ΟΜΑΔΑ Α ΟΜΑΔΑ Β ΟΜΑΔΑ Γ ΟΜΑΔΑ Δ ΟΜΑΔΑ Ε ΟΜΑΔΑ ΣΤ

Transcript

1

2 ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΑ Α ΒΙΤΣΑΞΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ ΖΑΧΑΡΙΟΥΔΑΚΗ ΑΓΓΕΛΑ ΚΑΤΣΟΥΛΙΕΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΑΜΠΑΝΟΥ ΕΥΑ ΟΜΑΔΑ Β ΑΝΕΤΑΚΗ ΣΟΦΙΑ ΘΕΜΕΛΗ ΕΙΡΗΝΗ ΚΟΥΚΙΑΣ ΚΩΣΤΑΣ ΣΙΣΚΑΚΗ ΙΩΑΝΝΑ ΟΜΑΔΑ Γ ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΛΗ ΜΑΡΙΑ ΚΑΤΣΗΛΑΚΗ ΣΟΦΙΑ ΓΕΝΙΤΣΑΡΙΔΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΟΜΑΔΑ Δ ΓΑΛΑΝΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΑΒΒΑΝΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΔΙΑΜΑΝΤΑΡΑΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΚΑΒΒΑΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΟΜΑΔΑ Ε ΟΜΑΔΑ ΣΤ ΑΝΤΩΝΑΚΗ ΣΟΦΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΒΕΛΟΓΛΟΥ ΚΡΙΘΙΝΑΚΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΔΗΜΟΥ ΟΛΓΑ ΒΟΛΟΣΥΡΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΔΑΝΔΑΛΗ ΑΝΝΑ ΚΕΝΔΡΙΣΤΑΚΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΖΕΡΒΑΚΑΚΗ ΕΥΣΕΒΙΑ 2

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στο μάθημα του Project της Β Λυκείου ασχοληθήκαμε με κάποια νησιά της Ελλάδας και ειδικότερα με τα μοναστήρια που υπάρχουν σε αυτά. Αρχικά χωριστήκαμε σε ομάδες και η κάθε ομάδα ανέλαβε να ασχοληθεί με δύο ελληνικά νησιά. Η εργασία περιλάμβανε κάποιες γενικές πληροφορίες (έκταση πληθυσμός σημαντικά αξιοθέατα, οικονομία και ιστορία ) έτσι ώστε να έχουμε μια επαρκή εικόνα για κάθε νησί. Συγκεκριμένα ασχοληθήκαμε με τα ιερά προσκυνήματα, μοναστήρια και εκκλησίες,γνωρίσαμε μέσα από την ενασχόλησή μας την ιστορία του κάθε μοναστηριού,την συμβολή του στις δύσκολες στιγμές του έθνους, τα ιερά κειμήλια που υπάρχουν σε αυτά και τις θαυματουργικές εικόνες. Τα νησιά με τα οποία ασχοληθήκαμε είναι : Ρόδος -Μυτιλήνη(Α ομάδα) Τήνος-Χίος(Β ομάδα) Μήλος -Νάξος (Γ ομάδα), Μύκονος-Κέρκυρα (Δ Ομάδα), Κεφαλονιά-Ίος (Ε Ομάδα), Σαντορίνη- Κρήτη ( ΣΤ ομάδα) 3

4 Περιεχόμενα ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ... 2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΡΟΔΟΣ... 7 ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ-ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ: ΞΩΚΚΛΗΣΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΓΓΕΛΛΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΤΟΥ ΠΑΝΟΡΜΙΤΗ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΙΑΔΕΝΗΣ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΡΧΑΓΓΕΛΛΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΘΑΡΡΙΟΥ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΣΑΜΠΙΚΑΣ Η Ιερά Μονή Αγίου Νεκταρίου Κρυονερίου στη Ρόδο ΜΥΤΙΛΗΝΗ Μοναστήρια Μυτιλήνης ) Ιερά Μονή του Αγίου Ραφαήλ ) Ιερά Μονή Ιωάννου Θεολόγου Υψηλού Αντισσας )Ιερά μονή Λειμώνος )Ιερός Ναός Παναγίας της Πέτρας )Ιερός Ναός Αγ. Θεράποντος στη Μυτιλήνη ΤΗΝΟΣ Το µοναστήρι της «Κυρίας των Αγγέλων» στο Κεχροβούνι Τήνου Το Μοναστήρι της Ιεράς Καρδίας του Ιησού στο Ξώµπουργο Μονή Καταπολιανής Μονή Αγίου Φραγκίσκου Ο Ιερός Ναός της Ευαγγελιστρίας της Τήνου ή Παναγία της Τήνου ΧΙΟΣ Νέα Μονή Μονή Μουνδών Μονή Μυρσινιδίου Παναγία Βοήθεια Μονή Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης Ιερά μονή Αγίας Μαρκέλλας

5 ΜΗΛΟΣ MONH ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος ή Σιδεριανός Παλαιοχριστιανικές Κατακόμβες ΝΑΞΟΣ Μονη Φωτοδότου Χριστού Παναγία Αγροκοιλιώτισσα Ιερά μονή Αγιου Ιωάννου του Χρυσοστόμου ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΠΑΝΑΓΙΑ ΔΡΟΣΙΑΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΩΤΟΘΡΟΝΗ Ι. Ν. ΑΓΙΟΥ ΜΑΜΑ Παναγία Μυρτιδιώτισσα ΜΥΚΟΝΟΣ ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΞΩΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΜΥΚΟΝΟΥ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΟΥΡΛΙΑΝΗΣ ΜΟΝΗ ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟ Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ- ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΠΟΡΤΙΑΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΕΡΚΥΡΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΒΛΑΧΕΡΝΩΝ Μονή Παλαιοκαστρίτσας ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΙΕΡΗ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΚΟΥΡΑΜΑΔΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΙΑΣΟΝΟΣ ΚΑΙ ΣΩΣΙΠΑΤΡΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ )Η Παναγία η Φιδιώτισσα )Μονή κηπουραίων )Μονή Αγίου Ανδρέα )Μονή Άτρου ) Ιερά Μονή και σπήλαιο του Αγίου Γερασίμου

6 ΙΟΣ Η μονή του Πύργου Η μονή Αγίου Ιωάννου Καλάμου Οι Εκκλησίες της Ίου ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ Ιερά Μονή Προφήτη Ηλία Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Ημεροβιγλίου Θήρας Ιερός Ναός Αγίας Τριάδας Θεοτοκάκι Ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Πλατσανής ΚΡΗΤΗ ΝΟΜΟΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ Ιερά Μονή Πρέβελης ΜΟΝΗ ΑΡΚΑΔΙΟΥ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΝΟΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΜΟΝΗ ΣΑΒΑΤΙΑΝΩΝ Το μοναστήρι της Κεράς της Καρδιώτισσας ΜΟΝΗ ΑΓΚΑΡΑΘΟΥ ΜΟΝΗ ΓΟΡΓΟΛΑΙΝΙ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΛΙΑΝΗΣ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΒΡΟΝΤΙΣΙΟΥ ΝΟΜΟΣ ΧΑΝΙΩΝ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΤΣΑΓΚΑΡΟΛΩΝ ΜΟΝΗ ΧΡΥΣΟΣΚΑΛΙΤΙΣΣΑΣ ΝΟΜΟΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΜΟΝΉ ΤΟΠΛΟΥ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

7 ΡΟΔΟΣ 7

8 ΙΣΤΟΡΙΑ: ΡΩΜΑΪΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: Με την άνοδο της Ρώμης, η Ρόδος έχασε την ανεξαρτησία της, αλλά διατήρησε την αίγλη της, ως σημαντικό κέντρου εμπορίου, τεχνών και επιστημών, μέχρι το 42 π.χ. Από τον 2ο αιώνα μ.χ. αναπτύχθηκε μία δραστήρια χριστιανική κοινότητα. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Απόστολος Παύλος δίδαξε και θεμελίωσε την καινούργια θρησκεία στο νησί. Τον 6ο αι. μ.χ. η τεράστια ελληνιστική πόλη συρρικνώθηκε γύρω από το μεγάλο λιμάνι, τη Βυζαντινή ακρόπολη, και το «Κάστρον». Οι χαράξεις των αρχαίων οδών διατηρήθηκαν (οδός Ιπποτών, Σωκράτους, Πυθαγόρα, Αγ. Φανουρίου κ.α.) ΙΠΠΟΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: Tο 1309 μ.χ, η Ρόδος περιήλθε στα χέρια των Ιπποτών του τάγματος του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ. Η αναγέννηση της Ρόδου σε όλους τους τομείς, από το εμπόριο ως τις τέχνες και τα γράμματα, διήρκεσε 200 έτη περίπου. Το πρωτοβυζαντινό «Κάστρον» ονομάστηκε Κολλάκιο (Collachium) και περιλάμβανε το παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου, το ναό του Άγιου Ιωάννη, τα καταλύματα των «γλωσσών» των Ιπποτών, το Νοσοκομείο και το Οπλοστάσιο. Το μεγαλύτερο μέρος του οικισμού αποτελούσε η πόλη (Burgum). Ο σταδιακός εκσυγχρονισμός των οχυρώσεων, με εσωτερικά τείχη, πλατειά τάφρο, περίδρομο, επάλξεις και σε ορισμένα σημεία προτείχισμα έγινε με βάση την δυτικοευρωπαϊκή αντίληψη μηχανικής και αρχιτεκτονικής. Η ροδιακή αρχιτεκτονική υιοθέτησε δυτικοευρωπαϊκά, υστερογοτθικά και αναγεννησιακά στοιχεία. Το υλικό δομής ήταν κατεξοχήν ο τοπικός πωρόλιθος. ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: Οι Οθωμανοί κατέκτησαν το νησί το Η Ρόδος μετατράπηκε σε επαρχιακή πόλη της οθωμανικής αυτοκρατορίας για τέσσερις περίπου αιώνες. Στους Έλληνες κατοίκους επιβλήθηκε να ζήσουν σε οικιστικούς πυρήνες έξω από την μεσαιωνική πόλη, στα «μαράσια», ενώ οι κατοικίες των Ελλήνων και των Ιπποτών εντός των τειχών χρησιμοποιήθηκαν για την στέγαση του μουσουλμανικού πληθυσμού. Οι περισσότερες εκκλησίες της πόλης μετατράπηκαν σε τζαμιά, ενώ ανεγέρθηκαν νέα τεμένη, λουτρά και δημόσιες κρήνες. Το σύνολο των μεσαιωνικών οχυρώσεων της πόλης διατηρήθηκε σχεδόν ανέπαφο, με τακτική συντήρηση. ΙΤΑΛΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: Το 1912, η Ιταλία κατέλαβε την Ρόδο. Άσκησε αποικιοκρατική πολιτική και επεδίωξε τον εξιταλισμό των νήσων. Με γνώμονα την προπαγάνδα της Ιταλίας να θεωρηθεί ο φυσικός διάδοχος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη, έγιναν ανασκαφές που αποκάλυψαν σημαντικά αρχαία μνημεία και οργανώθηκαν εκτεταμένες αναστηλώσεις των μεσαιωνικών μνημείων, με αποκορύφωμα την ανακατασκευή του παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου και την ανέγερση του ναού του Αγίου Ιωάννη στο Μανδράκι της νέας πόλης, αντίγραφο του ναού του Αγίου Ιωάννη των Ιπποτών που καταστράφηκε το 1856 από έκρηξη. Με ιταλικό διάταγμα του 1929, η Μεσαιωνική πόλη της Ρόδου και τα κοιμητήρια γύρω από την τάφρο χαρακτηρίστηκαν ως «μνημειακή ζώνη». UNESCO: Το 1947, η Ρόδος και τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα ενσωματώθηκαν επίσημα με την Ελλάδα. Το 1948 μεσαιωνικά και νεότερα κτίρια εντός και εκτός των τειχών χαρακτηρίστηκαν ως «ιστορικά διατηρητέα 8

9 μνημεία». Σταδιακά, η Ρόδος έγινε ένας από τους δημοφιλέστερους ανά τον κόσμο τουριστικούς προορισμούς. Το 1960, με υπουργική απόφαση, όλη η Μεσαιωνική πόλη της Ρόδου, με τα τείχη και την μνημειακή ζώνη γύρω από αυτά, κηρύχθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημειακό συγκρότημα. Το 1988 ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO. ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ Διαγόρας ο Ρόδιος Ο Διαγόρας από τη Ρόδο είναι ένας από τους διασημότερους αρχαίους Έλληνες Ολυμπιονίκες στο αγώνισμα της πυγμαχίας όπου υπήρξε ανίκητος, όχι μόνο στους Ολυμπιακούς αγώνες του 464, αλλά και σε οποιοδήποτε πανελλήνιο αγώνα έλαβε μέρος και για αυτό το λόγο ονομάστηκε από τους σύγχρονους του ως περιδιονίκης. Αλέξανδρος Διάκος Ο Έλληνας Ήρωας Αλέξανδρος Διάκος γεννήθηκε το 1911 στη Χάλκη και πήγε στο Γυμνάσιο στη Ρόδο. Μεγάλωσε μέσα στην ιταλική κατοχή αλλά γαλουχήθηκε με τα ιδανικά της Ελευθερίας και ο άσβηστος πόθος του ήταν να δει τα Δωδεκάνησα ελεύθερα και ενωμένα με την Μητέρα Ελλάδα. Από μικρή ηλικία ο Αλέξανδρος αντιδρούσε στις ιταλικές διαταγές και απαγορεύσεις, αντιδρούσε στην ιταλική κατοχή. Αυτός ήταν ο σημαντικότερος λόγος που τον οδήγησε στην Αθήνα και στη Στρατιωτική Σχολή Ευέλπιδων όπου αποφοίτησε το 1934 ως Ανθυπολοχαγός του πεζικού. Καλλιπάτειρα 9

10 Η Καλλιπάτειρα ήταν κόρη του Διαγόρα του Ρόδιου του διάσημου Ολυμπιονίκη της αρχαιότητας. Έμεινε γνωστή στην ιστορία ως η πρώτη γυναίκα που αψήφησε τις απαγορεύσεις και το άβατο της Ολυμπίας για τις γυναίκες, ώστε να μπορέσει να παρακολουθήσει τον γιό της τον Πεισίροδο να αγωνίζεται. Οι κανονισμοί των ολυμπιακών αγώνων όριζαν ότι απαγορεύονταν στις γυναίκες να παρακολουθούν τους γυμνικούς αγώνες. Η τιμωρία για τις γυναίκες που τολμούσαν να παραβιάσουν το άβατο, ήταν ο θάνατος. Ο νόμος όριζε ότι οι γυναίκες που θα τον αψηφούσαν, θα ρίχνονταν στο γκρεμό στο βουνό Τυπαίο. Πολιούχος Άγιος: Άγιος Κωνσταντίνος ο Υδραίος Βιογραφία του Αγίου: Ο Άγιος Κωνσταντίνος γεννήθηκε στην Ύδρα και ο πατέρας του ονομαζόταν Μιχαήλ, η δε μητέρα του Μαρίνα. Δεκαοκτώ χρονών έφυγε από την Ύδρα και πήγε στη Ρόδο, κοντά στον Τούρκο ηγεμόνα Χασάν Καπετάν. Εκεί ο Κωνσταντίνος παρασύρθηκε και έξισλαμίστηκε, με το όνομα Χασάν και για τρία χρόνια απολάμβανε μεγάλες τιμές. Αργότερα όμως, συναισθάνθηκε το ολίσθημα του και άρχισε να μετανοεί. Έκανε ελεημοσύνες και έκλαψε πικρά. Τελικά, για να εξιλεωθεί αποφάσισε να μαρτυρήσει. Βρήκε λοιπόν κάποιο πνευματικό, εξομολογήθηκε και ζήτησε την ευχή του να μαρτυρήσει. Ο πνευματικός του όμως τον απέτρεψε, διότι φοβήθηκε το νεαρό της ηλικίας του. Ο Κωνσταντίνος έκανε υπακοή, εγκατέλειψε τη Ρόδο και πήγε στην πόλη Κρίμι, κατόπιν στην Κωνσταντινούπολη και από 'κει στο Άγιον Όρος. Στην Μονή Ιβήρων, προετοιμάστηκε για το μαρτύριο και αφού πήρε την ευχή των πατέρων ήλθε στη Ρόδο. Εκεί, παρουσιάστηκε στον ηγεμόνα και με θάρρος ομολόγησε τον Χριστό. Τα βασανιστήρια που ακολούθησαν ήταν φρικτά. Τελικά τον απαγχόνισαν στις 14 Νοεμβρίου 1800 μ.χ. Σήμερα στη γενέτειρα του την Ύδρα, υπάρχει λαμπρότατος Ναός στο όνομα του, όπου βρίσκεται και το ιερό του λείψανο. 10

11 ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ-ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ: 1.ΞΩΚΚΛΗΣΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Στο λόφο όπου βρισκόταν η αρχαία Ακρόπολη της Ρόδου, βρίσκεται ένα μικρό ξωκκλήσι αφιερωμένο τον Άγιο Νικόλαο. Μια διακριτική πινακίδα καλυμμένη από φυλλωσιές, σε οδηγεί σε κάποια σκαλάκια που και αυτά με τη σειρά τους σε οδηγούν σε μια όαση μέσα στην πόλη. Η ατμόσφαιρα που δημιουργείται στο χώρο από την ηρεμία και το πράσινο σε κάνει να αισθάνεσαι δέος και κατάνυξη μπροστά στον σπηλαιώδη ναό. Ο χώρος αποτελούσε στάνη όταν το 1947 βρέθηκε εκεί μια Εικόνα του Αγίου Νικολάου και γρήγορα με την βοήθεια των πιστών, η στάνη μετατράπηκε σε ένα κατανυκτικό εκκλησάκι μέσα στους βράχους. Εξοικειωμένοι με το απόκρυφο αλλά πολυφημισμένο ξωκκλήσι οι Ρόδιοι, επισκέπτονται συχνά τον Άγιο, φροντίζουν το σπίτι του και προσκυνούν με ευλάβεια. 2.ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΓΓΕΛΛΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΤΟΥ ΠΑΝΟΡΜΙΤΗ Στην περιοχή κάτω πέτρες κάπου ανάμεσα στις βραχώδεις πλαγιές, υπάρχει μια μικρή σπηλιά, που έχει μετατραπεί σε προσκύνημα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Πανορμίτη, πολιούχος της Σύμης, προστάτης της Δωδεκανήσου και παραστάτης των ναυτικών και των σφουγγαράδων.σύμφωνα με τις τοπικές μαρτυρίες κάποιος κάτοικος του νησιού πριν πολλά χρόνια και ανήμερα της γιορτής των Ταξιαρχών, 11

12 κάνοντας ένα περίπατο στις κάτω πέτρες είδε στη θάλασσα κάτι να επιπλέει. Το πιάνει και είχε μέσα μια εικονίτσα του Πανορμίτη και κάποια μικρά λαδάκια. Εκείνος το θεώρησε σημάδι από τον Αρχάγγελο και ένιωσε την ανάγκη να κάνει κάτι. Έτσι έφτιαξε στον κεντρικό δρόμο απάνω σχεδόν ένα μικρό πρόχειρο καντηλάκι. Μια μέρα που άναβε το καντήλι, του έπεσε κάτι και κατρακύλησε στους βράχους. Στην προσπάθεια του να το βρει, το ανακάλυψε μέσα σε αυτή τη σπηλιά, η οποία ήταν καλυμμένη από δέντρα και πέτρες. Έκτοτε αυτή η σπηλιά είναι το σπίτι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Πανορμίτη στη Ρόδο. 3.ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΙΑΔΕΝΗΣ Λίγο πιο έξω από το χωριό Απολακκιά και πηγαίνοντας προς το χωριό Κατταβιά, ανεβαίνει κανείς στο βουνό Σκιάδι. Στην κορυφή του βουνού βρίσκεται η Ιερά Μονή της Παναγίας Σκιαδενής που προστατεύει από ψηλά τα χωριά της Ρόδου. 12

13 Για την ονομασία του της Παναγίας αλλά και του βουνού, υπάρχουν δυο εκδοχές. Η πρώτη δηλώνει ότι το μέρος που είναι χτισμένο το μοναστήρι, ακόμα και το πρωί που ανατέλλει ο ήλιος δε φωτίζεται αμέσως και παραμένει σκιαδερό (σκιερό). Η δεύτερη εκδοχή, αφορά το σχήμα του βουνού αν το κοιτάξει κανείς από μακριά και την ομοιότητα του με σκιάδιον, δηλαδή ένα πυραμιδοειδές καπέλο. Η ακριβής ημερομηνία ίδρυσης του μοναστηριού δεν είναι γνωστή. Ημερομηνίες που έμειναν χαραγμένες στο Ιερό Βήμα σηματοδοτούν η μία την κτίση του το 1200 ενώ η άλλη σηματοδοτεί το θεμελίωση του κύριου ναού το Βέβαιο είναι ότι το μοναστήρι συντηρήθηκε και αποπερατώθηκε στα χρόνια του σεβάσμιου ηγούμενου από την Κατταβιά Ιγνατίου Ζαννετίδη, με την ολοκλήρωση των έργων το Η παράδοση αναφέρει ότι μέσα στο δάσος ζούσαν δυο τρεις μοναχοί από το Βάτι ή την Κατταβιά, σε ένα κτίριο που είχαν ονομάσει Ασκηταργό, περίπου 300 μέτρα από τη Μονή. Οι μοναχοί αυτοί λοιπόν, έβλεπαν ένα μεγάλο φως και όταν πλησίασαν ένα βράδυ, ανακάλυψαν την εικόνα της Παναγίας. Με ευλάβεια την μετέφεραν στο Ασκηταργό τους, μα το επόμενο πρωί η εικόνα είχε εξαφανιστεί. Όταν την αναζήτησαν, τη βρήκαν στο ίδιο σημείο, όπου την είχαν ανακαλύψει. Έτσι κατάλαβαν ότι η Παναγία επιθυμούσε να μείνει εκεί και έχτισαν τη Μονή προς τιμήν της. Στην ασημοστόλιστη εικόνα της Παναγίας Σκιαδενής, το πέρασμα του χρόνου άφησε μια έντονη σκοτεινιά, μα παρόλα αυτά η Παναγία έχει τα πιο έντονα, γλυκά και ζωντανά χαρακτηριστικά. Με την εκφραστική παρουσία της προσελκύει πιστούς από όλη τη Ρόδο αλλά και τη Χάλκη. Στο δεξί μάγουλο της Παναγίας υπάρχει μια ανοιχτή πληγή με το αίμα ξερό, ενώ επάνω από το δεξιό ώμο της είναι γραμμένα τα ακόλουθα: ΑΥΤΟΣ Ο ΧΙΤ ΝΑΣ ΗΡΓΥΡΩΘΕΙ Κ (ΑΙ ΕΠΙΧΡΥΣΩΘΗ ΤΗ ΦΙΛΟΠΟΝΩ ΔΑΠΑΝΗ ΤΟΥ ΠΑΝΟΣΙΟΛΟΓ (ΓΙΟΤΑΤΟΥ) ΑΡΧΙΜΑΝ (ΔΡΙΤΟΥ) Κ. ΙΓΝΑΤΙΟΥ ΕΝ ΤΩ ΣΩΤΗΡΙΩ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΡΧΑΓΓΕΛΛΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΘΑΡΡΙΟΥ Όσον αφορά στην ετυμολογία της λέξεως Θάρ(ρ)ι, υπάρχουν διάφορες εκδοχές, εκ των οποίων τρεις είναι οι επικρατέστερες: α) είναι προελληνική, όπως αρκετά τοπωνύμια της Ρόδου που σχετίζονται συνήθως με αρχαίες θέσεις, β) αποτελεί εξέλιξη της λέξης λιθάρι, ερμηνεία που συνδέεται με την 13

14 ύπαρξη δύο μεγαλιθικών μνημείων τύπου menhir και dolmen στα βορειοδυτικά της μονής, και γ) προέρχεται από την προστακτική του ενεστώτα του αρχαίου ρήματος θαρρῶ/θαρσῶ<θάρρει (= έχε θάρρος). Κατά την παράδοση, η μονή ιδρύθηκε από τη θυγατέρα βυζαντινού αυτοκράτορα, η οποία μαστιζόταν από θανατηφόρα ασθένεια και θεραπεύθηκε θαυματουργικά. Το πλοίο, που την μετέφερε από την Κωνσταντινούπολη, προσάραξε στο λιμάνι της Λίνδου και από εκεί μεταφέρθηκε στην περιοχή του Θαρρίου. Το νερό της πηγής που υπήρχε εκεί και ο καθαρός αέρας, συνετέλεσαν στην ανάρρωσή της. Σε ανταπόδοση της ίασής της ανήγειρε τη μονή. Η πηγή που βρίσκεται 100μ. νοτιοδυτικά του καθολικού και εκτός του περιβόλου, πιστεύεται ότι είναι η ίδια από τα νάματα της οποίας θεραπεύθηκε η πριγκίπισσα, και θεωρείται ως αγίασμα. Από το βυζαντινό μοναστηριακό συγκρότημα σώζεται μόνο το καθολικό. Ο ναός υπέστη αλλεπάλληλες επεμβάσεις στο πλαίσιο μετασκευών, με δραστικότερες αυτές του 12ου ή των αρχών του 13ου αι. που παραποίησαν την αρχική μορφή της υφιστάμενης δρομικής ξυλόστεγης βασιλικής ανεγερμένης κατά τον 8ο 9ο αι. Το καθολικό σήμερα ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό τύπο του ελεύθερου σταυρού με τρούλο με εγγεγραμμένο το βραχύ ανατολικό σκέλος και εκτεταμένο το δυτικό. Ο ναός του Αρχαγγέλου είναι κατάγραφος με αγιογραφίες που χρονολογούνται από τον 12ο έως τον 18ο αι. Πρόκειται για ένα από τα σπάνια δείγματα τοιχογραφικού παλίμψηστου στο νησί που σε συνάρτηση με τις επεμβάσεις στις κτιριακές υποδομές τεκμηριώνεται η ροή των λατρευτικών πρακτικών, ενώ παράλληλα επιβεβαιώνονται τα ιστορικά τεκταινόμενα που λαμβάνουν χώρα στη Ρόδο, στην Κωνσταντινούπολη και στη Νίκαια της Μικράς Ασίας. Από τα αλλεπάλληλα στρώματα τοιχογράφησης, το παλαιότερο αντιστοιχεί στην ανεικονική διακόσμηση της άλλοτε ξυλόστεγης εκκλησίας και εντοπίζεται κυρίως στα εγκλωβισμένα σπαράγματα των τοιχογραφιών στα ανατολικά του ναού. Στην επόμενη φάση, χρονολογούμενη στα τέλη του 12ου αι., ανήκουν τοιχογραφίες που εντοπίστηκαν εντός του Ιερού Βήματος και αποτοιχίστηκαν το 1971 για να φυλαχθούν στο Βυζαντινό Μουσείο της Ρόδου. Το τρίτο κατά σειρά ζωγραφικό στρώμα που σώζεται στο Ιερό Βήμα και στον τρούλο, χρονολογημένο στο α μισό του 13ου αι. υποδεικνύει επαφές με την κεντρική πολιτιστική ζώνη του Βυζαντίου και δη με την αυτοκρατορία της Νίκαιας της Μικράς Ασίας. Θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα ζωγραφικά σύνολα όχι μόνον της Ρόδου, αλλά ολόκληρης της νησιωτικής περιφέρειας του Αιγαίου. Η τέταρτη περίοδος αγιογράφησης του ναού αποτελεί την τελευταία της βυζαντινής εποχής, χρονολογούμενη στον 14ο αι και εντοπίζεται στο χώρο του ιερού. Ιδιαίτερου ενδιαφέροντος είναι η έφιππη μορφή δρακοντοκτόνου αγίου, πιθανόν του Αγίου Γεωργίου, τόσο ως προς την επιλογή της στάσης αναβάτη και αλόγου, όσο και ως προς τις επιμέρους εικονογραφικές λεπτομέρειες με τις οποίες αποδίδεται το άλογο. Ακολουθεί ο τοιχογραφικός διάκοσμος της πρώτης μεταβυζαντινής εποχής, χρονολογημένος εν γένει στον 16ο αι. και κατά περίπτωση στο 1506, που εντοπίζεται στο χώρο του Ιερού Βήματος και στη βόρεια κεραία του ναού. Η αγιογράφηση της επόμενης ζωγραφικής φάσης τοποθετείται στα 1624 και 14

15 εκτείνεται στο σύνολο του ναού, ενώ η τελευταία χρονολογούμενη στον 18ο αι. περιορίζεται στη νότια κεραία του σταυρού. Οι τοιχογραφίες της τελευταίας αυτής φάσης αποδίδονται στο χρωστήρα του Συμαίου αγιογράφου Γρηγορίου. Μεταξύ αυτών, ιδιαίτερης μνείας χρήζει η αποσπασματική παράσταση του προστάτη αγίου της μονής που επιγράφεται «[Ο ΑΡΧΩΝ ΜΙΧΑ]ΗΛ Ο ΘΑΡΙΝΟΣ» και δεσπόζει στο μέτωπο του νότιου τοίχου. Μπροστά από την παράσταση βρίσκεται τοποθετημένο περίτεχνο προσκυνητάρι, το οποίο φιλοξενεί την εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ ως ψυχοπομπού, φιλοτεχνημένη το 1849 από τον Πάτμιο καλλιτέχνη Λεόντιο Καλογερά. Όμοιας διακόσμησης και τεχνικής με το προσκυνητάρι είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού φιλοτεχνημένο στα Η ύπαρξη μοναστικής κοινότητας στο Θάρρι κατά το 13ο αι. παρότι έμμεση, θεωρείται σχεδόν βέβαιη. Ωστόσο, ο παλαιότερος γνωστός ηγούμενός της είναι ο ιερομόναχος Γρηγόριος, κεκοιμημένος κατά το έτος 1473, που παριστάνεται στο τύμπανο του βόρειου σκέλους του ναού να δέεται γονυπετής μπροστά στην ένθρονη Παναγία του Ευαγγελισμού. Η Ιερά Μονή Θαρρίου έως και τις αρχές του 20ου αι. σημείωσε διαχρονική λειτουργία και παρουσία στη θρησκευτική, κοινωνική και οικονομική ζωή του νησιού. Τελευταίος ηγούμενος της μονής υπήρξε ο Ιγνάτιος, ο οποίος κοιμήθηκε το Έκτοτε, η μονή περιήλθε σε παρακμή και εγκαταλείφθηκε. Η αναβίωσή της ξεκίνησε το 1989, όταν την ηγουμενεία της ανέλαβε ο Αρχιμανδρίτης και νυν Μητροπολίτης Νέας Ζηλανδίας, Αμφιλόχιος Τσούκος.Η μονή σήμερα είναι ανδρώα με ηγούμενο τον Αρχιμανδρίτη Νεκτάριο Πόκια. Παρεκκλήσια Αγίου Ελευθερίου, Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και Αγίου Νεκταρίου. Κειμήλια Σε μία καλαίσθητη έκθεση που φιλοξενείται στον αύλιο χώρο της Ιεράς Μονής παρουσιάζονται ιερά, αργυρά κυρίως, σκεύη άμεσα συνδεδεμένα με το θρησκευτικό βίο, όπως Άγια Δισκοπότηρα και Δισκάρια, σταυροί αγιασμού και λιτανείας, κανδήλες, θυμιατά, βημόθυρα και εξαπτέρυγα. Επιπλέον, εκτίθενται άμφια και εκκλησιαστικά υφάσματα, καθώς και λειτουργικά βιβλία, μεταξύ των οποίων αργυρεπένδυτα Ευαγγέλια, αλλά και μηνιαία και κώδικες της μονής. Αρκετές είναι και οι ξύλινες φορητές εικόνες. Μεταξύ των σημαντικότερων, ωστόσο, κειμηλίων συγκαταλέγεται ένα αντικείμενο άμεσα συνδεδεμένο με την ιστορία του ναού και τις λαϊκές παραδόσεις που αφορούν στην ίδρυσή του. Πρόκειται για ένα μετάλλινο αγαλματίδιο μικρού μεγέθους, το οποίο βρισκόταν αναρτημένο στον πολυέλαιο του καθολικού. Το αγαλμάτιο θεωρείται ότι αφορά μικρογραφικό ομοίωμα της άρρωστης βασιλοπούλας που θεραπεύτηκε θαυματουργικά και σε ανταπόδοση της ίασής της έκτισε το ναό που σήμερα αποτελεί το καθολικό της μονής. Το αντικείμενο αυτό εκτίθεται σε περίοπτη θέση πλησίον της εισόδου του εκθεσιακού χώρου. Με αφορμή τον κατάγραφο ναό με αγιογραφίες που εκτείνονται χρονικά από τον 12ο έως τον 18ο αι., το μουσείο της μονής περιλαμβάνει επίσης διαμορφωμένους χώρους, στους οποίους ο επισκέπτης 15

16 καλείται να μυηθεί στην τέχνη της τοιχογραφίας μέσα από μία πορεία στο χρόνο, στο χώρο και στην τεχνογνωσία. 5.ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΣΑΜΠΙΚΑΣ Το προσωνύμιο Τσαμπίκα θεωρείται ότι ετυμολογικά προέρχεται από τη λέξη σαμβύκη, είδος πλοίου, όπως μας παραδίδει ο Ησύχιος, καθώς γεωφυσικά το ύψωμα ομοιάζει με πλεούμενο. Κατά την άποψη άλλων μελετητών, το επίθετο που ακολουθεί την Παναγία συνδέεται με τη λέξη της τοπικής διαλέκτου του Αρχαγγέλου τσάμπα που σημαίνει σπίθα, σπινθήρας, φλόγα και σχετίζεται με τη θρησκευτική παράδοση εύρεσης της εικόνας. Κατά την παράδοση, κάποτε ένας βοσκός παρατήρησε ότι στην κορυφή του όρους που σήμερα βρίσκεται η μονή, έκαιγε μία φλόγα. Ανεβαίνοντας στο βουνό με συγχωριανούς του για να εξακριβώσει τι συνέβαινε, αντίκρισε επάνω στο κυπαρίσσι την ασημένια εικόνα της Παναγίας και μπροστά της αναμμένο καντήλι. Η ιστορία θέλει την εικόνα να είχε χαθεί από τη Μονή της Παναγίας του Κύκκου της Κύπρου, όπου και φυλασσόταν. Επίτροποι από την Κύπρο ήρθαν στον Αρχάγγελο και αναγνωρίζοντας την εικόνα ως δική τους, την μετέφεραν στην αρχική της κάτοχο. Παρόλο που οι μοναχοί την επανέφεραν τρεις φορές στο μοναστήρι της Κύπρου, η εικόνα επέστρεφε θαυματουργικά στο βουνό του Αρχαγγέλου. Προς τιμήν της Θεοτόκου, στο σημείο εύρεσης της εικόνας οικοδομήθηκε μικρός ναός.. Ωστόσο, για λόγους ασφαλείας, η εικόνα φυλάσσεται στον ομώνυμο ναό της Παναγίας της Κάτω. Η Παναγία η Τσαμπίκα είναι ένα από τα επιφανέστερα και γνωστότερα προσκυνήματα προς τιμήν της Θεομήτορος στη Δωδεκάνησο. Στην κορυφή του ομώνυμου όρους ευδόκησε να καταστήσει φανερή τη μητρική πρόνοια και κηδεμονία της με τα αναρίθμητα θαύματα που επιτελεί σε όσα άτεκνα ζευγάρια με πίστη καταφεύγουν σε αυτήν επικαλούμενα τη βοήθειά της. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη 16

17 μεσιτεία της όταν γεννηθεί ένα παιδί, αναλόγως του φύλου, του δίνουν προς τιμήν της το όνομα Tσαμπίκα ή Tσαμπίκος. Για να προσεγγίσει κανείς το ναό και να προσκυνήσει τη θαυματουργή εικόνα πρέπει να περπατήσει έως την κορυφή του βουνού, ανεβαίνοντας τριακόσια σκαλοπάτια, καθώς η αμαξωτή οδός φθάνει μέχρι το μέσον περίπου της διαδρομής. Στο τέλος της επίμοχθης οδοιπορίας και αντικρίζοντας την εκκλησία ως άλλο καταφύγιο, ο προσκυνητής νιώθει να καταβάλλεται από δέος και κατάνυξη για τη μεγαλοσύνη της Θεοτόκου. Ο μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός δεν είναι σαφές πότε ανεγέρθηκε. Εικάζεται ότι οικοδομήθηκε κατά τον 17ο αι., δεδομένου ότι το τέμπλο, βάσει επιγραφής, φιλοτεχνήθηκε το 1693 με χορηγό τον ιερομόναχο Γαβριήλ. Οι επιφάνειες των τοίχων εσωτερικά διασώζουν αποσπασματικά διατηρημένες τοιχογραφίες των μεταβυζαντινών χρόνων. Σημαίνουσας σημασίας είναι η τοιχογραφία που παριστάνει την Παναγία Βρεφοκρατούσα και ένθρονη, η οποία βρίσκεται εντός τυφλού αψιδώματος, πιθανόν αρκοσολίου, στο μέσον σχεδόν της βόρειας πλευράς του ναού. Εκτός του κυρίως ναού και αμέσως νότια της εισόδου του βρίσκεται ένας μικρός χώρος, η ανατολική πλευρά του οποίου καλύπτεται από το ευμέγεθες μόνιμο ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι στο οποίο φιλοξενείται η θαυματουργή εικόνα της Βρεφοκρατούσας Παναγίας στον τύπο της Παναγίας της Κυκκώτισσας. Μπροστά από την εικόνα βρίσκονται αναρτημένα και τοποθετημένα στο έδαφος πλήθος ταμάτων και αναθημάτων, ως αδιάψευστοι μάρτυρες της διαμοιβής μεταξύ θείας βούλησης, μεσολάβησης και ευλογίας και ανθρώπινης επιθυμίας, πίστης, ευγνωμοσύνης και ευλάβειας. Καθώς η Παναγία Tσαμπίκα θεωρείται προστάτιδα της τεκνοποίησης, μεταξύ των αφιερώσεων περιλαμβάνονται και αρκετά ομοιώματα βρεφών από ζευγάρια που προσπαθούν να αποκτήσουν το πολυπόθητο παιδί και την ευλογία της μητρότητας ή της πατρότητας αντίστοιχα. Η Παναγιά η Τσαμπίκα τιμάται και λατρεύεται σε ακόμη ένα ναό, γνωστό και ως Παναγία Τσαμπίκα η Κάτω ή Χαμηλή. Ο νεότερος ναός οικοδομημένος περίπου 3χλμ. νοτιοανατολικά, σε ένα πλάτωμα επί του εθνικού οδικού άξονα Ρόδου-Λίνδου, κατασκευάστηκε προς εξυπηρέτηση και διευκόλυνση των προσκυνητών. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή, το καθολικό ανακαινίσθηκε το 1760 με χορηγό τον καθηγούμενο Χατζη-Γεράσιμο στον τύπο της μονόχωρης σταυροθολιακής βασιλικής δωδεκανησιακού τύπου με πρόναο. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού, έργο εξαιρετικής τέχνης πιθανόν του β μισό του 18ου αι., ακολουθεί την τυπική καθ ύψος τριμερή διαίρεση. Η δεσποτική εικόνα του Χριστού φαίνεται να έχει φιλοτεχνηθεί περί το 1886, ενώ του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, έργο του Μιχαήλ Συμαίου, στα Σε ξεχωριστό περίτεχνο ξύλινο προσκυνητάρι, στα νότια του τέμπλου και σε συνέχεια με αυτό, εκτίθεται σε προσκύνηση η εφέστιος θαυματουργή επαργυρωμένη εικόνα της Παναγίας της Τσαμπίκας. Μπροστά από την εικόνα βρίσκονται αναρτημένα τα τάματα των προσκυνητών ως δείγμα δημόσιας αναγνώρισης και ευγνωμοσύνης για τη θετική έκβαση των υποθέσεών τους που συνήθως σχετίζονται με θέματα υπογονιμότητας. Αριστερά της, επί του νότιου τοίχου του ναού, δεσπόζει ευμέγεθες επιχρυσωμένο προσκυνητάρι με την εικόνα της Γενέθλιο της Θεοτόκου, του 1898, έργο του Νισύριου Παύλου Λαζάρου Κ(οντοβέρου). Η αρχική καμπάνα του κωδωνοτασίου που σήμερα εντοπίζεται στα νότια του καθολικού, κατά την παράδοση αφαιρέθηκε το 1944 από τους Γερμανούς, οι οποίοι κατέστρεψαν και τα κελιά της μονής 17

18 που οικοδομήθηκαν εκ νέου από τους κατοίκους των κοντινών οικισμών. Τα κτίρια στο βόρειο αύλειο χώρο χρησιμοποιούνται σήμερα ως βοηθητικοί χώροι, ενώ σε τμήμα τους φιλοξενείται το νεοσύστατο εκκλησιαστικό μουσείο. Παρότι σήμερα η μονή δεν έχει αδελφότητα εξακολουθεί να έχει έντονη παρουσία στο θρησκευτικό γίγνεσθαι ολόκληρου του νησιού. Κειμήλια Το σημαντικότερο κειμήλιο της Ιεράς Μονής της Παναγίας Τσαμπίκας είναι η εφέστιος ομώνυμη θαυματουργή εικόνα που η παράδοση θέλει να προέρχεται από την Ιερά Μονή της Παναγίας του Κύκκου της Κύπρου. Πρόκειται για μικρών διαστάσεων εικόνα που εκτίθεται σε φορητό ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι στα νότια του τέμπλου του νεότερου ναού επ ονόματι της Θεοτόκου. Στο σύνολό της η φέρει αργυρή επένδυση από την οποία εξαιρούνται μόνο τα πρόσωπα των μορφών. Η Παναγία ιστορείται στον τύπο της Πλατυτέρας των Ουρανών, έναν από τους πλέον δημοφιλείς στη βυζαντινή εικονογραφία, του οποίου η ονοματοδοσία έχει ως έρεισμα τη Λειτουργία του Μ. Βασιλείου. Τα υπόλοιπα κειμήλια της Ιεράς Μονής Παναγίας Τσαμπίκας εκτίθενται σε έναν καλαίσθητο πρόσφατα εγκαινιασθέντα μουσειακό χώρο που φιλοξενείται στα βόρεια του ναού, στο κτιριακό συγκρότημα των παλαιών οντάδων. Στο μουσείο που στόχο έχει να παρουσιάσει σε ένα πολυπληθές και ετερόκλητο κοινό τη σχέση των πιστών και του νησιού με τη Μονή και την Κυρά του τόπου, παρουσιάζεται εύληπτα και μέσω σύγχρονων διαδραστικών εφαρμογών, η ιστορία και τα κειμήλια του προσκυνήματος, οργανωμένα σε δέκα θεματικές ενότητες. Η έκθεση, με πυρήνα τα τάματα (κυρίως πλακίδια και πιττάρια) και τις δωρεές που απηχούν λαϊκές δοξασίες, βιώματα και παραδόσεις, παρακολουθεί μέσα από τις ενότητες νομίσματα, έντυπα και χειρόγραφα, εκκλησιαστική χρυσοκεντητική, εικόνα στο ροδιακό χώρο, ξυλογλυπτική, μεταλλοτεχνία, κεραμική, υαλοτεχνία και λιθογλυπτική, την πρόσληψη της εκάστοτε τέχνης και την ένταξή της στην τοπική πολιτιστική κληρονομιά. Στην πλειονότητά τους τα εκθέματα χρονολογούνται μεταξύ 17ου και 19ου αι., ενώ αρκετά είναι τα χρονολογημένα στους 14ο, 15ο και 16ο αι., κυρίως παλαίτυπα και φορητές εικόνες. Δεν λείπουν ωστόσο και τα αρχαιότερα αντικείμενα. Ανεξάρτητα από τη χρονολόγησή τους, στο σύνολό τους τα εκθέματα παρουσιάζουν μεγάλη αρχαιολογική, λαογραφική και ιστορική αξία. Οι φορητές ξύλινες εικόνες καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο τμήμα της συλλογής του μουσείου και εκπροσωπούν κάθε κατηγορία. Πρόκειται ουσιαστικά για εικόνες τέμπλου, προσκυνήσεως και εικόνες διαφόρων μεγεθών για ιδιωτική λατρευτική χρήση. Από πλευράς θεματολογίου, καλύπτουν σχεδόν όλη την κλίμακα της ορθόδοξης δογματικής ιεραρχίας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η συλλογή εντύπων και χειρογράφων. Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει λειτουργικά βιβλία, όπως Ευαγγέλια και Ψαλτήρια, αρκετά από τα οποία έχουν τυπωθεί στη Βενετία. Επίσης, σπάνια χειρόγραφα και παλαίτυπα, όπως το Άξιον Εστί στην αραβική γραφή, ωδές στον τελευταίο σουλτάνο που γνώρισε η Ρόδος, τον Αμπντούλ Χαμίτ Β κ.ά. Όσον αφορά στον τομέα της μεταλλοτεχνίας, στο μουσείο εκτίθενται μία σειρά από εκκλησιαστικά, αργυρά κυρίως, σκεύη, συνδεδεμένα με την τέλεση της Θείας Λειτουργίας, αλλά και διαφόρων 18

19 ιεροπραξιών και ιεροτελεστιών, όπως Άγια Δισκοπότηρα και Δισκάρια, σταυροί ευλογίας, αγιασμού και λιτανείας, κανδήλες, θυμιατά, κολυμβήθρα, μανουάλια, εξαπτέρυγα, λαβίδες κ.ά. Αρκετά είναι επίσης τα εκκλησιαστικά υφάσματα και τα άμφια, μεταξύ των οποίων και μία αρχιερατική μήτρα. Σε μικρότερες, αλλά εξίσου ενδιαφέρουσες ενότητες παρουσιάζονται κεραμικά και γυάλινα αντικείμενα, καθώς και αξιόλογα δείγματα λιθογλυπτικής. Σε ξεχωριστή, τέλος, ενότητα εκτίθεται η συλλογή νομισμάτων της μονής που εκτείνεται χρονικά από την εποχή του Δημητρίου του επονομαζόμενου Πολιορκητή έως και τον προηγούμενο αιώνα. 6.Η Ιερά Μονή Αγίου Νεκταρίου Κρυονερίου στη Ρόδο Ιστορία Μονής Το 1966 στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται η μονή κτίστηκε από τους Κυριάκο Κωστομοίρη και τη σύζυγό του Δέσποινα, το γένος Χατζηγεωργίου, ένα μικρό εξωκκλήσι από ευγνωμοσύνη προς τον Άγιο Νεκτάριο, ο οποίος θεράπευσε θαυματουργικά το γιο τους Τσαμπίκο που έπασχε από πολιομυελίτιδα. Με θαυμαστό τρόπο ιστορήθηκε η εικόνα του Αγίου από τον μοναχό Μιχαήλ Καυσοκαλυβίτη, αντίγραφο της οποίας διατηρείται στη Μονή. Η αθρόα προσέλευση των πιστών, εξαιτίας των πολλών θαυμάτων του Αγίου, οδήγησε στην απόφαση κατεδάφισης του μικρού εξωκκλησίου και την οικοδόμηση στη θέση του το 1970 νέας μεγαλοπρεπούς εκκλησίας στον αρχιτεκτονικό τύπο του ελεύθερου σταυρού με τρούλο. Ο νέος ναός αποτελεί και το καθολικό της Ιεράς Μονής, τα εγκαίνια του οποίου πραγματοποιήθηκαν το 1974 από τον Μητροπολίτη Ρόδου Σπυρίδωνα. Ταυτόχρονα με το καθολικό οικοδομήθηκαν στα νότια δύο πτέρυγες κελιών, και διαμορφώθηκε ο περιβάλλων χώρος. Χαρακτηριστική είναι η εξαίρετης ομορφιάς κρήνη της κεντρικής εισόδου με τους 19

20 πολλαπλούς κρουνούς από τους οποίους ρέει άφθονο πόσιμο δροσερό νερό που πηγάζει από τις φυσικές πηγές του βουνού Μεσόβουνο, στους πρόποδες του οποίου βρίσκεται η μονή. Στα νεόδμητα κελιά εγκαταστάθηκαν δύο μοναχές και διορίστηκε εφημέριος για την εξυπηρέτηση των λατρευτικών αναγκών. Μετά την κοίμησή τους η μονή παρέμεινε για ένα μικρό διάστημα χωρίς αδελφότητα. Το 2012, με φροντίδα του Μητροπολίτη Ρόδου κ.κ. Κυρίλλου, εγκαταστάθηκαν στο χώρο δύο αδελφές. Έκτοτε, η μονή συνεχίζει τη λειτουργία της ως χώρος μοναστικής ασκήσεως και προσκυνηματικού προορισμού στο νησί της Ρόδου. Κειμήλια Στην Ιερά Μονή φυλάσσεται μέρος των ιερών λειψάνων του Αγίου Νεκταρίου. 20

21 ΜΥΤΙΛΗΝΗ 21

22 ΠΟΛΙΟΥΧΟΣ ΑΓΙΟΣ: ΑΓΙΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ Ο Άγιος Θεόδωρος ο Βυζάντιος σώζει τη Μυτιλήνη από την πανώλη (πανούλκα) Ο Άγιος Θεόδωρος ο Βυζάντιος ανήκει στη χορεία των Νεομαρτύρων Αγίων. Μαρτύρησε υπέρ Χριστού του Θεού στη Μυτιλήνη την 17η Φεβρουαρίου του 1795, σε ηλικία 21 έτους. Μετά από τους βασανισμούς των Τούρκων και την μαρτυρική τελευτή του, ενταφιάσθηκε εντός μιας Εκκλησίας της Μυτιλήνης, καλουμένης Παναγίας Χρυσομαλλούσας. Το σεπτό Λείψανο του Αγίου Θεοδώρου, επί μητροπολίτου Μυτιλήνης Ιερεμίου (1798), μετέπειτα Οικουμενικού Πατριάρχου, μετεφέρθη εν αγνοία των τουρκικών αρχών, καί εναπετέθη ευλαβώς στην κρύπτη του Ιερού Βήματος του Μητροπολιτικού ναού, όπου παρέμεινε επί 34 έτη, δηλαδή μέχρι του έτους 1832 Μοναστήρια Μυτιλήνης 1)Παναγία της Αγιάσου. Ένα από τα πιο σημαντικά προσκυνήματα στην Ελλάδα. Η εικόνα της Παναγίας που κρατάει τον Χριστό (Βρεφοκρατούσα), δημιουργήθηκε από τον Ευαγγελιστή Λουκά με μαστίχα και κερί και μεταφέρθηκε από την Ιερουσαλήμ στην Αγίασο από τον καλόγερο Αγάθωνα από την Έφεσο, το 803 μ.χ. Πλήθος προσκυνητών συρρέει τον Δεκαπενταύγουστο για να προσκυνήσει την Θαυματουργό εικόνα. Ιερά κειμήλια της μονής α) Ό Σταυρός με το τεμάχιο τιμίου Ξύλου πού έφερε Ό Αγαθών. Είναι μικρός ασημένιος Σταυρός διαστάσεων 6X3 εκατοστών, πού έχει στο κέντρο τεμάχιο τιμίου Ξύλου. Για να χρησιμοποιείται ευχερέστερα κατά τις ήμερες των εορτών της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου) και της Κυριακής της Σταυροπροσκυνήσεως κατά τη θεία λειτουργία και την προσκύνηση 22

23 των Χριστιανών, ο μικρός αυτός Σταυρός τοποθετήθηκε στο κέντρο μεγαλύτερου Σταυρού στολισμένου με σμάλτο και με κατάλληλη επίσης σμαλτοποίκιλτη βάση σε ειδικό δίσκο, όπως φαίνεται στην εικόνα του όπισθεν εξωφύλλου όπου διακρίνεται στο μέσον ο Σταυρός του Αγάθωνα. β) Ή εικόνα του Χρίστου στο τέμπλο του ναού. Όταν κάηκε ο ναός κατά το έτος 1812, κάηκε και ή εικόνα του Χρίστου, πού είχε τοποθετηθεί στο τέμπλο του ναού. Ό αείμνηστος Μητροπολίτης Ιάκωβος ο από Δυρραχίου "θέλοντας να έχει ο ναός του Ιερού Προσκυνήματος στο τέμπλο του εικόνα του Κυρίου ανάλογη περίπου με την εικόνα της Παναγίας αρχαιολογικής αξίας παραχώρησε και μετέφερε και τοποθέτησε στο ναό του Προσκυνήματος την εικόνα του ΙΕ' αιώνα του Μητροπολιτικού αγροκτήματος "Δαμάνδριον". γ) Άγια Λείψανα. Σε μεγάλη σχετικά αργυρή λειψανοθήκη με καλλιτεχνικές διακοσμήσεις, φυλάσσονται τμήματα ιερών λειψάνων των αγίων Διονυσίου, Στυλιανού, Τρύφωνα, Μιχαήλ Επισκόπου Συνάδων και άλλων αγίων. δ) Ιερά Ευαγγέλια. Ευαγγέλιο μεγάλου σχήματος επιχρυσωμένο με θαυμάσιες και ιστορικές επιγραφές, έντυπο του Ευαγγέλιο χειρόγραφο διαστάσεων (0,15X0,10), στο όποιο έχουν βρεθεί ραμμένα δύο φύλλα μεμβράνινου χειρογράφου ευαγγελίου, κατά πάσαν πιθανότητα εκείνου πού έφερε ό Αγαθών. Ιερό Ευαγγέλιο διαστάσεων (0,14X0,10) χειρόγραφο, αχρονολόγητο. Ιερό Ευαγγέλιο με επίχρυσες πλάκες, σμάλτα, έντυπο Βενετίας του έτους ε) Ιερά Σκεύη. Έξη (6) Άγια Δισκοπότηρα με θαυμάσιες διακοσμήσεις, δώρα Πατριαρχών, Αρχιερέων και άλλων ευσεβών, οκτώ (8) σταυροί Αγιασμού με ξυλόγλυπτες και ωραίες διακοσμήσεις, αρτοφόρια, επίχρυσες "κιβωτοί" λιβανοθήκες για μεγάλες λιτανείες, θυμιατήρια, δύο ποιμαντορικές ράβδοι, εξαπτέρυγα, παλαιές ιστορικές κανδήλες με αξιόλογες επιγραφές, ιερά αντιμήνσια και αλλά. 2) Ιερά Μονή του Αγίου Ραφαήλ 23

24 Ο Άγιος Ραφαήλ ύστερα από επανειλημμένες εμφανίσεις στα όνειρα ενός πιστού, του αποκάλυψε την ιστορία του μαρτυρίου του κι έτσι «φανερώθηκε» η κρυφή ιστορία του Μοναστηριού του Καρυώνα, που βρίσκεται ανάμεσα στους ελαιώνες της Θερμής. Τα κόκαλά του βρέθηκαν στον τόπο που υπέδειξε, καθώς και τα κόκαλα του Διακόνου Νικολάου και της μικρής Ειρήνης που έγιναν μάρτυρες μαζί μ εκείνον στα χέρια των Τούρκων το Σήμερα το μοναστήρι που ανακατασκευάστηκε στη μνήμη των Αγίων Μαρτύρων, Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης, αναπτύχθηκε σε μία μεγάλης έκτασης μοναστική κοινότητα. Βρίσκεται στον λόφο Καρυές στη Θερμή και είναι γυναικεία Μονή Ιερά λείψανα του Αγίου Ραφαήλ Ο μόνιμος πνευματικός θησαυρός του Μοναστηριού είναι τεμάχια των χαριτοβρύτων λειψάνων των νεοφανών Μαρτύρων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης, που φυλάσσονται σε καλαίσθητη λειψανοθήκη και εκτίθενται μονίμως καθημερινά σε προσκύνηση. Τίμιο λείψανο του αγίου Ραφαήλ είναι τοποθετημένο και στην ιερά εικόνα. Μετά την Αγία Τράπεζα (την καρδιά του Μοναστηριού) τα ιερά μαρτυρικά λείψανα των Αγίων μας (οι πνεύμονες του Μοναστηριού) μας τροφοδοτούν με το ''οξυγόνο'' του παραδείγματος, της υπομονής, της θυσίας, της αναστημένης ύπαρξης, των χαρίτων και των θαυμάτων των Αγίων μας. Όλα τα ιερά λείψανα των νεοφανών Αγίων και τα ιερά κειμήλια ανευρέθηκαν κατά τα έτη Τον Σεπτέμβριο του 1962 ιδρύθηκε το Μοναστήρι του αγίου Ραφαήλ στη Λέσβο, και το 1964 εγκαταστάθηκαν εκεί σε μόνιμες εγκαταστάσεις οι δυο πρώτες Μοναχές, η ηγουμένη Ευγενία και η μοναχή Παρθενία (μακαριστές πλέον). Οι δύο αυτές πρώτες Μοναχές παρέλαβαν τα ιερά λείψανα από τους χωρικούς που είδαν τους Αγίους, που έκαναν τις ανασκαφές, που τα βρήκαν και τα τιμούσαν τόσα χρόνια. 3) Μονή του Ταξιάρχη Μανταμάδου. 24

25 Στο Μανταμάδο της Λέσβου βρίσκεται ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα του νησιού, η Ιερά Μονή του Ταξιάρχη, του Αρχιστράτηγου του Θεού και Αρχαγγέλου Μιχαήλ, που προστατεύει το ανθρώπινο γένος και χαρίζει ελπίδα στους πιστούς χριστιανούς. H εικόνα του Ταξιάρχη είναι μοναδική στον ορθόδοξο χριστιανικό κόσμο, καθώς είναι ανάγλυφη! Σύμφωνα με την παράδοση, γύρω στα 1100 μ.χ. υπήρχε στο σημείο τούτο ένα ανδρικό μοναστήρι προς τιμήν των Αρχαγγέλων. Οι πειρατές που λυμαίνονταν το Αιγαίο έμαθαν ότι εκεί υπήρχε πολύς πλούτος και μια νύχτα μπήκαν με σχοινιά από τα τείχη και έσφαξαν όλους τους μοναχούς. Mέσα στο Ιερό Άγιο Bήμα του ναού, μαζί με τον λειτουργούντα ιερέα, βρισκόταν και ένα καλογεροπαίδι, ο δόκιμος Γαβριήλ, που κατόρθωσε να ανεβεί στη σκεπή και να κρυφτεί. Αυτό το αντιλήφθηκαν οι πειρατές και έβαλαν σκάλες για να τον πιάσουν. Αλλά η στέγη μετατράπηκε σε μια φουρτουνιασμένη θάλασσα και στο μέσον, πανύψηλος και αγριωπός, με σπαθί στο χέρι που πετούσε αστραπές εμφανίστηκε ο Ταξιάρχης έτοιμος να τους επιτεθεί! Πανικόβλητοι οι πειρατές τράπηκαν σε άτακτη φυγή προς τη θάλασσα, αφήνοντας όλα τα λάφυρά τους στην αυλή του μοναστηριού. O δόκιμος μοναχός, όταν αντίκρισε σφαγμένους τους μοναχούς, συνέλαβε τη θεόπνευστη ιδέα να συγκεντρώσει το αίμα τους, να το αναμείξει με χώμα, να φτιάξει πηλό και να ιστορήσει τη μορφή του Αρχαγγέλου Mιχαήλ, όπως την είδε πάνω στη σκεπή κατά τη θαυμαστή παρουσία του. Άρχισε λοιπόν να πλάθει την εικόνα του Ταξιάρχη ανάγλυφη, δίνοντάς της τη μορφή που είδε. Ήταν όμως τόσο αφοσιωμένος ώστε δεν πρόσεξε ότι ο πηλός τελείωνε Έτσι τελείωσε το πρόσωπό του και το υπόλοιπο σώμα του το έφτιαξε αναγκαστικά πολύ μικρό, δυσανάλογο και ασύμμετρο. Πέρασαν αιώνες. Το μοναστήρι ερειπώθηκε από τις αλλεπάλληλες επιδρομές των Αγαρηνών. Τον 18ο αιώνα ο μικρός παλαιός ναός αντικαταστάθηκε με νέο και μεγαλύτερο, μα η ανάγλυφη θαυματουργή εικόνα του αρχαγγέλου διασώθηκε ως τις μέρες μας, όπως ακριβώς τη φιλοτέχνησε ο δόκιμος Γαβριήλ διατηρώντας την πρώτη ζωντάνια της. Έχουν μάλιστα καταγραφεί μαρτυρίες πιστών πως η μορφή του Ταξιάρχη αλλάζει όψη φανερώνοντας τα συναισθήματά του απέναντι στον προσκυνητή. 25

26 4) Ιερά Μονή Ιωάννου Θεολόγου Υψηλού Αντισσας. Στο όρος Ορδυμνος, βρίσκεται η Ιστορική Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. H φρουριακή αρχιτεκτονική, με πολεμίστρες και οχυρωματικό πύργο, δημιουργεί την εντύπωση ενός μοναστηριού που στο πέρασμα των αιώνων αναγκάστηκε σε πολλές περιπτώσεις να αμυνθεί και προσέφερε καταφύγιο στους κατοίκους της γύρω περιοχής κατά τη διάρκεια επιδρομών. Tο μοναστήρι ήταν παλαιότερα γνωστό με την προσωνυμία του Zήσυρος, ονομασία που σχετίζεται με την επικρατέστερη παράδοση ως προς την ίδρυση της μονής κατά τον 7ο αιώνα, οπότε κάποιος Σύρος μοναχός, ο οποίος αναγκάστηκε να απομακρυνθεί από την πατρίδα του και τον τόπο ασκήσεώς του εξ αιτίας της καταλήψεως της Συρίας από τους Πέρσες και τους Άραβες, εγκαταστάθηκε στην κορυφή του βουνού. Aπό την έκφραση "ζη Σύρος", την οποία χρησιμοποιούσαν συχνά οι κάτοικοι για την κορυφή του βουνού, προήλθε και η αρχική ονομασία του μοναστηριού, αλλά και ο χαρακτηρισμός ολόκληρου του βουνού ως Ζησύρου ή Ζήσυρα. Tο 1967 το εσωτερικό του ναού καταστράφηκε από πυρκαγιά. Με την αποκατάστασή του, μετατράπηκε σε μονόκλιτη βασιλική (αντί της τρίκλιτης που υπήρχε μέχρι τότε) με ξύλινη οροφή και εσωτερικό θόλο. Στη δυτική του όψη σώζονται έγχρωμες πλάκες, οι λεγόμενες ροδιακές, με αξιόλογη διακόσμηση. H μονή διαθέτει αξιόλογη ιστορική βιβλιοθήκη, ο οποία περιλαμβάνει πενήντα εννέα χειρόγραφους κώδικες, δύο λειτουργικά ειλητάρια, κατάστιχα και δεκάδες παλαίτυπα βιβλία. Στο αρχείο της σώζονται πατριαρχικές και μητροπολιτικές επιστολές, φιρμάνια, πωλητήρια, διαθήκες, συμφωνητικά, αφιερωτήρια, διανεμητήρια και άλλα έγγραφα. Tο αρχαιότερο ίσως έκθεμα του μουσείου είναι επιτύμβιος πλάκα, η οποία προέρχεται από τα λείψανα γειτονικού βυζαντινού οικισμού. Διακρίνονται χαραγμένα δύο δάφνινα στεφάνια. Στο πρώτο υπάρχει η επιγραφή «O ΔHMOΣ» και στο δεύτερο «OI PΩMAIOI», ενώ στον ενδιάμεσο χώρο διακρίνονται οι λέξεις «ΠAMΦIΛE XPHΣTE». Σύμφωνα με κατά καιρούς μαρτυρίες, στις αρχές του 17ου αιώνα είχε δεκαπέντε μοναχούς, το 1860 τριάντα μοναχούς και έξι ιερομονάχους, το 1905 τριάντα τέσσερεις, το 1928 είκοσι, ενώ σήμερα ζουν στη μονή δύο μοναχοί. Εορτάζει στις 8 Μαΐου. 26

27 4)Ιερά μονή Λειμώνος Φημισμένη για τις συλλογές και την πλούσια βιβλιοθήκη χειρογράφων προσελκύει τον προσκυνητή αλλά κι αυτόν που αναζητά σπάνια κειμήλια και έγγραφα. Η Μονή βρίσκεται κοντά στην Καλλονή. Ιδρύθηκε το 1526 από τον άγιο Ιγνάτιο Αγαλλιανό πάνω στα ερείπια βυζαντινού μοναστηριού και αφιερώθηκε στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Έκτοτε, έγινε τόπος ασκητισμού και λατρείας για όλη τη γύρω περιοχή. Ονομάστηκε Λειμώνος εξαιτίας του λιβαδιού (λειμώνα) στο οποίο είναι χτισμένη εδώ και περίπου πέντε αιώνες συνεχούς λειτουργίας. Φημισμένη για τις συλλογές και την πλούσια βιβλιοθήκη χειρογράφων προσελκύει τον προσκυνητή αλλά κι αυτόν που αναζητά σπάνια κειμήλια και έγγραφα. Η Μονή βρίσκεται κοντά στην Καλλονή. Ιδρύθηκε το 1526 από τον άγιο Ιγνάτιο Αγαλλιανό πάνω στα ερείπια βυζαντινού μοναστηριού και αφιερώθηκε στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Έκτοτε, έγινε τόπος ασκητισμού και λατρείας για όλη τη γύρω περιοχή. Ονομάστηκε Λειμώνος εξαιτίας του λιβαδιού (λειμώνα) στο οποίο είναι χτισμένη εδώ και περίπου πέντε αιώνες συνεχούς λειτουργίας. Φημισμένη για τις συλλογές και την πλούσια βιβλιοθήκη χειρογράφων προσελκύει τον προσκυνητή αλλά κι αυτόν που αναζητά σπάνια κειμήλια και έγγραφα. Η Μονή βρίσκεται κοντά στην Καλλονή. Ιδρύθηκε το 1526 από τον άγιο Ιγνάτιο Αγαλλιανό πάνω στα ερείπια βυζαντινού μοναστηριού και αφιερώθηκε στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Έκτοτε, έγινε τόπος ασκητισμού και λατρείας για όλη τη γύρω περιοχή. Ονομάστηκε Λειμώνος εξαιτίας του λιβαδιού (λειμώνα) στο οποίο είναι χτισμένη εδώ και περίπου πέντε αιώνες συνεχούς λειτουργίας. Στο ιεροφυλάκιο της Μονής φυλάσσονται και λείψανα του αγίου Ιγνατίου και άλλων αγίων, καθώς και τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου, αλλά και τεμάχιο από την Τίμια Ζώνη της Παναγίας Εδώ μπορεί κανείς να θαυμάσει τις αξιόλογες τοιχογραφίες που κοσμούν το εσωτερικό του μοναστηριού και χρονολογούνται από τον 16ο-17ο αιώνα. Το τέμπλο του ναού είναι ξυλόγλυπτο, επιχρυσωμένο και διέπετε από την τεχνοτροπία του οθωμανικού μπαρόκ. Η Μονή έχει στην κυριότητά της σπουδαιότατα εκκλησιαστικά κειμήλια, ενώ η βιβλιοθήκη της φιλοξενεί περίπου βιβλία. Το καθολικό και ο γύρω αύλειος χώρος είναι άβατα για τις γυναίκες. Εξαίρεση αποτελεί η ημέρα της Πανηγύρεως του Αγίου Ιγνατίου στις 14 Οκτωβρίου, οπότε και επιτρέπεται η είσοδός τους στην αυλή του καθολικού. Η Μονή Λειμώνος στεγάζει, επίσης, λαογραφικό και γεωλογικό μουσείο, λεσβιακό σπίτι και γηροκομείο. 27

28 5)Ιερός Ναός Παναγίας της Πέτρας Πάνω στο βράχο της Πέτρας με τα 110 σκαλιά, ευρίσκεται ο Ναός της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας. Εορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο. Ένα από τα ωραιότερα και πρωτότυπα θρησκευτικά μνημεία και προσκυνήματα, τα οποία έχει να επιδείξει όχι μόνο η κωμόπολη Πέτρα, αλλά και το νησί της Μυτιλήνης είναι το σεβάσμιο και ιστορικό προσκύνημα «Παναγία η Γλυκοφιλούσα». Στην κορυφή του βράχου της Πέτρας ύψους σαράντα περίπου μέτρων, με 114 σκαλοπάτια, βρίσκεται ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας, σε θέση οχυρή και απόρθητη, που κατά τους χρόνους της ηγεμονίας των Γατελούζων στη Λέσβο ήταν μικρό φρούριο. Το φρούριο ήταν απρόσιτο από τις τρεις πλευρές λόγω του απόκρημνου βράχου και μόνο από την ανατολική μπορούσε κάποιος να αναρριχηθεί μέχρι τα τείχη του οχυρού, αλλά και εύκολα να αποκρουσθεί από τους αμυνόμενους. Στο Ιερό Προσκύνημα, εκτός από τη Θαυματουργό Εικόνα της Παναγίας, έχουν αποθησαυριστεί και τα Άγια Λείψανα του Αγίου Τρύφωνος, της Αγίας Αικατερίνης και του Αγίου Χαραλάμπους, τα οποία φυλάσσονται σε περίτεχνη λειψανοθήκη. 6)Ιερός Ναός Αγ. Θεράποντος στη Μυτιλήνη Εντυπωσιακός εξωτερικά και μεγαλοπρεπής εσωτερικά, ο ναός του Aγίου Θεράποντα είναι ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα μνημεία του νησιού, αν και η ιστορία του, με τη σημερινή του τουλάχιστον μορφή, μόλις ξεπερνά τον ενάμιση αιώνα, ενώ τα εγκαίνιά του έγιναν το Είναι ο μεγαλύτερος Ναός της Μυτιλήνης με ωραιότατο Τέμπλο και Εικόνες Αγίων. 28

29 ΤΗΝΟΣ 29

30 ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ 1.Το µοναστήρι της «Κυρίας των Αγγέλων» στο Κεχροβούνι Τήνου Κατά τη ντόπια παράδοση, τρεις αδελφές από το χωριό Τριπόταµος είδαν το ίδιο όνειρο-όραµα: µια γυναίκα (η Παναγία) τους υποδείκνυε να κτίσουν µοναστήρι και να µονάσουν σε συγκεκριµένο σηµείο στο όρος Κεχροβούνι, εκεί όπου έβλεπαν παράλληλα ένα περίεργο φως. Έπειτα από αντιπαραθέσεις µε την υπόλοιπη οικογένειά τους, τελικά αποφάσισαν να υπακούσουν στη γυναίκα του οράµατός τους. Επειδή, όµως, στο συγκεκριµένο σηµείο οι άνεµοι ήταν πολύ ισχυροί και η περιοχή γεµάτη φίδια, επιχείρησαν να χτίσουν τα κελιά τους λίγο νοτιότερα. Όµως, όσο και να προσπαθούσαν, τα κελιά γκρεµίζονταν κατά τη διάρκεια της νύχτας και τα εργαλεία βρίσκονταν στο αρχικό σηµείο υπόδειξης. Μετά από αυτό πείστηκαν ότι έπρεπε να υπακούσουν στις αρχικές οδηγίες, και έχτισαν τα τρία κελιά, τα οποία µετέπειτα αποτέλεσαν τον πυρήνα της Μονής. Λόγω έλλειψης πηγών που να επιβεβαιώνουν τις παραδόσεις, υπολογίζεται ότι η Μονή χτίστηκε γύρω στον 11ο-12ο αι. µ.χ., αν και το πρώτο έγγραφο που την αναφέρει είναι του 17ου αιώνα (πιθανότατα το 1614). Χτισµένη σε υψόµετρο 600 µέτρων, σκαρφαλωµένη στην κορυφή του βουνού, µε υπέροχη θέα τη Χώρα και τα χωριά της Τήνου αλλά και το Αιγαίο πέλαγος µε τα γύρω νησιά, δικαιώνει κάθε επισκέπτη και προσκυνητή της. Σ αυτό το µοναστήρι µόνασε µεταξύ άλλων και η µοναχή Πελαγία, η οποία είδε όραµα την Παναγία να της υποδεικνύει το µέρος, όπου τελικά βρέθηκε η εικόνα της, αυτή του Ευαγγελισµού. Από αυτό το γεγονός η Τήνος έγινε πόλος έλξης για τους χριστιανούς όλου του κόσµου. Η µοναχή Πελαγία ορίστηκε Οσία από την εκκλησία µας και τα τελευταία 37 χρόνια Αγία. Η µνήµη της γιορτάζεται µε λαµπρή ιεροτελεστία στην Τήνο κάθε χρόνο στις 23 Ιουλίου. Προς τιµήν της οραµατίστριάς της, η εικόνα του Ευαγγελισµού µεταφέρεται µε λιτανεία και κοσµοσυρροή στο µοναστήρι το πρωί, όπου τελείται θεία λειτουργία στην εκκλησία υπό τις ψαλµωδίες των µοναχών. Ακολουθεί φιλοξενία των πιστών και το απόγευµα της ίδιας µέρας η εικόνα οδηγείται και πάλι πίσω στη θέση της, στην εκκλησία της 30

31 Ευαγγελίστριας στη Χώρα. Η επιστροφή είναι µια µεγαλειώδης ποµπή, στην οποία συµµετέχουν πεζή ο Μητροπολίτης, ο κλήρος της Τήνου, η Ηγουµένη µε τις µοναχές και χιλιάδες πιστοί. Η Μονή κινδύνεψε πολλές φορές να κλείσει, όπως για παράδειγµα κατά τη βασιλεία του Όθωνα και της Βαυαροκρατίας, όταν µε διατάγµατα έκλεισαν ή κινδύνευσαν να κλείσουν πολλές µονές της χώρας. Η αγάπη και η πίστη, όµως, των Τηνιακών, των µοναχών της εποχής εκείνης, αλλά και όλων των χριστιανών βοήθησε και µε τη σθεναρή αντίστασή τους όχι µόνο η Μονή δεν έκλεισε, αλλά αντίθετα απέκτησε λάµψη και ακτινοβολία σε όλο το χριστιανικό κόσµο. Παλαιότερα στη Μονή ζούσαν εκατοντάδες µοναχές, αλλά σήµερα έχει µειωθεί σηµαντικά ο αριθµός τους. εν παύει, όµως, να προσελκύει όχι µόνο τους πιστούς αλλά και κάθε επισκέπτη της Τήνου. Το µοναστήρι της «Κυρίας των Αγγέλων» εκτός από τα άλλα πράγµατα που έχει να επιδείξει µέσα από την πορεία του στους αιώνες, αποτελεί επίσης δείγµα τηνιακής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Με τα στενά λιθόστρωτα σοκάκια του, τις συνεχείς καµάρες του, τη λευκότητα και λιτότητά του, είναι χαρακτηριστικό παράδειγµα ενός οικισµού της Τήνου. Η µόνη διαφορά από τα υπόλοιπα χωριά του νησιού είναι ότι είναι χτισµένο σαν φρούριο, ενώ οι οικισµοί της Τήνου (σε αντίθεση µε άλλους Κυκλαδικούς) απλώνονται ελεύθεροι στην τηνιακή ύπαιθρο. Σήµερα µπορεί κανείς να επισκεφτεί το κελί της Αγίας Πελαγίας, που έχει µείνει αναλλοίωτο, να προσκυνήσει την κάρα της, αλλά και να περιπλανηθεί στα στενά δροµάκια της Μονής, απολαµβάνοντας την ηρεµία και τους θορύβους µόνο της φύσης. Οι λιγοστές µοναχές είναι πάντα πρόθυµες να ξεναγήσουν, να µιλήσουν για την ιστορία του µοναστηριού, αλλά και να προσφέρουν λιτό κέρασµα στους ταξιδιώτες. Αξίζει να αναφερθεί ότι στη Μονή υπάρχει βιβλιοθήκη που απαριθµεί πάνω από 2000 τίτλους για όλα τα θέµατα, οι οποίοι χρονολογούνται εδώ και πολλούς αιώνες. Οι µοναχές σήµερα, όπως και από τη Βυζαντινή εποχή, προσεύχονται αλλά και εργάζονται, ώστε να εξοικονοµήσουν τα προς το ζην. Με τα εκπληκτικά εργόχειρα και άλλα χειροποίητα, βότανα που οι ίδιες συλλέγουν από τη γύρω φύση, προσπαθούν να συντηρήσουν το µοναστήρι, όπου ζουν αυτές σήµερα, αλλά και όπου έζησε στο παρελθόν η οραµατίστρια της Παναγίας. 2.Το Μοναστήρι της Ιεράς Καρδίας του Ιησού στο Ξώµπουργο 31

32 Το Μοναστήρι της Ιεράς Καρδίας του Ιησού θεωρείται από τα µεγαλύτερα προσκυνήµατα της Ελλαδικής Καθολικής Εκκλησίας. Ιδρύθηκε από τους Ιησουΐτες µοναχούς, οι οποίοι ήλθαν στην Τήνο στο β µισό του 17ου αιώνα και εγκαταστάθηκαν σε σπίτι που τους παραχωρήθηκε µέσα στο Κάστρο που το µετέτρεψαν σε εκκλησία της Αγίας Σοφίας. Μετά την παράδοση του Κάστρου στους Τούρκους και την καταστροφή του, οι Ιησουΐτες εγκαθίστανται στο Μπόργκο, όπου χτίζουν µεγάλο ναό το περίπου, δίπλα στο εκκλησάκι της Αγίας Αικατερίνης, το ναό της Αγίας Σοφίας, σε ανάµνηση του πρώτου ναού του Κάστρου. Το µεταβαίνουν στα Λουτρά, και στο ιδιόκτητο κτήµα τους χτίζουν µοναστήρι και εκκλησία αφιερωµένα στον Άγιο Ιωσήφ. Στο τέλος του 19ου αιώνα, όµως, µε τη µεσολάβηση του ηγουµένου της Μονής Λουτρών και την προσφορά των χωριανών ανακαινίζεται εξολοκλήρου η ετοιµόρροπη εκκλησία της Αγίας Σοφίας, η οποία µετονοµάστηκε σε εκκλησία της Ιεράς Καρδίας του Ιησού. Ύστερα από µια περίοδο εγκατάλειψης, ανακαινίστηκε γύρω στα µέσα του 20ού αιώνα και επεκτάθηκε παίρνοντας τη σηµερινή µορφή. Περιλαµβάνει, εκτός από το ναό, εστιατόριο και κοιτώνες για φιλοξενία των επισκεπτών. Στη µέση του προαύλιου χώρου δεσπόζει το άγαλµα της Ιεράς Καρδίας του Ιησού, φιλοτεχνηµένο από τον Ι. Φιλιππότη το 1950, αφιερωµένο στους Καθολικούς πεσόντες το διάστηµα Κάθε δεύτερη Κυριακή του Ιουλίου εορτάζει πανηγυρικά µε την προσέλευση πολυπληθών πιστών απ όλη την Ελλάδα. Τόσο αυτοί, όσο και οι επισκέπτες κατά τους καλοκαιρινούς µήνες τυγχάνουν θερµής υποδοχής και φιλοξενίας. 3.Μονή Καταπολιανής Πρόκειται για ένα πολύ όμορφο μοναστήρι, φτιαγμένο ψηλά σε μια λοφοσειρά με εκπληκτική θέα στο απέραντο γαλάζιο ορίζοντα του νησιού και κοντά στο χωριό Υστέρνια. Ιδρύτρια και ιδιοκτήτρια του μοναστηριού ήταν η Μοναχή Μελανθία. Το 1778 η νεαρή τότε, γόνος πλούσιας οικογένειας, εγκαταλείπει τον χώρο καταγωγής της, την Κρήτη, και μετακομίζει στις Κυκλάδες προκειμένου να μονάσει. Την δοκιμασία της μοναχής την ολοκληρώνει στην Πάρο και στο Μοναστήρι 32

33 της Εκατονταπυλιανής. Το περιβάλλον όμως δεν την ικανοποιεί και τελικά φθάνει στην Τήνο, στη Μονή Κεχροβουνίου. Φεύγει ωστόσο κι από εκεί και καταλήγει στο Μοναστήρι της Κάτω Παναγιάς. Η Μοναχή Μελανθία, δυναμικό και ανήσυχο πνεύμα, αρχίζει να ψάχνει να βρει το ιδανικό σημείο για το αγκυροβόλιο της ζωής της. Τα σημείο το βρίσκει σε ένα ερειπωμένο εξωκλήσι των Εισοδίων της Θεοτόκου όπου από εκεί το μάτι της απλώνονταν στα βάθη του απέραντου ορίζοντα και ο νους της ανενόχλητος βυθίζονταν στο μυστήριο της θείας δημιουργίας. Βάζει λοιπόν στόχο της ζωής της να κτίσει σε αυτό το σημείο ένα εξαιρετικό εκκλησιαστικό μνημείο προς τιμήν της Μονής που την έχρησε Μοναχή. Έτσι το ονόμασε Καταπολιανή και εορτάζει την 1η Σεπτεμβρίου. Με χρήματα που κληρονόμησε από τους πλούσιους γονείς της, αλλά και από εράνους που μόνη της οργάνωσε σε τρία ξεχωριστά ταξίδια στην Κωνσταντινούπολη, μάζεψε τα απαραίτητα χρήματα για να ολοκληρώσει την θαυμάσια Μονή. Κοιμήθηκε το 1835, ενώ η Τήνος και ειδικά ο Πάνορμος θρήνησαν την απώλεια της. 4.Μονή Αγίου Φραγκίσκου Ο Άγιος Φραγκίσκος ανεγέρθηκε το 1702 από το τάγμα των Φραγκισκανών που είχαν εγκατασταθεί στο νησί και αναδείχθηκε σε ένα από τα κέντρα Θρησκευτικής ευλάβειας καθολικών της Τήνου. Η αναγνωρισμένη μονή από το τάγμα είχε ενταχθεί από το 1703 στην Επαρχία της Βενετίας. Το 1715 έγινε μερική καταστροφή του ναού από τους Τούρκους. Μέχρι το 1721 οι Φραγκισκανοί είχαν χάσει την κυριότητα του ναού, την οποία ξαναπήραν μετά από μεσολάβηση χριστιανών διπλωματών. Έκτοτε η μονή προσαρτήθηκε στην κεντρική μονή Santa Maria Draperis της Κων/πολης. Η μονή επισκευάστηκε και αναπτύχθηκε ύστερα από την οικονομική συνδρομή της μονής της Κων/πολης μέχρι το Μία πυρκαγιά που ξέσπασε τότε την κατάστρεψε ολοσχερώς. Οι Φραγκισκανοί την ανέγειραν πάλι, αλλά μία δεύτερη καταστροφική πυρκαγιά που ξέσπασε μέσα σε μικρό διάστημα τους απογοήτευσε τόσο που εγκατέλειψαν το νησί. Σήμερα η μονή ανήκει στην Καθολική Εκκλησία της Τήνου. 33

34 5.Ο Ιερός Ναός της Ευαγγελιστρίας της Τήνου ή Παναγία της Τήνου Ο ναός της Ευαγγελίστριας είναι ορθόδοξος ναός της Τήνου που λειτουργεί επίσης ως φιλανθρωπικό και κοινωφελές ίδρυμα το οποίο διοικείται από επιτροπή με πρόεδρο τον εκάστοτε Μητροπολίτη Σύρου Τήνου, Άνδρου, Κέας και Μήλου. Η εκκλησία αποτελεί προορισμό αρκετών Χριστιανών προσκυνητών Ο ναός της Παναγίας της Τήνου κτίστηκε σε σημείο όπου βρέθηκε εικόνα της Παναγίας, κατά τη θρησκευτική παράδοση μετά από σχετικά οράματα της μοναχής Αγίας Πελαγίας. Η εικόνα ανακαλύφθηκε μετά από ανασκαφές στις 30 Ιανουαρίου 1823 και ενώ προηγήθηκαν ανασκαφές το 1822 που αποκάλυψαν τον αρχαίο ναό του Διονύσου και ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Η είδηση της εύρεσης της εικόνας, κατά την περίοδο της ελληνικής επανάστασης του 1821 θεωρήθηκε 34

35 καλός οιωνός και το νησί επισκέφτηκαν για αυτό το λόγο οι Κολοκοτρώνης, Μιαούλης, Νικηταράς και Μακρυγιάννης, για να προσκυνήσουν. Μετά την εύρεση της εικόνας ακολούθησε η οικοδόμηση της εκκλησίας. Απαιτήθηκαν μεγάλες ποσότητες μαρμάρων, οι οποίες κατά κύριο λόγο μεταφέρθηκαν από τον αρχαιολογικό χώρο της γειτονικής Δήλου. Απαιτούνταν επίσης και μεγάλος αριθμός εργατών επεξεργασίας και τοποθέτησης μαρμάρων, αλλά κυρίως πολλά χρήματα η έλλειψη των οποίων έφερνε πολλές φορές σε αμηχανία τους επιστάτες του έργου που δυσκολεύονταν να πληρώσουν στο τέλος της εβδομάδας, εργαζόμενους και υλικά. Η ολοκλήρωση του έργου οφείλεται στη σημαντική συνδρομή, σε εργασία και χρήμα, τόσο του τηνιακού λαού, όσο και χριστιανών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Μέχρι τα μέσα του 1832 είχε ανεγερθεί η ανατολική πτέρυγα του συγκροτήματος, το τμήμα ανατολικά του καμπαναριού και το τμήμα ανατολικά της κεντρικής εισόδου. Το σύνολο των εργασιών ανέγερσης ολοκληρώθηκε το

36 ΧΙΟΣ 36

37 ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ 1.Νέα Μονή Νέα Μονή χτίστηκε τον 11ο αιώνα (ανάμεσα στο ) και αφιερώθηκε στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Καλύπτει μια έκταση τετραγωνικών μέτρων περίπου και βρίσκεται στο κέντρο του νησιού. Το Μοναστήρι κατατάσσεται στα μνημεία που είναι υπό την προστασία της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Περιλαμβάνει τον κύριο ναό, δύο μικρότερες εκκλησίες, την τράπεζα όπου δειπνούσαν οι μοναχοί, τα καταλύματα (κελιά) των μοναχών και υπόγειες δεξαμενές που δημιουργήθηκαν για την αποθήκευση νερού. Στο βορειοδυτικό τμήμα της Μονής υπάρχει ένας επιβλητικός αμυντικός πύργος. Όλα τα τμήματα του Μοναστηριού περιβάλλονται από ψηλά πέτρινα τείχη. Σύμφωνα με την μοναστική παράδοση, ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο Μονομάχος χρηματοδότησε το Μοναστήρι για να ανταποδώσει στους τρεις Χιώτες Μοναχούς, Νικήτα, Ιωσήφ και Ιωάννη, οι οποίοι πρόβλεψαν ότι η εξορία του στη Λέσβο ήταν προσωρινή και τελικά θα επιστρέψει στον θρόνο. Οι τρεις Μοναχοί ανακάλυψαν την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας σε μια μυρτιά στην τωρινή τοποθεσία του Μοναστηριού. Αυτή ήταν και η τοποθεσία όπου αρχικά έχτισαν ένα μικρό εκκλησάκι με μερικά κελιά. Ο Αυτοκράτορας Μονομάχος παρέδωσε στο Μοναστήρι ιδιοκτησίες και έσοδα, κάτι το οποίο ήταν πολύ σπάνιο για το Βυζαντινό οικονομικό σύστημα. Το Μοναστήρι της Νέας Μονής έγινε ένα από τα πιο πλούσια και γνωστά μοναστήρια του Αιγαίου.Η ακμή συνεχίστηκε μέχρι την εποχή που οι Τούρκοι εισέβαλαν στο νησί το 1822 και λεηλάτησαν το Μοναστήρι και από τότε άρχισε η οικονομική παρακμή. 37

38 Ο ναός βρίσκεται στο κεντρικό σημείο του Μοναστηριού. Αποτελείται από τον κύριο ναό, τον εσωνάρθηκα και τον εξωνάρθηκα. Η αρχιτεκτονική του ναού είναι νησιωτικού οκταγωνικού συστήματος με τρούλο. Τα μοναδικά δείγματα ύπαρξης αυτού του τύπου αρχιτεκτονικής σήμερα υπάρχουν στη Χίο και στην Κύπρο.Τα υπόλοιπα κτίρια που βρίσκονται μέσα από τα όρια των τοίχων είναι: Ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα, ένας μικρός ναός στα δεξιά του δρόμου που οδηγεί στον πύργο. Το Μουσείο, τα εκθέματα των λειψάνων του Μοναστηριού άνοιξαν για το κοινό το Ο ναός του Τιμίου Σταυρού, ένας μικρός ναός χτισμένος δίπλα στην πύλη εισόδου, όπου υπάρχουν τα εναπομείναντα οστά των μαρτύρων και των μαχόμενων της σφαγής της Χίου. Τα ψηφιδωτά της Νέας Μονής χρονολογούνται από τον 11ο αιώνα. Σήμερα είναι μια από τις τρεις εναπομείνασες συλλογές στην Ελλάδα της Βυζαντινής περιόδου και παραμένουν σε σχετικά καλή κατάσταση. Η εξαιρετική ποιότητά τους, μαζί με το γεγονός ότι αποτελούν έργο καλλιτεχνών που διασυνδέονταν με τα μεγαλύτερα εργαστήρια της Κωνσταντινουπόλεως, τα κατατάσσει ανάμεσα στα πιο σημαντικά δημιουργήματα της Βυζαντινής τέχνης. Χαρακτηριστικά της τεχνικής που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή των ψηφιδωτών είναι η δραματική έκφραση και η μοναστική απλότητα. Ένα μεγάλο τμήμα της επιφάνειας της ζωγραφιάς είναι από χρυσό και όπως αντανακλά το φως πάνω του, τονίζει την υπερβατικότητα των εικόνων και των σχημάτων δίνοντας την εντύπωση ότι μετακινούνται σ' έναν ανώτερο και πνευματικό κόσμο. 2.Μονή Μουνδών Μονή Μουνδών είναι ένα ιστορικό μοναστηριακό συγκρότημα, αφιερωμένο στη μνήμη του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου. Βρίσκεται στο Δήμο Αμανής, κοντά στο χωριό Διευχά. Η ίδρυση της Μονής πιθανολογείται στα Βυζαντινά χρόνια, αν και τα παλαιότερα έγγραφα στα οποία αναφέρεται είναι του 16 αι. Το μοναστήρι γνώρισε μεγάλη ακμή στους τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας και θεωρείται ως ένα από τα σπουδαιότερα θρησκευτικά ιδρύματα της Χίου. Αξίζει να προσέξει κανείς τη λαϊκή εικονογράφηση του ναού της Μονής, αλλά και την κατανυκτική ατμόσφαιρα που δημιουργούν τα ερειπωμένα, σήμερα, κτίσματά της. Το καθολικό, τα παρεκκλήσια, τα κελιά, η τράπεζα και το θολοσκέπαστο πρόπυλο της εισόδου αποτελούν το υπάρχον κτιριακό συγκρότημα της μονής. Η γνωστή ιστορία της αρχίζει το 1574, οπότε και ανακαινίσθηκε από τον Ιερομόναχο Ιάκωβο Λαγκαδιώτη. Ήταν το σπουδαιότερο, μετά τη Νέα Μονή, μοναστήρι. Σ' αυτήν εγκαταστάθηκαν και μόνασαν επιφανείς Χιώτες που ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για την αγιογράφησή της, καθότι άκμασε ως σπουδαίο θρησκευτικό ίδρυμα στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας. Είχε σπουδαία βιβλιοθήκη με αξιόλογη μεμβράνη του 1462 μ.χ. που μάλλον ήταν η Διαθήκη της Όσιας Ματρόνας της Χιοπολίτιδας. Από τα βιβλία του μοναστηριού πληροφορούμαστε ότι, το

39 ανατέθηκε η διακόσμηση του Καθολικού στο Χιώτη ζωγράφο Μανουήλ Καλαρώνη, ιερέα. Ο ζωγράφος δεν ολοκλήρωσε την εργασία του γιατί δεν υπήρχαν τα σχετικά χρήματα. Μία δεύτερη προσπάθεια για την αγιογράφησή της το 1622, από το Νεόφιλο Παραδείση, απέτυχε. Το 1730 την τοιχογράφηση του καθολικού ανέλαβε ο ζωγράφος Κωνσταντίνος από τον Καταρράκτη. Δυστυχώς όλες οι τοιχογραφίες καταστράφηκαν στο σεισμό του Οι τοιχογραφίες που διατηρούνται μέχρι σήμερα έγιναν από ανώνυμο ζωγράφο, το 1849, όπως δείχνει τουλάχιστον η επιγραφή πάνω από την κύρια είσοδο του ναού, στο εσωτερικό του Καθολικού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η παράσταση στο κάτω μέρος του νότιου τοίχου που φέρει την επιγραφή "Ο βίος του αληθούς μοναχού". Ο σταυρωμένος μοναχός πλαισιώνεται από την απεικόνιση του Άδη, στα αριστερά και σε δύο διαφορετικά επίπεδα, από τον κόσμο και το θάνατο. Η όλη εικονιστική σύνθεση διακατέχεται από έντονο λαϊκό ύφος. Το 1822 το μοναστήρι καταστράφηκε από τους Τούρκους και αργότερα ανακαινίσθηκε 3.Μονή Μυρσινιδίου. Ιδρυτής του μοναστηριού είναι ο μοναχός Χριστόφορος Σερέμελης (1897).Είναι αφιερωμένο στην Παναγία τη Μυρτιδιώτισσα, η θαυματουργή εικόνα της οποίας βρέθηκε από τον μοναχό στη θάλασσα κάτω από το μοναστήρι. Εδώ βρίσκονται τα άμφια του Εθνομάρτυρα Γρηγορίου του Έ. Το πλήθος των πιστών γιορτάζουν την Μεγαλειότητά Της στις 24 Σεπτεμβρίου.Το μοναστήρι έχει προσφέρει πολύτιμες φιλανθρωπικές υπηρεσίες κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής όπως και κατά τη διάρκεια της αντίστασης στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. 39

40 4.Παναγία Βοήθεια Το Μοναστήρι της Παναγίας Βοήθειας βρίσκεται πολύ κοντά στη χώρα, στο δρόμο προς τις Καρυές και τη Νέα Μονή. Ιδρύθηκε το 1930, από τον ιερομόναχο Άνθιμο Βαγιάνο, για να στεγάσει Μικρασιάτισσες μοναχές που είχαν διωχτεί από τις Μονές της Μ. Ασίας. Η Μονή κτίσθηκε πάνω σε λόφο, σε σημείο όπου υπήρχε παλαιότερος ναός, με χορηγίες Χιωτών. Περιβάλλεται από ψηλό τείχος και εκτός από το Καθολικό (ναός της Παναγίας_ περιλαμβάνει κελιά σε περιμετρική διάταξη, Τράπεζα, αρχονταρίκι, βιβλιοθήκη, κρήνη και το "Πολυτεχνείον" (εργαστήρια ραπτικής, πλεκτικής, κεντήματος, υφαντουργίας και αγιογραφίας). Γύρω από το Μοναστήρι υπάρχει δασύλλιο που προσφέρει δροσιά και όμορφη θέα προς την πόλη και τη θάλασσα 5.Μονή Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης Σε απόσταση 5 χλμ. περίπου από τη χώρα, κοντά στο ακρωτήριο της Αγίας Ελένης, δεσπόζει πάνω από τη λοφώδη περιοχή του Φραγκοβουνίου το Μοναστήρι του Αγίου Κωνσταντίνου. Κτισμένο σε ψηλό λόφο, με τα πανύψηλα τείχη του, προβάλλει από μακριά σαν φρούριο. 40

41 Η Μονή κτίσθηκε στα τέλη του 19ου αι., από το Δικαίο της σκήτης των Αγίων Πατέρων, Παχώμιο Αρελά, σε κτήμα όπου άλλοτε βρισκόταν ερειπωμένος ναός του Αγ. Κωνσταντίνου, για να εγκαταβιώσουν μοναχές και λειτούργησε το Το Καθολικό της Μονής, αφιερωμένο στη μνήμη των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, δεσπόζει επιβλητικό στη μέση του βοτσαλωτού περίβολου. Είναι κτισμένο σε σταυροειδή βυζαντινό ρυθμό, διακοσμημένο με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες που ξεχωρίζουν για τη χρωματική αρμονία των συνθέσεων. Το Μοναστήρι περιλαμβάνει εβδομήντα διώροφα κελιά, μάρτυρες του άλλοτε μεγάλου αριθμού μοναχών, την Τράπεζα, το εργαστήριο αγιογραφίας και πλαστικής, το "Ζωγραφείον", το εκθετήριο ζωγραφικής και εικονογραφίας, καθώς και ξενώνες. Η Μονή φημίζεται για τα εργαστήριά της τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Οι μοναχές συνεχίζουν να επιδίδονται στην αγιογραφία, την υφαντουργία, αλλά υπάρχει επίσης και εργαστήριο καλλιτεχνικών κεντημάτων και ιερογραφίας. Τα έργα τους στόλιζαν πάντα τα πλουσιότερα σπίτια του νησιού, ενώ οι προίκες για τα κορίτσια παραγγέλλονταν στη Μονή (εικόνες, κεντήματα κλπ.). Τα εργαστήρια εξακολουθούν να είναι σε λειτουργία από τις λίγες πλέον σήμερα μοναχές. Στη Μονή ακολουθείται το παλιό ημερολόγιο και τηρείται αυστηρά ο κανονισμός που απαγορεύει την είσοδο στους άνδρες. Από τη στιγμή πάντως που φθάνει κανείς στο λόφο του Αγίου Κωνσταντίνου αισθάνεται ότι έχει αφήσει πίσω του ένα πολύβουο κόσμο και απολαμβάνει την ηρεμία του χώρου, την καθαριότητα, την υψηλή αισθητική του, όπου κυριαρχεί το λευκό της αγνότητας, το αυτοκρατορικό πορφυρό και το γαλάζιο της θάλασσας και του ουρανού. 6.Ιερά μονή Αγίας Μαρκέλλας Σε έναν όμορφο κόλπο στη δυτική ακτή της Χίου, κοντά στη Βολισσό, ανάμεσα σε αιωνόβια πλατάνια βρίσκεται το σημαντικό προσκύνημα της Αγία Μαρκέλλας, προστάτιδας του νησιού, η οποία θανατώθηκε στην τοποθεσία αυτή, γύρω στο Σύμφωνα με την παράδοση, η αγία Μαρκέλλα καταγόταν από τη Βολισσό και σε νεαρή ηλικία ασπάσθηκε τον χριστιανισμό. Ο ειδωλολάτρης πατέρας της την καταδίωξε στα βουνά, έβαλε φωτιά στη βάτο όπου κρυβόταν και, όταν εκείνη κατέφυγε στα βράχια, της έκοψε το κεφάλι και το πέταξε στη θάλασσα. Σο σημείο αυτό, περίπου δύο χιλιόμετρα μακριά από τον ναό, θεωρείται ότι αναβλύζει αγίασμα μέσα από τα βράχια. 41

42 Ο ναός ανεγέρθηκε στο σημείο όπου λέγεται ότι βρισκόταν η βάτος που φιλοξένησε την αγία. Ο σημερινός είναι ο τρίτος κατά σειρά ναός που έχει κτιστεί στην τοποθεσία αυτή, αλλά δεν είναι γνωστή η χρονολογία ίδρυσής του. Γύρω του υπάρχουν παλαιά συγκροτήματα κελιών, που σήμερα έχουν διαμορφωθεί σε ξενώνα για τη φιλοξενία του πλήθους των προσκυνητών που φθάνει κάθε χρόνο. Ο ναός εορτάζει στις 22 Ιουλίου και την ημέρα αυτή πραγματοποιείται το μεγαλύτερο πανηγύρι της Χίου. 42

43 ΜΗΛΟΣ 43

44 Ονομασία: Σύμφωνα με τη μυθολογία το νησί πήρε το όνομά του από τον πρώτο του κάτοικο, τον Μήλο. (Ο Μήλος σύμφωνα με το μύθο ήταν γιος Κυπριακής βασιλικής οικογένειας, που η θεά Αφροδίτη ύστερα από την αυτοκτονία των γονιών του τον έστειλε να οικήσει το νησί.) Ονοματολογικά όμως, πιθανότατα είναι μετεξέλιξη της προελληνικής λέξης «βήλος» που σήμαινε πρόβατο. Η Μήλος έχει ανακηρυχτεί ως ιερό νησί από την Ιερά Σύνοδο, χάρη στις Παλαιοχριστιανικές της Κατακόμβες. Επίσης, είναι ένα από τα λίγα νησιά που διαθέτουν Εκκλησιαστικό Μουσείο, καθώς και περισσότερες από 140 εκκλησίες και ξωκλήσια Η Εκκλησία της Αγίας Τριάδας Πολύ κοντά στο λιμάνι του Αδάμαντα, βρίσκεται η εκκλησία της Αγία Τριάδας, η οποία φιλοξενεί και το Εκκλησιαστικό Μουσείο. Η εκκλησία αυτή, που μετρά χίλια χρόνια ζωής, χαρακτηρίζεται ως «σταυρεπίστεγη τρίκλιτη βασιλική μετά τρουλλοκαμάρας», μιας και αποτελείται από τρία κλίτη πάνω στα οποία υψώνεται κάθετα ο τρούλος στο ίδιο σχήμα με τον ναό. Αυτό το είδος εκκλησίας συναντάται πολύ σπάνια (υπάρχει μόνο άλλη μία εκκλησία, στην Πελοπόννησο, στο Λεβίδι Αρκαδίας) και είναι ένα πολύ ενδιαφέρον αρχιτεκτονικό μνημείο. Αρχικά είχε δημιουργηθεί για να λειτουργήσει ως μοναστήρι με το όνομα της Παναγίας της Θεοφανής, αλλά το 1839 την αγόρασαν Κρήτες πρόσφυγες και την έκαναν την εκκλησία του χωριού τους. Οι άκρες και τα τόξα του καμπαναριού της είναι επηρεασμένα από τα γοτθικά, ενώ τα υπέρθυρα και οι παραστάτες της είναι διακοσμημένα με γλυπτά παραδοσιακά και θρησκευτικά μοτίβα. Στην είσοδό της, στην αυλή, θα δείτε δύο ψηφιδωτά, δημιουργίες του ντόπιου καλλιτέχνη Γιάγκου Καβρουδάκη. Τα δύο αυτά χρωματιστά ψηφιδωτά χρονολογούνται το 1937 και το ένα παριστάνει έναν δράκοντα στο σχήμα της Μήλου, ενώ το άλλο την μάχη του καλού και του κακού. Από το 2000 στην Αγία Τριάδα στεγάστηκε και το Εκκλησιαστικό Μουσείο Μήλου, στο οποίο έχετε την ευκαιρία να θαυμάσετε μεγάλο μέρος της μηλέικης καλλιτεχνικής παράδοσης και κληρονομιάς και της μηλέικης αγιογραφικής παράδοσης. Πιο συγκεκριμένα, μπορείτε να δείτε εικόνες από τον 14ο αιώνα (όπως μία σπάνια αποκαθήλωση), έργα της Κρητικής σχολής, έργα του Εμμανουήλ και Αντώνιου Σκορδίλη και των Κρητικών ζωγράφων, επιτάφιους και ξυλόγλυπτα αναλόγια, εικονοστάσια του 17ου 44

45 αιώνα, τον δεσποτικό θρόνο, τα τέμπλα, ασημένια δισκοπότηρα, θυμιατά, χρυσά αφιερώματα, δαχτυλίδια, περιδέραια, σκουλαρίκια και άλλα εκθέματα υψηλής καλλιτεχνικής αξίας. Κοίμηση της Θεοτόκου ή Άγιος Χαράλαμπος Η δισυπόστατη αυτή εκκλησία βρίσκεται πίσω από το λιμάνι του Αδάμαντα, στο υψηλότερο σημείο του χωριού. Κτίστηκε από Κρήτες πρόσφυγες το 1870 και πήρε το όνομά της από την εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου της Προταϊτισσας (παλιά μητρόπολη του νησιού) και την διπλανή της εκκλησία, τον Άγιο Χαράλαμπο. Οι δύο αυτές εκκλησίες βρίσκονταν στην παλαιά πρωτεύουσα του νησιού, την Ζεφυρία, από όπου μεταφέρθηκαν το ξυλόγλυπτο τέμπλο και οι παλαιές εικόνες της μεγαλοπρεπής αυτής εκκλησίας. Η αρχιτεκτονική του ναού είναι τρίκλιτος καμαροσκεπής μετά τρούλου και ο τρούλος της βρίσκεται πάνω στον ημικυλινδρικό θόλο του μεσαίου κλίτους. Στην Κοιμήση της Θεοτόκου ή Άγιο Χαράλαμπο (οι ντόπιοι την αποκαλούν με το δεύτερο όνομα), θα δείτε εικόνες κρητοβυζαντινής τέχνης από τις κατεστραμμένες εκκλησίες της Ζεφυρίας, το ξυλόγλυπτο τέμπλο, καθώς και την πολύτιμη εικόνα της Παναγίας, που είναι καλυμμένη από ασημένιο φύλλο. Γενέσιον της Θεοτόκου ή Παναγία Κορφιάτισσα Στο δυτικό άκρο της Πλάκας, πάνω σε απόκρημνους βράχους χτίστηκε το 1810 ο ναός της Παναγίας της Κορφιάτισσας. Η τοποθεσία είναι γνωστή ως «Χάλαρα», ενώ ο χώρος μπροστά από το ναό ως «Μάρμαρα», λόγω του ότι η αυλή του ναού είναι στρωμένη με μαρμάρινες επιτύμβιες πλάκες από την παλαιά πόλη. Θα δείτε κειμήλια από τις παλιές εγκαταλελειμμένες εκκλησίες του νησιού, εικόνες κρητοβυζαντινής τέχνης από τις εκκλησίες της Ζεφυρίας, λείψανα αγίων φυλαγμένα σε μικρά ασημένια κιβώτια, το ξυλόγλυπτο, επιχρυσωμένο τέμπλο του ναού, καθώς και τον επιχρυσωμένο επιτάφιο του 1600 από την Παναγιά τη Σκινιώτισσα, ο οποίος είναι φερμένος από τη Σμύρνη. Παναγία των Ρόδων Στη βόρεια πλευρά της Παναγίας της Κορφιάτισσας (ένα στενό πιο κάτω) θα βρείτε τη δεύτερη καθολική εκκλησία του νησιού, τη Παναγία των Ρόδων ή Ροζάρια. Η μικρή αυτή καθολική εκκλησία χτίστηκε από τον γάλλο υποπρόξενο Λουί Μπρεστ το 1823 (όπως φαίνεται και από την επιγραφή που βρίσκεται πάνω από την είσοδό της), ενώ στο εσωτερικό της είναι θαμμένος ο ίδιος ο Μπρεστ και στην αυλή της η σύζυγός του. Άξιο λόγου είναι το ότι το υπέρθυρό του ναού είναι διακοσμημένο με το οικόσημο του γάλλου βασιλέα Λουδοβίκου ΙΣΤ. 45

46 Υπαπαντή του Χριστού ή Παναγία Θαλασσίτρα Η Υπαπαντή του Χριστού ή Παναγία Θαλασσίτρα, είναι προστάτιδα των ναυτικών και η πιο πολυφωτογραφημένη εκκλησία του νησιού. Αυτή η εκκλησία το 1739 ήταν μικρός ναός που το κατεδάφισαν για να χτίσουν στη θέση του το 1839 αυτόν τον πανέμορφο μεγαλύτερο ναό, ενσωματώνοντας ως νότιο κλίτος και τη διπλανή Φράγκικη εκκλησία της Παναγίας της Ελεούσας. Στην Παναγία τη Θαλασσίτρα μπορείτε να δείτε έργα του 17ου αιώνα από το φημισμένο αγιογραφικό εργαστήρι των Σκορδίλιδων, και συγκεκριμένα τις σημαντικές εικόνες του Αγίου Ελευθερίου και της Παναγίας και του Χριστού, δημιουργίες του Εμμανουήλ Σκορδίλη. Ακόμα, μπορείτε να δείτε το ξυλόγλυπτο τέμπλο με πολύ ωραίο σταυρό, ενώ στο υπέρυθρο της δυτικής θύρας του ναού μπορείτε να διακρίνετε το οικόσημο του δούκα της Νάξου, Κρίσπι. Μέσα Παναγιά ή Παναγία Σκινιώτισσα Στην κορυφή του Κάστρου, θα συναντήσετε τη μικρή καμαροσκέπαστη εκκλησία της Παναγίας της Σκοινιώτισσας ή Μέσα Παναγιά. Το σημερινό κτίσμα της εκκλησίας διατηρείτε σε πολύ καλή κατάσταση, αφού είναι μεταπολεμικό. Το παλαιότερο ναϋδριο ανατινάχτηκε την περίοδο της Γερμανικής κατοχής για να στηθεί στη θέση του το αντιαεροπορικό προβόλο και έτσι οι κάτοικοι την ξαναέχτισαν μετά το Την ονομασία «Σκινιώτισσα» φημολογείται πως την πήρε από την εικόνα της Παναγίας που βρέθηκε πάνω σε σκίνο, στην κορυφή του Κάστρου. Άγιος Χαράλαμπος Στους πρόποδες της Πλάκας, στο χωριό με το όνομα Πλάκες, βρίσκεται η τέταρτη σε μέγεθος εκκλησία του νησιού, ο Άγιος Χαραλάμπος. Ο ναός αυτός ανεγέρθη το 1853 (στη θέση ενός παλιού ναϋδρίου), χάρη στον κόπο και στις δωρεές των λιγοστών κατοίκων του χωριού. Στο ναό μπορείτε να δείτε σύγχρονες τοιχογραφίες (η τοιχογραφία του Παντοκράτωρος στο θόλο, του Αγ. Χαραλάµπους στην αριστερή πλευρά και απέναντι του Αγ. Βλάσιου) και ενδιαφέρουσες εικόνες όπως του Άρχοντος Μιχαήλ, του Χριστού, του Προδρόµου, της Κυρίας των Αγγέλων, του Αγ. Ιακώβου, της Αγ. Αικατερίνης και της Παναγίας της Ακραδιώτισσας, της παλαιότερης εικόνας του νησιού. Αυτή η μεγάλης αξίας εικόνα έχει μεταφερθεί από το κατεστραμμένο μοναστήρι που βρισκόταν στη Μικρή Ακραδιά. Ο σπουδαίος αγιογράφος Κόντογλου αναφέρει για την εικόνα της Παναγιάς της Ακραδιώτισσας: «Είναι ζωγραφισμένη απάνου σ` ένα στενόµακρο σανίδι, βαθουλωμένο σαν σκάφη, όπως είναι στα πιο αρχαία κονίσµατα. 46

47 Άγιος Σπυρίδωνας Ο Άγιος Σπυρίδωνας είναι η κεντρική εκκλησία του χωριού του Τριοβασάλου και αποτελεί ενιαίο οικοδόμημα με τη μικρότερη εκκλησία της Αγίας Μαρίνας. Η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος είναι μία ενδιαφέρουσα εκκλησία, αφού παρουσιάζει μία ιδιαίτερη αρχιτεκτονική με τέσσερις μεγάλες αψίδες. Σε αυτήν θα βρείτε εικόνες από τις κατεστραμένες εκκλησίες της παλιάς πόλης της Ζεφυρίας, καθώς και την εικόνα «Βασιλεύς Βασιλευόντων» του γνωστού κρητικού αγιογράφου Σκορδίλη. Εάν επισκεφτείτε τον Άγιο Σπυρίδωνα ή τον Άγιο Γεώργιο την ημέρα του Πάσχα, θα παρακολουθήσετε το «κάψιμο του Ιούδα», έθιμο που χρονολογείται από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους και αναβιώνει μέχρι και σήμερα. Το έθιμο αυτό, συνδυάζεται και με το έθιμο του «μπαρουτιού», όπου οι νέοι των δύο χωριών, του Τριοβασάλου και του Πέρα Τριοβασάλου, πετάνε δυναμίτες σε χώρο ανάμεσα στις δύο εκκλησίες, διεκδικώντας ο καθένας τον τίτλο του νικητή. Νικητής είναι το χωριό που θα προκαλέσει τον περισσότερο θόρυβο και θα σκάσει τους περισσότερους δυναμίτες. ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ 1.MONH ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ Η μονή αυτή λειτούργησε από το 1650 έως το 1830 περίπου και είναι μία από τις 13 μονές που βρήκε ο Γάλλος περιηγητής Τουρνεφόρ σε λειτουργία και με θαυμασμό αναφέρει στις περιηγήσεις του. (Ο Τουρνεφόρ επισκέφτηκε τη Μήλο το 1700). 2.Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος ή Σιδεριανός Το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Σιδεριανού βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του νησιού, στον Χάλακα. Η χρονολογία ίδρυσης και λειτουργίας του παραμένει άγνωστη, αν και σε έγγραφα αναφέρετε από το Η αρχιτεκτονική του είναι βασιλική μετά θόλου και ο ναός αυτός είναι αρκετά ευρύχωρος, πολύ καλά διατηρημένος και περιβάλλεται από πολλά κελιά διαφορετικών διαστάσεων, για να 47

48 φιλοξενεί τους πιστούς του. Η εικόνα του Αγίου Ιωάννη, που βρίσκεται στο εσωτερικό του ναού, είναι ένα πάρα πολύ παλαιό έργο και πιθανολογείται πως είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Το μοναστήρι αυτό οφείλει το όνομά του σε ένα θαύμα του Αγίου Ιωάννη. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση την ημέρα της εορτής του Αγίου εμφανίστηκαν πειρατές και ο κόσμος για να σωθεί από την επιδρομή τους, κλείστηκε μέσα στην εκκλησία και με προσευχές και κλάματα παρακάλεσε τον Άγιο να σιδερώσει την πόρτα για να μην μπορέσουν οι πειρατές να εισέλθουν. Οι προσευχές τους εισακούστηκαν και τελικά οι πειρατές δεν κατάφεραν να ανοίξουν την πόρτα. Έπειτα ένας εξοργισμένος πειρατής ανέβηκε στον τρούλο της εκκλησίας, σημάδεψε τους πιστούς και αποπειράθηκε να τους πυροβολήσει. Τότε, ο Άγιος παρέλυσε το χέρι του και το όπλο έπεσε μέσα στην εκκλησία, όπου φυλάσσεται μέχρι και σήμερα, μαζί με άλλα θρησκευτικά αντικείμενα. Τα θαύματα του Αγίου δεν σταμάτησαν εκεί. Στον Β Παγκοσμίου Πολέμου ένα αγγλικό πολεμικό πλοίο έριξε μία οβίδα ενάντια σε γερμανικό οχυρό της περιοχής, η οποία σφηνώθηκε στον τοίχο της εκκλησίας. Η οβίδα δεν εξερράγη και μπορείτε να την δείτε και σήμερα στο εσωτερικό της εκκλησίας. Εάν τον επισκεφτείτε, απολαύστε το μπάνιο σας στην υπέροχη αμμουδιά της ομώνυμης παραλίας. Επίσης, αν επισκεφτείτε τη Μήλο γύρω στις 25 Σεπτεμβρίου, ημέρα εορτή του Αγίου, μην παραλείψετε να συμμετάσχετε στο μεγάλο πανηγύρι που διαρκεί αρκετές ημέρες. Παλαιοχριστιανικές Κατακόμβες Οι κατακόμβες βρίσκονται κοντά στο χωριό της Τρυπητής, σε σπηλιές 150 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το 2009 η Ιερά Σύνοδο ανακήρυξε τη Μήλο ως ιερό νησί, μιας και οι Κατακόμβες αποτελούν το αρχαιότερο μνημείο της χριστιανοσύνης. Ήταν ο πρώτος τόπος συγκέντρωσης των πρώτων Χριστιανών και το πρώτο κοινοτικό νεκροταφείο στα τέλη του 2ου μ.χ. αιώνα. Οι Κατακόμβες της Μήλου είναι μοναδικές σε μέγεθος σε όλο τον Ελλαδικό χώρο και από τα πιο γνωστά και αξιόλογα Χριστιανικά μνημεία παγκοσμίως, μαζί με τις κατακόμβες της Ρώμης και των Αγίων Τόπων. 48

49 Το δαιδαλώδες αυτό συγκρότημα αποτελείται από τρεις μεγάλες -αρχικά ανεξάρτητες- υπόγειες στοές (Α,Β,Γ) λαξευμένες στο πορώδες ηφαιστειογενές πέτρωμα, από πέντε διαδρόμους και έναν ορθογώνιο νεκρικό θάλαμο στη μορφή των cubicula των Κατακομβών της Ρώμης. Η κάθε κατακόμβη έχει διαφορετικό πλάτος (1-5 μέτρα) και διαφορετικό ύψος (1,60-2,50 μέτρα). Το συνολικό του μήκος είναι 185 μέτρα και σήμερα σώζονται στα τοιχώματα των στοών 126 «αρκοσόλια» (λαξεμένοι αψιδωτοί τάφοι.) Τα αρκοσόλια ήταν χρωματικά διακοσμημένα (κόκκινη ταινία στην στεφάνη και βαθύ μπλε χρώμα στην επιφάνεια του τυμπάνου), αλλά σήμερα σώζονται ελάχιστα ίχνη από τον χρωματικό τους διάκοσμο. Η σημερινή μορφή των κατακομβών οφείλεται σε κάποιες επεμβάσεις του 20ού αιώνα, όπως η είσοδος στο νεκρικό θάλαμο Β και τα περάσματα που ενώνουν τις τρεις αρχικά ανεξάρτητες κατακόμβες. Σήμερα μπορείτε να επισκεφτείτε μόνο τη στοά Β, την Κατακόμβη των «Πρεσβυτέρων» όπως αποκαλείται και να κάνετε τον γύρω της πάνω σε μια ξύλινη πλατφόρμα. Στη δεξιά πλευρά αυτής της κατακόμβης σώζεται ο μοναδικός διώροφος τάφος των Κατακομβών και σπαράγματα της πιο σημαντικής επιγραφής γραμμένης με κεφαλαία κόκκινα γράμματα μέσα σε ορθογώνιο πλαίσιο. Στο κέντρο βρίσκεται ένας βράχος, όπου πιθανότατα να είχε ενταφιαστεί ένας από τους πρώτους επισκόπους της χριστιανικής κοινότητας της Μήλου και οι πρώτοι χριστιανοί τον χρησιμοποιούσαν ως Aγία Tράπεζα στις λειτουργίες τους.από τις μη επισκέψιμες κατακόμβες, η Α (δυτικά της σημερινής κεντρικής στοάς) είναι μεγάλου πλάτους, διαθέτει ευρύχωρο ταφικό θάλαμο και διακρίνεται για τους διπλούς οικογενειακούς τάφους που είναι λαξευμένοι στα τοιχώματά της, ενώ η Γ (ανατολικά της σημερινής κεντρικής στοάς) σώζεται μόνο τμηματικά και το αξιοσημείωτο είναι τα ίχνη τοιχογραφίας που σώζονται σε αυτήν (μία από τις λίγες σωζόμενες παλιοχριστιανικές τοιχογραφίες, στην οποία εικονίζονται κλαδιά με άνθη και πτηνά). 49

50 ΝΑΞΟΣ 50

51 ΙΣΤΟΡΙΑ: Η ιστορία της Νάξου είναι γεμάτη από θρύλους, ιστορικά γεγονότα, πειρατικές επιδρομές και δημιουργικότητα. Είναι ένα από τα λίγα νησιά της Ελλάδας που κατοικείται συνεχώς από τα προϊστορικά χρόνια ως τις μέρες μας. Υπάρχουν ίχνη κατοίκησης στο νησί από το τέλος της 4ης χιλιετίας π.χ., ενώ τα αρχαιολογικά ευρήματα φανερώνουν την πλούσια ιστορία του νησιού όλες τις ιστορικές περιόδους. Η Νάξος ήταν από τα πρώτα νησιά που επεξεργάστηκαν το μάρμαρο. Μάλιστα την Αρχαϊκή περίοδο Ναξιώτες γλύπτες κατασκεύασαν τους Λέοντες της Δήλου και τους Κούρους. Τα παλαιότερα οικοδομήματα της Δήλου είναι Ναξιακά. Χαρακτηριστικό είναι ότι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία του ιερού νησιού των Κυκλάδων, «Ο Οίκος των Ναξίων» είναι δημιούργημα γλυπτών της Νάξου και αφιέρωμα του νησιού. ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ 1.Μονη Φωτοδότου Χριστού Θεωρείται ως το αρχαιότερο καστρομοναστήρι στη Νάξο. Οι αγιογραφίες και οι χρονολογημένες επιγραφές του παραπέμπουν στη βυζαντινή εποχή Κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας έγιναν προσθήκες και ενισχύσεις στην οχύρωση που του έδωσαν την τελική του μορφή που θυμίζει κάστρο. Οι εκδοχές για το κτίσιμο του μοναστηρίου είναι πολλές: ορισμένοι εικάζουν πως χτίστηκε από κάποια βυζαντινή βασιλοπούλα, άλλοι θεωρούν ότι υπήρχε εδώ αρχαίο κάστρο, ενώ αρκετοί πιθανολογούν πως το έχτισε η αυτοκράτειρα Ειρήνη (τέλη 7ου αι.) ή ο γιος του Αλέξιου Κομνηνού τον 12ο αι., όταν επέστρεψε νικητής από κάποια εκστρατεία. 51

52 Αργότερα κατασχέθηκε από τους Λατίνους κατακτητές και παραχωρήθηκε το 1227 από τον Μάρκο Α' Σανούδο σε Βενεδικτίνους μοναχούς. Υπενθυμίζεται ότι η Νάξος μετά την άλωση του 1204 είχε περιέλθει στη δικαιοδοσία των Ενετών. Το μοναστήρι πήρε τη μορφή του οχυρού που έχει μέχρι σήμερα τον 15ο αιώνα. Ήταν ιδιαίτερα πλούσιο και φημισμένο κατά την περίοδο της φραγκοκρατίας. Σύμφωνα με την παράδοση, το επισκέφθηκε ο Βύρωνας και χάραξε το όνομά του - όπως άλλωστε συνήθιζε - σε μια κολόνα. Το μοναστήρι πέρασε επί Τουρκοκρατίας στη δικαιοδοσία της Πάτμου, ως μετόχι της Μονής του Αγ. Ιωάννη του Θεολόγου, όπου ανήκει μέχρι σήμερα. Η Μονή γιορτάζει κάθε 6 Αυγούστου στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. 2.Παναγία Αγροκοιλιώτισσα Γύρω από την Κόρωνο μπορείτε να επισκεφθείτε τον οικισμό Αργοκοίλι, που είναι ονομαστός για το μοναστήρι της Παναγίας Αργοκοιλιώτισσας. Κάθε χρόνο τη «Νια Παρασκευή», δηλαδή την πρώτη Παρασκευή μετά το Πάσχα, της Ζωοδόχου Πηγής, γίνεται το μεγαλύτερο προσκύνημα της Νάξου. Εκατοντάδες πιστοί από όλα τα μέρη της Νάξου φθάνουν στο ομώνυμο Μοναστήρι για να προσκυνήσουν την πάνσεπτη εικόνα της Παναγίας και να ανάψουν ένα κερί στη χάρη Της. Στη θέση Θόλος της περιοχής Αργοκοίλι, βρέθηκε το 1836 μία πολύ παλαιά εικόνα της Παναγίας, που πιθανολογείται ότι υπήρχε εκεί από την εποχή της εικονομαχίας.η εικόνα τοποθετήθηκε στην Ιερά Μητρόπολη Παροναξίας μέχρι το 1841, οπότε μεταφέρθηκε κάπου αλλού, άγνωστο πού, και χάθηκαν 52

53 τα ίχνη της. Περίπου 90 χρόνια αργότερα, το 1930, χάρη στο όραμα μιας μαθήτριας του Γυμνασίου της Κατίνας Λεγάκη, η εικόνα ξαναβρέθηκε στη Χώρα της Νάξου, ανάμεσα στα εικονίσματα μιας γυναίκας, της κυρίας Ξένου (Ζούλαινας), και επεστράφη στο Αργοκοίλι στις 9 Φεβρουαρίου Η εικόνα, που θεωρείται θαυματουργή λόγω της ιστορίας της, είναι ανάγλυφη, από κηρομαστίχα, και απεικονίζει από τη μια πλευρά τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και από την άλλη την Βάπτιση του Ιησού. Έχει διαστάσεις 5 Χ 5.20 εκατοστά και εκτιμάται ότι είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Σήμερα η εικόνα βρίσκεται στο μοναστήρι της Παναγίας Αργοκοιλιώτισσας, που καταλαμβάνει έκταση 25 περίπου στρεμμάτων και περιλαμβάνει την παλιά μονόκλιτη εκκλησία του 1851, τη μεγάλη καινούργια εκκλησία που δεσπόζει στην περιοχή, καθώς και μια ακόμα εκκλησία αφιερωμένη στο ιερό αγίασμα που βρέθηκε να αναβλύζει από βράχο απέναντι από το σημείο εύρεσης της εικόνας. Επίσης υπάρχουν και 30 κελιά φιλοξενίας πιστών, που κάθε χρόνο την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής, συρρέουν κατά χιλιάδες από όλα τα μέρη της Νάξου για να προσκυνήσουν. Στην Ελλάδα και επί επτά αιώνες υπάρχει ένα και μοναδικό μοναστήρι αφιερωμένο στον μεγάλο και πολυγραφότερο Πατέρα της Εκκλησίας, Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο. 3.Ιερά μονή Αγιου Ιωάννου του Χρυσοστόμου Συγκεκριμένα στο νησί της Νάξου λειτουργεί από το 1280 ως γυναικεία μονή, χωρίς ποτέ να ερημωθεί από μοναχές και χωρίς να παύσει η αδιάκοπη λατρευτική ζωή σε αυτή, η Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Είναι ένα κατάλευκο νησιώτικο κτίσμα, φρουριακού χαρακτήρα, με χαμηλή δοκαρόφρακτη πύλη και καταχύτη (λαδοζεματίστρα) από την εποχή των πειρατικών επιδρομών. Ο όγκος των κελιών κλιμακώνεται σε αρμονία με το έδαφος με κορύφωση τον ισχυρό τετράγωνο πύργο εντός του οποίου υπάρχει το Παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου. To πότε κτίστηκε η Μονή δεν είναι ακριβώς γνωστό, Ο Νίκος Κεφαλληνιάδης αναφέρει την αμαρτύρητη χρονολογία 1606, ενώ οι νεώτερες χρονολογίες σε επιγραφές των υπερθύρων του μαρτυρούν διάφορες 53

54 ανακαινίσεις του στα έτη 1753, 1757 και Στο υπέρθυρο του καθολικού υπάρχει η περιγραφή: «ΔΙΕΞΟΔΩΝ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ ΠΡΑΔΟΥΝΑ ΑΨΟΖ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ Α» (δηλαδή 1η Ιανουαρίου 1777). Το σχετικά μικρό Καθολικό φέρει ξυλόγλυπτο τέμπλο με σημαντικές βυζαντινές εικόνες, από τις οποίες ξεχωρίζει η μεγάλη Ιερά Εικόνα του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου που χρονολογείται από το 1818, η οποία παριστά τον άγιο ένθρονο και φέροντα επί του στήθους Του, στο αρχιερατικού εγκόλπιο, τεμάχιο του Ιερού Του Λειψάνου Ο κώδικας της μονής αναφέρει ότι το άγιο λείψανο αφιέρωσε εκεί ο πρωτονοτάριος Κωνσταντίνος Κόκκος το Το δάπεδο του ναού είναι μαρμάρινο και στολίζεται από ανάγλυφο δικέφαλο αετό. Το καθολικό έχει αγιογραφηθεί στο σύνολό του με παραστάσεις που αποδίδουν σκηνές από το βίο του Αγίου Χρυσοστόμου. Ο ναός αυτός ανακαινίσθηκε στο β μισό του 18ου αιώνα από τον άρχοντα Ανδρόνικο Πραδούνα. Στη μονή υπήρχε παλαιότερα αξιόλογη βιβλιοθήκη, ενώ πολλά από τα βιβλία, που μέχρι σήμερα διασώζονται, είχε αποστείλει ο καταγόμενος από τη Νάξο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στην μητέρα του, η οποία αμέσως μετά την αναχώρησή του αγίου από τη Νάξο, μόνασε στην Ιερά Μονή του Χρυσοστόμου ως μοναχή Αγάθη. ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΠΑΝΑΓΙΑ ΔΡΟΣΙΑΝΗ Η Παναγιά Δροσιανή βρίσκεται ανάμεσα στην περιοχή της Τραγαίας και το χωριό Μονή. Το μοναστήρι είναι αφιερωμένο στην Παναγία της βροχής, καθώς βάσει της παράδοσης οι πιστοί Ναξιώτες προσπαθούσαν να ξορκίσουν το πρόβλημα της ανομβρίας που ταλάνιζε επί χρόνια το νησί. ΠΑΝΑΓΙΑ ΑΠΕΡΑΛΙΤΙΣΣΑΣτο πανέμορφο και γραφικό χωριό της Απειράνθου, θα συναντήσετε την Παναγιά Απεραλίτισσα.Πρόκειται για τον μεγαλύτερο ναό του νησιού, χτισμένο σε κυκλαδίτικη 54

55 αρχιτεκτονική. Και σε αυτόν το ναό ξεχωρίζει το μαρμάρινο τέμπλο και το πλήθος των εικόνων που υπάρχουν στο εσωτερικό του. ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΩΤΟΘΡΟΝΗ Η εκκλησία της Παναγίας της Πρωτόθρονης βρίσκεται στο χωριό Χαλκί στην περιοχή της Τραγαίας.Πρόκειται για μια από τις παλαιότερες εκκλησίες μεταβατικού τύπου στη Νάξο και χρονολογείται στον 9ο αιώνα, ενώ αρχιτεκτονικά τα σωζόμενα μέλη του ναού αποδεικνύουν ότι ο ναός αρχικά ήταν βασιλικής κατασκευής.ο ναός διακοσμείται εσωτερικά από τοιχογραφίες και μάλιστα από 5 στρώματα ζωγραφικής τα οποία ανάγονται στην προχριστιανική, βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο. Ι. Ν. ΑΓΙΟΥ ΜΑΜΑ Αν και ο Άγιος Μάμας είναι λιγότερο γνωστός άγιος της εκκλησίας μας, υπάρχουν αρκετές εκκλησίες σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, αφιερωμένες στη χάρη του. Μία από αυτές βρίσκεται στη Νάξο, ανάμεσα στο βουνό του Ζα και τα βουνά της Κορώνου.Η διαδρομή είναι αρκετά δυσπρόσιτη, όμως η τοποθεσία αποζημιώνει τον τολμηρό επισκέπτη. Σε ένα μαγευτικό τοπίο στέκεται επιβλητικός ο ναός του Αγίου Μάμα, προστάτη των βοσκών.η εκκλησία παρουσιάζει ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον καθώς είναι σταυροειδής εγγεγραμμένη με αξιόλογα γλυπτά στο εσωτερικό της. 55

56 Παναγία Μυρτιδιώτισσα 56

57 ΜΥΚΟΝΟΣ 57

58 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ Κατά την μυθολογία, το νησί πήρε το όνομά του ήρωα Μυκόνου, Αποικήθηκε αρχικά από τους Αιγυπτίους, Ικάριους, Φοίνικες και Μινωίτες, κατόπιν από τους Ίωνες υπό την καθοδήγηση του Ιπποκλέους του Νήλου και πατέρα του Φοβίου ή Φορβίου. Ο κλασικός μύθος όμως θέλει θαμμένους κάτω από τους επιβλητικούς βραχώδεις σχηματισμούς της Μυκόνου τους Γίγαντες, που εξόντωσε ο Ηρακλής κατά τη Γιγαντομαχία. Οι Ρωμαίοι κατακτητές έδωσαν τη θέση τους στους Βυζαντινούς, οι οποίοι τον 7ο αιώνα έκτισαν στο νησί αμυντικά έργα κατά των Αράβων πειρατών, και κράτησαν στην κυριαρχία τους τη Μύκονο μέχρι τον 12ο αιώνα. ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΞΩΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΜΥΚΟΝΟΥ Μόνο στην περιοχή της Χώρας και σε έκταση ενός τ. χλμ. περίπου, υπάρχουν περισσότερες από εξήντα (60) παλαιές εκκλησίες με ξεχωριστό αισθητικό-μνημειακό ενδιαφέρον ενώ, σε ολόκληρη τη Μύκονο, τα μικρότερα ξωκκλήσια πρέπει να ξεπερνούν κατά πολύ τον αριθμό αυτό και ίσως ξεπερνούν και τα 400! Αρκετοί από τους σεμνούς αυτούς τόπους λατρείας έχουν κηρυχθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού σε προστατευόμενα ιστορικά μνημεία. Χωρίς καμμιά αμφιβολία, χαρακτηρισμένα ή όχι, και τα πιό απλοϊκά ή απόμερα ξωκκλήσια δέχονται πάντοτε την περιποίηση των ιδιοκτητών τους κι αξίζουν την προσοχή και το σεβασμό του επισκέπτη. Λέγεται πως βρίσκονταν τόσα ξωκκλήσια στο νησί "όσες κι οι μέρες του χρόνου" ήδη πρίν από τον Β" Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα, εξακολουθούν να αποτελούν ένα από τα ισχυρότερα σημεία πολιτισμικής αναφοράς της περιοχής και αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινής ζωής των ντόπιων, αφού αναλογεί πλέον μία περίπου εκκλησία σε κάθε οκτώ Μυκονιάτες, γεγονός που αποτυπώνει το υψηλό θρησκευτικό τους συναίσθημα. Πίσω από την φροντίδα μιάς προϋπάρχουσας ή από την ανέγερση μιάς καινούργιας εκκλησίας, διαφαίνεται η προσήλωση στην παράδοση και η εκπλήρωση κάποιου προσωπικού τάματος. 58

59 Οι περισσότερες εκκλησίες της Μυκόνου είναι τυπικές, μικρών διαστάσεων και λιτές κατασκευές, μονόκλιτες και καμαροσκεπείς όπως και στα άλλα νησιά του νότιου Αιγαίου, με χαρακτηριστικό κόκκινο-κεραμιδί χρώμα στο εξωτερικό της καμπύλης στέγης τους. Μερικές είναι παλαιότατες (πρωτοβυζαντινές / μεσοβυζαντινές), όμως η πλειοψηφία τους ανήκει στον 17ο, 18ο και 19ο αιώνα. Περιέχουν αντιπροσωπευτικά και κάποτε πολύ ενδιαφέροντα έργα της νεώτερης λαϊκής -και όχι μόνοαγιογραφίας και εκκλησιαστικής κοσμητικής (εικόνες, ξυλόγλυπτα τέμπλα κ. ά. αφιερώματα). Η Μύκονος έχει επίσης και αρκετά για το μέγεθός της Μοναστήρια, με πολύ ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική και αξιόλογα έργα θρησκευτικής τέχνης, όπως: Το μονύδριο του Αγίου Παντελεήμονος (17ος αιώνας) στο Μαράθι, στην άνω Μερά το λαμπρό μοναστήρι της Παναγίας Τουρλιανής (16ος-18ος αι.) κι εκείνο του Παλαιοκάστρου (18ος αι.), καθώς και το μονύδριο του Αγ. Γεωργίου στον Αμπελόκηπο. Στο παρελθόν υπήρξαν και άλλα τέτοια ιδρύματα, όπως η μονή του Αγ. Λουκά με την ονομαστή στα τέλη του 18ου αι. Σχολή της, που το χώρο της καταλαμβάνει σήμερα το νεκροταφείο της Χώρας. Η εικόνα, πάνω από την Αγία Τράπεζα, παριστάνει την Παναγία με το Βρέφος, ανάμεσα στον Aγιο Δομίνικο, απόστολο της ευλαβείας του Αγ. Ροδαρίου και την Αγία Αικατερίνη της Σιένας. Μεταφέρθηκε στην Μύκονο από την Βενετία το Με την ευκαιρια αυτή, ο Βικάριος Ιωάννης Βιτάλης, έστρωσε με πλάκες μαρμάρου το δάπεδο του Ναού και τοποθέτησε το επίχρυσο τόξο γύρω από την Εικόνα, χάρη σε μια γενναία προσφορά της ανιψιάς του, Μαρούσσας Βιτάλη. Αυτό το μαρτυρεί μια επιγραφή στο κέντρο του Ναού. Ο Κανονικός π. Φώσκολος, καταγόμενος από την Τήνο,διακόσμησε την Αγία Τράπεζα το Μπορούσε κανείς να διαβάσει μια σχετική επιγραφή στις ανώτερες πλευρές του Αρτοφορίου. Ήταν δυνατό επίσης να διακρίνει κανείς μια άλλη επιγραφή του Ιερέα στα δύο ξυλόγλυπτα κιονόκρανα του τόξου, λίγο πιο πάνω από την Εικόνα. Όλα αυτά τώρα δεν υπάρχουν πια, διότι το Ιερό Βήμα κάηκε ολοσχερώς την νύχτα της Πρωτομαγιάς του 1991 κατά την εργατική γιορτή. Η κεντρική είσοδος είναι προς την δύση, προς την Θάλασσα, με κατεύθυνση τα νησιά της Δήλου, της Ρήνειας και της Σύρου. Η πλαϊνή πόρτα, κοντά στο Ιερό, που υπάρχει ακόμα, οδηγούσε προς τον νότο και ήταν η είσοδος προς το Σκευοφυλάκιο και την κατοικία του Ιερέα. Την κατοικία αυτή την αποτελούσαν μια σάλα και τρία δωμάτια. Η Εκκλησία έχασε τους βοηθητικούς αυτούς χώρους καθώς και την αυλή του Ναού που βρισκόταν μπροστά στην κεντρική Είσοδο. Η Εικόνα της Παναγίας του Ροδαρίου έπαθε μεγάλη ζημιά κατά την πυρκαγιά της Πρωτομαγιάς του Μετά από την συντήρηση της που έγινε στην Τήνο, από την συντηρήτρια Εικόνων Aννα Πρελορέντζου, από την Κώμη, η Εικόνα μεταφέρθηκε με πομπή στην Μύκονο στις 15 Οκτωβρίου 1996 και τοποθετήθηκε πάλι στη θέση της με επίσημη τελετή, από τον Σεβασμιώτατο π.νικόλαο Πρίντεζη, Αρχιεπίσκοπο Νάξου - Τήνου - Μυκόνου κ.λ.π στην οπία έλαβαν μέρος πολλοί προσκυνητές, ιδίως από την Τήνο. Στις 8 Οκτωβρίου 1997, ο Σεβασμιώτατος εγκαινίασε τη νέα μαρμάρινη Αγία Τράπεζα, που έγινε με τις προσφορές των πιστών. 59

60 ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ 1.ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΟΥΡΛΙΑΝΗΣ Ιδρύθηκε το 1542 σε θέση όπου προϋπήρχε παλαιά εκκλησία των Εισοδίων της Παναγίας. Στα η μονή, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, ανακαινίσθηκε από τον ιερομόναχο Ιγνάτιο Μπάσουλα και απέκτησε τη σημερινή της μορφή. Το αξιοθαύμαστο ξυλόγλυπτο μπαρόκ τέμπλο του τρίκλιτου ναού, ο επισκοπικός θρόνος και ο άμβωνας (τέλη 18ου αι.) λέγεται ότι κατασκευάστηκαν στην Φλωρεντία, ενώ οι ωραίες εικόνες του τέμπλου ανήκουν στον αγιογράφο Ιωάννη "τον εκ Κερκύρας". Η αρχιτεκτονική του συγκροτήματος εντυπωσιάζει με την λιτή του μεγαλοπρέπεια τον επισκέπτη, που θα περιεργαστεί στην αυλή του την πλούσια ανάγλυφη διακόσμηση του μαρμάρινου κωδωνοστασίου και της βρύσης, χαρακτηριστικά δείγματα της παραδοσιακής μαρμαρογλυπτκής των Κυκλάδων. Στις συλλογές του μοναστηριού υπάρχουν πολλά παλιά εργαλεία και σκεύη, σημαντικά εκκλησιαστικά κειμήλια, αρχιερατικά άμφια, επίπλωση (ένας ξυλόγλυπτος επιτάφιος, αναλόγια κ.α), μεταβυζαντινές εικόνες και διάφορα άλλα αφιερώματα. Γύρω από αυτήν την - πολύ σημαντική της οικονομίας άλλοτε - μονή έχει αναπτυχθεί ο σημερινός κυρίως οικισμός της Ανω Μεράς. 2.ΜΟΝΗ ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟ Το μοναστήρι βρίσκεται σε μία από τις σπάνιες πράσινες περιοχές του νησιού κατά μήκος ενός λόφου, έξω από τα Άνω Μερά. Είναι γνωστό για την κλασική κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική του, που χρονολογείται από τα τέλη του 18ου αιώνα. Μέσα στο μοναστήρι υπάρχουν εικόνες και βωμοί. Πρόκειται για γυναικεία μονή. Το όνομά της το οφείλει στον ομώνυμο γειτονικό λόφο ('Παλιόκαστρο') που στέφεται από μεσαιωνικό κάστρο. Μπορεί κανείς να δει μεταξύ άλλων στην ίδια περιοχή την εκκλησία του Αγίου Βλάσση, με τον μεγάλο περιστερεώνα της και ένα ταφικό μνημείο, αποτελούμενο από ένα μεγάλο γρανιτόλιθο που υψώνεται 3μ. πάνω από το έδαφος. 60

61 Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ- ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ Ο Ναός της Ζωοδόχου Πηγής ή της Μεγάλης Παναγιάς, όπως συνηθίζουν να την αποκαλούν οι ντόπιοι, επειδή είναι ο μεγαλύτερος ναός μέσα στην Χώρα είναι ο Μητροπολιτικός ναός της Μυκόνου. Ο ναός μας είναι διακοσμημένος με υπέροχες Βυζαντινές αγιογραφίες, και βρίσκεται στην πλατεία της «Αλευκάνδρας». Είναι χτισμένος σε ρυθμό μονόκλιτης βασιλικής μετά τρούλου, έχει κόγχες στην βόρεια και νότια πλευρά, και το εμβαδόν του είναι τ.μ. Η παράδοση αναφέρει ότι η εικόνα της βρέθηκε μέσα σ` ένα πηγάδι και γι` αυτό έχει και το όνομα Παναγία η Πηγαδιώτισσα. Επίσης την αποκαλούν Αγγελοχτισμένη διότι όταν χτίζονταν η εκκλησία στα χρόνια της Τουρκικής σκλαβιάς οι κάτοικοι άκουγαν την νύχτα τον ήχο των σφυριών και νόμιζαν οι άνθρωποι ότι ξημέρωσε και έβγαιναν για να την δουν. Τότε παρατηρούσαν ότι αν και ήταν νύχτα οι τοίχοι της εκκλησίας ήταν διπλάσιοι σε ύψος από αυτό που είχαν αφήσει την προηγούμενη μέρα. Η ακριβής χρονολογία που χτίστηκε ο ναός δεν είναι γνωστή, πάντως η πιο παλαιά μαρτυρία που έχουμε είναι σε έγγραφο της 1ης Απριλίου Ο ναός μας είναι διακοσμημένος με υπέροχες Βυζαντινές αγιογραφίες, και βρίσκεται στην πλατεία της «Αλευκάνδρας». Είναι χτισμένος σε ρυθμό μονόκλιτης βασιλικής μετά τρούλου, έχει κόγχες στην βόρεια και νότια πλευρά, και το εμβαδόν του είναι τ.μ. Η παράδοση αναφέρει ότι η εικόνα της βρέθηκε μέσα σ` ένα πηγάδι και γι` αυτό έχει και το όνομα Παναγία η Πηγαδιώτισσα. Επίσης την αποκαλούν Αγγελοχτισμένη διότι όταν χτίζονταν η εκκλησία στα χρόνια της Τουρκικής σκλαβιάς οι κάτοικοι άκουγαν την νύχτα τον ήχο των σφυριών και νόμιζαν οι άνθρωποι ότι ξημέρωσε και έβγαιναν για να την δουν. Τότε παρατηρούσαν ότι αν και ήταν νύχτα οι τοίχοι της εκκλησίας ήταν διπλάσιοι σε ύψος από αυτό που είχαν αφήσει την προηγούμενη μέρα. 61

62 ΠΑΡΑΠΟΡΤΙΑΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ Μία από τις πιο φωτογραφημένες εκκλησίες στον κόσμο είναι ένα σύμπλεγμα πέντε εκκλησιών. Τέσσερις εκκλησίες αποτελούν τη βάση του οικοδομήματος με μία πέμπτη να επικάθεται σαν τρούλος. Αυτή βέβαια είναι η καθαυτό γνωστή ως Παναγιά η Παραπορτιανή εκκλησία. Οι τέσσερις εκκλησίες της βάσης είναι ο Άγιος Ευστάθιος, οι Άγιοι Ανάργυροι, που είναι και η παλαιότερη όλων και λέγεται ότι κατασκευάστηκε στο τέλος του 14ου ή αρχές του 15ου αιώνα κι αποπερατώθηκε με τη σημερινή του μορφή τον 17ο αιώνα, ο Άγιος Σώζων και ο μικρός ναός της Αγίας Αναστασίας. Η εκκλησία του Αγίου Ευσταθίου αποτελεί το κέντρο της βάσης του συμπλέγματος. Η εκκλησία έλαβε το όνομά της από το γεγονός ότι βρίσκεται κοντά στη μικρή πύλη, το "παραπόρτι" του τείχους του μεσαιωνικού κάστρου της χώρας. Πιθανότατα κτίσθηκε διαδοχικά τον 16ο - 17ο αιώνα αν και μερικοί θεωρούν ότι μπορεί να χτίσθηκε ενωρίτερα. Στην αρχική μορφή της, εκκλησία αποτελούσε μόνο ο ναός του επάνω ορόφου ενώ ο σημερινός κλειστός νάρθηκας του Αγίου Ευσταθίου στο ισόγειο αποτελούσε το παραπόρτι του Κάστρου. Τα εκκλησάκια του Αγίου Ευσταθίου, του Αγίου Σώζοντος και της Αγίας Αναστασίας διαμορφώθηκαν σε ναούς μόλις το 1920.Πιθανώς τα δύο χαμηλά και δυνατά τόξα που υποστυλώνουν την αψίδα της στέγης να αποτελούσαν στο παρελθόν στηρίγματα μιας πιο βαριάς κατασκευής ίσως ενός πύργου του Κάστρου. Η Παραπορτιανή αποτελεί ένα ξεχωριστό αξιόλογο αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα, στην δημιουργία του οποίου δεν συνέβαλε μόνο ο άνθρωπος, αλλά και ο χρόνος, που με τις τυχαίες φθορές που προκάλεσε, δημιούργησε ένα τελικό αποτέλεσμα ανεπανάληπτης αισθητικής. Η μονόκλιτη επίσης εκκλησία του ορόφου που επιστεγάζεται με τρούλο έχει κι αυτή δύο ισχυρά τόξα στη βορεινή και τη νότια πλευρά της. Κατά την ανατολική πρόσοψη της στέφεται από κωδωνοστάσιο με μικρή αψίδα, που ολοκληρώνει πλαστικά το μοναδικό στο είδος του "χρονογενές" και ανθρωπογενές σύμπλεγμα, αξιολογότατο λείψανο της μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής των κυκλαδικών κάστρων (σύστημα κυψελίδων). 62

63 ΚΕΡΚΥΡΑ 63

64 Ιστορία Στο σύνορο Ανατολής και Δύσης, το νησί υπήρξε αφετηρία της επέκτασης των αρχαίων Ελλήνων προς τα δυτικά, αλλά και πρωταρχικός στόχος των ηγεμόνων της Δύσης στην προσπάθειά τους να επιβληθούν στην περιοχή. Οι αλλεπάλληλοι δυτικοί κατακτητές άφησαν ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους, τόσο στον πολεοδομικό ιστό όσο και στο αρχιτεκτονικό ύφος της πόλης. Στα πέτρινα, πολυώροφα, με κεραμίδια και σοφίτες σπίτια, που διατηρούν έντονα τα στοιχεία της ιταλικής, γαλλικής και αγγλικής αρχιτεκτονικής, χρωστά η Κέρκυρα μεγάλο μέρος της λαμπρής της φήμης. Στην αρχαιότητα η Κέρκυρα αναφέρεται με διάφορες ονομασίες: Δρέπανον και Δρεπάνη (για την ομοιότητά της με το σχήμα δρεπανιού), Μάκρις (για το μακρόστενο σχήμα της). Ο τύπος Κέρκυρα φαίνεται πως είναι ιλλυρικής προέλευσης, ενώ μπορεί να προέρχεται και από τη λέξη "Κέρκουρος" (ονομασία ελαφρού τύπου πλοίου, ή κάποιου ψαριού). ΙΕΡΕΣ ΜΟΝΕΣ 1.ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΒΛΑΧΕΡΝΩΝ Στα νότια της πόλης και στο νοτιότερο τμήμα της χερσονήσου Κανόνι υπάρχει το μικρό μοναστήρι αφιερωμένο στην Παναγία των Βλαχερνών. Μοιάζει σαν να αναβλύζει στη μέση της θάλασσας επειδή είναι σε ένα μικρό νησάκι που συνδέεται με την στεριά με ένα μικρό μονοπάτι. Αυτή η κατάλευκη αρχιτεκτονική που ξεχωρίζει στον μπλε φόντο της θάλασσας ανέρχεται στον 17o αιώνα.για να μπείτε πρέπει να περάσετε από μία καμάρα στην βάση του καμπαναριού που οδηγεί σε μια μικρή αυλή από όπου μπορείτε να μπείτε στην εκκλησία. KΕΙΜΗΛΙΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ 64

65 Στον ναό φυλασσόταν η τίμια εσθήτα του Θεοτόκου, την οποία οι πατρίκιοι Γάλβιος και Κάνδιδος μετακόμισαν από την Γαλιλαία, και κατέθεσαν πρώτα στον ναό των Αγίων Πέτρου και Μάρκουκαι ακολούθως στον ναό των Βλαχερνών. Μαζί με την εσθήτα αυτήν φυλασσόταν και το ωμοφόριον της Θεοτόκου, το οποίον ο Ρωμανός Α' Λακαπηνός «ως θώρακα περιέβαλε και εξήλθε κατά του πολιορκητούντος την πόλιν Συμεών του Βουλγάρου». Από τον ναό αυτό αφαίρεσαν οι Λατίνοι Σταυροφόροι τον βραχίονα του Αγίου Γεωργίου, το σώμα της Αγίας Λουκίας, και έναν θαυματουργό σταυρό. Τα κειμήλια αυτά σώζονται σήμερα στην Βενετία. 2.Μονή Παλαιοκαστρίτσας Πάνω από την παραλία της Παλαιοκαστρίτσας, σε μία πράσινη πλαγιά δεσπόζει η Ιερά Μονή Παλαιοκαστρίτσας, η οποία είναι αφιερωμένη στην Παναγία. Από το μοναστήρι αυτό μπορείτε να απολαύσετε μία θέα που θα σας κόψει την ανάσα. Η Ιερά Μονή Παλαιοκαστρίτσας έχει χρονολογηθεί περί τον 13ο αιώνα και θεωρείται ένα από τα πιο γνωστά αξιοθέατα της Κέρκυρας. Σύμφωνα με ένα τοπικό θρύλο χτίστηκε το 1228, αλλά δυστυχώς λίγα παραμένουν από το αρχικό κτίσμα. Από αρχιτεκτονική άποψη επιβάλλεται να επισκεφτεί κανείς το μοναστήρι αυτό καθώς αποτελεί κλασικό παράδειγμα Ελληνικής μοναστηριακής αρχιτεκτονικής. Στο εσωτερικό του θα βρείτε ένα μικρό μουσείο με βυζαντινές και μετά-βυζαντινές εικόνες (με πιο χαρακτηριστική είναι η Κοίμησης της Θεοτόκου) και διάφορα άλλα κειμήλια του Χριστιανισμού. Θα δείτε και ένα προϊστορικό σκελετό ενός «θαλάσσιου τέρατος» που λέγεται ότι σκότωσε ένας ψαράς τον περασμένο αιώνα. Η πραγματική ομορφιά του μοναστηριού βρίσκεται στις μικρές λεπτομέρειες, όπως είναι οι μικροί αποθηκευτικοί χώροι, το ελαιοτριβείο και τα κελιά των μοναχών. Κάθε πόρτα και ένα νέο μυστήριο. Εάν και θεωρείται ιστορικός χώρος, εξακολουθεί να είναι εν λειτουργία μοναστήρι και διατηρεί έναν σημαντικό ρόλο στην ζωή των ντόπιων. Κατά την διάρκεια της επίσκεψης σας καλό θα ήταν να σεβαστείτε τον κώδικα ένδυσης. Οι γυναίκες πρέπει να έχουν τους ώμους τους και τα πόδια τους καλυμμένα. Τέλος, αν θέλετε να βγάλετε φωτογραφίες θα πρέπει να αποφύγετε το φλας καθώς αλλοιώνει τα χρώματα των τοιχογραφιών και των εικόνων. ΚΕΙΜΗΛΙΑ: Στο μοναστήρι φυλάσσεται η ιερή εικόνα της Παναγίας, η οποία βρέθηκε με θαυματουργό τρόπο. Στη Μονή Παλαιοκαστρίτσας υπάρχει ένα μικρό αλλά ενδιαφέρον μουσείο με βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες, καθώς και άλλα θρησκευτικά κειμήλια. 65

66 3.ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ Αυτό το μοναστήρι βρίσκεται 1 χιλιόμετρο από το χωριό Νύμφες στο βόρειο τμήμα του νησιού, είναι ένα από τα πιο παλιά χριστιανικά κτίρια του νησιού της Κέρκυρας. Πολύ χαρακτηριστικός είναι και ο μύθος που το συνοδεύει κατασκευασμένο από τους γονείς του ασκητή Αρτεμίου Αισίου στην μνήμη του γιού τους ο οποίος δεν ήθελε να εγκαταλείψει τον τόπο στον οποίο έζησε σε απομόνωση. Όταν ο ασκητής είδε τους γονείς του που χωρίς την θέληση του ήρθαν για να τον πάρουν έσκαψε μία τρύπα και μπήκε μέσα για να προσευχηθεί, τότε μία πέτρα έπεσε, σκέπασε την τρύπα και τον έθαψε. Οι γονείς που δεν μπορούσαν να τον ελευθερώσουν αποφάσισαν να τον αφήσουν στο μέρος που τόσο πολύ αγάπησε και εκεί κατασκεύασαν το μοναστήρι της Μεταμόρφωσης. Την εκκλησία δεν θα την βρείτε πάντα ανοιχτή, αλλά δίπλα υπάρχει ένα παλιό κτίριο που αποτελούσε μέρος του μοναστηριού και σήμερα είναι εγκαταλελειμμένο. Στο εσωτερικό του υπάρχουν πέτρινες δεξαμενές, λιθάρια και άλλα αντικείμενα. 66

67 4.ΙΕΡΗ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ Αυτό το μοναστήρι είναι ένα σύμβολο πίστεως από το 1400 και βρίσκεται στο μικρό χωριό Κληματιά στα βουνά στο βόρειο τμήμα του νησιού της Κέρκυρας. Έγινε διάσημο για τις τοιχογραφίες που ανέρχονται στον 17ο αιώνα και τις εικόνες του Ο ρυθμός του ναού είναι μονόχωρος θολωτός. Οι τοιχογραφίες που το κοσμούν και παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον χρονολογούνται περί το 1672, ενώ οι εικόνες του τέμπλου το ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΚΟΥΡΑΜΑΔΩΝ Η Ιερά Μονή της Αγίας Κυριακής Κουραμάδων ιδρύθηκε το 1992, κι είναι το νεώτερο από τα Μοναστήρια της Κέρκυρας. Το Καθολικό της Μονής είναι ρυθμού βασιλικής μετά τρούλου. Πέριξ του ναού υπάρχουν τα κελλιά, το αρχονταρίκι, η βιβλιοθήκη, η τραπεζαρία και οι βοηθητικοί χώροι της Μονής. Εντός του αυλείου χώρου της Μονής υπήρχε ημικατεστραμμένο εξωκλήσι επ' ονόματι της Αγίας Κυριακής, το οποίο κατέρρευσε το 1995 πιεζόμενο από άσχημες καιρικές συνθήκες. Η Μονή πανηγυρίζει την 7η Ιουλίου εορτή της Αγίας Μεγαλομάρτυρος Κυριακής. 67

68 5.ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΙΑΣΟΝΟΣ ΚΑΙ ΣΩΣΙΠΑΤΡΟΥ Αυτή η εκκλησία βρίσκεται στα νότια της παλιάς πόλης και για την ακρίβεια στην περιοχή της Παλαιόπολης, μία περιοχή που περιλαμβάνει διάφορα κτίρια μεγάλου ιστορικού ενδιαφέροντος. Είναι αφιερωμένη στους 2 Αγίους Ιάσονα και Σωσίπατρο και οι δύο ήταν μαθητές του Αγίου Παύλου και θεωρούνται ότι διέδωσαν τον Χριστιανισμό στο νησί της Κέρκυρας. Κατασκευάστηκε τον XI αιώνα πάνω στα ερείπια ενός μοναστηριού και αποτελεί ένα από τα ελάχιστα παραδείγματα Βυζαντινής αρχιτεκτονικής που υπάρχουν σήμερα. Εξωτερικά χαρακτηρίζεται από την έκθεση των κόκκινων τούβλων σε σειρές που δημιουργούν υπέροχες διακοσμήσεις γύρω από τα παράθυρα και τις πόρτες. Αντίθετα στο εσωτερικό μπορείτε να θαυμάσετε τις εικόνες των δύο Αγίων που πραγματοποιήθηκαν τον XVII αιώνα από τον Ε. Τζάνε της Κρητικής Σχολής και την τοιχογραφία του Αγίου Αρσενίου. Επίσης στο εσωτερικό υπάρχουν οι τάφοι των δύο Αγίων. ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ Ακριβώς μπροστά από το μοναστήρι της Βλαχέρνας υπάρχει ένα νησί που ονομάζεται Ποντικονήσι στο οποίο υπάρχει μόνο ένα κτίριο, η εκκλησία που είναι αφιερωμένη στον Παντοκράτωρ. Σύμφωνα με μια ερμηνεία της Οδύσσειας αυτό το νησί ήταν το πλοίο του Οδυσσέα που ο Ποσειδώνας μεταμόρφωσε σε βράχο ενώ σύμφωνα με έναν άλλο μύθο ήταν ο βράχος στον οποίο καταστράφηκε το πλοίο του Οδυσσέα κατά την διάρκεια μιας καταιγίδας. Κατασκευάστηκε τον 13ο αιώνα και μπορείτε να την επισκεφτείτε με καΐκι το οποίο αναχωρεί από το απέναντι λιμανάκι. Το Βυζαντινό παρεκκλήσι που βρίσκεται στην κορυφή του νησιού περιλαμβάνει τις αναμνηστικές πλάκες που υπενθυμίζουν την επίσκεψη της αυτοκράτειρας Ελισάβετ της Αυστρίας και του αρχιδούκα Ροδόλφου το

69 ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ 69

70 ΙΣΤΟΡΙΑ Η Κεφαλονιά, ή αλλιώς Κεφαλληνία, είναι νησί του Ιονίου πελάγους κι ανήκει στα Επτάνησα. Επισήμως, κυρίως στη διοίκηση, αναφέρεται με τον αρχαιότερο τύπο «Κεφαλληνία» Είναι το έκτο μεγαλύτερο σε έκταση νησί στην Ελλάδα μετά την Κρήτη, την Εύβοια, τη Λέσβο, τη Ρόδο και τη Χίο. Υπάρχουν στοιχεία ότι η Κεφαλλονιά κατοικείται από την παλαιολιθική εποχή. Οι πρώτοι γνωστοί κάτοικοι ήταν Λέλεγες οι οποίοι κατοίκησαν το νησί προφανώς την εποχή του 15ου αι. π.χ., φέρνοντας μαζί τους τη λατρεία του Ποσειδώνα. Η παράδοση λέει ότι ο πρώτος εποικισμός έγινε από τον Πτερέλαο που ο πατέρας του ο Τάριος ήταν γιος του Ποσειδώνα.ετσι την εποχή του χαλκού, ένας άλλος αρχαίος Ελληνικός λαός, οι Ταφίοι ή Τηλεβόες είχαν εγκατασταθεί στην γύρω θάλασσα, και κατοικούσαν στο νησί, ή διατηρούσαν εμπορική βάση στο νησί και συναλλάσσονταν στενά με τους κατοίκους του νησιού.[ Η ορθή ονομασία της νήσου είναι "Κεφαλληνία" προερχόμενη από τους αρχαίους ορεσίβιους κατοίκους της, τους Ομηρικούς "Κεφαλλήνες" (Δωριστί "Κεφαλλάνες") και όχι "Κεφαλονία-Κεφαλονιά" από τον μυθικό ήρωα της Αττικής τον Κέφαλο, που κατά τους Αθηναίους υποτίθεται πως κατέλαβε την νήσο και της έδωσε το όνομά του. Στα Ομηρικά κείμενα δεν εμφανίζεται το όνομα της νήσου ως έχει, αλλά με άλλες ονομασίες όπως Δουλίχιον, Σάμος ή Σάμη. Σε αυτή τη μορφή διατηρείται το όνομα μίας εκ των πόλεων της νήσου από την αρχαιότητα έως σήμερα. Παρ' όλα αυτά ο Όμηρος αναφέρει ότι ο λαός στον οποίο ηγείται ο Οδυσσέας, είναι οι Κεφαλλήνες. Τα δύο "λ" τα χρησιμοποίησε ο Όμηρος χάριν ευφωνίας του μέτρου του δεκαπεντασύλλαβου, όπου το σύμφωνο "λ" στους "Κεφαλλήνες", είχε κάποιαν μεγαλυτέρα διάρκεια κατά την εκφώνησή του, ακριβώς όπως συμβαίνει και με την λέξη "Έλληνες" Κατακτήθηκε από τους Νορμανδούς, τους Ενετούς και για λίγα χρόνια από τους Οθωμανούς. Επανήλθε στην κυριαρχία της Βενετίας μέχρι το 1797, οπότε την κατέλαβαν οι Γάλλοι. Κατά τη σύντομη γαλλική κατοχή, ο λαός του νησιού εξεγέρθηκε, επηρεασμένος από τη Γαλλική Επανάσταση και ανέτρεψε το φεουδαρχικό καθεστώς, το οποίο αποκαταστάθηκε με το Ιωνικό Κράτος, το οποίο ήταν υπό την επιρροή διαφόρων δυνάμεων, εκ των οποίων η βρετανική επιρροή έφερε τις μεγαλύτερες αντιδράσεις. Οι Βρετανοί επένδυσαν στην υποδομή του νησιού, το οδικό δίκτυο, γέφυρες και λιμάνια, ενώ έκαναν και δραστικές περικοπές στην δημοκρατία που είχαν εφαρμόσει οι Γάλλοι με το σύνταγμα τον Επτανήσων και την κατάργηση του Libro de Oro. Το 1864ενώθηκαν τα Επτάνησα με το Βασίλειο της Ελλάδος. 70

71 ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ 1)Η Παναγία η Φιδιώτισσα Στο Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Κεφαλονιά και συγκεκριμένα στο χωριό Μαρκόπουλο που βρίσκεται στο Νοτιανατολικό άκρο και κοντά στη Σκάλα, υπάρχει η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της «Φιδιώτισσας». Το όνομά της προήλθε από ένα θαύμα το οποίο επαναλαμβάνεται σχεδόν κάθε χρόνο. Από τις 6 Αυγούστου και μέχρι και τις 15 Αυγούστου μέσα και έξω από το μοναστήρι εμφανίζονται πολλά μικρά φιδάκια τα οποία δεν έχουν καταγραφεί σε κάποιο είδος, γνωστά ως φιδάκια της Παναγιάς. Τα φιδάκια πληθαίνουν όλο και περισσότερο μέχρι την παραμονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου οπότε και αυξάνονται υπερβολικά, και εξαφανίζονται ακαριαία αμέσως μετά το πέρας της εορτής. Το από πού βγαίνουν και που πάνε όταν φεύγουν παραμένει ένα μυστήριο που δεν γνωρίζει κανείς. 2)Μονή κηπουραίων Στις δυτικές ακτές του Ληξουρίου και σε απόσταση 15 χλμ. από την πόλη βρίσκεται η ιστορική Μονή των Κηπουραίων. Η Μονή είναι χτισμένη σε ένα από τα επιβλητικότερα τοπία της Κεφαλονιάς πάνω σε ένα ψηλό βράχο περίπου 90 μ. από τη θάλασσα.χτίστηκε τον 17ο αιώνα και η ονομασία της οφείλεται στους πολλούς κήπους που διατηρούσαν οι πατέρες για να εξασφαλίσουν τα αναγκαία προς το ζην.το 1759 κτίζεται αρχικά η εκκλησία της Μονής από τον Αρχιμανδρίτη Χρύσανθο Πετρόπουλο όπου και την αφιέρωσε στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και στην Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Σε λίγο καιρό 71

72 δημιουργήθηκε ανδρικό κοινόβιο, που στα χρόνια της ακμής του, το προσωπικό του ανέρχεται σε 80 μέλη. 3)Μονή Αγίου Ανδρέα Το μοναστήρι του Αγίου Ανδρέα πιθανολογείται ότι χτίστηκε κατά τον 13ο αιώνα και ανακαινίστηκε το Όπως είναι γνωστό, η Κεφαλονιά το 1953 πληγώθηκε από μεγάλους σεισμούς και από την καταστροφή δεν γλίτωσε ούτε η Μονή του Αγίου Ανδρέα, η οποία καταστράφηκε στο μεγαλύτερο μέρος της. Τότε ήταν που αποκαλύφθηκαν και σπάνιες τοιχογραφίες του 16ου αιώνα. Αργότερα αναστηλώθηκε η εκκλησία.ο χώρος του κυρίως Ναού σώζεται ακέραιος στην αρχική του μορφή. Το τέμπλο είναι έργο των αρχών του 17ου αιώνα με αξιόλογες εικόνες. Τα θωράκια του τέμπλου, με θέματα από το Πάθος του Χριστού, είναι έργα του ιερέως Θεόδωρου Πουλάκη, ενώ τα βημόθυρα που παριστάνουν τους τρεις Ιεράρχες είναι έργα του ιεροδιάκονου Αθανασίου Αννίνου.Η Μονή πανηγυρίζει δύο φορές το έτος: 30 Νοεμβρίου επί τη μνήμη του Αποστόλου Ανδρέου και την Παρασκευή της Διακαινησίμου επί τη μνήμη της Ζωοδόχου Πηγής που είναι και η Δευτέρα Προστάτης της Μονής. 72

73 4)Μονή Άτρου Η Μονή Άτρου είναι το αρχαιότερο μοναστήρι της Κεφαλονιάς και βρίσκεται στο ομώνυμο βουνό (Άτρος) και σε υψόμετρο 760 μέτρων! Απέχει περίπου 3 χλμ. από τον Πόρο. Χτίστηκε γύρω στον 8ο αιώνα και είναι φρουριακής αρχιτεκτονικής όπου ακόμη και σήμερα σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση ο Μεσαιωνικός Πύργος. Δυστυχώς η Μονή έχει υποστεί σοβαρές ζημιές από τους σεισμούς του 1953 και από πυρκαγιά (1994). Στη Μονή αυτή ασκήτευσε και ηγουμένευσε τον προηγούμενο αιώνα ο χαρισματικός και διακριτικός γέροντας, ο Όσιος Κλήμης, του οποίου επίκειται να γίνει η κατάταξη στο Αγιολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας μέσα στα επόμενα χρόνια. Η Μονή εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου (Γενέσιον της Θεοτόκου). 5) Ιερά Μονή και σπήλαιο του Αγίου Γερασίμου Το μοναστήρι του Αγίου Γερασίμου είναι το πιο ιερό του νησιού. Είναι χτισμένo στο χωριό Ομαλά, στην κορυφή μιας καταπράσινης κοιλάδας με 40 πηγάδια, κοντά στα χωριά Φραγκάτα και Βαλσαμάτα.Ο Άγιος Γεράσιμος είναι ο προστάτης της Κεφαλονιάς και το λείψανο του φυλάσσεται στο μοναστήρι, σε μια ασημένια λάρνακα.ο 'Αγιος Γεράσιμος ήταν ένας μοναχός από τα Τρίκαλα της Κορινθίας και ίδρυσε το μοναστήρι τον 16ο αιώνα, ανακαινίζοντας ένα παλαιότερο, το οποίο ήταν αφιερωμένο στην Παναγία. Ο Άγιος Γεράσιμος πέθανε το 1597 και αγίασε το Έγινε διάσημος για τις θαυματουργές του ικανότητες σε άτομα που πάσχουν από ψυχικές ασθένειες. Το μοναστήρι είναι εντυπωσιακό, με ένα παρεκκλήσι και μια καινούργια εκκλησία με πολύ πλούσιο διάκοσμο.κάτω από το μοναστήρι (στην αρχή, το μοναστήρι ήταν μπροστά) υπάρχει μια σπηλιά, που χτίστηκε από τον Άγιο Γεράσιμο, όπου εκεί προσευχήθηκε και είχε το κελί του. Προσκυνητές από όλη την Ελλάδα έρχονται να προσευχηθούν και να τιμήσουν τον Άγιο. 73

74 Ο λαός της Κεφαλονιάς τιμά το θάνατο του Αγίου Γερασίμου στις 16 Αυγούστου και την επιστροφή των ιερών λειψάνων του στις 20 Οκτωβρίου. Σε εκείνες τις ημέρες, μια πομπή του Αγίου λαμβάνει χώρα. Το φέρετρο μεταφέρεται κάτω από τη σκιά ενός πλατάνου, που είχε φυτέψει ο ίδιος ο Άγιος Γεράσιμος. Η τελετή ακολουθείται από μια μεγάλη γιορτή με μουσική, χορό, φαγητό και κρασί. Ναός Αγίου Σπυρίδωνα Στο πεζόδρομο του Λιθόστρωτου στο κέντρο του Αργοστολίου βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα. Ο Ναός είναι γνωστός για το περίφημο ρολόι και το επίχρυσο ξυλόγλυπτο τέμπλο του. Κάθε χρόνο στις 11 Αυγούστου από εδώ ξεκινάει η πομπή για τον σεισμό του 1953.Το προηγούμενο βράδυ τελείται εσπερινός στην μνήμη των σεισμών αλλά και του θαύματος του Αγίου Σπυρίδωνα. Ανήμερα το πρωί τελείται Θεία Λειτουργία για τα αδικοχαμένα θύματα του σεισμού του 1953 ενώ το βράδυ μετά τη λιτανεία της εικόνας στους δρόμους του Αργοστολίου τελειώνει η μέρα δεήσεων και προσευχών. 74

75 ΙΟΣ 75

76 Ιστορία Η Ίος είναι ένα κυκλαδίτικο νησί του Αιγαίου Πελάγους. Ονομάζεται και «Νιός» από τους ντόπιους οι οποίοι αντίστοιχα ονομάζονται «Νιώτες». Η Ίος πήρε το όνομα της στην αρχαιότητα από την λέξη Ία, τα λουλούδια δηλαδή που φύτρωναν άφθονα στο νησί. Κατ' άλλους το όνομα της η Ίος το χρωστάει στην φοινικική λέξη Ίος, που σημαίνει σωρός από πέτρες. Αρχικά η Ίος φαίνεται πως κατοικήθηκε από του Κάρες και αργότερα από τους Μινωίτες, τους Αχαιούς και τους Φοίνικες οι οποίοι όμως αποχώρησαν από το νησί. Μάλιστα η Ίος ήταν γνωστή ως Φοινίκη. Τον 10ο π.χ. αιώνα οι Ίωνες καταλαμβάνουν το νησί. Κατά τον Ηρόδοτο στην Ίο, την πατρίδα της μητέρας του, θάφτηκε ο Όμηρος. Αργότερα η Ίος προσχώρησε στην Αθηναική συμμαχία και έπειτα πέρασε στην κυριαρχία των Μακεδόνων και των διαδόχων τους. Κατά την επικυριαρχία της Ρώμης και του Βυζαντίου το νησί περνά στην αφάνεια και μαστίζεται από πειρατικές επιδρομές. Το 1207 η Ίος περνάει στην επικυριαρχία του Μάρκου Σανούδου και το 1269 επανέρχεται στους Βυζαντινούς για να ακολουθήσει νέα περίοδος Ενετοκρατίας από το 1296 έως το 1537 οπότε και κατελήφθη από τους Τούρκους. Στις αρχές του 15ου αιώνα ο Μάρκος Κρίσπος εποίκησε το νησί με Αλβανούς λόγω έλλειψης εργατικού δυναμικού. Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας η Ίος ήταν άντρο Γάλλων πειρατών οι οποίοι μάλιστα το 1668 στην θαλάσσια περιοχή Μπουρλότο νίκησαν τον τουρκικό στόλο. Ο Τουρνεφόρ αναφέρει το 1700 πως στο νησί κατοικούσαν εκτός των Ελλήνων αρκετοί Αλβανοί ή Αρβανίτες (απόγονοι εποίκων του 1579) και ξένοι πειρατές. Κατά την Ελληνική επανάσταση του 1821 συμμετείχε ενεργά και η Ίος, η οποία μάλιστα ήταν πατρίδα του Φιλικού Σπύρου Βαλέτα ΙΕΡΕΣ ΜΟΝΕΣ 1.Η μονή του Πύργου Τη λένε και μονή Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο του νησιού προσφέροντας μοναδική θέα. Την παραμονή της γιορτής του αγίου, στις 24 Ιουνίου, τελούνται εδώ τα έθιμα του Κλήδονα και της Φωτάρας. Οι πιστοί ανάβουν μεγάλες φωτιές, ανταλλάσσουν πειράγματα με σατιρικά δίστιχα, γλεντούν και χορεύουν. 76

77 2.Η μονή Αγίου Ιωάννου Καλάμου Βρίσκεται σε ένα σημείο που μοιάζει με όαση μέσα στο άνυδρο τοπίο της Ίου. Το μοναστήρι γιορτάζει δυο φορές. Στις 24 Μαΐου γίνεται το «μικρό πανηγύρι» και στις 29 Αυγούστου το μεγάλο. Οι Εκκλησίες της Ίου Δεν αποτελεί πρωτοτυπία για τις Κυκλάδες, αλλά οι εκκλησίες στην Ίο αποτελούν από μόνες τους σημαντικά αξιοθέατα καθώς είναι το χαρακτηριστικό της Χώρας της Ίου που από την κορφή μέχρι τα νύχια είναι στολισμένη με μικρές και μεγάλες εκκλησίες, αλλά σας περιμένουν και σε κάθε γωνιά, κάθε στροφή του δρόμου στην ενδοχώρα της Ίου σαν πολύτιμα λευκά πετράδια πάνω στην σκληρή σκούρα πέτρα του νησιού. Η παράδοση θέλει τις εκκλησίες της Ίου να είναι 365, μια για κάθε μέρα του χρόνο. Οι εκκλησίες στη Χώρα της Ίου ανέρχονται σε 22 και οι περισσότερες ακολουθούν το ρυθμό της βασιλικής με τρούλο. Είναι κυρίως οικογενειακοί ναοί και τους κοσμούν έργα των Μιχαήλ Δαμασκηνού και Ιωάννη Σκορδίλη, του 17ου αι. Πολλές έχουν χαρακτηριστεί Διατηρητέες ως Ιστορικά Μνημεία κυρίως των μεταβυζαντινών χρόνων. Εκτός από την Παναγία Γκρεμνιώτισσα είναι ο Αγιος Ιωάννης 77

78 Πρόδρομος, η Αγία Αικατερίνη, ο Άγιος Νικόλαος του Λαζάρου, η Παναγιά Χρυσοπηγή, ο Ευαγγελισμός, ο Άγιος Νικόλαος-Αγία Βαρβάρα, ο Άγιος Γεώργιος, ο Τίμιος Σταυρός, η Παναγία Φανερωμένη κ.α. 1Παναγία η Γκρεμνιώτισσα Η εκκλησία της Παναγίας της Γκρεμνιώτισσας δεσπόζει ψηλά στην Χώρα της Ίου και με τους δύο χαρακτηριστικούς φοίνικες στο προαύλιο της είναι από τις πιο γνωστές εικόνες της Ίου. Από την Παναγία την Γκρεμνιώτισσα η θέα είναι υπέροχη αλλά ακόμη καλύτερη θέα θα σας προσφερθεί αν ανέβετε λίγο ψηλότερα στον λόφο που είναι χτισμένη η Χώρα και φτάσετε στο ψηλότερο σημείο του που είναι χτισμένος ο ναός του Αγίου Νικολάου. 78

79 ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ 79

80 Ιστορία Η Σαντορίνη παλιά ήταν στρογγυλό νησί, αλλά κατά τη διάρκεια του σεισμού το 15ο αιώνα π.χ. πήρε τη μορφή που έχει σήμερα. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που πολλοί πιστεύουν ότι η Σαντορίνη, πραγματικά ήταν η Ατλαντίδα κάποτε. Ο Μινωικός πολιτισμός καταστράφηκε μετά από αυτήν την έκρηξη, αλλά απ 'ότι φαίνεται, οι περισσότεροι άνθρωποι κατόρθωσαν να διαφύγουν. Το νησί έχει αλλάξει ονόματα μέσα από την ιστορία. Αρχικά είχε ονομαστεί Στρογγυλή, δεδομένου ότι έτσι ήταν το σχήμα του νησιού. Όταν ήρθαν οι Φοίνικες την ονόμασαν Καλλίστη και τελικά πήρε το όνομα Θήρα από τον πρώτο της ηγεμόνα Θήρα. Ο Θήρας ήταν γιος του Θηβαίου ήρωα Αυτεσίων ο οποίος ήταν απόγονος του Κάδμου. Διετέλεσε αντιβασιλέας της Σπάρτης και υπεύθυνος για τα δίδυμα ανίψια του Προκλή και Ευρυσθένη. Όταν μεγάλωσαν τα ανίψια του, ο Θήρας μαζί με άλλους αριστοκράτες εγκατέλειψαν τη Σπάρτη και κατοίκησαν στη Σαντορίνη. Οι Ρωμαίοι αρχικά χρησιμοποίησαν το νησί ως τόπο για τους εξόριστους, αλλά αργότερα βοήθησε στην οικοδόμηση του νησιού. Ο εκχριστιανισμός της Σαντορίνης πραγματοποιήθηκε μεταξύ του 2ου και 5ου αιώνα. Το νησί λεηλατήθηκε συχνά και καταστράφηκε από τους πειρατές, το 1204 κατακτήθηκε από τους Ενετούς. Ήταν περίπου τότε που το νησί πήρε το σημερινό του όνομα. Η πολιούχος του νησιού ήταν η Αγία Ειρήνη (Σαντα Ιρένι) και οι καθολικοί ναύτες την αποκαλούσαν Σανταρίνη - έτσι τελικά έγινε Σαντορίνη. Το νησί καταστράφηκε από τους Ενετούς το 1354, και για άλλη μια φορά στο 1397, αυτή τη φορά από την κατάκτηση των Τούρκων. Το 1821 η Σαντορίνη ένωσε τις δυνάμεις της με την ελληνική επανάσταση και στη συνέχεια το νησί απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό. Το 1956 συνέβη ένας φοβερός σεισμός που προκάλεσε τεράστιες καταστροφές στο νησί. Πολλοί κάτοικοι στο Καμάρι προέρχονται από ένα χωριό που καταστράφηκε ολοκληρωτικά τότε. ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ 1.Ιερά Μονή Προφήτη Ηλία Το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία βρίσκεται στον Πύργο. Στεγάζει δύο μουσεία, το Λαογραφικό και το Εκκλησιαστικό. Κτίστηκε στις αρχές του 18ου αιώνα και επεκτάθηκε στη σημερινή του μορφή τον 19ο αιώνα. 80

81 Το σκαλιστό ξύλινο τέμπλο θα σας εντυπωσιάσει όπως επίσης και τα εκθέματα του λαογραφικού και του εκκλησιαστικού μουσείου. Ανάμεσα σε αυτά, στο λαογραφικό υπάρχουν παλαιά έπιπλα, εργαλεία, έγγραφα, μοναδικά βιβλία και στο εκκλησιαστικό, εικόνες από την εποχή της ίδρυσής του, ιερά λείψανα καθώς και υπέροχα σκαλιστά δισκοπότηρα. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η Ιερά Σταυροπηγιακή καί Πατριαρχική Μονή Προφήτου Ηλία, βρίσκεται στην κορυφή του ομώνυμου όρους, σέ υψόμετρο 567 μ., τρία χιλιόμετρα από τό χωριό Πύργος του δήμου Καλλίστης, στο νοτιοανατολικό τμήμα της νήσου Σαντορίνης. Η ίδρυση της μονής Το 1711 είναι τό έτος ίδρυσης της Μονής, σύμφωνα μέ την κτητορική Επιστολή (6 Μαρτίου 1711), πού υπογράφεται από τόν επίσκοπο Θήρας Ζαχαρία Γύζη. Κτήτορες είναι οι ἀδελφοί Γαβριήλ καί Ιωακείμ, γιοί του Αντωνίου Μπελώνια καί της Αικατερίνης Σιγάλα του Ιωάννη, από τό χωριό Πύργος. Ιερομόναχοι καί εφημέριοι στή γενέτειρά τους, αποτραβήχτηκαν καί ίδρυσαν τό μοναστήρι αξιοποιώντας οικογενειακά τους κτήματα. Εκεί υπήρχαν ήδη δύο ξωκκλήσια, αφιερωμένα στόν προφήτη Ηλία καί στην Υπαπαντή του Κυρίου. Το άβατο των γυναικών στή Μονή Τό άβατο θεσπίστηκε μέ τήν ίδρυση της μονής. Η είσοδος των γυναικών επιτρεπόταν σε εξαίρετες μόνο περιπτώσεις, όπως γιά τήν προσφορά βοήθειας σέ ασθενή μοναχό ἀπό συγγενή του. Άρρωστες ήφτωχές γυναίκες, πού αναζητούσαν βοήθεια από τή Μονή, μπορούσαν νά φτάσουν μέχρι τόν μύλο της, στή θέση «Αλογόμυλος». Εκεί διέμενε ὁ πιο ενάρετος ἀπό τούς μοναχούς, ὁ οποίος είχε καί τό 81

82 διακόνημα του μυλωνά. Τό άβατο διατηρήθηκε μέχρι τόν 19ο αἰώνα, οπότε ἡ ισχύς του κανόνα ατόνησε. Σήμερα ἡ είσοδος γυναικών είναι ελεύθερη μόνο στό Καθολικό καί τό Αρχονταρίκι. Η προσφορά της Μονής Η Μονή τουπροφήτου Ηλία ανέπτυξε ιδιαίτερη δραστηριότητα καί συνέβαλε στήν ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας μέ τήν καλλιέργεια των ελληνικών γραμμάτων, τή συμμετοχή της σέ εθνικά ζητήματα, αλλά καί μέ τό φιλανθρωπικό της έργο. 2.Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Ημεροβιγλίου Θήρας Ανάμεσα στο Φηροστεφάνι και στο Ημεροβίγλι υπάρχει η γυναικεία Μονή του Αγίου Νικολάου. Είναι αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο, στον Άγιο Παντελεήμονα και στην Ζωοδόχο Πηγή. Η Μονή ιδρύθηκε στις 6 Δεκεμβρίου του 1651, όταν η οικογένεια Γκύζη, μία από τις λίγες ορθόδοξες οικογένειες που έμεναν μέσα στο καστέλι του Σκάρου, με την άδεια του τότε Αρχιεπισκόπου Σαντορίνης, αποφάσισε να μετατρέψει σε γυναικεία μονή το ιδιόκτητο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, το οποίο βρισκόταν μέσα στο καστέλι του Σκάρου. Η Μονή παρέμεινε στην θέση αυτή μέχρι το Στις 29 Δεκεμβρίου του 1815 δόθηκε άδεια από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλο ΣΤ να οικοδομηθεί νέα Μονή στην θέση που βρίσκεται σήμερα, όπου υπήρχε μικρός ναός της Ζωοδόχου Πηγής. Η κατασκευή της Μονής, λόγω οικονομικών δυσχερειών παρατάθηκε μέχρι το Στο ενδιάμεσο διάστημα οι καλόγριες είχαν μεταφερθεί σε γυναικεία Μονή που βρισκόταν στο καστέλι του Πύργου. Η Μονή περιήλθε στο Ελληνικό κράτος το 1849 με απόφραση του Αρείου Πάγου.[3] Στην Μονή υπάρχει σημαντική βυζαντινή εικόνα του Αγίου Νικολάου και όμορφο ξυλόγλυπτο τέμπλο. 82

83 3.Ιερός Ναός Αγίας Τριάδας Στο Καστέλλι (Κάστρο) του Πύργου Καλλίστης βρίσκεται ο Ναός της Αγίας Τριάδας και φιλοξενεί σημαντικότατη συλλογή Εκκλησιαστικών κειμηλίων από το Η Αγία Τριάδα ήταν καθολικός ναός γυναικείας μονής κυρίως στα χρόνια της ακμής του Πύργου. Στην συλλογή ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες, αρτοφόρια, άμφια, διάφορα εκκλησιαστικά υφάσματα και κεντήματα, εκκλησιαστικά σκεύη, εκκλησιαστικά βιβλία, ξυλόγλυπτους και έργα ξυλογλυπτικής (σταυροί, επιτάφιος) και μεταλλοτεχνίας. Τα εκτιθέμενα αντικείμενα χρονολογούνται από τον 16ο έως και τον 19ο αιώνα. Θεοτοκάκι Είναι μία από τις παλαιότερες εκκλησίες του Νησιού, η οποία κτίστηκε στα τέλη του 9ου αρχές 10ου αιώνα. Φιλοξενεί παλαιές όμορφες Βυζαντινές εικόνες και έχει ένα εντυπωσιακό, λόγω της παλαιότητας, ξύλινο τέμπλο. Παναγιά Επισκοπή Η Βυζαντινή Εκκλησία αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, βρίσκεται στο χωριό Μέσα Γωνιά και εικάζεται ότι ανεγέρθη από τον Αλέξιο Α' Κομνηνό τον 11ο αιώνα. Είναι πολύ σημαντική και από αρχαιολογική άποψη λόγω του ότι πρόκειται για σημαντικότατο Βυζαντινό μνημείο. Το υπέροχο πελεκητό σε γαλάζιο μάρμαρο με νερά τέμπλο της με κέρινη διακόσμηση αποτελεί σπάνιο δείγμα τέχνης που αξίζει ο επισκέπτης να το θαυμάσει. Ο πιστός μπορεί να προσκυνήσει την εικόνα της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας που ευτυχώς γλύτωσε από την κλοπή έργων της, το Χαρακτηριστικό δείγμα Βυζαντινής τέχνης επίσης αποτελούν οι αγιογραφίες που διακοσμούν τον Ναό και βρίσκονται σε αρκετά καλή κατάσταση. Ιερός Ναός Τιμίου Σταυρού Ο μεγαλύτερος Ναός της Σαντορίνης του 19ου αιώνα στην Περίσσα, με κύριο χαρακτηριστικό το ότι έχει κτιστεί πάνω στην Βασιλική της Αγίας Ειρήνης που εικάζεται κατά μία εκδοχή ότι έχει δόση το όνομα και στο Νησί (Σαντορίνη). 83

84 Παναγία των Εισοδίων Βρίσκεται στο Μεγαλοχώρι και εκτός από το ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις ρωσικές εικόνες, αξίζει την προσοχή του επισκέπτη το μοναδικό ημερολόγιο το οποίο είναι γεμάτο με μικρές αγιογραφίες, μία για κάθε μέρα του έτους. Η Παναγιά του Βελώνια και ο σημερινός Μητροπολιτικός ναός της Υπαπαντής στα Φηρά της Σαντορίνης Ο καθεδρικός ναός της Υπαπαντής 1827 άνηκε κατά διαδοχή μέχρι την αρχή του αιώνα μας στον εφημέριο Μάρκο Κ. Βελώνια οικονόμο της διαθήκης του ιδρυτή, ο οποίος τον δώρισε στον τότε Δήμο της Θήρας μετά από ιδιαίτερη συμφωνία. Ο Μητροπολιτικός ναός ήταν γνωστός με την επωνυμία «Η Παναγιά του Βελώνια». Η ανακαίνιση του ναού έγινε στις αρχές του αιώνα από τους αδελφούς Ρούσσου. Δυστυχώς ο ναός αυτός υπέστη μεγάλες καταστροφές από τους σεισμούς της 9ης Ιουλίου 1956, με αποτέλεσμα να κατεδαφισθεί και στη θέση του θεμελιώθηκε ο σημερινός Μητροπολιτικός ναός της Υπαπαντής, στις 19 Ιανουαρίου 1963 και ολοκληρώθηκε το 1968, από τον Μακαριστό Μητροπολίτη Θήρας Γαβριήλ. Ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Πλατσανής Ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Πλατσανής είναι αφιερωμένος στον Ακάθιστο Ύμνο της Υπεραγίας Θεοτόκου. Το έτος 626 μ.χ. αμέτρητες ορδές Αράβων και Περσών περικύκλωσαν την Κωνσταντινούπολη, όμως οι ελάχιστοι υπερασπιστές της ενθαρρυνόμενοι από τον Πατριάρχη Σέργιο και βοηθούμενοι από την Παναγία, κατόρθωσαν να αποκρούσουν τους επιδρομείς. Ύστερα από τη νίκη αυτή όλοι οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης συγκεντρώθηκαν στο ναό της Παναγίας των Βλαχερνών, και όλη τη νύκτα έψαλαν τον Ακάθιστο Ύμνο ευχαριστώντας Την για την Προστασία της πόλεως. Οι εκκλησιαζόμενοι όλη τη νύκτα έψαλαν χωρίς να καθίσουν, γι αυτό και ο ύμνος ονομάστηκε «Ακάθιστος». αρχικά ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Πλατσανής ήταν κτισμένος στην άκρη του χωριού μέσα στο κάστρο, εκεί που σήμερα όλοι οι επισκέπτες της Σαντορίνης μαζεύονται καθημερινά για να απολαύσουν το καταπληκτικό ηλιοβασίλεμα της Οίας. Με τον καταστροφικό σεισμό όμως της 9ης Ιουλίου 1956 μ.χ. ο Ναός γκρεμίστηκε και επειδή το έδαφος στο σημείο αυτό δεν είναι σταθερό η εκκλησία ξανακτίστηκε στο κέντρο του χωριού. 84

85 Η παράδοση αναφέρει ότι η εικόνα της Παναγίας που βρίσκεται στο τέμπλο βρέθηκε στη θάλασσα. Κάποιος ψαράς την ώρα που ψάρευε είδε καταμεσής στο πέλαγος ένα φως που έμοιαζε με αναμμένο καντήλι. Πηγαίνοντας κοντά είδε την εικόνα της Παναγίας η οποία όμως όσο την πλησίαζε απομακρυνόταν. Τότε ειδοποίησε τους ιερείς και τους κατοίκους του χωριού οι οποίοι με δεήσεις και παρακλήσεις, με θυμιάματα και λαμπάδες κατέβηκαν στον αιγιαλό και με ευλάβεια μεγάλη μετέφεραν την εικόνα σε εκκλησία του χωριού. Την άλλη μέρα όταν πήγε να ανάψει τα καντήλια ο ιερέας δεν βρήκε στο Ναό τη νεοφανή εικόνα. Ύστερα από έρευνες αρκετών ωρών η εικόνα βρέθηκε στα τείχη του κάστρου απ όπου μεταφέρθηκε πάλι στο Ναό. Αλλά και πάλι την επόμενη μέρα οι κάτοικοι τη βρήκαν στο κάστρο, τη μετέφεραν ξανά στο Ναό και έτσι ακολούθησε πολλές φορές η μεταφορά μέχρι που οι κάτοικοι αποφάσισαν να συνεισφέρουν όλοι για να κτιστεί η εκκλησία στο μέρος όπου η ίδια η Παναγία είχε διαλέξει για να βλέπει τις θάλασσες από όπου είχε έρθει και για να ευλογεί τα ιστιοφόρα που ξεκινούσαν να φύγουν για τα μακρινά τους ταξίδια. Το όνομα «Πλατσανή» της το έδωσαν από το θόρυβο «πλατς - πλατς» που έκαναν τα κύματα όταν κτυπούσαν την εικόνα στη θάλασσα όπου βρέθηκε. Όλα τα Ιερά σκεύη είναι αφιερώματα ευσεβών Οιατών, κυρίως ναυτικών, για να τους προστατεύει στα ταξίδια τους. Τα περισσότερα από αυτά προέρχονται από την Ορθόδοξη Ρωσία, όπου με τα ιστιοφόρα τους μετέφεραν το φημισμένο κρασί της Σαντορίνης. Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο. Υπάρχει πάνω σ αυτό η χρονολογία 1820 μ.χ. η οποία όμως είναι πιθανόν η χρονολογία επιχρύσωσής του, γιατί η κατασκευή του τοποθετείται από τους ειδικούς πολύ παλαιότερα. Η Αγιογράφηση του ναού έγινε σε τρία στάδια από Θηραίους αγιογράφους. 85

86 ΚΡΗΤΗ 86

87 Η Κρήτη είναι το μεγαλύτερο και πολυπληθέστερο νησί της Ελλάδας και το πέμπτο σε έκταση μεγαλύτερο της Μεσογείου, μετά τη Σικελία, τη Σαρδηνία, την Κύπρο και την Κορσική. Πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη της είναι το Ηράκλειο, το οποίο είναι έδρα της περιφέρειας Κρήτης που συμπεριλαμβάνει γειτονικά νησιά και νησίδες. Με πληθυσμό κατοίκων, περίπου 160 χιλιόμετρα νότια της ελληνικής ηπειρωτικής χώρας και εκτεινόμενη από τα δυτικά προς τα ανατολικά, βρέχεται βόρεια από το Κρητικό και νότια από το Λιβυκό πέλαγος. Αποτελεί σημαντικό κομμάτι της οικονομίας και της πολιτισμικής κληρονομιάς της Ελλάδας, διατηρώντας τα δικά της πολιτισμικά στοιχεία. Κατά τα έτη 3000 π.χ π.χ. άκμασε στο νησί ο Μινωικός πολιτισμός, ένας από τους πρώτους πολιτισμούς της Ευρώπης, με κυριότερα κέντρα του την Κνωσό, τη Φαιστό, τα Μάλια, τη Ζάκρο και τα Γουρνιά όπου βρέθηκαν ανακτορικά συγκροτήματα. Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Κρήτης είναι ημιαυτόνομη απαρτίζεται από την Αρχιεπισκοπή Κρήτης και οκτώ Μητροπόλεις και είναι εξαρτώμενη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. ΝΟΜΟΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ Ιερά Μονή Πρέβελης Η Ιερά Σταυροπηγιακή και Πατριαρχική Μονή Πρέβελη βρίσκεται στα νότια του Ν. Ρεθύμνης, και υπάγεται στην Επισκοπή Λάμπης και Σφακίων της οποίας αποτελεί το ιερώτερο τμήμα. 87

88 'Έχει πλούσια ιστορία και ένδοξο παρελθόν λόγω της ενεργούς συμμετοχής των αδελφών μοναχών της σε όλους τους εθνικούς αγώνες για την ελευθερία και τη μόρφωση του Λαού μας. Γι'αυτό χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης και σεβασμού σε ολόκληρη τη Κρήτη. ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΠΡΕΒΕΛΗ Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι ο πρώτος πυρήνας της Μονής οργανώθηκε στο κτιριακό συγκρότημα του Κάτω Μοναστηριού του Προδρόμου, κατά τη Β' βυζαντινή περίοδο της Κρήτης, περί το τέλος του 10ου ή τις αρχές του 11ου αιώνα, τότε που τα νότια παράλια της Κρήτης γέμισαν με μικρά και μεγάλα μοναστήρια. Η παλαιότερη χρονολογία που σχετίζεται με το μοναστήρι είναι του έτους 1594, και είναι χαραγμένη σε μιά καμπάνα του μοναστηριού. Η πρώτη ονομασία της Μονής (πρίν το 1700), σύμφωνα με την παλαιά ορειχάλκινη σφραγίδα της είναι: " του Μεγάλου Ποταμού κατά την νήσον Κρήτην". Για τη σημερινή ονομασία υπάρχουν πολλές ευσεβείς επιτόπιες παραδόσεις. Το πιο πιθανό είναι ότι κάποιος ιερομόναχος με το επώνυμο Πρέβελης, της μεγάλης Ρεθεμνιώτικης οικογένειας των Πρεβέληδων, υπήρξε ο ανακαινιστής του μοναστηριού στον οποίο οφείλεται και η ονομασία. Η μοναστηριακή παράδοση, όπως αναφέρεται στο μοναχολόγιο, διέσωσε τα ονόματα των πρώτων ηγουμένων, του Μεθοδίου, του Ακακίου Πρέβελη, του Ιακώβου Πρέβελη, του Ακακίου Μοάτζου και του οσιωτάτου Ευφραίμ του οποίου η μακρά ηγουμενία ( ) υπήρξε πολύ σημαντική για την ιστορία της Μονής. Ο Ευφραίμ ήταν γιός του ιερέως Αλεβίζου Πρέβελη, από τον Άρδακτο Αγίου Βασιλείου. Το όνομά του σώζεται στην έμμετρη ιαμβική επιγραφή της βάσης του θαυματουργού Τιμίου Σταυρού της Μονής: " ΚΟΠΟΙΣ ΚΑΙ ΜΟΧΘΟΙΣ ΕΦΡΑΙΜ ΚΟΙΝΟΒΙΑΡΧΟΥ". Το Μάρτιο του 1789 και ύστερα από αίτημά του, εκδόθηκε Πατριαρχικό σιγίλλιο του Εθνομάρτυρα Γρηγορίου του Ε', με το οποίο αναγνωρίζεται η σταυροπηγιακή αξία της Μονής. Ηγούμενος Μελχισεδέκ Τσουδερός Κατά τη μετέπειτα περίοδο της Κρητικής Ιστορίας, την περίοδο των μεγάλων επαναστάσεων, το Πρέβελη βρέθηκε στο κέντρο των απελευθερωτικών αγώνων, βοήθησε με ποικίλους τρόπους την υπόθεση της Κρητικής Ελευθερίας και γνώρισε επανειλημμένες καταστροφές από τους Τούρκους. Η θρυλική μορφή του "Φιλικού" Ηγουμένου Μελχισεδέκ Τσουδερού ( ) δεσπόζει κατά τα δύο πρώτα έτη της Επαναστάσεως του Ο ηρωικός Μελχισεδέκ αφού έλαβε μέρος σε πολλές μάχες, πληγώθηκε θανάσιμα στο Πολεμάρχι Κισάμου στις Ευθύς μετά τη κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς, στο Μοναστήρι άρχισαν να συγκεντρώνονται στρατιώτες που είχαν αποκλειστεί, 'Ελληνες, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί και Άγγλοι, για να διασωθούν τελικά με υποβρύχια στη Μέση Ανατολή από τη περιοχή της Λίμνης και με ενέργειες του ηγουμένου Αγαθαγγέλου. 'Ετσι και το 1941 το μοναστήρι εκπληρώνει τον ιστορικό του προορισμό, όπως και παλαιότερα Στις οι Γερμανοί κατέστρεψαν το μοναστήρι και πολλοί μοναχοί οδηγήθηκαν στις φυλακές των Χανίων. 88

89 Στα τέλη του 1943 η Μονή είχε αναλάβει τις δυνάμεις της και μπορούσε να ανταποκριθεί και πάλι στο έργο της. 2.ΜΟΝΗ ΑΡΚΑΔΙΟΥ Η Μονή Αρκαδίου βρίσκεται 23 χλμ από το Ρέθυμνο και είναι ένα από τα πιο ιστορικά μοναστήρια της Κρήτης. Μια εκδοχή λέει ότι πήρε το όνομα της από τον ιδρυτή της Αρκάδιο την Β' Βυζαντινή περίοδο. Μια άλλη εκδοχή αναφέρει για μια επιγραφή που υπάρχει στο καμπαναριό της εκκλησίας και αναφέρει ότι χτίστηκε τον 16ο αιώνα. Η καταστροφή του μοναστηριού έγινε το 1866, ενώ αργότερα ανοικοδομήθηκε και αναστηλώθηκε στην πρώτη του μορφή. Τα μόνα που μαρτυρούν την τραγωδία και το αίμα που χύθηκε πριν από περίπου 145 χρόνια είναι το μισοκαμένο τέμπλο και μια μπάλα κανονιού η οποία είχε σφηνώσει στο αιωνόβιο κυπαρίσσι έξω από την εκκλησία. Η επίθεση στην μονή ξεκίνησε στις 8 Νοεμβρίου του 1866 από τον τουρκικό στρατό και Αλβανούς συμμάχους τους. Τότε ο Ηγούμενος Γαβριήλ, αφού του είχε ζητηθεί να εγκαταλείψει τη μονή, αρνήθηκε να φύγει. Μια ημέρα μετά, οι Τούρκοι τον σκοτώνουν κι έτσι οι υπόλοιποι Κρητικοί (πολεμιστές και γυναικόπαιδα) κλείνονται στην πυριτιδαποθήκη. Ύστερα από σωματική και ψυχική εξάντληση και με τη σιγουριά της αιχμαλωσίας τους από τους Τούρκους πυροδότησαν τα βαρέλια με το μπαρούτι και η έκρηξη ήταν τόσο δυνατή ώστε προκάλεσε την καταστροφή της Μονής και φυσικά τον θάνατο των Ελλήνων αλλά και κάποιων Τούρκων που είχαν εισβάλει στην Μονή. Το Αρκάδι έχει χαρακτηριστεί από την Ουνέσκο ως Ευρωπαϊκό Μνημείο Ελευθερίας. 3.ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΕΙΡΗΝΗΣ Η Μονή Αγίας Ειρήνης είναι σκαρφαλωμένη σε υψόμετρο 260m στους πρόποδες του όρους Βρύσινα, περίπου 5km νότια του Ρεθύμνου. Είναι γυναικείο μοναστήρι κι ένα από τα παλαιότερα της Κρήτης, χτισμένο πριν το Μέχρι το 1990, όταν άρχισε η αναστήλωση της, η μονή ήταν ένα συνονθύλευμα από ερειπωμένα κτίρια. Σήμερα αποτελεί ένα από τα ομορφότερα μοναστήρια του νησιού, καθώς αναστηλώθηκε με ιδιαίτερη προσοχή και σύμφωνα με την αυθεντική μοναστηριακή αρχιτεκτονική της εποχής της. Μάλιστα, έχει βραβευτεί με ευρωπαϊκό βραβείο διατήρησης αρχιτεκτονικής. 89

90 Το μοναστήρι από μακριά θυμίζει φρούριο, περιτειχισμένο από τείχος. Στο κέντρο του περιβόλου βρίσκεται ο νεώτερος ναός της Αγίας Ειρήνης, ενώ τριγύρω υπάρχουν τα κελιά των μοναχών, το παλιό ελαιοτριβείο, το παρεκκλήσι των μαρτύρων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης, το μικρό μουσείο του μοναστηριού, η τράπεζα, τα εργαστήρια αγιογραφίας, κεντήματος και ραπτικής. Έξω από τον περίβολο βρίσκεται ο παλαιός τρίκλιτος ναός της Αγίας Ειρήνης, της Αγίας Αικατερίνης και της Αγίας Ευφημίας, ο οποίος δεν έχει αναστηλωθεί ακόμη. ΝΟΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 1.ΜΟΝΗ ΚΟΥΔΟΥΜΑ 90

91 Η Μονή Κουδουμά αποτελεί μία από τις παλαιότερες μονές στις νότιες ακτές της κεντρικής Κρήτης. Η θέση της είναι στα νότια της κορυφής Κόφινας (1.231 μ.), κοντά σε όρμο, δυτικά από το ακρωτήριο Μάρτελο. Η πρόσβαση είναι δύσκολη. Απέχει 40 μέτρα από τη θάλασσα. Υπάγεται στο Δημοτικό διαμέρισμα Στερνών Ηρακλείου και απογράφηκαν 20 άτομα το Ο ναός είναι καθιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Το ιερό βήμα βρίσκεται μέσα σε μικρό σπήλαιο. Το μοναστήρι είναι κοινοβιακό και οι περισσότεροι μοναχοί διαμένουν σε σπήλαια στην περιοχή. Στο σπήλαιο του Αγίου Αντωνίου υπάρχει και ομώνυμο εκκλησάκι. Οι ακολουθίες στη Μονή τελούνται σύμφωνα με το τυπικό του Αγίου Όρους ο όνομα Κουδουμάς είναι πιθανότατα επώνυμο. Αυτό δείχνει έγγραφο του 13ου αιώνα, στο οποίο αναφέρεται το Cudhumano ως επώνυμο. Συγκεκριμένα, η αναφορά γίνεται σε συμβόλαιο με χρονολογία 1280[1]. Η σημερινή Μονή χτίστηκε από τους Κρητικούς μοναχούς Παρθένιο και Ευμένιο Χαριτάκη, αδέρφια[2],μετά το Παλαιότερα, η μονή είχε καταστραφεί, πιθανότατα από κουρσάρους, και ήταν εγκαταλελειμμένη. 2.ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑΣ Η Ιερά Μονή στη θέση που βρίσκεται σήμερα ιδρύθηκε το 14ο αιώνα, όπως μαρτυρούν οι τοιχογραφίες στο καθολικό της Μονής -με τον Ακάθιστο Ύμνο- αλλά και στα εξωκκλήσια της γύρω περιοχής. Θεωρείται ένα από τα αρχαιότερα μοναστήρια της Κρήτης. Η λειτουργία του ανάγεται στην πρώιμη εποχή της Ενετοκρατίας, όπως δηλώνουν οι δυτικές επιδράσεις στην τεχνοτροπία των τοιχογραφιών αλλά και οι γραπτές μαρτυρίες που έχουμε στη διάθεσή μας. Η εγχάρακτη επιγραφή στη βόρεια πύλη του κτιριακού συγκροτήματος με τη χρονολογία 1568 συμπίπτει με τη μεγάλη ακμή του μοναστηριού και την ανακαίνιση του κτιριακού συγκροτήματος με τη μορφή που έχει σήμερα. Ο Ιδρυτής και το Όνομα της Ι.Μονής Σύμφωνα με την παράδοση, η Μονή ιδρύθηκε από μια γυναίκα που κατοικούσε στην περιοχή Λειβαδιώτη κοντά στο χωριό Πόμπια. Καταγόταν από πλούσια οικογένεια και είχε μια κόρη. Μετά το θάνατο του άνδρα της πέθανε ξαφνικά και η κόρη την ημέρα των αρραβώνων της. Η μητέρα εγκατέλειψε το σπίτι της παρακαλώντας την Παναγία να την οδηγήσει. Η Παναγία με κάποιο σημείο της υπέδειξε να αναστηλώσει το κατεστραμμένο μοναστήρι και να γίνει μοναχή. Πράγματι, διέθεσε όλη την περιουσία της και έκτισε ένα μεγάλο γυναικείο μοναστήρι, το οποίο ονόμασε Οδηγήτρια. Τα κτήματά της στο Λειβαδιώτη τα δώρισε όλα στο μοναστήρι και η ίδια εγκαταστάθηκε σε αυτό με το όνομα Μάρθα. Το όνομα της Μάρθας Μοναχής μνημονεύεται μέχρι σήμερα στις λειτουργίες που γίνονται στη Μονή, ως κτητόρισσας. Σύμφωνα με άλλη ιστορική εκδοχή, το όνομα της Μονής Οδηγήτριας σχετίζεται με κάποιο αντίγραφο της περίφημης εικόνας της Μονής Οδηγών της Κωνσταντινούπολης, η οποία αποδίδεται στον Ευαγγελιστή Λουκά και είναι από τις πιο αγαπητές και θαυματουργές εικόνες στο Βυζάντιο 91

92 τη Μονή Οδηγήτριας δημιουργήθηκαν τα αριστουργήματα της Κρητικής ζωγραφικής του 15ου αιώνα, όπως πχ. του ζωγράφου Αγγέλου που φιλοτέχνησε το τέμπλο της εκκλησίας. Σήμερα στη Μονή σώζονται τέσσερις εικόνες του Αγγέλου: ο Χριστός η άμπελος, η Θεοτόκος Ζωοδόχος Πηγή, ο Ασπασμός Πέτρου και Παύλου και ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος. Αξιόλογα έργα της αγιογραφίας εκείνης της εποχής αποτέλεσαν και οι τοιχογραφίες στα εξωκκλήσια του Αγίου Ανδρέα και του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στο Βαθύ Λαγκό, τα οποία υπάγονται στη Μονή Οδηγήτριας. Τα έργα αυτά ανήκουν στην πρώιμη περίοδο μιας λαμπρής τεχνοτροπίας της Παλαιολόγειας τέχνης. Οι τελευταίες χρονολογημένες τοιχογραφίες τοποθετούνται στην τρίτη δεκαετία του 14ου αιώνα. Το Μοναστήρι Οδηγήτριας διέθετε και μεγάλη βιβλιοθήκη, όπου εργάζονταν πολλοί λόγιοι μοναχοί και αντιγραφείς χειρογράφων. Υπάρχουν επίσης πολλά έγγραφα στα Κρατικά αρχεία της Βενετίας, κυρίως συμβόλαια αγορών και πωλήσεων, από τα οποία προκύπτει ότι την περίοδο της Ενετοκρατίας το Μοναστήρι ήταν από τα μεγαλύτερα και πλουσιότερα στην Κρήτη. Η συμβολή της Ι. Μονής στους απελευθερωτικούς αγώνες Η Κρήτη ύστερα από ένα μακροχρόνιο ηρωικό αγώνα που κράτησε από το 1645 έως το 1669 έπεσε τελικά στην οθομανική κατοχή μετά τη μακρόχρονη πολιορκία του Χάνδακα, που κράτησε εικοσιένα χρόνια. Με την κατάκτηση αυτή της Κρήτης αρχίζει μια από τις δυσκολότερες περιόδους της ιστορίας του νησιού. Η γενικότερη οικονομική εξαθλίωση έπληξε και τα μοναστήρια που μετατράπηκαν σε ορμητήρια επαναστατών και καταφύγια αμάχων συμβάλλοντας υλικά και ηθικά στους απελευθερωτικούς αγώνες. Η Μονή Οδηγήτριας έδωσε σκληρό αγώνα για να διαφυλάξει την ορθόδοξη πίστη και να προστατέψει τον πληθυσμό από τη βία των οθομανών. Μοίραζε τα πενιχρά εισοδήματά της με τον άμαχο πληθυσμό και παρείχε κάθε είδους βοήθεια στους Χαΐνηδες, τους ανυπότακτους που κατάφευγαν στα βουνά και δημιουργούσαν μικρές αντιστασιακές ομάδες κατά της οθομανικής καταπίεσης. Από τους πιο φημισμένους χαΐνηδες της Κρήτης υπήρξε ο Ξωπατέρας, καλόγερος της Μονής Οδηγήτριας, μια από τις ηρωικότερες μορφές της κρητικής ιστορίας. Μαζί με τον Ξωπατέρα και άλλοι αγωνιστές καλόγεροι του μοναστηριού θα έχουν ενεργό ρόλο στους αγώνες για την απελευθέρωση 92

93 από τους Τούρκους. Ονομαστοί επαναστάτες της περιοχής ήταν ο Μιχάλης Κουρμούλης, ο Μιχαήλ Κόρακας, ο Μαλικούτης, ο Τσακίρης, ο Κορνάρος κ.ά. Μετά το θάνατο του Ξωπατέρα οι κατακτητές οθομανοί ξέσπασαν την οργή τους στο μοναστήρι καταστρέφοντας τα κτίρια και λεηλατώντας ιερά σκεύη, βιβλία και ότι άλλο βρήκαν μπροστά τους. 3.H Μονή Επανωσήφη ή Απανωσήφη Βρίσκεται στο νομό Ηρακλείου περίπου 31 χλμ από την πόλη στο δρόμο προς Μεταξοχώρι. Είναι αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο και πρόκειται για μια από τις πιο πλούσιες μονές της Κρήτης αλλά και την μεγαλύτερη σε αριθμό μοναχών. Στο μοναστήρι σήμερα υπάρχουν πολύτιμα κειμήλια, σταυροί, ευαγγέλια, άμφια και πολλά άλλα! Χτίστηκε από τον μοναχό Παΐσιο αλλά η χρονολογία ίδρυσης είναι άγνωστη. Κατά της διάρκεια της Τουρκοκρατίας η Μονή Επανωσήφη υπήρξε πολύτιμο πνευματικό κέντρο όπου εκπαιδεύτηκαν πολλοί κληρικοί. Σε μια από τις τελευταίες απογραφές που έχουν γίνει, είχαν καταγραφεί 24 άτομα. Το τοπίο γύρω από τη Μονή και γενικά της γύρω περιοχής είναι αξιοθαύμαστο! Γιορτάζει στις 23 Απριλίου και στις 3 Νοεμβρίου. 4.ΜΟΝΗ ΣΑΒΑΤΙΑΝΩΝ Η Ιερά Μονή Σαββαθιανών βρίσκεται στα ΒΔ του χωριού Ροδιά στο νομό Ηρακλείου. Πρόκειται για ένα γυναικείο μοναστήρι σε μια καταπράσινη και γραφική κοιλάδα. Η ακριβής ημερομηνία ίδρυσης του μοναστηριού είναι άγνωστη, ωστόσο σε μία επιγραφή που υπάρχει στη θύρα της μονής αναφέρεται η χρονολογία Η μονή κατά καιρούς έχει πέσει στα χέρια επίδοξων κατακτητών (πειρατές, Τούρκοι κ.ά.) και έχει υποστεί αρκετές φθορές. Τίποτα όμως δεν μαρτυρεί τις ταλαιπωρίες που έχει περάσει το μοναστήρι, καθώς οι μοναχές περιποιούνται με ευλάβεια τους χώρους. Στον χώρο του μοναστηριού 93

94 βρίσκονται οι τάφοι αγωνιστών της Κρητικής Επανάστασης και του Ιεροδιάκονου Ευμένιου που έχασε τη ζωή του το 1866 στην επανάσταση 5.Το μοναστήρι της Κεράς της Καρδιώτισσας Bρίσκεται στην Κερά Πεδιάδος λίγο πριν το οροπέδιο Λασιθίου μέσα σε ένα καταπράσινο, γραφικό τοπίο. Η χρονολογία ίδρυσης της Μονής δεν είναι γνωστή. Από παλιά έγγραφα είναι γνωστό ότι άνηκε ως μετόχι στη Μονή Ανκαράθου. Αργότερα ανακαινίστηκε και πήρε την ονομασία της από την πολύ παλιά εικόνα της Παναγίας της Κεράς που υπήρχε εκεί. Την εικόνα αυτή έκλεψε το 1498 ένας Έλληνας έμπορος και την μετέφερε στη Ρώμη. Η εικόνα που υπάρχει σήμερα στη μονή είναι αντίγραφο του 1735 και θεωρείται κι αυτή θαυματουργή. 94

95 6.ΜΟΝΗ ΑΓΚΑΡΑΘΟΥ H Μονή Αγκαράθου είναι χτισμένη στην επαρχία Πεδιάδος, περίπου 25 χλμ ΝΑ από το Ηράκλειο. Βρίσκεται σε υψόμετρο 380 μ. σε ένα πετρώδες ύψωμα που εκεί πιθανότατα υπήρχε και η παλιά Μονή. Ο ναός χτίστηκε από την αρχή και τα εγκαίνια έγιναν το 1894, ενώ η ίδρυση της παλιάς Μονής έγινε τον 15ο αιώνα και ήταν ιδιοκτησία της οικογένειας Καλλέργη. Την περίοδο της Ενετοκρατίας υπήρξε σημαντικό πνευματικό κέντρο όπου σπούδασαν επιστήμονες και πνευματικοί άνθρωποι της εποχής. Το όνομά της η Μονή Αγκαράθου το πήρε από τον αγκάραθο, τοπική ονομασία της φασκομηλιάς. Σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα της Παναγίας που βρέθηκε εκεί, ήταν τοποθετημένη κάτω από μια φασκομηλιά. Λέγεται ότι αργότερα οι μοναχοί μπόλιασαν αυτή τη φασκομηλιά με αποτέλεσμα να γίνει δέντρο. Μια όμορφη ροδιά που βρίσκεται στην είσοδο του Ιερού του ναού! 7.ΜΟΝΗ ΓΟΡΓΟΛΑΙΝΙ Η Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου του Γοργολεήμονος, ή αλλιώς όπως είναι γνωστή Μονή Γοργολαΐνη, βρίσκεται στο νομό Ηρακλείου κοντά στο χωριό Κάτω Ασίτες. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 480 μ. μέσα σε έναν καταπράσινο χώρο με τεράστιες βελανιδιές, πλατάνια και κυπαρίσσια! Πρόκειται για ένα από τα πιο παλιά και σημαντικά μοναστήρια της Κρήτης, με πλούσια ιστορία και συμβολή. Ως ιδρυτής της αναφέρεται ο αρχιερέας Σιλβέστρος ενώ η παλαιότερη αναφορά που έχει γίνει για το μοναστήρι είναι τον 13ο αιώνα. Αξίζει να επισκεφθείτε τη Μονή και να νιώσετε γαλήνη και ηρεμία μέσα στον ιερό αυτό χώρο και την πλούσια χλωρίδα της περιοχής! Γίνεται μεγάλο πανηγύρι στις 23 Απριλίου ή τη Δευτέρα του Πάσχα 95

96 8.ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΛΙΑΝΗΣ Η Ιερά Μονή Παλιανής είναι ένα γυναικείο μοναστήρι σε υψόμετρο 280 μ. Είναι ένα από τα παλαιότερα βυζαντινά μοναστήρια της Κρήτης και βρίσκεται 20 χλμ από το Ηράκλειο δίπλα στο χωρίο Βενεράτο. Το μοναστήρι γιορτάζει την Κοίμηση της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου. Υπάρχουν αναφορές για την Μονή από το 668 (Α' Βυζαντινή περίοδος). Κατά την Τουρκοκρατία υπέστη πολλές καταστροφές, ενώ οι Τούρκοι σκότωσαν όλες τις μοναχές που βρίσκονταν εκεί. Ο ναός που υπάρχει σήμερα εκεί, χτίστηκε το 1826 στη θέση του παλιού. Πρόκειται για μια από τις πιο πολυσύχναστες Μονές της Κρήτης. Ο επισκέπτης μπορεί να επισκεφθεί το μουσείο της Μονής και να θαυμάσει το πολύ παλιό και σημαντικό αρχειακό υλικό που εκθέτεται εκεί. 9.ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΒΡΟΝΤΙΣΙΟΥ Η Ι. Μονή Βροντησίου βρίσκεται στις ανατολικές υπώρειες του Ψηλορείτη. Υπήρχε πριν από το , πριν δηλ. από την περίοδο της Ενετοκρατίας. 96

97 Μαζί με την Μονή Βαλσαμόνερου, που σήμερα είναι εξάρτημα της, άκμασαν κυρίως κατά τελευταίους αιώνες της Ενετοκρατίας. Υπηρξε κέντρο παιδείας και τεχνών και συνέβαλε καθοριστικά στην υπόθεση της Κρητικής Αναγεννήσεως. Το δίκλιτο καθολικό τιμάται στον Άγιο Αντώνιο και στον Απόστολο Θωμά και πανηγυρίζει αντίστοιχα 17 Ιανουάριου και την Κυριακή του Θωμά. Στο κλίτος του Αγίου Αντωνίου σώζονται τοιχογραφίες του 14ου αγώνος παλαιολόγοι επιρροής. Κατά το τέλος του 16ου αιώνος βρισκόταν εδώ και εργάστηκε ο μεγάλος Κρητικός ζωγράφος Μιχαηλ Δαμασκηνός. Ήταν η εποχή οπού το μοναστήρι είχε στελεχωθεί με λόγιους μοναχούς, όπως ο Ηγούμενος Λαυρέντιος Μαρίνος και ο γνωστός συγγραφεας και βιβλιογράφος Νικηφόρος Βενετζάς. Στη Μονή υπήρχε σχολείο και εργαστήριο αγιογραφίας. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας υποστεί μεγάλες καταστροφές. Ανέπτυξε εθνική δράση και υπήρχε αρχηγείο αγωνιστών κατά την περίοδο του Κρητικού πολέμου για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Η Μονή βρίσκεται σε τοποθεσία με πανοραμική θεά και μπροστά απ την είσοδο υπάρχουν αιωνόβια πλατάνια και ένα όμορφο σιντριβάνι του 15ου αιώνα βρίσκεται στην είσοδο. Είναι ένα από τα πιο καλλιτεχνικά σιντριβάνια της Κρήτης. Αναπαριστά τον Αδάμ και την Εύα και τους τέσσερις ποταμούς της Εδέμ από τους οποίους τρέχει νερό. και πηγές που δροσίζουν τον προσκυνητή. Στο χώρο αυτό λειτούργησαν επί έτη εκκλησιαστικές κατασκηνώσεις. Το κύριο οδικό δίκτυο που οδηγεί στην Μονή είναι μέσω της Κωμοπόλεως Ζαρού. 97

98 ΝΟΜΟΣ ΧΑΝΙΩΝ 1.ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΤΣΑΓΚΑΡΟΛΩΝ Η Μονή Αγίας Τριάδας ξεχωρίζει για την πρόσοψή της με τους κίονες δωρικού ρυθμού, αλλά και τα στοιχεία αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής που μας υπενθυμίζουν ότι το μοναστήρι χτίστηκε από τους Κρητικούς μοναχούς Ιερεμία και Λαυρέντιο από την Βενετσιάνικη ορθόδοξη οικογένεια των Τζαγκαρόλων. Η Μονή Τζαγκαρόλων είναι Πατριαρχική - Σταυροπηγιακή Μονή, και αποτελεί σήμερα ένα από τα σημαντικότερα μοναστήρια της Κρήτης, με τεράστια επίδραση στην παιδεία του νησιού. Η μονή Αγίας Τριάδας των Τζαγκαρόλων χτίστηκε το 1634, εκεί που υπήρχε παλιότερα ένα μικρό εκκλησάκι αφιερωμένο στους Αγίους Αποστόλους. Οι μοναχοί Λαυρέντιος και Ιερεμίας που έχτισαν τη μονή κατάγονταν από τη μεγάλη Ενετο-Κρητική οικογένεια των Τζαγκαρόλων, που οι μαρτυρίες αναφέρουν ότι είχε ισχυρή επιρροή στους Ορθόδοξους και στους Καθολικούς πληθυσμούς της περιοχής. Τα δυο αδέρφια μοναχοί ήταν εξαιρετικά μορφωμένα, με γνώσεις ιστορίας, ελληνικών και λατινικών, αλλά και αρχιτεκτονικής. Εξάλλου ο Ιερεμίας ήταν αυτός που σχεδίασε και έχτισε το ναό, με επιρροές από τον αρχιτέκτονα Sebastiano Serlio που έζησε στη Βερόνα το 16ο αιώνα. Ο Ιερεμίας ανέλαβε τον σχεδιασμό και κατασκευή του νέου ναού το 1611, καθώς η εκκλησία που βρισκόταν εκεί ήταν μικρή και εγκαταλελειμμένη. Ο Ιερεμίας πραγματικά ξεκίνησε την κατασκευή του μοναστηριού, αλλά πέθανε πριν την αποπεράτωσή του, που ανέλαβε στη συνέχεια ο αδελφός του Λαυρέντιος. 98

99 Το 1645 όμως με την εισβολή των Τούρκων στην Κρήτη, η κατασκευή της Μονής Τζαγκαρόλων διακόπηκε. Οι Τούρκοι ονομάζουν το μοναστήρι Selvili Manastir, που σημαίνει το μοναστήρι με τα κυπαρίσσια λόγω προφανώς του δρόμου με τα κυπαρίσσια που οδηγεί στη μονή. Αργότερα, το 1821, με την Ελληνική επανάσταση οι μοναχοί που ζούσαν στη μονή κατάφεραν να διαφύγουν, αφήνοντας όμως πίσω όλα τα ιστορικά κειμήλια και χειρόγραφα που είχαν συγκεντρώσει στη μονή, που πυρπολήθηκαν από τους Τούρκους. Μετά το τέλος της Ελληνικής Επανάστασης, η Μονή Αγίας Τριάδας ανασυγκροτήθηκε και ολοκληρώθηκαν οι εργασίες της. Στο μεταξύ είχε καταφέρει να αποκτήσει μεγάλη περιουσία και να επεκτείνει τη δράση της στη Μικρά Ασία. Η Μονή Αγίας Τριάδας των Τζαγκαρόλων σήμερα Η Μονή Αγίας Τριάδας Τζαγκαρόλων εξακολουθεί να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στα εκκλησιαστικά θέματα της Κρήτης, αλλά και στην οικονομική ζωή της περιοχής, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της Κρήτης. Η μονή βοηθάει στη συντήρηση σχολείων στα Χανιά και λειτουργεί ιεροδιδασκαλείο στο χώρο της από το Αξίζει να επισκεφτεί κανείς το ναό και το συγκρότημα της Μονής και να περιηγηθεί λίγο στο χώρο, αλλά και να δει την μεγάλη έκθεση ξυλόγλυπτων και εικόνων που φιλοξενείται στο μουσείο της Μονής. Η συλλογή είναι εντυπωσιακή και κάνει τον επισκέπτη να αναρωτιέται για το μέγεθος και την αξία των πολύ παλιότερων κειμηλίων που καταστράφηκαν ολοσχερώς από τους Τούρκους κατά την επανάσταση του Η Αρχιτεκτονική της Μονής Αγίας Τριάδας Η Μονή Τζαγκαρόλων είναι ένα τετράγωνο κτιριακό συγκρότημα με το καθολικό (τον κεντρικό ναό) να δεσπόζει στο κέντρο της κατάφυτης αυλής. Από τη στιγμή που θα περάσετε την είσοδο, θα δείτε τα πηγάδια και τις σκάλες στολισμένα με μπουκαμβίλιες, πικροδάφνες και άλλα εποχιακά φυτά που δίνουν έναν πολύ όμορφο τόνο στο συγκρότημα. Ίσως είναι από τις λίγες μονές στην Κρήτη που ο εξωτερικός χώρος είναι τόσο όμορφος και προσεγμένα διακοσμημένος. Το δυτικό τμήμα της Μονής είναι τριώροφο και περιλαμβάνει θολωτά διαμερίσματα, όπου αποθηκευόταν το λάδι και το κρασί, ενώ το κύριο μέρος της αυλής καταλαμβάνεται από μια μεγάλη δεξαμενή που χρησίμευε στη συγκέντρωση του νερού της βροχής από τα γύρω κτίσματα. Μέσα στο χώρο του συγκροτήματος υπάρχει ελαιοτριβείο και αποθήκη για τα κρασιά που φτιάχνει η μονή, ενώ στο νότιο τμήμα της βρίσκεται η βιβλιοθήκη της μονής, που παλιότερα ήταν το Ηγουμενείο. Το καθολικό της μονής Το καθολικό που ξεχωρίζει με το που θα ανέβει κανείς τα σκαλιά και θα περάσει τη μεγάλη πύλη, είναι φτιαγμένο από λαξευτή πέτρα και ακολουθεί τα πρότυπα της Ενετικής Αρχιτεκτονικής. 99

100 Η εκκλησία της Αγίας Τριάδας ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του τρίκογχου με τρούλο (κόγχες Α, Β, C, φωτογραφία -->), ένας αρχιτεκτονικός τύπος που έχει τις ρίζες του στα μοναστήρια του Αγίου Ορους. Η κατασκευή της Μονής ολοκληρώθηκε μετά την ελληνική επανάσταση του 1821, αφού δόθηκε άδεια από τις τουρκικές αρχές το 1830 για να φτιαχτούν οι τρούλοι της εκκλησίας. Από τον αρχικό διάκοσμο της Εκκλησίας σώθηκε μόνο το τέμπλο στο παρεκκλήσι που βρίσκεται στο ισόγειο. Το επιχρυσωμένο τέμπλο είναι πολύ όμορφο και αποκαλύπτει την ποιότητα της δουλειάς του καλλιτέχνη που το έφτιαξε ακόμα και τόσους αιώνες μετά. Η λαϊκή παράδοση της Κρήτης και το μπαρόκ που ακολουθήθηκε για μεγάλη περίοδο στο νησί είναι εμφανείς στον διάκοσμο της Εκκλησίας και του τέμπλου, οι εικόνες του οποίου αποδίδονται στον ζωγράφο Μερκούριο από τη Σαντορίνη. Ακόμα και αν δεν ανήκετε στην κατηγορία των θρησκευόμενων τουριστών, η Μονή Αγίας Τριάδας Τζαγκαρόλων αξίζει να την επισκεφτείτε. Ο χώρος είναι γαλήνιος, όμορφος και πολύ εντυπωσιακός και αποτελεί κάτι διαφορετικό για τον επισκέπτη της Κρήτης που θέλει να δει κάτι από τα ιστορικά μνημεία του νησιού. 2.ΜΟΝΗ ΧΡΥΣΟΣΚΑΛΙΤΙΣΣΑΣ Η μονή Χρυσοσκαλίτισσας είναι χτισμένη πάνω σε ένα λόφο που βρίσκεται σε έναν κολπίσκο με βραχώδη, τραχιά ακτογραμμή. Από το μοναστήρι η θέα είναι όμορφη προς τη θάλασσα και τη δυτική ακτή της Κρήτης. Παρόλο που η Χρυσοσκαλίτισσα είναι περίπου 75 χιλιόμετρα μακριά από τα Χανιά, η μοναδικότητά της και η μικρή της απόσταση από το Ελαφονήσι προσελκύουν πολλούς επισκέπτες, τόσο Έλληνες όσο και ξένους. 100

101 Ο θρύλος της μονής Χρυσοσκαλίτισσας Το μακρύ όνομα Χρυσοσκαλίτισσα σημαίνει ουσιαστικά την Παναγία του χρυσού σκαλοπατιού. Σύμφωνα με το θρύλο, όταν οι Οθωμανοί κατέκτησαν την Κρήτη, οι μοναχές έκρυψαν τα χρυσά αριστουργήματα του μοναστηριού κάτω από ένα σκαλοπάτι της μεγάλης σκάλας, για να τα προστατέψουν από τη λεηλασία. Το χρυσό σκαλοπάτι, όπως ονομάστηκε, έδωσε το όνομα στο μοναστήρι. Ο θρύλος λέει επίσης ότι οι μη Χριστιανοί και οι αμαρτωλοί δεν μπορούν να ξεχωρίσουν το χρυσό σκαλοπάτι ανάμεσα στα 90 σκαλοπάτια του μοναστηριού, το οποίο είναι ορατό μόνο στους πιστούς. Το καθολικό της μονής Χρυσοσκαλίτισσας είναι αφιερωμένο στην Αγία Τριάδα και στην Κοίμηση της Θεοτόκου, η εικόνα της οποίας λέγεται ότι έχει γίνει πριν από χρόνια. Θα δείτε αυτήν την εικόνα, μαζί με άλλες, στη μικρή εκκλησία του μοναστηριού, η οποία μοιάζει ανέγγιχτη από τον χρόνο. Μονή Χρυσοσκαλίτισσας παρελθόν και μέλλον Όπως κάθε γνωστό μοναστήρι στην Κρήτη, η Χρυσοσκαλίτισσα έχει επιβιώσει μέσα από ολόκληρη την πολυτάραχη ιστορία της Κρήτης, συμπεριλαμβανομένων των πολυάριθμων πολέμων και κατακτήσεων. Όμως αυτό το όμορφο κτίσμα που χτίστηκε αιώνες πριν, δεσπόζει υπερήφανα πάνω από τη θάλασσα. Η περιοχή της Χρυσοσκαλίτισσας κατοικείται από τα Μινωϊκά χρόνια. Εκείνη την εποχή, στην τοποθεσία υπήρχε ένας οικισμός ψαράδων. Σήμερα, ανάμεσα στο μοναστήρι και το Ελαφονήσι, υπάρχουν μερικά σπίτια. Η μονή Χρυσοσκαλίτισσας αποτελεί ένα από τα σημαντικά μνημεία της Νοτιοδυτικής Κρήτης. Είναι ένα απλό, αλλά εντυπωσιακό κτίσμα, που έχει διατηρήσει ζωντανό το πνεύμα των περασμένων αιώνων. ΝΟΜΟΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ 1.ΜΟΝΉ ΤΟΠΛΟΥ Η Μονή Τοπλού ή Μονή της Παναγίας Ακρωτηριανής είναι ένα από τα πιο σημαντικά και όμορφα μοναστήρια στην Κρήτη. Το μοναστήρι στέκει επιβλητικό με το 33 μέτρων καμπαναριό του μέσα σε ένα τραχύ, σχεδόν έρημο τοπίο Η Μονή Τοπλού εντυπωσιάζει από μακριά καθώς μοιάζει με ένα μικρό φρούριο που περιτριγυρίζεται από έναν ψηλό τοίχο ύψους 10 μέτρων περίπου Η Μονή Τοπλού είναι το μοναδικό μοναστήρι που σώζεται από τα πολλά μικρά και μεγάλα που βρίσκονταν κάποτε στην περιοχή της Σητείας και καταστράφηκαν από πολέμους και πειρατικές επιδρομές. 101

102 Ο ηγούμενος της Μονής, Φιλόθεος Σπανουδάκης, έχει δραστηριοποιηθεί ώστε να οργανώσει και να αναδείξει το μοναστήρι. Ιδρυσε Μουσείο Χαλκογραφιών και Ελληνικών Λαϊκών Χαρακτικών φτιαγμένων από μοναχούς του Αγίου Όρους τον 18ο και 19ο αιώνα. Οι μοναχοί αποτύπωσαν με την τέχνη τους εικόνες της καθημερινότητας τόσο πιστά, σα να χρησιμοποιούσαν φωτογραφική μηχανή. Στην Μονή Τοπλού σώζονται εικόνες από τον 15ο αιώνα, που μαζί με άλλες νεότερες, έχουν μεγάλο εικαστικό ενδιαφέρον γιατί παρουσιάζουν τα στάδια ανάπτυξης και εξέλιξης της σχολής ζωγραφικής της Κωνσταντινούπολης, που επηρέασε και την Κρητική Τέχνη. Η αξία των εικόνων της Μονής Τοπλού είναι ανεκτίμητη, αλλά και ενδεικτική του πραγματικά εντυπωσιακού επιπέδου της παιδείας των μοναχών της Μονής. Κάποιες από τις μοναδικές εικόνες που μπορεί να δει κανείς σήμερα μέσα στη μονή είναι έργα του Ιωάννου Κορνάρου, η εικόνα «Μέγας εί Κύριε και Θαυμαστά τα έργα Σου» του 1770, η εικόνα «Ρόδον το αμάραντο» του 1771 και η Άγια Αναστασία η Φαρμακολύτρια. Στη Μονή Τοπλού, εκτός από τις θαυμαστές εικόνες, εκτίθενται επίσης αντικείμενα Εκκλησιαστικής Τέχνης όπως Ευαγγέλια, αργυρο-επίχρυσοι σταυροί, Πατριαρχικά Συγγίλια, Σουλτανικά Φιρμάνια, σφραγίδες, επαναστατικά λάβαρα, αρχιερατικά άμφια και άλλα. Η τραπεζαρία του μοναστηριού έχει αγιογραφηθεί από τον Μανόλη Μπετεινάκη, ενώ στο προαύλιο της Μονής υπάρχει πρόσφατο γλυπτό μνημείο από τον γλύπτη Μανόλη Τζομπανάκη. Επίσης στην πρόσοψη του καθολικού (κύριου ναού του μοναστηριού) θα δείτε την επιγραφή της "Διαιτησίας των Μαγνήτων", που περιγράφει τις προστριβές της αρχαίας πόλης Ιτανος με την Ιεράπετρα για το νησί Λεύκη (Κουφονήσι), που ήταν ένας πολύ σημαντικός σταθμός αλιείας σπόγγων και κοχυλιών στην αρχαία Κρήτη. 102

103 2.ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ Η Ιερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης Ιεράπετρας, γνωστή και ως «Παναγία Γουρνιών», βρίσκεται κτισμένη στην πλαγιά βουνού παραφυάδας της Δίκτης, νοτιοδυτικά της Παχείας Άμμου του Δήμου Ιεράπετρας πάνω από την Μινωϊκή πόλη Γουρνιά και σε υψόμετρο 540 μέτρων. Από τη Μονή εκτείνεται σε πανοραμική άποψη η πόλη του Αγίου Νικολάου και ο όμορφος κόλπος του Μεραμβέλλου με τις γραφικές ακτές και τα νησάκιά του. Για το ακριβές έτος οικοδόμησης της Μονής δεν υπάρχει καμμιά κτητορική η άλλη επιγραφή. Διατηρούνται μόνο νεώτερες επιγραφές που αναφέρονται σε οικοδομικές εργασίες που έγιναν τον 19ο αιώνα, αν και το σημερινό κτιριακό συγκρότημα, σύμφωνα με την αρχιτεκτονική του, αποτελεί μάλλον κτίσμα του 16ου αιώνος, εποχή των συχνών ληστρικών επιδρομών των Τούρκων στα βόρεια παράλια της μεγαλονήσου. Το ακριβές έτος ίδρυσης της Μονής δεν είναι γνωστό. Συμφωνα, όμως, με όλες τις ιστορικές πηγές και τις χρονολογικές ενδείξεις το Μοναστήρι πιθανόν ιδρύθηκε κατά τη νεοβυζαντινή περίοδο ( ), νωρίτερα δηλ. από την κατάληψη της Κρήτης από τους Ενετούς το έτος Το Καθολικό της Μονής έχει κτιστεί μέσα σε κοίλωμα υπερκείμενου μεγάλου βράχου, σε μια σπηλιά, είναι κατάγραφο και είναι αφερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και τη Ζωοδόχο Πηγή. Το Iερό επικοινωνεί με άλλο σπήλαιο. Εκεί συγκεντρώνεται από τριχοειδείς επιφάνειες νερό, το οποίο λαμβάνουν οι πιστοί ως αγιασμό. Σύμφωνα με την παράδοση μέσα στο σπηλαιώδη ναό του Καθολικού της Μονής φανερώθηκε η εικόνα της Θεοτόκου σε κάποιο βοσκό γι αυτό και το Μοναστήρι ονομάστηκε Παναγία Φανερωμένη. Συγκεκριμένα, αυτός ο βοσκός έχανε καθημερινά τον οδηγό (το μπροστάρη) του κοπαδιού του τις ώρες του μεσημεριού. Μια μέρα αποφάσισε να αφήσει το κοπάδι και να παρατηρήσει τον κρύο, ο οποίος πήγε σε απόρρωγο βράχο από τον οποίο έρρεε λίγο νερό και έπινε. Πλησίασε και βρήκε εκεί την εικόνα της Θεοτόκου. Όταν, όμως, την πήρε μαζί του και την έβαλε στο σακκίδιο του με σκοπό να τη φέρει στη στάνη, η εικόνα εξαφανίστηκε. Την επόμενη μέρα ο βοσκός ήλθε πάλι στο ίδιο μέρος και βρήκε την εικόνα. Αυτό επαναλήφθηκε αρκετές φορές, μέχρι που ο βοσκός βεβαιώθηκε ότι η εικόνα επέστρεφε πάντα στο σημείο που βρέθηκε, γι αυτό και την άφησε στη θέση της, όπου σιγά-σιγά κτίστηκε η Μονή. Η ίδια η εικόνα κατά περιόδους, ιδιαίτερα τον 103

104 δεκαπενταύγουστο και τις άλλες θεομητορικές εορτές, επανεμφανίζεται στους πιστούς και κατά μυστηριώδη τρόπο πάλι χάνεται. Όμως πέρα από ιερό προσκύνημα και θρησκευτικό καύχημα ολόκληρης της Ανατολικής Κρήτης, αποτελεί και ένα ιστορικό μοναστήρι, όπου κατέφευγαν για προστασία και ενδυνάμωση οι Κρήτες επαναστάτες στα δύσκολα χρόνια της ενετικής και τουρκικής υποδούλωσης. Τον αμυντικό χαρακτήρα του Μοναστηριού αποδεικνύουν περίτρανα η οχυρή θέση και η φρουριακή μορφή του. Μάλιστα, διασώζονται ακόμη επάλξεις και πολεμίστρες στους χώρους του φρουριακού συγκροτήματος της Μονής, όπως και τα περισσότερα μοναστήρια που κτίστηκαν την ίδια περίοδο. 3.ΜΟΝΗ ΚΑΨΑ Η Μονή Καψά βρίσκεται στο ΝΑ άκρο της Κρήτης, στη δυτική πλευρά της εξόδου του φαραγγιού των Περβολακίων προς τη θάλασσα. Αν και η εποχή ίδρυσής της μας είναι άγνωστη, η ύπαρξη τοιχογραφικού διακόσμου, πιθανό του 13ου-14ου αι., στο κλίτος του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, καθώς και τα χαράγματα που καλύπτουν μία μακρά περίοδο, το παλαιότερο από το 1512, έως και τον 18ο αι. το νεότερο, δίνουν ασφαλή στοιχεία για μία πρώιμη χρονολόγηση του μνημείου. Η ύπαρξη μίας μικρής τουλάχιστον μονής αποδεικνύεται επίσης από μαρτυρίες, σύμφωνα με τις οποίες κατά την επανίδρυσή της στα μέσα του 19ου αι. υπήρχαν δίπλα στον ναό δύο ερειπωμένα κελλιά. Η σύγχρονη ιστορία της μονής συνδέεται άρρηκτα με τον Ιωάννη Βιτσέντζο ή Γεροντογιάννη ο οποίος το 1844 αποφάσισε να μονάσει στον χώρο, αρχικά ζώντας ως ασκητής σε παρακείμενη σπηλιά για 17 χρόνια και αργότερα επισκευάζοντας τα υφιστάμενα κελλιά. Η αγιότητα του βίου και η φήμη του προσέλκυσαν και άλλους ασκητές, με απο τέλεσμα να δημιουργηθεί μία μοναστική κοινότητα και να κατασκευαστούν επιπλέον κτίσματα. Μετά την κοίμηση του Γεροντογιάννη, ηγούμενος της μονής ανέλαβε το 1866, ο εγγονός του Ιωσήφ Γεροντάκης, ο οποίος συνέχισε το οικοδομικό έργο του προκατόχου του, όπως διαπιστώνεται και από την επιγραφή στην είσοδο του καθολικού, του 1882, που αναφέρει τόσο τον πρώτο κτήτορα, τον Γε ροντογιάννη, όσο και τον Ιωσήφ. Το κτηριακό συγκρότημα της μονής αναπτύσσεται κλιμακωτά, λόγω του επικλινούς εδάφους της απότομης πλαγιάς, με 104

105 επίκεντρο τον σπηλαιώδη ναό του Αγίου Ιωάννη, ο οποίος εξωτερικά διαμορφώνεται ως δίκλιτος καμαροσκεπής. Εσωτερικά, στη ΝΔ γωνία του, βρίσκεται ο τάφος του Γεροντογιάννη, ο οποίος το έτος 2004 κατατάχτηκε επίσημα στο αγιολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Στον ναό διασώζονται εξαιρετικές εικόνες της Κρητικής Σχολής, όπως η Παναγία Βρεφοκρατούσα, στον τύπο της Δεξιοκρατούσας, των αρχών του 15ου αι., και ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος του 16ου αι ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΜΑΣ ΣΤΗ ΜΟΝΗ ΑΓΚΑΡΑΘΟΥ 105

106 106