ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ, ΕΥΡΩΠΑΙΚΩΝ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ και ΤΜΗΜΑ ΕΜΠΟ ΜΑΘΗΜΑ

Transcript

1 ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ, ΕΥΡΩΠΑΙΚΩΝ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ και ΤΜΗΜΑ ΕΜΠΟ ΜΑΘΗΜΑ ΔΙΕΘΝΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ (Jean Monnet) Ακαδημαϊκό Έτος: Ε εξάμηνο - Χειμερινό υποχρεωτικό]. Διδάσκoυσα: Επίκουρη Καθηγήτρια Μ. Ντ. Μαρούδα (mail danmarouda@hotmail.com ) Ώρες Γραφείου: Τρίτη (Γραφείο: Κτήριο ΔΕΣ-ΚΟΙ, Γ12. τρίτος όροφος). Περισσότερα στοιχεία για το μάθημα βλ. Οδηγό Έρευνας και Τεκμηρίωσης καθώς και παρουσιάσεις στο (ειδική διαδικτυακή πλατφόρμα) και στο ciproha@panteion.gr 1 Ι. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Μάθημα επιλογής Ε εξαμήνου, 3 διδακτικών μονάδων, το οποίο από το έτος 2016/7 εντάσσεται στην Έδρα JEAN MONNET EU SOLIDARITY IN CIVIL PROTECTION AND HUMANITARIAN ACTION. Περιλαμβάνει την μελέτη του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου που εφαρμόζεται σε ένοπλες συρράξεις ή /και την κατοχή, μέσα από την διερεύνηση θεωρίας και πρακτικής σε σύγχρονες συρράξεις (Συρία, Υεμένη, Ιράκ, ISIS /ISIL,Ουκρανία, Γάζα, Αφγανιστάν, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Νιγηρία, Μαλι, N. Σουδάν,), μέσα και από την δράση της Ε.Ε. και την διαχείριση των κρίσεων. Παρουσιάζονται ακόμη τα διδάγματα από τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας και τις προκλήσεις για διεθνείς οργανισμούς όπως τα Η.Ε. και την Ε.Ε. Στο μάθημα ερμηνεύουμε τα όρια που επιβάλλονται στους εμπόλεμους όσον αφορά την χρήση ορισμένων μέσων και μεθόδων πολέμου, αναλύουμε την πρακτική εφαρμογή του ορισμού στρατιωτικού στόχου, της αναλογικότητας και προφυλάξεων κατά την επίθεση, τις, προκλήσεις από τις σύγχρονες αεροπορικές επιχειρήσεις ή/και το ναυτικό αποκλεισμό, την προστασία περιβάλλοντος, πολιτιστικών αγαθών). Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε ζητήματα διεθνούς ποινικού δικαίου και την ποινική καταστολή εγκλημάτων πολέμου, κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονίας από εθνικά και διεθνή ποινικά δικαστήρια, όπως το ΔΠΔΓ, ΔΠΔΡ, ΔΠΔ, ειδικό Δικαστήριο για τη Σιέρρα Λεόνε, της Καμπότζης, του Αν. Τιμόρ, Κοσόβου, Βοσνίας Ερζεγοβίνης. Δύο Ειδικά Σεμινάρια στο πλαίσιο της Έδρας Jean Monnet EU Solidarity in Civil Protection and Humanitarian Action) που θα εξετάσουν τον ρόλο της Ε.Ε. ως παγκόσμιου δρώντα σε ένοπλες συρράξεις. Με συμμετοχή των Καθηγητή Nickola Tsagouria (Sheffield), Δρ. Φ. Αντωνίου (Post Doc Fellow Έδρας JM CIPROHA), Independent Expert A. Urgoiti, Δρ. Π. Ιωαννίδη. 1 Εγγραφή στην πλατφόρμα: εάν έχετε ήδη username password καντε enroll στο ανθρωπιστικό δίκαιο. Εάν όχι login as guests με κωδικό μαθήματος DAD14 1

2 Στόχοι Οι συμμετέχοντες φιλοδοξούμε να αποκτήσουν εξοικείωση με την ερμηνεία, εφαρμογή και κριτική ανάλυση ζητημάτων, που αφορούν την εφαρμογή του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου σε ένοπλες συρράξεις σε ολόκληρο τον κόσμο, καθώς και την δράση της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού, αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σκοπός μας η κατανόηση και ανάλυση της διεθνούς πραγματικότητας, μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα, που αναγνωρίζει τις δυναμικές που αναπτύσσονται στη διάρκεια μιας σύρραξης, τα νόμιμα και θεμιτά μέσα που χρησιμοποιούνται και την αέναη προσπάθεια του δικαίου να υπερασπιστεί τις ευάλωτες ομάδες όπου κι αν βρίσκονται, με αποτελεσματικό τρόπο και ρεαλισμό στο πλαίσιο μιας διεθνούς ανθρωπιστικής διπλωματίας με όλα τα προβλήματα, τις προκλήσεις, τις απειλές και τις ευκαιρίες που αυτό σημαίνει. Μέθοδος Διδασκαλίας Η διδασκαλία γίνεται με σύγχρονα εποπτικά μέσα, (powerpoint, προβολή ταινιών ντοκυμαντέρ), ανάλυση case studies, συμμετοχή των φοιτητών σε ομάδες εργασίας, έρευνα στο πεδίο του διεθνούς δικαίου, χρησιμοποιώντας την βιβλιοθήκη, αλλά και το διαδίκτυο και προετοιμασία παρουσιάσεων στη διάρκεια του μαθήματος. Επιχειρούμε παράλληλα συμμετοχή σε παίγνια προσομοίωσης και βιωματικής προσέγγισης μέσα από διαδραστικά σεμινάρια. ΙΙ. ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ/ΥΛΗ Εισαγωγή στο διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο διεθνές ποινικό δίκαιο: Ζητήματα θεωρίας και πρακτικής στην αυγή του 21ου αιώνα Α. ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΔΡΩΝΤΕΣ ΣΤΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ. ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ, ΝΑΤΟ, ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ Β. ΠΗΓΕΣ ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΚΑΝΟΝΩΝ ΠΟΥ ΕΦΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ ΣΕ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΤΟΧΗ Γ. Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ ΜΕΡΟΥΣ ΣΤΗ ΣΥΡΡΑΞΗ Προστατευόμενα πρόσωπα: Τραυματίες, ασθενείς, ναυαγοί, αιχμάλωτοι πολέμου, άμαχοι Στρατιωτικο-πολιτικο-ανθρωπιστικά ζητήματα προστασίας θυμάτων -Διατάξεις του κοινού άρθρου 3 των ΣΓ 49 ως ελάχιστες εγγυήσεις ανθρωπιστικής μεταχείρισης -Κανόνες και αρχές 3ης ΣΓ 49 για την προστασία αιχμαλώτων πολέμου Δ. Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΜΑΧΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΣΤΟΧΩΝ ΑΠΟ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΧΘΡΟΠΡΑΞΙΩΝ Η προστασία του άμαχου πληθυσμού υπό την 4 η ΣΓ 49 -Ορισμός άμαχου πληθυσμού και η προστασία του από άμεσες επιθέσεις Η προστασία αμάχων σε κατεχόμενα εδάφη (ορισμός στρατιωτικής κατοχής, έναρξη, λήξη, παρατεταμένη κατοχή σε Παλαιστίνη, Κύπρο, Οικοδόμηση Τείχους και προκλήσεις) - Ορισμός στρατιωτικών και πολιτικών (μη στρατιωτικών) στόχων -Η απαγόρευση αδιάκριτων επιθέσεων (άρθρο 51 παρ.4,5, ΠΠ Ι 77) - Η απώλεια προστασίας ως αποτέλεσμα άμεσης συμμετοχής αμάχων στις εχθροπραξίες τα κριτήρια της άμεσης συμμετοχής περιπτώσεις απώλειας προστασίας. Θεωρία: Η πολυπόθητη ισορροπία ανάμεσα στον ανθρωπισμό και την επιτακτική στρατιωτική ανάγκη Εφαρμογές: Κόσοβο, 2

3 Αφγανιστάν, Ιράκ, Παλαιστινικά Κατεχόμενα Εδάφη, Λίβανος, Γεωργία, Κογκό, Σουδάν. Ε. ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΣΤΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΟΛΥΠΛΟΚΕΣ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ. Ο ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Ανθρωπιστική δράση σε πολιορκία (βλ. Συρία) αποκλεισμό (βλ. Γάζα) αεροπορικές επιχειρήσεις (βλ. Λιβύη) κατοχή (βλ. Παλαιστινιακά Κατεχόμενα Εδάφη, Ιράκ 2002-κ.α.) δικαιώματα του ανθρώπου και ανθρωπιστική δράση ανθρωπιστικές επεμβάσεις ευθύνη προστασίας Η αλληλεγγύη σε επίπεδο Ε.Ε. ΣΤ. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ: ΤΙΜΩΡΙΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΝ ΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ (ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΌΤΗΤΑΣ, ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ) Η υποχρέωση δίωξης και τιμωρίας διεθνών εγκλημάτων -Η σύσταση διεθνών ποινικών δικαστηρίων: Από τη Νυρεμβέργη και το Τόκιο στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ΔΠΔ Το νέο Δικαστήριο Ε.Ε. για το Κόσοβο (EULEX). ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΕΔΡΑΣ JEAN MONNET EU SOLIDARITY CIPROHA: 1) Θύματα βασανιστηρίων /αναγνώριση /αποκατάσταση (Μαρούδα -Ιωαννίδης) 2) Αντιμετώπιση Μεταναστευτικής προσφυγικής κρίσης από την Ε.Ε (ECHO) / Συνεργασία με ECRE, ΕΣΠ ΓτΚ (Μαρούδα, Αντωνίου, Κουτσουράκη) 3) Πολιτική Προστασία : Νομικό πλαίσιο /Αναλογία με ΔΑΔ (Μαρούδα) 4) Κυβερνοπόλεμος (Professor N. Tsagourias) ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ Από βιβλίο Μαρούδα Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο,2015 ΙΙΙ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Εύδοξος: Διδακτικά Εγχειρίδια που έχουν ενταχθεί στο σύστημα Εύδοξος: - Μαρούδα Μ.Ντ., Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, Εκδ. Ι. Σιδέρη 2015 ή - Μαρούδα Μ.Ντ., Περί του ανθρωπιστικού χώρου τον 21ο αιώνα: Ανάδυση και διαστάσεις του νομικού πλαισίου για νόμιμη και αποτελεσματική ανθρωπιστική δράση, Εκδ. Ι. Σιδέρης, 2012 Στην υποχρεωτική βιβλιογραφία εντάσσονται επιπλέον: - Μ.Ντ. Μαρούδα, Ανθρωπιστικό Δίκαιο των Ενόπλων Συρράξεων, Κεφάλαιο 24, σε συλλογικό Τόμο των Κ. Μαγκλιβέρα, Κ. Αντωνόπουλου (επιμ.), Δίκαιο Διεθνούς Κοινωνίας, Γ Έκδοση 2017, Νομική Βιβλιοθήκη (70 σελίδες). - Περράκης Στ.- Μαρούδα Μ.-Ντ., Ένοπλες συρράξεις και διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα-Κομοτηνή, 2001 (για κείμενα των συμβάσεων και πρωτοκόλλων στα ελληνικά) Ενδεικτική Βιβλιογραφία για τις παρουσιάσεις - Γάγγας Δ., Το Καθεστώς των αιχμαλώτων πολέμου, ΕΚδ. Σιδέρης,

4 - Μαρούδα Μ., Μέτρα Εφαρμογής του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου στην Ελλάδα, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Μαρούδα Μ., Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία και η συμβολή του στην εξέλιξη του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, ιδίως ως προς τα εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Μαρούδα Μ.Ντ., Η διεθνής ευθύνη για παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, Η ατομική και διεθνής ευθύνη σε κίνηση, Εκδ. Αντ.Ν. Σάκκουλα, Marouda M.D, Application of IHL in contemporary armed conflicts: is it simply a questions of facts?, in Perrakis St- Marouda M.D. (eds), Armed conflicts and international humanitarian law, 150 years after Solferino, Acwuis and prospects, Ed. Ant.N. Sakkoulas Bruylant, 2009, Marouda M.D., The prosecution of genocide before National Courts: Law and Politics revisited, in A. Yotopoulos Marangopoulos, Ph. Pazartzis (eds), Le genocide revisite Genocide revisited, Ant.N. Sakkoulas Bruylant, 2010, Perrakis St, L application des droits de l home en temps de conflit arme et leur articulation avec le droit international humanitaire: etat de la question et aspects jurisprudentiels, in Perrakis St- Marouda M.D. (eds), Armed conflicts and international humanitarian law, 150 years after Solferino, Acwuis and prospects, Ed. Ant.N. Sakkoulas Bruylant, 2009, Επίσημος Σχολιασμός κατ άρθρο των Συμβάσεων της Γενεύης και των Πρωτοκόλλων στο Ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων: στις οποίες ξεχωρίζουν τα εξής άρθρα : US White Paper on targeted killing, Lawfulness of a Lethal operation directed against a US citizen Who is a Senior Operational Leader of AL Qaida or an associated Force, Feb. 2013, και σχολιασμό από τον Isikoff Μ., Justice Department memo reveals legal case for drone strikes on Americans, NBC News, Feb. 4, 2013, Blank L.B., Defining the Battlefield in contemporary conflict and counterterrorism: Understanding the parameters of the zones of combat, 39 Georgia JITL, 2010, Estreicher, Samuel, Privileging Asymmetric Warfare?: Defender Duties Under International Humanitarian Law (September 20, 2010). Chicago Journal of International Law, Vol. 11, No. 1, Winter 2011; NYU School of Law, Public Law Research Paper No Available at SSRN: Μodirzadeh, Naz K., The Dark Sides of Convergence: A Pro-Civilian Critique of the Extraterritorial Application of Human Rights Law in Armed Conflict (January 27, 2010). U.S. Naval War College International Law Studies (Blue Book) Series, Vol. 86, pp , Available at SSRN: Schmitt, Michael N., Military Necessity and Humanity in International Humanitarian Law: Preserving the Delicate Balance (May 4, 2010). Virginia Journal of International Law, Vol. 50, No. 4, p. 795, Available at SSRN: D. McLaughlin, International Criminal Tribunals : A visual overview, Leiner Center for International Justice, 2013 at 4

5 IV. ΕΡΓΑΣΙΕΣ /ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ Θέματα Παρουσιάσεων (δήλωση στο 1. Καθεστώς μαχητή /προστασία και μεταχείριση αιχμαλώτου πολέμου -2 Κατάσκοποι, Μισθοφόροι γενικά αλλά και ειδικότερα η περίπτωση των ιδιωτικών φρουρών ασφαλείας -Blackwater - Τρομοκρατία και ΔΑΔ: Περίπτωση κρατουμένων/αιχμαλώτων στο Γουαντάναμο /Παράνομων αγωνιστών της Hamas στα Παλαιστινιακά Κατεχόμενα Εδάφη 3. Διάκριση στόχων στρατιωτικοί /πολιτικοί. Γενικά και Ειδικές περιπτώσεις (Ιράκ, Αφγανιστάν, Λίβανος Γεωργία/Ρωσία, Συρία) 4. Αεροπορικός /Πυραυλικός Πόλεμος και στρατιωτικοί στόχοι 5. Κυβερνοπόλεμος 6. Αυτόνομα όπλα και ΔΑΔ (drones) 7 Προστασία Άμαχου Πληθυσμού (ορισμός αμάχου, μέτρα προφύλαξης από επιθέσεις, προστατευόμενες ζώνες 8. Ειδική προστασία κατεχομένων Κύπρος, Ισραήλ /Παλαιστίνη (περίπτωση της οικοδόμησης τείχους 9. E.E. και ένοπλες συρράξεις 10. Προστασία ευάλωτων ομάδων (παιδιών / γυναικών /προσφύγων /κρατουμένων 11. Προστασία Πολιτιστικών αγαθών σε περίοδο συρράξεων 12. Μέτρα εφαρμογής του ΔΑΔ σε περίοδο ειρήνης (πολιτική άμυνα, υιοθέτηση νόμων για ποινική καταστολή, διάδοση ΔΑΔ, νομικοί σύμβουλοι) 13. Διεθνή Ποινικά Δικαστήρια για την πρώην Γιουγκοσλαβία και Ρουάντα συγκριτική παρουσίαση μέσα από την 20 χρονη λειτουργία τους 14. Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο 15. Δίκες Eichmann, Tadic, Barbie, Rasul, Boumediene Οποιαδήποτε από τις ακόλουθες ένοπλες συρράξεις: Ουκρανία, Ιράκ, Συρία, ISIS /ISIL, Σομαλία, Υεμένη, Μάλι, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Αφγανιστάν, Ισραήλ /Παλαιστινικά Κατεχόμενα Εδάφη, από την σκοπιά του ΔΑΔ (χαρακτηρισμός σύρραξης, διεξαγωγή πολέμου, επιλογή στόχων, παραβιάσεις κλπ) ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΕΜΠΟ Δημοσιογράφοι σε ένοπλες συρράξεις - Καθεστώς δημοσιογράφων και πολεμικών ανταποκριτών -σύγκριση, διαφορές - Προετοιμασία και Διαδικασία accreditation (ταυτότητες, ενδυμασία, σύμβολα, αναγνώριση) - Μετακίνηση σε ένοπλες συρράξεις (χρήση τεθωρακισμένων, ένοπλη συνοδεία; Άλλη προστασία;) - Συμπεριφορά στη διάρκεια εχθροπραξιών (βομβαρδισμών, πολιορκίας, απαγόρευσης κυκλοφορίας) 5

6 - Δικαιώματα σε περίπτωση σύλληψης - Πρόσβαση σε πληροφορίες, πηγές, εμπιστευτικότητα, χρήση μέσων επικοινωνίας στη διάρκεια συρράξεων -επαφές με διεθνείς οργανισμούς /οργανώσεις στο πεδίο /πώς γίνεται η επικοινωνία - Ο ρόλος των εθνικών μέσων ενημέρωσης στη διάρκεια εχθροπραξιών (προπαγάνδα, ρόλος στην πυροδότηση μίσους, case studies Πρώην Γιουγκοσλαβία, Rwanda - (The Media case ICTR, France Radio Mille Collines) - Ο ρόλος των ΜΜΕ στην προαγωγή του ΔΑΔ αλλά και της δικαιοσύνης (διάδοση, χρήση ραδιοφώνου, τηλεόρασης, έντυπου τύπου) - Ο ρόλος των ΜΜΕ στην κάλυψη ενόπλων συρράξεων καθώς και στην προώθηση ανθρωπιστικής agenda (μέσα κάλυψης, αιχμάλωτοι κρατούμενοι, πρόσφυγες, IDPS, απαγορευμένα όπλα, πολιορκία, ανθρωπιστική πρόσβαση κλπ) - Ελευθερία ΜΜΕ στην κάλυψη γεγονότων. - Τηλεόραση και ένοπλες συρράξεις (κώδικας συμπεριφοράς, δεοντολογία, ηθική, νομικές υποχρεώσεις, περιπτωσιολογία Β ΠΠ, Βιετνάμ, Πόλεμος Κόλπου, Κόσοβο, Αφγανιστάν /CNN versus Al-Jazeera) V. ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Η αξιολόγηση των φοιτητών γίνεται στη διάρκεια του εξαμήνου, μέσα από την ενεργό συμμετοχή τους σε παρουσιάσεις, και σε προαιρετική (απαλλακτική) γραπτή προόδο θεωρίας και πρακτικής ή/και εξετάσεις. Η συμμετοχή σε ομάδες εργασίες, διαδραστικά σεμινάρια και η παρουσίαση στο μάθημα (προαιρετικές) αξιολογούνται με επιπλέον βαθμούς προόδου. ΠΡΟΣΟΧΗ: Ειδικά για την αποσυμφόρηση των συμμετεχόντων στην Πρόοδο, όσοι φοιτητές προηγούμενων ετών έχουν ήδη διδαχθεί το μάθημα και επιθυμούν να συμμετάσχουν σε απαλλακτική πρόοδο, μπορούν να εξεταστούν μετά από ειδική ενημέρωση /δήλωση πρόθεσης έως 6 Νοεμβρίου, την Τρίτη 13 Νοεμβρίου 2018 στην Αίθουσα ΔΕΣΚοι, ώρα ΠΡΟΣΟΧΗ. Μόνο φοιτητές προηγούμενων ετών ΔΕΠΣ και ΕΜΠΟ. Η κανονική ΠΡΟΟΔΟΣ για τους φοιτητές που παρακολουθούν το µάθηµα για πρώτη φορά το ακαδηµαϊκό έτος 2018/2019 θα εξεταστούν στην ύλη που θα έχει διδαχθεί έως τότε, την Τρίτη 11 Δεκεµβρίου 2018, ώρα σε 3 οµάδες, αλφαβητικά. Επ. Καθηγήτρια Μ.Ντ. Μαρούδα, 2018 Κάτοχος Έδρας Jean Monnet EU Civil Protection and Humanitarian Action 6