ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΟ ΙΑΓΡΑΦΩΝ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΤΗΣ FIBRAN Α.Ε.

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΟ ΙΑΓΡΑΦΩΝ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΤΗΣ FIBRAN Α.Ε. Φεβρουάριος 2005

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ματθαίος Σανταµούρης Παπαγλάστρα Μαριάννα Παύλου Κώστας 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 2. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ FIBRAN A.E....5 4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΚΙΝ ΥΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΕΤΡΟΒΑΜΒΑΚΑ...8 Γενική εκτίµηση επαγγελµατικών κινδύνων...8 Κίνδυνοι από φυσικούς, χηµικούς και βιολογικούς παράγοντες... 10 5. ΟΡΙΑΚΕΣ ΤΙΜΕΣ ΕΚΘΕΣΗΣ... 16 Χηµικοί ρύποι... 16 Σκόνη και ινίδια... 17 6. ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ... 18 Χηµικοί ρύποι... 18 Σκόνη και ινίδια... 19 7. ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ... 20 Στρατηγικές διαχείρισης και ελέγχου... 20 Ατοµικά µέτρα πρόληψης και ασφάλειας... 20 8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 21 9. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... 22 9. ΑΝΑΦΟΡΕΣ... 23 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. ΕΛΤΙΟ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΠΕΤΡΟΒΑΜΒΑΚΑ... 24 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ ΤΙΣ ΠΡΟ ΙΑΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ... 31

1. Εισαγωγή Το Ελληνικό γενικό πλαίσιο για την προστασία της υγείας και ασφάλειας των εργαζοµένων καθορίζεται κυρίως από τον Nόµο 1568/85 «Υγιεινή και ασφάλεια των εργαζοµένων» και το Προεδρικό ιάταγµα 17/96 «Μέτρα για τη βελτίωση της ασφάλειας και υγείας των εργαζοµένων κατά την εργασία, σε συµµόρφωση µε τις οδηγίες 89/391/ΕΟΚ και 91/383/ΕΟΚ». Ο Νόµος 1568/85 και το Προεδρικό ιάταγµα 17/96 υποχρεώνουν τον εργοδότη να εξασφαλίζει την ασφάλεια και την υγεία των εργαζοµένων καθώς και να λαµβάνει µέτρα που να εξασφαλίζουν την υγεία και ασφάλεια τρίτων. Στις επιχειρήσεις που απασχολούν από 50 και άνω εργαζοµένους, ο εργοδότης έχει επιπλέον την υποχρέωση να χρησιµοποιεί τις υπηρεσίες Τεχνικού Ασφαλείας και Γιατρού Εργασίας (Ν. 1568/85, Π.. 294/88). Ο εργοδότης υποχρεούται έτσι: Να φροντίζει ώστε να προσαρµόζονται τα µέτρα ασφαλείας ανάλογα µε τις µεταβολές των περιστάσεων και να επιδιώκει τη βελτίωση των υφιστάµενων συνθηκών. Να εφαρµόζει τις υποδείξεις των ειδικών ασφαλείας και υγιεινής και να διευκολύνει το έργο τους. Να επιβλέπει την ορθή εφαρµογή των µέτρων υγιεινής και ασφάλειας. Να γνωστοποιεί στους εργαζοµένους τον επαγγελµατικό κίνδυνο από την εργασία τους. Να καταρτίζει πρόγραµµα προληπτικής δράσης και βελτίωσης των συνθηκών εργασίας στην επιχείρηση. Να εξασφαλίζει τη συντήρηση και την παρακολούθηση της ασφαλούς λειτουργίας µέσων και εγκαταστάσεων. Να ενθαρρύνει και διευκολύνει την επιµόρφωση των εργαζοµένων και των εκπροσώπων τους. Η υποχρέωση των εργοδοτών να λαµβάνουν µέτρα πρόληψης, προστασίας και ασφάλειας βρίσκει εφαρµογή βάσει των ακολούθων, γενικών αρχών: Αποφυγή των κινδύνων. Εκτίµηση των κινδύνων που δεν µπορούν να αποφευχθούν. Προσαρµογή της εργασίας στον άνθρωπο. Αντικατάσταση επικίνδυνων ουσιών ή καταστάσεων από λιγότερο επικίνδυνες. Προγραµµατισµός της πρόληψης µε στόχο ένα συνεκτικό σύνολο που να ενσωµατώνει στην πρόληψη την τεχνική, την οργάνωση της εργασίας, τις Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 3

συνθήκες εργασίας, τις σχέσεις µεταξύ εργοδοτών και εργαζοµένων και την επίδραση των παραγόντων του περιβάλλοντος στην εργασία. Καταπολέµηση των κινδύνων στην πηγή τους. Προτεραιότητα στη λήψη οµαδικών µέτρων προστασίας σε σχέση µε τα ατοµικά µέτρα προστασίας. Προσαρµογή στις τεχνικές εξελίξεις. Παροχή κατάλληλων οδηγιών στους εργαζοµένους. Ως επαγγελµατικός κίνδυνος νοείται το σύνολο των παραγόντων που συνδέονται µε την εργασία και αποτελούν κίνδυνο για την ασφάλεια, υγεία και ευηµερία του εργαζοµένου. Τους κινδύνους µπορούµε να τους χωρίσουµε σε δύο κατηγορίες: τους τεχνολογικούς κινδύνους και τους οργανωτικούς κινδύνους. Η πρώτη κατηγορία εµπεριέχει κινδύνους από κτιριακές εγκαταστάσεις, τεχνικό εξοπλισµό, µηχανήµατα, και ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις, καθώς και κινδύνους από τα υλικά που χρησιµοποιούνται ή παράγονται. Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται κίνδυνοι από την οργάνωση της εργασίας, τις συνθήκες εργασίας, την συντήρηση συστηµάτων και την οργάνωση της αντιµετώπισης εκτάκτων καταστάσεων. Το παρόν τεύχος αναφέρεται στις προδιαγραφές υγιεινής και ασφάλειας των εργαζοµένων στη µονάδα παραγωγής πετροβάµβακα του εργοστασίου της FIBRAN Α.Ε. και αποτελεί µέρος της τρίτης ενότητας του έργου Σχεδιασµός & Ανάπτυξη Καινοτόµων Προϊόντων Πετροβάµβακα για την Ενεργειακή Αναβάθµιση Υφιστάµενων & Νεόδµητων Κτιρίων (ΣΑΠΠΕΚ) στο πλαίσιο του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης Επιχειρησιακού Προγράµµατος Ανάπτυξης ΕΠΑΝ. Στο τεύχος αυτό περιγράφεται αρχικά η παραγωγική διαδικασία πετροβάµβακα και εκτιµούνται σε συντοµία οι διάφοροι επαγγελµατικοί κίνδυνοι. Στη συνέχεια εστιάζουµε αποκλειστικά στους κινδύνους που είναι αποτέλεσµα της εργασίας µε ή έκθεσης σε συγκεκριµένα υλικά και τους πιθανώς επιβλαβείς αέριους ρύπους (φυσικοί, χηµικοί και βιολογικοί παράγοντες). Παρατίθενται τα όρια επιτρεπόµενης έκθεσης στους παράγοντες αυτούς και αναλύονται τα αποτελέσµατα των επί τόπου µετρήσεων. Τέλος αναπτύσσονται προτάσεις για την βελτίωση των συνθηκών εργασίας στη µονάδα παραγωγής πετροβάµβακα όσον αφορά τους φυσικούς, χηµικούς και βιολογικούς παράγοντες. Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 4

2. Γενικά στοιχεία για την FIBRAN A.E. Η επιχείρηση FIBRAN A.E. παράγει µονωτικά υλικά σε µια σύγχρονη βιοµηχανική µονάδα στην Τερπνή Σερρών. Η βιοµηχανική µονάδα αποτελείται από δύο κύριες παραγωγικές µονάδες σε ξεχωριστά συγκροτήµατα, στη µία γίνεται η παραγωγή της εξηλασµένης και διογκωµένης πολυστυρόλης και στην άλλη η παραγωγή του πετροβάµβακα. Στην παραγωγική διαδικασία του πετροβάµβακα απασχολούνται 52 εργαζόµενοι, σε 4 ηµερήσιες βάρδιες. Στην επιχείρηση υπάρχει τεχνικός ασφαλείας και γιατρός εργασίας σύµφωνα µε το νοµοθετικό πλαίσιο που ισχύει. Το εργοστάσιο παραγωγής πετροβάµβακα αποτελείται από τα εξής τµήµατα: Χώρος θραύσης πετρωµάτων. Σιλό αποθήκευσης ορυκτών πετρωµάτων Χώρος παραγωγής ρητίνης Φούρνοι τήξης πετρωµάτων Τµήµα ινοποιητή Χώρος παραγωγής Χώρος συρραπτικής µηχανής Αποθήκη εµπορευµάτων Γραφεία διεύθυνσης Εργαστήριο Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 5

3. Περιγραφή παραγωγικής διαδικασίας πετροβάµβακα FIBRAN A.E. Πρώτες ύλες για την παραγωγή της ίνας του πετροβάµβακα είναι τα πετρώµατα αµφιβολίτης, δολοµίτης ή ασβεστόλιθος και βωξίτης. Η παραγωγή του πετροβάµβακα γίνεται σε ηλεκτρικό φούρνο όπου υπάρχουν τρία ηλεκτρόδια από γραφίτη και µε τη διοχέτευση ηλεκτρικού ρεύµατος επέρχεται η τήξη των πετρωµάτων. Λόγω των υψηλών θερµοκρασιών που αναπτύσσονται στο εσωτερικό του φούρνου για την αποφυγή ανεπιθύµητων αντιδράσεων διοχετεύεται το αδρανές αέριο άζωτο. Από τον φούρνο, η παραγόµενη λάβα µε κατάλληλη διάταξη της εγκατάστασης φτάνει στον ινοποιητή όπου και έχουµε την παραγωγή της ίνας. Η θερµοκρασία της λάβας κατά τη διαδικασία της παραγωγής, κυµαίνεται συνήθως από 1450 ως 1520 ο C. Ταυτόχρονα µε την παραγωγή της ίνας στον ινοποιητή, διενεργείται και ψεκασµός ρητίνης πάνω στην ίνα, που βοηθά το προϊόν να πάρει την τελική του µορφή, έχοντας τις επιθυµητές κάθε φορά ιδιότητες (π.χ. δηµιουργία του επιθυµητού πάχους στην πλάκα του πετροβάµβακα, αντοχή σε εφελκυσµό κτλ). Η ρητίνη που χρησιµοποιείται είναι µια ρητίνη φαινόλης φορµαλδεΰδης που ανήκει στην κατηγορία των θερµοσκληρηνόµενων ρητινών. Στην αρχική της µορφή η ρητίνη είναι υγρή και µπορεί εύκολα να ψεκαστεί πάνω στις ίνες του πετροβάµβακα. Στη συνέχεια περνώντας κατά µήκος της γραµµής παραγωγής µέσα από φούρνο θερµοκρασίας ~ 270 ο C (φούρνος πολυµερισµού), η ρητίνη πολυµερίζεται, σκληραίνει και δίνει στο προϊόν την τελική του µορφή. Για την παραγωγή της ρητίνης χρησιµοποιούνται επίσης βοηθητικές ύλες όπως η ουρία, η θειική αµµωνία, το σιλάνιο, η αµµωνία, η καυστική σόδα, και το θειικό οξύ. Πάντα κατά την παραγωγή του ορυκτοβάµβακα (µε ή χωρίς ρητίνη) ψεκάζεται ειδικό λάδι (ορυκτo- ή σιλικονέλαιο), που σκοπό έχει να λιπάνει τις ίνες και να µειώνει τη σκόνη κατά τη µεταξύ τους τριβή. Μετά το φούρνο πολυµερισµού το υλικό συµπιέζεται ώστε να πάρει το τελικό του πάχος και στη συνέχεια διαµορφώνονται µε µηχανήµατα κοπής και συρραφής οι τελικές του διαστάσεις. Η παραγωγική διαδικασία δίνεται στο σχήµα 1. Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 6

Μίγµα βωξίτη και αµφιβολίτη Τήξη του µίγµατος σε φούρνους Παραγωγή ρητίνης Παραγωγή πρωτογενούς ρητίνης Ινοποίηση του µίγµατος Σκλήρυνση του µίγµατος σε φούρνο πολυµερισµού Προσθήκη βοηθητικών υλικών στο µίγµα (σιλικόνη, νερό, λάδι) Χρήση φορµαλδεΰδης και φαινόλης για την παραγωγή πρωτογενούς ρητίνης Συµπίεση - κοπή Συσκευασία Αποθήκευση Μεταφορά Σχήµα 1. ιάγραµµα ροής παραγωγικής διαδικασίας πετροβάµβακα Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 7

4. Αξιολόγηση των κινδύνων κατά την παραγωγή πετροβάµβακα Σύµφωνα µε τον Οδηγό Κατάταξης των Επιχειρήσεων, η παραγωγή πετροβάµβακα κατατάσσεται στην Κατηγορία Α υψηλής επικινδυνότητας: Κωδικός 312. Παραγωγή πλαστικών υλών, συνθετικών ρητινών και τεχνητών ινών. Ο Οδηγός Κατάταξης των Επιχειρήσεων δηµιουργήθηκε βάση του Προεδρικού ιατάγµατος 294/88 και της στατιστικής ταξινόµησης των κλάδων οικονοµικής δραστηριότητας της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (ΣΤΑΚΟ 1980) και αποσκοπεί, µεταξύ άλλων, στην ενηµέρωση εργοδοτών και εργαζοµένων σχετικά µε την κατηγορία επικινδυνότητας που ανήκει η επιχείρησή τους, ώστε να διευκολυνθούν στη σωστή εφαρµογή των µέτρων που αφορούν την υγιεινή και ασφάλεια της εργασίας τους. Γενική εκτίµηση επαγγελµατικών κινδύνων Βάση του Νόµου 1568/85 «Υγιεινή και Ασφάλεια των εργαζοµένων» (συγκεκριµένα κεφάλαιο Ε για την προστασία από φυσικούς, χηµικούς και βιολογικούς παράγοντες) και του Προεδρικού ιατάγµατος 17/96, άρθρο 8, ορίζεται ότι «κάθε εργοδότης οφείλει να έχει στη διάθεσή του µια γραπτή εκτίµηση των υφισταµένων επαγγελµατικών κινδύνων (ΕτΕΚ) για την ασφάλεια και υγεία των εργαζοµένων». Για την παραγωγική µονάδα πετροβάµβακα στη FIBRAN A.E. έγινε εκτίµηση των επαγγελµατικών κινδύνων και συγγράφηκε εγχειρίδιο µε τίτλο, «Εγχειρίδιο Εκτίµησης Επαγγελµατικού Κινδύνου (ΕτΕΚ), Εργοστάσιο παραγωγής ορυκτοβάµβακα FIBRAN A.E. Τερπνή Σερρών», Έκδοση 1 η, Ιούλιος 2004, όπου προσδιορίζονται και αξιολογούνται, ανά τµήµα της παραγωγικής διαδικασίας, οι κίνδυνοι που ενδυµονούν από την υφιστάµενη κατασκευή του κτιρίου, τον εξοπλισµό, την οργάνωση εργασίας και τους φυσικούς, χηµικούς και βιολογικούς παράγοντες, ενώ περιγράφονται και ιεραρχούνται οι τρόποι και τα µέτρα αντιµετώπισής τους. Το εγχειρίδιο ΕτΕΚ έχει συµπεριληφθεί αυτούσιο στην παρούσα έκθεση στο Παράρτηµα. Οι κύριοι κίνδυνοι όπως προκύπτουν από το εγχειρίδιο ΕτΕΚ της FIBRAN είναι: Κίνδυνος λόγω πτώσης αντικειµένων. Κίνδυνος κατάρρευσης αντικειµένων και σωρών. Κίνδυνος από ανωµαλίες ή ολισθηρότητα δαπέδων και ύπαρξη εµποδίων όπως καλώδια κλπ.. Κίνδυνος από εκτίναξη αντικειµένων. Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 8

Κίνδυνος θραύσης από µηχανήµατα και συσκευές. Κίνδυνος από βλάβη στον ηλεκτρικό πίνακα. Κίνδυνος ανατροπής οχηµάτων. Κίνδυνος σύγκρουσης οχηµάτων µε άλλα αντικείµενα ή ανθρώπους. Θόρυβος από τη λειτουργία του σπαστήρα, του αναµείκτη, των δονητών τροφοδοσίας, του ινοποιητή κλπ.. Σκόνη από τη θραύση πετρωµάτων, την κίνηση του φορτωτή, την ινοποίηση του πετροβάµβακα, τα µηχανήµατα κοπής κλπ.. Κίνδυνος από σπάσιµο µεταφορικών ταινιών. Κίνδυνος από εκτίναξη υγρών από αντλίες και απαγκίστρωση των πλαστικών σωλήνων διανοµής αέρα (κυρίως κατά την παραγωγή ρητίνης και ψεκασµό αυτής). Κίνδυνος από επαφή µε τοξικές, διαβρωτικές, ερεθιστικές και γενικά επικίνδυνες ουσίες, όπως η ρητίνη, τα υδραυλικά υγρά του φορτητή, οι βοηθητικές ύλες κλπ.. Εισπνοή επικίνδυνων ουσιών όπως αερίων από την καύση των πετρωµάτων, το φούρνο πολυµερισµού κλπ.. Κίνδυνος από υπερφόρτωση των σιλό τροφοδοσίας των φούρνων. Κίνδυνος από θραύση του συρµατόσχοινου της γερανογέφυρας. Κίνδυνος ηλεκτροπληξίας κατά την αλλαγή των ηλεκτροδίων του φούρνου. Κίνδυνος εγκαυµάτων από πτώση ή εκτίναξη λάβας, επαφή µε θερµά µέρη των φούρνων κλπ.. Κίνδυνος χτυπήµατος κατά την εργασία κοντά στον ινοποιητή. Κίνδυνος κοπής από τους δίσκους και το µαχαίρι των κοπτικών µηχανών. Κίνδυνος σύνθλιψης ή τραυµατισµού άκρων από πιάσιµο στα ράουλα και τις ταινίες µεταφοράς, στη µηχανή συµπίεσης, συρραφής κλπ.. Κίνδυνος µυϊκής καταπόνησης εργαζοµένων από χειρονακτική µεταφορά. Κίνδυνος από έλλειψη σωστού φωτισµού. Κίνδυνος από τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, την εργονοµία των γραφείων εργασίας και των καθισµάτων. Κίνδυνοι που συνδέονται µε το ωράριο, τους ρυθµούς, την ένταση και τη µονοτονία της εργασίας Κίνδυνος πυρκαγιάς. Για µια πιο λεπτοµερή περιγραφή των αναφερόµενων κινδύνων, αξιολόγηση και αντιµετώπιση αυτών παραπέµπουµε στο εγχειρίδιο του Παραρτήµατος. Σε γενικές γραµµές οι εκτιµώµενοι κίνδυνοι αξιολογούνται και αντιµετωπίζονται επαρκώς. Για την εκτίµηση του θορύβου έχουν πραγµατοποιηθεί µετρήσεις από την Εργονοµία Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 9

ΑΕ, τα αποτελέσµατα των οποίων παρατίθενται στην «Έκθεση Μετρήσεων Θορύβου στις εγκαταστάσεις της FIBRAN A.E., Ιούλιος 2004». Ένας επιπλέον κίνδυνος που αφορά όλους τους εργαζοµένους στην παραγωγική διαδικασία του πετροβάµβακα της FIBRAN που όµως δεν αναφέρεται πουθενά µέσα στο εγχειρίδιο Εκτίµησης των Επαγγελµατικών Κινδύνων, είναι ο κίνδυνος από τις συνεχείς µηχανικές δονήσεις. Οι µηχανικές δονήσεις µεταφέρονται άµεσα ή έµµεσα στον ανθρώπινο οργανισµό µε αποτέλεσµα τη µεταφορά µηχανικής ενέργειας στον εργαζόµενο. Η επίδραση των δονήσεων στον ανθρώπινο οργανισµό µπορεί να προκαλέσει σοβαρές βλάβες και διαταραχές στις φυσιολογικές λειτουργίες καθώς και ατοµικές αλλοιώσεις. Επίσης, η έκθεση σε µηχανικές δονήσεις προκαλεί και ψυχολογικές διαταραχές που είναι ικανές να επηρεάσουν αρνητικά τη γενικότερη κατάσταση της ψυχικής ευεξίας του ατόµου µειώνοντας την ικανότητα αντίδρασης του οργανισµού στα εξωτερικά ερεθίσµατα και κατά συνέπεια αυξάνοντας τις πιθανότητες πρόκλησης ατυχηµάτων. Οι δονήσεις που επιδρούν σε όλο το ανθρώπινο σώµα εντάσσονται στο φάσµα των χαµηλών (0-2 Ηz) και µέσω συχνοτήτων (2-20 Hz). Συµπτώµατα έκθεσης σε αυτού του τύπου τις µηχανικές δονήσεις µπορεί να είναι διαταραχές καρδιακού ρυθµού, γενική δυσφορία, διαταραχές στην ισορροπία και τις κινήσεις, βλάβες στη σπονδυλική στήλη, υπέρταση, ναυτία. Οι δονήσεις που εντάσσονται σε φάσµα υψηλότερων συχνοτήτων µπορεί να προκαλέσουν άλλα πιο σοβαρά προβλήµατα υγείας. Η µέτρηση των δονήσεων πρέπει να γίνεται σύµφωνα µε τις διατάξεις και τα όργανα που καθορίζονται από το ιεθνές Πρότυπο ISO 5349. Ο ιεθνής Οργανισµός Τυποποίησης επεξεργάστηκε το πρότυπο ISO 2631/1978, το οποίο προτείνει οριακές τιµές έκθεσης σε µηχανικές δονήσεις που προσβάλλουν όλο το σώµα. Στη συνέχεια του τεύχους αυτού θα αναπτυχθούν περαιτέρω οι κίνδυνοι εκείνοι για την υγεία και ασφάλεια των εργαζοµένων της FIBRAN που αφορούν στην έκθεση σε φυσικούς, χηµικούς ή βιολογικούς παράγοντες και πιο συγκεκριµένα αέριους ρύπους. Σε αυτούς τους παράγοντες αναφέρεται ειδικότερα το Προεδρικό ιάταγµα 338/2001 «Προστασία της υγείας και ασφάλειας των εργαζοµένων κατά την εργασία από κινδύνους οφειλόµενους σε χηµικούς παράγοντες». Κίνδυνοι από φυσικούς, χηµικούς και βιολογικούς παράγοντες Κίνδυνοι από φυσικούς, χηµικούς και βιολογικούς παράγοντες κατά την παραγωγή πετροβάµβακα στο εργοστάσιο της FIBRAN είναι υπαρκτοί στις παρακάτω µονάδες: Στο χώρο εναπόθεσης και µίξης των πετρωµάτων Στο χώρο παραγωγής ρητίνης Στο χώρο των φούρνων τήξης Στο χώρο ινοποίησης Στο χώρο παραγωγής πετροβάµβακα (φούρνοι πολυµερισµού) Στο χώρο συρραφής Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 10

Στο εργαστήριο Επειδή ωστόσο η διαδικασία παραγωγής πετροβάµβακα της FIBRAN ουσιαστικά συντελείται σε έναν ενιαίο χώρο και άρα οι οποιεσδήποτε εκποµπές ή εκλύσεις σε µια µονάδα θα επηρεάσουν και τις υπόλοιπες, θα αναπτυχθούν παρακάτω γενικά οι πιθανές πηγές φυσικών ή χηµικών κινδύνων ενώ αργότερα θα εξεταστούν τα συγκεκριµένα επίπεδα κινδύνου µέσα στο εργοστάσιο της FIBRAN. Φορµαλδεΰδη και φαινόλη Οι βασικές πρώτες ύλες για την παραγωγή ρητίνης είναι η φαινόλη και η φορµαλδεΰδη. Η φαινόλη είναι µια τοξική ουσία που απορροφάται ισχυρά από το δέρµα, προκαλεί εγκαύµατα και µπορεί να οδηγήσει σε παράλυση του κεντρικού νευρικού συστήµατος. Η εισπνοή ατµών φαινόλης οδηγεί σε βλάβη του βρογχικού συστήµατος και σε πνευµονικό οίδηµα, καθώς και άλλες βλάβες ή παθήσεις. Ωστόσο, τα προϊόντα καύσης της φαινόλης και τα εκλυόµενα αέρια δεν συνεπάγονται κανέναν ειδικό κίνδυνο. Η φορµαλδεΰδη πάλι είναι πολύ τοξική ουσία σε επαφή µε το δέρµα, σε περίπτωση κατάποσης και εισπνοής. Ενδέχεται επίσης να είναι καρκινογόνος. Παρόλο που η διακίνηση και µεταφορά των υλών αυτών γίνεται µηχανοποιηµένα και ελέγχεται αυτόµατα µέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών και άρα δεν επέρχεται ανθρώπινη επαφή, σε συγκεκριµένες περιπτώσεις, όπως π.χ. κατά την εκφόρτωση από βυτιοφόρα, πρέπει να λαµβάνονται ατοµικά µέτρα ασφαλείας. Κατάλληλα ατοµικά µέτρα ασφαλείας είναι ρουχισµός ανθεκτικός σε χηµικά, προστατευτική µάσκα προσώπου και µατιών µε φίλτρα αερίων ή και παροχή αέρα και ανθεκτικά γάντια. Επίσης θα πρέπει να εξασφαλίζονται καλές συνθήκες αερισµού του χώρου εργασίας. Αέρια τήξης πετρωµάτων Κατά την πύρωση των πετρωµάτων στους φούρνους τήξης εκλύονται αέρια ως αποτέλεσµα της τέλειας ή ατελούς καύσης των πρώτων υλών. Καθώς πάντως ο φούρνος λειτουργεί µε αρνητική πίεση δεν υπάρχει ουσιαστική έκλυση αερίων στον περιβάλλοντα χώρο. Έκλυση αερίων από το φούρνο πολυµερισµού Πιθανή είναι η έκλυση αερίων ρύπων από το φούρνο πολυµερισµού, όπου κυριαρχεί αυξηµένη θερµοκρασία. Βοηθητικές ουσίες, χηµικά Όπως προαναφέρθηκε, κατά την παραγωγή ρητίνης και πετροβάµβακα χρησιµοποιούνται εκτός των βασικών πρώτων υλών και άλλες βοηθητικές ύλες όπως άζωτο, ουρία, αµµωνία, θειική αµµωνία, σιλάνιο, καυστική σόδα και θειικό οξύ. Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 11

Βάσει του Νόµου 1568/85 και σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή οδηγία 91/155/ΕΟΚ (Υ.Α. 378/94) ορίζεται η ευθύνη των εισαγωγέων, προµηθευτών και παρασκευαστών χηµικών ουσιών να παρέχουν στους χρήστες των προϊόντων τους όλες τις απαραίτητες πληροφορίες τόσο για την σύσταση του προϊόντος όσο και για τους κινδύνους από τη φύλαξη και χρήση αυτού. Οι πληροφορίες αυτές παρέχονται υπό τη µορφή δελτίου δεδοµένων ασφαλείας (Material Safety Data Sheets, MSDS). Οι πληροφορίες που περιέχονται στα δελτία δεδοµένων ασφαλείας είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για την χάραξη πολιτικής υγείας και ασφάλειας των εργαζοµένων όσον αφορά στον τοµέα των επικίνδυνων χηµικών ουσιών. Ωστόσο, είναι υποχρέωση των ίδιων των εργαζοµένων να γνωρίζουν και να τηρούν τους κανόνες και τα µέτρα πρόληψης και ασφαλείας που ισχύουν σε κάθε περίσταση. Στο εργοστάσιο παραγωγής πετροβάµβακα της FIBRAN A.E. υπάρχουν διαθέσιµα τα δελτία δεδοµένων ασφαλείας για όλα τα χηµικά προϊόντα που χρησιµοποιούνται ή παράγονται. Ενδεικτικά δίνεται το δελτίο δεδοµένων ασφαλείας του πετροβάµβακα στο Παράρτηµα 1. Σχετικά µε την ταξινόµηση, συσκευασία και επισήµανση επικίνδυνων ουσιών, οι βάσεις για µια ενοποιηµένη αντίληψη αντιµετώπισης των κινδύνων έχουν τεθεί στις Ευρωπαϊκές οδηγίες 67/548/ΕΟΚ και 88/379/ΕΟΚ. Εδώ εντοπίζονται αρχικά ορισµοί ταχείας κατάταξης των χηµικών ουσιών σε κατηγορίες κινδύνων σύµφωνα µε τις φυσικοχηµικές και τοξικολογικές τους ιδιότητες, π.χ. τοξική ουσία, εκρηκτική ουσία κλπ., που απεικονίζονται µέσω σηµάτων, αλλά και προειδοποιητικά σύµβολα ή τυποποιηµένες φράσεις για την επισήµανση των συσκευασιών (φράσεις κινδύνου, R και φράσεις προφυλάξεως, S). Η συσκευασία χηµικών ουσιών πρέπει να φέρει ετικέτα µε όλες τις βασικές πληροφορίες για την περιεχόµενη ουσία, όπως σήµατα κατάταξης, φράσεις κινδύνου και προφυλάξεως, χηµική σύσταση της ουσίας κλπ. Η σχετική Ελληνική νοµοθεσία αφορά στην Υπουργική Απόφαση 378/94 (ΦΕΚ 705/20-9-1994) «Επικίνδυνες ουσίες, ταξινόµηση, συσκευασία και επισήµανση αυτών σε συµµόρφωση προς την Οδηγία του Συµβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 67/548/ΕΟΚ όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει», και η Υπουργική Απόφαση 265/2002 (ΦΕΚ 1214/19-9- 2002) «Ταξινόµηση, συσκευασία και επισήµανση επικίνδυνων παρασκευασµάτων, σε εναρµόνιση προς την Οδηγία 1999/45/ΕΚ του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και του Συµβουλίου και της Οδηγίας 2001/60/ΕΚ της Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Κοινότητας». Όλες οι χηµικές ουσίες που συναντούνται στο εργοστάσιο της FIBRAN A.E. είναι εφοδιασµένες µε την ειδική επισήµανση συσκευασιών. Σκόνη και ινίδια Η παραγωγή πετροβάµβακα συνεπάγεται έκλυση και παραγωγή σκόνης και ινιδίων. Κυρίως στις µονάδες ινοποίησης, παραγωγής και συρραφής, η παραγωγή σκόνης είναι από τα µεγαλύτερα προβλήµατα που πρέπει να αντιµετωπιστούν. Η µορφή και το µέγεθος των σωµατιδίων που βρίσκονται στον αέρα του περιβάλλοντος εργασίας, έχουν µεγάλη σηµασία στην παραπέρα δράση τους στον ανθρώπινο οργανισµό. Η διάµετρος των σωµατιδίων η οποία θεωρείται κρίσιµη για την υγεία είναι 10 µm. Τα σωµατίδια µε αυτήν ή µικρότερη διάµετρο δεν συγκρατούνται στο ανώτερο αναπνευστικό σύστηµα αλλά διεισδύουν βαθύτερα, Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 12

όπου δεσµεύονται πιθανώς από το βλεννογόνο των αεραγωγών. Σωµατίδια µε διάµετρο µικρότερη και των 5 µm µπορεί να φτάσουν µέχρι και στις κυψελίδες, το πιο τρωτό σηµείο των πνευµόνων. Σηµαντικό ρόλο επίσης για τις επιπτώσεις στην υγεία παίζει η διάρκεια και το είδος της έκθεσης σε µια ουσία καθώς και οι ιδιότητες της ουσίας αυτής, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ατόµου που εκτίθεται σε αυτήν (κάποια άτοµα είναι πιο ευαίσθητα από άλλα) αλλά και οι λοιποί παράγοντες που ενδέχεται να επιβαρύνουν ή να απαλύνουν την κατάσταση µέσα στον χώρο, όπως µπορεί να είναι η αλληλεπίδραση µε άλλες ουσίες, η θερµοκρασία ή η βαρύτητα της εργασίας. Ο πετροβάµβακας αποτελείται από µια µάζα εξαιρετικά λεπτών ινών, των οποίων η διάµετρος δεν ξεπερνά τα 4-5 µm. Κατά την παραγωγική διαδικασία του πετροβάµβακα και ειδικότερα σε µηχανικές διαδικασίες όπως κοπή, συντριβή, συµπίεση, πριονισµός, συρραφή κλπ. µπορεί να εκλυθούν ποσότητες σκόνης και ινίδια. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα σωµατίδια αυτά είναι αρκετά µεγάλα ώστε να µη µπορούν να εισβάλλουν στο αναπνευστικό σύστηµα, όµως κάποια σωµατίδια, κυρίως αυτά που έχουν διάµετρο <3 µm και µάκρος <200µm, µπορούν να απορροφηθούν από τα αναπνευστικά όργανα και να εισβάλουν στον οργανισµό. Ο πετροβάµβακας ως προϊόν θεωρείται ερεθιστικός (βλ. Παράρτηµα 1). Η έκθεση σε ίνες και σκόνη συνθετικού πετροβάµβακα µπορεί να προκαλέσει δερµατικές ενοχλήσεις (προσωρινός ερεθισµός µε φαγούρα ή κοκκίνισµα του δέρµατος), ενοχλήσεις των µατιών (προσωρινός ερεθισµός µε φαγούρα ή κοκκίνισµα των µατιών) και των αναπνευστικών οδών (µύτη και λαιµός) υπό τη µορφή φαγούρας, πρηξίµατος, φταρνίσµατος και βήχα. Παρατεταµένη έκθεση µπορεί να πειράξει την ανώτερη αναπνευστική οδό, ανάλογα πάντα µε τα χαρακτηριστικά του υλικού, της έκθεσης και των δευτερευόντων παραγόντων όπως αναφέρθηκαν παραπάνω. Επιδηµιολογικές έρευνες στο παρελθόν είχαν δείξει ελάχιστα αυξηµένη την εµφάνιση καρκίνου των πνευµόνων και άλλων αναπνευστικών οργάνων σε συνέχεια έκθεσης σε πετροβάµβακα. Θεωρείται πως κύριο αίτιο της σχέσης αυτής ήταν η τότε χηµική σύσταση και ο τρόπος παραγωγής του υλικού. Πιο πρόσφατες έρευνες δεν απέδειξαν κάποια σχέση µεταξύ παρατεταµένης έκθεσης σε ίνες πετροβάµβακα και την εµφάνιση καρκίνου. Ακόµα και έρευνες σε πειραµατόζωα που εκτέθηκαν σε πολύ υψηλές δόσεις δεν έχουν δείξει ανησυχητικά αποτελέσµατα. Παρ όλα αυτά, το International Agency for Research on Cancer, χαρακτήρισε τις συνθετικές ορυκτογενείς ίνες ως πιθανώς καρκινογόνες σε ανθρώπους. Σχετικές έρευνες δεν στηρίζουν αυτή την άποψη. Συγκεκριµένα, για τον πετροβάµβακα της FIBRAN πραγµατοποιήθηκε έρευνα από το Γερµανικό Ινστιτούτο Fraunhofer ITEM. Σύµφωνα µε την έρευνα αυτή και βάση της Οδηγίας 67/548/EEC ο πετροβάµβακας της FIBRAN δεν ταξινοµείται ως Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 13

καρκινογόνος. Το πόρισµα είναι σε συµφωνία και µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας (WHO). Η ιεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO), έχει δηµοσιεύσει έναν οδηγό, τον «Code of practice on safety in the use of synthetic vitreous fibre insulations wools, Geneva 2000» που αναφέρεται σε όλους τους τύπους έκθεσης των εργαζοµένων σε ινώδη συνθετικά µονωτικά υλικά και προσδιορίζει κινδύνους, απαραίτητα µέτρα πρόληψης κλπ. Σύµφωνα µε τον οδηγό αυτό, οι συγκεντρώσεις αερίων αναπνεύσιµων ινωδών σωµατιδίων και σκόνης πρέπει να µετριούνται βάσει τυποποιηµένων προτύπων και διαδικασιών. Τα αποτελέσµατα των µετρήσεων εκφράζονται σε ίνες ανά ml αέρα (f/ml) ή mg ανά κυβικό µέτρο (mg/m³). Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας (World Health Organization (WHO)) έχει εκδώσει δύο εκθέσεις σχετικά µε τη µεθοδολογία ελέγχου της συγκέντρωσης αερίων ινωδών σωµατιδίων από µονωτικά υλικά στον χώρο εργασίας: 1. Reference methods for measuring airborne man-made mineral fibres, European Series 4 (Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 1985) και 2. Determination of airborne fibre number concentrations. A recommended method, by phase-contrast optical microscopy (membrane filter method) (World Health Organization, 1997) Μέσα από µετρήσεις και έρευνες έκθεσης που έγιναν κατά την τελευταία περίπου δεκαετία σε παραγωγικές µονάδες ινωδών µονωτικών υλικών ανά τον κόσµο, τα αποτελέσµατα των οποίων έχουν δηµοσιευτεί από το International Programme on Chemical Safety (IPCS) in Environmental Health Criteria No. 77: Man made mineral fibres, προκύπτει ότι: Η µέση συγκέντρωση που µετρήθηκε µε phase contrast optical microscope (PCM) κατά την παραγωγή πετροβάµβακα σε βιοµηχανίες της Αµερικής ήταν στην τάξη των 0.04 f/ml. Αντίστοιχα, οι συγκεντρώσεις σε Ευρωπαϊκές µονάδες παραγωγής πετροβάµβακα ήταν 0,1 f/ml. Λογική εξήγηση για την χαµηλή αυτή συγκέντρωση θεωρείται η χρήση συνδετικών υλικών όπως είναι το συνδετικό λάδι και η συνθετική φαινολική ρητίνη, που αποτρέπουν την εκποµπή σκόνης στον αέρα. Η συνολική µετρηθείσα συγκέντρωση αναπνεύσιµης σκόνης σε αντίστοιχες παραγωγικές µονάδες ήταν 1 mg/m³, ανεξαρτήτως του είδους ίνας που παράγεται. Η συνολική µέση τιµή για µια βαριά έως πολύ βαριά µονάδα παραγωγής πετροβάµβακα ήταν 4-5 mg/m³. Εκεί όπου εφαρµόστηκαν µέτρα πρόληψης συµβατά µε µια καλή παραγωγική διαδικασία, οι αέριες συγκεντρώσεις αναπνεύσιµων ινωδών Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 14

σωµατιδίων κατά την παραγωγή µονωτικών υλικών αναµένεται να είναι λιγότερο από 0,5 f/ml TWA 1 ενώ για σκόνη λιγότερο από 1 mg/m³ TWA. Συνολικοί ρύποι Συνοπτικά λοιπόν, κατά την παραγωγή πετροβάµβακα εκλύονται στον περιβάλλοντα ή εργασιακό χώρο οι παρακάτω ρύπο: Σκόνη Ινίδια Φαινόλη Φορµαλδεΰδη Αµµωνία Οξείδια του αζώτου VOCs Οξείδια του άνθρακα Αµίνες 1 ΤWA είναι η συντοµογραφία του Time-weighted average exposure που εκφράζει τη συγκέντρωση αερίων ρύπων στους οποίους εκτίθεται ένα άτοµο, υπολογισµένη για µία ολόκληρη εργασιακή µέρα 8 έως 12 ωρών. Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 15

5. Οριακές τιµές έκθεσης Όταν αναφερόµαστε σε χηµικές ουσίες είναι σηµαντικό η σχετική νοµοθεσία να ορίζει τις οριακές τιµές έκθεσης στις συγκεκριµένες ουσίες ως ποσοτικό κριτήριο αξιολόγησης των συνθηκών και κινδύνων του εργασιακού περιβάλλοντος. Οριακή τιµή έκθεσης είναι το καθορισµένο από τη νοµοθεσία ή την επιστήµη ανώτερο επίπεδο έκθεσης σε µια χηµική ουσία, πάνω από την οποία δεν επιτρέπεται να εκτίθεται ο εργαζόµενος. Ανώτατη οριακή τιµή έκθεσης είναι η τιµή την οποία δεν επιτρέπεται να ξεπερνά η µέση χρονικά σταθµισµένη έκθεση του εργαζόµενου στον χηµικό παράγοντα κατά τη διάρκεια οποιασδήποτε δεκαπεντάλεπτης περιόδου µέσα στο χρόνο εργασίας του, έστω και αν τηρείται η οριακή τιµή έκθεσης. Χηµικοί ρύποι Με βάση τις γενικές αρχές του Νόµου 1568/85 εκδόθηκαν κάποια νοµοθετήµατα που αφορούν στη θέσπιση οριακών τιµών έκθεσης και µεθόδων για τη µέτρησή τους. Συγκεκριµένα, το Προεδρικό ιάταγµα 90/1999 καθορίζει οριακές τιµές έκθεσης για 600 περίπου χηµικές ουσίες. Σύµφωνα µε αυτό, οι οριακές τιµές έκθεσης για τους αναµενόµενους ρύπους στην παραγωγή πετροβάµβακα είναι: Χηµικός Μοριακός Νο CAS Οριακή Τιµή Ανώτατη παράγοντας τύπος Έκθεσης Οριακή Τιµή Έκθεσης ppm mg/m³ ppm mg/m ³ ιοξείδιο του ΝΟ 2 10102-44- 5 9 5 9 αζώτου 0 Μονοξείδιο του ΝΟ 10102-43- 25 30 αζώτου 9 Μονοξείδιο άνθρακα του CO 630-08-0 50 55 300 330 Φαινόλη C 6 H 6 O 108-95-2 5 2 19 10 38 Φορµαλδεΰδη CH 2 O 50-00-0 2 2,5 2 2,5 Πίνακας 1. Οριακή τιµή έκθεσης και ανώτατη οριακή τιµή έκθεσης σε ρύπους προερχόµενους από την παραγωγή πετροβάµβακα σύµφωνα µε το Π 90/1999 2 Η παρούσα ανώτατη οριακή τιµή έκθεσης της φαινόλης έχει προσωρινά ακυρωθεί λόγω πιθανής καρκινογέννησης σε ανθρώπους (κατηγορία 3). Ωστόσο η τιµή θεωρείται ανεκτή. Οι τιµές που εκδόθηκαν το 1998 από το Deutsche Forschungsgemeinschaft είναι 2 ppm ή 7,8 mg/m³. Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 16

Σκόνη και ινίδια Επίσης, σύµφωνα µε το Π 307/1985 (ΦΕΚ 135/Α/29-886) και 90/1999 (ΦΕΚ 94/Α/13-5-99) τα οποία εναρµονίζουν την Ελληνική νοµοθεσία µε τις 91/322 και 96/94 οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα ανώτερα επιτρεπόµενα όρια έκθεσης για αναπνεύσιµα σωµατίδια και σκόνη είναι 5 mg/m³ και 10 mg/m³ για ολική σκόνη. Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 17

6. Μετρήσεις Χηµικοί ρύποι Η FIBRAN σε µια σειρά εκθέσεών της µε τίτλο «Έκθεση Αποτελεσµάτων Μετρήσεων Χηµικών Παραγόντων στις εγκαταστάσεις της FIBRAN A.E.», παρουσιάζει τα αποτελέσµατα των κύκλων διερεύνησης χηµικών παραγόντων µέσα στο εργοστάσιο παραγωγής πετροβάµβακα στην Τερπνή Σερρών, ως µέρος της εκτίµησης επαγγελµατικών κινδύνων µε στόχο τον εντοπισµό και περιορισµό πιθανής έκθεσης των εργαζοµένων. Οι χηµικοί παράγοντες που µετρήθηκαν είναι: Μονοξείδιο του άνθρακα Οξείδια του αζώτου Φορµαλδεΰδη Φαινόλη Οι µετρήσεις έγιναν βάση των προτύπων του ΕΛΟΤ (ΕΛΟΤ ΕΝ 1232-98) και σύµφωνα µε τη διαδικασία που προβλέπεται από το Π.. 77/93 και τις προτεινόµενες Μεθόδους ειγµατοληψίας και Προσδιορισµού Χηµικών Παραγόντων από το ΚΥΑΕ (Κέντρο Υγείας και Ασφάλειας Εργασίας) του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας. Από τα αποτελέσµατα των µετρήσεων (βλ. Έκθεση Αποτελεσµάτων Μετρήσεων Χηµικών Παραγόντων στις εγκαταστάσεις της FIBRAN A.E), όπως αυτά αναφέρονται στις επιµέρους εκθέσεις, συµπεραίνεται πως η συγκέντρωση των αναφερόµενων ρύπων δεν ξεπερνά σε καµία περίπτωση την Οριακή ή Ανώτατη Τιµή Έκθεσης. Ωστόσο, οι µετρηθείσες τιµές παρουσιάζουν σηµαντικές διαφορές µεταξύ των κύκλων µετρήσεων, ενώ συγκεκριµένα για κάποιους ρύπους και σε κάποιους χώρους δεν έχουν πραγµατοποιηθεί όλοι οι κύκλοι µετρήσεων. Η συγκέντρωση φαινόλης και φορµαλδεΰδης δεν έχει µετρηθεί στο χώρο παραγωγής ρητίνης και γύρω από τον ινοποιητή ενώ από τα δεδοµένα προκύπτει ότι συγκεκριµένα σε αυτούς τους χώρους η έκλυση αερίων ρύπων φορµαλδεΰδης και φαινόλης θα είναι µεγαλύτερη. Στις εκθέσεις που αφορούν τη συγκέντρωση των NO και NO 2 δεν αναφέρονται οι τιµές των συγκεντρώσεων που µετρήθηκαν παρά µόνο αναφέρεται ότι η τιµή είναι κάτω από το θεσµοθετηµένο όριο. Στο εργοστάσιο της FIBRAN δεν έχουν πραγµατοποιηθεί µετρήσεις διοξειδίου του άνθρακα, ουρίας, αµµωνίας, θειικής αµµωνίας, σιλανίου και VOCs. Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 18

Σκόνη και ινίδια Στο εργοστάσιο της FIBRAN πραγµατοποιούνται επίσης τακτικά (ανά δύο ως τέσσερις µέρες) µετρήσεις των επιπέδων ολικής σκόνης σε διάφορα σηµεία της παραγωγικής γραµµής. Τα αποτελέσµατα των µετρήσεων καταγράφονται στο «Βιβλίο καταγραφής επιπέδων ολικής σκόνης εργοστασίου ορυκτοβάµβακα». Τα αποτελέσµατα δίνονται συγκεντρωτικά ανά σηµείο αναφοράς στον Πίνακα του Παραρτήµατος 3. Από τις µετρήσεις που έχουν καταγραφεί την περίοδο από 28 Μαΐου 2003 έως 23 εκεµβρίου 2004 προκύπτουν επίπεδα συγκέντρωσης ολικής σκόνης που κυµαίνονται από 1,7 mg/m³ στα όρια οικοπέδου µε τον περιβάλλοντα χώρο έως και 28,7 mg/m³ στην έξοδο των φίλτρων των κοπτικών µηχανηµάτων. Οι υψηλότερες τιµές σκόνης συναντούνται στις εξόδους των αερίων ενώ οι χαµηλότερες στον περιβάλλοντα (εξωτερικό) χώρο. Όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα, η συνολική συγκέντρωση σκόνης σε αντίστοιχες παραγωγικές µονάδες του εξωτερικού ήταν 1 mg/m³, ανεξαρτήτως του είδους ίνας που παράγεται. Για µια πολύ επιβαρηµένη παραγωγική µονάδα εξάλλου τα αποτελέσµατα ήταν 4-5 mg/m³. Στην Ελλάδα το θεσµοθετηµένο όριο έκθεσης σε ολική σκόνη είναι 10 mg/m³. Συνολικά έχουν καταγραφεί περίπου 90 µετρήσεις από τις οποίες περίπου οι 66 αφορούν τα επίπεδα συγκέντρωσης στον εσωτερικό εργασιακό χώρο. Η χαµηλότερη µετρηθείσα τιµή στον εργασιακό χώρο είναι 6,7 και η υψηλότερη 13,4. Από τις 66 µετρήσεις επιπέδων ολικής σκόνης στον εργασιακό χώρο της FIBRAN, οι 19 (περίπου 29%) ξεπερνούν τα θεσµοθετηµένα όρια. Επίσης, και οι 66 τιµές ξεπερνούν κατά πολύ τα αποτελέσµατα που µετρήθηκαν σε αντίστοιχες παραγωγικές µονάδες του εξωτερικού. Οι τιµές που µετρήθηκαν στο γειτονικό (εξωτερικό) περιβάλλον του εργοστασίου είναι χαµηλές παρ όλο που η συγκέντρωση σκόνης στις εξόδους των φίλτρων είναι υψηλές. Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 19

7. Μέτρα πρόληψης και ασφαλείας Στρατηγικές διαχείρισης και ελέγχου Σε χώρους όπου η ύπαρξη ινών και σκόνης πετροβάµβακα είναι αναπόφευκτη, είναι απαραίτητο να εφαρµόζονται κατάλληλες στρατηγικές ελέγχου. Έτσι, καθ όλη την διαδικασία παραγωγής πετροβάµβακα, από την παροχή πρώτων υλών µέχρι τη συσκευασία και µεταφορά, θα πρέπει να λαµβάνονται µέτρα ώστε η απελευθέρωση σκόνης και ινών να περιορίζεται στο ελάχιστο και οποιαδήποτε εκποµπή στον αέρα να αντιµετωπίζεται άµεσα. Θα πρέπει να αποφεύγεται η συσσώρευση ινών και σκόνης στο χώρο εργασίας και να γίνεται τακτικά καθαρισµός. Οι χώροι αυξηµένου κινδύνου θα πρέπει να αερίζονται επαρκώς, ενώ τα κοπτικά µηχανήµατα όπως και όποια άλλα µηχανήµατα εκλύουν µεγάλη ποσότητα σκόνης και ινιδίων θα πρέπει να είναι εφοδιασµένα µε σύστηµα απορρόφησης µε κενό και αγωγούς αποµάκρυνσης σκόνης. Στην παραγωγική µονάδα της FIBRAN έχουν εφαρµοστεί µέτρα απορρόφησης και αποµάκρυνσης σκόνης και ινιδίων. Ο αέρας που απορροφάται διαχέεται µέσω φίλτρων στο περιβάλλον. Τα φίλτρα αυτά πρέπει να αντικαθίστανται από καθαρά ή καινούργια σε τακτά χρονικά διαστήµατα. Ωστόσο απαραίτητη θεωρείται η συστηµατική µέτρηση και καταγραφή των επιπέδων συγκέντρωσης αερίων ρύπων στο χώρο και στο εξωτερικό περιβάλλον και η λήψη επιπλέον (ατοµικών) µέτρων ασφαλείας και υγιεινής. Ατοµικά µέτρα πρόληψης και ασφάλειας Ατοµικά µέτρα ασφαλείας είναι απαραίτητα όταν τα παραπάνω µέτρα δεν αρκούν. Αυτό µπορεί να ισχύει είτε γιατί υπερβαίνονται οι οριακές τιµές έκθεσης µέσα στο χώρο είτε γιατί, ανεξαρτήτως των µετρηθείσων επιπέδων σκόνης, υπάρχει ενόχληση ή επιβάρυνση του ανθρωπίνου οργανισµού. Για προστασία του αναπνευστικού συστήµατος είναι απαραίτητες οι κατάλληλες αναπνευστικές µάσκες µε φίλτρα. Προστατευτικά ρούχα όπως µακρυµάνικα χαλαρά ενδύµατα, καπέλο ή κουκούλα και προστατευτικά γάντια είναι απαραίτητα για προστασία του δέρµατος, ενώ τα µάτια πρέπει να προφυλάσσονται µε τη χρήση προστατευτικών γυαλιών. Στο Παράρτηµα 2 παρουσιάζονται µερικά από τα βασικά Ευρωπαϊκά Πρότυπα τα οποία καθορίζουν τις προδιαγραφές για τα Μέτρα Ατοµικής Προστασίας. Τεύχος προδιαγραφών υγιεινής και ασφάλειας εργαζοµένων FIBRAN A.E. 20