«γινάτι, Ο σοφός της λίμνης» : Ο Γιάννης Καλπούζος μιλάει για το νέο βιβλίο του Παρασκευή, 03 Αύγουστος :15

Transcript

1 «γινάτι, Ο σοφός της λίμνης» : Ο Γιάννης Καλπούζος μιλάει για το νέο βιβλίο του Παρασκευή, 03 Αύγουστος :15 Από την Μαίρη Γκαζιάνη Ο Γιάννης Καλπούζος γεννήθηκε στο χωριό Μελάτες της Άρτας το Έχει γράψει ποιητικές συλλογές, στίχους σε 80 τραγούδια, διηγήματα και μυθιστορήματα. Με την ποιητική συλλογή «Έρωτας νυν και αεί» ήταν υποψήφιος στη βραχεία λίστα για το Κρατικό Βραβείο Ποίησης 2008, ενώ το 2009 τιμήθηκε με το Βραβείο Αναγνωστών του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (Ε.ΚΕ.ΒΙ.) για το μυθιστόρημά του ΙΜΑΡΕΤ. Η παραλογή «Ο λύκος», που εμπεριέχεται στη συλλογή διηγημάτων ΚΑΠΟΙΟΙ ΔΕΝ ΞΕΧΝΟΥΝ ΠΟΤΕ, βραβεύτηκε στον Διεθνή Διαγωνισμό Ποίησης και Διηγήματος «Γιώργος Σεφέρης» του Πανεπιστημίου του Παλέρμο. ΕΡ. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο σας με τίτλο «γινάτι, Ο σοφός της λίμνης». Τι κρύβεται πίσω από τον τίτλο; ΑΠ. Ένας ολόκληρος κόσμος και μια μυθοπλασία, που εξελίσσεται με επίκεντρο τα Γιάννενα από το 1917 μέχρι το 1929, με περιπέτεια, εγκλήματα, έρωτες, την αναπαράσταση της καθημερινής ζωής

2 εκείνης της εποχής, πλήθος χαρακτήρων, με δολοπλοκίες, συκοφαντίες, μυστήριο, την αγριότητα του πολέμου, τις εκφάνσεις της ψυχής μας και τόσα άλλα. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά το γινάτι, μας χαρακτηρίζει ως λαό. Είτε ως κακό γινάτι είτε ως καλό. Το κακό γινάτι μάς έφτασε σε πολλές ιστορικές στιγμές στον διχασμό μέχρι και στην καταστροφή. Αντίθετα, το καλό γινάτι, το δημιουργικό πείσμα, μας έδωσε τη δύναμη να σηκώσουμε ξανά το κεφάλι όπως στην περίπτωση των προσφύγων του Το ίδιο ισχύει και σε ατομικό ή οικογενειακό επίπεδο. Το μυθιστόρημα, ανάμεσα σε πολλά άλλα, πασχίζει να δημιουργήσει ερωτήματα και σκέψεις στον αναγνώστη γύρω από αυτή τη συμπεριφορά. Να αναρωτηθεί από ποιο γινάτι διακατέχεται και, συνδυάζοντάς το με την πορεία των ηρώων, να στοχαστεί πώς θα το αντιπαλέψει ή θα το κάνει ακόμη πιο ευεργετικό. ΕΡ. Τι ακριβώς σημαίνει η λέξη γινάτι κι από που προέρχεται; ΑΠ. Προέρχεται από το αραβικό «ενάντ» και το οθωμανικό «ινάντ», που σημαίνουν θυμό, εκδικητικότητα. Ωστόσο υπάρχει και η άποψη ότι γεννήθηκε από το «ίνα τι», για ποιον λόγο. Σε κάθε περίπτωση, στο μυθιστόρημα το γινάτι προσομοιάζει με την αρετή και την κακία. Χωρίζεται σε δυο δρόμους. Κακό γινάτι είναι η ξεροκεφαλιά, ο φανατισμός, η εκδικητικότητα, η ζήλια, να θέλεις να υποτάξεις τον άλλον στον έρωτα, στη δουλειά, στην παρέα, να περνιέσαι για πιο σπουδαίος από τους άλλους, και ούτω καθεξής. Από την άλλη υφίσταται το καλό γινάτι, το γόνιμο πείσμα. Όταν λέει κανείς θα σηκώσω ξανά το κεφάλι, θα λιώσω στο διάβασμα ή στη δουλειά και θα πετύχω, θα παλέψω για την αξιοπρέπειά μου, θέτω στόχους και μοχθώ για να τους πετύχω.

3 ΕΡ. Ποιος είναι ο σοφός της λίμνης; ΑΠ. Αυτός που μέσα από τη διαδρομή της ζωής του ανακαλύπτει τουλάχιστον τη λαϊκή σοφία. Μένει, σε ό,τι αφορά το μυθιστόρημα, να ανακαλύψουν και οι αναγνώστες ποιος πράγματι είναι ο σοφός της λίμνης. ΕΡ. Η ιστορία που αφηγείστε περιγράφει την πόλη των Ιωαννίνων και τη ζωή των κατοίκων τις τρεις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα. Ποιο ήταν το κίνητρο ώστε να γράψετε για εκείνη την περίοδο; ΑΠ. Τα Γιάννενα, με το πολυποίκιλο ανθρωπογεωγραφικό τους περιβάλλον αυτά τα χρόνια, αποτελούσαν ιδανική περιοχή για να ξεδιπλώσω θέματα που άπτονται της εθνικής ταυτότητας. Κατοικούσαν τότε εκεί Έλληνες, Εβραίοι, μουσουλμάνοι με τουρκική εθνική συνείδηση, καίτοι εξισλαμισμένοι Έλληνες στην πλειονότητά τους, και αργότερα ήρθαν να προστεθούν στον τοπικό πληθυσμό

4 Μικρασιάτες, Πόντιοι και Καππαδόκες, ελληνόφωνοι και ορισμένοι τουρκόφωνοι, ενώ υπήρχαν και ιδιαίτερες πολιτισμικές ομάδες Ελλήνων όπως οι Βλάχοι και οι Σαρακατσάνοι. ΕΡ. Στο βιβλίο σας υπάρχουν πολλές λέξεις ή φράσεις ντοπιολαλιάς. Να υποθέσω ότι ως γέννημα θρέμμα της Άρτας γνωρίζετε την ντοπιολαλιά ή χρειάστηκε να αναζητήσετε βοήθεια; ΑΠ. Όσα γνώριζα με βοήθησαν, όμως δεν αρκούσαν. Μέσα στο πέρασμα του χρόνου αφαιρέθηκαν από την ντοπιολαλιά πάμπολλες λέξεις, ενώ και από περιοχή σε περιοχή διέφερε ο προφορικός λόγος. Ως εκ τούτου απαιτήθηκε να ανατρέξω και σε κείμενα της εποχής εκείνης, επιστολές, τραγούδια, εφημερίδες, περιοδικά και λεξικά. ΕΡ. Ως γιαννιώτισσα, που όμως μεγάλωσα στην Αθήνα, το βιβλίο σας με συγκίνησε ιδιαίτερα και πάρα πολύ. Προσπαθούσα να ανασύρω εικόνες από τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής μου στη γενέτειρά μου. Ιδιαίτερα οι περιγραφές των δρόμων και της λίμνης είναι τόσο

5 παραστατικές που νομίζει κάποιος ότι βιώνει τις στιγμές. Πόσο δύσκολο ή εύκολο ήταν να το πετύχετε; ΑΠ. Σε ό,τι σε γοητεύει δίνεσαι, δε μετράς τη δυσκολία ή την ευκολία. Έζησα, και με κάποιο τρόπο συνεχίζω να ζω, με τους ήρωες του μυθιστορήματος. Περπατούσα στους δρόμους, συμμετείχα στις χοροεσπερίδες, έβγαινα μαζί τους βαρκάδα στη λίμνη, ήμουν δίπλα τους σε κάθε βήμα. Η μακρόχρονη και επίπονη έρευνά μου με βοήθησε να μεταφερθώ σ εκείνα τα χρόνια. Μέχρι να πετύχω τη νοερή μου μεταφορά, μέσα από τη μακρόχρονη έρευνα, χρειάστηκε να μοχθήσω. Όμως ύστερα όλα κυλούσαν όπως σε έναν άνθρωπο που ζει στην εποχή του. ΕΡ. Σε προηγούμενο βιβλίο σας αναφερθήκατε στα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας στην περιοχή της Άρτας. Αυτή τη φορά ασχοληθήκατε με την πόλη των Ιωαννίνων. Ποιο ήταν το κίνητρο; ΑΠ. Πέρα από όσα προανέφερα, με ενδιέφερε και το ζήτημα της συνύπαρξης, αλλά κάτω από τελείως διαφορετικές συνθήκες. Όταν πια οι Έλληνες βρίσκονται στην εξουσία και οι εναπομείναντες μουσουλμάνοι είναι υποτακτικοί. Πώς, δηλαδή, συμπεριφέρθηκαν οι ντόπιοι στους αλλόθρησκους συμπολίτες τους. Προσέτι, η Ήπειρος αποτελεί για μένα τον γενέθλιο, ομφάλιο, τόπο και ασκεί πάνω μου ιδιαίτερη έλξη. ΕΡ. Υπάρχουν στο βιβλίο σας στοιχεία που αντλήσατε από διηγήσεις π.χ. ο Ζώτος και η Χαβαή ήταν υπαρκτά πρόσωπα ή η ιστορία ζωής του σιορ Δονάτου; ΑΠ. Σε όλα τα βιβλία μου οι πρωταγωνιστές είναι μυθοπλαστικά πρόσωπα, ωστόσο κτισμένοι με υλικά της εποχής νοοτροπίες, συμπεριφορές, ήθη, πρόσληψη του κόσμου και ούτω καθεξής. Από την άλλη, αρκετοί τριταγωνιστές υπήρξαν ως πραγματικά πρόσωπα. Μαρτυρίες που να σχετίζονται άμεσα με τη βασική πλοκή δεν είχα. Βεβαίως εντάσσονται στη μυθοπλασία αρκετά περιστατικά τα οποία συνέβηκαν, και αναμιγνύονται σ αυτά οι ήρωες του βιβλίου. Ενδεικτικά παραθέτω την απαγωγή των βουλευτών το 1928, τη

6 δολοφονία του Μανακανάτα στην Άρτα, τη πυρπόληση του Διοικητηρίου Ιωαννίνων και τη δολοφονία του Τελίνι. ΕΡ. Όπως αναφέρετε στο οπισθόφυλλο «όλα συμβαίνουν στα Γιάννενα, στην πόλη των θρύλων και της μυστηριακής γοητείας». Γιατί θεωρείται η πόλη των θρύλων και της μυστηριακής γοητείας; ΑΠ. Τη γοητεία την αισθάνεται όποιος τα επισκέπτεται. Μπλέκεται το φυσικό τοπίο, η άγρια και η ήμερη ομορφιά, αρμονικά με το παρελθόν, τα μνημεία, το κάστρο, τη λίμνη, μα και με κάτι μη ανιχνεύσιμο, και το εν λόγω πάντρεμα σε σαγηνεύει. Και πιο πολύ όταν γνωρίζεις την Ιστορία και την κοινωνική Ιστορία που έγραψαν οι απλοί άνθρωποι. Όσο για τους θρύλους το χει ο τόπος να τους γεννά. Μέσα από τα παραμύθια, τις δεισιδαιμονίες και την παράφραση ιστορικών γεγονότων και περιστατικών. Βεβαίως ο θρύλος εμπεριέχει μ έναν τρόπο και το θρυλικό πρόσωπο, το φημισμένο. Τέτοια πρόσωπα υπήρξαν πάμπολλα στα Γιάννενα κατά την πορεία των χρόνων. ΕΡ. Ερωτήσεις του τύπου «τι τον χαλεύεις;», «Τίνος είσαι;», «Που δουλεύεις;» κλπ αποτελούσαν κληρονομικό χούι, όπως αναφέρετε. Προέρχονταν από έμφυτη περιέργεια ή εξυπηρετούσαν έναν κρίκο επικοινωνίας; ΑΠ. Είναι σαν να αναμιγνύει κανείς θαλασσινό με πόσιμο νερό και να προσπαθεί με το μάτι να τα ξεχωρίσει. Αναμφισβήτητα υπήρχε και η

7 περιέργεια και το κίνητρο της επικοινωνίας, ενώ ανάλογα με τον εκάστοτε άνθρωπο μπορεί να βάρυναν προς τη μια ή την άλλη μεριά. Το λέει άλλωστε και λίγο παρακάτω ο αφηγητής στο βιβλίο: Ακόμη κι αν το αρχικό κίνητρο ήταν η έμφυτη περιέργεια, δεν έπαυε να λειτουργεί κι ως κρίκος επικοινωνίας. ΕΡ. Αναφερόμενος στους Βλάχους και στη βλάχικη γλώσσα αναφέρετε ότι, οι παραχαράκτες της ιστορίας, μέσα από προπαγάνδα προσπάθησαν να κατασκευάσουν ψεύτικη εθνική συνείδηση. Πιστεύετε ότι αυτό εξακολουθεί να ισχύει ως τις μέρες μας; ΑΠ. Σε ό,τι αφορά τους Βλάχους θαρρώ ότι πλέον δεν υφίσταται τέτοιο ζήτημα. Στις μέρες μας, και βεβαίως από δεκαετίες νωρίτερα, κατασκευάζεται ψεύτικη εθνική συνείδηση στους πολίτες της FYROM ή τουλάχιστον στη συντριπτική πλειονότητα αυτών. ΕΡ. «Όμως κάθε λογαριασμός της ψυχής διαθέτει το δικό του ξυπνητήρι» γράφετε σε κάποιο σημείο. Από τι εξαρτάται το κουδούνισμά του; ΑΠ. Από το πώς μεγάλωσε κανείς, πώς εισέπραξε ως παιδί όσα συνέβαιναν στο στενό οικογενειακό περιβάλλον και ευρύτερα στον κοινωνικό περίγυρο, τα τυχαία συμβάντα στη ζωή του ή τα συναπαντήματά του με ανθρώπους, τη μόρφωση, την εσωτερική καλλιέργεια, το ανεξερεύνητο κομμάτι που φέρνει καθένας από γεννησιμιού του και διαμορφώνει έως έναν βαθμό τον χαρακτήρα του, τη συλλογική μνήμη, την εκ φύσεως αγαθή ψυχή του, κατά πόσο στοχάζεται και χίλια δυο ακόμη. ΕΡ. «Δάνειον θα μας δώσουν οι ξένοι αντεροβγάλτηδες εκμεταλλευταί της ελληνικής χώρας μόνο όταν εννοήσουν ότι μας τοκίζουν ασφαλώς με ωφελήματα δι εαυτούς εκατόν τοις εκατόν» αναφέρεται σε εφημερίδα εκείνης της χρονικής περιόδου. Υπάρχουν κοινά σημεία με τη σημερινή εποχή; ΑΠ. Ενόσω ερευνούσα ή έγραφα το «γινάτι», αισθανόμουν πάμπολλες φορές ότι κινούμαι σε τωρινό χρόνο. Ό,τι και να αναφέρω από όσα περιέχονται στο μυθιστόρημα αντιφεγγίζει στην εποχή μας:

8 Τρόικα των δανειστών, κινήματα σαν το «δεν πληρώνω», προσωπεία των πολιτικών, ο πόνος των προσφύγων, οι λήσταρχοι, η απαιδευσιά του λαού, οι νοοτροπίες των νεαρών και πόσα άλλα. Σε ό,τι, δε, αφορά τα των εκφάνσεων της ψυχής παραμένουν απαράλλαχτα μέσα στον χρόνο. ΕΡ. Το βιβλίο σας είναι ιστορικό χωρίς να παραλείπεται ο έρωτας. Τι θέση έχει στην ιστορία που αφηγείστε; ΑΠ. Αυτή που του προσδίδει η ίδια η ζωή. Κατέχει τη θέση της πεμπτουσίας των συναισθημάτων. Συνάμα αποτελεί μια από τις σημαντικότερες πηγές άντλησης δύναμης. ΕΡ. «Να θυμάσαι ότι κι ο έρωτας γινάτι είναι ή το γεννά» αναφέρει ο σιορ Δονάτος στον Ζώτο. Ποια είναι η σχέση του έρωτα με το γινάτι; ΑΠ. Όταν μπλέκεται η αφιέρωση, το απόλυτο δόσιμο, με την προσπάθεια επιβολής του κόσμου του ενός στον άλλον. Επίσης, σχετίζεται με τη ζήλια και με τον ανεκπλήρωτο έρωτα ή την απόρριψη του ερωτευμένου από το υποκείμενο του πόθου του. Μιας μορφής γινάτι είναι και η ίδια η ερωτική πράξη, με την έννοια της πάλης για την κατάκτηση του σώματος του άλλου και της ικανοποίησης των γενετήσιων ορμών. ΕΡ. Τι είναι αυτό που θέλετε να εισπράξουν κυρίως όσοι διαβάσουν το βιβλίο σας; ΑΠ. Να νιώσουν την αναγνωστική ευφορία, να περιπλανηθούν στη μυθοπλασία και να γίνουν συνοδοιπόροι στα τόσα ζητήματα που αναπτύσσονται σ αυτό, δίνοντας έμφαση στις εκφάνσεις της ψυχής. Σας ευχαριστώ πολύ για την παραχώρηση της συνέντευξης και σας εύχομαι καλοτάξιδο το βιβλίο σας. Κι εγώ για τη φιλοξενία στη στήλη σας! Να ναι καλά το καλό σας γινάτι! *Το βιβλίο «γινάτι, Ο σοφός της λίμνης» του Γιάννη Καλπούζου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.