ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ Περιοδικό ἐκδιδόμενο κάθε Κυριακή

Transcript

1 ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ Περιοδικό ἐκδιδόμενο κάθε Κυριακή Ὑπό Ἐπισκόπου Ἰερεμίου, Μητροπολίτου Ἱ. Μ. Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως «Εἰς πόλιν ἤ εἰς Ρούμελην, ὅπου περιπατήσεις, παντοῦ ἀκούεις ὄνομα τό τῆς Προυσιωτίσσης» (Ἆσμα τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ) Κυριακή 24 Mαΐου 2015 ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ 318 ΘΕΟΦΟΡΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ (Α ΟΙΚ.ΣΥΝ.) Συμεών ὁσ. ἐν θαυμαστῷ ὄρει Ἀπολυτίκιον Παναγίας Προυσιωτίσσης Ἦχος α Τῆς Ἑλλάδος ἁπάσης Σύ προΐστασαι πρόμαχος καί τερατουργός ἐξαισίων τῇ ἐκ Προύσσης εἰκόνι Σου, Πανάχραντε Παρθένε Μαριάμ καί γάρ φωτίζεις ἐν τάχει τούς τυφλούς δεινούς τε ἀπελαύνεις δαίμονας καί παραλύτους δέ συσφίγγεις, Ἀγαθή, κρημνῶν τε σῴζεις καί πάσης βλάβης τούς Σοί προσφεύγοντας. Δόξα τῷ Σῷ ἀσπόρῳ τοκετῷ, δόξα τῷ Σέ θαυμαστώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργοῦντι διά Σοῦ τοιαῦτα θαύματα. ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΨΑΛΤΗΡΙΟΥ Ὁ 4ος Ψαλμός ΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ 1. Σήμερα, ἀδελφοί χριστιανοί, θά σᾶς ἑρμηνεύσω τόν 4ο ψαλμό. Παρακαλῶ, προσέξτε τήν ἑρμηνεία του, γιατί ἔχει νά μᾶς δώσει ἕνα σπουδαῖο νόημα. Ὁ ποιητής τοῦ ψαλμοῦ αὐτοῦ, πού εἶναι ἕνας πολύ πνευματικός ἄνθρωπος, εἶχε κάποια διαφωνία καί

2 διένεξη μέ μερικούς, τούς ὁποίους ὀνομάζει «υἱούς ἀνθρώπων» (στίχ. 3). Ἡ διαφωνία του μέ αὐτούς, σέ κάποιο σοβαρό θέμα, γιά τό ὁποῖο θά μιλήσουμε παρακάτω, ἔκανε αὐτούς τούς ἀνθρώπους νά γίνονται σκληροί στόν ποιητή μας, «βαρυκάρδιοι», ὅπως τούς λέγει ὁ ψαλμός μας (στίχ. 3). Μιλοῦσαν δηλαδή μέ σκληρότητα πρός τόν ποιητή καί ἔλεγαν εἰς βάρος του «μάταια», δηλαδή, ἀσύστατα πράγματα (στίχ. 3). Ἔλεγαν ψευδεῖς κατηγορίες ἐναντίον του. Γι αὐτό καί ὁ ποιητής μας τούς λέγει: «Υἱοί ἀνθρώπων, ἕως πότε βαρυκάρδιοι; Ἱνατί ἀγαπᾶτε ματαιότητα καί ζητεῖτε ψεῦδος;» (στίχ. 3). Οἱ συκοφαντίες αὐτές τῶν κακῶν ἀνθρώπων ἐναντίον τοῦ ποιητοῦ μας τόν ἔθλιβαν πολύ. Ἀλλά, σάν πνευματικός ἄνθρωπος αὐτός, κατέφευγε στόν Θεό, γιά νά λάβει ἐνίσχυση καί προστασία. Μάλιστα ὁ ψαλμωδός θυμᾶται ὅτι καί σέ προηγούμενα χρόνια δοκίμαζε θλίψεις, ἀλλά κατέφευγε στόν Θεό καί ἔβρισκε πάντοτε ἀνακούφιση. Γι αὐτό καί λέγει ἐδῶ στόν ψαλμό μας: «Ἐν τῷ ἐπικαλεῖσθέ με», ὁσάκις, δηλαδή, ἔκανα τήν προσευχή μου, «εἰσήκουσάς μου ὁ Θεός τῆς δικαιοσύνης» (στίχ. 2). Ἔτσι ὁ ποιητής μας ἔχει καί τώρα τήν πεποίθηση ὅτι ὁ Θεός θά τόν βοηθήσει καί θά τοῦ πάρει τήν θλίψη πού δοκιμάζει. «Οἰκτείρησόν με», λέγει στόν Θεό, «καί εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς μου» (στίχ. 2). Καί καλεῖ τούς συκοφάντες του νά μάθουν ὅτι ὁ Θεός πάντοτε τόν σώζει καί πάντοτε τόν προστατεύει. Πάντοτε ἀκούει τίς προσευχές του. «Γνῶτε τούς λέγει ὅτι ἐθαυμάστωσε Κύριος τόν ὅσιον αὐτοῦ. Κύριος εἰσακούσεταί μου ἐν τῷ κεκραγέναι με πρός αὐτόν» (στίχ. 4). 2. Ὁ ποιητής μας ἐπιτρέπει στούς κατηγόρους του νά ὀργίζονται ἐναντίον του. Ἀλλά, ἄς συγκρατοῦνται καί ἄς μή προχωροῦν σέ ἔργα ὀργῆς. «Ὀργίζεσθε καί μή ἁμαρτάνετε» τούς λέγει (στίχ. 4). Πάλι ὁ ποιητής μας ἐπιτρέπει στούς ἀντιπάλους του νά θυμώνουν μέσα τους καί μέσα στούς κοιτῶνες τους ἐναντίον του (στίχ. 5), ἀλλά νά σιωποῦν καί νά μή λέγουν στούς ἄλλους τά ὅσα σκέπτονται. Αὐτό σημαίνει τό «λέγετε ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν καί ἐπί ταῖς κοίταις ὑμῶν κατανύγητε» (στίχ. 5). 2. Ἀλλά δέν εἴπαμε ἀκόμη τό θέμα, τό ὁποῖο δημιούργησε τήν στροφή πολλῶν ἀνθρώπων ἐναντίον τοῦ ποιητοῦ μας, τόν ὁποῖον εἰρωνεύονταν καί συκοφαντοῦσαν. Τό θέμα εἶναι μιά οἰκονομική κρίση πού συνέβηκε ἐκεῖνο τόν καιρό στό Ἰσραήλ καί ὁ ποιητής μας ἔδινε ἄλλη λύση, διαφορετική ἀπό αὐτήν πού ἔδιναν οἱ πολλοί. Γι αὐτό καί αὐτοί στρέφονταν ἐναντίον του. Οἱ ἄνθρωποι ἀπό τήν συμβᾶσα κρίση στεροῦνταν τά ὑλικά ἀγαθά τους καί πολλοί, ὅπως λέγει ὁ ψαλμός μας, ἔλεγαν: «Τίς δείξει ὑμῖν τά ἀγαθά;» (στίχ. 7). Ὁ ψαλμωδός μας, σάν πνευματικός ἄνθρωπος, ὡς αἰτία τῆς οἰκονομικῆς κρίσης ἔβλεπε τό ὅτι οἱ ἄνθρωποι εἶχαν ἀποστατήσει ἀπό τόν Θεό καί ὅτι παραμελοῦσαν τίς θυσίες τους σ Αὐτόν. Γι αὐτό καί ὡς λύση τοῦ προβλήματος, ἔλεγε τήν ἐπιστροφή στόν Θεό, τήν ἐλπίδα σ Αὐτόν καί τήν προσφορά σωστῆς θυσίας στόν Θεό. «Θύσατε θυσίαν δικαιοσύνης ἔλεγε καί ἐλπίσατε ἐπί Κύριον» (στίχ. 6). Αὐτή ἡ ἐλπίδα στόν Θεό πιστεύει ὁ ποιητής μας ὅτι θά τονώσει τόν ἐσωτερικά πεσμένο ἀπό τήν κρίση ἄνθρωπο, θά διώξει τήν μεμψιμοιρία καί θά φέρει τήν χαρά. Θέλει δηλαδή ὁ ποιητής 2

3 μας κατά πρῶτον νά ἀνορθώσει μέ τό ἀκούμπημα στόν Θεό τόν πεσμένο ἐσωτερικά ἄνθρωπο καί ἔπειτα θά βρεθοῦν τρόποι γιά τήν ἐξοικονόμηση τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν. 3. Ἀκόμη ὁ ποιητής τοῦ ψαλμοῦ λέγει καί ἕνα ἄλλο, πολύ σπουδαῖο, ὡς λύση καί αὐτό γιά τό θέμα τῆς οἰκονομικῆς κρίσης. Αὐτό τό ἄλλο πού λέγει εἶναι ὅτι τά ὑλικά ἀγαθά, ὅσα πολλά καί νά εἶναι αὐτά, δέν δίνουν τήν πραγματική εὐτυχία στόν ἄνθρωπο. Ὁ ἄνθρωπος νοιώθει χαρούμενος καί εὐτυχισμένος ὅταν ἔχει καλή κοινωνία καί σχέση μέ τόν Θεό καί ὄχι ὅταν ἔχει ἀφθονία ὑλικῶν ἀγαθῶν. Τό «φῶς τοῦ προσώπου τοῦ Κυρίου» αὐτό γλυκαίνει τήν δόλια καρδιά τοῦ ἀνθρώπου. Ἔτσι λέγει ὁ ποιητής μας: «Ἐσημειώθη ἐφ ἡμᾶς τό φῶς τοῦ προσώπου σου, Κύριε. Ἔδωκας εὐφροσύνην εἰς τήν καρδίαν μου» (στίχ. 7). Εἶναι αὐτό πού λέγει ἄλλος ψαλμωδός «κρεῖσσον τό ἔλεός σου ὑπέρ ζωάς» (62,4)! Τό «ἔλεος» τοῦ Θεοῦ, τό νά γεύεται δηλαδή κανείς τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, αὐτό εἶναι ἀνώτερο ἀπό κάθε ἄλλο ἀγαθό, ἀνώτερο ἀπό κάθε ζωή. Ἔτσι καί ὁ ποιητής τοῦ ψαλμοῦ μας λέγει ὅτι καί νά λυθεῖ ἀκόμη τό οἰκονομικό πρόβλημα ἀποκτώντας ὅλοι ὅλα τά ἐπίγεια ἀγαθά, δέν θά φέρει αὐτό εὐτυχία στούς ἀνθρώπους. Ἡ εὐτυχία τοῦ ἀνθρώπου, πού εἶναι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ἔρχεται μέ τήν σωστή καί στενή κοινωνία του μέ τόν Θεό. Αὐτήν τήν θέση τοῦ ποιητοῦ μας, ὡς λύση στό οἰκονομικό θέμα, οἱ πολλοί, οἱ «βαρυκάρδιοι» «υἱοί τῶν ἀνθρώπων», τήν εἰρωνεύονταν. Καί ἐπετίθεντο λοιπόν ἐναντίον τοῦ ποιητοῦ μας λαλοῦντες ματαιότητα καί ψεύδη κατ αὐτοῦ, γιά τά ὁποῖα μίλησε παραπάνω αὐτός (στίχ. 3). Αὐτοί ὅμως, ὑλικοί ὄντες, ἤθελαν μόνο νά εἶναι χορτασμένοι ἀπό τά ὑλικά ἀγαθά, ἀπό σιτάρι, ἀπό κρασί καί ἀπό λάδι: «Ἀπό καρποῦ, σίτου, οἴνου καί ἐλαίου αὐτῶν ἐπληθύνθησαν» (στίχ. 8)! Μέ τήν ἐλπίδα στόν Θεό ὁ ὑπέροχος ποιητής μας πηγαίνει τώρα νά κοιμηθεῖ ἥσυχος καί ἀτάραχος ἀπό τίς διαβολές τῶν ἀντιπάλων του. «Ἐν εἰρήνῃ ἐπί τό αὐτό κοιμηθήσομαι καί ὑπνώσω», λέγει (στίχ. 9). Καί τέλος τονίζει ὅτι μόνο ὁ Θεός μπορεῖ νά τόν κάνει νά «κατοικεῖ», δηλαδή νά διάγει, μέ «ἐλπίδα», μέ ἀσφάλεια, ὅπως λέγει τό Ἑβραϊκό κείμενο. «Σύ, Κύριε, κατά μόνας ἐπ ἐλπίδι κατῴκισάς με» (στίχ. 9)! Μέ πολλές εὐχές, Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας 3

4 PQQQQR Δημητσάνα, Δευτέρα 18 Μαΐου 2015 ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ ΣΕ ΣΥΝΕΧΕΙΕΣ (Ἡ ἑρμηνεία παρά τήν συντομία της καί τήν ἁπλότητά της εἶναι ἐπιστημονική) Ἡ ἐργασία αὐτή προσφέρεται στούς ἀναγνῶστες σέ συνέχειες ἑκάστη Δευτέρα καί Παρασκευή διά ἐξεύρεση λαθῶν ἐκ μέρους τους καί ἐνημέρωσή μας πρός διόρθωση, πρίν ἀπό τήν τελική δημοσίευση τοῦ ἔργου. Ὁ Ἰωσήφ ἀποκαλύπτεται στούς ἀδελφούς του (45,1-15) Ὁ Ἰωσήφ, μή μπορώντας πλέον νά συγκρατήσει τά δάκρυα, ἔδωσε ἐντολή νά φύγουν ἀπό μπροστά του ὅλοι οἱ Αἰγύπτιοι καί φανέρωσε ποιός εἶναι στούς ἀδελφούς του, οἱ ὁποῖοι ἐξεπλάγησαν (στίχ. 1-4). Εἶπε δέ σ αὐτούς νά μή λυποῦνται γιά τήν πράξη τους νά τόν πωλήσουν ὡς δοῦλο, ἐπειδή ἡ περιπέτειά του ἦταν μέσα στό σχέδιο τοῦ Θεοῦ γιά τήν σωτηρία τοῦ λαοῦ τους ἀπό τόν λιμό. Γιατί θά ἀκολουθοῦσαν ἀκόμη ἄλλα πέντε ἔτη λιμοῦ καί δέν θά ὑπῆρχε τροφή γιά νά ζήσουν (στίχ. 5-8). Τούς κάλεσε δέ νά σπεύσουν νά ἐπιστρέψουν στόν πατέρα τους καί νά κατέβουν ὅλοι μαζί στήν Αἴγυπτο γιά νά ζήσουν ἐκεῖ (στίχ. 9-13). 45, 1 Τότε ὁ Ἰωσήφ δέν μποροῦσε πιά νά κρατήσει τόν ἑαυτό του μπροστά σ ὅλους τούς ἀκολούθους του καί εἶπε: «Διῶξτε ὅλους ἀπό μπροστά μου». Ἔτσι δέν ἔμεινε κανένας μαζί μέ τόν Ἰωσήφ, ὅταν αὐτός ἀποκαλυπτόταν στούς ἀδελφούς του. 2 Τότε αὐτός ἔκλαψε 4

5 μέ δυνατό κλάμα καί τόν ἄκουσαν ὅλοι οἱ Αἰγύπτιοι, τό πληροφορήθηκε δέ καί ὁ οἶκος τοῦ Φαραώ. 3 Καί εἶπε ὁ Ἰωσήφ στά ἀδέλφια του: «Ἐγώ εἶμαι ὁ Ἰωσήφ. Ζεῖ ἀκόμα ὁ πατέρας μου;». Ἀλλά οἱ ἀδελφοί δέν μποροῦσαν νά τοῦ ἀπαντήσουν γιατί ταράχθηκαν. δ4 Καί εἶπε ὁ Ἰωσήφ στούς ἀδελφούς του: «Πλησιάστε με». Καί αὐτοί πλησίασαν. Καί τούς εἶπε: «Ἐγώ εἶμαι ὁ Ἰωσήφ ὁ ἀδελφός σας, πού πουλήσατε στήν Αἴγυπτο. 5 Ἀλλά τώρα μή λυπεῖστε καί μήν κακίζετε τούς ἑαυτούς σας, γιατί μέ πουλήσατε ἐδῶ διότι γιά διατήρηση τῆς ζωῆς (σας) μέ ἔστειλε ὁ Θεός ἔμπροσθέν σας 6 γιατί τοῦτο εἶναι τό δεύτερο ἔτος κατά τό ὁποῖο ἡ πείνα κυριαρχεῖ στήν γῆ ἀλλά εἶναι ἀκόμα ἄλλα πέντε χρόνια, στά ὁποῖα δέν θά ὑπάρχει οὔτε σπορά οὔτε συγκομιδή. 7 Ὁ Θεός, λοιπόν, μέ ἔστειλε ἔμπροσθέν σας, γιά νά ἐξασφαλίσω γιά σᾶς διαδοχή στήν γῆ καί νά θρέψω μεγάλο ἀριθμό ἀπογόνων σας. 8 Ἑπομένως δέν μέ στείλατε σεῖς ἐδῶ, ἀλλά ὁ Θεός καί μέ ἔκανε ὡς πατέρα τοῦ Φαραώ καί κύριο ὁλόκληρου τοῦ οἴκου του καί ἄρχοντα ὅλης τῆς χώρας τῆς Αἰγύπτου. 9 Σπεύσετε, λοιπόν, ἀνεβεῖτε στόν πατέρα μου καί νά τοῦ πεῖτε: Τά ἑξῆς λέγει ὁ υἱός σου Ἰωσήφ Ὁ Θεός μέ ἔκανε κύριο ὁλόκληρης τῆς Αἰγύπτου ἔλα, λοιπόν, κάτω σέ μένα καί μή μείνεις (ἐκεῖ). 10 Θά κατοικήσεις στήν γῆ Γεσέμ τῆς Ἀραβίας ε καί θά εἶσαι κοντά μου ἐσύ, τά παιδιά σου, τά ἐγγόνια σου, τά ποίμνιά σου, οἱ ἀγέλες σου καί ὅλα ὅσα ἔχεις. 11 Καί θά φροντίσω γιά τήν ἐκεῖ συντήρησή σου ὥστε ἐσύ καί τά παιδιά σου καί ὅλα ὅσα ἔχεις νά μή χαθοῦν, γιατί ἀπομένουν ἀκόμα πέντε χρόνια πείνας. 12 Νά, βλέπουν οἱ ὀφθαλμοί σας καί οἱ ὀφθαλμοί τοῦ ἀδελφοῦ μου τοῦ Βενιαμίν ὅτι σᾶς μιλάω μέ τό ἴδιο μου τό στόμα (δηλ. σᾶς μιλάω μέ οἰκειότητα). 13 Ἀναφέρετε, λοιπόν, στόν πατέρα μου ὅλη τήν δόξα μου στήν Αἴγυπτο καί ὅλα ὅσα εἴδατε καί σπεύσετε νά φέρετε τόν πατέρα μου ἐδῶ». 14 Καί ἀφοῦ ἔπεσε στόν τράχηλο τοῦ ἀδελφοῦ του Βενιαμίν ἔκλαψε πάνω του καί ὁ Βενιαμίν ἔκλαψε στόν τράχηλό του. 15 Φίλησε δέ ὅλους τούς ἀδελφούς του καί ἔκλαψε ἀγκαλιάζοντάς τους. Ἔπειτα δέ ἀπό αὐτά οἱ ἀδελφοί του μίλησαν μαζί του. δ. «Πρό αὐτοῦ», προσθέτει τό Ἑβρ. ε. Τό «Ἀραβίας» λείπει ἀπό τό Ἑβρ. (Σύντομα ἑρμηνευτικά σχόλια τῆς περικοπῆς) 45,1-28. Ὁ Ἰωσήφ γνωρίζεται στά ἀδέλφια του. 45,1-15. Οἱ δύο παραδόσεις, ἐλωχιμική καί γιαχβική, συνδυάζονται σ αὐτή τήν περικοπή. 45,3. Ἐταράχθησαν γάρ. Φόβος τῶν ἀδελφῶν, οἱ ὁποῖοι φοβήθηκαν μία ἐκδίκηση, βλ. 50,15 ἑξ. 45,5 ἑξ. Οἱ στίχ. 5-8 δίνουν μέ τόν στίχ. 50,20 τό κλειδί τῆς ἱστορίας τοῦ Ἰωσήφ, βλ. σχόλ. εἰς 37,2. 45,7-8. Οἱ στίχ. αὐτοί παρουσιάζουν τό κεντρικό θέμα τῆς ἱστορίας τοῦ Ἰωσήφ: Τά γεγονότα κατευθύνονται ἀπό τό χέρι τοῦ Θεοῦ, ὄχι ἀπό ἀνθρώπινες προθέσεις καί σκοπούς. Ὁ Θεός κατά τήν ἀγάπη Του βγάζει καλό ἀπό τό κακό. Γιατί τά ἀδέλφια τοῦ Ἰωσήφ, χωρίς νά τό γνωρίζουν, ἐξεπλήρωσαν τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. 45,7. Διά τοῦ Ἰωσήφ ὁ Θεός διετήρησε τήν ζωή («εἰς γάρ ζωήν ἀπέστειλέ με ὁ Θεός», στίχ ,20), ὄχι μόνο τήν 5

6 ζωή τῶν βασανιζομένων ἀπο τήν πεῖνα Αἰγυπτίων, ἀλλά ἐπίσης καί τοῦ «καταλείμματος» («ὑπολείπεσθαι ὑμῖν κατάλειμμα»), δηλαδή, τῆς οἰκογένειας πού θά φέρει εἰς πέρας τήν ὑπόσχεση πού δόθηκε στόν Ἀβραάμ (12, ,24). 45,8. Ὡς πατέρα Φαραώ. «Πατήρ» εἶναι ἕνας τίτλος τοῦ ἄρχοντος, Ἡσ. 9,6. 22,21 (σύγκρ. μέ Α Μακ. 11,32). Ἐσθ. 3,13ζ. 8,12λ. 45,10. Ἐν γῇ Γεσέμ. Περιοχή ἀνατολικά τοῦ Δέλτα τοῦ Νείλου. Ἡ περιοχή αὐτή εἶναι ἡ σημερινή Wadi Tumil, μία στενή μερίδα βοσκότοπου στό Δέλτα. Ἀφοῦ οἱ μετανάστες θά ἦταν πλησίον τοῦ Ἰωσήφ («ἔσῃ ἐγγύς μου»), ὑποτίθεται ὅτι ἡ ἕδρα τοῦ Φαραώ θά ἦταν στήν περιοχή τοῦ Δέλτα. Ἔτσι πραγματικά μαρτυρεῖται κατά τήν περίοδο τῶν Ὑκσώς (βλ. σχόλ. εἰς 41,39-41). Πρόσκληση τοῦ Φαραώ (45,16-20) Ὁ Φαραώ, μόλις ἔμαθε περί τοῦ ἐρχομοῦ τῶν ἀδελφῶν τοῦ Ἰωσήφ, εἶπε σ αὐτόν νά τούς καλέσει νά ἔλθουν καί νά ἐγκατασταθοῦν μόνιμα στήν Αἴγυπτο. 45, 16 Ἔφτασε ἡ φήμη στόν οἶκο τοῦ Φαραώ, ὅτι ἦλθαν οἱ ἀδελφοί τοῦ Ἰωσήφ. Τότε χάρηκε ὁ Φαραώ καί οἱ αὐλικοί του. 17 Καί εἶπε ὁ Φαραώ στόν Ἰωσήφ: «Πές στούς ἀδελφούς σου: Κάνετε ὡς ἑξῆς Φορτῶστε τά ζῶα σας καί ἐπιστρέψτε στήν γῆ Χαναάν, 18 καί ἀφοῦ πάρετε τόν πατέρα σας καί τίς οἰκογένειές σας ἐλᾶτε σέ μένα καί θά σᾶς δώσω ὅλα τά ἀγαθά τῆς Αἰγύπτου καί θά τρῶτε ὅ,τι καλύτερο ἔχει ἡ χώρα. 19 Καί ἐσύ δῶσε (σ αὐτούς) τήν ἑξῆς ἐντολή: Πάρετε ἅμαξες ἀπό τήν γῆ τῆς Αἰγύπτου γιά τά παιδιά σας καί τίς γυναῖκες σας πάρετε τόν πατέρα σας καί ἐλᾶτε. 20 Καί μή λυπηθεῖτε γιά τά ἀντικείμενά σας (πού θά ἀφήσετε ἐκεῖ), γιατί ὅλα τά ἀγαθά τῆς Αἰγύπτου θά εἶναι δικά σας». (Σύντομα ἑρμηνευτικά σχόλια τῆς περικοπῆς) 45, Κατά τίς αἰγυπτιακές πηγές δέν ἦταν σύνηθες γιά τόν Φαραώ νά ἐπιτρέπει στούς Ἀσιάτες νά ἐγκαθίστανται στή Αἴγυπτο σέ περίοδο πείνας. Ἄρα τώρα ἔχουμε στήν Αἴγυπτο τήν ἐποχή τῶν Ὑκσώς. 6

7 Ἡ ἐπιστροφή στήν Χαναάν (45,21-28) Ὁ Ἰωσήφ ἀπέστειλε τούς ἀδελφούς του πίσω στόν πατέρα τους Ἰακώβ μέ πλούσια δῶρα, συμβουλεύοντάς τους νά μήν διαπληκτίζονται στήν ὁδό γιά τό παλαιό τους ἁμάρτημα ἐναντίον του (στίχ ). Ὁ δέ Ἰακώβ, ἄν καί στήν ἀρχή δέν πίστεψε στόν λόγο τῶν παιδιῶν του, μόλις εἶδε τά πλούσια δῶρα τοῦ Ἰωσήφ, βεβαιώθηκε γιά τό γεγονός καί μέ ἀνανεωμένο τό φρόνημά του ἀποφάσισε νά ταξιδέψει στήν Αἴγυπτο (στίχ ). 45, 21 Ἔτσι καί ἔκαναν οἱ υἱοί Ἰσραήλ. Ὁ Ἰωσήφ ἔδωσε σ αὐτούς ἅμαξες σύμφωνα μέ τήν ἐντολή τοῦ βασιλέως Φαραώ ζ ἀκόμα τούς ἔδωσε ἐφόδια γιά τό ταξίδι τους. 22 Στόν καθένα ἔδωσε διπλῆ στολή στόν Βενιαμίν δέ ἔδωσε τριακόσια χρυσά νομίσματα η καί πέντε στολές γιά νά ἀλλάζει. 23 Καί στόν πατέρα του ἐπίσης ἔστειλε τά ἴδια (στολές καί χρήματα) καί δέκα ὄνους φορτωμένους ἀπό ὅλα τά ἀγαθά τῆς Αἰγύπτου καί δέκα ἡμιόνους φορτωμένες μέ τρόφιμα γιά τό ταξίδι. 24 Ὕστερα ἀπέστειλε τούς ἀδελφούς του καί ἀναχώρησαν καί εἶπε σ αὐτούς: «Μή διαπληκτίζεσθε καθ ὁδόν». 25 Ἀνέβηκαν, λοιπόν, αὐτοί ἀπό τήν Αἴ γυπτο καί ἔφτασαν στήν γῆ Χαναάν, στόν πατέρα τους Ἰακώβ 26 καί τοῦ εἶπαν: «Ὁ υἱός σου ὁ Ἰωσήφ ζεῖ καί αὐτός εἶναι ὁ ἄρχοντας σ ὁλόκληρη τήν χώρα τῆς Αἰγύπτου». Ὁ Ἰακώβ ἐξεπλάγη καί δέν τούς πίστεψε. 27 Ὅταν ὅμως εἶπαν σ αὐτόν ὅλα ὅσα τούς εἶπε ὁ Ἰωσήφ καί εἶδε τίς ἅμαξες, πού ἔστειλε ὁ Ἰωσήφ γιά νά τόν μεταφέρουν, ἀναζωογονήθηκε ὁ Ἰακώβ ὁ πατέρας τους. 28 Καί εἶπε ὁ Ἰσραήλ: «Θαυμαστό πράγμα (συμβαίνει) σέ μένα, θ ἄν ζεῖ ἀκόμα ὁ Ἰω σήφ ὁ υἱός μου. Θά μεταβῶ νά τόν δῶ προτοῦ νά πεθάνω». ζ. Τό «τοῦ βασιλέως» λείπει ἀπό τό Ἑβρ. η. «Ἀργύρια», λέει τό Ἑβρ. θ. Κατά τό Ἑβρ.: «Καί εἶπεν ὁ Ἰσραήλ: Ἀρκεῖ!». (Σύντομα ἑρμηνευτικά σχόλια τῆς περικοπῆς) 45,24. Μή ὀργίζεσθε ἐν τῇ ὁδῷ. Τό κείμενο δέν λέγει περισσότερα, γι αὐτό ἡ ἔννοια τῆς ἔκφρασης εἶναι ἀβέβαιη. Σημαίνει μήν ἀνησυχεῖτε; Μή φοβεῖσθε; Μή διαπληκτίζεσθε; 7

8 Ἀναχώρηση τοῦ Ἰακώβ γιά τήν Αἴγυπτο (46,1-7) Στόν δρόμο γιά τήν Αἴγυπτο ὁ Ἰακώβ προσέφερε θυσία στήν Βηρσαβεέ (στίχ. 1), ὅπου ὁ Θεός μέ ὅραμα νυχτερινό τόν ἐνίσχυσε, βεβαιώνοντάς τον γιά τήν θεία βοήθεια στήν Αἴγυπτο καί γιά τό εἰρηνικό του τέλος κοντά στόν Ἰωσήφ (στίχ. 2-4). Ἔτσι ὅλη ἡ οἰκογένεια τοῦ Ἰακώβ, μέ τά ὑπάρχοντά τους, κατέβηκαν στήν Αἴγυπτο (στίχ. 5-7). 46, 1 Ἀφοῦ ὁ Ἰσραήλ ἀναχώρησε μέ ὅλα τά ὑπάρχοντά του, ἔφτασε στό Φρέαρ τοῦ Ὅρκου (τήν Βηρσαβεέ) καί πρόσφερε θυσία στόν Θεό τοῦ πατέρα του Ἰσαάκ. 2 Μίλησε δέ ὁ Θεός στόν Ἰσραήλ μέ ὅραμα τήν νύχτα καί εἶπε: «Ἰακώβ, Ἰακώβ». Καί αὐτός εἶπε: «Ὁρίστε»! 3 Καί εἶπε (ὁ Θεός) σ αὐτόν: «Ἐγώ εἶμαι ὁ Θεός τῶν πατέρων σου α μή φοβηθεῖς νά κατεβεῖς στήν Αἴγυπτο γιατί θά σέ καταστήσω ἐκεῖ μέγα ἔθνος. 4 Ἐγώ ὁ ἴδιος θά κατεβῶ μαζί σου στήν Αἴγυπτο καί Ἐγώ βεβαίως θά σέ ἐπαναφέρω ὁ Ἰωσήφ μέ τά χέρια του θά σοῦ κλείσει τά μάτια». 5 Καί ἀναχώρησε ὁ Ἰακώβ ἀπό τό Φρέαρ τοῦ Ὅρκου (τήν Βηρσαβεέ) μετέφεραν δέ οἱ υἱοί τοῦ Ἰσραήλ τόν πατέρα τους καί τά παιδιά τους καί τίς γυναῖκες τους στίς ἅμαξες, πού ἔστειλε ὁ Ἰωσήφ β γιά νά τόν μεταφέρουν. 6 Ἀφοῦ δέ ἔλαβαν τά ὑπάρχοντά τους, ὅλα ὅσα ἀπέκτησαν στήν χώρα Χαναάν, ἦλθαν στήν Αἴγυπτο ὁ Ἰακώβ καί μαζί του ὁλόκληρη ἡ οἰκογένειά του. 7 Μαζί του ἦταν οἱ υἱοί του καί οἱ ἔγγονοί του οἱ θυγατέρες του καί οἱ ἔγγονές του. Ὅλους τούς ἀπογόνους του τούς ἔφερε στήν Αἴγυπτο. α. Κατά λέξη ἀπό τό Ἑβρ.: «Ἐγώ εἶμαι ὁ Θεός, ὁ Θεός τοῦ πατέρα σου». β. «Ὁ Φαραώ», λέει τό Ἑβρ. (Σύντομα ἑρμηνευτικά σχόλια τῆς περικοπῆς) 46,1-27. Μετοίκηση τοῦ Ἰακώβ στήν Αἴγυπτο. 46,1-7. Δύο παραδόσεις ἔχουν ἐναρμονισθεῖ σ αὐτή τήν περικοπή: Κατά τήν Γιαχβική παράδοση φεύγει ὁ Ἰακώβ ἀπό τήν Χεβρών, ὅπου τόν εἶχει ἀφήσει ἡ παράδοση αὐτή (37,14) καί κατά τήν Ἐλωχιμική παράδοση φεύγει ἀπό τήν Βηρσαβεέ. 46,1. Ἀπό τήν Χεβρών (37,14) ὁ Ἰακώβ πῆγε πρῶτον στήν Βηρσαβεέ, ἡ ὁποία συνεδέετο μέ τόν Ἰσαάκ (26,23-25). Τῷ Θεῷ τοῦ πατρός αὐτοῦ Ἰσαάκ. Βλ. στίχ. 3 καί σχόλ. εἰς 26,24. 46,2-4. Ἡ κατάβαση στήν Αἴγυπτο, ἡ ὁποία ἦταν μεγάλης σημασίας γιά τήν ἱστορία τοῦ Ἰσραήλ, ὑποκινήθηκε ὄχι μόνο ἀπό τήν ἐπιθυμία τοῦ Ἰακώβ νά δεῖ τόν ἀγαπητό του υἱό, τόν Ἰωσήφ (45,28), ἀλλά καί ἀπό τήν 8

9 θεία ἀποκάλυψη τῆς νυκτός (στίχ. 2). 46,2. Αὐτή εἶναι ἡ τελευταία θεοφάνεια τῆς πατριαρχικῆς ἐποχῆς. Ὁ Θεός διατάσσει τόν Ἰακώβ νά κατέλθει στήν Αἴγυπτο (ἤδη στήν προοπτική τῆς Ἐξόδου, στίχ. 4), ὅπως εἶχε διατάξει τόν Ἀβραάμ νά πορευθεῖ πρός τήν Χαναάν, 12,1. 46,3. Ὅπως σέ προηγούμενη εὐκαιρία (28,13-15), πρίν ὁ Ἰακώβ ἀφήσει τήν χώρα τῆς ὑπόσχεσης γιά νά πάει σέ ξένη χώρα, ὁ Θεός ἀνανέωσε τήν ὑπόσχεσή Του ὅτι θά τόν κάνει ἕνα μεγάλο ἔθνος (12,2. 18,18) στήν Αἴγυπτο (Ἐξ. 1,7 βλ. στίχ. 4). 46,4. Μόνο τό σῶμα τοῦ Ἰακώβ ἐπέστρεψε ἀπό τήν Αἴγυπτο (50,4-14). Ἐν τούτοις, κατά τήν Ἑβραϊκή συλλογική σκέψη, οἱ λόγοι ἐδῶ τοῦ Θεοῦ στόν Ἰακώβ «ἀναβιβάσω σε εἰς τέλος» ἐκπληρώθηκαν, γιατί ὁ πατέρας ἔζησε στά πρόσωπα τῶν υἱῶν του. Ἡ οἰκογένεια τοῦ Ἰακώβ (46,8-27) Οἱ στίχ. αὐτοί περιέχουν τά ὀνόματα ὅλων τῶν ἀρρένων μελῶν τῆς οἰκογενείας τοῦ Ἰακώβ (υἱῶν καί ἐγγονῶν), πού κατέβηκαν μαζί του στήν Αἴγυπτο. 46, 8 Αὐτά εἶναι τά ὀνόματα τῶν υἱῶν τοῦ Ἰσραήλ, οἱ ὁποῖοι εἰσῆλθαν στήν Αἴγυπτο μαζί μέ τόν πατέρα τους Ἰακώβ. γ Ὁ Ἰακώβ καί οἱ υἱοί του ὁ πρωτότοκος τοῦ Ἰακώβ ἦταν ὁ Ρουβήν. 9 Οἱ υἱοί τοῦ Ρουβήν ἦταν: Ὁ Ἐνώχ, ὁ Φαλλούς, ὁ Ἀσρών καί ὁ Χαρμί. 10 Οἱ υἱοί τοῦ Συμεών ἦταν: Ὁ Ἰεμουήλ, ὁ Ἰαμείν, ὁ Ἀώδ, ὁ Ἰαχείν, ὁ Σαάρ καί ὁ Σαούλ, ὁ υἱός τῆς Χαναανίτιδας. 11 Οἱ υἱοί τοῦ Λευΐ ἦταν: Ὁ Γηρσών, ὁ Καάθ καί ὁ Μεραρί. 12 Οἱ υἱοί τοῦ Ἰούδα ἦταν: Ὁ Ἤρ, ὁ Αὐ νάν, ὁ Σηλώμ, ὁ Φαρές καί ὁ Ζαρά. Ὁ Ἤρ ὅμως καί ὁ Αὐνάν πέθαναν στήν γῆ Χαναάν. Καί οἱ υἱοί τοῦ Φαρές ἦταν ὁ Ἐσρών καί ὁ Ἰεμουήλ. 13 Οἱ υἱοί τοῦ Ἰσσάχαρ ἦταν: Ὁ Θωλά, ὁ Φουά, ὁ Ἰασούβ δ καί ὁ Ζαμβράμ. 14 Οἱ υἱοί τοῦ Ζαβουλών ἦταν: Ὁ Σερέδ, ὁ Ἀλλών καί ὁ Ἀχοήλ. ε 15 Αὐτοί ἦταν οἱ υἱοί πού γέννησε ἡ Λεία στόν Ἰακώβ στήν Μεσοποταμία τῆς Συρίας, ζ ὅπως καί τήν θυγατέρα του Δείνα. Ὁ συνολικός ἀριθμός τῶν υἱῶν του καί τῶν θυγατέρων του ἦταν τριάντα τρεῖς. 16 Οἱ υἱοί τοῦ Γάδ ἦταν: Ὁ Σαφών, ὁ Ἀγγίς, ὁ Σαυνίς, ὁ Θασοβάν, ὁ Ἀηδείς, ὁ Ἀροηδείς καί ὁ Ἀρεηλείς. η 17 Οἱ υἱοί τοῦ Ἀσήρ ἦταν: Ὁ Ἰεμνά, ὁ Ἰεσσουά, ὁ Ἰεούλ, θ ὁ Βαριά καί ἡ Σάρα ἡ ἀδελφή τους. Οἱ υἱοί δέ τοῦ Βαριά ἦταν ὁ Χοβόρ καί ὁ Μελχιήλ. 18 Αὐτοί εἶναι οἱ υἱοί τῆς Ζελφᾶς, τήν ὁποία ἔδωσε ὁ Λάβαν στήν Λεία τήν θυγατέρα του. Αὐτούς γέννησε στόν Ἰακώβ, δεκαέξι ψυχές. 19 Οἱ υἱοί τῆς Ραχήλ, τῆς γυναίκας τοῦ Ἰακώβ, ἦταν ὁ Ἰωσήφ καί ὁ Βενιαμίν. 20 Γεννήθηκαν δέ στόν Ἰωσήφ στήν γῆ τῆς Αἰγύπτου ὁ Μανασσῆς καί ὁ Ἐφραίμ, τούς ὁποίους 9

10 γέννησε σ αὐτόν ἡ Ἀσεννέθ, ἡ θυγατέρα τοῦ Πετεφρῆ, τοῦ ἱερέα τῆς Ἡλιουπόλεως. ι Υἱός τοῦ Μανασσῆ ἦταν ὁ Μαχίρ, πού γέννησε σ αὐτόν ἡ παλλακή (του) Σύρα υἱός δέ τοῦ Μαχίρ ἦταν ὁ Γαλαάδ. Οἱ υἱοί τοῦ Ἐφραίμ, τοῦ ἀδελφοῦ τοῦ Μανασσῆ ἦταν: Ὁ Σουταλαάμ καί ὁ Ταάμ. Υἱός τοῦ Σουταλαάμ ἦταν ὁ Ἐδέμ. κ21 Υἱοί τοῦ Βενιαμίν ἦταν ὁ Βαλά, ὁ Χοβώρ καί ὁ Ἀσβήλ. Υἱοί δέ τοῦ Βαλά ἦταν ὁ Γηρά, ὁ Νοεμάν, ὁ Ἀγχίς, ὁ Ρώς, ὁ Μαμφίμ καί ὁ Ὀφιμίν. Υἱός τοῦ Γηρά ἦταν ὁ Ἀράδ. λ 22 Αὐτοί εἶναι οἱ υἱοί τῆς Ραχήλ, πού γέννησε στόν Ἰακώβ. Συνολικά δέκα ὀκτώ ψυχές. μ 23 Υἱός τοῦ Δάν ἦταν ὁ Ἀσόμ. 24 Υἱοί τοῦ Νεφθαλείμ ἦταν ὁ Ἀσιήλ, ὁ Γωυνί, ὁ Ἰσσάαρ καί ὁ Συλλήμ. 25 Αὐτοί ἦταν οἱ υἱοί τῆς Βαλᾶς, τήν ὁποία ἔδωσε ὁ Λάβαν στήν Ραχήλ τήν θυγατέρα του. Αὐτούς γέννησε αὐτή στόν Ἰακώβ. Συνολικά ἑπτά ἄτομα. 26 Συνολικά τά ἄτομα πού προῆλθαν ἀπό τόν Ἰακώβ καί πῆγαν μαζί του στήν Αἴγυπτο, χωρίς τίς γυναῖκες τῶν υἱῶν του, ἦταν ἑξήντα ἕξι. 27 Καί οἱ υἱοί (μέ τά ἐγγόνια) τοῦ Ἰωσήφ, πού γεννήθηκαν σ αὐτόν στήν Αἴγυπτο ἦταν ἐννέα. ν Συνολικά ὅλα τά πρόσωπα τοῦ οἴκου τοῦ Ἰακώβ, πού εἰσῆλθαν μαζί του στήν Αἴγυπτο, ἦταν ἑβδομήντα πέντε. ξ γ. Ἡ φράση «ἅμα Ἰακώβ τῷ πατρί αὐτῶν», λείπει ἀπό τό Ἑβρ. δ. «Ἰώβ», λέει τό Ἑβρ. ε. «Ἰαχλεήλ», κατά τό Ἑβρ. ζ. «Στήν Παδάν-Ἀράμ», λέει τό Ἑβρ. η. Κατά τό Ἑβρ.: «Καί οἱ υἱοί τοῦ Γάδ Σιφών καί Ἁγγί, Σουνί καί Ἐσβών, Ἠρί καί Ἀροδί καί Ἀριηλί». θ. «Ἰεσουΐ», κατά τό Ἑβρ. ι. «Τῆς Ὤν», κατά τό Ἑβρ. κ. Τό β μισό τοῦ στίχ. («ἐγένοντο δέ οἱ υἱοί Μανασσῆ... Ἐδέμ») λείπει ἀπό τό Ἑβρ. λ. Ὁ στίχ. 21 κατά τό Ἑβρ.: «Καί οἱ υἱοί τοῦ Βενιαμίν ἦταν ὁ Βελά καί ὁ Βεχέρ, καί ὁ Ἀσβήλ, ὁ Γηρά καί ὁ Νααμάν, ὁ Ἠχί καί ὁ Ρώς, ὁ Μουπίμ καί ὁ Οὑπίμ, καί ὁ Ἀρέδ». μ. Στό Ἑβρ. τά ὀνόματα ἀριθμοῦνται εἰς 14. ν. «Δύο», λέει τό Ἑβρ. ξ. Κατά τό Ἑβρ. «ἑβδομήκοντα». (Σύντομα ἑρμηνευτικά σχόλια τῆς περικοπῆς) 46,8-27. Ὁ Ἱερατικός συγγραφεύς παρεμβάλλει ἐδῶ ἕνα πίνακα τῆς οἰκογενείας τοῦ Ἰακώβ, ὁ ὁποῖος δέν ἀφοροῦσε ἀρχικά στήν κατάβαση στήν Αἴγυπτο. Ἡ περικοπή αὐτή προερχόμενη ἀπό μία χωριστή Ἱερατική παράδοση, περιέχει ἕνα κατάλογο τῶν ἀπογόνων τοῦ Ἰακώβ, βασιζόμενο στόν παραδοσιακό ἀριθμό 70 κατά τό Ἑβραϊκό. Πολλά ἀπό τά ὀνόματα τῶν ἀρχηγῶν τῆς προγονικῆς φυλῆς βρίσκονται εἰς Ἀριθμ. κεφ ,27. Στόν ἀριθμό 70 τοῦ Ἑβραϊκοῦ κειμένου περιλαμβάνεται ὁ Ἰωσήφ καί τά δυό του παιδιά τά γεννηθέντα στήν Αἴγυπτο, ὅπως καί ὁ ἴδιος ὁ Ἰακώβ. Αὐτό συμφωνεῖ μέ τά χωρία Ἐξ. 1,5 (κατά τό Ἑβρ.) καί Δευτ. 10,22. Οἱ Ο ὅμως ὁμιλοῦν περί 75 ἀπογόνων, τό ὁποῖο συμφωνεῖ μέ τό Πράξ. 7,14 καί ὑποστηρίζεται ἀπό τά χειρόγραφα τῆς Νεκρᾶς θαλάσσης. Ὁ ἀριθμός αὐτός περιλαμβάνει πιθανόν καί τούς μετέπειτα 5 ἀπογόνους τοῦ Ἰωσήφ, τά τέκνα τοῦ Ἐφραίμ καί τοῦ Μανασσῆ. 10

11 Ἡ ὑποδοχή τοῦ Ἰακώβ ἀπό τόν Ἰωσήφ (46,28-34) Ὁ Ἰακώβ συναντᾶ ἐπιτέλους, βαθύτατα συγκινημένος, τόν ἀγαπημένο του υἱό Ἰωσήφ (στίχ ), ὁ δέ Ἰωσήφ συμβουλεύει τούς ἀδελφούς του τί νά ποῦν στόν Φαραώ ὅταν τούς καλέσει νά παρουσιαστοῦν μπροστά του (στίχ ). 46, 28 Ἀπέστειλε δέ (ὁ Ἰακώβ) τόν Ἰούδα πρό αὐτοῦ πρός τόν Ἰωσήφ, γιά νά τόν συναντήσει στήν πόλη τῶν Ἡρώων, στήν γῆ Ραμεσσῆ. ο 29 Ὁ Ἰωσήφ δέ ἀφοῦ ἔζευξε τά ἅρματά του ἀνέβηκε σέ συνάντηση τοῦ πατέρα του Ἰσραήλ στήν πόλη τῶν Ἡρώων π καί ὅταν συναντήθηκε μέ αὐτόν ἔπεσε στόν τράχηλό του καί ἔκλαψε μέ πολύ κλαυθμό. 30 Καί εἶπε ὁ Ἰσραήλ πρός τόν Ἰωσήφ: «Τώρα ἄς πεθάνω, ἀφοῦ εἶδα τό πρόσωπό σου! Πραγματικά ζεῖς ἀκόμα». 31 Εἶπε δέ ὁ Ἰωσήφ πρός τούς ἀδελφούς του ρ : «Ἐγώ θά ἀνεβῶ νά εἰδοποιήσω τόν Φαραώ καί νά τοῦ πῶ οἱ ἀδελφοί μου καί ἡ οἰκογένεια τοῦ πατέρα μου, πού κατοικοῦσαν στήν γῆ Χαναάν, ἦλθαν πρός ἐμένα. 32 Οἱ δέ ἄνθρωποι εἶναι ποιμένες, ἀσχολοῦνται μέ τά κτήνη καί ἔφεραν τά ποίμνιά τους καί τίς ἀγέλες τους καί ὅλα ὅσα ἔχουν. 33 Ὅταν, λοιπόν, σᾶς καλέσει ὁ Φαραώ καί σᾶς πεῖ, Ποιά εἶναι ἡ ἀσχολία σας; 34 νά τοῦ ἀπαντήσετε: Εἴμαστε ἄνθρωποι κτηνοτρόφοι οἱ δοῦλοι σου καί ἐμεῖς καί οἱ πατέρες μας ἀπό τήν μικρή μας ἡλικία μέχρι τώρα. Ἔτσι θά κατοικήσετε στήν γῆ Γεσέμ τῆς Ἀραβίας σ γιατί στούς Αἰγυπτίους εἶναι μισητοί οἱ ποιμένες. ο. Τό Ἑβρ. λέγει στόν στίχ. 28: «Ἀπέστειλε δέ τόν Ἰούδα μπροστά ἀπό αὐτόν πρός τόν Ἰωσήφ, γιά νά κατεβεῖ πρό αὐτοῦ στήν Γεσέν καί ἦλθαν στήν γῆ Γεσέν». π. «Στήν Γεσέν», λέει τό Ἑβρ. ρ. «Καί πρός τόν οἶκο τοῦ πατρός του», προσθέτει τό Ἑβρ. σ. Τό «Ἀραβίας» λείπει ἀπό τό Ἑβρ. (Σύντομα ἑρμηνευτικά σχόλια τῆς περικοπῆς) 46,28-47,12. Ὁ Ἰακώβ καί οἱ υἱοί του ἐγκαθίστανται στήν Αἴγυπτο. 46,28. Τόν Ἰούδα ὁ Ἰακώβ «ἐπέστειλεν ἔμπροσθεν αὐτοῦ», γιατί αὐτός ἦταν ὁ ἀρχηγός στήν ὁμιλία 11

12 (37,26. 43, ,18-34). Εἰς γῆν Ραμεσσῆ. Βλ. σχόλ. εἰς 45,10. 46, Ἐπιθυμώντας νά ἔχει τούς συγγενεῖς του πλησίον του στό Δέλτα ὁ Ἰωσήφ, τούς συμβούλευσε νά ποῦν ὅτι εἶναι βοσκοί. Ἀφοῦ δέ ἡ ἀσχολία αὐτή ἦταν βδελυκτή στούς Αἰγυπτίους (στίχ. 34), ὁ Φαραώ θά ἔβλεπε τόν σοφό Ἰωσήφ κάπου ἰδιαίτερα στήν Γεσέμ. 46,34. Βδέλυγμα γάρ ἐστιν Αἰγυπτίοις πᾶς ποιμήν... Τήν φράση αὐτή, ἡ ὁποία φαίνεται ὡς παράξενη μέ τά προηγούμενα (βλ. στίχ. 1. 3), θέλησαν νά τήν ἑρμηνεύσουν ἀπό τό μῖσος τῶν Αἰγυπτίων πρός τούς Ὑκσώς, τούς «βασιλεῖς ποιμένες». Αὐτή ὅμως ἡ ἐξήγηση τῆς λ. «Ὑκσώς», δέν προηγεῖται τῆς ἑλληνιστικῆς ἐποχῆς. xxxxxxxxxx Δημητσάνα, Παρασκευή 22 Μαΐου 2015 ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ ΣΕ ΣΥΝΕΧΕΙΕΣ (Ἡ ἑρμηνεία παρά τήν συντομία της καί τήν ἁπλότητά της εἶναι ἐπιστημονική) Ἡ ἐργασία αὐτή προσφέρεται στούς ἀναγνῶστες σέ συνέχειες ἑκάστη Δευτέρα καί Παρασκευή διά ἐξεύρεση λαθῶν ἐκ μέρους τους καί ἐνημέρωσή μας πρός διόρθωση, πρίν ἀπό τήν τελική δημοσίευση τοῦ ἔργου. Ἐγκατάσταση τοῦ Ἰακώβ στήν γῆ Γεσέμ (47,1-12) Ἔχοντας πληροφορήσει ὁ Ἰωσήφ τόν Φαραώ γιά τόν ἐρχομό τῶν συγγενῶν του στήν γῆ Γεσέμ (στίχ. 1), παρουσίασε ἔπειτα, ὡς ἀντιπροσωπεία, πέντε ἀπό τούς ἀδελφούς του σ αὐτόν (στίχ. 2), ἐπειδή ὁ ἀριθμός πέντε θεωρεῖτο ὡς ἱερός στούς Αἰγυπτίους. Οἱ ἀδελφοί πληροφόρησαν τόν Φαραώ ὅτι εἶναι ποιμένες προβάτων καί γι αὐτό ἐζήτησαν νά παροικήσουν στήν γῆ Γεσέμ τῆς Αἰγύπτου, ἡ ὁποία εἶχε πλούσια βοσκή γιά τά ποίμνια (στίχ. 3-4). Ὁ Φαραώ ἔκανε δεκτό τό αἴτημά τους καί κατέστησε μάλιστα αὐτούς ὑπεύθυνους καί στά δικά του ζῶα (στίχ. 5-6). Ὁ γέροντας Ἰακώβ παρουσιάστηκε καί αὐτός μπροστά στόν Φαραώ καί τόν εὐλόγησε (στίχ. 7), τόν χαιρέτησε δηλαδή καί εὐχήθηκε σ αὐτόν μέ εὐγνωμοσύνη ἤ τόν εὐλόγησε ὡς προφήτης τοῦ Θεοῦ πού ἦταν. Ἡ μεγάλη του ἡλικία (130 ἔτη) θά ἔκανε ἐντύπωση στόν Φαραώ, ἀλλά ὁ Ἰακώβ ἀπάντησε ὅτι ἡ ζωή του ἦταν μικρή καί γεμάτη θλίψεις σέ σχέση μέ τήν ζωή τῶν πατέρων του καί ἀφοῦ 12

13 εὐλόγησε τόν Φαραώ ἀποχώρησε (στίχ. 8-10). Ἔτσι ἡ οἰκογένεια τοῦ Ἰωσήφ ἐγκαταστάθηκε στήν γῆ τῆς Αἰγύπτου καί διατρεφόταν ἐκεῖ κατά τήν διάρκεια τοῦ λιμοῦ ἀπό τόν Ἰωσήφ (στίχ ). 47, 1 Ἦλθε, λοιπόν, ὁ Ἰωσήφ καί εἰδοποίησε τόν Φαραώ καί (τοῦ) εἶπε: «Ὁ πατέρας μου, οἱ ἀδελφοί μου μέ τά ποίμνιά τους καί τίς ἀγέλες τους καί ὅλα ὅσα ἔχουν ἦλθαν ἀπό τήν γῆ Χαναάν καί εὑρίσκονται πλέον στήν γῆ Γεσέμ». 2 Εἶχε δέ λάβει πέντε ἀπό τούς ἀδελφούς του καί τούς παρουσίασε ἐνώπιον τοῦ Φαραώ. 3 Τότε εἶπε ὁ Φαραώ στούς ἀδελφούς τοῦ Ἰωσήφ: «Ποιά εἶναι ἡ ἀσχολία σας;». Καί αὐτοί τοῦ ἀπάντησαν: «Ποιμένες προβάτων εἴμαστε οἱ δοῦλοι σου καί ἐμεῖς καί οἱ πατέρες μας». 4 Καί πρόσθεσαν στόν Φαραώ: «Ἤρθαμε νά κατοικήσουμε προσωρινά στήν χώρα αὐτή γιατί δέν ὑπάρχει βοσκή γιά τά ποίμνια τῶν δούλων σου, ἀφοῦ ἡ πείνα εἶναι πολύ βαρειά στήν γῆ Χαναάν. Τώρα, λοιπόν, παρακαλοῦμε νά κατοικήσουμε οἱ δοῦλοι σου τήν περιοχή Γεσέμ». 5 α Καί εἶπε ὁ Φαραώ στόν Ἰωσήφ: «Νά κατοικήσουν στήν περιοχή Γεσέμ. Ἄν μάλιστα γνωρίζεις ὅτι μεταξύ τους ὑπάρχουν δυνατοί ἄνδρες, διόρισέ τους ἀρχιποιμένες τῶν δικῶν μου ποιμνίων». (ἄλλη διήγηση) 5β Ἔφτασαν, λοιπόν, στήν Αἴγυπτο, πρός τόν Ἰωσήφ, ὁ Ἰακώβ καί οἱ υἱοί του καί πληροφορήθηκε αὐτό ὁ Φαραώ, ὁ βασιλέας τῆς Αἰγύπτου. 6 Καί εἶπε ὁ Φαραώ στόν Ἰωσήφ: «Ὁ πατέρας σου καί οἱ ἀδελφοί σου ἦλθαν πρός ἐσένα ἡ γῆ τῆς Αἰγύπτου εἶναι στήν διάθεσή σου. Ἐγκατάστησε τόν πατέρα σου καί τούς ἀδελφούς σου στό καλύτερο μέρος τῆς χώρας». α 7 Ἔφερε δέ ὁ Ἰωσήφ τόν πατέρα του Ἰακώβ καί τόν παρουσίασε στόν Φαραώ. Καί ὁ Ἰακώβ εὐλόγησε τόν Φαραώ. 8 Καί εἶπε ὁ Φαραώ στόν Ἰακώβ: «Πόσων χρόνων εἶσαι;». 9 Ἀποκρίθηκε δέ ὁ Ἰακώβ στόν Φαραώ: «Ἡ διαβατάρικη ζωή μου εἶναι ἑκατόν τριάντα χρόνων λίγα καί σκληρά ἦταν τά χρόνια τῆς ζωῆς μου καί δέν ἔφτασαν τά χρόνια τῆς ζωῆς τῶν πατέρων μου, τῆς προσωρινῆς ζωῆς τους». 10 Καί ἀφοῦ ὁ Ἰακώβ εὐλόγησε τόν Φαραώ, ἀπομακρύνθηκε ἀπ αὐτόν. 11 Ἔτσι ὁ Ἰωσήφ ἐγκατέστησε τόν πατέρα του καί τούς ἀδελφούς του καί τούς ἔδωσε ἰδιοκτησία στήν γῆ τῆς Αἰγύπτου, στό καλύτερο μέρος τῆς χώρας, στήν γῆ Ραμεσσῆ, καθώς διέταξε ὁ Φαραώ. 12 Καί ἔτρεφε ὁ Ἰωσήφ τόν πατέρα του καί τούς ἀδελφούς του καί ὁλόκληρη τήν οἰκογένεια τοῦ πατέρα του μέ τροφές ἀνάλογα μέ τίς ἀνάγκες τοῦ καθενός. α. Οἱ στίχ. 5-6 στό Ἑβρ. ἐμφανίζονται κατ ἀντίστροφη σειρά: «5 Καί εἶπε ὁ Φαραώ πρός τόν Ἰωσήφ: Ὁ πατέρας σου καί οἱ ἀδελφοί σου ἦλθαν πρός ἐσένα 6 ἡ γῆ τῆς Αἰγύπτου εἶναι ἐνώπιόν σου στό καλύτερο μέρος τῆς γῆς βάλε νά κατοικήσει ὁ πατέρας σου καί οἱ ἀδελφοί σου ἄς κατοικήσουν στήν γῆ Γεσέν, καί ἄν γνωρίζεις ὅτι βρίσκονται μεταξύ τους ἄνδρες ἄξιοι, κατάστησε αὐτούς ἐπιστάτες στά ποίμνιά μου». 13

14 (Σύντομα ἑρμηνευτικά σχόλια τῆς περικοπῆς) 47,1-6. Αἰγυπτιακές πηγές μαρτυροῦν ὅτι οἱ Φαραώ εἶχαν μεγάλα κοπάδια καί φρόντιζαν πολύ γιά τήν ἀνατροφή τους. 47,5β-12. Ἱερατική παράδοση τῆς ἐγκατάστασης στήν Αἴγυπτο τῶν Ἰσραηλιτῶν. Κατά τήν παράδοση αὐτή ὁ Ἰακώβ εὐλόγησε τόν Φαραώ πιθανόν μέ εὐλογία γιά εὐημερία καί μακρά ζωή. 47,9. Αἱ ἡμέραι... ἅς παροικῶ. Βλ. 17,8 σχόλ. Ἡ ἔκθεση τοῦ Ἰακώβ περί τῆς ζωῆς του ὅτι «αἱ ἡμέραι τῶν ἐτῶν... μικραί καί πονηραί» ἀντανακλᾶ τήν γνώμη ὅτι ἡ ζωή ὅλο καί συντομεύεται καί γίνεται πιό ταραχώδης (βλ. σχόλ. εἰς 5,4-32). 47,11. Ἐν γῇ Ραμεσσῇ. Εἶναι ἡ περιοχή Γεσέμ (ταυτίζεται μέ τήν Τάνις ἤ τήν Καντίρ), ἡ ὁποία μετενομάστηκε «γῆ Ραμεσσῆ» μετά τόν Ραμεσσῆ Β (βλ. σχόλ. εἰς Ἐξ. 1,8.11). Τό ὄνομα λοιπόν εἶναι ἐδῶ ἀναχρονιστικό. Ἡ διοίκηση τοῦ Ἰωσήφ στήν Αἴγυπτο κατά τό ὑπόλοιπο διάστημα τοῦ λιμοῦ (47,13-28) Ὁ λιμός δυνάμωσε στήν Αἴγυπτο καί στήν γῆ Χαναάν καί ὁ Ἰωσήφ, πωλώντας σιτάρι, συγκέντρωσε ὅλο τό ἀργύριο τῶν Αἰγυπτίων καί Χαναναίων (στίχ ). Ἀλλά ὁ λιμός συνεχιζόταν καί οἱ Αἰγύπτιοι, κατά τήν ὑπόδειξη τοῦ Ἰωσήφ, ἀναγκάστηκαν, γιά νά πάρουν σιτάρι, νά πωλήσουν στόν Φαραώ τά ζῶα τους κατ ἀρχάς (στίχ ), ἀλλά στήν συνέχεια καί τά κτήματά τους, ἀκόμη καί αὐτούς τούς ἑαυτούς τους ὡς δούλους στόν Φαραώ (στίχ ). Ἔτσι ὁ Ἰωσήφ ἔδωσε σ αὐτούς σπόρο γιά νά σπείρουν τά χωράφια τους, μέ τήν ὑποχρέωση νά ἐπιστρέψουν τό ἕνα πέμπτο τῆς σοδειᾶς τους στόν Φαραώ (στίχ ). Ὁ νέος αὐτός κανονισμός τῆς φορολογίας ὄχι μόνο δέν κρίθηκε σκληρός, ἀλλ ἀντίθετα ὁ λαός εἶπε στόν Ἰωσήφ μέ ἐνθουσιασμό: «Μᾶς ἔσωσες»! (στίχ. 25). Μόνο τά κτήματα τῶν ἱερέων δέν πῆρε ὁ Ἰωσήφ (στίχ β), γιατί αὐτοί εἶχαν μεγάλη δύναμη στήν ἀρχαία Αἴγυπτο καί ὁ Ἰωσήφ φαίνεται ὅτι δέν ἤθελε νά συγκρουστεῖ μαζί τους. Οἱ Ἰσραηλῖτες ἐγκαταστάθηκαν στήν εὔφορη Γεσέμ, ὅπου ἐπληθύνθηκαν. Ὁ Ἰακώβ ἔζησε στήν Αἴγυπτο συνολικά δεκαεπτά ἔτη (στίχ ). 47, 13 Τροφή ὅμως δέν ὑπῆρχε σ ὁλόκληρη τήν γῆ γιατί ἡ πείνα ἦταν τόσο βαρειά, ὥστε ἡ χώρα τῆς Αἰγύπτου καί ἡ χώρα τῆς Χαναάν ἔφθιναν ἀπό τήν πείνα. 14 Τότε ὁ Ἰωσήφ συγκέντρωσε ὅλα τά χρήματα τά εὑρισκόμενα στήν χώρα τῆς Αἰγύπτου καί στήν γῆ Χα- 14

15 ναάν ὡς ἀντίτιμο γιά τό σιτάρι πού (αὐτοί) ἀγόραζαν καί (αὐτός) τούς πουλοῦσε β καί ἔφερε ὁ Ἰωσήφ ὅλα τά χρήματα στό ἀνάκτορο τοῦ Φαραώ. 15 Ὅταν δέ ἐξαντλήθηκαν ὅλα τά χρήματα στήν χώρα τῆς Αἰγύπτου καί στήν χώρα τῆς Χαναάν, ὅλοι οἱ Αἰγύπτιοι ἦρθαν στόν Ἰωσήφ καί τοῦ εἶπαν: «Δῶσε μας τροφή γιατί νά ἀποθάνουμε ἐνώπιόν σου, ἐπειδή δέν ἔχουμε χρήματα;» 16 Καί ὁ Ἰωσήφ τούς εἶπε: «Φέρετε τά κτήνη σας καί θά σᾶς δώσω γιά ἀντάλλαγμα τῶν κτηνῶν σας τροφή, ἄν ἐξαντλήθηκαν τά χρήματά σας». 17 Καί ἔφεραν τά κτήνη τους στόν Ἰωσήφ καί ὁ Ἰωσήφ τούς ἔδωσε τροφή σέ ἀντάλλαγμα τῶν ἵππων, τῶν προβάτων, τῶν βοῶν καί τῶν ὄνων. Ἔτσι τούς ἔθρεψε μέ τροφή κατά τό ἔτος ἐκεῖνο σέ ἀντάλλαγμα τῶν κτηνῶν τους. 18 Ὅταν δέ τελείωσε τό ἔτος ἐκεῖνο, ἦρθαν σ αὐτόν τό ἑπόμενο ἔτος καί τοῦ εἶπαν: «Πρέπει, λοιπόν, νά καταστραφοῦμε ἐνώπιον τοῦ κυρίου μας; γ Γιατί τά χρήματά μας ἐξαντλήθηκαν, τά ὑπάρχοντά μας καί τά κτήνη μας περιῆλθαν στήν κατοχή τήν δική σου, τοῦ κυρίου μας ἄλλο τίποτα δέν ἀπόμεινε γιά τόν κύριό μας ἀπό τά σώματά μας καί τήν γῆ μας. 19 Γιά νά μήν πεθάνουμε, λοιπόν, ἐνώπιόν σου καί ἐρημωθεῖ ἡ γῆ μας, ἀγόρασε ἐμᾶς καί τήν γῆ μας γιά τροφή καί ἄς γίνουμε ἐμεῖς καί ἡ γῆ μας δοῦλοι στόν Φαραώ δός μας σπόρο γιά νά σπείρουμε, ὥστε νά ζήσουμε καί νά μήν πεθάνουμε καί νά μήν ἐρημωθεῖ ἡ χώρα». 20 Καί ἀγόρασε ὁ Ἰωσήφ ὅλη τήν γῆ τῶν Αἰγυπτίων γιά τόν Φαραώ γιατί κάθε Αἰγύπτιος πούλησε τόν ἀγρό του στόν Φαραώ, ἐπειδή τούς βάρυνε ἡ πείνα ἔτσι ἡ γῆ περιῆλθε στόν Φαραώ. 21 Τόν δέ λαό (ὁ Ἰωσήφ) ὑποδούλωσε στόν Φαραώ ἀπό τό ἕνα ἄκρο τῆς Αἰγύπτου μέχρι τό ἄλλο. δ 22 Μόνο τήν γῆ τῶν ἱερέων δέν ἀγόρασε δέν ἀγόρασε τήν γῆ αὐτή ὁ Ἰωσήφ, γιατί ὁ Φαραώ εἶχε δώσει γιά τούς ἱερεῖς συγκεκριμένο μερίδιο καί ἔτρωγαν τό μερίδιο πού ἔδωσε σ αὐτούς ὁ Φαραώ γι αὐτό δέν πούλησαν τήν γῆ τους. 23 Τότε εἶπε ὁ Ἰωσήφ στούς Αἰγυπτίους: «Προσέξτε, σήμερα ἀγόρασα ἐσᾶς καί τήν γῆ σας γιά τόν Φαραώ πάρετε σπόρο καί σπείρετε τήν γῆ. 24 Καί τό μέν ἕνα πέμπτο τῆς ἐσοδείας θά δώσετε στόν Φαραώ τά δέ τέσσερα πέμπτα θά εἶναι δικά σας ὡς σπόρος γιά τούς ἀγρούς σας καί ὡς τροφή γιά σᾶς καί τήν οἰκογένειά σας». 25 Ἐκεῖνοι δέ εἶπαν: «Μᾶς ἔσωσες! Βρήκαμε χάρη ἐνώπιον τοῦ κυρίου μας καί ἄς γίνουμε, λοιπόν, δοῦλοι στόν Φαραώ». 26 Θέσπισε δέ ὁ Ἰωσήφ γιά τήν χώρα τῆς Αἰγύπτου νόμο, ὁ ὁποῖος ὑφίσταται μέχρι σήμερα, νά περιέρχεται τό ἕνα πέμπτο τῆς ἐσοδείας στόν Φαραώ. Μόνον ἡ γῆ τῶν ἱερέων δέν ἀνῆκε στόν Φαραώ. 27 Ἐγκαταστάθηκαν, λοιπόν, οἱ Ἰσ ραηλῖτες στήν χώρα τῆς Αἰγύπτου, στήν γῆ Γεσέμ. Καί σ αὐτήν ἀπέκτησαν κτήματα, αὐξήθηκαν καί ἔγιναν πολυάριθμοι. 28 Ἔζησε δέ ὁ Ἰακώβ στήν γῆ τῆς Αἰγύπτου δέκα ἑπτά χρόνια. Ὅλα τά χρόνια τῆς ζωῆς τοῦ Ἰακώβ ἀνῆλθαν σέ ἑκατόν σαράντα ἑπτά. β. Τό «καί ἐσιτομέτρει αὐτοῖς» λείπει ἀπό τό Ἑβρ. γ. Τό Ἑβρ. λέει: «Δέν θά κρύψουμε ἀπό τόν κύριό μας». δ. Τό Ἑβρ. λέει: «Τόν δέ λαό τόν μετατόπισε στίς πόλεις, ἀπό τό ἕνα ἄκρο τῶν ὁρίων τῆς Αἰγύπτου μέχρι τό ἄλλο». 15

16 (Σύντομα ἑρμηνευτικά σχόλια τῆς περικοπῆς) 47, Τό ἀγροτικό πρόγραμμα τοῦ Ἰωσήφ περιεῖχε μία ἀλλαγή στό ὑπάρχον αἰγυπτιακό σύστημα. Αὐτή ἡ παράγραφος συνδέεται μέ τό κεφ. 41. Οἱ Ἰσραηλῖτες στούς ὁποίους ἡ ἀτομική ἰδιοκτησία ἐθεωρεῖτο ὡς ἱερή καί ἀποτελοῦσε κανόνα ὅτι ἀνῆκε σ αὐτούς, ἐκπλήσσονταν ἀπό τό καθορισθέν αἰγυπτιακό σύστημα, κατά τό ὁποῖο ὅλη σχεδόν ἡ γῆ ἀνῆκε στόν Φαραώ. Εἶναι πιθανόν νά ποῦμε ὅτι στήν ἐποχή τοῦ Σολομῶντος, κατά τήν ὁποία εὐρύνονταν οἱ ἐκτάσεις τοῦ στέμματος καί ἐπιβάλλονταν διάφορα εἴδη φόρων και θεσπίζονταν οἱ ἀγγαρεῖες, οἱ σοφοί τῆς αὐλῆς ἐμπνεύστηκαν ἀπό τό αἰγυπτιακό πολίτευμα, τό ὁποῖο θεώρησαν ὡς ἰδανικό, καί ἔδωσαν στόν Ἰωσήφ τήν δόξα ὅτι τό ἐγκαινίασε αὐτός. 47,14. Κατά πρῶτον ὁ λαός δαπάνησε ὅλα τά χρήματά του γιά τό σιτάρι (σύγκρ. 41,56). 47, Στήν συνέχεια, στήν ἀπελπισία του ὁ λαός, ἀντήλλαξε ὅλα του τά ζῶα γιά τήν τροφή του. 47, Τελικά ὁ λαός πρόσφερε τούς ἑαυτούς τους καί τήν χώρα τους στόν Φαραώ. 47, Τό ἀποτέλεσμα ἦταν ὅτι οἱ προηγούμενοι κάτοχοι τῆς γῆς ἔγιναν ἐνοικιαστές τοῦ Φαραώ, καλλιεργοῦντες τήν χώρα γι αὐτόν καί πληρώνοντες σ αὐτόν ὡς φόρο τό ἕνα πέμπτο τῆς ἐσοδείας τους. 47,25. Ὁ ἀφηγητής δέν σκοπεύει νά ἐπικυρώσει τήν ἀπολυταρχία, ἀλλά ἐπιδιώκει μόνο νά δοξάσει τόν Ἰωσήφ γιά τήν σοφία του στήν σωστική βοήθεια τοῦ λαοῦ («σέσωκας ἡμᾶς»). Ἐνῶ ἡ ἑνότητα 47,27-31 ἀνήκει στήν Γιαχβική παράδοση, οἱ στίχ. 27β-28 ἀποτελοῦν ἕνα ἱερατικό σχόλιο. Ἐπιθυμία τοῦ Ἰακώβ περί τοῦ ἐνταφιασμοῦ του (47,29-31) Ὁ Ἰακώβ, ὅταν πλησίαζε ὁ θάνατός του, ζήτησε ἀπό τόν Ἰωσήφ νά τοῦ ὑποσχεθεῖ μέ ὅρκο ὅτι θά τόν θάψει ὄχι στήν Αἴγυπτο, ἡ ὁποία ἦταν γι αὐτόν μία ξένη χώρα, ἀλλά στήν Χαναάν, στόν τάφο τῶν πατέρων του. 47, 29 Καί πλησίασε ἡ ὥρα τοῦ θανάτου τοῦ Ἰσραήλ. Τότε κάλεσε τόν υἱό του Ἰωσήφ καί τοῦ εἶπε: «Ἄν βρῆκα χάρη ἀπό σένα, βάλε τό χέρι σου κάτω ἀπό τόν μηρό μου (δηλ. ὁρκίσου) ὅτι θά δείξεις σέ μένα ἔλεος καί πιστότητα: Νά μή μέ θάψεις στήν Αἴγυπτο. 30 Θέλω νά κοιμηθῶ μέ τούς πατέρες μου (γι αὐτό) νά μέ μετακομίσεις ἀπό τήν Αἴγυπτο καί νά μέ θάψεις στόν τάφο τους». Καί αὐτός (ὁ Ἰωσήφ) εἶπε: «Θά κάνω ὅπως λέγεις». 31 Ἀλλά (ὁ Ἰακώβ) ἐπέμεινε: «Δῶσε μου ὅρκο». Καί τοῦ ἔδωσε ὅρκο. Τότε ὁ Ἰσραήλ προσκύνησε στό ἄκρο τῆς ράβδου του. 16

17 (Σύντομα ἑρμηνευτικά σχόλια τῆς περικοπῆς) 47,29. Ὑπόθες τήν χεῖρά σου... Βλ. σχόλ. εἰς 24,2. 47,31. Ὁ Ἰωσήφ δένει τόν ἑαυτό του μέ ὅρκο νά θάψει τόν πατέρα του Ἰακώβ στόν τάφο τῶν πατέρων του, δηλαδή, στό σπήλαιο Μαχπελᾶ (βλ. κεφ , ,12-13). Καί προσεκύνησεν Ἰσραήλ ἐπί τό ἄκρον... (σύγκρ. μέ Ἑβρ. 11,21), μία χειρονομία σεβασμοῦ καί εὐγνωμοσύνης (Γ Βασ. 1,47 «ἐπί τήν κοίτην» ὅμως). Ἐξ αἰτίας μιᾶς σύγχυσης ἀπό τούς Ο τοῦ hf;mi («μιττά») «κρεββάτι» καί τοῦ hf,m («ματτέ») «ράβδος» τό κείμενό τους παρουσιάζει τόν Ἰακώβ νά προσκυνεῖ τήν ράβδο του. 17