ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Σ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 22 ΜΑΪΟΥ 2003 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΚΕΙΜΕΝΟ Με δεδομένη την οικολογική κρίση, την ακραία ανισότητα της κατανομής των πόρων μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών, την αδυναμία να συνεχίσει το σύστημα τη σημερινή του πορεία, το απαιτούμενο είναι μια νέα δυναμική πραγματικότητα που η σημασία της δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτε άλλο στο παρελθόν. Αναφέρομαι σε μια πραγματικότητα που θα έβαζε στο κέντρο της ζωής του ανθρώπου σημασίες άλλες από την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης και στόχους ζωής διαφορετικούς, για τους οποίους οι άνθρωποι θα μπορούσαν να πουν πως αξίζουν τον κόπο. Αυτό θα απαιτούσε, φυσικά, μια αναδιοργάνωση των κοινωνικών θεσμών, των εργασιακών, των οικονομικών, των πολιτικών και πολιτιστικών σχέσεων. Ένας τέτοιος προσανατολισμός, όμως, απέχει ανυπολόγιστα από τα όσα σκέπτονται και, ίσως, από τα όσα ποθούν οι άνθρωποι σήμερα. Αυτή είναι η μεγάλη δυσκολία που πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Θα έπρεπε, σκέπτομαι, να θέλουμε μια κοινωνία στην οποία οι οικονομικές αξίες θα έχουν παύσει να κατέχουν κεντρική θέση, όπου η οικονομία θα έχει ξαναμπεί στη θέση της, δηλαδή θα έχει γίνει ένα απλό μέσο του ανθρώπινου βίου και όχι ύστατος σκοπός, στην ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ
ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ οποία, επομένως, θα έχουμε παραιτηθεί από την τρελή κούρσα προς μια συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση. Αυτό δεν είναι απλώς αναγκαίο, για να αποφύγουμε την τελεσίδικη καταστροφή του γήινου περιβάλλοντος. Είναι αναγκαίο κυρίως, για να βγούμε από την ψυχική και ηθική εξαθλίωση των σύγχρονων ανθρώπων. Θα έπρεπε, ακόμα, από εδώ και εμπρός οι άνθρωποι (μιλάω για τις πλούσιες χώρες) να δεχτούν ένα αξιοπρεπές αλλά λιτό βιοτικό επίπεδο και να παραιτηθούν από την ιδέα ότι ο κεντρικός στόχος της ζωής τους είναι να αυξάνεται η κατανάλωσή τους κατά 2 με 3% το χρόνο. Για να το δεχτούν αυτό, θα έπρεπε κάτι άλλο να δίνει νόημα στη ζωή τους. Αυτό το άλλο είναι η ανάπτυξη των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροϊόντων. Η ανάπτυξη, βέβαια, των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροϊόντων θα απαιτούσε μιαν άλλη οργάνωση της εργασίας, η οποία θα έπρεπε να παύσει να είναι αγγαρεία και να γίνει πεδίο προβολής των ικανοτήτων του ανθρώπου μιαν αληθινή δημοκρατία που θα συνεπαγόταν τη συμμετοχή όλων στη λήψη των αποφάσεων μιαν άλλη οργάνωση παιδείας, ώστε να διαπλάθονται πολίτες ικανοί «να άρχουν και να άρχονται βάσει των νόμων» σύμφωνα με τη θαυμάσια έκφραση του Αριστοτέλη. Εννοείται ότι όλα αυτά θέτουν τεράστια προβλήματα. Προβλήματα μεγάλης δυσκολίας που όμως, κατά τη γνώμη μου, μπορούν να λυθούν, με την προϋπόθεση ότι η πλειονότητα των ανθρώπων και των ικανοτήτων τους θα κινητοποιηθεί για τη δημιουργία λύσεων, αντί να προβληματίζεται για το πότε θα μπορέσει να αποκτήσει τρισδιάστατη τηλεόραση. Αυτά είναι τα καθήκοντα που έχουμε μπροστά μας και η ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ
ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ τραγωδία της εποχής μας είναι ότι η ανθρωπότητα δεν νοιάζεται γι αυτά. Πόσον καιρό ακόμα η ανθρωπότητα θα κατατρύχεται από τις ματαιότητες και τις ψευδαισθήσεις που ονομάζουμε εμπορεύματα; Μια καταστροφή οποιουδήποτε είδους - οικολογική για παράδειγμα - θα προκαλέσει άραγε μια βίαιη αφύπνιση ή μήπως την εμφάνιση αυταρχικών ή ολοκληρωτικών καθεστώτων; Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει σε τέτοιου είδους ερωτήματα. Εκείνο, πάντως, που μπορούμε να πούμε, είναι ότι όλοι όσοι έχουν συνείδηση του σοβαρού χαρακτήρα των ζητημάτων πρέπει να προσπαθήσουν να μιλήσουν, να ασκήσουν κριτική σ αυτή την ξέφρενη πορεία προς την άβυσσο, να ξυπνήσουν τη συνείδηση των συμπολιτών τους. (Κορνήλιος Καστοριάδης, «Η Άνοδος της Ασημαντότητας», Διασκευή ) Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας μια περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις). Μονάδες 25 Β1. Να αναπτύξετε με 80-100 λέξεις το νόημα της παρακάτω άποψης του συγγραφέα: «Η ανάπτυξη, βέβαια, των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροϊόντων θα απαιτούσε μιαν άλλη οργάνωση της εργασίας, η οποία θα έπρεπε να παύσει να είναι αγγαρεία και να γίνει πεδίο προβολής των ικανοτήτων του ανθρώπου». Μονάδες 10 Β2. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ
ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ κατανάλωσης, αναδιοργάνωση, κεντρική, δεχτούν, συμμετοχή. Μονάδες 5 Β3. Ποιους τρόπους και ποια μέσα πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην τέταρτη και πέμπτη παράγραφο του κειμένου; Να δώσετε ένα παράδειγμα για κάθε περίπτωση. Μονάδες 5 Β4. Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων στην προτελευταία παράγραφο του κειμένου; Μονάδες 5 Γ. Ως μέλος του δεκαπενταμελούς συμβουλίου του Λυκείου σου εκπροσωπείς τους συμμαθητές σου σε μια εκδήλωση της περιοχής σου που έχει ως θέμα το φυσικό περιβάλλον και την ποιότητα ζωής. Να διαμορφώσεις μια εισήγηση με την οποία θα παρουσιάσεις τις επιπτώσεις της υπερκατανάλωσης στον άνθρωπο και το φυσικό περιβάλλον προτείνοντας και τρόπους αντιμετώπισής τους. (500-600 λέξεις). Μονάδες 50 ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζόμενους) 1. Στο τετράδιο να γράψετε μόνο τα προκαταρκτικά (ημερομηνία, εξεταζόμενο μάθημα). Τα θέματα να μην τα αντιγράψετε στο τετράδιο. 2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Καμιά άλλη σημείωση δεν επιτρέπεται να γράψετε. Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα. 3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα. ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ
ΑΡΧΗ 5ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ 4. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή. 5. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων. 6. Χρόνος δυνατής αποχώρησης : Μια (1) ώρα μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων. KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ ΛΥΣΕΙΣ Α. O συγγραφέας αρχικά διαπιστώνει την αναγκαιότητα διαμόρφωσης μιας νέας κοινωνικής πραγματικότητας με στόχους διαφορετικούς από την κατανάλωση. Αυτό βέβαια επιβάλλει την ανασυγκρότηση της κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα και την αντιμετώπιση της οικονομίας ως απλού μέσου στη ζωή μας και όχι ως σκοπού, προκειμένου να αποφευχθεί η ψυχική και η ηθική εξαθλίωση του ατόμου. Επιπλέον, επιβάλλεται η αποδοχή ενός λιτού τρόπου ζωής μακριά από καταναλωτικές επιδιώξεις και προσανατολισμένου στην ανάπτυξη του ανθρώπου. Το παραπάνω προϋποθέτει αναδιοργάνωση της εργασίας, ουσιαστική δημοκρατία και αναδιάρθρωση της παιδείας. Οι αλλαγές αυτές θα επιτευχθούν μέσα από την κινητοποίηση όλων, γεγονός όμως που αφήνει σήμερα την ανθρωπότητα αδιάφορη. Ωστόσο, ο συγγραφέας τονίζει την ανάγκη άσκησης κριτικής και αφύπνισης των πολιτών από τους πιο συνειδητοποιημένους. Β1 Είναι γεγονός ότι η ανθρώπινη εξέλιξη προϋποθέτει μια διαφορετική οργάνωση της εργασίας, εφόσον στις μέρες μας αυτή έχει πολλές φορές χαρακτήρα καταναγκαστικό. Συχνά ο άνθρωπος στοχεύοντας στην επιβίωση ασκεί επαγγέλματα που δε συμβαδίζουν με τις επιθυμίες του, τις ιδιαίτερες κλίσεις του ή δεν τον ικανοποιούν οι εργασιακές συνθήκες. Για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση αυτή επιβάλλεται αναδιοργάνωση της εργασίας πάνω σε νέες βάσεις. Πρέπει η εργασία να γίνει χώρος έκφρασης της δημιουργικότητας του ΤΕΛΟΣ 5ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ
ΑΡΧΗ 6ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ατόμου, της φαντασίας του και γενικότερα των κλίσεων και των δεξιοτήτων του. Μόνο έτσι η εργασία θα συμβάλει στην ποιοτική αναβάθμιση της ανθρώπινης υπόστασης. Β2 Κατανάλωση παραγωγή (κυριολεκτικά), εγκράτεια / ολιγάρκεια (μεταφορικά) Αναδιοργάνωση αποδιοργάνωση Κεντρική δευτερεύουσα (μεταφορικά), απόκεντρη (κυριολεκτικά) Δεχτούν απορρίψουν Συμμετοχή αποχή Β3 4 η Επίκληση στη λογική με χρήση επιχειρημάτων: «..να δεχτούν ένα αξιοπρεπές.σκουπιδοπροϊόντων» + τεκμηρίων «κατά 2 με 3% το χρόνο» 5 η Επίκληση στη λογική με χρήση επιχειρημάτων: «Η ανάπτυξη, βέβαια των ανθρώπων ικανοί» Επίκληση στην αυθεντία: Αριστοτέλης: «να άρχουν νόμων» Β4 Μέσω των ερωτημάτων ο συγγραφέας αναδεικνύει την «τραγωδία της εποχής μας» επιδιώκοντας να προκαλέσει συναισθήματα ανησυχίας, φόβου, αγωνίας για το μέλλον της ανθρωπότητας και κατ επέκταση να μας προβληματίσει και να μας αφυπνίσει σχετικά με τη στάση που πρέπει να κρατήσουμε απέναντι στα ζωτικά προβλήματα που ταλανίζουν την εποχή μας. Γ. Πρόλογος Προσφώνηση: Αγαπητοί συμπολίτες και συμπολίτισσες Αναφορά στη σημασία / αξία του φυσικού περιβάλλοντος σε σχέση με την ποιότητα της ζωής και στο πως αυτά απειλούνται από την υπερκατανάλωση Κύριο μέρος Α. Επιπτώσεις της υπερκατανάλωσης 1. Στον άνθρωπο 1. Στον ψυχισμό του: Άγχος για την απόκτηση όλο και περισσότερων υλικών αγαθών Συμπλέγματα κατωτερότητας σε άτομα που αδυνατούν να εξασφαλίσουν ισάριθμα με τους άλλους αγαθά. ΤΕΛΟΣ 6ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ
ΑΡΧΗ 7ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Ο καταναλωτής, χωρίς μέτρο, είναι δέσμιος των ανικανοποίητων, συνήθως πλασματικών, αναγκών του. 2. Στην πνευματική του υπόσταση: Η ταύτιση του «έχειν» με το «είναι» οδηγεί στην αδιαφορία για την πνευματική του καλλιέργεια. 3. Στην εργασιακή επαγγελματική του απασχόληση Η εργασία αντιμετωπίζεται, συνήθως, χρησιμοθηρικά, αποκλειστικά ως πηγή κέρδους 4. Στον κοινωνικό τομέα: Ο άνθρωπος υπερεργάζεται, με αποτέλεσμα την έλλειψη ελεύθερου χρόνου αλλά και διάθεσης για ουσιαστική επικοινωνία με τους άλλου Αναπτύσσεται ανταγωνιστική ατομικιστική διάθεση. Συχνά χρησιμοποιεί ο ένας τον άλλο ως μέσο. 5. Στην ιδεολογία και την πολιτική συνείδηση: Απομάκρυνση από ιδεολογικές αναζητήσεις, υψηλές αξίες Αδιαφορία για τα πολιτικά ζητήματα 2. Στο φυσικό περιβάλλον 1. Η τάση για υπερκατανάλωση οδηγεί στη μείωση των φυσικών πόρων (εξαφάνιση ειδών, καταστροφή δασών, εξάντληση ενεργειακών πηγών) 2. Προκαλούνται οικολογικά προβλήματα (μόλυνση, ρύπανση, αύξηση απορριμμάτων) 3. Διατάραξη σχέσεων ανθρώπου φύσης (Η ίδια η φύση μετατρέπεται σε καταναλωτικό αγαθό) Β. Τρόποι αντιμετώπισης 1. Συνειδητοποίηση από το ίδιο το άτομο η ποιότητα ζωής και η πραγματική του ευτυχία δεν ταυτίζεται με την απόκτηση πληθώρας υλικών αγαθών 2. Επαναπροσδιορισμός αξιών και επανιεράρχηση των αναγκών καθώς και ανάπτυξη ευρύτερων ενδιαφερόντων (κοινωνικών, πολιτικών, πολιτιστικών κ.α.) 3. Οικογένεια: Καλλιέργεια πνεύματος ολιγάρκειας, εγκράτειας και αυτάρκειας Ανάπτυξη της αίσθησης του μέτρου και του εφικτού στις επιθυμίες 4. Παιδεία: Διαμόρφωση ελεύθερων, πολυδιάστατων προσωπικοτήτων με: Ευρύτητα σκέψης και αυτόνομη βούληση Εσωτερικές αντιστάσεις Ορθή διαβάθμιση των προτεραιοτήτων τους. 5. Πνευματικοί άνθρωποι Συμβολή στη διαμόρφωση μιας νέας βιοθεωρίας και κοσμοαντίληψης που θα διασφαλίζει την εσωτερική ΤΕΛΟΣ 7ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ
ΑΡΧΗ 8ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ισορροπία του ανθρώπου και θα στοχεύει στη δημιουργία μιας κοινωνίας με ανθρωπιστικά ιδεώδη και ανάλογους προσανατολισμούς 6. ΜΜΕ Προβολή θετικών προτύπων, ατόμων απαλλαγμένων από μικροαστικές αντιλήψεις (το νεοπλουτισμό, την κοινωνική επίδειξη) με υγιείς αξίες και ιδανικά, που αγωνίζονται για την πραγμάτωση υψηλών στόχων 7. Πολιτεία: Επιβολή δεοντολογικών αρχών στην αθέμιτη και παραπλανητική διαφήμιση, ώστε να μη λειτουργεί ως παράγοντας παραπληροφόρησης και μαζοποίησης. Επίλογος Επιβάλλεται η συντονισμένη δράση ατόμων και φορέων για την αντιμετώπιση του προβλήματος ΤΕΛΟΣ 8ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ