ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΤΜΗΜΑ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Ναυτικός Κώδικάς Ρόδου: Ο ναυτικός κώδικας της Ρόδου ή Ροδιακός νόμος ή Νόμος της Ρόδου υπολογίζεται ότι έγινε αποδεκτός από τους ναυτικούς μεταξύ 479-475 π.χ. Κωδικοποίησε τα υπάρχοντα ναυτικά έθιμα εκείνης της εποχής και επιβλήθηκε με αποτέλεσμα να εφαρμοστεί σε όλες τις ναυτικές συναλλαγές της Μεσογείου, εξαιτίας και της σπουδαιότητας της Ρόδου στην αρχαιότητα στο τομέα της ναυσιπλοΐας. Η επίδραση του νόμου ήταν πολύ σημαντική. Τέλος ο Ναυτικός Κώδικας της Ρόδου διαιρείτο σε τρία μέρη, το εισαγωγικό μέρος, το δεύτερο μέρος που περιείχε δέκα εννέα άρθρα που είχαν βασικούς κανόνες και το τρίτο μέρος που περιείχε σαράντα επτά <<θέματα>> που αφορούν ειδικότερα ζητήματα Ναυτικού δικαίου (βλ. σελ. 25-27). Επίσης πηγές ναυτικού δικαίου θεωρούνται το Ρωμαϊκό και Βυζαντινό δίκαιο (βλ. σελ. 27-30) αλλά και τους Μεσαιωνικούς Ναυτικούς κώδικες (βλ. σελ. 30-32) που μερικοί από αυτοί ήταν η Tabula του Amalfi, το Δίκαιο του νησιού Oleron, το Consolato del Mar, τους Roles D Oleron στους λεγόμενους <<νόμους του Wisby>>, o <<Οδηγός της Θάλασσας>> που εμφανίστηκε στα τέλη του δέκατου έκτου αιώνα στη νότια Γαλλία και τέλος το <<Διάταγμα>> του βασιλέα Λουδοβίκου του 14 ου που δημοσιεύτηκε το 1681. ΤΟ ΠΛΟΙΟ Νομική Φύση: Κατά το άρθρο 1 παράγραφος 1, του Κώδικα Ιδιωτικού Ναυτικού δικαίου πλοίο είναι 1)κάθε σκάφος (δηλαδή κοίλο σώμα και όχι σχεδία) 2) με καθαρή χωρητικότητα 10 κόρων 3) που κινείται αυτοδύναμα και 4) η κίνηση να γίνεται στη θάλασσα. Κατά τον Κώδικά Δημοσίου Ναυτικού δικαίου πλοίο είναι το σκάφος που κινείται πάνω στο νερό για την μεταφορά προσώπων ή πραγμάτων, για ρυμούλκηση, επιθαλάσσια αρωγή, αλιεία, αναψυχή, επιστημονικές έρευνες ή για άλλο σκοπό. Παράρτημα του πλοίου είναι κινητά πράγματα που είναι προορισμένα για διαρκεί εξυπηρέτηση του οικονομικού σκοπού του πλοίου και είναι δυνατός ο αποχωρισμός του χωρίς να προξενήσει βλάβη. Τέλος συστατικά του πλοίου είναι κινητά πράγματα που είναι προορισμένα για διαρκεί εξυπηρέτηση του οικονομικού σκοπού του πλοίου και δεν είναι δυνατός ο αποχωρισμός τους από το πλοίο χωρίς να προξενήσει βλάβη (βλ. σελ. 37-39). Βοηθητικό ναυπήγημα: κατά τον ΚΔΝΔ είναι κάθε πλωτό κατασκεύασμα, ανεξαρτήτου χωρητικότητας που είναι προορισμένο να χρησιμοποιείται συνεχώς, συνήθως σε λιμάνια ή όρμους για βοηθητικούς σκοπούς της ναυτιλίας (βλ. σελ. 38). Εθνικότητα του πλοίου: από το άρθρο 2 του ΚΙΝΔ σε συνδυασμό με το άρθρο 6 του ΚΔΝΔ προκύπτει ότι η αναγνώριση ενός πλοίου ως ελληνικού γίνεται με την εγγραφή του στο νηολόγιο που τηρείται από την Λιμενική Αρχή στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό. Μετά την εγγραφή ενός πλοίου στο νηολόγιο, εκδίδεται από την Αρχή αυτή το έγγραφο εθνικότητας που περιλαμβάνει τα κύρια χαρακτηριστικά εξατομίκευσης του πλοίου. Τέλος αν δεν προκύπτει από την πράξη νηολόγησης η ταυτότητα του πλοίου τότε η πράξη νηολόγησης είναι άκυρη (βλ. σελ. 39-41). 2

Κτήση κυριότητας πλοίου: Κατά το ιδιωτικό Ναυτικό δίκαιο γίνεται με τους εξής τρόπους: I. Με ναυπήγηση II. Μεταβίβαση της κυριότητας του με σύμβαση III. Με χρησικτησία τακτική ή έκτακτη IV. Επαύξηση των μεριδίων των λοιπών συμπλοιοκτητών όταν ένας συμπλοιοκτήτης διαθέσει την μερίδα του V. Εγκατάλειψη του πλοίου από τον ασφαλιζόμενο στον ασφαλιστή με αποτέλεσμα ο ασφαλιζόμενος να αξιώσει όλο το ασφάλισμα VI. Με αναγκαστική κατάσχεση που επακολουθεί πλειστηριασμός και κατοχύρωση του πλοίου στον υπερθεματιστή (βλ. σελ. 41-44). Κατά το ΚΔΝΔ πρωτογενείς κτήση κυριότητας του πλοίου γίνεται με τους εξής τρόπους: I. Με επιδίκαση από το δικαστήριο λειών στο κράτος που το συνέλαβε ενός εχθρικού ή ουδέτερου πλοίου και του φορτιού του ή ξεχωριστά. II. Κατάσχεση ουδέτερων πλοίων που διενεργούν λαθρεμπόριο πολέμου, καθώς και του εμπορεύματός τους III. Δήμευση του σκάφους σαν ποινή για την πειρατεία τη λαθρεμπορία, την παράνομη αλιεία με δυναμίτιδα κ.τ.λ. (βλ. σελ. 44-46). ΦΥΣΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΠΛΟΙΟΥ Ο Κύριος ή Ιδιοκτήτης του πλοίου: Ο κύριος του πλοίου είναι ο ιδιοκτήτης που έχει το εμπράγματο δικαίωμα της κυριότητας στο πλοίο. Το όνομα του κυρίου είναι καταχωρισμένο στο νηολόγιο. Αν είναι πολλοί οι κύριοι εξ αδιαιρέτου του πλοίου τότε υπάρχει συγκυριότητα. Το βασικό χαρακτηριστικό του κυρίου του πλοίου είναι ότι δεν εκμεταλλεύεται ο ίδιος το πλοίο του και δεν ασκεί τη ναυτιλιακή επιχείρηση. Ο κύριος του πλοίου δεν είναι έμπορος, διότι δεν εξασκεί <<κατά σύνηθες επάγγελμα>> εμπορικές πράξεις (βλ. σελ. 47). Ο Πλοιοκτήτης: Πλοιοκτήτης είναι ο κύριος του πλοίου που όμως ο ίδιος το πλοίο του με σκοπό το κέρδος. Ο πλοιοκτήτης είναι έμπορος δεδομένου ότι ο ίδιος ασκεί ναυτιλιακή επιχείρηση σαν συνηθισμένο επάγγελμα. Αν πολλοί συνιδιοκτήτες εκμεταλλεύονται κοινό πλοίο, υπάρχει συμπλοιοκτησία. Το όνομα του πλοιοκτήτη είναι καταχωρισμένο στο νηολόγιο. Η βασική διαφορά με τον κύριο του πλοίου είναι ότι ο πλοιοκτήτης εκμεταλλεύεται ο ίδιος το πλοίο του (βλ. σελ. 48). Εφοπλιστής: Το βασικό χαρακτηριστικό του εφοπλιστή, που τον διακρίνει από τον κύριο του πλοίου και τον πλοιοκτήτη, είναι ότι δεν είναι κύριος του πλοίου, αλλά εκμεταλλεύεται αυτό με σκοπό το κέρδος. Η εκμετάλλευση του πλοίου γίνεται ή με έμπρακτη σύμβαση με τον κύριο του πλοίου ή ενοχική. Το όνομα του εφοπλιστή είναι και αυτό καταχωρισμένο στο νηολόγιο σαν πρόσωπο που ασκεί ναυτιλιακή εκμετάλλευση του πλοίου. Σημειώνεται επίσης και στο έγγραφο εθνικότητας του πλοίου. Ο εφοπλιστής βέβαια είναι έμπορος (βλ. σελ. 48). 3

ΝΟΜΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΠΛΟΙΟΥ, ΣΥΜΠΛΟΙΟΚΤΗΣΙΑ, ΑΦΑΝΕΙΣ ΕΤΑΙΡΙΑ Έννοια νομικού προσώπου: όπως συνάγεται από το άρθρο 61 του Αστικού Κώδικα, νομικά πρόσωπα είναι οι ενώσεις προσώπων που επιδιώκουν ορισμένο σκοπό ή σύνολα περιουσίας που έχουν ταχθεί στην υπηρεσία ενός σκοπού και αποκτούν νομική προσωπικότητα, αν τηρηθούν οι όροι που αναγράφει ο νόμος (βλ. σελ. 49). Συνέπειες Νομικής Προσωπικότητας: Οι κυριότερες από τις συνέπειες της νομικής προσωπικότητας των εμπορικών εταιριών είναι οι εξής: 1. Η εμπορική εταιρία έχει δική της επωνυμία 2. Η εμπορική εταιρία έχει δική της περιουσία των εταιριών της. Μόνο το νομικό πρόσωπο της εμπορικής εταιρίας είναι κύριος της εταιρικής περιουσίας. 3. Η εμπορική εταιρία έχει τα δικά της όργανα που την διοικούν και εκφράζουν την βούληση του νομικού προσώπου και δεν αναπληρώνουν ελλείπουσα βούληση του, διότι το νομικό πρόσωπο έχει την δική του βούληση. 4. Η εμπορική εταιρία έχει τη δική της κατοικία ανεξάρτητα από την κατοικία των εταίρων της. 5. Η εμπορική εταιρία έχει την δική της ιθαγένεια ανεξάρτητα από την ιθαγένεια των εταίρων της. 6. Η εμπορική εταιρία είναι ικανή να είναι διάδικος και να παρίσταται στο δικαστήριο με την ίδια της την επωνυμία. Επίσης είναι αντικείμενο αναγκαστικής εκτέλεσης και μπορεί να κηρυχθεί σε πτώχευση, διότι έχει εμπορική ιδιότητα. 7. Η εμπορική ιδιότητα των εμπορικών εταιριών που έχουν νομική προσωπικότητα έχει και άλλες συνέπειες, όπως π.χ. την προσωποκράτηση των εκπροσώπων και την υποχρέωση τήρησης εμπορικών βιβλίων. Εμπορικές Εταιρίες: Ο θεωρητικός κανόνας είναι ότι κάθε είδους εμπορική εταιρία μπορεί να προβεί σε εκμετάλλευση του πλοίου, δηλαδή εμπορική αυτή εταιρία μπορεί να είναι είτε ανώνυμη εταιρία (βλ. σελ. 55-61), είτε από εταιρίες περιορισμένης ευθύνης (ΕΠΕ) (βλ. σελ. 53), είτε ετερόρρυθμη κατά μετοχές, είτε συνεταιρισμός, είτε ακόμα και αφανής εταιρία ( βλ. σελ. 53). Συμπλοιοκτησία: Είναι η συμφωνία δύο ή περισσοτέρων κυρίων ενός πλοίου (δηλ. συγκυρίων του πλοίου) να εκμεταλλεύονται από κοινού με σκοπό το κέρδος. Οι κύριοι του πλοίου μπορεί να είναι φυσικά πρόσωπα, μπορεί όμως να είναι και νομικά πρόσωπα. Η συμπλοιοκτησία στερείται νομικής προσωπικότητας επομένως ούτε επωνυμία έχει ούτε πτωχεύει. Συμπλοιοκτησία μπορούν να συστήσουν οι κύριοι του πλοίου και όχι οι εφοπλιστές (βλ. σελ. 52-54). Offshore Companies (Υπεράκτιες Εταιρίες): Οι περισσότερες επιχειρήσεις ελληνόκτητων πλοίων έχουν φορέα αλλοδαπή εταιρία. Όπως αποφάνθηκε η Απόφαση 162/1986 του Αρείου Πάγου, δεδομένου ότι οι προαναφερθείσες ναυτιλιακές εταιρίες διέπονται από το δίκαιο της χώρας όπου, σύμφωνα με το καταστατικό τους, βρίσκεται η έδρα τους, γι αυτό και η αίτηση διορισμού εκκαθαριστή υπόκειται στην αποκλειστική αρμοδιότητα της έδρας τους, όπως η έδρα αυτή καθορίζεται από το καταστατικό τους, και δεν υπάγεται στην δικαιοδοσία των 4

ελληνικών δικαστηρίων, ακόμα και αν ήθελε αποδειχθεί ότι στην Ελλάδα βρίσκεται η πραγματική τους έδρα. Η σύσταση των Offshore Companies γίνεται μέσω εξουσιοδοτημένων νομικών ή φυσικών προσώπων για κάθε χώρα που επιτρέπει παρόμοια σύσταση. Συνεπώς, οι συνιστώσες παρόμοιες εταιρίες δεν είναι καν αναγκαίο να μεταβούν στην χώρα της Offshore Company, διότι εξουσιοδοτημένα πρόσωπα σαν τα παραπάνω υπάρχουν σ όλες τις σημαντικές ναυτιλιακές χώρες (βλ. σελ. 62-65). Ναυτική Εταιρία: Το 1979 με το νόμο 959 θεσπίστηκε μια νέα μορφή εταιρίας στο ελληνικό δίκαιο, η ναυτική εταιρία που είναι και αυτή μία ανώνυμη ναυτιλιακή εταιρία που διέπεται από ειδικό νομοθετικό καθεστώς που στοχεύει στη διευκόλυνση της λειτουργίας της εφοπλιστικής επιχείρησης με ένα θεσμό απλό και εύκαμπτο. Σύμφωνα με το άρθρο 1 του νόμου αυτού η ναυτική εταιρία είναι η συνιστώμενη κατά τις διατάξεις του παρόντος νόμου και έχοντας ως αποκλειστικό σκοπό την κυριότητα εκμετάλλευση ή την διαχείριση ελληνικών εμπορικών πλοίων (βλ. σελ. 65-66). Κοινοπραξία: Μια νέα σχετική μορφή εταιρίας, που έλκει την καταγωγή της από την Join venture του Αγγλο-Σαξονικού δικαίου, γίνεται βαθμηδόν αποδεκτή από την ελληνική νομολογία. Πάντως, στη θεωρία η κοινοπραξία θεωρείται ακόμα σαν προσωπική εμπορική εταιρία ευκαιρίας ή σαν κοινοπραξία επιχειρήσεων που σκοπεύουν σε ένα κοινό οικονομικό σκοπό και στον περιορισμό του ανταγωνισμού μεταξύ διαφόρων ομοίων επιχειρήσεων. Παρόλο που δεν απαιτείται δημοσιότητα, όπως απόφαση πρωτοδικείου για την ίδρυση μιας κοινοπραξίας, το ελληνικό δίκαιο μπορεί να θεωρηθεί ότι αναγνωρίζει την ικανότητα διαδίκου σε ορισμένες κοινοπραξίες (βλ. σελ. 70-71). ΝΑΥΛΩΣΗ Έννοια και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: Ολική ναύλωση είναι αυτή που αφορά και αναφέρεται σε όλο το πλοίο, εκτός από τα καταλύματα του πλοιάρχου και πληρώματος. Μερική είναι η ναύλωση που αφορά ποσοστά της καθαρής χωρητικότητας του πλοίου ή αναφέρεται σε συγκεκριμένο μέρος του πλοίου. Άλλη διάκριση ναύλωσης είναι κατά ταξίδι ή πλου και κατά χρόνο ή χρονοναύλωση. Επίσης, αν το πλοίο ναυλωθεί, για να πάει άδειο και να παραλάβει φορτίο από ένα άλλο λιμάνι για να το μεταφέρει στο λιμάνι του προορισμού, λέγεται ναύλωση «υπό έρμα». Επίσης αν το πλοίο ναυλώνεται για δύο πλόες λέγεται δι αμφοτέροπλου ναύλωση, ενώ ναύλωση για διπλή μεταφορά λέγεται, εάν το πλοίο ναυλώνεται για την μεταφορά δύο διαφορετικών φορτίων (βλ. σελ. 74-75). Υποχρεώσεις εκναυλωτή: I. Μέχρι την έναρξη του πλου: Ο εκναυλωτής, μέχρι την έναρξη του πλου, πρέπει να διαθέσει το πλοίο που συμφώνησε με το ναυλωτή, το πλοίο πρέπει να είναι κατάλληλο για πλου (δηλ. επανδρωμένο και εξοπλισμένο) να είναι ικανό για την διατήρηση φορτίου κατά την διάρκεια της μεταφοράς, να φέρει το πλοίο στο χώρο φόρτωσης, να πραγματοποιήσει την φόρτωση των εμπορευμάτων με δικά του έξοδα, η υποχρέωση της αναμονής και τέλος να εκδώσει φορτωτική και να παραδώσει και το πρωτότυπό της αφού του ζητηθεί από τον ναυλωτή (βλ. σελ. 75-77). 5

II. Κατά την διάρκεια του πλου: Κατά την διάρκεια του πλου ο εκναυλωτής υποχρεούται να μην αλλάξει πορεία όπως αυτή συμφωνήθηκε στη σύμβαση της ναύλωσης, να διατηρήσει το πλοίο κατάλληλο για το συγκεκριμένο πλου αλλά και για την διατήρηση του φορτίου, να μην αλλάξει το πλοίο που συμφωνήθηκε για την μεταφορά με την μεταφόρτωση σε άλλο πλοίο (βλ. σελ. 77-78). III. Μετά την άφιξη στο λιμάνι προορισμού: Ο εκναυλωτής υποχρεούται να φέρει το πλοίο σε ενδεδειγμένη θέση για την εκφόρτωσή του. Ύστερα από την προσόρμιση του πλοίου στη κατάλληλη θέση στο λιμάνι ο εκναυλωτής ή ο αντιπρόσωπος, ή ο πράκτοράς του, ή ακόμη και ο πλοίαρχός του να ειδοποιήσει τον παραλήπτη για την άφιξη του πλοίου και ότι είναι έτοιμο για την εκφόρτωση του εμπορεύματος. Η εκφόρτωση του εμπορεύματος από το πλοίο γίνεται με έξοδα και υπ ευθύνη του εκναυλωτή. Η διάρκεια του χρόνου αναμονής της εκφόρτωσης του πλοίου καθορίζεται κατόπιν συμφωνίας, ή εάν δεν υπάρχει συμφωνία καθορίζεται με επιεική κρίση με βάση τις συνθήκες και συνήθειες που επικρατούν στο λιμάνι της εκφόρτωσης (βλ. σελ. 78-80). IV. Τέλος στις υποχρεώσεις του εκναυλωτή είναι και η παράδοση του φορτίου που ο νομικός το ξεχωρίζει από την εκφόρτωση του φορτίου καθώς με την παράδοση του φορτίου γίνεται η έναρξη παραγραφής για αξιώσεις που απορρέουν από την μεταφορά ενός φορτίου, ή για αξιώσεις για τη μη προσήκουσα εκτέλεση της σύμβασης της μεταφοράς (βλ. σελ. 80-81). Υποχρεώσεις του Ναυλωτή: Οι υποχρεώσεις του ναυλωτή είναι οι ακόλουθες: I. Να φέρει τα πράγματα που είναι για φόρτωση στην προκυμαία ή επάνω σε φορτηγίδα δίπλα στο πλοίο και στην καταλληλότερη θέση για την φόρτωση. Εννοείται ότι ο ναυλωτής πρέπει να φέρει όλα και όχι μέρος από-τα πράγματα που έχουν συμφωνηθεί στο ναυλοσύμφωνο ή στη φορτωτική και στην κατάλληλη για τη φόρτωση θέση. II. Να παραδώσει του ναυλωτή είναι να παραδώσει στον πλοίαρχο όλα τα έγγραφα που απαιτούνται για τη φόρτωση των εμπορευμάτων. Αυτά τα έγγραφα παραλαμβάνουν τα τελωνειακά έγγραφα, την άδεια εξαγωγής εμπορευμάτων κ.λ.π. Κάθε παράλειψη του ναυλωτή να παραδώσει στο πλοίαρχο έγκαιρα όλα τα έγγραφα που απαιτούνται για την φόρτωση και την μεταφορά των εμπορευμάτων μπορεί να έχει και ως συνέπεια την καθυστέρηση αναχώρησης του πλοίου και μπορεί να θεμελιώσει αξίωση αποζημίωσης υπέρ του εκναυλωτή. III. Να παραδώσει στον πλοίαρχο ή στον εκπρόσωπο του εκναυλωτή στο λιμάνι εκφόρτωσης των πραγμάτων, και κατά την παραλαβή τους, έγγραφη απόδειξη. Εννοείται ότι την απόδειξη αυτή μπορεί να δώσει, αφού παραδώσει και το πρωτότυπο της φορτωτικής εξοφλημένο, εφόσον υπάρχει, και ο εκπρόσωπος του ναυλωτή στο λιμάνι προορισμού ή και ο παραλήπτης του φορτίου (βλ. σελ. 86-89). Υποχρέωση καταβολής ναύλου: Η σύμβαση της ναύλωσης είναι αμφοτεροβαρής σύμβαση. Έτσι, ο μεν εκναυλωτής υποχρεούται στη μεταφορά των πραγμάτων με όρους που συμφωνήθηκαν, ο δε ναυλωτής υποχρεούται στην καταβολή του αντιτίμου της μεταφοράς των πραγμάτων, που στη σύμβαση της ναύλωσης λέγεται ναύλος. Χωρίς ναύλο και την καταβολή ανταλλάγματος δεν υπάρχει ναύλωση, αλλά κάποια άλλη σύμβαση του κοινού δικαίου. Ο χρόνος καταβολής και το ποσό του ναύλου καθορίζονται συνήθως στο ναυλοσύμφωνο ή στη φορτωτική. Σε περίπτωση που δεν 6

ορίστηκε ρητά αυτό, ο ναύλος καταβάλλεται μετά τη φόρτωση των εμπορευμάτων (βλ. σελ. 89-90). Η Χρονοναύλωση και άλλες Υποχρεώσεις του Ναυλωτή: Στην περίπτωση της ναύλωσης κατά χρόνο, αν δεν συμφωνήθηκε διαφορετικά από τους συμβαλλόμενους στην φορτωτική ή στο ναυλοσύμφωνο, ο ναύλο υπολογίζεται από την μέρα που άρχισε η φόρτωση μέχρι την μέρα που συμπληρώθηκε η εκφόρτωση στον τόπο προορισμού. Ο ναυλωτής υποχρεούται να πληρώσει το ναύλο και δεν έχει το δικαίωμα να εγκαταλείψει αντί το ναύλο τα φορτωθέντα εμπορεύματα. Αν η βλάβη των εμπορευμάτων οφείλεται σε πταίσμα του εκναυλωτή, ο ναυλωτής και ο παραλήπτης έχει δικαίωμα αποζημίωσης. Αν ο ναυλωτής ή ο παραλήπτης δεν κατέβαλε τον οφειλόμενο ναύλο και τις άλλες τυχόν παροχές, τότε ο εκναυλωτής δεν αποκτά δικαίωμα για την παρακράτηση των εμπορευμάτων (βλ. σελ. 95-96). 7