Δημιουργία διαδικτυακού τόπου προσβάσιμης διαδραστικής τηλεόρασης με τεχνολογίες SMIL

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Πτυχιακή εργασία του Μπαφαλούκα Γεώργιου με τίτλο Δημιουργία διαδικτυακού τόπου προσβάσιμης διαδραστικής τηλεόρασης με τεχνολογίες SMIL Επιβλέπων: Τσεκούρας Γεώργιος, Επίκουρος Καθηγητής Συνεπιβλέποντες: Αναγνωστόπουλος Χρήστος, Επίκουρος Καθηγητής Γαβαλάς Δαμιανός, Επίκουρος Καθηγητής Σεπτέμβριος 2008

Αφιερώνεται στους γονείς μου και σε όλους αυτούς που μου συμπαραστάθηκαν, με βοήθησαν και με ανέχτηκαν σε όλη αυτή την προσπάθεια. 2

Ευχαριστίες Από τη θέση αυτή θα ήθελα, να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον επιβλέποντα Επίκουρο Καθηγητή κ. Γεώργιο Τσεκούρα που με βοήθησε και με καθοδήγησε κατά την εκπόνηση αυτής της εργασίας. Η βοήθεια του και η υποστήριξη του καθ όλη την διάρκεια της εργασίας ήταν καθοριστικοί παράγοντες για την επιτυχή ολοκλήρωση της. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω και τους συνεπιβλέποντες καθηγητές κ. Γαβαλά Δαμιανό και κ. Αναγνωστόπουλο Χρήστο για την πολύτιμη υποστήριξη τους. Τέλος, επιθυμώ να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στους γονείς μου που μου στάθηκαν ηθικά και οικονομικά σε όλη την διάρκεια τον σπουδών μου και βοήθησαν με τον τρόπο τους να ολοκληρωθεί αυτή η εργασία. Ειδικές ευχαριστίες στην Ειρήνη Γεωργίου. 3

Περιεχόμενα Εισαγωγή:...6 Η έννοια της προσβασιμότητας στις μέρες μας είναι κάτι που πλέον δεν ακούγεται ξένο και δεν αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό, όπως γινόταν στο παρελθόν. Οι σημερινές κοινωνίες βρίσκουν τρόπους να δεχτούν με ίσους όρους τους ανθρώπους μας που πάσχουν από αναπηρίες. Όλο και περισσότερες υπηρεσίες παγκοσμίως γίνονται διαθέσιμες και για αυτές τις σημαντικές μερίδες πληθυσμού. Tα τελευταία χρόνια υπάρχει μια ευαισθητοποίηση ως προς το νομοθετικό πλαίσιο που καλύπτει αυτά τα άτομα, το οποίο μεταφράζεται στην θέσπιση νόμων και στην επιβολή προστίμων σε όσους δεν παρέχουν τα ίδια δικαιώματα σε ανθρώπους με ειδικές ανάγκες. Αυτή η τάση για ολοκληρωτική προσβασιμότητα από όλους φυσικά λαμβάνει χώρα και στο διαδίκτυο....7 Το διαδίκτυο που είναι το μεγαλύτερο μέσω επικοινωνίας παγκοσμίως δεν θα μπορούσε παρά να φροντίσει ώστε να είναι προσβάσιμο σε όλους τους πιθανούς χρήστες. Οργανισμοί, όπως το W3C, αναπτύσσουν πρωτοβουλίες όπως το «Web Accessibility Initiative WAI» για να διασφαλίσουν την θέσπιση κανόνων που θα βοηθήσουν στην δημιουργία ενός πλήρως προσβάσιμου Web. Σύμφωνα με την πρωτοβουλία αυτή προσβασιμότητα του Web σημαίνει ότι τα ΑμεΑ μπορούν να χρησιμοποιήσουν το Web ή με άλλα λόγια ότι αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να αντιληφθούν, να καταλάβουν να περιηγηθούν και να αλληλεπιδράσουν με το Web καθώς και να συνεισφέρουν στο Web[8]...7 Ο πρώτος και κύριος στόχος αυτής της εργασίας είναι η δημιουργία ενός ιστότοπου που θα παρέχει υπηρεσίες προσβάσιμης διαδραστικής διαδικτυακής τηλεόρασης με την χρήση τεχνολογιών SMIL. Επιπλέον σκοπεύει να παρουσιάσει τις απαραίτητες πληροφορίες που χρειάζονται για την κατανόηση του προβλήματος της έλλειψης προσβάσιμων υπηρεσιών ψηφιακής τηλεόρασης, αλλά και να περιγράψει τις εμπλεκόμενες τεχνολογίες....9 Το πρώτο βήμα της υλοποίησης, ήταν να αποφασιστεί η πλατφόρμα πάνω στην οποία θα «χτιζόντουσαν» το προσβάσιμο πολυμεσικό υλικό. Σε αυτό το σημείο μπαίνει η χρήση της γλώσσας SMIL[24]. Όπως θα δούμε και παρακάτω η SMIL είναι μια γλώσσα XML, η οποία μας δίνει την δυνατότητα του συντονισμού διαφορετικού τύπου πολυμεσικού υλικού...9 Με την χρήση της SMIL μπορέσαμε να συντονίσουμε τα ξεχωριστά αρχεία βίντεο, ήχου και υποτίτλων ενώ αυτά θα έπρεπε να παίζουν σε πραγματικό χρόνο (streaming) στο διαδίκτυο. Το κάθε ολοκληρωμένο βίντεο αποτελείται από το αρχείο MPEG το οποίο περιέχει μόνο την πληροφορία βίντεο (όχι ήχου), από το αρχείο ήχου που είναι σε μορφή mp3 και τους υπότιτλους που είναι σε μορφή κειμένου (textstream). Αυτό σημαίνει ότι είναι ένα απλό αρχείο κειμένου που περιέχει πληροφορίες για το πότε θα εμφανιστεί ο κάθε υπότιτλος. Για την εμφάνιση υποτίτλων υπάρχει η δυνατότητα χρήσης εικόνων (π.χ. μορφής JPEG), αλλά προτιμήθηκε η χρήση textstream λόγο της μικρής μνήμης που χρειάζεται και των δυνατοτήτων που μας δίνει...9 Στο πρώτο στάδιο δημιουργίας των βίντεο έγιναν δοκιμές σε τοπικό επίπεδο, σε ενσωματωμένη HTML μορφή και αναπαραγωγή σε player. Σε αυτό το 4

στάδιο αποφασίστηκε να ακολουθήσουμε τα πρότυπα του QuickTime για την δημιουργία των SMIL αρχείων. Λόγω της μη υποστήριξης όλων των ετικετών (tags) της SMIL από κανένα player, η επιλογή του QuickTime έγινε λόγο της καλύτερης απόδοσης αλλά και της καλύτερης υποστήριξης σε επίπεδο developers που προσφέρει. Αφού ολοκληρώθηκαν με επιτυχία τα πρώτα βίντεο και έγινε ο σχεδιασμός των σελίδων του site, ανεβάσαμε στον server ct-green ότι χρειαζόταν για τη λειτουργία του Web Site και άρχισε ο σχεδιασμός της βάσης για να καλυφτούν οι ανάγκες για δυναμικές ιστοσελίδες, για profiling αλλά και στοχευμένες διαφημίσεις....9 Δεύτερος στόχος της εργασίας είναι να δείξει πως μέσω μιας απλής καταλογοποίησης των προτιμήσεων των χρηστών μπορούμε να ενσωματώσουμε σε μία τέτοια εφαρμογή στοχευόμενες διαφημίσεις, οι οποίες σύμφωνα με έρευνες έχουν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στο αγοραστικό κοινό....9 Για την δημιουργία του site και την συντήρηση του χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα Dreamweaver CS3 ενώ για την δημιουργία και συντήρηση της βάσης η πλατφόρμα phpmyadmin που βρίσκεται στον server ct-green του πανεπιστημίου Αιγαίου. Κατά την διαδικασία δημιουργίας του Web Site δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στο να ακολουθεί όσους περισσότερους από τους κανόνες προσβασιμότητας (accessibility guidelines) [26] που δίνονται σε διεθνές επίπεδο....9 Κεφάλαιο 1: Η ψηφιακή τηλεόραση...10 1.1 Η ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση...10 1.2 Πρότυπα και Οργανισμοί Διαδραστικής...13 Τηλεόρασης...13 1.3 Η Πλατφόρμα DVB...16 Μια αναλυτική περιγραφή ενός STB δίνεται στην αμέσως επόμενη ενότητα..17 1.4 Κονσόλα Διάδρασης του Χρήστη...17 Κεφάλαιο 2: Προσβασιμότητα στο διαδίκτυο και στην ψηφιακή τηλεόραση...21 2.1 Εισαγωγή...21 2.2 Προσβασιμότητα στο διαδίκτυο...23 2.2.1 Προδιαγραφές Προσβασιμότητας...25 Να παρέχονται αντίστοιχες εναλλακτικές λύσεις για το ακουστικό και εικονικό περιεχόμενο...27 Μην λαμβάνεται υπόψη μόνο το χρώμα...27 Χρήση ετικετών CSS με τον σωστό τρόπο....27 Δήλωση της χρήσης φυσικής γλώσσας...27 Δημιουργία πινάκων που μετασχηματίζονται αποδοτικά...27 Διασφάλιση ότι σελίδες που περιέχουν νέες τεχνολογίες μετασχηματίζονται αποδοτικά....27 Διασφάλιση του έλεγχου του χρήστη σε αλλαγές περιεχομένου που επηρεάζονται χρονικά...27 Διασφάλιση της άμεσης προσβασιμότητας για τα εισαγόμενα περιβάλλοντα χρήσης...27 Σχεδίαση με σκοπό την ανεξαρτησία από συγκεκριμένες συσκευές...27 Χρήση κοινά αποδεκτών λύσεων...27 Χρήση τεχνολογιών και προδιαγραφών από το W3C...27 Παροχή πληροφοριών για το περιεχόμενο και τη δομή περίπλοκων ιστοσελίδων....27 Παροχή ξεκάθαρων μηχανισμών πλοήγησης...27 5

Διασφάλιση ότι τα αρχεία είναι «νοικοκυρεμένα» και απλά...27 2.2.2 Συμπληρωματικοί παράγοντες προσβασιμότητας στο διαδίκτυο...28 2.2.3 Η περίπτωση του Flash...28 2.3Προσβασιμότητα και Διαδραστική τηλεόραση...30 2.3.1 Υπηρεσίες Πρόσβασης...31 Υποτιτλισμός (subtitling)...32 Φωνητικός υποτιτλισμός (spoken subtitling)...32 Ακουστική περιγραφή (audio description)...33 Νοηματική γλώσσα (signing)...33 Κεφάλαιο 3: Τεχνολογίες Υλοποίησης Προσβάσιμων Πολυμεσικών Εφαρμογών...35 Το διαδίκτυο...35 3.1 HTML...36 3.2 PHP...38 3.3 MySQL...39 3.4 SMIL...41 Κεφάλαιο 4 : Παρουσίαση του δικτυακού τόπου προσβάσιμης διαδραστικής τηλεόρασης με τεχνολογίες SMIL...44 4.1 Μεθοδολογία...44 4.1.1 Οπτικοακουστικό υλικό...47 4.1.2 Βάση Δεδομένων...48 4.1.3 Δημιουργία Προφίλ (Profiling)...50 4.1.4 Περιπτώσεις χρήσης του Profiling...51 4.1.4.1 Περίπτωση I...51 4.1.4.2 Περίπτωση II...52 4.2 Σχεδιασμός της εφαρμογής...52...61 Εικόνα 12. Σελίδα με προσβάσιμο βίντεο...61 Κεφάλαιο 5 : Συμπεράσματα και προτάσεις για το μέλλον...62 Παράρτημα: Πηγαίος Κώδικας (source code)...64 Αναφορές...68 Εισαγωγή: 6

Η έννοια της προσβασιμότητας στις μέρες μας είναι κάτι που πλέον δεν ακούγεται ξένο και δεν αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό, όπως γινόταν στο παρελθόν. Οι σημερινές κοινωνίες βρίσκουν τρόπους να δεχτούν με ίσους όρους τους ανθρώπους μας που πάσχουν από αναπηρίες. Όλο και περισσότερες υπηρεσίες παγκοσμίως γίνονται διαθέσιμες και για αυτές τις σημαντικές μερίδες πληθυσμού. Tα τελευταία χρόνια υπάρχει μια ευαισθητοποίηση ως προς το νομοθετικό πλαίσιο που καλύπτει αυτά τα άτομα, το οποίο μεταφράζεται στην θέσπιση νόμων και στην επιβολή προστίμων σε όσους δεν παρέχουν τα ίδια δικαιώματα σε ανθρώπους με ειδικές ανάγκες. Αυτή η τάση για ολοκληρωτική προσβασιμότητα από όλους φυσικά λαμβάνει χώρα και στο διαδίκτυο. Το διαδίκτυο που είναι το μεγαλύτερο μέσω επικοινωνίας παγκοσμίως δεν θα μπορούσε παρά να φροντίσει ώστε να είναι προσβάσιμο σε όλους τους πιθανούς χρήστες. Οργανισμοί, όπως το W3C, αναπτύσσουν πρωτοβουλίες όπως το «Web Accessibility Initiative WAI» για να διασφαλίσουν την θέσπιση κανόνων που θα βοηθήσουν στην δημιουργία ενός πλήρως προσβάσιμου Web. Σύμφωνα με την πρωτοβουλία αυτή προσβασιμότητα του Web σημαίνει ότι τα ΑμεΑ μπορούν να χρησιμοποιήσουν το Web ή με άλλα λόγια ότι αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να αντιληφθούν, να καταλάβουν να περιηγηθούν και να αλληλεπιδράσουν με το Web καθώς και να συνεισφέρουν στο Web[8]. Φυσικά δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι για τις επιχειρήσεις, προσβάσιμος ιστός συνεπάγεται μεγαλύτερο μερίδιο στην αγορά. Επιπροσθέτως, η προσβασιμότητα ωφελεί διάφορες ομάδες ανθρώπων με μεταβαλλόμενες ικανότητες λόγω ηλικίας. Παράλληλα, αποδεικνύεται ότι σχεδιάζοντας για ΑμεΑ τα ίδια τα συστήματα ωφελούνται γιατί καθίστανται συμβατά με τις επερχόμενες τεχνολογίες. Έτσι, η προσβασιμότητα παρέχει πολλά οφέλη που την καθιστούν απαραίτητη και σε συστήματα που δεν προβλέπεται η χρήση τους από ΑμεΑ. Συνεπώς, η σχεδίαση προσβάσιμων συστημάτων συνεισφέρει στην καλύτερη παροχή υπηρεσιών ωφελώντας έτσι όλους τους χρήστες. Σε μια παγκόσμια κοινωνία που συνεχώς αναπτύσσεται υπάρχουν συγκεκριμένοι κλάδοι τεχνολογιών που έχουν πολλά να προσφέρουν σε θέματα προσβασιμότητας. Εκτός από το Web που όπως είπαμε είναι το μεγαλύτερο μέσο επικοινωνίας παγκοσμίως, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και την δύναμη της τηλεόρασης. Η τηλεόραση, το μέσω που έφερε την μεγαλύτερη επανάσταση στα σπίτια όλου του κόσμου μετά το τηλέφωνο, καθηλώνει εκατομμύρια τηλεθεατές καθημερινά μπροστά από την οθόνη της. Αυτό το τόσο ισχυρό μέσο επιβάλλεται να είναι προσβάσιμο για όλους τους χρήστες. Παρ όλα αυτά μόνο τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να κινείται κάτι σε αυτό τον τομέα. Με την άνθηση της ψηφιακής τηλεόρασης δίνεται η δυνατότητα να ξεπεραστούν πολλά προβλήματα της παραδοσιακής αναμετάδοσης τηλεοπτικού προγράμματος και να ανοίξουν νέοι ορίζοντες για να γίνει και η τηλεόραση ένα απόλυτα προσβάσιμο μέσο από όλους. Η ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση, γνωστή και ως ψηφιακή τηλεόραση (Digital TV-DTV) είναι μία εντελώς νέα προσέγγιση μετάδοσης (broadcasting) και παρουσίασης οπτικοακουστικού υλικού. Στο πλαίσιο της ψηφιακής 7

τηλεόρασης, η έννοια του τηλεθεατή έχει αντικατασταθεί από την έννοια του χρήστη τηλεθεατή, ή απλά χρήστη. Αυτό οφείλεται στην παροχή διαδραστικών υπηρεσιών Η διαδικασία της διάδρασης επιτρέπει στον τελικό χρήστη να διαδρά με το τηλεοπτικό κανάλι[10]. Τα πλεονεκτήματα της διάδρασης είναι πολλά με σημαντικότερο τις επιλογές που ανοίγονται για επιλογές προσβασιμότητας στο τηλεοπτικό πρόγραμμα ακόμη και αν είναι ζωντανό. Η ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση είναι σε θέση να δώσει στον τελικό χρήστη υπηρεσίες όπως υποτιτλισμό (subtitling), ακουστική περιγραφή κ.α.[2]. Δυσκολίες στην διαδικασία για την δημιουργία προσβάσιμου περιεχομένου υπάρχουν πολλές. Είτε μιλάμε για οπτικοακουστικό υλικό είτε για web sites γίνεται άμεσα κατανοητό ότι μεγαλώνει το κόστος, η διαδικασία γίνεται πιο μακρά και επίπονη αλλά τα οφέλη υπερτερούν. Πέρα από τις κοινωνικές προεκτάσεις του θέματος, δεν θα πρέπει να παραβλέπονται και οι οικονομικές και εμπορικές επιπτώσεις. Η ομάδα στόχος της κάθε εταιρίας παροχής τέτοιων υπηρεσιών αυτόματα πολλαπλασιάζεται. 8

Ο πρώτος και κύριος στόχος αυτής της εργασίας είναι η δημιουργία ενός ιστότοπου που θα παρέχει υπηρεσίες προσβάσιμης διαδραστικής διαδικτυακής τηλεόρασης με την χρήση τεχνολογιών SMIL. Επιπλέον σκοπεύει να παρουσιάσει τις απαραίτητες πληροφορίες που χρειάζονται για την κατανόηση του προβλήματος της έλλειψης προσβάσιμων υπηρεσιών ψηφιακής τηλεόρασης, αλλά και να περιγράψει τις εμπλεκόμενες τεχνολογίες. Το πρώτο βήμα της υλοποίησης, ήταν να αποφασιστεί η πλατφόρμα πάνω στην οποία θα «χτιζόντουσαν» το προσβάσιμο πολυμεσικό υλικό. Σε αυτό το σημείο μπαίνει η χρήση της γλώσσας SMIL[24]. Όπως θα δούμε και παρακάτω η SMIL είναι μια γλώσσα XML, η οποία μας δίνει την δυνατότητα του συντονισμού διαφορετικού τύπου πολυμεσικού υλικού. Με την χρήση της SMIL μπορέσαμε να συντονίσουμε τα ξεχωριστά αρχεία βίντεο, ήχου και υποτίτλων ενώ αυτά θα έπρεπε να παίζουν σε πραγματικό χρόνο (streaming) στο διαδίκτυο. Το κάθε ολοκληρωμένο βίντεο αποτελείται από το αρχείο MPEG το οποίο περιέχει μόνο την πληροφορία βίντεο (όχι ήχου), από το αρχείο ήχου που είναι σε μορφή mp3 και τους υπότιτλους που είναι σε μορφή κειμένου (textstream). Αυτό σημαίνει ότι είναι ένα απλό αρχείο κειμένου που περιέχει πληροφορίες για το πότε θα εμφανιστεί ο κάθε υπότιτλος. Για την εμφάνιση υποτίτλων υπάρχει η δυνατότητα χρήσης εικόνων (π.χ. μορφής JPEG), αλλά προτιμήθηκε η χρήση textstream λόγο της μικρής μνήμης που χρειάζεται και των δυνατοτήτων που μας δίνει. Στο πρώτο στάδιο δημιουργίας των βίντεο έγιναν δοκιμές σε τοπικό επίπεδο, σε ενσωματωμένη HTML μορφή και αναπαραγωγή σε player. Σε αυτό το στάδιο αποφασίστηκε να ακολουθήσουμε τα πρότυπα του QuickTime για την δημιουργία των SMIL αρχείων. Λόγω της μη υποστήριξης όλων των ετικετών (tags) της SMIL από κανένα player, η επιλογή του QuickTime έγινε λόγο της καλύτερης απόδοσης αλλά και της καλύτερης υποστήριξης σε επίπεδο developers που προσφέρει. Αφού ολοκληρώθηκαν με επιτυχία τα πρώτα βίντεο και έγινε ο σχεδιασμός των σελίδων του site, ανεβάσαμε στον server ct-green ότι χρειαζόταν για τη λειτουργία του Web Site και άρχισε ο σχεδιασμός της βάσης για να καλυφτούν οι ανάγκες για δυναμικές ιστοσελίδες, για profiling αλλά και στοχευμένες διαφημίσεις. Δεύτερος στόχος της εργασίας είναι να δείξει πως μέσω μιας απλής καταλογοποίησης των προτιμήσεων των χρηστών μπορούμε να ενσωματώσουμε σε μία τέτοια εφαρμογή στοχευόμενες διαφημίσεις, οι οποίες σύμφωνα με έρευνες έχουν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στο αγοραστικό κοινό. Για την δημιουργία του site και την συντήρηση του χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα Dreamweaver CS3 ενώ για την δημιουργία και συντήρηση της βάσης η πλατφόρμα phpmyadmin που βρίσκεται στον server ct-green του πανεπιστημίου Αιγαίου. Κατά την διαδικασία δημιουργίας του Web Site δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στο να ακολουθεί όσους περισσότερους από τους κανόνες προσβασιμότητας (accessibility guidelines) [26] που δίνονται σε διεθνές επίπεδο. 9

Κεφάλαιο 1: Η ψηφιακή τηλεόραση. 1.1 Η ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση. Η ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση, γνωστή και ως ψηφιακή τηλεόραση (Digital TV-DTV) είναι μία εντελώς νέα προσέγγιση μετάδοσης (broadcasting) και παρουσίασης οπτικοακουστικού υλικού. Ως διαδραστική τηλεόραση ορίζεται το σύστημα της τηλεόρασης, το οποίο επιτρέπει στον τελικό χρήστη να διαδρά με το τηλεοπτικό κανάλι. Οι διαδραστικές υπηρεσίες που υλοποιούνται στο πλαίσιο της ψηφιακής τηλεόρασης δίνουν την δυνατότητα στον χρήστη να ελέγχει την παράδοση του πολυμεσικού υλικού αλλά όχι το υλικό αυτό καθ αυτό (distribution interactivity), να έχει πρόσβαση σε διαφορετικού τύπου πληροφορίες όπως διαφημίσεις, αγορά υλικών αγαθών κλπ (information interactivity) και να επιλέγει μεταξύ διαφόρων υπηρεσιών κατά την διάρκεια του προγράμματος (participant interactivity)[10]. Οι βασικές διαδραστικές υπηρεσίες που παρέχονται στο πλαίσιο της διαδραστικής τηλεόρασης είναι [1,16]: Οι χρήστες - τηλεθεατές έχουν την δυνατότητα επιλογής προγράμματος μεταξύ πολλαπλών τηλεοπτικών καναλιών. Οι χρήστες - τηλεθεατές έχουν την δυνατότητα να βλέπουν και να κάνουν εγγραφή, να σταματούν την συνεχή ροή του προγράμματος, να 10

αποφεύγουν (αν το επιθυμούν) προγράμματα εμπορικής φύσεως (π.χ. διαφημίσεις), κλπ. Δίνεται η δυνατότητα στον χρήστη να πηγαίνει μπροστά ή πίσω στο πρόγραμμα για να εντοπίσει κάτι που τον ενδιαφέρει. Οι χρήστες έχουν δυνατότητα πρόσβασης της πληροφορίας που επιθυμούν με περισσότερους από έναν τρόπους. Οι χρήστες μπορούν να στέλνουν πληροφορίες πίσω στον server του μεταδότη (broadcaster). Δεν ισχύει στην διαδραστική τηλεόραση η γραμμικότητα του προγράμματος που μεταδίδεται από την αναλογική τηλεόραση. Οι χρήστες έχουν τον έλεγχο στο πως βιώνουν την τηλεοπτική τους εμπειρία. Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι για την μετάδοση σήματος στην διαδραστική τηλεόραση[10,12]: Μονόδρομη μετάδοση (one-way channel), βάσει της οποίας η πληροφορία στέλνεται από το σύστημα μετάδοσης (broadcaster) στον χρήστη. Όλη η πληροφορία που χρειάζεται ο χρήστης στέλνεται σ αυτόν μέσω ενός μόνο καναλιού σήματος. Η διάδραση επιτυγχάνεται με το ότι ο χρήστης επιλέγει τι θα δει και πότε θα το δει. Τέτοιες περιπτώσεις είναι η υπηρεσία teletext, διάφορες υπηρεσίες διαφήμισης, μη γραμμικό πρόγραμμα τηλεόρασης, κλπ. Υπάρχει περιορισμένος όγκος διαδραστικής πληροφορίας που μπορεί να σταλθεί, ο οποίος εξαρτάται από το εύρος ζώνης (bandwidth) του σήματος. Το εύρος ζώνης ορίζεται ως το μέγεθος των δεδομένων που μπορούν να σταλθούν σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Τα δεδομένα συνήθως χωρίζονται σε δύο σε δύο μέρη: 1. Δεδομένα προγράμματος (ο κύριος όγκος δεδομένων που αφορούν το πρόγραμμα της τηλεόρασης) 2. Δεδομένα προστιθέμενης αξίας (όπως εικόνες, γραφικά, σελίδες κειμένου κλπ), με βάση τα οποία υλοποιούνται οι επιπλέον διαδραστικές υπηρεσίες. Τα δεδομένα πρέπει να σταλθούν πολλές φορές (carousel transmission) γιατί είναι σχεδόν αδύνατο να γνωρίζουμε πότε ο χρήστης χρειάζεται να καταναλώσει ένα συγκεκριμένο υλικό. Όταν ο χρήστης θέλει να δει ένα συγκεκριμένο πολυμεσικό υλικό πρέπει να περιμένει την κατάλληλη στιγμή για να το κατεβάσει (download)[14]. Δεδομένα τα οποία καταναλώνονται πολλές φορές και από πολλούς χρήστες μεταδίδονται πιο συχνά. Αμφίδρομη μετάδοση (two-way channel), βάσει της οποίας ο χρήστης μπορεί να στείλει πληροφορία στο σύστημα μετάδοσης (broadcaster) και αντιστρόφως. Στην περίπτωση αυτή έχουμε την κατεξοχήν διάδραση. Κάθε φορά που ο χρήστης ζητάει κάτι, το σύστημα μετάδοσης στέλνει την αντίστοιχη πληροφορία. Το κύριο μειονέκτημα είναι ότι όταν πολλοί χρήστες είναι ταυτόχρονα συνδεδεμένοι με το σύστημα τότε η όλη διεργασία είναι αργή ή μπορεί να μην υλοποιηθεί και καθόλου. Και στην 11

περίπτωση αυτή, οι τύποι των δεδομένων που χρησιμοποιούνται είναι ίδιοι με την μονόδρομη μετάδοση. Σε σχέση με την κλασσική αναλογική τηλεόραση, η διαδραστική τηλεόραση προσφέρει υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας (valued-added services), οι οποίες αποτελούν την αιχμή του δόρατος όσον αφορά τη διάδοση της στο ευρύ κοινό. Σε γενικές γραμμές, αυτές οι υπηρεσίες είναι οι παρακάτω[9,5,10]: Οδηγός Ηλεκτρονικού Προγράμματος (Electronic Program GuideEPG): Παρέχει πληροφορίες για το διαθέσιμο πρόγραμμα της τηλεόρασης. Στην αναλογική τηλεόραση αυτές οι πληροφορίες μεταφέρονται από την υπηρεσία teletext (δηλ. ξεχωριστά από το κύριο ρεύμα μετάδοσης του προγράμματος). Όμως στην διαδραστική τηλεόραση, μεταφέρονται μαζί με το κύριο πρόγραμμα και η διάδραση επιτυγχάνεται με την χρήση ειδικών γραφικών τα οποία μπορούν να παρουσιαστούν ταυτόχρονα με το πρόγραμμα. Μ αυτόν τον τρόπο ενισχύεται η διάδραση του χρήστη με το σύστημα μετάδοσης του προγράμματος. Πληροφοριακή Πύλη (Information Portal): Η υπηρεσία αυτή είναι γνωστή ως super-teletext service. Βασικά είναι η επόμενη γενιά υπηρεσιών teletext. Οι βελτιώσεις που προσφέρει σε σχέση με το κλασσικό teletext είναι: Παροχή γραφικών πολύ υψηλής-ανάλυσης. Βελτιωμένη δομή στα έγγραφα που παρουσιάζονται στην οθόνη. Τυπικά παραδείγματα τέτοιων υπηρεσιών είναι οι πληροφορίες για τον καιρό και άλλες υπηρεσίες για την διαχείριση και παρουσίαση πολυμεσικού υλικού. Υπηρεσίες με Συνδρομή (Pay-per-View): Είναι υπηρεσίες για τις οποίες ο χρήστης χρειάζεται να γίνει συνδρομητής. Video-on-Demand (VoD): Δίνει την δυνατότητα στο χρήστη να δει τηλεοπτικά προγράμματα αναλογικής τηλεόρασης. Η υπηρεσία αυτή έχει απαιτήσεις σημάτων υψηλού εύρους ζώνης Εκπαίδευση (Education): Καλύπτει ένα μεγάλο φάσμα εκπαιδευτικών υπηρεσιών όπως εκπαιδευτική αναλογική τηλεόραση, εξ αποστάσεως εκπαίδευση, κλπ. Υπηρεσίες αγορών μέσω της ΔΤ Παιχνίδια Τυπικές Υπηρεσίες Διαδικτύου Υπηρεσίες Επικοινωνίας μεταξύ Χρηστών 12

Υπηρεσίες Τραπεζικών Συναλλαγών, κλπ. 1.2 Πρότυπα και Οργανισμοί Διαδραστικής Τηλεόρασης 1.2.1 Οργανισμοί Η υλοποίηση της διαδραστικής τηλεόρασης απαιτεί την συνεργασία μιας πλειάδας εταιρειών και οργανισμών για την δημιουργία των κατάλληλων προτύπων με βάση τα οποία επιτυγχάνεται το όλο εγχείρημα. Οι πιο γνωστοί διεθνείς οργανισμοί που ειδικεύονται στην ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση είναι: 1. European Telecommunications Standards Institute (ETSI) 2. Advanced Television Systems Committee (ATSC) 3. Digital Video Broadcasting (DVB) Ο οργανισμός ETSI είναι μη κερδοσκοπικός στα πλαίσια του οποίου έχουν αναπτυχθεί πρότυπα και προδιαγραφές για τηλεπικοινωνίες. Αποτελείται από περίπου 647 εταιρείες και οργανισμούς σε παγκόσμιο επίπεδο. Υπάρχει μία σειρά προτύπων, τα οποία έχουν αναπτυχθεί από αυτόν τον οργανισμό, με έμφαση στην διαδραστική τηλεόραση. Ο οργανισμός ATSC έχει ως κύριο στόχο την ανάπτυξη προτύπων για την τηλεόραση υψηλής ευκρίνειας (High Definition TeleVision-HDTV). Αναφέρεται κυρίως στα χαρακτηριστικά των δικτύων της βόρειας Αμερικής (ΗΠΑ και Καναδάς). Τα πρότυπα που έχουν αναπτυχθεί από αυτόν τον οργανισμό είναι ATSC Digital Video Compression (προσδιορίζει τον τρόπο συμπίεσης και αποσυμπίεσης η\ακουστικού περιεχομένου) ATSC Digital Television Standard (Προσδιορίζει τα χαρακτηριστικά των συστημάτων ψηφιακής τηλεόρασης) Ο οργανισμός DVB, ιδρύθηκε το 1991 και σήμερα απαριθμεί περίπου 230 εταιρείες και οργανισμούς ανά τον κόσμο. Ο DVB ασχολήθηκε επιτυχώς με την δημιουργία προτύπων τόσο για την παραγωγή όσο και την διακίνηση διαδραστικού υλικού στην τηλεόραση. Ενδεικτικά αναφέρονται τα παρακάτω: DVB-S (Πρότυπο για την μετάδοση ψηφιακού προγράμματος μέσω δορυφορικής σύνδεσης) DVB-C (Πρότυπο για την μετάδοση ψηφιακού προγράμματος μέσω καλωδιακής σύνδεσης) DVB-T (Πρότυπο για την μετάδοση ψηφιακού προγράμματος μέσω επίγειας σύνδεσης) 13

DVB-MC/S (Πρότυπο για την μετάδοση ψηφιακού προγράμματος μέσω μικροκυματικού πολυσημειακού κατανεμημένου συστήματος βίντεο-microwave multipoint video distribution system) DVB-SI (Πρότυπο καθορισμού τρόπου μετάδοσης μεταδεδομένων ) DVB-CA (Πρότυπο για ασφάλεια πληροφοριακών συστημάτων στην ψηφιακή ΔΤ) DVB-CI (Πρότυπο ορισμού του Graphical User Interface) 1.2.2 Πρότυπο TV - Anytime Ένα από τα βασικότερα και πιο διαδεδομένα πρότυπα για την ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση είναι το TV Anytime. Το πρότυπο TV-Anytime αναπτύχθηκε από το φόρουμ TV Anytime το 2000 και περιλαμβάνει περιγραφείς περιεχομένου και ειδικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται για την ανάλυση των προτιμήσεων και των επιλογών του χρήστη. Επιπλέον, η περιγραφή τμηματικού πολυμεσικού περιεχομένου μπορεί αποδοτικά να βοηθήσει τον προσδιορισμό ειδικού περιεχομένου που προορίζεται για μερική εγγραφή και πλοήγηση μέσα στο τμηματικό αυτό περιεχόμενο. Ένα βασικό στοιχείο του TV-Anytime είναι ο προσωπικός εγγραφέας δεδομένων (Personal Data Recorder-PDR), ο οποίος μπορεί αυτόματα να εγγράψει ένα πρόγραμμα όταν οι προτιμήσεις του χρήστη δηλώνονται μέσω από τους περιγραφείς προγράμματος (program descriptors). Το πρότυπο TVAnytime έχει την δυνατότητα προσαρμογής σε διάφορες πλατφόρμες μετάδοσης προγράμματος και πολυμεσικού περιεχομένου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν ορίζει έναν συγκεκριμένο τρόπο αποθήκευσης, πρόσβασης και χρήσης των μεταδεδομένων[27]. Το πρότυπο TV-Anytime κάνει χρήση ειδικών δομών για τον προσδιορισμό περιεχομένου και την σύνδεση αυτού με περιγραφείς μεταδεδομένων. Οι δομές αυτές ονομάζονται CRIDs (Content Reference Identifiers). Εκτός του CRID, το TV-Anytime παρέχει και άλλες δομές προσδιορισμού (TV-Anytime Identifiers) όπως ο Service Identifier και ο User Identifier. Οι δύο αυτοί προσδιοριστές χρησιμοποιούνται για την αυτόματη επιλογή περιεχομένου που ταιριάζει στις προτιμήσεις του χρήστη όπως επίσης και για την δυνατότητα παρακολούθησης από τον χρήστη διαφημιστικού προγράμματος της επιλογής του [27]. 14

Εικόνα 1. Tv-Anytime Set-top Box, remote control και EPG. Για λόγους αυξημένης διαλειτουργικότητας (interoperability), το TVAnytime υιοθέτησε το περιβάλλον της γλώσσας σήμανσης XML τόσο για την δημιουργία όσο και για την μετάδοση των μεταδεδομένων. Η επίτευξη αποδοτικής διαλειτουργικότητας στηρίζεται στους εξής δύο παράγοντεςστόχους: Ο παροχέας μεταδεδομένων πρέπει να είναι σίγουρος ότι η πληροφορία που μεταδίδεται είναι σωστά ερμηνεύσιμη σε μία ευρεία γκάμα εφαρμογών και συστημάτων διαδραστικής ψηφιακής τηλεόρασης Η αμφίδρομη ροή (two-way flow) πληροφορίας είναι εφικτή από το διαθέσιμο σύστημα διαδραστικής ψηφιακής τηλεόρασης Η χρήση του περιβάλλοντος της XML εγγυάται ότι οι δύο αυτοί στόχοι μπορούν να υλοποιηθούν. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος επιλογής της XML από το TV-Anytime ως βασικού περιβάλλοντος δημιουργίας, περιγραφής και μετάδοσης των μεταδεδομένων. Επίσης, σημαντικός παράγοντας που ενισχύει αυτή την επιλογή είναι ότι πάρα πολλά πρότυπα όπως τα (MPEG-7, P/META, DVB-SI, SMPTE και SMIL) χρησιμοποιούν και αυτά την XML ως βάση. Αυτό σημαίνει ότι στο πλαίσιο της XML υπάρχει μία αλληλοσυσχέτιση μεταξύ όλων των προτύπων κάνοντας έτσι εφικτή την δημιουργία κοινών μεταδεδομένων σε διαφορετικά συστήματα διαδραστικής τηλεόρασης, πράγμα που κάνει εύκολη την προσαρμογή του πολυμεσικού υλικού στις ανάγκες του εκάστοτε χρήστη. 15

1.3 Η Πλατφόρμα DVB Ο ευρωπαϊκός οργανισμός Digital Video Broadcasting (DVB) ανέπτυξε την πιο αποδοτική πλατφόρμα διαδραστικής τηλεόρασης[4,3]. Η πλατφόρμα αυτή στηρίζεται κυρίως στην χρήση της προδιαγραφής MPEG-2 για την μετάδοση του ψηφιακού πολυμεσικού υλικού. Η γενική δομή της πλατφόρμας αυτής δίνεται στο παρακάτω σχήμα: DVB-C DVB-S Κανάλι μετάδοσης ευρυζωνικού MPEG-2 DVB-T Παροχέας Υπηρεσιών Παροχέας Διαδραστικών Υπηρεσιών Μετάδοσης set-top box PSTN, ISDN, CATV Παροχέας Υπηρεσιών Εκδότες Υπηρεσιών Σχήμα 1.Βασική αρχιτεκτονική του Συστήματος Ψηφιακής Τηλεόρασης (DVB). Πιο συγκεκριμένα, τα στάδια του σχήματος αυτού αναλύονται στην συνέχεια: Παροχέας Υπηρεσιών Μετάδοσης (Broadcast Service Provider-BSP) Παραδίδει το υλικό (δεδομένα προγράμματος και δεδομένα που συνοδεύουν το πρόγραμμα) με την χρήση δορυφορικής (satellite), καλωδιακής (cable) και επίγειας (terrestrial) σύνδεσης. Το ρεύμα δεδομένων που μεταδίδεται περιέχει οπτικο-ακουστικό υλικό, μεταδεδομένα βασισμένα στην προδιαγραφή DVB-SI και δεδομένα προστιθέμενης αξίας.. Παροχείς Υπηρεσιών (Service Providers) Οι παροχείς υπηρεσιών είναι εταιρείες για τις υπηρεσίες των οποίων δημιουργείται το διαδραστικό υλικό. Για παράδειγμα, παροχέας υπηρεσιών είναι μία εταιρεία ταξιδιωτικών γραφείων, η οποία πληρώνει τον παροχέα υπηρεσιών μετάδοσης για να δώσει την δυνατότητα 16

στους ενδιαφερόμενους χρήστες της διαδραστικής τηλεόρασης να αγοράσουν on-line ταξιδιωτικά εισιτήρια. Παροχέας Διαδραστικών Υπηρεσιών (Interactive Service Provider) Για την υλοποίηση διαδραστικών εφαρμογών με την χρήση υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας χρειάζεται ένα κανάλι ανάδρασης σήματος, το οποίο επιτρέπει την αμφίδρομη (two-way channel) μετάδοσης της πληροφορίας. Ο παροχέας διαδραστικών υπηρεσιών είναι η εταιρεία ή ο οργανισμός που παρέχει αυτό το κανάλι. Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούνται και IP πρωτόκολλα. Εκδότες Υπηρεσιών (Service Editors) Είναι εταιρείες που παράγουν το διαδραστικό υλικό και τις αντίστοιχες υπηρεσίες, οι οποίες παραδίδονται στον χρήστη από τον παροχέα υπηρεσιών μετάδοσης. Σύστημα Διάδρασης του Χρήστη (Set Top Box-STB) Τo STB είναι βασικό για την υλοποίηση των διαδραστικών υπηρεσιών της ΔΤ. Ένα τυπικό STB μετατρέπει τα ψηφιακά σήματα σε αναλογικά έτσι ώστε να μπορούν να παρουσιαστούν στην τηλεόραση, υλοποιεί τις διαδραστικές υπηρεσίες, επεξεργάζεται τον ψηφιακό ήχο. Τα περισσότερα STB λειτουργούν είτε με αναλογικό είτε με ψηφιακό σήμα αλλά όχι και με τα δύο. Επίσης λειτουργούν μόνο για μία σύνδεση (καλωδιακή, δορυφορική, επίγεια ή DSL) επειδή κάθε πλατφόρμα χρησιμοποιεί και διαφορετικό εύρος συχνοτήτων [17] Μια αναλυτική περιγραφή ενός STB δίνεται στην αμέσως επόμενη ενότητα. 1.4 Κονσόλα Διάδρασης του Χρήστη Η τεχνολογία που χρησιμοποιείται για την μετάδοση διαδραστικού προγράμματος μέσω της ψηφιακής τηλεόρασης βασίζεται κυρίως στην κωδικοποίηση και συμπίεση του σήματος κατά το πρότυπο MPEG-2. Μέσω διάφορων διαδικασιών το σήμα φτάνει στον τελικό χρήστη (τηλεθεατή), μέσω του Set Top Box-STB, την λειτουργία του οποίου θα δούμε στην συνέχεια. Οι βασικές μονάδες ενός STB είναι οι παρακάτω: 17

Διάταξη συντονισμού συχνότητας σήματος Αποδιαμορφωτής Αποπολυπλέκτης Αποκωδικοποιητής βίντεο Αποκωδικοποιητής ήχου Αποκωδικοποιητής δεδομένων Σύστημα εξαρτημένης πρόσβασης Δέκτης σημάτων τηλεχειριστηρίου Σχήμα 2. Βασική δομή ενός STB Διάταξη συντονισμού συχνότητας σήματος: απομονώνει τις συχνότητες των καναλιών πληροφορίας που μας ενδιαφέρουν κάθε φορά Αποδιαμορφωτής: αποδιαμορφώνει το σήμα Αποπολυπλέκτης: δέχεται το σήμα από τον demodulator και προσδιορίζει τα διαφορετικά μέρη του ψηφιακού σήματος, τα οποία και ξεχωρίζει ώστε στην συνέχεια να μπουν στην αρχική (σωστή) σειρά Σύστημα εξαρτημένης πρόσβασης: 1. Ελέγχει αν για το συγκεκριμένο STB έχει πληρωθεί η συνδρομή 2. Ελέγχει αν χρειάζεται σύστημα ασφαλείας με την χρήση κωδικού (αυτό γίνεται κυρίως όταν οι χρήστες είναι παιδιά) 3. Φιλτράρει το περιεχόμενο με βάση την συνδρομή του χρήστη 4. Ασχολείται με οποιαδήποτε διαδραστική πληροφορία, η οποία χρήζει κρυπτογράφησης έτσι ώστε να προστατευθεί ο χρήστης από μη εξουσιοδοτημένη χρήση τρίτων Αποκωδικοποιητής βίντεο: Λαμβάνει την ψηφιακή πληροφορία του video και την μετατρέπει σε σήμα συμβατό με την συσκευή τηλεόρασης Αποκωδικοποιητής ήχου: Λαμβάνει το ψηφιακό σήμα ήχου και το μετατρέπει σε σήμα συμβατό με το σύστημα ήχου της τηλεόρασης 18

Αποκωδικοποιητής δεδομένων: Λαμβάνει το ψηφιακό σήμα των δεδομένων που συνοδεύουν την εφαρμογή και το μετατρέπει σε σήμα συμβατό με την συσκευή της τηλεόρασης CPU: 1. Διαχειρίζεται όλα τα συστατικά του υλικού 2. Εκτελεί προγράμματα-εφαρμογές λογισμικού 3. Ελέγχει για τυχόν προβλήματα 4. Ελέγχει το διαδραστικό κείμενο, τα χρώματα και τις εικόνες της τηλεόρασης Μνήμη: Υπάρχουν διάφορα είδη μνήμης που εμπλέκονται στον σχεδιασμό ενός STB, όπως RAM, ROM, EPROM, κλπ. Σύστημα ελέγχου: Συνδέει το χρήστη με το όλο σύστημα μέσω της συσκευής του τηλεκοντρόλ Tο λογισμικό εκτελείται από την CPU του STB. Οι λειτουργίες που εκτελούνται από το λογισμικό είναι[14,7]: Διαχείριση του υλικό (hardware) του STB Επικοινωνία με την πλατφόρμα μετάδοσης του πολυμεσικού υλικού Έλεγχος και παρουσίαση της διαδραστικής πληροφορίας Έλεγχος του επιπέδου διάδρασης Η δομή του λογισμικού συντίθεται στα παρακάτω μέρη: 1. Λειτουργικό Σύστημα (Operating System): Κυρίως Windows, DOS, και MacOS 2. Ενδιάμεσο Λογισμικό Διάδρασης διάδρασης εκτελεί τα παρακάτω: (Middleware): Το λογισμικό Επικοινωνεί με το λειτουργικό σύστημα, με ελεγχόμενο τρόπο, έτσι ώστε να μειωθεί η πιθανότητα φθοράς του STB Παρέχει ένα οργανωμένο σύνολο εντολών και προγραμματιστικών εργαλείων Με την χρήση κατάλληλου υλικού, οι παραγωγοί διαδραστικών υπηρεσιών δεν χρειάζεται να ανησυχούν για το πως λειτουργεί το λειτουργικό σύστημα ή για διάφορες άλλες λεπτομέρειες που έχουν σχέση με την απόδοση ή την κατάσταση του STB. Επίσης, η γλώσσα προγραμματισμού ενός λογισμικού διάδρασης είναι, στις περισσότερες περιπτώσεις, συμβατή σχεδόν με όλες τις πλατφόρμες διαδραστικής τηλεόρασης. 19

Διάφορα συστήματα συνέχεια: λογισμικού διάδρασης παρατίθενται Open TV (προϊόν της εταιρείας OPEN TV) TV Navigator (προϊόν της εταιρείας LIBERATE) MediaHighway (προϊόν της εταιρείας TECHNOLOGIES) MicrosoftTV (προϊόν της εταιρείας MICROSOFT) PowerTV (προϊόν της εταιρείας POWER TV) CableWare (προϊόν της εταιρείας WORLDGATE) Netgem (προϊόν της εταιρείας NETGEM) στην CANAL+ 3. Εικονικές Μηχανές (Virtual Machines): Πολλοί κατασκευαστές λογισμικών διάδρασης, με σκοπό να αυξήσουν την ευκολία χρήσης τους, δημιούργησαν ειδικά προγραμματιστικά περιβάλλοντα, τα οποία διευκολύνουν την ανάπτυξη και τον έλεγχο του λογισμικού διάδρασης χρησιμοποιώντας ήδη υπάρχουσες γλώσσες προγραμματισμού όπως επίσης και γλωσσών σήμανσης (markup languages). Αυτά τα προγραμματιστικά περιβάλλοντα είναι γνωστά με το όνομα Εικονικές Μηχανές (Virtual Machines). Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι εικονικών μηχανών όπως: Εικονικές μηχανές βασισμένες στην JAVA Εικονικές μηχανές βασισμένες στην WML, η οποία είναι παρόμοια με τη γλώσσα σήμανσης HTML Εικονικές μηχανές βασισμένες στην HTML και JavaScript Εικονικές μηχανές βασισμένες στην MHEG-5, η οποία είναι προδιαγραφή παρουσίασης πολυμεσικού υλικού στην τηλεόραση 4. Εφαρμογές (Applications): Είναι τα προγράμματα λογισμικού πάνω στα οποία τρέχουν οι υπηρεσίες διάδρασης. Αυτά τα προγράμματα είναι ουσιαστικά τα προϊόντα παραγωγής της διαδραστικής τηλεόρασης, όπως: Οδηγοί Ηλεκτρονικών Προγραμμάτων (Electronic Programme Guides-EPG) Βίντεο κατά Παραγγελία (Video On Demand Services-VODS) Υπηρεσίες Ψηφιακού Teletext (Digital Teletext Services-DTS) Υπηρεσίες Ψηφιακής Διαφήμισης (Digital Advertisement Services-DAS) Υπηρεσίες Ηλεκτρονικής Αγοράς (E-Shopping), κλπ. 20

Κεφάλαιο 2: Προσβασιμότητα στο διαδίκτυο και στην ψηφιακή τηλεόραση. 2.1 Εισαγωγή Σύμφωνα με πολλές έρευνες ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του παγκόσμιου πληθυσμού αντιμετωπίζει προβλήματα όρασης είτε σοβαρά προβλήματα ακοής. Σύμφωνα με τις στατιστικές πάνω από 24 εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν σοβαρές επιπλοκές στην ακοή τους, ενώ πάνω από 10 εκατομμύρια Αμερικανοί μόνο αντιμετωπίζουν προβλήματα μερικής ή ολικής όρασης. Πιο συγκεκριμένα : Σύμφωνα με έρευνα του καθηγητή Adrian Davis του Institute of Hearing Research ο αριθμός των ατόμων άνω των 18 ετών με προβλήματα ακοής στην Ευρώπη για το 2005 είναι περίπου 81,536,000. Η πρόβλεψη είναι ότι το 2015 ο αριθμός αυτός θα έχει ξεπεράσει τα 90,000,000 άτομα. Αυτό σημαίνει ότι ο ένας στους επτά ενήλικους ευρωπαίους πολίτες αντιμετωπίζει πρόβλημα με την ακοή του. Ανάλογες έρευνες (κυρίως των RNIB, RNID, EFHOH κ.α.) εκτιμούν ότι ο αριθμός των ενήλικων ατόμων με προβλήματα όρασης στην Ευρώπη ανέρχεται στο ύψος των 7,5 εκατομμυρίων. Περίπου το 10 % του πληθυσμού των ανεπτυγμένων χωρών 21

αποτελούν άτομα με αναπηρίες (ΑμΕΑ). Σε αυτά τα αυξανόμενα ποσοστά θα πρέπει να συνυπολογιστεί και το ποσοστό των ηλικιωμένων αλλά και των ατόμων που αντιμετωπίζουν ουσιαστικές δυσκολίες στη χρήση μιας συγκεκριμένης υπηρεσίας ή συσκευής. Παράλληλα, οι σύγχρονες τεχνολογίες Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών εξελίσσονται με ρυθμό που κανείς δεν θα φανταζόταν μια δεκαετία πιο πριν και προσφέρουν υπηρεσίες που στοχεύουν σε μια ποιοτικότερη καθημερινότητα. Σε αυτή την νέα ψηφιακή πραγματικότητα εμφανίζεται ο κίνδυνος αποκλεισμού ατόμων των προαναφερόμενων ομάδων. Ειδικότερα στην Ελλάδα τα άτομα με προβλήματα ακοής αλλά κυρίως όρασης είναι τελείως αποκλεισμένα από σχεδόν όλες τις δραστηριότητες που αφορούν τα πολυμέσα και γενικότερα ψηφιακές υπηρεσίες. Ο αποκλεισμός μερίδας του παγκόσμιου πληθυσμού από αυτές τις υπηρεσίες και όχι μόνο αποτελεί από μόνος του και ένα ζήτημα κοινωνικών διακρίσεων και κοινωνικής ανισότητας, αφού συν της άλλης αφορά και θέματα της καθημερινότητας όπως εκπαίδευση, εργασία, υγεία και άλλα. Σύμφωνα με αυτά, το θέμα της προσβασιμότητας δεν αποτελεί μόνο ευαισθητοποίηση αλλά και υποχρέωση και αντιμετωπίζεται έτσι από πολλά ανεπτυγμένα κράτη και εταιρίες με σχετικές νομοθεσίες και ρυθμίσεις. Ο όρος προσβασιμότητα (Accessibility) χρησιμοποιείτε για να περιγράψει μια εφαρμογή ή υπηρεσία, η οποία είναι διαθέσιμη για όλους συμπεριλαμβανομένων και των ΑμΕΑ. Την χρήση της την συναντάμε σε θέματα φυσικής πρόσβασης (πχ. μπάρες, πεζοδρόμηση για τυφλούς, ανακλειόμενα λεωφορεία), αλλά και σε περιπτώσεις πρόσβασης σε υπηρεσίες (πχ. προσβάσιμα sites, υποτιτλισμό προγραμμάτων τηλεοπτικού περιεχομένου, ακουστική περιγραφή, ηλεκτρονικό EPG, νοηματική γλώσσα, εναλλακτικές μορφές επικοινωνίας)[20]. Η προσβασιμότητα εντάσσεται σε ένα ευρύτερο επιστημονικό πεδίο, της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή (Human Computer Interface-HCI) και ειδικότερα της καθολικής σχεδίασης (Universal Design) ή διαφορετικά Σχεδίασης για όλους (Design for all). Το Κέντρο Καθολικής Σχεδίασης έχει αναπτύξει 7 Αρχές Καθολικής Σχεδίασης: 1. Δικαίωμα στη χρήση 2. Ευελιξία στη χρήση 3. Απλότητα και διαισθητικότητα 4. Αντιληπτικότητα πληροφοριών 5. Ανοχή στα σφάλματα 6. Χαμηλή φυσική προσπάθεια 7. Κατάλληλο μέγεθος και χώρος για προσέγγιση και χρήση 22

H Καθολική Πρόσβαση ή Πρόσβαση για Όλους (Universal Access ή Αccess for Αll ) είναι «το δικαίωμα όλων των πολιτών να έχουν και να διατηρούν πρόσβαση σε μια ευρεία κοινωνικά δεξαμενή πηγών πληροφόρησης και υπηρεσιών διαπροσωπικής επικοινωνίας, δεδομένης της ποικιλίας των πλαισίων χρήσης» [15]. Η προσβασιμότητα είναι μια πιο εξειδικευμένη προσέγγιση της καθολικής σχεδίασης και ο στόχος της είναι να παράγει προϊόντα προσβάσιμα σε ΑμEΑ. Σύμφωνα με τον Nielsen [13] η προσβασιμότητα είναι εξ' ορισμού μια κατηγορία της ευχρηστίας. Οτιδήποτε δεν είναι προσβάσιμο σε ένα χρήστη δεν είναι και εύχρηστο. Η ανάγκη για προσβασιμότητα γίνεται περισσότερο επιτακτική με την εξάπλωση των υπηρεσιών διαδικτύου. Για την αντιμετώπιση τέτοιων θεμάτων στο χώρο του WWW δραστηριοποιείται η πρωτοβουλία για την προσβασιμότητα στο διαδίκτυο (Web Accessibility Initiative - WAI) στους κόλπους του W3C. Σύμφωνα με αυτό προσβασιμότητα του Web σημαίνει ότι τα ΑμεΑ μπορούν να χρησιμοποιήσουν το Web ή με άλλα λόγια ότι αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να αντιληφθούν, να καταλάβουν να περιηγηθούν και να αλληλεπιδράσουν με το Web καθώς και να συνεισφέρουν στο Web. Η προσβασιμότητα ιστού περιλαμβάνει όλες τις ειδικές ανάγκες που επηρεάζουν την πρόσβαση στον ιστό, συνυπολογίζοντας ανάγκες όρασης, ακουστικές, φυσικές, ομιλίας, γνωστικές και νευρολογικές ειδικές ανάγκες [8]. 2.2 Προσβασιμότητα στο διαδίκτυο Οι περισσότεροι άνθρωποι που υποφέρουν από διάφορες αναπηρίες, έχουν την ανάγκη από βοηθητικά μέσα για να «διαβάσουν» με επιτυχή τρόπο μια ιστοσελίδα στο διαδίκτυο. Πολλά ονόματα υπάρχουν ήδη για τέτοιου είδους συσκευές και τεχνολογίες όπως access system, assistive technology, adaptive technology και adaptive computing [20]. Παραδείγματα τέτοιων τεχνολογιών είναι τα εξής[20]: Συνθετική φωνή, ψηφιακά κανάλια ήχου, συστήματα Braille για ανθρώπους με προβλήματα όρασης. Μεγέθυνση οθόνης και χρήση μεγάλων και ευδιάκριτων fonts για ανθρώπους με περιορισμένη όραση και δυσλεξία. Περιγραφικά κείμενα, υποτιτλισμός και οπτικά βοηθήματα για ανθρώπους με μειωμένη ή ανύπαρκτη ακοή. Ειδικές προσαρμογές για ανθρώπους με σοβαρά κινητικά προβλήματα που χρειάζονται άλλες μεθόδους διάδρασης εκτός του πληκτρολογίου και του mouse.(φωνητική πληκτρολόγηση, joystick κλπ.) Τα πιο συνηθισμένα συστήματα που συναντάμε σε σε αυτή την κατηγορία χρηστών, ειδικότερα αν έχουν προβλήματα όρασης, είναι ο Screen Magnifier και ο Screen Reader. Τα λογισμικά είναι απλά στην χρήση και τη κατανόηση και στα περισσότερα λειτουργικά συστήματα παρέχονται δωρεάν. Παρόλα 23

αυτά, υπάρχουν και άλλες διάφορες τέτοιες εφαρμογές εκμετάλλευσης που παρέχουν αντίστοιχες λειτουργίες[20]. εμπορικής Screen Magnifier Η λειτουργία του Screen Magnifier είναι εύκολα κατανοητή και θυμίζει την χρήση ενός μεγεθυντικού φακού. Στην πραγματικότητα αντιγράφει την χρήση του μεγεθυντικού φακού μόνο που αντί να υπάρχει χαρτί στην θέση του υπάρχει η οθόνη. Με αυτό τον τρόπο χρήστες που έχουν προβλήματα όρασης, ή ακόμη και ηλικιωμένοι που δυσκολεύονται να διαβάσουν μικρά γράμματα μπορούν να δουν τα περιεχόμενα μιας σελίδας η ενός κειμένου πιο άνετα. Ένα τέτοιο παράδειγμα δίνεται στην εικόνα 2. Εικόνα 2. Screen Magnifier μέσω των Windows σε περιβάλλον Firefox. Screen Reader Η λειτουργία του Screen Reader βασίζεται στην τεχνητή παραγωγή φωνής μέσω κειμένου. Ο Screen Reader είναι το πιο διαδεδομένο σύστημα πρόσβασης Η/Υ από τυφλούς χρήστες λόγο της ευχρηστίας του και της αποτελεσματικότητα του. Στα Windows παρέχεται δωρεάν μια έκδοση με την ονομασία Narrator. Σκοπός του προγράμματος είναι να «διαβάσει» στον χρήστη το κείμενο που υπάρχει στην οθόνη. Για την διευκόλυνση της πλοήγησης δίνει πληροφορίες τόσο για τα ανοιχτά παράθυρα όσο και για το 24

ενεργό παράθυρο και για το που «βρίσκεται» ο χρήστης κάθε στιγμή. Σύμφωνα με μαρτυρίες χρηστών με ολικά προβλήματα όρασης με την χρήση ενός συμβατικού πληκτρολογίου και ενός καλού Screen Reader η χρήση του υπολογιστή αλλά και του διαδικτύου είναι πιο εύκολη. Όσον αφορά την διευκόλυνση στη χρήση του Screen Reader στο διαδίκτυο θα πρέπει οι ιστοσελίδες να ακολουθούν ένα σύνολο απλών κανόνων προσβασιμότητας (accessibility guidelines). Τέτοιοι κανόνες περιγράφονται στις επόμενες υποενότητες. 2.2.1 Προδιαγραφές Προσβασιμότητας Μια αναλυτική λίστα από το πιο πλήρες σύνολο κανόνων προσβασιμότητας μπορεί να βρεθεί στην σελίδα http://web1.w3.org/tr/waiwebcontent/. Μια απλή αλλά πολύ χρήσιμη δυνατότητα που προσφέρει η HTML είναι η ετικέτα (tag) ALT. Η ετικέτα (tag) ALT προέρχεται από την λέξη alternative και αναφέρεται στην χρήση εναλλακτικού κειμένου αντί για γραφικά (εικόνες, βίντεο, flash). Η χρήση του γίνεται με την προσθήκη του στην ετικέτα «img» της ΗΤΜL γράφοντας το κείμενο που θα εμφανίζεται αντί της εικόνας. Η ετικέτα αυτή είναι ίσως και η πιο χρήσιμη και εύκολη μέθοδος που μπορούν να ακολουθήσουν όλοι οι web developers για να κάνουν τους ιστότοπους τους πιο προσβάσιμους. Η χρήση της έχει διπλά οφέλη. Πρώτον, άμεσα ένας Screen Reader μπορεί να δώσει στο χρήστη πληροφορίες για το περιεχόμενο του γραφικού που «βλέπει», ενώ διατηρεί την δομή του ιστότοπου είτε εμφανίζονται τα γραφικά είτε όχι[26]. Επίσης υπάρχει η δυνατότητα προβολής του site χωρίς γραφικά με σκοπό την μείωση του εύρους ζώνης (bandwidth). Ένα παράδειγμα της χρήσης του ALT tag είναι το παρακάτω. <img src="logo1.jpg" alt="logo picture, Welcome " width="538" height="600" /> Είναι κατανοητό ότι η χρήση μιας τέτοιας εντολής είναι απλή αλλά πολύ σημαντική. Η χρήση του ALT tag βέβαια δεν είναι η μόνη λύση που υπάρχει. Για να δώσουμε μια πιο αναλυτική περιγραφή αυτού που απεικονίζουμε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ετικέτα LONGDESC, το όνομα της οποίας βγαίνει από τις λέξεις Long Description. Είναι χρήσιμο για να δώσουμε περισσότερες πληροφορίες για ένα αντικείμενο στην σελίδα μας οι οποίες θα είναι διαθέσιμες σε έναν Screen Reader[26]. Ένα παράδειγμα της χρήσης της ετικέτας LONGDESC είναι το παρακάτω. 25

<img src="logo1.jpg" alt="logo picture, Welcome " LONGDESC="Logo.html " width="538" height="600" /> Εδώ βλέπουμε ότι η χρήση του LONGDESC και του ALT μπορούν να γίνουν ταυτόχρονα. Η σελίδα "Logo.html " θα πρέπει να είναι μια απλή html σελίδα με την αναλυτική περιγραφή του αντικειμένου. Δυο πιο ξεχωριστές και εξειδικευμένες ετικέτες που προσφέρουν μεγάλη βοήθεια σε ανθρώπους με αναπηρίες είναι η ACESSKEY και η TABINDEX. H ACESSKEY είναι μια ετικέτα που δουλεύει όπως ακριβώς τα γνωστά σε όλους keyboard shortcuts. Μέσω αυτής της ετικέτας ο προγραμματιστής της σελίδας δηλώνει τις συντομεύσεις που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο χρήστης. Μέσω αυτού, μεγάλο μέρος της σελίδας μπορεί να γίνει εύκολα προσβάσιμο από ανθρώπους που αδυνατούν να χρησιμοποιήσουν το ποντίκι η ακόμη και το πληκτρολόγιο. Η λειτουργία της TABINDEX αφορά κυρίως την χρήση του κουμπιού ΤΑΒ μέσα στον browser. Κάνοντας χρήση αυτής της ετικέτας δείχνουμε στον browser με τι σειρά θα επιλέξει τα αντικείμενα στην οθόνη πατώντας το κουμπί ΤΑΒ. Αυτό είναι πολύ χρήσιμο ειδικά σε συμπλήρωση κάποιας φόρμας αφού πατώντας το ΤΑΒ θα πηγαίνει ο χρήστης στη σωστή επιλογή. Αν αναλογιστούμε ότι οι τυφλοί χρήστες στην ουσία έχουν αντικαταστήσει το ποντίκι με το πλήκτρο ΤΑΒ για την πλοήγηση τους είναι πολύ σημαντικό να έχει γίνει μια τέτοια ρύθμιση σε μια προσβάσιμη ιστοσελίδα[26]. Σενάρια χρηστών Internet που θα πρέπει να ληφθούν υπ όψιν[19]. Ένας χρήστης με προβλήματα όρασης μπορεί να χρησιμοποιεί ένα web browser που διαβάζει δυνατά το περιεχόμενο της σελίδας και αυτό το λογισμικό να «μπερδεύεται» από τεχνολογίες όπως τα image maps, JavaScripts, και άλλα στοιχεία του διαδικτύου. Ένας χρήστης με προβλήματα ακοής χρειάζεται σε γραπτή μορφή όλες τις ακουστικές πληροφορίες που συναντάμε σε μία σελίδα. Κάποιοι άνθρωποι εκλαμβάνουν διαφορετικά μερικά χρώματα, οπότε δεν θα μπορούν να διακρίνουν εύκολα το περιεχόμενο σε χρωματιστά background. Κάποιος χρήστης με κινητικά προβλήματα δεν θα είναι σε θέση να πατάει παρά μόνο ένα κουμπί στο πληκτρολόγιο του για να πλοηγηθεί. 26

Οι προδιαγραφές προσβασιμότητας του οργανισμού W3C είναι οι παρακάτω: Να παρέχονται αντίστοιχες εναλλακτικές λύσεις για το ακουστικό και εικονικό περιεχόμενο. Μην λαμβάνεται υπόψη μόνο το χρώμα. Χρήση ετικετών CSS με τον σωστό τρόπο. Δήλωση της χρήσης φυσικής γλώσσας. Δημιουργία πινάκων που μετασχηματίζονται αποδοτικά. Διασφάλιση ότι σελίδες που μετασχηματίζονται αποδοτικά. περιέχουν νέες τεχνολογίες Διασφάλιση του έλεγχου του χρήστη σε αλλαγές περιεχομένου που επηρεάζονται χρονικά. Διασφάλιση της άμεσης προσβασιμότητας για τα εισαγόμενα περιβάλλοντα χρήσης. Σχεδίαση με σκοπό την ανεξαρτησία από συγκεκριμένες συσκευές. Χρήση κοινά αποδεκτών λύσεων Χρήση τεχνολογιών και προδιαγραφών από το W3C. Παροχή πληροφοριών για το περιεχόμενο και τη δομή περίπλοκων ιστοσελίδων. Παροχή ξεκάθαρων μηχανισμών πλοήγησης. Διασφάλιση ότι τα αρχεία είναι «νοικοκυρεμένα» και απλά. 27

2.2.2 Συμπληρωματικοί παράγοντες προσβασιμότητας στο διαδίκτυο. Στη σημερινή εποχή που η πληθώρα των χρήσεων του web είναι απεριόριστη, συναντάμε κάποιες περιπτώσεις που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με διαφορετικούς τρόπους. Πάρα πολλοί σχεδιαστές ιστοσελίδων κάνουν χρήση κάποιων «διάφανων»(transparent) εικόνων με σκοπό να επιτύχουν κάποιες συγκεκριμένες δομές(layouts). Στην περίπτωση αυτή, αν κάποιος χρήστης «βλέπει» την ιστοσελίδα μέσω κάποιου screen reader, και έχει γίνει χρήση της alt tag, το αποτέλεσμα θα είναι τραγικό. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να γίνει αθόρυβη (silent) χρήση της alt tag με σκοπό την αποφυγή της σύγχυσης[19]. Γενικότερα, όλοι οι web developers θα πρέπει να έχουν στο νου τους ότι η χρήση υπερβολικών γραφικών και εξεζητημένων παρουσιάσεων σε μια προσβάσιμη ιστοσελίδα μπορεί να προκαλέσει σύγχυση σε κάποιους χρήστες. Παρ όλες τις δυσκολίες στη χρήση γραφικών σε έναν προσβάσιμο ιστότοπο, στην σημερινή εποχή δεν θεωρείτε βιώσιμη λύση η δημιουργία ενός textonly web site. Τρόποι για την εισαγωγή γραφικών όπως είδαμε υπάρχουν και αν γίνει η χρήση τους με σύνεση μπορούν να δώσουν εκπληκτικά αποτελέσματα. Τι γίνεται όμως αν θέλει ένας σχεδιαστής ιστοσελίδων να κάνει χρήση πιο εξεζητημένων μεθόδων όπως το image map ; Σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει λύση και ονομάζεται sliced images. Τα sliced images είναι μια τεχνική για να γίνουν screen reader friendly τα image maps. Στην ουσία γίνεται αντικατάσταση του image map με την εικόνα που απεικονίζεται σπασμένη (sliced) σε μικρότερα κομμάτια με σκοπό την αναδημιουργία με ένα διαφορετικό τρόπο του image map. Το τελικό προϊόν φαίνεται στην οθόνη σαν μια ολόκληρη εικόνα, αλλά οι screen readers καταλαβαίνουν και διαβάζουν τα διαφορετικά <img> tags. Αν σε κάθε <img> tag έχει γίνει σωστή χρήση του ALT tag τότε ο εκάστοτε web developer έχει καταφέρει να φτιάξει ένα προσβάσιμο image map χωρίς να κάνει καμία οπτική παραχώρηση[19]. 2.2.3 Η περίπτωση του Flash Το μεγαλύτερο πρόβλημα στην δημιουργία προσβάσιμων ιστοσελίδων το συναντάμε όταν εμπλέκονται Flash animations. Το Flash που είναι ένα από τα πιο δημοφιλή εργαλεία για την δημιουργία πολυμεσικών ιστοσελίδων σήμερα, δημιουργεί πολλές δυσκολίες ειδικά στους τυφλούς χρήστες. Από μαρτυρίες τυφλών χρηστών του διαδικτύου, τουλάχιστον στην Ελλάδα, όσες ιστοσελίδες είναι φτιαγμένα με Flash δεν είναι προσβάσιμες. Σύμφωνα με την Macromedia και την Microsoft, από την έκδοση 6.0 και έπειτα του Flash Player ο screen 28

reader των windows υποστηρίζει την δυνατότητα να διαβάζει περιεχόμενο flash, ακόμη και κείμενο που εμπεριέχεται. Παρ όλα αυτά το πρόγραμμα JAWS,που είναι ένας πολύ δημοφιλής screen reader, δεν έχει αυτή την δυνατότητα.[19]. Το πρόβλημα όμως απέχει πολύ από την λύση του. Στο internet σύμφωνα με μαρτυρίες, το περιεχόμενο που δημιουργήθηκε με Flash δεν είναι προσβάσιμο. Η λύση σε αυτό το κομμάτι δεν είναι εύκολη. Αρχικά θα πρέπει να τονίσουμε ότι το Flash είναι μια εφαρμογή πολυμέσων και κάποιος με ανεπτυγμένες προγραμματιστικές ικανότητες θα μπορούσε να φτιάξει απόλυτα προσβάσιμες εφαρμογές σε Flash. Σε αυτή την περίπτωση μόνο οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει μια τέτοια περίπτωση κάνουν το εγχείρημα σχεδόν απαγορευτικό. Επίσης, θα πρέπει να υπάρξουν ξεχωριστά flash αρχεία με προσβάσιμο περιεχόμενο και ξεχωριστά με συμβατικό. Μια άλλη μεγάλη δυσκολία που παρουσιάζεται στη χρήση του Flash είναι η λειτουργία του TAB. Οι περισσότεροι χρήστες με προβλήματα όρασης χρησιμοποιούν το πλήκτρο ΤΑΒ ως το κύριο μέσω για να πλοηγηθούν σε κάποια σελίδα. Στην περίπτωση που υπάρχει κάποια flash φόρμα για παράδειγμα σε κάποια ιστοσελίδα ο χρήστης θα φτάσει μέχρι το «flash object» με το ΤΑΒ αλλά από εκεί και πέρα το αν θα μπορεί με την ίδια ευκολία να πλοηγηθεί μέσα στην φόρμα είναι αβέβαιο. Αν ο σχεδιαστής που χρησιμοποιεί Flash έχει λάβει υπ όψιν του την υποστήριξη του ΤΑΒ (πράγμα σπάνιο) τότε μόνο θα είναι πιθανό ο χρήστης να πλοηγηθεί με το ΤΑΒ μέσα στην φόρμα. Αν πάλι ο σχεδιαστής έχει δώσει αρκετή προσοχή στο θέμα, μπορεί να είναι δυνατό να πλοηγηθεί κάποιος χρήστης και με άλλα κουμπιά διευκολύνοντας έτσι την κατάσταση. Δυστυχώς όμως δεν υπάρχει κανένας συνδυασμός πλήκτρων που θα επιτρέψει στον χρήστη να «βγει» από το flash movie. Η μοναδική περίπτωση είναι ο χρήστης να κάνει κλικ με το ποντίκι σε κάποια περιοχή εκτός του flash movie, πράγμα που προϋποθέτει ότι ο χρήστης 1) έχει ποντίκι 2) είναι σε θέση να το χρησιμοποιήσει και 3) υπάρχει περιοχή στην σελίδα που βρίσκεται εκτός ορίων του flash movie.[19] Τέλος, ενώ το flash έχει αποδειχτεί μεγάλο βοήθημα για ανθρώπους με μαθησιακές δυσκολίες (όπως η δυσλεξία) και έχει την δυνατότητα να δώσει οπτικά εξαιρετικές σελίδες, στο θέμα της προσβασιμότητας αποτυγχάνει εντελώς.[19] Μια γρήγορη, οικονομικά προσιτή και εύκολη λύση για την συνύπαρξη Flash και προσβασιμότητας είναι να δύνονται επιλογές στην μορφή που θέλει ο χρήστης να «δει» την ιστοσελίδα. Με απλά λόγια κάθε ιστότοπος που θέλει να έχει Flash να προσφέρει και την δυνατότητα μιας έκδοσης απαλλαγμένης πλήρως από Flash. Παρατηρώντας αυτούς τους κανόνες βλέπουμε ότι το να είναι μια ιστοσελίδα προσβάσιμη δεν σημαίνει απαραίτητα την χρήση κάποιας εξειδικευμένης τεχνολογίας ή κάποιων άλλων περίπλοκων μηχανισμών. Σύμφωνα με παρατηρήσεις που έχουν γίνει στην παρούσα πτυχιακή στην χρήση του διαδικτύου από χρήστες με προβλήματα όρασης, στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι αρκετό να έχει φροντίσει ο σχεδιαστής της ιστοσελίδας να γίνεται εύκολη περιήγηση μέσω του πλήκτρου ΤΑΒ, να είναι διαθέσιμες οι περιγραφές των γραφικών με την ετικέτα ALT ή 29