,3 38,7 44,0 41,7 32,6 Όχι 76,3 73,0 64,3 56,5 46,4 73,3 61,3 55,4 57,7 67,2 Δ Α 0,0 0,3 0,4 0,0 1,4 0,4 0,0 0,6 0,6 0,2 Οικογενειακό ετήσιο εισόδημά 2017 ΠΕΡΙΟΧΗ Μέχρι 10.000 10.001-18.000 18.001-25.000 25.001-30.000 Άνω των 30.000 Αττική Μακεδονία - Θράκη Ήπειρος, Θεσσαλία & Στερ. Ελλάδα Δυτ. Ελλάδα, Πελοπ/σος, Νησιά Ιονίου Κρήτη & νησιά Αιγαίου Ναι 33,4 35,0 39,0 40,5 35,2 37,1 31,7 37,2 31,9 38,4 Όχι 66,3 64,8 61,0 59,5 64,8 62,6 67,7 62,3 68,1 61,6 Δ Α 0,3 0,2 0,0 0,0 0,0 0,3 0,6 0,5 0,0 0,0 34

Καταφέρνετε να εξυπηρετείτε εγκαίρως τις δόσεις σας ή έχετε ληξιπρόθεσμες οφειλές; -Βάση: όσοι έχουν οικονομικές υποχρεώσεις προς τράπεζες- Έχω ληξιπρόθεσμες οφειλές 31,1% ΔΑ 0,6% Τα καταφέρνω 68,3% Δεκέμβριος 2015 2016 Τα καταφέρνω 68,8 72,5 Έχω ληξιπρόθεσμες οφειλές 30,4 27,3 ΔΑ 0,8 0,2 35

Εκτιμάτε ότι το επόμενο έτος θα μπορέσετε να ανταποκριθείτε στις τραπεζικές σας υποχρεώσεις; -Βάση: όσοι έχουν οικονομικές υποχρεώσεις προς τράπεζες- ΔΑ 11,0% Ναι 56,8% Όχι 32,2% Δεκέμβριος 2015 2016 Ναι 53,5 53,1 Όχι 33,7 34,5 ΔΑ 12,8 12,4 Το 32,2 % εκτιμά ότι δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις δανειακές του υποχρεώσεις το επόμενο έτος. 36

Διαθέτετε ακίνητη περιουσία για την οποία πρέπει να πληρώσετε ΕΝΦΙΑ; (κατοικία, Οικόπεδο, εξοχικό, επαγγελματικό χώρο, κλπ) Όχι 7,0% ΔΑ 0,3% Ναι 92,7% Δεκέμβριος 2015 2016 Ναι 90,6 89,7 Όχι 9,0 9,8 ΔΑ 0,4 0,5 37

Το σπίτι που μένετε είναι : ΔΑ 0,1% Με ενοίκιο 7,9% Ιδιόκτητο 92,0% Δεκέμβριος 2014 2015 2016 Με ενοίκιο 8,8 9,8 10,8 Ιδιόκτητο 90,4 89,3 88,7 ΔΑ 0,8 0,9 0,5 38

Έχετε στεγαστικό δάνειο που τρέχει ακόμη; - Βάση: Όσοι μένουν σε ιδιόκτητο σπίτι - ΔΑ 0,1% Ναι 22,9% Όχι 77,0% Δεκέμβριος 2014 2015 2016 Ναι 25,2 25,2 24,7 Όχι 73,8 74,8 75,2 ΔΑ 1-0,1 1 στα 5 (21%) νοικοκυριά που διαμένουν σε ιδιόκτητο σπίτι έχουν στεγαστικό δάνειο, ενώ το 35,8% εξ αυτών των οφειλετών έχει καθυστερημένες οφειλές. 39

Πώς ανταποκρίνεστε στις δόσεις του στεγαστικού δανείου; Τις πληρώνετε πάντα κανονικά στην ώρα τους; Με κάποια καθυστέρηση; Έχετε καθυστερημένες οφειλές; - Βάση: Όσοι έχουν στεγαστικό δάνειο που τρέχει ακόμα - Πάντα στην ώρα τους 64,2 Συχνά με κάποια καθυστέρηση 21,0 Δεκέμβριος 2014 2015 2016 Έχω καθυστερημένες οφειλές ΔΑ 0,0 14,8 Πάντα στην ώρα τους 65,1 65,2 67,6 Συχνά με κάποια καθυστέρηση Έχω καθυστερημένες οφειλές 16,2 18,6 17,1 17 15,4 14,4 ΔΑ 1,7 0,8 0,9 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 40

Έχετε κάνει διακανονισμό για μικρότερες δόσεις; - Βάση: Όσοι έχουν στεγαστικό δάνειο που τρέχει ακόμα - Σκέφτομαι να κάνω 1,8% Ναι 48,3% Όχι 49,9% Δεκέμβριος 2015 2016 Ναι 40,0 40,0 Όχι 55,0 55,8 Σκέφτομαι να κάνω 2,3 2,8 ΔΑ 2,7 1,4 41

Πιστεύετε ότι θα μπορέσετε να αποπληρώνετε κανονικά τις δόσεις του στεγαστικού σας στο μέλλον; - Βάση: Όσοι έχουν στεγαστικό δάνειο που τρέχει ακόμα - Όχι 12,5% ΔΑ 6,1% Ναι 29,2% Μάλλον όχι 15,6% Δεκέμβριος 2015 2016 Μάλλον ναι 36,6% Ναι 26,5 26,7 Μάλλον ναι 37,9 33,8 Μάλλον όχι 13,7 17,3 Όχι 13,2 10,8 ΔΑ 8,7 11,4 Από τα στοιχεία της έρευνας, προκύπτει ότι οι τράπεζες έχουν προχωρήσει σε ρυθμίσεις στο 48,3% των στεγαστικών δανείων (αυξημένο ποσοστό από το 40% το 2016). 42

Ανησυχείτε ότι με τα σημερινά δεδομένα μπορεί κάποια στιγμή να χάσετε το σπίτι σας; (αδυναμία πληρωμής φόρων, εκποίηση από τράπεζα) - Βάση: Όσοι έχουν ιδιόκτητη κατοικία- Δ Α 2,0% Ναι 18,6% Δεκέμβριος 2014 2015 2016 Ναι 30,9 24,6 24,3 Όχι 67,2 72,4 73,8 Όχι 79,4% ΔΑ 1,9 3,0 1,9 90 ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΝΗΣΥΧΙΑΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ ΑΚΙΝΗΤΟΥ 80 70 60 50 40 30 Ναι Όχι 20 10 0 2014 2015 2016 2017 1 στα 5 (18,6%) νοικοκυριά εκφράζει φόβο για απώλεια της κατοικίας τους εξ αιτίας των συσσωρευμένων υποχρεώσεων που ήδη έχουν και επιπρόσθετων επιβαρύνσεων. 43

Έχετε υποστεί τα τελευταία χρόνια δέσμευση/ κατάσχεση λογαριασμών και περιουσιακών στοιχείων λόγω οφειλών; Δ Α 0,3% Ναι 4,4% Όχι 95,3% Δεκέμβριος 2016 Ναι 4,0 Όχι 95,4 ΔΑ 0,6 Τα τελευταία χρόνια, πάνω από 185,000 νοικοκυριά έχουν υποστεί δέσμευση/ ή κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων, ενώ σύμφωνα με την ΑΑΔΕ αναμένεται να ληφθούν μέτρα αναγκαστικής είσπραξης για πάνω από 1 εκ. οφειλέτες. 44

Κατανάλωση-Ποιότητα Ζωής 45

Θα ήθελα να μου πείτε αν διαθέσατε τα ίδια, λιγότερα ή περισσότερα χρήματα το 2017 σε σχέση με αυτά που διαθέσατε το 2016 στις κατηγορίες δαπανών του νοικοκυριού σας: Ένδυση-Υπόδηση 61,3 Περικοπή Αύξηση Περίπου τα ίδια ΔΑ 4,9 19,4 14,4 Δώρα /Είδη δώρων 53,0 2,5 24,1 20,4 Εξόδους 48,3 3,5 16,9 31,3 Είδη διατροφής 40,2 22,1 37,7,0 Οικιακά είδη 40,1 7,5 10,8 41,6 Μετακίνηση 37,5 12,8 38,5 11,2 Ταξίδια 34,7 4,2 15,8 45,3 Θέρμανση 31,0 18,6 44,3 6,1 Ποτά/Τσιγάρα 20,2 4,6 19,7 55,5 Λογαριασμοί σπιτιού 15,4 34,1 50,4,1 Συντήρηση/Ασφάλεια ΙΧ 14,3 8,8 60,4 16,5 Υγεία-Φάρμακα 12,4 31,1 44,9 11,6 Εκπαίδευση 4,9 14,4 12,9 67,8 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100,0 Σχετικά με τις τάσεις κατανάλωσης, μεγάλο τμήμα του πληθυσμού σημείωσε περικοπές στις δαπάνες ένδυσης- υπόδησης (61,3%), στις εξόδους (48,3%) στα είδη διατροφής (40,2%) και τα οικιακά είδη (40,1%), που συνδέεται με μεταβολή καταναλωτικών προτύπων στην κατανάλωση χαμηλότερης ποιότητας αγαθών. 46

Μπορείτε να μας επισημάνετε αν λόγω οικονομικής στενότητας, φέτος δεν μπορέσατε ή καθυστερήσατε να καλύψετε κάποια ανάγκη για κάτι από τα παρακάτω: Καθυστέρησα Δεν καθυστέρησα Δεν είχα τέτοια ανάγκη/ ΔΑ Ιατρική επίσκεψη για απαραίτητη θεραπεία / επέμβαση 47,8 31,4 20,8 Επισκευή οικιακής ηλεκτρικής συσκευής 33,7 20,3 46,0 Επισκευή αυτοκινήτου /service 33,1 46,6 20,3 Πληρωμή ενοικίου/κοινοχρήστων/δ ΕΚΟ 26,8 73,2 0,0 Πληρωμή φροντιστηρίου/ εκπαίδευσης παιδιών 7,5 21,1 71,4 Εισιτήριο λεωφορείου /κάρτα μετακίνησης/ μεταφορά 5,7 35,8 58,5 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100,0 Το 47,8% των νοικοκυριών δήλωσε ότι ανέβαλλε ή καθυστέρησε να λάβει ιατρικές συμβουλές και θεραπείας λόγω οικονομικής αδυναμίας. Πάνω από 1 στα 3 νοικοκυριά έχει καθυστερήσει να επισκευάσει οικιακή ηλεκτρική συσκευή και να κάνει service στο αυτοκίνητο. 47

Μπορείτε να μας επισημάνετε αν λόγω οικονομικής στενότητας, φέτος δεν μπορέσατε ή καθυστερήσατε να καλύψετε κάποια ανάγκη για κάτι από τα παρακάτω: -ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΕΤΟΣ- Ιατρική επίσκεψη για απαραίτητη θεραπεία / επέμβαση 47,8 50,8 2017 2016 Επισκευή οικιακής ηλεκτρικής συσκευής 33,7 35,4 Επισκευή αυτοκινήτου /service 33,1 35,0 Πληρωμή ενοικίου/κοινοχρήστων/δ ΕΚΟ 26,8 28,8 Πληρωμή φροντιστηρίου/ εκπαίδευσης παιδιών 7,5 7,7 Εισιτήριο λεωφορείου /κάρτα μετακίνησης/ μεταφορά 5,7 7,0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100,0 48

Τι ποσοστό των μηνιαίων εξόδων σας (αγορές, υποχρεώσεις, κλπ) πληρώνετε με κάρτα ή μέσω web banking (κατά προσέγγιση); Πληρώνω μόνο με μετρητά Έως 10% 11-20% 21-30% 5,4 6,0 8,4 22,8 Δεκέμβριος 2016 Πληρώνω μόνο με μετρητά 46,0 Έως 10% 6,1 11-20% 5,7 21-30% 5,9 31-40% 4,5 31-40% 2,9 41-50% 13,4 41-50% 4,8 51-60% 61-70% 71-80% 4,1 9,3 11,5 51-60% 2,4 61-70% 5,8 71-80% 6,2 81-90% 2,8 81-90% 8,0 91-100% 1,3 91-100% 3,0 ΔΑ% 3,6 ΔΑ 3,6 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 Τα στοιχεία της έρευνας δείχνουν θεαματική μεταβολή των τάσεων σχετικά με τις συναλλακτικές συμπεριφορές των καταναλωτών, καθώς πλέον το 74% των νοικοκυριών χρησιμοποιεί πλαστικό χρήμα και e-banking για αγορά αγαθών και πληρωμή λογαριασμών. 49

Ποιο είναι το μηνιαίο ποσό (μέσος όρος) που διαθέτετε για τις καταναλωτικές ανάγκες του νοικοκυριού; Έως και 500 41,6 501-1.000 37,7 1.001-2.000 18,9 2.001-2.500 1,3 Πάνω από 2.500 0,4 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 50

Δείκτες αξιολόγησης κοινωνικής πολιτικής 51

Ποιος θεωρείτε ότι θα ήταν ο πιο σωστός τρόπος καταβολής του κοινωνικού πλεονάσματος μερίσματος; Έκτακτο Επίδομα σε χαμηλοσυνταξιούχους και ανέργους 37,2 Μείωση ΕΝΦΙΑ 33,0 Αποπληρωμή ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου προς ιδιώτες 9,6 Να αποπληρωθούν επιπλέον τόκοι του δημοσίου χρέους 6,4 Δ Α 13,8 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 Οι πολίτες φαίνεται να επιδοκιμάζουν τις στοχευμένες εισοδηματικές ενισχύσεις σε ευπαθείς ομάδες πληθυσμού, όπως άνεργοι και χαμηλοσυνταξιούχοι. Το 37,2% υποστηρίζει ότι το κοινωνικό πλεόνασμα έπρεπε να διανεμηθεί σε αυτές τις κατηγορίες πολιτών. Παράλληλα, το 33,0% θεωρεί δίκαιη μια αναλογική μείωση του ΕΝΦΙΑ. 52

Ποιοι τομείς κατά τη γνώμη σας, πρέπει να αποτελέσουν προτεραιότητα για την πολιτεία για να πιάσουν τόπο οι φόροι που πληρώνετε; (έως 2 επιλογές) -Συνολικά- Υγεία 73,2 Εκπαίδευση 45,8 Ανεργία/απασχόληση/επενδύσεις 40,0 Ασφάλεια/ αστυνόμευση 10,3 Υποδομές/δημόσια έργα/ περιβάλλον 7,7 Τόκοι χρέους 2,3 ΔΑ 6,4 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100,0 Για να λειτουργήσουν αποδοτικά οι φόροι («να πιάσουν τόπο») οι πολίτες θεωρούν ότι θα πρέπει να τεθούν προτεραιότητες από την κυβέρνηση στον τομέα υγείας (73,2%), την εκπαίδευση (45,8%) και την τόνωση της απασχόλησης και των επενδύσεων (40,0%). 53