Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία Γ Λυκείου Θεματική ενότητα: Αδίδακτο Κείμενο Τίτλος:

Transcript

1 Π Εκπαιδευτικά σενάρια και μαθησιακές δραστηριότητες, σύμφωνα με συγκεκριμένες προδιαγραφές, που αντιστοιχούν σε 30 διδακτικές ώρες ανά τάξη Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία Γ Λυκείου Θεματική ενότητα: Αδίδακτο Κείμενο Τίτλος: «μὴ τὴν ὕβριν ἀντὶ τῆς δόξης ἕλησθε.» Συγγραφή: ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΙΑΡΙΜΠΑΠΑ Εφαρμογή: ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΙΑΡΙΜΠΑΠΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ Θεσσαλονίκη 2014 Σελίδα 1 από 2

2 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Δημιουργία πρωτότυπης μεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισμένων σε ΤΠΕ και δημιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση» MIS (κωδ ), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι.Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π Εκπαιδευτικά σενάρια και μαθησιακές δραστηριότητες, σύμφωνα με συγκεκριμένες προδιαγραφές, που αντιστοιχούν σε 30 διδακτικές ώρες ανά τάξη. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνοι υπο-ομάδας εργασίας αρχαίας ελληνικής γλώσσας δευτεροβάθμιας: Λάμπρος Πόλκας, Κοσμάς Τουλούμης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: Καραμαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: , Φαξ: , centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 2

3 Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τίτλος μὴ τὴν ὕβριν ἀντὶ τῆς δόξης ἕλησθε Εφαρμογή σεναρίου Βασιλική Γιαρίμπαπα Δημιουργία σεναρίου Βασιλική Γιαρίμπαπα Διδακτικό αντικείμενο Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία Τάξη Γ Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης Χρονολογία Από έως Σχολική μονάδα Γενικό Λύκειο Χρυσούπολης Διδακτική / θεματική ενότητα Αδίδακτο Κείμενο Διαθεματικό Όχι Εμπλεκόμενα γνωστικά αντικείμενα Χρονική διάρκεια 6 διδακτικές ώρες Χώρος Ι. Φυσικός χώρος: Εντός σχολείου: αίθουσα διδασκαλίας, εργαστήριο πληροφορικής. Εκτός σχολείου: - Σελίδα 3 από 2

4 ΙΙ. Εικονικός χώρος: Σύστημα διαχείρισης Ηλεκτρονικής Τάξης (η-class) του Σχολικού Δικτύου. Προϋποθέσεις υλοποίησης για δάσκαλο και μαθητή Τόσο οι μαθητές όσο και ο διδάσκων πρέπει να μπορούν να χειριστούν με σχετική άνεση βασικά εργαλεία των Νέων Τεχνολογιών (κειμενογράφο, περιήγηση στο διαδίκτυο, καθώς και σε συγκεκριμένες ιστοσελίδες τις τεχνικές αναζήτησης που απαιτούνται). Επίσης, πρέπει ο διδάσκων να γνωρίσει στους μαθητές τη χρήση του λογισμικού Audacity και του HotPotatoes, έτσι ώστε να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στα ζητούμενα των Φύλλων Εργασίας. Τέλος, είναι απαραίτητο να μπορούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους και να ανταλλάξουν τα αποτελέσματα των εργασιών τους στο περιβάλλον της Ηλεκτρονικής Τάξης (η-class) του Σχολικού Δικτύου. Εννοείται ότι προαπαιτούμενη θεωρείται η λειτουργία και ενεργός συμμετοχή σε ομάδες από πλευράς των μαθητών, αλλά και εκ μέρους του διδάσκοντος η διάθεση να αποτελέσει τον συντονιστή τους, κατεβαίνοντας από το «θώκο» του εμπλεκόμενου αποκλειστικά σε μετωπική διδασκαλία φορέα. Όσον αφορά την υλικοτεχνική υποδομή, απαραίτητο κρίνεται να υπάρχουν έξι φορητοί υπολογιστές με πρόσβαση στο διαδίκτυο, ή δυνατότητα χρήσης του εργαστηρίου των υπολογιστών. Εφαρμογή στην τάξη Το συγκεκριμένο σενάριο εφαρμόστηκε στην τάξη. Το σενάριο στηρίζεται Βασιλική Γιαρίμπαπα: «μὴ τὴν ὕβριν ἀντὶ τῆς δόξης ἕλησθε», Αρχαία Ελληνική Γλώσσα - Θεματογραφία, Γ Λυκείου.. Το σενάριο αντλεί - Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ / ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σελίδα 4 από 2

5 Το σενάριο αυτό μέσα από τη μελέτη ενός αποσπάσματος ρητορικού λόγου, συγκεκριμένα από τον «Πλαταϊκό» του Ισοκράτη, γίνεται οδηγός για την αφομοίωση της ήδη κατακτημένης γνώσης σχετικά με τη γραμματική φύση των μετοχών, αλλά και για την εύρεση και μεθόδευση του μηχανισμού ανάλυσής τους. Αξιοποιώντας την εξοικείωσή τους με το κειμενικό είδος που υπηρετεί η ρητορική από την προηγούμενη σχολική χρονιά, οι μαθητές της Γ Λυκείου επιδιώκεται να συνδέσουν το μάθημα του αδίδακτου κειμένου με άλλα κειμενικά στοιχεία, πέρα από την περιορισμένη μορφοσυντακτική ανάλυση, όπως την αναγνώριση του γραμματολογικού είδους του αποσπάσματος και των χαρακτηριστικών του γνωρισμάτων. Έτσι, θα γίνει μια απόπειρα, εφαρμόζοντας τον επιτονισμό, να προχωρήσουν σε μια καλύτερη νοηματική πρόσληψη του κειμένου, κάτι που σε συσχέτιση με τις προϋπάρχουσες θεωρητικές τους γνώσεις θα τους βοηθήσει να αντιληφθούν σχέσεις και αντιστοιχίες στο συνταγματικό άξονά του. Γ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύλληψη και θεωρητικό πλαίσιο Μέσα σε ένα γενικότερο κλίμα όπου η διδασκαλία στην Γ Λυκείου εν όψει των Πανελληνίων Εξετάσεων είναι καθαρά μονοδιάστατη και μετωπική, λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και παραδοσιακής πρακτικής, το σενάριο «πατάει» από τη μια στην ανάγκη κάλυψης συγκεκριμένων μαθησιακών απαιτήσεων και από την άλλη σε μια διάθεση εύρεσης διεξόδου στη δημιουργικότητα και την ενεργό παρουσία των μαθητών. Η χρήση των ΤΠΕ δε μένει μόνο στην αξιοποίηση των εργαλείων που αυτές προσφέρουν, αλλά προβάλλεται ως μέσο για διερεύνηση της γνώσης και οργάνωσής της, προκειμένου οι μαθητές να γίνουν ανιχνευτές, δημιουργοί και εφαρμοστές της. Το σκεπτικό, τελικά, είναι να διαπιστωθεί αν σε ένα τόσο περιοριστικά δομημένο αντικείμενο, από άποψη διδασκαλίας, είναι δυνατόν να ανοίξουν παράθυρα προς τη νέα φιλοσοφία εκμάθησης και κριτικής της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και όχι μόνο. Σελίδα 5 από 2

6 Δ. ΣΚΕΠΤΙΚΟ-ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥΣ Γνώσεις για τον κόσμο, αξίες, πεποιθήσεις πρότυπα, στάσεις ζωής Με το σενάριο οι μαθητές επιδιώκεται: Να αντιληφθούν τη σημασία που έχει η γνωριμία με το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσεται το απόσπασμα του αρχαιοελληνικού λόγου που μελετούν. Να συνειδητοποιήσουν κατά πόσο η προσωπική ιδεολογία του πομπού επηρεάζει την ιδεολογία του δέκτη στην ιστορικο-κοινωνική του γνώση. Να κατανοήσουν ότι σε στιγμές, που είναι κρίσιμες για τη συνέχεια ή και τη ζωή ακόμη των ανθρώπων, η πειθώ του λόγου παίζει σπουδαίο και πολλές φορές καταλυτικό ρόλο στις αποφάσεις τόσο του πομπού όσο και του δέκτη. Να προσπαθήσουν να αξιολογήσουν τις επιλογές του ρήτορα στην επίτευξη του στόχου του και να φανταστούν, όσο αυτό είναι δυνατό, τη σύνδεσή του με τα γλωσσικά αλλά και τα εξωγλωσσικά στοιχεία του λόγου. Γνώσεις για τη γλώσσα Με το σενάριο οι μαθητές επιδιώκεται: Να βρουν τρόπους να εξομαλύνουν λεξιλογικά το κείμενο. Να διαγνώσουν τη σύνδεση της γλώσσας με το κειμενικό είδος στο οποίο ανήκει και να εκφράσουν κριτικά τις σκέψεις τους. Να ανακαλέσουν στη μνήμη τους προηγούμενες γνώσεις γραμματικής και συντακτικού και να τις αξιοποιήσουν στη συνέχεια σε μια πιο δημιουργική ενασχόληση με το φαινόμενο της μετοχής. Να «στήσουν», ώστε να διευκολυνθούν κατά την πράξη μια συστηματική μεθοδολογία για την ανάλυση της μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση. Γραμματισμοί Με το σενάριο αυτό επιδιώκεται οι μαθητές: Σελίδα 6 από 2

7 Να εξοικειωθούν με ψηφιακά βοηθήματα που αφορούν στο λεξιλόγιο (διαδικτυακά λεξικά, σώματα κειμένων), στη γραμματική ή το συντακτικό και να τα αξιοποιούν αποτελεσματικά στη μελέτη αρχαίων κειμένων. Να χρησιμοποιήσουν, αποτελεσματικά, λογισμικά παραγωγής δικών τους ασκήσεων. Να επιχειρήσουν να συν-πάθουν με τους πρωταγωνιστές των γεγονότων που περιγράφονται και μέσω της ενσυναίσθησης να διαμορφώσουν τη δική τους επιχειρηματολογία. Να αντιληφθούν αν είναι και κατά πόσο σημαντικά τα εξωγλωσσικά στοιχεία που περιλαμβάνονται στα αποσπάσματα που μελετούν και να επιχειρήσουν να εφαρμόσουν τη λειτουργία τους στην πράξη, αξιοποιώντας λογισμικά ηχογράφησης. Να μάθουν να εξάγουν πληροφορίες από τη μελέτη των βοηθημάτων που τους παρέχονται στο διαδίκτυο και, στη συνέχεια, να τις χρησιμοποιούν για την παραγωγή των δικών τους βοηθητικών οδηγιών στην αντιμετώπιση μορφοσυντακτικών φαινομένων. Να μπορούν να συνεργάζονται στην ομαδική προσπάθειά τους να κερδίσουν τη γνώση. Να αντιληφθούν την αξία της ανατροφοδότησης και του ελέγχου της κατακτημένης γνώσης, μέσω του διαλόγου και του προβληματισμού στην ολομέλεια, καθώς και μέσω της διαδικτυακής επικοινωνίας σε εικονικά περιβάλλοντα επικοινωνίας. Διδακτικές πρακτικές Ζητείται από τους μαθητές, αν και τη συγκεκριμένη χρονιά έχουν μάθει να δουλεύουν ατομικά και μέσα σε ένα κλίμα έντονου ανταγωνισμού, αντιμετωπίζοντας τη δοκιμασία των Πανελλαδικών Εξετάσεων, να προσπαθήσουν να λειτουργήσουν μέσα σε μικρές ομάδες, δουλεύοντας συνεργατικά και επιχειρώντας να ανακαλύψουν και να κατανοήσουν τη γνώση. Και μεταξύ των ομάδων, όμως, το σενάριο προϋποθέτει Σελίδα 7 από 2

8 τη συνεργασία, την ανταλλαγή απόψεων, τον έλεγχο της γνώσης και την ανατροφοδότηση, πάνω σε διαδικτυακές πλατφόρμες, όπως είναι η Ηλεκτρονική Τάξη (η-class) του Σχολικού Δικτύου. Εξάλλου, το αποτέλεσμα των προσπαθειών τους έχει ως στόχο τη δημιουργία βοηθητικών πρακτικών που θα αξιοποιηθούν ακριβώς σε αυτή την πορεία προς τις εξετάσεις. Τέλος, ο διδάσκων, αν και σε κάποιες δραστηριότητες παρουσιάζεται λίγο περισσότερο καθοδηγητικός, εν γένει κρατάει τον ρόλο του συντονιστή των ομάδων και του υποστηρικτή της προσπάθειάς τους. Ε. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Αφετηρία Η διδασκαλία του Αδίδακτου Κειμένου των Αρχαίων Ελληνικών, τόσο στη Β όσο και κυρίως στη Γ Λυκείου, είναι ίσως η πιο άρρηκτα δεμένη με τη φιλοσοφία και τις απαιτήσεις των τελικών γενικών εξετάσεων. Τα πάντα ξεκινούν από και καταλήγουν στο σκεπτικό της καλύτερης και πληρέστερης προετοιμασίας των μαθητών για την μονόωρη περίπου αναμέτρηση με ένα άγνωστο σε αυτούς, εντελώς αποκομμένο από το γύρω του νοηματικό και μορφοσυντακτικό περιβάλλον του, αρχαιοελληνικό κείμενο. Ακόμα και η ταυτότητα που το συνοδεύει δεν έχει κανένα απολύτως νόημα για τον μαθητή, που το αντιμετωπίζει σαν έναν τερατόμορφο εχθρό που πρέπει να νικήσει. Με αυτόν τον προβληματισμό που καθημερινά ο διδάσκων βιώνει στην τάξη, δημιουργήθηκε το παρόν σενάριο, στοχεύοντας να δοκιμάσει τους μαθητές σε μια διαφορετική οπτική απέναντι σε αυτόν τον «εφιάλτη» τους: α) να τους κάνει τους ίδιους κοινωνούς, κυρίως όμως ερευνητές και δημιουργούς της γνώσης τους και β) να τους δείξει ότι ίσως τελικά να έχει αποτέλεσμα, ακόμα και στη συντακτική αναγνώριση του αποσπάσματος, ιδίως όμως στη νοηματική του πρόσληψη, τόσο η ένταξή του στο ευρύτερο σύνολό του όσο και η γραμματολογική του ταυτότητα. Σύνδεση με τα ισχύοντα στο σχολείο Το σενάριο αυτό συνδέεται με τις απαιτήσεις τόσο των σχολικών αναγκών όσο και των Πανελλαδικών Εξετάσεων. Έτσι, επιδιώκει να ενισχύσει τη γλωσσική κατάρτιση Σελίδα 8 από 2

9 των μαθητών μέσα από γλωσσικές και λεξιλογικές δραστηριότητες και έτσι «να ασκηθούν στην κατανόηση και μετάφραση εκτενέστερων αποσπασμάτων συνεχούς κειμένου» (σύμφωνα με τα νέα ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ). Ακόμα, τους δίνεται η δυνατότητα να γνωρίσουν και να εμπεδώσουν με προσωπική τους ενεργό συμμετοχή συντακτικά φαινόμενα, αξιοποιώντας ψηφιακά βοηθήματα (γραμματικής, συντακτικού και ερμηνευτικών λεξικών). Τέλος, «να ανακαλύψουν...τους εκφραστικούς τρόπους του αρχαίου κειμένου και να εκτιμήσουν την λογοτεχνική τους αξία». (βλ. ΔΕΠΠΣ- ΑΠΣ). Αξιοποίηση των ΤΠΕ Οι ΤΠΕ αξιοποιούνται στο συγκεκριμένο σενάριο κυρίως ως μέσο άντλησης της γνώσης. Οι μαθητές εξοικειώνονται με διαδικτυακούς τόπους, όπου προσφέρονται εκείνοι οι πόροι που θα τους οδηγήσουν σε μια κριτική επιλογή των στοιχείων που θα τους βοηθήσει στην παραγωγή της γνώσης. Μέσω λογισμικών δημιουργίας ασκήσεων (HotPotatoes) θα τους δοθεί η δυνατότητα να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους ως πομποί και ως δέκτες. Με την αξιοποίηση προγραμμάτων επεξεργασίας ήχου (Audacity), θα προσπαθήσουν να αποδώσουν με εξω-γλωσσικά στοιχεία ευρήματα της αναζήτησής τους. Τέλος, θα μάθουν να επικοινωνούν μεταξύ τους διαδικτυακά αξιοποιώντας τις δυνατότητες που τους προσφέρει η Ηλεκτρονική Τάξη (η-class) του Σχολικού Δικτύου. Κείμενα Κείμενα σχολικών εγχειριδίων Ρητορικά Κείμενα Β Λυκείου: Εισαγωγή Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Α, Β, Γ Γυμνασίου): -Η Μετοχή -Τα είδη της Μετοχής Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Γυμνασίου - Λυκείου): Κλίση των Μετοχών Σελίδα 9 από 2

10 Κείμενα εκτός σχολικών εγχειριδίων Διόδωρου του Σικελιώτη, «Βιβλιοθήκη», 15, 46. Στο Diodorus Siculus, Library. C. H. Oldfather. Vol Cambridge, Mass.: Harvard University Press. London: William Heinemann, Ltd. 1989]. [πηγή: Perseus Digital Library]. Ἰσοκράτους, «Πλαταϊκός». Στο Isocrates G. Norlin, εκδ I III. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press. Λονδίνο: William Heinemann Ltd]. Μτφρ. Α. Μ. Γεωργαντόπουλος, Μ. Πρωτοψάλτης & Ι. Ιωαννίδη Φαληριώτη. [1939] χ.χ. Ισοκράτης. Λόγοι. ΙΙ, Αρεοπαγιτικός, Ευαγόρας, Ελένη, Πλαταϊκός, Περί του ζεύγους. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος]. [Μτφρ. Κ.Θ. Αραπόπουλος. [1955] Ισοκράτους Πλαταϊκός, Ευαγόρας. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος. [πηγή:πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1972, τ. Γ1, σ Εκδοτική Αθηνών (Εταιρία Ιστορικών Εκδόσεων). Υποστηρικτικό/εκπαιδευτικό υλικό Ιστοσελίδες Επιτονισμός [Βικιπαίδεια: Ελεύθερη Διαδικτυακή Εγκυκλοπαίδεια]. Κλίση Μετοχών [πηγή: «Ελληνικός Πολιτισμός». Ιστοχώρος του Γ. Παπαθανασίου Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο]. Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα - Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας Αρχές Σύνταξης της Αρχαιοελληνικής Γλώσσας -Η μετοχή -Συσχετικός Πίνακας Ψηφιακό Λεξικό Αρχαίας Ελληνικής των Liddell & Scott [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα - Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας]. Σελίδα 10 από 2

11 Διδακτική πορεία / στάδια /φάσεις Πριν προβεί ο διδάσκων στην εφαρμογή του σεναρίου, προτείνεται να έχει διαμορφώσει το διαδικτυακό περιβάλλον που θα χρησιμοποιήσει τόσο ο ίδιος όσο και οι μαθητές κατά την εφαρμογή. Προτείνεται η αξιοποίηση της Ηλεκτρονικής Τάξης (η-class) του Σχολικού Δικτύου. Θα έχει δημιουργήσει το «μάθημα» που θα δουλέψει και θα έχει ήδη εξασφαλίσει τους κωδικούς των μαθητών, με τους οποίους θα μπορούν να συμμετέχουν. Παράλληλα, θα έχει φροντίσει να αναρτήσει το υλικό των Φύλλων Εργασίας στην ίδια πλατφόρμα, καθώς και να εγκαταστήσει τα προγράμματα Audacity και HotPotatoes στους υπολογιστές που θα χρησιμοποιηθούν στο σενάριο. Αν οι μαθητές δεν είναι εξοικειωμένοι με το περιβάλλον της ηλεκτρονικής τάξης, θα χρειαστεί να αφιερώσει μία ώρα, προκειμένου να τους δείξει τις δυνατότητες που τους προσφέρει και το πώς θα τις αξιοποιήσουν. Την ίδια ώρα θα γίνει και ο χωρισμός των μαθητών σε έξι (6) ομάδες των τεσσάρων (4) ατόμων και θα τους δοθεί το όνομα της ομάδας με το οποίο θα αναγνωρίζονται στο περιβάλλον της ηλεκτρονικής τάξης. Τέλος, θα ζητηθεί από τους μαθητές να ανακαλέσουν τις γνώσεις τους σχετικά με τις δευτερεύουσες προτάσεις ως προαπαιτούμενο υπόβαθρο για την εφαρμογή του σεναρίου. Α Φάση: Ένταξη του κειμένου προς επεξεργασία στο γενικότερο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αναφέρεται. Στο εργαστήριο των υπολογιστών, οι μαθητές παίρνουν θέση χωρισμένοι στις ομάδες τους μπροστά σε έναν υπολογιστή ανά ομάδα και χρησιμοποιώντας τους κωδικούς τους αναζητούν στην Ηλεκτρονική Τάξη το 1 ο Φύλλο Εργασίας του σεναρίου, κοινό για όλες τις ομάδες. Τους ζητείται να διαμορφώσουν μια αδρή εικόνα σχετικά με το ιστορικό πλαίσιο που αφορά στο περιεχόμενο του «Πλαταϊκού» του Ισοκράτη και, στη συνέχεια, αξιοποιώντας την κριτική τους ικανότητα και διορατικότητα, καθώς και μια δόση ενσυναίσθησης, να δημιουργήσουν δικό τους κείμενο με τα επιχειρήματα που Σελίδα 11 από 2

12 θα επικαλούνταν, ως Πλαταιείς. Αφού διαβάσουν στη συνέχεια το κείμενο και σε μια πρώτη νοηματική επαφή, τους ανατίθεται να συγκρίνουν τα δικά τους επιχειρήματα με αυτά του Ισοκράτη. Το κείμενο τους αναρτάται ως αρχείο στην αντίστοιχη Ομάδα στην Ηλεκτρονική Τάξη. Η φάση αυτή θα διαρκέσει μία διδακτική ώρα. Β Φάση: Λεξιλογική εξομάλυνση, επιχειρηματολογία, αναγνώριση γραμματολογικού είδους. Οι μαθητές βρίσκουν το 2 ο Φύλλο Εργασίας, η κάθε ομάδα στον δικό της φάκελο, καθώς πλέον οι μαθητές καλούνται να μελετήσουν ένα διαφορετικό απόσπασμα του λόγου. Στην κάθε ομάδα ανατίθεται ένα απόσπασμα από τον «Πλαταϊκό», έτσι ώστε να το μελετήσει στα εξής επίπεδα: α) Λεξιλογικά: Οι μαθητές αναζητούν στο Αρχαίο Ελληνικό Λεξικό των Liddell & Scott τις λέξεις που δεν γνωρίζουν, ώστε να μπορέσουν να δημιουργήσουν ένα βοηθητικό λεξιλόγιο και να είναι σε θέση να κατανοήσουν σε γενικές γραμμές το περιεχόμενο της αντίστοιχης παραγράφου τους. β) Περιεχόμενο: Τους ζητείται να εντοπίσουν, πιο συγκεκριμένα πια, τα επιχειρήματα του Ισοκράτη και να τα αποδώσουν σχηματικά. γ) Γραμματολογικά: Ανακαλώντας τις γνώσεις που έχουν αποκομίσει από τα Ρητορικά Κείμενα της Β Λυκείου, η 3 η Δραστηριότητα τους εμπλέκει σε μια αναγνώριση των χαρακτηριστικών της παθοποιίας, ρητορικού στοιχείου του κειμένου. Στη συνέχεια, αξιοποιώντας τα ευρήματά τους, τους ζητείται να τα εφαρμόσουν σε μια κατ ήθος ανάγνωση του κειμένου, την οποία μάλιστα θα ηχογραφήσουν με το πρόγραμμα Audacity. Σελίδα 12 από 2

13 Στο τέλος της φάσης αυτής, που θα διαρκέσει δύο διδακτικές ώρες, θα αναρτήσουν τα αποτελέσματα των εργασιών τους και πάλι στον οικείο τους φάκελο της ηλεκτρονικής τάξης. Γ Φάση: Γραμματική μελέτη της μετοχής Οι μαθητές ανασύρουν από τον οικείο τους φάκελο στην Ηλεκτρονική Τάξη το 3 ο Φύλλο Εργασίας. Εκεί τους ζητείται να θυμηθούν την κλίση των μετοχών και να εφαρμόσουν τις πληροφορίες που θα συλλέξουν από τα ψηφιακά βοηθήματα που τους προτείνονται σε δύο σχετικές ασκήσεις: α) πλήρη γραμματική αναγνώριση τριών (3) μετοχών του αποσπάσματος που μελετούν, την οποία και θα αναρτήσουν στον οικείο τους φάκελο και β) δημιουργία σταυρολέξου με το λογισμικό HotPotatoes, με όρους μετοχές που οι ίδιοι θα σχηματίσουν από ρηματικούς τύπους του αποσπάσματος. Το σταυρόλεξο θα το αναρτήσουν προς επίλυση από όλες τις υπόλοιπες ομάδες στον κοινό χώρο του μαθήματος της Ηλεκτρονικής Τάξης. Η φάση αυτή θα διαρκέσει μία (1) διδακτική ώρα. Δ Φάση: Θεωρία ανάλυσης της μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση. Ο τελικός στόχος της φάσης αυτής είναι να φτιάξουν τα παιδιά έναν οδηγό με σταδιακά βήματα που να περιγράφει τη διαδικασία ανάλυσης της μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση. Οι μαθητές, αφού βρουν στο φάκελό τους το 4 ο Φύλλο Εργασίας, ασχολούνται αρχικά με δύο δραστηριότητες, βοηθητικές του τελικού τους προϊόντος: Δραστηριότητα 1 η : Ανακαλούν τις πληροφορίες που έχουν ήδη αφομοιώσει στη σχολική τους θητεία σχετικά με τις συντακτικές κατηγορίες της μετοχής, επιβεβαιώνοντας τα όσα γνωρίζουν σε ιστοσελίδες με την αντίστοιχη θεωρία του συντακτικού, όπου παραπέμπονται. Στη συνέχεια, αντιστοιχούν τις κατηγορίες αυτές των μετοχών με τις αντίστοιχες προτάσεις. Σελίδα 13 από 2

14 Δραστηριότητα 2 η : Κάνοντας μια προεργασία με τη μορφή πίνακα, που θα τον αξιοποιήσουν στη συνέχεια, αναγνωρίζουν πλήρως συντακτικά τις μετοχές του αποσπάσματός τους και τις συνδέουν με τους εξαρτώμενους από αυτές όρους. Δραστηριότητα 3 η : Η τρίτη δραστηριότητα αποτελεί την τελική εργασία των ομάδων. Με οδηγό ερωτήματα που τους δίνονται, χρησιμοποιούν τις απαντήσεις τους, για να δημιουργήσουν ένα διδακτικό θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο να βασιστούν προκειμένου να αναλύουν μετοχές σε δευτερεύουσες προτάσεις. Στο τέλος, τους ζητείται, αφού επιλέξουν μία μετοχή του αποσπάσματός τους, να εφαρμόσουν τα ευρήματά τους στην πράξη. Οι εργασίες τους αναρτώνται και πάλι στους φακέλους τους στην Ηλεκτρονική Τάξη. Η φάση αυτή θα διαρκέσει δύο (2) διδακτικές ώρες. Ε Φάση: Ανακοίνωση συμπερασμάτων και ανατροφοδότηση στην ολομέλεια Την τελευταία ώρα του σεναρίου, οι μαθητές στην ολομέλεια ανακοινώνουν τα συμπεράσματά τους και προβάλλουν τις κρίσεις τους. Ως τελευταία άσκηση, τους ζητείται να αναδιαμορφώσουν το κείμενο κάνοντας την επιλογή ανάμεσα στην συνεπτυγμένη ή την αναλυμένη μορφή των μετοχών, αιτιολογώντας την επιλογή τους. 1 1 Η συγκεκριμένη ιδέα εργασίας γεννήθηκε μετά από διαλογικό προβληματισμό με τον κ. Πόλκα. Σελίδα 14 από 2

15 ΣΤ. ΦΥΛΛΟ/Α ΕΡΓΑΣΙΑΣ Φύλλο Εργασίας 1 ο (Όλες οι ομάδες) Δραστηριότητα 1 η Αφού διαβάσετε: Τη μικρή εισαγωγή που δίνεται στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα σχετικά με το περιεχόμενο του «Πλαταϊκού» του Ισοκράτη αλλά και του αποσπάσματος που θα μελετήσουμε. Το απόσπασμα του Διοδώρου του Σικελιώτη, Βιβλιοθήκη, 15, 46 σχετικά με το ιστορικό πλαίσιο που μας αφορά (αν θέλετε να βοηθηθείτε από τη μετάφραση στα αγγλικά πατήστε το load δεξιά στην σελίδα). Το απόσπασμα από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους που σας δίνεται σε αρχείο Pdf, καταγράψετε σε ένα αρχείο κειμένου επιγραμματικά ποια επιχειρήματα θα χρησιμοποιούσατε για να πείσετε τους Αθηναίους να προστρέξουν σε βοήθεια. Δραστηριότητα 2 η Τώρα διαβάστε το απόσπασμα που θα μελετήσουμε και από μια πρώτη εντύπωση διαπιστώστε κατά πόσο τα επιχειρήματα που παραθέτει ο Ισοκράτης συγκλίνουν με τα δικά σας. Σελίδα 15 από 2

16 Φύλλο Εργασίας 2 ο ΟΜΑΔΑ 1: παρ. 56 ΟΜΑΔΑ 2: παρ. 57 ΟΜΑΔΑ 3: παρ ΟΜΑΔΑ 4: παρ. 60 ΟΜΑΔΑ 5: παρ. 61 ΟΜΑΔΑ 6: παρ Δραστηριότητα 1 η 1. Αφού διαβάσετε το απόσπασμα που αντιστοιχεί στην ομάδα σας, εντοπίστε τις λέξεις που σας είναι άγνωστες και βρείτε τη σημασία τους στο Αρχαίο Ελληνικό Λεξικό των Liddell & Scott, γράφοντας τη λέξη στην μπάρα αναζήτησης. 2. Στη συνέχεια, δημιουργήστε κάτω από το κείμενό σας ένα μικρό βοηθητικό λεξιλόγιο. Δραστηριότητα 2 η Τώρα που έχετε εξομαλύνει το απόσπασμά σας μπορείτε να αναγνωρίσετε τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ο Ισοκράτης. Καταγράψτε τα σχεδιαγραμματικά. Δραστηριότητα 3 η 1. Ο «Πλαταϊκός» του Ισοκράτη είναι ένας πολιτικός επιδεικτικός λόγος. Όπως γνωρίζετε από τα Ρητορικά Κείμενα της Β Λυκείου, όμως, όπως όλοι οι ρητορικοί λόγοι, έτσι και οι λόγοι του Ισοκράτη διακρίνονται για την «έντεχνον πίστιν» που ονομάζεται παθοποιία. Προσπαθήστε, λοιπόν, να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι φορτισμένες συναισθηματικά και, στη συνέχεια, συμπληρώστε τον πίνακα: Λέξη Συναίσθημα που επιδιώκει να εγείρει Σελίδα 16 από 2

17 2. Αν υποθέσετε ότι είστε αυτός που ανέλαβε να εκφωνήσει τον λόγο, σε ποιες λέξεις θα εφαρμόζατε επιτονισμό; Συμπίπτουν με τις προηγούμενες; 3. Χρησιμοποιώντας το πρόγραμμα Audacity ηχογραφήστε μία κατ ήθος ανάγνωση του απόσπασματός σας. 4. Όταν ολοκληρώσετε τις εργασίες, σας αναρτήστε τις στον οικείο σας φάκελο στην Ηλεκτρονική Τάξη. Σελίδα 17 από 2

18 Φύλλο Εργασίας 3 ο Δραστηριότητα 1 η : 1. Ανατρέξτε στο Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και στη Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας θυμηθείτε: τη σημασία του όρου μετοχή την κλίση της μετοχής (μπορείτε να δείτε και εδώ) 2. Αναγνωρίστε πλήρως γραμματικά τρεις (3) από τις μετοχές που υπάρχουν στο απόσπασμά σας και συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα: Μετοχή Πτώση Αριθμός Γένος Χρόνος Φωνή 3. Αναρτήστε τον πίνακα στον οικείο σας φάκελο. Δραστηριότητα 2 η : 1. Σχηματίστε πέντε (5) μετοχικούς τύπους από πέντε διαφορετικούς ρηματικούς τύπους που υπάρχουν στο απόσπασμά σας. 2. Στη συνέχεια, χρησιμοποιήστε το λογισμικό HotPotatoes, για να δημιουργήσετε ένα σταυρόλεξο με τους πέντε αυτούς τύπους, τοποθετώντας στη θέση των ορισμών την πλήρη γραμματική τους αναγνώριση. 3. Στη συνέχεια, αναρτήστε το σταυρόλεξο στον κοινό χώρο του μαθήματος της Ηλεκτρονικής τάξης, με υπερσύνδεσμο και ζητήστε από τις άλλες ομάδες να το λύσουν. Σελίδα 18 από 2

19 Φύλλο Εργασίας 4 ο Τελικός στόχος αυτού του Φύλλου Εργασίας είναι να δημιουργήσετε έναν οδηγό με σταδιακά βήματα, προκειμένου να περιγράψετε την διαδικασία ανάλυσης μίας μετοχής σε αντίστοιχη δευτερεύουσα πρόταση. Δραστηριότητα 1η 1. Αρχικά ξαναθυμηθείτε τη θεωρία σχετικά με τις κατηγορίες στις οποίες διακρίνονται από συντακτικής άποψης οι μετοχές: o Στο ψηφιοποιημένο Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας του Γυμνασίου. o Στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα. 2. Στη συνέχεια, επισκεφθείτε τον Συσχετικό Πίνακα που σας παρέχει η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα και ανακαλύψτε με ποιες δευτερεύουσες προτάσεις αντιστοιχούν τα διάφορα είδη της μετοχής. 3. Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα, για να τον αξιοποιήσετε στη συνέχεια. Είδος μετοχής Αντίστοιχη πρόταση Δραστηριότητα 2 η Σελίδα 19 από 2

20 Αναζητήστε όλες τις μετοχές που υπάρχουν στο απόσπασμά σας και συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα με όλα τα στοιχεία που καθορίζουν τη συντακτική τους ταυτότητα: Μετοχή Υποκείμενό Ρήμα Ομοιόπτωτοι Άλλοι όροι της εξάρτησης όροι με το Υ που (και χρόνος της μετοχής συνδέονται με του) την μετοχή Δραστηριότητα 3 η : Προσπαθήστε να απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα έτσι, ώστε να καταγράψετε μέσα από τις απαντήσεις σας αυτές τη θεωρία ανάλυσης μιας μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση. Ερωτήματα: 1. Ποιες πληροφορίες πρέπει να αντλήσω πρώτα όσον αφορά τη γραμματική και τη συντακτική φύση της μετοχής; Σε τι θα μου χρησιμεύσουν; 2. Μέσα από ποια επιλογή μου θα αποδείξω ότι συσχέτισα τη μετοχή μου με την αντίστοιχη δευτερεύουσα πρόταση; Τι άλλο θα πρέπει να γνωρίζω για αυτήν; 3. Τι διαπιστώσεις και σε τι μετατροπές απαιτείται να προβώ, όσον αφορά στο υποκείμενο της μετοχής μου; Σελίδα 20 από 2

21 4. Πώς θα επιλέξω τον χρόνο και την έγκλιση του νέου ρήματος που θα έχει η νεοδημιούργητη δευτερεύουσα πρότασή μου; Ποιοι παράγοντες θα καθορίσουν τις επιλογές μου; 5. Τι θα κάνω με τους ομοιόπτωτους όρους του υποκειμένου της μετοχής μου; 6. Τι θα κάνω με τους υπόλοιπους όρους που συνδέονται με την μετοχή μου; Αφού απαντήσετε στα παραπάνω ερωτήματα, επιλέξτε μία μετοχή του αποσπάσματός σας και κάνετε εφαρμογή των όσων διαπιστώσατε. Αφού τελειώσετε με τις εργασίες σας, αναρτήστε τα αποτελέσματα των ερευνών και τα προϊόντα των εργασιών σας στην Ηλεκτρονική τάξη, στο φάκελο της ομάδας σας. Σελίδα 21 από 2

22 Ζ. ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ Το σενάριο είναι αρκετά παραδοσιακό στην αντιμετώπισή του, παρόλες τις προσπάθειες που γίνονται να εμπλέξει τις ΤΠΕ σε μια απόπειρα διαφορετικής διδασκαλίας του αδίδακτου κειμένου. Αν, λοιπόν, παραμερίσουμε τον παράγοντα του περιορισμένου χρόνου και της πίεσης των γενικών εξετάσεων, το σενάριο θα μπορούσε να επεκταθεί σε μια πιο ευρεία οπτική των διαφόρων επιπέδων του. Έτσι, κύριο ρόλο μπορεί να παίξει σε μια διαφορετική εκδοχή του η αναγνώριση και η εμβάθυνση στη γραμματολογική μελέτη του κειμένου. Μπορεί να γίνει σύνδεση των όσων ο ρήτορας θέλει να πει και του τρόπου με τον οποίο τα λέει και έτσι να αξιολογηθεί η κριτική ικανότητα των παιδιών σχετικά με τις εκάστοτε γλωσσικές ή/και μορφο-συντακτικές επιλογές του συγγραφέα του λόγου. Εξάλλου, και η πραγματολογική διερεύνηση του κειμένου είναι μια ακόμα οπτική του σεναρίου. Η. ΚΡΙΤΙΚΗ Στην τελευταία τάξη του Λυκείου και εν όψει, ή καλύτερα υπό την απειλή, των Πανελλαδικών Εξετάσεων, ο σχεδιασμός και πολύ περισσότερο η εφαρμογή παρόμοιων σεναρίων φαντάζει αν όχι αδύνατη πάντως πολύ δύσκολη. Τροχοπέδη αποτελεί κυρίως ο χρόνος που πιέζει ασφυκτικά στο να καλύψουν οι διδάσκοντες με επαναλήψεις ή και με νέες γνώσεις όλη την ύλη της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας μέσα στον διδακτικό χρόνο μίας σχολικής χρονιάς. Εξάλλου, ανασταλτικό παράγοντα αποτελεί και η απροθυμία των μαθητών να συμμετέχουν σε οτιδήποτε χρονοβόρο. Ωστόσο, η καινοτομία και πρωτοτυπία των νέων αυτών πρακτικών μάθησης, αν και είναι δύσκολο θεωρητικά να πείσει τους μαθητές, στην πράξη συνήθως αποδεικνύεται θελκτική μέσα στη μονοτονία και το αδιέξοδο που συχνά αναγνωρίζουν ότι χαρακτηρίζει την παραδοσιακή μετωπική διδασκαλία. Σελίδα 22 από 2

23 Παρόλα αυτά οφείλουμε να σημειώσουμε κάποιες διαπιστώσεις που αποκαλύπτουν την πραγματικότητα του εκπαιδευτικού μας συστήματος αλλά και της γενικότερης νοοτροπίας όλων μας: α) Η χρονική στιγμή που επελέγη για να εφαρμοστεί το σενάριο ήταν τουλάχιστον άστοχη. Οι μαθητές ήδη βρίσκονταν στην εξαντλητική τους πορεία προς τις Πανελλήνιες Εξετάσεις και οτιδήποτε αφορούσε στο σχολείο αντιμετωπιζόταν ως πάρεργο. Εξάλλου, μετά το Πάσχα και παρά τις διαβεβαιώσεις τους ότι θα προσέρχονταν απουσίαζε στο μεγαλύτερο μέρος του το δυναμικό της τάξης, και δη το δυναμικό με κάποιο γνωστικό υπόβαθρο που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί. β) Οι μαθητές δε φάνηκαν να αντιλαμβάνονται την «χρησιμότητα» της πραγματολογικής ενασχόλησης τόσο με το ίδιο το κείμενο όσο και με το ιστορικό του πλαίσιο. Ωστόσο, ανταποκρίθηκαν καλά στα ζητούμενα και ιδιαίτερα έδειξαν ενδιαφέρον όταν τους ζητήθηκε να βάλουν τον εαυτό τους στη θέση των Πλαταιέων. γ) Στο μεγαλύτερο μέρος του το σενάριο αντιμετωπίστηκε μόνο ως εργαλειακό μέσο επανάληψης ήδη υποτίθεται κατακτημένης γνώσης, με αποτέλεσμα οι μαθητές να μην συνειδητοποιήσουν τελικά την αξία της διερεύνησης και της εμπέδωσής της. Παράλληλα, δεν στάθηκαν ιδιαίτερα θετικοί στο ζητούμενο της δημιουργίας της δικής τους μεθοδολογίας με το οποίο θα αντιμετώπιζαν το εν λόγω συντακτικό φαινόμενο της ανάπτυξης της μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση. Η θεωρία δοσμένη πάντα ως έτοιμη μασημένη τροφή εκ μέρους της διδασκαλικής κοινότητας είναι γεγονός. δ) Το πρόγραμμα ηχογράφησης του Audacity μας πρόδωσε, καθώς δεν λειτούργησε την ώρα της εφαρμογής στο εργαστήριο των υπολογιστών. Έτσι, οι μαθητές κάποιων ομάδων αρκέστηκαν να προβάλουν τον επιτονισμό του κειμένου με χρωματισμό των λέξεων στο κείμενό τους. Σελίδα 23 από 2

24 ε) Παρά τους ενδοιασμούς του διδάσκοντος για τη διάθεση και την αποτελεσματικότητα ως προς τον χειρισμό του λογισμικού δημιουργίας σταυρολέξου (HotPotatoes) από τους μαθητές, φάνηκε, τελικά, εκείνη η ώρα να είναι η πιο ευχάριστη για τα παιδιά, τόσο στην κατασκευή του σταυρολέξου όσο και στην επίλυση των δημιουργημάτων των άλλων ομάδων. Θ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Easterling, P. E. & B. M. W. Knox «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας». Αθήνα: Παπαδήμας, Wilcken, U «Αρχαία Ελληνική Ιστορία». Αθήνα: Παπαζήσης, Βαρμάζης, Ν «Τα αρχαία ελληνικά στη νεοελληνική εκπαίδευση». Στο Θέματα ιστορίας της ελληνικής γλώσσας, στην Πύλη για την Ελληνική γλώσσα. [ ] Γιάννου, Τ «Οι ΤΠΕ στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών». Στο Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών για την αξιοποίηση και την εφαρμογή των ΤΠΕ στη διδακτική πράξη. Επιμορφωτικό Υλικό για την Εκπαίδευση των Επιμορφωτών στα ΠΑΚΕ, τεύχος 3. Κλάδος: ΠΕ 02. Πάτρα: ΕΑΙΤΥ, [ ] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τόμος Γ1: Εκδοτική Αθηνών (Εταιρία Ιστορικών Εκδόσεων). Κουτσογιάννης, Δ «Ο ρόμβος της γλωσσικής εκπαίδευσης». Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα. Πρακτικά της 32 ης συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη: ΙΝΣ (Ίδρυμα Μ. Τριανταφυλλίδη), [ ] ΥΠΕΠΘ-ΠΙ Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Ενιαίο Λύκειο. Αθήνα ΟΕΔΒ. Σελίδα 24 από 2

25 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Σελίδα 25 από 2