Οικογένεια Γονείς: «Πρωταγωνιστική» συνιστώσα στη λειτουργία του Σύγχρονου Σχολείου.

Transcript

1 Οικογένεια Γονείς: «Πρωταγωνιστική» συνιστώσα στη λειτουργία του Σύγχρονου Σχολείου. Κάποιες σκέψεις για την ψυχοπαιδαγωγική διαχείρισή τους! Ι. Ν. Παρασκευόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών 1

2 ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΟΜΙΛΙΑΣ α) Γιατί η «πρωταγωνιστική» ενεργός συμμετοχή της Οικογένειας των Γονέων στα σχολικά δρώμενα του παιδιού τους είναι, στο Σύγχρονο Σχολείο, «καλοδεχούμενη αναγκαιότητα»; Εισαγωγικά σχόλια. β) Η ψυχοδυναμική της Οικογένειας: Οι τέσσερις τύποι γονέων: Πώς η συμπεριφορά τους επηρεάζει την ανάπτυξη του παιδιού. - Ο «αυθεντικός γονέας»: Τα τρία χαρακτηριστικά του. γ) Συνεργασία Σχολείου - Οικογένειας: Προϋποθέσεις κλειδιά για την εύρυθμη συλλειτουργία τους. Δέκα (10) προτάσεις. δ) Ατομικές συναντήσεις Εκπαιδευτικού - Γονέα: Τρεις περιπτώσεις Για αλληλο-ενημέρωση και αλληλο-συμβουλευτική για την πρόοδο του παιδιού. Έντεκα (11) προτάσεις. Για «πρόβλημα» του παιδιού με αίτημα του Σχολείου. Δώδεκα (12) προτάσεις. Για «σχολειογενή βλάβη» του παιδιού με αίτημα του Γονέα. Πέντε (5) προτάσεις. Παραδείγματα καταγγελίας. (Συνεχίζεται) 2

3 ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΟΜΙΛΙΑΣ (Συνέχεια) ε) Συμβουλευτική με τους Γονείς: Ιδιαιτερότητες δυσκολίες. Δεν υπάρχουν «έτοιμες» συνταγές για άμεση εφαρμογή. Δεν προκύπτουν άμεσα αποτελέσματα. Απαιτείται συνεχής στοχευμένη προσπάθεια και υπομονή. Η εφαρμογή των οδηγιών συνίσταται στην απαίτηση μιας γενικής αλλαγής της συμπεριφοράς του Γονέα. Υπάρχει δυσκολία επικοινωνίας Εκπαιδευτικού Γονέα λόγω απουσίας «κοινής» γλώσσας στ) Επίμετρο: Δύο παραινέσεις για Γονείς και Εκπαιδευτικούς! 3

4 Η ύλη έχει αποκωδικοποιηθεί σε 180 διαφάνειες για υποβοηθούμενη αυτο-μόρφωση με εκτενή περιγραφικά σχόλια στον ιστότοπο e-arsakeio για ελεύθερη αναπαραγωγή και χρήση. 4

5 5

6 ΜΕΡΟΣ 1 Γιατί η «πρωταγωνιστική» ενεργός συμμετοχή της Οικογένειας των Γονέων στα σχολικά δρώμενα του παιδιού τους είναι στο Σύγχρονο Σχολείο «καλοδεχούμενη αναγκαιότητα»; Εισαγωγικά σχόλια. 6

7 Οικογένεια Γονείς: «Πρωταγωνιστική» συνιστώσα της σχολικής ζωής. «Καλοδεχούμενη αναγκαιότητα»! Ένας (1) + τρεις (3) λόγοι. 7

8 1) Επικάλυψη υποχρεώσεων και φροντίδων/ευθυνών Σχολείου x Οικογένειας. 2) Ερευνητικά δεδομένα Ένας (1) + τρεις (3) λόγοι. 3) Νεότερες κορυφαίες εξελίξεις στην ψυχική υγεία και στην Ειδική Αγωγή 4) Για τον χειρισμό «προβλήματος» του παιδιού αναγκαία η συμμετοχή του Γονέα. 8

9 Ένας (1) + τρεις (3) λόγοι. 1) Επικάλυψη υποχρεώσεων και φροντίδων/ευθυνών Σχολείου x Οικογένειας. 9

10 Ανάγκες του παιδιού του εφήβου Ανάπτυξη Μάθηση 10

11 ΝΟΜΟΣ ΥΠ ΑΡΙΘΜ. 1566/1985 Δομή και λειτουργία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Άρθρο 1 Σκοπός Γλώσσα Σκοπός της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι να συμβάλει στην ολόπλευρη, αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων των μαθητών, να έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες και να ζήσουν δημιουργικά. 11

12 ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ Βιολογικές ανάγκες Σωματική υγεία Ψυχοκοινωνική ανάπτυξη Κοινωνικοποίηση Γνωστικές ικανότητες - δεξιότητες Ψυχική υγεία Φροντίδα για την εκπαίδευση - μόρφωση 12

13 Σχολείο Οικογένεια Επικάλυψη υποχρεώσεων και φροντίδων/ευθυνών Σχολείου x Οικογένειας. 13

14 Ένας (1) + τρεις (3) λόγοι. 2) Ερευνητικά δεδομένα: Πολλαπλασιαστικά θετικά αποτελέσματα. 14

15 Ερευνητικό εύρημα Η ενεργός συμμετοχή του γονέα στο σχολικό έργο του παιδιού του αναπληρώνει ως προς την επίδρασή της στη σχολική επίδοση του παιδιού ισόποσο έλλειμμα νοημοσύνης. 15

16 Μακάρι, ο κάθε γονέας να λειτουργεί ως «βοηθός δάσκαλος του παιδιού του»! 16

17 Ένας (1) + τρεις (3) λόγοι. 3) Νεότερες εξελίξεις: Κοινωνικό πρότυπο. «Ένα σχολείο για όλους»! 17

18 Δύο (2) κορυφαίες αλλαγές α) Ψυχική υγεία: Απαγκίστρωση από το «κλινικό πρότυπο» και υιοθέτηση του «κοινωνικού προτύπου». β) Ειδική Αγωγή: Θεσμοθέτηση του θεσμού της «Ενιαίας Εκπαίδευσης». 18

19 Πρόταγμα του «κοινωνικού» προτύπου. Η οποιαδήποτε απαιτούμενη παρέμβαση να παρέχεται στο άτομο στον φυσικό του χώρο στον χώρο που ζει και δρά. Ιδανικός χώρος για τα παιδιά είναι το Σχολείο και η Οικογένεια! Ενδο-σχολική φροντίδα! 19

20 Έντονο το ενδιαφέρον στη χώρα μας για ενδο-σχολική ψυχολογική φροντίδα των παιδιών από τον Εκπαιδευτικό και με συνθεραπευτή τον Γονέα. 20

21 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Μαθησιακά Ψυχολογικά

22 Το εξεταστικό υλικό του ΑθηνάΤεστ.

23

24

25

26 Δύο (2) κορυφαίες αλλαγές α) Ψυχική υγεία: Απαγκίστρωση από το «κλινικό πρότυπο» και υιοθέτηση του «κοινωνικού προτύπου». β) Ειδική Αγωγή: Θεσμοθέτηση του θεσμού της «Ενιαίας Εκπαίδευσης». 26

27 Πρόταγμα της «ενιαίας εκπαίδευσης». «Ένα σχολείο για όλους»! Νόμος, ΦΕΚ 78/

28 Ένας (1) + τρεις (3) λόγοι. 4) Διαπίστωση! Για τον χειρισμό οποιουδήποτε «προβλήματος» του παιδιού απαραίτητη προϋπόθεση η ενεργός συμμετοχή του Γονέα. 28

29 Ο ρόλος του γονέα στα σχολικά δρώμενα πολλαπλώς διευρύνεται και θεσμοθετείται. 29

30 Οι τρεις «πρωταγωνιστές» στη σχολική κοινότητα: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΓΟΝΕΙΣ Εύρυθμη συλλειτουργία τους! Καλοδεχούμενη αναγκαιότητα! Εναγώνιο ερώτημα: ΠΩΣ; 30

31 Προσοχή! Στη διαχείριση των διανθρώπινων σχέσεων ελλοχεύουν κίνδυνοι : Η υπέρβαση των επιστημονικών ορίων μας. Επικίνδυνη παγίδα η ΟΡΟΛΟΓΙΑ! Το επίμαχο θέμα ΔΠΠ: Προστασία Προσωπικών Δεδομένων. 31

32 ΜΕΡΟΣ 2 Ψυχοδυναμική της οικογένειας: Οι τέσσερις τύποι γονέων. - Πώς η συμπεριφορά τους επηρεάζει την ανάπτυξη του παιδιού τους. Ο «αυθεντικός γονέας»: Τα τρία χαρακτηριστικά του. 32

33 Όλες οι φυσιολογικές οικογένειες μοιάζουν μεταξύ τους! Οι προβληματικές οικογένειες είναι η καθεμιά τους μία διαφορετική περίπτωση! (Leon Tolstoy, Anna Karenina) 1 (κανονικός) + 3 (προβληματικοί) = 4 τύποι 33

34 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ 1. Φυσικές οικογένειες 2. Οικογένειες με αποκλίσεις Απουσία ενός γονέα Παιδιά διαζευγμένων γονέων Θετά παιδιά Διεθνικοί γονείς 3. Απουσία οικογένειας Παιδιά εξώγαμα Ορφανά πολέμου Παιδιά των kibbutz 4. Πειραματικές έρευνες με ζώα

35

36 Διαπιστώθηκε ότι : Σημασία για την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού έχει όχι τόσο το ΤΙ κάνουν ή δεν κάνουν οι γονείς, αλλά κυρίως, το ΠΩΣ κάνουν ό,τι κάνουν ή δεν κάνουν οι γονείς. Δηλαδή, σημασία έχει όχι τόσο ποιες είναι οι συγκεκριμένες ενέργειες των γονέων, αλλά κυρίως, το ψυχολογικό περίβλημα των ενεργειών των γονέων. 36

37 όχι το ΤΙ, αλλά το ΠΩΣ το ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΚΛΙΜΑ της οικογένειας 37

38 Ψυχολογικό κλίμα της οικογένειας: Ο χρωστήρας των ενεργειών όλων μας! 38

39 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ που διαμορφώνουν το Ψυχολογικό Κλίμα Κοινωνιολογικοί Ψυχολογικοί 39

40 ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Σύνθεση της οικογένειας Πολυμελής Ολιγομελής οικογένεια Μοναχοπαίδια Σειρά γέννησης του παιδιού Πρωτότοκοι, δευτερότοκοι, υστερότοκοι Το παιδί «σάντουιτς» Παρουσία ατόμου με αναπηρία Μορφωτικό-οικονομικό επίπεδο της οικογένειας 40

41 41

42 ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Σύνθεση της οικογένειας Πολυμελής Ολιγομελής οικογένεια Μοναχοπαίδια Σειρά γέννησης του παιδιού Πρωτότοκοι, δευτερότοκοι, υστερότοκοι Το παιδί «σάντουιτς» Παρουσία ατόμου με αναπηρία Μορφωτικό-οικονομικό επίπεδο της οικογένειας 42

43 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΡΟΛΟΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΥΜΕΛΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Ο υπεύθυνος τύπος Ο κοινωνικός τύπος Ο φιλόδοξος τύπος Ο μελετηρός τύπος Ο εγωκεντρικός τύπος Ο αδιάφορος τύπος Ο ασθενικός τύπος Ο παραχαϊδεμένος τύπος 43

44 ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Σύνθεση της οικογένειας Πολυμελής Ολιγομελής οικογένεια Μοναχοπαίδια Σειρά γέννησης του παιδιού Πρωτότοκοι, δευτερότοκοι, υστερότοκοι Το παιδί «σάντουιτς» Παρουσία ατόμου με αναπηρία Μορφωτικό-οικονομικό επίπεδο της οικογένειας 44

45 ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Σύνθεση της οικογένειας Πολυμελής Ολιγομελής οικογένεια Μοναχοπαίδια Σειρά γέννησης του παιδιού Πρωτότοκοι, δευτερότοκοι, υστερότοκοι Το παιδί «σάντουιτς» Παρουσία ατόμου με αναπηρία Μορφωτικό-οικονομικό επίπεδο της οικογένειας 45

46 46

47 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ 1. Στοργή Έκδηλη στοργή Βουβή στοργή 2. Απορριπτική στάση Παθητική απόρριψη - Αδιαφορία Ενεργητική απόρριψη - Εχθρότητα 3. Τρόπος χειραγώγησης του παιδιού Ενθάρρυνση για αυτονομία Αυταρχικότητα, καταπίεση 4. Σεβασμός της προσωπικότητας του παιδιού Δικαιολόγηση των αποφάσεων Εμπιστοσύνη στις ικανότητες του παιδιού 5. Αυτοκριτική των γονέων 6. Παροχή ευκαιριών για επιτεύγματα 47

48 7. Κοινωνικότητα των γονέων 8. Επιθετικότητα των γονέων Συντελεστική (αμυντική) επιθετικότητα Εχθρική επιθετικότητα 9. Ασυνέπεια των γονέων (μεταξύ τους, «εντός» του καθενός) 10. Χρήση προτύπων ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ (συνέχεια) Ενδο-προσωπική σύγκριση Δια-προσωπική σύγκριση 11. Η ομοιότητα του παιδιού προς τους γονείς (πατέρα ή μητέρα) 12. Άσκηση της εξουσίας στην οικογένεια Διανεμητική, πολυπρόσωπη εξουσία Συγκεντρωτική, μονοπρόσωπη εξουσία 48

49 Ζητήθηκε από τα παιδιά να παραστήσουν τα μέλη της οικογένειάς τους με ΖΩΑ του ΔΑΣΟΥΣ. Χρησιμοποιήθηκε μια «προβολική» τεχνική για τη διερεύνηση της ψυχοδυναμικής των σχέσεων μεταξύ των μελών της οικογένειας από τη σκοπιά του ΠΑΙΔΙΟΥ: όπως τη βιώνει το ΠΑΙΔΙ. 49

50 Η ζωγραφική απάντηση ενός μαθητή του δημοτικού σχολείου έχει ιδιαίτερο ψυχοδιαγνωστικό ενδιαφέρον. Απεικονίζονται τα πέντε μέλη της οικογένειάς του ως εξής (βλέπε επόμενη διαφάνεια): - Η γιαγιά του με θηριώδη αρκούδα. - Η μαμά του με μακρυλαίμα καμηλοπάρδαλη. - Ο αδελφός του (τρία χρόνια μεγαλύτερος) με παντοδύναμο λιοντάρι. - Ο πατέρας του με άκακο άβουλο πρόβατο. - Ο εαυτός του (στην έσχατη κάτω δεξιά γωνία του χαρτιού) με φοβισμένο μικρό πουλί. 50

51 51

52 ΔΥΟ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΑΠΟΡΡΙΨΗ α) Συναισθηματικός τόνος. ΕΚΔΗΛΗ ΣΤΟΡΓΗ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ β) Χειραγώγηση του παιδιού. ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ 52

53 ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ Απορριπτικοί - αδιάφοροι γονείς Στοργικοίδιαλεκτικοί γονείς ΑΠΟΡΡΙΨΗ Εχθρικοί - καταπιεστικοί γονείς Υπερπροστατευτικοί γονείς ΕΚΔΗΛΗ ΣΤΟΡΓΗ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ 53

54 Οι τέσσερις τύποι γονέων και οι επιπτώσεις τους στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού Αντικοινωνικά, παραπτωματικά, εγκληματικά άτομα. Αξιόλογα επιτεύγματα. Επιτυχείς κοινωνικοί ρόλοι. ΑΠΟΡΡΙΨΗ Απολογητικός γραφειοκράτης. Αυταρχικός τύπος. Ψυχοπαθητική προσωπικότητα: Μονήρης, σκληρός, ανάλγητος εγκληματίας. Παραβατικές παρέες - συμμορίες Ταύτιση με ομάδες συνομηλίκων Δημιουργικές παρέες Ευπειθέστατος στους ανωτέρους - Σκληρός στους κατωτέρους Υποκριτική υποτέλεια Τυπολάτρης Συναισθήματα πικρίας Εχθρική επιθετικότητα Χαιρεκακία ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ Δημιουργικότητα Κοινωνικότητα Συναισθηματική σταθερότητα Έφεση για υψηλή επίδοση Ενισχυμένο αυτοσυναίσθημα - αξιοσύνη Εσωτερική ανασφάλεια Εγωκεντρική-ναρκισσιστική συμπεριφορά Περιορισμένη κοινωνικότητα Προσκόλληση σε ενηλίκους («μικρομέγαλη» συμπεριφορά) Τυραννική συμπεριφορά «ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΙ» γονείς ΕΚΔΗΛΗ ΣΤΟΡΓΗ Υπερβολική αναστολή νευρωτισμός Σχολική φοβία 54

55 «ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΣ» ΓΟΝΕΑΣ «Αυθεντικός» είναι ο γονέας που συνδυάζει συγχρόνως τρία χαρακτηριστικά : Έκδηλη στοργή Αυτονομία μέσα σε όρια Απαίτηση για ωριμότερη συμπεριφορά 55

56 Να θέτουμε όρια και να ασκούμε έλεγχο. Τα όρια να είναι σαφή και λογικά. Ο έλεγχος να είναι ελευθερόφρων. Δημιουργική αυτονομία Φρόνιμη ελευθερία 56

57 Έκδηλη στοργή : Πρωταρχική ανάγκη του παιδιού! 57

58 58

59 Οι «αυθεντικοί» γονείς Οι «αυθεντικοί γονείς» είναι στοργικοί ανεκτικοί γονείς. Συνδυάζουν τη στοργή με την ενθάρρυνση για αυτονομία και για αυτάρκεια. Οι γονείς αυτοί δείχνουν την αγάπη τους στο παιδί απλόχερα, έκδηλα, ελεύθερα. Χαίρονται τη συντροφιά του παιδιού, συμμετέχοντας στα παιγνίδια και στις ασχολίες του. Του παρέχουν ηθική στήριξη σε κάθε δυσκολία του και συμπαθητική συμπαράσταση στις αστοχίες και στα σφάλματά του. Αναζητούν ευκαιρίες να το επαινέσουν, να το ενθαρρύνουν και με κάθε τρόπο να εκδηλώσουν τη στοργή τους. Συχνά θα ακούσουμε να του λένε: «Οι ωραιότερές μου ώρες είναι όταν είμαστε μαζί οι δυο μας!». Επίσης, οι στοργικοί γονείς με τις ανεκτικές ελευθερόφρονες στάσεις και συμπεριφορές ενθαρρύνουν την αυτονομία του παιδιού πάντοτε μέσα σε όρια και χρησιμοποιούν διαλεκτικό εξατομικευμένο τρόπο χειραγώγησής του. Δείχνουν σεβασμό στην ατομικότητα του παιδιού, στις ιδιαίτερες προτιμήσεις του και στα διαφέροντά του. Παρέχουν εναλλακτικές λύσεις και του δίνουν το δικαίωμα της επιλογής. Ασκούν αυτοκριτική για τη συμπεριφορά τους προς το παιδί και προβαίνουν σε δικαιολόγηση των αποφάσεών τους. Για την πειθάρχηση του παιδιού χρησιμοποιούν την προτροπή, τη λογική εξήγηση των καταστάσεων, την παροχή εξηγήσεων για τους κανόνες της συμπεριφοράς και για τις συνέπειες των ενεργειών τόσο για τους ίδιους όσο και για τους άλλους και ιδιαίτερα τις επιπτώσεις στα συναισθήματα των άλλων. Φροντίζουν ώστε το παιδί να αποκτήσει εσωτερικό έλεγχο της συμπεριφοράς του. Ασκούν πειθαρχία εσωτερική προσωποκεντρική. Γενικώς, οι στοργικοί γονείς είναι πράοι, ήρεμοι, ήπιοι ή, άλλως, άνθρωποι «χαμηλών τόνων». Οι ιδιότητες αυτές των στοργικών ανεκτικών γονέων βοηθούν το παιδί να αποκτήσει συναισθηματική σταθερότητα, φιλική διάθεση, έφεση για υψηλή επίδοση, ενισχυμένο αυτοσυναίσθημα, αξιοσύνη, δημιουργικότητα και συνεργατικότητα. 59

60 Οι «υπερπροστατευτικοί» γονείς Οι υπερπροστατευτικοί γονείς συνδυάζουν τη στοργή και τον έλεγχο. Οι γονείς αυτοί ασκούν υπέρμετρη προστασία στο παιδί, ανησυχούν υπερβολικά για την υγεία του, το αποθαρρύνουν να παίρνει πρωτοβουλίες, αποφασίζουν για λογαριασμό του κ.τ.ό. Πρόκειται γι αυτό που συχνά έχει αποκληθεί «η αγάπη που πνίγει!». Επίσης, οι γονείς αυτοί συνήθως παραπαίουν ανάμεσα στην κυριαρχική και στην υποτακτική συμπεριφορά άλλοτε υποτάσσουν το παιδί στις δικές τους θελήσεις και άλλοτε υποτάσσονται οι ίδιοι στις επιθυμίες του παιδιού. Τα παιδιά των υπερπροστατευτικών γονέων παρουσιάζουν συνήθως τυραννική συμπεριφορά, εγωιστική στάση, εγωκεντρική ναρκισσιστική συμπεριφορά, περιορισμένες κοινωνικές επαφές, εξάρτηση και εσωτερική ανασφάλεια. Σε περίπτωση εκτροπής, παρουσιάζουν «υπερβολική αναστολή νευρωτισμό». Επίσης, κινδυνεύουν να εκδηλώσουν «σχολική φοβία». 60

61 Οι «απορριπτικοί - αδιάφοροι» γονείς Οι «απορριπτικοί - αδιάφοροι» γονείς χαρακτηρίζονται από εχθρική απορριπτική διάθεση και από παθητική ή / και ενεργητική αδιαφορία: Οι γονείς αυτοί είναι φειδωλοί στις εκδηλώσεις συμπάθειας προς το παιδί το θεωρούν παρείσακτο και ανεπιθύμητο. Δείχνουν ανταγωνισμό στις ιδιοτροπίες του και δύσκολα συμφιλιώνονται μαζί του ύστερα από κάποια διαφωνία. Συχνή είναι η αποδοκιμασία και η αρνητική κριτική. Δείχνουν επιλεκτική προσοχή στις ατέλειές του και μεγιστοποιούν τα σφάλματά του: αν, για παράδειγμα, συμβεί να πέσει, από αδεξιότητα του παιδιού, λίγο νερό στο πάτωμα, ο εχθρικός απορριπτικός γονέας θα σπεύσει με αυστηρό επιτιμητικό ύφος να αποφανθεί: «Πάλι Νιαγάρα τα έκανες»! Για τους απορριπτικούς αδιάφορους γονείς ισχύει η παροιμία «Έσπειραν ανέμους και θερίζουν θύελλες!», γιατί τα παιδιά «Δίνουν ό,τι παίρνουν!» «Εχθρότητα πήραν, εχθρότητα θα δώσουν!». Η συμπεριφορά των απορριπτικών αδιάφορων γονέων χαρακτηρίζεται από μεγάλη θυμική ένταση. Είναι άνθρωποι άπονοι, τραχείς, σφοδροί, οξύθυμοι. Τα παιδιά των απορριπτικών αδιάφορων γονέων προσανατολίζονται και ταυτίζονται με ομάδες συνομηλίκων. Γι αυτό, και η συμπεριφορά τους και η σταδιοδρομία τους κρίνονται από το είδος της ομάδας που τελικά θα ενταχθούν. Συγκεκριμένα: Αν συναναστραφούν και ταυτιστούν με συνομηλίκους που ανήκουν σε ομάδες δημιουργικής εργασίας, αξιοποιούν την ενθάρρυνση για αυτονομία, παίρνουν πρωτοβουλίες και επιτυγχάνουν υψηλές επιδόσεις. Αντίθετα, αν προσανατολιστούν και ενταχθούν σε συμμορίες, αποβαίνουν «αντικοινωνικά παραπτωματικά» άτομα. 61

62 Οι «εχθρικοί καταπιεστικοί» γονείς Οι εχθρικοί καταπιεστικοί γονείς χαρακτηρίζονται από εχθρότητα και αυστηρό έλεγχο. Οι γονείς αυτοί είναι σκληροί, βίαιοι, οξείς, αυταρχικοί τα παιδιά τους αναπτύσσουν συναισθήματα πικρίας, αποστροφή προς τους άλλους και επιθετικότητα. Άλλοτε δείχνουν εξάρτηση, συμμόρφωση, υποτέλεια και υποκριτική στάση, και άλλοτε αρνητισμό, έκδηλη εχθρότητα και εγκληματικότητα. Οι γονείς με εχθρικές καταπιεστικές στάσεις και συμπεριφορές χρησιμοποιούν αυταρχικό στερεοτυπικό τρόπο χειραγώγησης του παιδιού. Παίρνουν τις αποφάσεις μονομερώς, χωρίς να αναγνωρίζουν δικαιώματα στο παιδί και απαιτούν άμεση και αδιαφιλονίκητη υπακοή και συμμόρφωση. Δείχνουν αδιαλλαξία και άτεγκτη εμμονή στην τυφλή εκτέλεση των αποφάσεων. Το σύνθημα είναι: «Η υπακοή είναι αυταξία! Η υπακοή για την υπακοή!». Για την πειθάρχηση του παιδιού οι απορριπτικοί αδιάφοροι γονείς χρησιμοποιούν τη δύναμη της αυθεντίας, της εξουσιαστικής υπεροχής και την απειλή της τιμωρίας. Ασκούν εξωτερική πραγματοκεντρική πειθαρχία! Τα παιδιά των εχθρικών καταπιεστικών γονέων κινδυνεύουν να γίνουν αυταρχικοί τυπολάτρες, με υποκριτική υποτέλεια, με συμπεριφορά «απολογητικού γραφειοκράτη» (ευπειθέστατοι στους ανωτέρους και σκληροί στους κατωτέρους), με έντονα αρνητικά συναισθήματα (συσσωρευμένη πικρία, χαιρεκακία, εχθρική επιθετικότητα). Είναι «ποδηλάτες»: από τη μέση και επάνω σκύβουν, ενώ από τη μέση και κάτω πετάλι ορθοπεταλιά! Σε περίπτωση εκτροπής, τα παιδιά αυτά δεν εντάσσονται σε συμμορίες όπως συμβαίνει με τα παιδιά των απορριπτικών αδιάφορων γονέων, αλλά ενεργούν μόνα τους: γίνονται οι μονήρεις, σκληροί και ανάλγητοι εγκληματίες η γνωστή «ψυχοπαθητική προσωπικότητα». 62

63 ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΒΙΩΜΑΤΩΝ Ό,τι παίρνει το παιδί από τους γονείς του, αυτό θα δώσει αργότερα ως γονέας στα δικά του παιδιά! Αγάπη πήρε, στοργή θα δώσει! Απόρριψη και εχθρότητα πήρε, ίδια συναισθήματα θα δώσει! Γίνεται ανακύκλωση αναπαραγωγή των προσωπικών βιωμάτων από γενιά σε γενιά! Ετοιμάζουμε τους γονείς της επόμενης γενιάς! 63

64 ΜΕΡΟΣ 3 Συνεργασία Σχολείου - Οικογένειας: Προϋποθέσεις κλειδιά για την εύρυθμη συλλειτουργία τους. Δέκα (10) προτάσεις. 64

65 Προσοχή το ΠΠΔ: Προστασία Προσωπικών Δεδομένων! 65

66 1. Αποδοχή της αναγκαιότητας της εύρυθμης συλλειτουργίας. Θετική στάση Διαμόρφωση ψυχολογικού κλίματος αμοιβαίας εμπιστοσύνης! Γονείς - Εκπαιδευτικοί: Μην αλληλο-πυροβολείστε! 66

67 2. Κανονισμός Λειτουργίας του Σχολείου. Η σύνταξή του να γίνεται με τη συμμετοχή ΟΛΩΝ των εμπλεκομένων: Εκπαιδευτικών, Μαθητών και Γονέων για να είναι κοινής αποδοχής. Πιστή τήρηση του κανονισμού από όλους τους εμπλεκομένους. 67

68 3. Ετήσιος προγραμματισμός: Εκατέρωθεν υποχρεώσεις. Γραπτό κείμενο για: το ΤΙ, το ΠΟΙΟΣ, το ΠΟΥ, το ΠΟΤΕ, το ΠΩΣ: Δράσεις του Σχολείου Δράσεις των Γονέων Δράσεις Κοινές Συνεχής αξιολόγηση της εκτέλεσης των προγραμματισθέντων. Απολογισμός 68

69 4. Να παρέχονται ευκαιρίες στους γονείς για γνωριμία της λειτουργίας του Σχολείου. «Ανοικτό Σχολείο» για περιήγηση των γονέων στους χώρους του Σχολείου. «Οργάνωση Πολιτιστικού Διημέρου» από τους μαθητές και τους γονείς. «Παρακολούθηση μαθήματος» από γονείς στην τάξη σε τακτή ώρα. 69

70 5. Συνεχής ενημέρωση του Γονέα για το Παιδί του. Για ό,τι «ιδιαίτερο» συμβεί στο παιδί: ΘΕΤΙΚΟ και ΑΡΝΗΤΙΚΟ. «Τετράδιο αλληλογραφίας» μεταξύ Εκπαιδευτικού και Γονέα Χρήση νέων τεχνολογιών 70

71 6. Ο Εκπαιδευτικός να συνεκτιμά στη συμβουλευτική τακτική του τον ιδιαίτερο ΤΥΠΟ του Γονέα. Τέσσερις ΤΥΠΟΙ Γονέων! Ο «αυθεντικός» Γονέας! 71

72 Οι τέσσερις τύποι γονέων και οι επιπτώσεις τους στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού Αντικοινωνικά, παραπτωματικά, εγκληματικά άτομα. Αξιόλογα επιτεύγματα. Επιτυχείς κοινωνικοί ρόλοι. ΑΠΟΡΡΙΨΗ Απολογητικός γραφειοκράτης. Αυταρχικός τύπος. Ψυχοπαθητική προσωπικότητα: Μονήρης, σκληρός, ανάλγητος εγκληματίας. Παραβατικές παρέες - συμμορίες Ταύτιση με ομάδες συνομηλίκων Δημιουργικές παρέες Ευπειθέστατος στους ανωτέρους - Σκληρός στους κατωτέρους Υποκριτική υποτέλεια Τυπολάτρης Συναισθήματα πικρίας Εχθρική επιθετικότητα Χαιρεκακία ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ Δημιουργικότητα Κοινωνικότητα Συναισθηματική σταθερότητα Έφεση για υψηλή επίδοση Ενισχυμένο αυτοσυναίσθημα - αξιοσύνη Εσωτερική ανασφάλεια Εγωκεντρική-ναρκισσιστική συμπεριφορά Περιορισμένη κοινωνικότητα Προσκόλληση σε ενηλίκους («μικρομέγαλη» συμπεριφορά) Τυραννική συμπεριφορά «ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΙ» γονείς ΕΚΔΗΛΗ ΣΤΟΡΓΗ Υπερβολική αναστολή νευρωτισμός Σχολική φοβία 72

73 Οι «αυθεντικοί» γονείς Οι «αυθεντικοί γονείς» είναι στοργικοί ανεκτικοί γονείς. Συνδυάζουν τη στοργή με την ενθάρρυνση για αυτονομία και για αυτάρκεια. Οι γονείς αυτοί δείχνουν την αγάπη τους στο παιδί απλόχερα, έκδηλα, ελεύθερα. Χαίρονται τη συντροφιά του παιδιού, συμμετέχοντας στα παιγνίδια και στις ασχολίες του. Του παρέχουν ηθική στήριξη σε κάθε δυσκολία του και συμπαθητική συμπαράσταση στις αστοχίες και στα σφάλματά του. Αναζητούν ευκαιρίες να το επαινέσουν, να το ενθαρρύνουν και με κάθε τρόπο να εκδηλώσουν τη στοργή τους. Συχνά θα ακούσουμε να του λένε: «Οι ωραιότερές μου ώρες είναι όταν είμαστε μαζί οι δυο μας!». Επίσης, οι στοργικοί γονείς με τις ανεκτικές ελευθερόφρονες στάσεις και συμπεριφορές ενθαρρύνουν την αυτονομία του παιδιού πάντοτε μέσα σε όρια και χρησιμοποιούν διαλεκτικό εξατομικευμένο τρόπο χειραγώγησής του. Δείχνουν σεβασμό στην ατομικότητα του παιδιού, στις ιδιαίτερες προτιμήσεις του και στα διαφέροντά του. Παρέχουν εναλλακτικές λύσεις και του δίνουν το δικαίωμα της επιλογής. Ασκούν αυτοκριτική για τη συμπεριφορά τους προς το παιδί και προβαίνουν σε δικαιολόγηση των αποφάσεών τους. Για την πειθάρχηση του παιδιού χρησιμοποιούν την προτροπή, τη λογική εξήγηση των καταστάσεων, την παροχή εξηγήσεων για τους κανόνες της συμπεριφοράς και για τις συνέπειες των ενεργειών τόσο για τους ίδιους όσο και για τους άλλους και ιδιαίτερα τις επιπτώσεις στα συναισθήματα των άλλων. Φροντίζουν ώστε το παιδί να αποκτήσει εσωτερικό έλεγχο της συμπεριφοράς του. Ασκούν πειθαρχία εσωτερική προσωποκεντρική. Γενικώς, οι στοργικοί γονείς είναι πράοι, ήρεμοι, ήπιοι ή, άλλως, άνθρωποι «χαμηλών τόνων». Οι ιδιότητες αυτές των στοργικών ανεκτικών γονέων βοηθούν το παιδί να αποκτήσει συναισθηματική σταθερότητα, φιλική διάθεση, έφεση για υψηλή επίδοση, ενισχυμένο αυτοσυναίσθημα, αξιοσύνη, δημιουργικότητα και συνεργατικότητα. 73

74 «ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΣ» ΓΟΝΕΑΣ «Αυθεντικός» είναι ο γονέας που συνδυάζει συγχρόνως τρία χαρακτηριστικά : Έκδηλη στοργή Αυτονομία μέσα σε όρια Απαίτηση για ωριμότερη συμπεριφορά 74

75 7. Οικογένειες με αποκλίσεις. Διαζευγμένοι Γονείς: Επιμέλεια vs Μέριμνα. Μονογονικές οικογένειες και ορφανά παιδιά: Προσοχή στις προσφωνήσεις. (Προτιμητέα: «Αγαπητοί Γονείς και Κηδεμόνες!») 75

76 8. Ψυχολογικές Συμβουλευτικές Υπηρεσίες. Να στεγάζονται ΕΝΤΟΣ του σχολικού συγκροτήματος. Ευκταίο, με εύκολη πρόσβαση σε εξωτερικούς επισκέπτες Γονείς. Να ανταποκρίνονται στα αιτήματα των Γονέων για «συμβουλευτική» το δυνατόν συντομότερα. 76

77 9. Οργάνωση επιμορφωτικών εκδηλώσεων για Γονείς. α) Σειρές από Βιωματικά Εργαστήρια με πρακτικά θέματα οριζόμενα σε συνεννόηση με τους Γονείς. β) Ενημερωτικά φυλλάδια* ψυχοπαιδαγωγικού περιεχομένου με πρακτικές οδηγίες για Εκπαιδευτικούς και για Γονείς. *Τυπικά παραδείγματα ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΩΝ ΦΥΛΛΑΔΙΩΝ δίνονται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι. 77

78 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι Έξι (6) ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΑ ΦΥΛΛΑΔΙΑ με πρακτικές ΟΔΗΓΙΕΣ για δασκάλους και για γονείς 1. Ενδο-μαθητική επιθετικότητα: Κάποιες σκέψεις για την περιστολή της. 2. Ενδο-μαθητική θυματοποίηση: «Σκωπτικά πειράγματα», «Εκφοβιστικοί παλικαρισμοί». 3. «Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/ Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ Υ)». 4. Πότε μια ανεπιθύμητη εκδήλωση του παιδιού πρέπει να μας ανησυχήσει; 5. Το αυτο-καταπιεζόμενο παιδί / έφηβος: Το σύνδρομο «πετρούλα!» 6. Ενίσχυση του αυτο-συναισθήματος του παιδιού με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. 78

79 10. Προσοχή, στη μη λεκτική επικοινωνία Τα έξι (6) θέματα: Το πρόσωπο Η έκφραση Το βλέμμα Οι χειρονομίες Η στάση του σώματος Η χρήση του χώρου Η γενική εμφάνιση Πρόσφορο υλικό για κοινωνικά σχόλια! 79

80 Στολισμός ανδρός και γέλως οδόντων και βήματα ανθρώπου αναγγέλλει τα περί αυτού! (Σοφία Σειράχ) 80

81 Ερευνητικό εύρημα: Η «γλώσσα» του σώματος. Στη διανθρώπινη επικοινωνία ο βαθμός αποτελέσματος του λόγου μας εξαρτάται: α) Κατά 7% από τις ΛΕΞΕΙΣ που χρησιμοποιούμε. β) Κατά 39% από τον ΤΟΝΟ της εκφοράς. γ) Κατά 54% (κατά το μισό) από το είδος των «βουβών» μηνυμάτων της ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ. 81

82 Προσοχή! Οι λεπτομέρειες κάνουν τη διαφορά! 82

83 ΜΕΡΟΣ 4 Ατομικές συναντήσεις Εκπαιδευτικού Γονέα: Τρεις περιπτώσεις! Για αλληλο-ενημέρωση και αλληλο-συμβουλευτική για την πρόοδο του παιδιού. - Έντεκα (11) προτάσεις. Για «πρόβλημα» του παιδιού με αίτημα του Σχολείου. - Δώδεκα (12) προτάσεις. Για «σχολειογενή βλάβη» του παιδιού με αίτημα του Γονέα. - Πέντε (5) προτάσεις. - Παραδείγματα καταγγελίας. 83

84 α) Ατομικές τακτικές συναντήσεις Εκπαιδευτικού Γονέα για αλληλο-ενημέρωση και αλληλο-συμβουλευτική για την πρόοδο του παιδιού. Έντεκα (11) προτάσεις. 84

85 1. Ατομικές τακτικές συναντήσεις: Χρυσή ευκαιρία. Αποτελούν «χρυσή ευκαιρία» για τον Εκπαιδευτικό και για τον Γονέα για διαμόρφωση της αναγκαίας συναντίληψης και αμοιβαίας εμπιστοσύνης. 85

86 2. Έγκαιρος προγραμματισμός της συνάντησης. Όχι, ανοργανωσιά, όχι προχειρότητα, όχι σπουδή. Όχι, ευκαιριακά, όχι «στο πόδι». Καθορισμός τόπου και χρόνου. Συγκεκριμένη ώρα έναρξης και διάρκειας. Να καλούνται και να συμμετέχουν και οι δύο γονείς (όπου υπάρχουν). 86

87 Η συνάντηση να έχει ΔΟΜΗ: ΑΡΧΗ, ΜΕΣΟ και ΤΕΛΟΣ. 87

88 3. Η συνάντηση να γίνεται σε πρόσφορο χώρο. Ο χώρος να είναι ένα ήσυχο γραφείο γιατί όχι και καλαίσθητο Πρόκειται για «εμπιστευτική ανταλλαγή προσωπικών δεδομένων». Προς αποφυγή απρόσκλητων επισκεπτών, θα μπορούσε να αναρτηθεί στην είσοδο μικρή ταμπέλα με την επιγραφή: «Μην εισέρχεστε»! «Γίνεται συνάντηση»! 88

89 4. Εκπαιδευτικός Γονέας: Ισότιμοι συνομιλητές! Αλληλο - ενημέρωση και αλληλο - συμβουλευτική. Όχι, εκπαιδευτικός «ξερόλας» με ύφος υπεροπτικό! 89

90 Οι εκπαιδευτικοί να μάθουν να μιλάνε λίγο και να ακούν πολύ! Ο Γονέας «ξέρει» πολλά για το παιδί του. Ας ενθαρρύνεται να μιλάει ΠΡΩΤΟΣ. Ιδιαίτερα, στις πρώτες συναντήσεις! 90

91 Όχι ΜΟΝΟ λογος, αλλά ΔΙΑ- λογος! Να μάθουμε να ακούμε! Διάλογος με ενσυναίσθηση: Να μπαίνουμε στη θέση του άλλου! 91

92 5. Ο Εκπαιδευτικός να έχει οργανώσει το ΤΙ και το ΠΩΣ θα διαμειφθεί για το παιδί στη συνάντηση! Να έχει μαζί του ό,τι γραπτό υπάρχει σχετικό τόσο με την επίδοση στα μαθήματα όσο και με τη συμπεριφορά του παιδιού. Να προσκομίζει χαρακτηριστικές εργασίες του παιδιού. 92

93 6. Προσοχή: «Τα γραπτά μένουν»! Aν χρειαστεί να δοθούν ΟΔΗΓΙΕΣ, να είναι γραπτές και να αναφέρονται στις παράλληλες ενέργειες τόσο των Γονέων όσο και του Σχολείου. Ας κρατάει σημειώσεις και ο ΓΟΝΕΑΣ. Αλλά, προσοχή! Scripta manent! 93

94 7. Θετική στάση Στις συζητήσεις για το παιδί να περιγράφει, πρώτα, τα ΘΕΤΙΚΑ του παιδιού. 94

95 8. Ο εκπαιδευτικός να προσέχει ιδιαίτερα όταν αναφέρεται στα ΑΡΝΗΤΙΚΑ του Παιδιού. Μην ξεπεράσεις τα επιστημονικά όριά σου! Είσαι Εκπαιδευτικός! Στις συζητήσεις για το «πρόβλημα» του παιδιού, να χρησιμοποιείς ΜΟΝΟΝ παιδαγωγικούς όρους. 95

96 Προσοχή, στην ορολογία. Όχι ψυχοδιαγνωστικούς όρους ταμπέλες, όπως είναι : ο «κακοποιημένος» όρος «μαθησιακές δυσκολίες» ή ο «βολικός» όρος «δυσλεξία» και, ασφαλώς, όχι «κατηγορικοί όροι», όπως είναι: «αυτισμός, ΔΕΠ-Υ, νοητική υστέρηση» κ.τ.ό. 96

97 9. Οι οδηγίες σου να είναι αναλυτική περιγραφή συγκεκριμένων ανεπιθύμητων εκδηλώσεων του Παιδιού. Για «μαθησιακά» προβλήματα, να αναφέρονται συγκεκριμένα τυπικά επαναλαμβανόμενα λάθη στον γραπτό λόγο, στις αριθμητικές πράξεις, στην κατανόηση βασικών εννοιών στα διάφορα μαθήματα, στην τήρηση οδηγιών και στην ολοκλήρωση του εκάστοτε έργου κ.τ.ό 97

98 Για «ψυχολογικά» προβλήματα, να αναφέρονται συγκεκριμένες ανεπιθύμητες συμπεριφορές που δυσκολεύουν τις σχέσεις του Παιδιού με τους ΑΛΛΟΥΣ (διαπροσωπική δυσπροσαρμοστία) ή/και με τον ίδιο τον ΕΑΥΤΟ του (ενδοπροσωπική δυσπροσαρμοστία) Τυπικά παραδείγματα στα «Ερωτηματολόγια ΕΔΕΠΠΕ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ (Βλέπε επόμενες διαφάνειες) 98

99 99

100 ΤΑ ΕΞΙ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΔΕΠΠΕ Ερωτηματολόγιο 1: Για ΠΑΙΔΙΑ νηπιαγωγείου και δημοτικού που συμπληρώνεται από τους ΓΟΝΕΙΣ Ερωτηματολόγιο 2: Για ΠΑΙΔΙΑ νηπιαγωγείου και δημοτικού που συμπληρώνεται από τους ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ Ερωτηματολόγιο 3: Για ΕΦΗΒΟΥΣ γυμνασίου και λυκείου που συμπληρώνεται από τους ΓΟΝΕΙΣ. Ερωτηματολόγιο 4: Για ΕΦΗΒΟΥΣ γυμνασίου και λυκείου που συμπληρώνεται από τους ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ Ερωτηματολόγιο 5: Για ΠΑΙΔΙΑ δημοτικού (ανώτερες τάξεις) που συμπληρώνεται από το ΙΔΙΟ ΤΟ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟ ΠΑΙΔΙ Ερωτηματολόγιο 6: Για ΕΦΗΒΟΥΣ γυμνασίου και λυκείου που συμπληρώνεται από τον ΙΔΙΟ ΤΟΝ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟ ΕΦΗΒΟ 100

101 Αναλυτική λεπτομερειακή περιγραφή 120 συμπτώματα και 6 σύνδρομα προβληματικής συμπεριφοράς 101

102 Τα έξι (6) σύνδρομα προβληματικής συμπεριφοράς Εσωτερικευμένα (Ενδο-προσωπικά) Εξωτερικευμένα (Δια-προσωπικά) α) Άγχος Δυσθυμία Ψυχαναγκασμός β) Υπερβολική αναστολή Μοναχικότητα Βραδυψυχισμός ε) Έλλειψη φιλαλληλίας Ακοινωνικότητα ζ) Επιθετικότητα - Παραβατικότητα γ) Ελλειμματική ανάπτυξη Ανωριμότητα δ) Ψυχοσωματικές διαταραχές 102

103 α) Άγχος - Δυσθυμία - Ψυχαναγκασμός Το απασχολεί ο εαυτός του δεν νιώθει άνετα βρίσκεται σε αμηχανία. Νιώθει μοναξιά πλήξη, ανία. Πιστεύει ότι δεν θα τα καταφέρει έλλειψη αυτοπεποίθησης. Εύκολα ταράζεται και τα χάνει. Υπερευαίσθητο πληγώνεται με την παραμικρή παρατήρηση κριτική. Δειλό, άτολμο πάντα φοβισμένο. Άκεφο, μελαγχολικό, κατηφές, θλιμμένο. Δεν ξέρει να παίζει και να χαίρεται. Νιώθει ότι είναι ανεπιθύμητο ότι δεν το αγαπάνε. Δείχνει σαν να το απασχολεί κάτι κάποια έγνοια πάντα σκεπτικό. Νιώθει ότι δεν αξίζει τίποτε ότι είναι άχρηστο συναίσθημα μειονεξίας. Νιώθει ότι το αδικούν στο σχολείο. Νιώθει ότι είναι ο «αδικημένος» στην οικογένεια. Σχολαστικότητα στην καθαριότητα, στην τάξη, στην εκτέλεση των εργασιών. Υπερβολική συμμόρφωση στους κανόνες υπερβολικά πειθήνιο. Αγωνιά μήπως δεν είναι τέλειο σε ό,τι κάνει τελειομανής. Βρίσκεται σε υπερένταση δεν μπορεί να ηρεμήσει. Φοβάται μήπως κάνει λάθος. Αγωνιά μήπως δεν ευχαριστήσει τους άλλους. 103

104 β) Υπερβολική αναστολή - Μοναχικότητα - Βραδυψυχισμός Δεν έχει παρέες προτιμάει να μένει μόνο του. Αποφεύγει να αναμιχθεί προτιμάει να μένει αμέτοχο απόμακρο. Μένει απαθές νωθρό άτονο. Δεν δείχνει ενδιαφέρον για ό,τι γίνεται γύρω του ζει σε δικό του κόσμο. Αθόρυβο περνάει απαρατήρητο σαν να μην είναι «παρών». Δεν ανακοινώνει τις σκέψεις του μυστικοπάθεια κρυψίνοια. Ονειροπόληση αφηρημάδα χάνεται στη σκέψη του. Καθόλου διεκδικητικό υπερβολικά υποχωρητικό συνεσταλμένο. Αποφεύγει τις ομαδικές εκδηλώσεις εκδρομές, πάρτυ. Δεν ενδιαφέρεται να κάνει φίλους. Μιλάει και απαντάει, επιλεκτικά, μόνον σε λίγα πρόσωπα. Δειλό, άτολμο πάντα φοβισμένο. Νυσταλέο υπνηλία. Υπερβολική συμμόρφωση στους κανόνες υπερβολικά πειθήνιο. Φοβάται μήπως κάνει ή μήπως πει κάτι κακό κάτι άσχημο. 104

105 γ) Ελλειμματική ανάπτυξη - Ανωριμότητα Αδέξιο ζημιάρικο έλλειψη συντονισμού κινήσεων. Συμπεριφέρεται σαν να είναι μικρότερης ηλικίας. Κλαίει με το παραμικρό ξεσπάει εύκολα σε κλάματα κλαίει πολύ. Υπερβολικά εξαρτημένο προσκολλημένο στους μεγάλους. Παρασύρεται εύκολα από τους άλλους. Έχει ανάγκη από συνεχή επιτήρηση. Είναι απρόσεκτο στο μάθημα. Φόβοι για ακίνδυνα πράγματα (σκοτάδι, κατοικίδια ζώα). Θύμα βίας των συνομηλίκων του. Δυσκολεύεται να ακολουθήσει οδηγίες που του δίνονται. Δεν εμμένει να τελειώνει ό,τι αναλαμβάνει τα αφήνει στη «μέση». Δεν μπορεί να καθίσει σε ένα μέρος κινείται σα σβούρα υπερκινητικότητα. Έχει κάποιο σωματικό ελάττωμα αναπηρία. Φοβάται όταν βρεθεί σε νέες καταστάσεις. Δυσκολεύεται στα μαθήματα. Χτυπάει συχνά επιρρεπές στα ατυχήματα. Στην πρώτη δυσκολία τα παρατάει. Νιώθει διαρκώς κουρασμένο νιώθει χρόνια κόπωση. 105

106 δ) Ψυχοσωματικές διαταραχές Παρουσιάζει συχνά δερματική αλλεργία φαγούρα. Παραπονείται συχνά ότι έχει πονοκεφάλους πονόκοιλους ζαλάδες. Παραπονείται ότι έχει ναυτία κάνει συχνά εμετό. Παρουσιάζει συχνά αλλεργικό συνάχι αλλεργικό άσθμα. «Βρέχεται» στον ύπνο του ενούρηση. Σπαστικές-ακούσιες κινήσεις τικ. Διαταραχές ύπνου: αϋπνία νυκτερινοί εφιάλτες νυκτοβασία. Διαταραχές της ομιλίας τραυλισμός. Ακατάσχετη πείνα πολυφαγία βουλιμία. Αποστροφή προς ορισμένα εδέσματα (π.χ. τυρί). «Λερώνεται» επάνω του εγκόπριση. Δεν τρώει, απλώς τσιμπολογάει κινδυνεύει να πάθει ανορεξία. Τσιμπάει επίμονα το δέρμα του ή μαδάει τα μαλλιά του ή γλύφει τα χείλη του ή μασάει τα ρούχα του. Πρόωρος αυνανισμός. Παραπονείται για διάφορα επίμονα πονάκια (π.χ. στα μάτια, στα αυτιά). 106

107 ε) Έλλειψη φιλαλληλίας - Ακοινωνικότητα Θέλει να γίνεται ολοένα το δικό του πεισματάρικο. Είναι όλο αντιρρήσεις πνεύμα αντιλογίας. Κάνει τον ψευτοπαλικαρά τον νταή. Καυχιέται, κομπάζει κάνει το σπουδαίο τον καμπόσο. Αρπάζεται εύκολα ευέξαπτο ευερέθιστο. Ενοχλεί τους άλλους δεν τους αφήνει σε ησυχία πειραχτήρι. Δεν μπορεί να καθίσει φρόνιμα ενοχλητικό ζιζάνιο. Αλλάζει απότομα-ξαφνικά διάθεση απρόβλεπτο. Θορυβώδες φωνακλάς ταραχοποιός. Δεν ικανοποιείται με τίποτε μεμψίμοιρο γκρινιάρικο. Παρορμητικό ενεργεί χωρίς να σκέπτεται. Έλλειψη συνεργατικότητας σε ομαδικές δραστηριότητες. Δεν το συμπαθούν τα άλλα παιδιά ανεπιθύμητο στις παρέες τους. Κάνει τον έξυπνο ξερόλας. Επιμένει φορτικά να μονοπωλεί την προσοχή των άλλων. Το φταίξιμο το ρίχνει πάντα στους άλλους πάντοτε αρνείται ότι φταίει. Απαιτεί να ικανοποιούνται οι επιθυμίες του αμέσως «εδώ και τώρα». Νομίζει ότι οι άλλοι θέλουν το κακό του ότι τον έχουν βάλει «στο μάτι». Δεν ξέρει ποιος είναι και τι θέλει βρίσκεται σε σύγχυση. 107

108 ζ) Επιθετικότητα - Παραβατικότητα Καταστρέφει ξένα πράγματα προκαλεί σκόπιμα φθορά σε ξένη περιουσία. Έχει «κακές» παρέες. Κλέβει χρήματα ή πράγματα. Το «σκάει» από το σχολείο έχει πολλές αδικαιολόγητες απουσίες. Φαίνεται να μην μαθαίνει από τα σφάλματά του. Βρίζει χυδαία αυθαδιάζει βωμολοχεί βλασφημεί. Χτυπάει τα άλλα παιδιά θεωρείται επικίνδυνο. Δεν νιώθει καμιά ενοχή ή μεταμέλεια, όταν σφάλλει. Λέει «μελετημένα» ψέματα. Κάνει κατεργαριές για να κοροϊδέψει να εξαπατήσει τους άλλους. Είναι αδίστακτο δεν έχει καθόλου αναστολές. Ανυπάκουο απείθαρχο δεν «ακούει» κανέναν. Το «σκάει» από το σπίτι. Εκρηκτική συμπεριφορά βίαια ξεσπάσματα. Πίνει πολύ οινοπνευματώδη ποτά. Είναι «κολλημένος» στον ηλεκτρονική υπολογιστή εξαρτημένος στο διαδίκτυο. Συχνάζει σε «ύποπτους» χώρους. Σκόπιμοι αυτο τραυματισμοί. Απειλεί ότι θα αυτοκτονήσει. Κάνει χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών ναρκωτικά. Δείχνει αδιαφορία για την επιδοκιμασία και την αποδοκιμασία των άλλων. 108

109 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Η συχνότητα εκδήλωσης του συμπτώματος. Το χρονικό διάστημα κατά το οποίο συνεχίζει να εκδηλώνεται το σύμπτωμα. Πόσο «ταιριάζει» το σύμπτωμα στην ηλικία του παιδιού/του εφήβου. Πόσο σπάνιο είναι το σύμπτωμα (δηλαδή, πόσο μικρός είναι ο αριθμός - το ποσοστό των συνομηλίκων που παρουσιάζουν το σύμπτωμα). Πόσο αποκλίνει το σύμπτωμα από το μέσο το κανονικό για την ηλικία του παιδιού/του εφήβου. Πόσα άλλα συμπτώματα, έστω και ελαφράς μορφής, εκδηλώνονται συγχρόνως με το σύμπτωμα. Πόσο έντονα είναι τα αρνητικά συναισθήματα (θυμός,λύπη,παραίτηση) που συνοδεύουν το σύμπτωμα. Πόσο παρεμποδίζεται το παιδί/ο έφηβος στην κοινωνική αλληλεπίδραση και στην αποδοχή του από τους συνομηλίκους. Πόσο άσχημα νιώθει το παιδί/ο έφηβος, όταν αναλογίζεται και αξιολογεί τον εαυτό του (δηλαδή, νιώθει αναξιότητα, πολλές ενοχές,χαμηλή αυτόεκτίμηση). Πόσο δύσκολο είναι για το παιδί/τον έφηβο να αποφεύγει την εκδήλωση του συμπτώματος, παρά τη σαφή επίγνωση ότι η παρουσία του είναι επιζήμια. Πόσο επικίνδυνο είναι το σύμπτωμα «να μπλέξει» το παιδί/ο έφηβος και οι γονείς του με τις διωκτικές αρχές. 109

110 10. Το τρίπτυχο του βιο-ψυχισμού. Μην ξεχνάς τα τρία στοιχεία: Γνωστικό γλωσσικό Συναισθηματικό κοινωνικό Πραξιακό κινητικό. Και στα τρία στοιχεία υπάρχουν τεράστιες ατομικές διαφορές. Να κάνεις αναφορές και στα τρία στοιχεία! 110

111 111

112 Δείχνουμε την εικόνα στο παιδί και του ζητάμε να αναφέρει: Τι βλέπει; Ποια πιθανά συναισθήματα διακατέχουν τα εικονιζόμενα πρόσωπα; Τι νομίζει ότι έχει προηγηθεί και τι θα επακολουθήσει; 112

113 113

114 11. Ψυχολογικά Προβλήματα: Πρόβλημα με την ορολογία. Πολλαπλότητα στην ορολογία: Διαγνωστικές εκθέσεις των ΚΕΔΔΥ. Ιατρογενής ορολογία («διαταραχές»): Ταξινομητική κατηγορική (DSM, ICD). Ψυχολογική ορολογία («προβλήματα»): Ονοματική αναφορά ψυχολογικών προβλημάτων. Ψυχοπαιδαγωγική ορολογία: Συμπτώματα και σύνδρομα προβληματικής συμπεριφοράς. (Συνεχίζεται) 114

115 11. Ψυχολογικά Προβλήματα: Πρόβλημα με την ορολογία. (Συνέχεια) Πολλαπλότητα στην ορολογία: Διαγνωστικές εκθέσεις των ΚΕΔΔΥ. Ιατρογενής ορολογία («διαταραχές»): Ταξινομητική κατηγορική (DSM, ICD). Ψυχολογική ορολογία («προβλήματα»): Ονοματική αναφορά ψυχολογικών προβλημάτων. Ψυχοπαιδαγωγική ορολογία: Συμπτώματα και σύνδρομα προβληματικής συμπεριφοράς. (Συνεχίζεται) 115

116 ΔΕΠ-Υ: Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής Υπερκινητικότητα 116

117 117

118 118

119 11. Ψυχολογικά Προβλήματα: Πρόβλημα με την ορολογία (Συνέχεια) Πολλαπλότητα στην ορολογία: Διαγνωστικές εκθέσεις των ΚΕΔΔΥ. Ιατρογενής ορολογία («διαταραχές»): Ταξινομητική κατηγορική (DSM, ICD). Ψυχολογική ορολογία («προβλήματα»): Ονοματική αναφορά ψυχολογικών προβλημάτων. Ψυχοπαιδαγωγική ορολογία: Συμπτώματα και σύνδρομα προβληματικής συμπεριφοράς. (Συνεχίζεται) 119

120 120

121 Τρεις κατηγορίες προβλημάτων α) Εσωτερικευμένα ψυχολογικά προβλήματα: Οι δύο τύποι ιδιοσυγκρασίας: Τα «δύσκολα» παιδιά και τα «εύκολα» παιδιά Εξάρτηση και αυτονομία: Το «υπερεξαρτημένο», το «κακομαθημένο», το «ανεξαρτητοποιημένο» παιδί Παιδικοί φόβοι και φοβίες: Το «σχολειοφοβικό» παιδί Νευρωσικά άγχη: Η ονυχοφαγία, οι ακούσιες κινήσεις - τικ, το πιπίλισμα του αντίχειρα Κοινωνικά άγχη: Το «ντροπαλό» παιδί, το «μοναχικό» παιδί, το «σχιζοειδές» παιδί, το «αυτιστικό» παιδί Ψυχοσωματικές διαταραχές: Βρογχικό άσθμα Προβλήματα υπερβολικής συμμόρφωσης και προκατάληψης: Το «υποτακτικό» παιδί, ο «φανατικός οπαδός» Προβλήματα ύπνου: Οι νυκτερινοί εφιάλτες, οι ενύπνιοι τρόμοι, η ενούρηση, η εγκόπριση Προβλήματα σίτισης: Η παχυσαρκία, η ψυχογενής ανορεξία, η ψυχογενής βουλιμία Εξαρτήσεις: Βλαβερή χρήση ψυχοτρόπων ουσιών και του διαδικτύου 121

122 Τρεις κατηγορίες προβλημάτων β) Εξωτερικευμένα ψυχολογικά προβλήματα: Απουσία αυτοελέγχου: Το «απείθαρχο» παιδί. Παιδική επιθετικότητα: Επτά εχθρικές μορφές της, ο σχολικός εκφοβισμός- - bullying, η εικονική βία. Παιδική ανεντιμότητα: Οι συνήθεις «κατεργαριές» των παιδιών, το παιδί που «λέει ψέματα», το παιδί που «παίρνει ξένα πράγματα». Παιδική και νεανική παραβατικότητα: Τρεις τύποι νεανικής παραβατικότητας (ο «νευρωσικός», ο «μη κοινωνικοποιημένος», ο «ψευδο-αντικοινωνικός), το «ψυχοπαθητικό» παιδί. Σεξουαλικά προβλήματα: Αυτοερωτικές εμπειρίες των παιδιών, παιδικός αυνανισμός, ερωτοτροπικά παιγνίδια μεταξύ των παιδιών, διαταραχές του ρόλου του φύλου. 122

123 Τρεις κατηγορίες προβλημάτων γ) Προβλήματα μάθησης και χαμηλής σχολικής επίδοσης: Σχολική υπο-επίδοση και σχολική αποτυχία: Το κίνητρο της επιτυχίας. Ελάχιστη εγκεφαλική δυσλειτουργία: Το «αδέξιο άγαρμπο» παιδί, το «υπερκινητικό» παιδί. Μαθησιακές δυσκολίες: Δυσλεξίες, δυσαριθμησίες. Αποκλίσεις στη νοημοσύνη: Νοητική υστέρηση, νοητική υπεροχή. 123

124 Όχι, «επιθετικός προσδιορισμός», αλλά «προσθετικό παρακολούθημα». Παραδείγματα: Όχι, «Τυφλό παιδί», αλλά «Παιδί με προβλήματα όρασης». Όχι, «Νοητικώς καθυστερημένο παιδί», αλλά «Παιδί με νοητική υστέρηση». Όχι, «Προβληματικό παιδί», αλλά «Παιδί με προβληματική συμπεριφορά». Απενεχοποίηση του Παιδιού! 124

125 11. Ψυχολογικά Προβλήματα: Πρόβλημα με την ορολογία (Συνέχεια) Πολλαπλότητα στην ορολογία: Διαγνωστικές εκθέσεις των ΚΕΔΔΥ. Ιατρογενής ορολογία («διαταραχές»): Ταξινομητική κατηγορική (DSM, ICD). Ψυχολογική ορολογία («προβλήματα»): Ονοματική αναφορά ψυχολογικών προβλημάτων. Ψυχοπαιδαγωγική ορολογία: Συμπτώματα και σύνδρομα προβληματικής συμπεριφοράς. 125

126 Ψυχοπαιδαγωγική Ορολογία: Αναλυτική περιγραφή των συμπτωμάτων της έκδηλης προβληματικής συμπεριφοράς που οδηγεί στη διορθωτική θεραπευτική παρέμβαση 126

127 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ Αναλυτική περιγραφή του ΕΔΕΠΠΕ: Ερωτηματολόγια Διαπροσωπικής και Ενδοπροσωπικής Προσαρμογής Παιδιών και Εφήβων. 127

128 Προσοχή! Να χρησιμοποιείτε την ψυχοπαιδαγωγική ορολογία του ΕΔΕΠΠΕ. Κινδυνεύετε να κατηγορηθείτε για «αντιποίηση επαγγέλματος». 128

129 β) Ατομικές συναντήσεις Εκπαιδευτικού Γονέα για «πρόβλημα» του παιδιού με αίτημα του Σχολείου. Δώδεκα (12) προτάσεις. 129

130 1. Προσοχή στις γονικές ευαισθησίες! Οι συναντήσεις με τους Γονείς για «πρόβλημα» του παιδιού διεγείρουν «ανθρώπινες ευαισθησίες» και «απρόσμενους αμφιθυμικούς προβληματισμούς»! 130

131 Οι συναντήσεις να διεξάγονται με διαδικασία και σε κλίμα «ψυχοπαιδαγωγικής συμβουλευτικής». Ο διάλογος να είναι με διεισδυτική ενσυναίσθηση: Να μπαίνουμε στη θέση του άλλου! 131

132 2. Η πρόσκληση για τη συνάντηση. Η πρόσκληση του Σχολείου που καλεί τον Γονέα για «πρόβλημα» του παιδιού προκαλεί, εύλογα, ψυχική ταραχή σε ολόκληρη την οικογένεια. Η πρόσκληση να γίνεται με προφορική επικοινωνία «δια ζώσης» και όχι με γραπτό μήνυμα. Η συνάντηση να γίνεται στον συντομότερο δυνατό χρόνο! 132

133 3. Σκέψου: Πώς άραγε νιώθει ο Γονέας, προσερχόμενος στη συνάντηση; Διάβασε το «θρηνολόγιο» στην επόμενη διαφάνεια! 133

134 Πώς περιγράφει ένας γονέας το πώς ένιωσε στο άκουσμα «της είδησης» ότι το παιδί του έχει «πρόβλημα»! Λίγα πράγματα, αν εξαιρέσει κανείς κάποια αναπάντεχη τραγωδία, μπορούν να προκαλέσουν τόσο μεγάλη αναστάτωση στην ψυχή του γονέα όση μπορεί να προκαλέσει ένα «τηλεφώνημα» σαν αυτό που μου έκανε ο διευθυντής του σχολείου του γιου μου και άφηνε να υπονοηθεί ότι το παιδί μου έχει κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα. Ο πανικός και η απελπισία αρχίζουν από το στομάχι, απλώνονται σε όλο το σώμα και πλημμυρίζουν κάθε σκέψη και συναίσθημα, κατά τέτοιον τρόπο που η άμεση φυσική αντίδραση είναι να θέλεις να ανοίξει η γη και να σε καταπιεί. Ποιος άλλος τρόπος υπάρχει για να αντιμετωπίσεις την είδηση ότι εσύ ο ίδιος, η αγάπη σου, οι αγώνες σου, οι αρχές σου, οι αξίες σου, στην κυριολεξία όλος ο τρόπος ζωής σου, είναι κατά κάποιον τρόπο αποτυχημένα και ευθέως καταστρέφουν ό,τι αγαπάς περισσότερο στον κόσμο: το παιδί σου; [ ]. [ ] Τα παιδιά είναι η «Αχίλλειος πτέρνα!» για όλους μας και όταν κάτι δεν πάει καλά σε αυτά, τότε όλα όσα κάνουμε είναι και εκείνα στραβά. Ένα κύμα πικρίας σε καταλαμβάνει και κατατρώγει ό,τι σου έχει μείνει σε αντοχή, τη στιγμή ακριβώς που εσύ και το παιδί σου τη χρειάζεστε περισσότερο [ ]. Και των άλλων οι αντιδράσεις είναι, επίσης, ανυπόφορες. Είναι σχεδόν αδύνατον να ακούς ότι κάποιος έχει ένα προβληματικό παιδί και να μην αποδώσεις πριν ασφαλώς αρχίσει η λογοκρισία της κοινής ευγένειας και της κοινής λογικής μια, έστω και στιγμιαία, ευθύνη και μορφή στον γονέα. Πώς αλλιώς κρίνουμε τους γονείς, παρά από τα παιδιά τους; Αν τα παιδιά θεωρούνται «καλά», τότε και οι γονείς τους και όλη η τακτική τους, ακόμη και το ξύλο που μπορεί να δίνουν στο παιδί τους, είναι «καλά». Αν τα παιδιά είναι δυσπροσάρμοστα, τότε όλη η «φιλοσοφία» και η τακτική των γονέων θεωρείται «λάθος», γιατί όσο καλοί, ανεκτικοί και ευγενικοί και αν είναι στην έκδηλη συμπεριφορά τους, θα πρέπει «κάποιον λάκκο να έχει η φάβα!», αλλιώς, γιατί τα παιδιά τους να είναι δυσπροσάρμοστα. 134

135 4. Στις συζητήσεις να μην είσαι ΜΟΝΟΣ. Στις συζητήσεις για το «πρόβλημα» του παιδιού απαραιτήτως, να είναι «παρών» και ένας δεύτερος εκπαιδευτικός του σχολείου κατά προτίμηση, ο Διευθυντής του σχολείου. 135

136 Αν υπάρχει στο σχολείο ειδικό ψυχολογικό συμβουλευτικό προσωπικό, η συνάντηση να συνδιοργανώνεται και να διεκπεραιώνεται, μαζί με τον εκπαιδευτικό, από το ειδικό αυτό επιστημονικό προσωπικό.* *Στα Αρσάκεια Σχολεία λειτουργεί οργανωμένη Ψυχολογική Συμβουλευτική Υπηρεσία. 136

137 5. Προσοχή: Μην ξεπεράσεις τα επιστημονικά όριά σου! Ο εκπαιδευτικός δεν νομιμοποιείται να χρησιμοποιεί ψυχολογικούς όρους να κάνει ψυχολογικές διαγνώσεις. Μπορεί ΜΟΝΟΝ να χρησιμοποιεί περιγραφικούς ψυχοπαιδαγωγικούς όρους για την έκδηλη προβληματική συμπεριφορά του παιδιού. Κίνδυνος καταγγελίας για «αντιποίηση επαγγέλματος»! 137

138 6. Προσοχή : Πολλά «περιστατικά» επισυμβαίνουν στις μεταβατικές τάξεις. Είσοδος του παιδιού στο νηπιαγωγείο. Είσοδος του παιδιού στο σχολείο: Οι πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου (ηλικίες : 6 ο έως 10 ο έτος) Αλλαγή σχολικής βαθμίδας: Οι πρώτες τάξεις του γυμνασίου. 138

139 Το «γεμάτο όπλο» και η «σκανδάλη» που το πυροδοτεί! Οι επιδράσεις που κάνουν το παιδί ευάλωτο (το «γεμάτο όπλο») είναι σχετικά απομακρυσμένες χρονικά από τη «σκανδάλη» που πυροδοτεί το «γεμάτο όπλο». Οι επιδράσεις είναι χρονικά απομακρυσμένες από τα αποτελέσματά τους. 139

140 Το γεμάτο όπλο και η σκανδάλη που το πυροδοτεί! Στις περιπτώσεις που ο Γονέας επιμένει ότι υπάρχει σχολειογενής βλάβη του παιδιού, για να γίνει η συζήτηση πραγματιστική, ο εκπαιδευτικός μπορεί να επικαλεστεί την προσφιλή στους παιδοψυχολόγους παρομοίωση, γνωστή ως «το γεμάτο όπλο και η σκανδάλη που το πυροδοτεί»!. Η παρομοίωση αυτή του «γεμάτου όπλου και της σκανδάλης που το πυροδοτεί» σημαίνει ότι ο ψυχισμός του παιδιού, ο οποίος, αν συμβαίνει να είναι ήδη «φορτωμένος» με «αρνητικό» υλικό (όπως είναι οι δυσμενείς εγγενείς ιδιοσυγκρασιακές ιδιότητες, οι τραυματικές προηγούμενες προσωπικές εμπειρίες και βιώματα κ.τ.ό.) είναι σαν «το γεμάτο όπλο» που κάθε σημερινό δυσάρεστο γεγονός (όπως ένα σκωπτικό πείραγμα συμμαθητή, μια τυχαία ενδομαθητική διένεξη, μια ατυχής «συνάντηση» με νταή συμμαθητή κ.τ.ό. ή μια άδικη επίπληξη του εκπαιδευτικού, ένα άστοχο σχόλιό του, μια επιτιμητική παρατήρησή του, μια άδικη κρίση και αξιολόγησή του) μπορεί να λειτουργήσει ως «η σκανδάλη που το πυροδοτεί». Τα σημερινά προβλήματα του παιδιού συχνά συμβαίνει να έχουν μακρινά προηγούμενα αίτια! Η παρομοίωση αυτή «του γεμάτου όπλου και της σκανδάλης που το πυροδοτεί» αφήνει να εννοηθεί ότι, αν πραγματικά παρουσιάζει πρόβλημα το παιδί, συχνά αυτό το σημερινό πρόβλημα είναι βαθύτερο και περίπλοκο που «έρχεται από μακριά» και που το πιθανότερο είναι ότι το σχολείο μόνο του αδυνατεί να αντιμετωπίσει. Πολύ περισσότερα ευκαιριακά γεγονότα στον χώρο του σχολείου, που λειτουργούν ως «σκανδάλη που πυροδοτεί το γεμάτο όπλο», επισυμβαίνουν στις μεταβατικές σχολικές βαθμίδες: στις πρώτες τάξεις του δημοτικού και στις πρώτες τάξεις του γυμνασίου. 140

141 Ισχύει η επιγένεση. Η παρούσα συμπεριφορά οικοδομείται σε ό,τι έχει προηγηθεί τα προηγούμενα χρόνια. Παιδική ηλικία: Οι εμπειρίες της είναι ο καμβάς της μετέπειτα πορείας! 141

142 7. Συνήθεις αντιδράσεις των Γονέων για «πρόβλημα» του παιδιού. α) Παραδοχή του προβλήματος Εκπόνηση ρεαλιστικού προγράμματος για την αντιμετώπιση του προβλήματος β) Απόκρυψη του προβλήματος Προφυλάξεις για να μην φανεί η ανεπάρκεια του παιδιού γ) Υποβάθμιση της σοβαρότητας του προβλήματος Ελπίδα για αυτο-βελτίωση, για αυτο-θεραπεία δ) Άρνηση του προβλήματος Εκλογικευμένη αποστασιοποίηση 142

143 8. Ενδο-σχολική και εξω-σχολική φροντίδα. Εξήγησε στον Γονέα ότι για ορισμένες προβληματικές περιπτώσεις παιδιών η ενδο-σχολική φροντίδα δεν επαρκεί! Πιθανόν να απαιτηθεί, συμπληρωματικά, εξω-σχολική φροντίδα! 143

144 Δήλωσε, ευθαρσώς, στον Γονέα ότι η ενδο-σχολική φροντίδα είναι «ψυχοπαιδαγωγική»! Κάποια παιδιά ευτυχώς ολίγα απαιτούν συμπληρωματικά συστηματική και «για πολύ καιρό» εξω-σχολική ψυχο-διαγνωστική και ψυχο-θεραπευτική φροντίδα! 144

145 9. Εξω-σχολική φροντίδα: Υπάρχουν δημόσιοι φορείς. Εκπαιδευτικέ, αν το κρίνεις αναγκαίο: Μην διστάσεις να το προτείνεις. Όμως, προσοχή! Την πρότασή σου για παραπομπή του παιδιού να την διατυπώσεις με διάφορες ενδοιαστικές φράσεις, όπως: «Μήπως», «Τι θα λέγατε, αν» κ.τ.ό. Το σχολείο να τηρεί κατάλογο, με πληροφοριακά στοιχεία, για τις αρμόδιες δημόσιες υπηρεσίες της περιοχής του. 145

146 10. Ο ρόλος της οικογένειας στο «πρόβλημα» του παιδιού. Στον χειρισμό οιουδήποτε «προβλήματος» αναγκαία προϋπόθεση είναι η ενεργός συμμετοχή της οικογένειας! 146

147 11. Να λαμβάνεται «σοβαρώς» υπόψη και η «άποψη» του παιδιού. Προσοχή! Γονείς Εκπαιδευτικοί! Το «πώς βλέπει» και το «πώς ερμηνεύει» το παιδί «πρόσωπα και πράγματα» πιθανόν να διαφέρει από την άποψη τη δική σας! 147

148 Ερώτηση: Ποιος ασκεί την εξουσία στην οικογένεια; 148

149 Ζητήθηκε από τα παιδιά να παραστήσουν τα μέλη της οικογένειάς τους με ΖΩΑ του ΔΑΣΟΥΣ. Χρησιμοποιήθηκε μια «προβολική» τεχνική για τη διερεύνηση της ψυχοδυναμικής των σχέσεων μεταξύ των μελών της οικογένειας από τη σκοπιά του ΠΑΙΔΙΟΥ: όπως τη βιώνει το ΠΑΙΔΙ. 149

150 Η ζωγραφική απάντηση ενός μαθητή του δημοτικού σχολείου έχει ιδιαίτερο ψυχοδιαγνωστικό ενδιαφέρον. Απεικονίζονται τα πέντε μέλη της οικογένειάς του ως εξής (βλέπε επόμενη διαφάνεια): - Η γιαγιά του με θηριώδη αρκούδα. - Η μαμά του με μακρυλαίμα καμηλοπάρδαλη. - Ο αδελφός του (τρία χρόνια μεγαλύτερος) με παντοδύναμο λιοντάρι. - Ο πατέρας του με άκακο άβουλο πρόβατο. - Ο εαυτός του (στην έσχατη κάτω δεξιά γωνία του χαρτιού) με φοβισμένο μικρό πουλί. 150

151 151

152 Δίνουμε στο ΠΑΙΔΙ ομοιώματα των μελών της οικογένειάς του και δυο μικρές ξύλινες παραλληλεπίπεδες δοκούς. Ζητάμε από το ΠΑΙΔΙ να βάλει τα πρόσωπα και τις δύο δοκούς όπως εκείνο θέλει. Να πώς τα έβαλαν δύο παιδιά: η Δήμητρα και ο Βασίλης. Δήμητρα Βασίλης 152

153 Τώρα να τα βάλεις όπως εσύ θέλεις! 153

154 Τώρα να τα βάλεις όπως εσύ θέλεις! 154

155 Τώρα να τα βάλεις όπως εσύ θέλεις! 155

156 12. Πριν την αποχώρηση, ΤΙ; Να γίνεται επιγραμματική ανακεφαλαίωση των διαμειφθέντων. Κωδικοποίηση διορθωτικών ενεργειών εκατέρωθεν! Ας κρατάτε σημειώσεις αμφότεροι! 156

157 γ) Ατομικές συναντήσεις Εκπαιδευτικού Γονέα για «σχολειογενή βλάβη» του παιδιού με αίτημα του Γονέα. - Πέντε (5) προτάσεις. - Παραδείγματα καταγγελίας 157

158 1. «Σχολειογενείς» βλάβες του παιδιού: Τι είναι; Πρόκειται για περιπτώσεις «καταγγελιών» των Γονέων για προξένηση βλάβης στο παιδί σωματικής ή ψυχολογικής λόγω παραλείψεων ή άστοχων ενεργειών του προσωπικού του σχολείου. 158

159 2. «Σχολειογενείς» βλάβες: Συνήθεις ενοχοποιούμενοι λόγοι. Aντιπαιδαγωγική μεταχείριση του παιδιού εκ μέρους του Εκπαιδευτικού, όπως: Αβάσιμες επικριτικές παρατηρήσεις και άδικες αξιολογήσεις ενώπιον της τάξης. Αλλοίωση της βαθμολογίας για ιδιοτελείς σκοπούς. Αμέληση έγκαιρης ενημέρωσης του Γονέα για έκδηλο «θέμα» του παιδιού με αποτέλεσμα την επιδείνωση του προβλήματος. (Συνεχίζεται) 159

160 2. «Σχολειογενείς» βλάβες: Συνήθεις ενοχοποιούμενοι λόγοι. (Συνέχεια) Ενδο-μαθητική θυματοποίηση του παιδιού λόγω πλημμελούς εποπτείας των μαθητών σε ώρες ελεύθερου συγχρωτισμού. Σκωπτικά πειράγματα και πικρόχολες «κακογλωσσιές» εις βάρος του παιδιού από τους συμμαθητές. Ενδο-μαθητική επιθετική συμπεριφορά και βία το περιώνυμο «bullying» - «εκφοβιστικοί παλικαρισμοί». (Συνεχίζεται) 160

161 2. «Σχολειογενείς» βλάβες: Συνήθεις ενοχοποιούμενοι λόγοι. (Συνέχεια) Σωματικές βλάβες του παιδιού που επισυμβαίνουν κατά τη διάρκεια λειτουργίας του Σχολείου εντός και εκτός του σχολικού χώρου. και άλλων ενοχοποιητικών λόγων «ων ουκ έστι αριθμός». 161

162 3. Σχολειογενείς βλάβες: Αφορμή για καταγγελτική διαμαρτυρία! Παράπονα του ίδιου του παιδιού. Διαπιστώσεις «επιβλαβών» συμπτωμάτων από τον Γονέα. 162

163 4. Πριν από την καταγγελία, ΤΙ; Πριν από κάθε καταγγελτική ενέργεια, ο Γονέας να τηρεί τα ακόλουθα: α) Να προβαίνει σε ψύχραιμη εκτίμηση της σοβαρότητας των «επίμαχων» συμπτωμάτων του παιδιού. Όχι, ενέργειες «εν θερμώ»! Νηφαλιότητα! Εσπευσμένες και άστοχες ενέργειες μπορεί να περιπλέξουν περισσότερο το θέμα και να απομακρύνουν τη λύση! β) Να διερευνά μήπως η «επίμαχη» βλάβη να οφείλεται σε μακρινά προηγούμενα αίτια. (Βλέπε δύο επόμενες διαφάνειες) 163

164 Το «γεμάτο όπλο» και η «σκανδάλη» που το πυροδοτεί! Οι επιδράσεις που κάνουν το παιδί ευάλωτο (το «γεμάτο όπλο») είναι σχετικά απομακρυσμένες χρονικά από τη «σκανδάλη» που πυροδοτεί το «γεμάτο όπλο». Οι επιδράσεις είναι χρονικά απομακρυσμένες από τα αποτελέσματά τους. 164