«Η ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΣΗ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ»

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ «Η ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΣΗ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ» του Παπαδόπουλου Αβραάµ Μεταπτυχιακή διατριβή που υποβάλλεται στο καθηγητικό σώµα για τη µερική εκπλήρωση των υποχρεώσεων απόκτησης του µεταπτυχιακού τίτλου του ιατµηµατικού Μεταπτυχιακού Προγράµµατος «Ανθρώπινη Απόδοση και Υγεία» των Τµηµάτων Επιστήµης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισµού του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης στην κατεύθυνση «Προπονητική Αθληµάτων». Θεσσαλονίκη 2008 Εγκεκριµένο από το καθηγητικό σώµα: 1 ος Επιβλέπων: Γιάτσης, Σωτήρης, Αναπληρωτής Καθηγητής 2 ος Επιβλέπων: Ζάκας Αθανάσιος, Καθηγητής 3 ος Επιβλέπων: Βαµβακούδης Ευστράτιος, Επίκουρος Καθηγητής I

2 2008 Παπαδόπουλου Αβραάµ ALL RIGHTS RESERVED II

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ ΑΒΡΑΑΜ: Η Καλαθοσφαίριση στην Ελλάδα στην εποχή της παγκοσµιοποίησης. (Υπό την επίβλεψη του Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Γιάτση Σωτήριου). Ο σκοπός της παρούσας διατριβής είναι να καταγραφεί η θέση της καλαθοσφαίρισης στο ευρύτερο πλαίσιο της παγκοσµιοποίησης δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην περίπτωση της ελληνικής πραγµατικότητας. Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύεται η «υπόθεση Μπόσµαν» και η επανάσταση που προήλθε µέσω αυτής στον ευρωπαϊκό αθλητισµό. Στη συνέχεια εξετάζεται το επαγγελµατικό πρωτάθληµα των ΗΠΑ, το ΝΒΑ, που πρωταγωνιστεί σε όλες τις εξελίξεις που αφορούν το άθληµα της καλαθοσφαίρισης. Έπειτα, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στον κορυφαίο καλαθοσφαιριστή Μάικλ Τζόρνταν και τις αλλαγές που επέφερε στην καλαθοσφαίριση παγκοσµίως. Στο επόµενο κεφάλαιο παρουσιάζεται η εθνική οµάδα των ΗΠΑ των Ολυµπιακών αγώνων του 1992 (dream team). Ακόµη, γίνεται ανάλυση του ευρωπαϊκού µπάσκετ, της ευρωλίγκα και της εξέλιξης της στο χρόνο. Τέλος, γίνεται αναφορά στην προώθηση της καλαθοσφαίρισης από την τηλεόραση και τον κινηµατογράφο. Λέξεις κλειδιά: Παγκοσµιοποίηση, υπόθεση Μπόσµαν, ΝΒΑ, Μάικλ Τζόρνταν, ευρωλίγκα, καλαθοσφαίριση. III

4 ABSTRACT PAPADOPOULOS ABRAAM: BASKETBALL IN GREECE AT THE AGE OF GLOBALIZATION (under the supervision of substitute Pr. Sotirios Giatsis) The aim of this thesis was to examine the place of basketball in the wide surround of globalization, giving particular emphasis on the Greek case. The "Bosman case" and the revolution that came after this in the European athletics is analyzed in the first chapter. The analysis continues with the professional league of the USA, known as NBA, leading every development around basketball. There is a special reference to the top basketball player, Michael Jordan, and the changes that he brought to basketball worldwide. The next chapter is about the national team of the USA in the Olympic Games of 1992 (dream team) and also about the European basketball (Euroleague) and it s development through time. Finally, there is a reference to the promotion of basketball through movies and television. Key words: Globalization, Bosman case, NBA, Michael Jordan, euroleague, basketball. IV

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ..iii ABRTACT. iv ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ..v - vi ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπόςαξία της εργασίας Μεθοδολ ογία- Περιορισµοί και προβλήµµατα. 7 8 ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η υπόθεση Μπόσµαν ΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Το Ν.Β.Α ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Το φαινόµενο Μάικλ Τζόρνταν ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ολυµπιακοί αγώνες 1992 Dream team.42 51

6 V ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Το Ευρωπαϊκό µπάσκετ, η ευρωλίγκα και η εξέλιξη της στο χρόνο ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η προώθηση της καλαθοσφαίρισης στην τηλεόραση και τον κινηµατογράφο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 71 76

7 VI Εισαγωγή Η παγκοσµιοποίηση ή globalization όπως, είναι ο διεθνής όρος του φαινοµένου, είναι η αυξανόµενη αλληλεπίδραση, ενσωµάτωση και τριβή µεταξύ ανθρώπων και εταιρειών, καθώς και η κοινή αντιµετώπιση των προβληµάτων σε διάφορα µέρη του κόσµου. Αυτός είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε ένα σύµπλεγµα σχέσεων στα πεδία της οικονοµίας, του εµπορίου, της κοινωνίας, της τεχνολογίας, της κουλτούρας και της πολιτικής. Ο όρος χρησιµοποιείται τουλάχιστον από το 1944, αλλά ο πρώτος που τον καθιέρωσε σε οικονοµικό πλαίσιο, ήταν ο Θήοντορ Λέβιτ 1. Ένας τυπικός, αν και περιοριστικός, ορισµός είναι αυτός που δίνει το ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο, ο οποίος ορισµός δίνει έµφαση στην αυξανόµενη οικονοµική αλληλεξάρτηση των χωρών παγκόσµια, µέσω του αυξανόµενου όγκου και της ποικιλίας των διεθνών συναλλαγών αγαθών και υπηρεσιών, της ελεύθερης ροής κεφαλαίου διεθνώς και της γρήγορης και ευρείας διάδοσης της τεχνολογίας. Η παγκοσµιοποίηση είναι ένα ιδιαίτερα περίπλοκο σύµπλεγµα φαινοµένων και σχέσεων και µπορεί να χωρισθεί σε επιµέρους πτυχές: Η βιοµηχανική παγκοσµιοποίηση Η πολιτική παγκοσµιοποίηση Η παγκοσµιοποίηση της πληροφόρησης Η πολιτισµική παγκοσµιοποίηση. 1. Levitt T. Globalization of markets, 1983.

8 1 Μερικές φορές αντί του όρου παγκοσµιοποίηση χρησιµοποιείται ο όρος διεθνοποίηση (internationalization). Ο Herman το κάνει τον διαχωρισµό των δύο εννοιών. Επισηµαίνει, ότι η διεθνοποίηση αναφέρεται στη σηµασία του διεθνούς εµπορίου, των σχέσεων, των συνθηκών που διέπουν τα έθνη µεταξύ τους ως εκ τούτου ο όρος διεθνοποίηση αναφέρεται στην συνεχώς αυξανόµενη σηµασία των σχέσεων µεταξύ των εθνών. Από την άλλη πλευρά η παγκοσµιοποίηση αναφέρεται στην οικονοµική ένταξη σε µια παγκόσµια κλίµακα, σε µια σφαιρική οικονοµία, η οποία θολώνει τα εθνικά όρια. Στην εποχή µας δε θα ήταν υπερβολή να πούµε ότι Παγκοσµιοποίηση σηµαίνει Αµερικανοποίηση (Americanization) κάτι το οποίο επισηµαίνει και η Scammell (1999) 2. Ο Μελάς 3 αναφέρει ότι, παρόλο που δεν ήταν ευκρινές από τη δεκαετία του 80, η παγκοσµιοποίηση είναι ξεκάθαρο ότι, ουσιαστικά αποτελεί µια πολύ συγκεκριµένη γεωστρατηγική πρόταση της αµερικανικής υπερδύναµης για να διαιωνίσει την επικυριαρχία της στον κόσµο. Η ηγεµονική θέση των Η.Π.Α. στον σύγχρονο κόσµο φαίνεται από πάρα πολλά στοιχεία κυρίως οικονοµικά. Οι στρατιωτικές δαπάνες της «υπερδύναµης» την φέρνουν πρώτη στη σχετική λίστα και ισούνται µε το άθροισµα των 6 χωρών που την ακολουθούν. Οι περισσότερες αλλαγές στον χώρο της µουσικής, των τροφικών αλλά και ενδυµατολογικών συνηθειών των πολιτών γίνονται στην Αµερική και επηρεάζουν όλο τον υπόλοιπο πλανήτη. 1. Herman D. Globalization versus Internationalization - Some Implications,1999, σελ Scammel. M..The Windom of the War Room:US Campaigning & Americanization, Monthly Review, No 38(103). Φεβρουάριος 2008, σελ. 20.

9 2 Επίσης, στις Η.Π.Α. γίνονται και οι περισσότερες επιστηµονικές ανακαλύψεις. Προσωπικά θα συµφωνήσω µε τον Halliday που αναφέρει ότι είναι δύσκολο να διακρίνεις τις διαφορές ανάµεσα στην παγκοσµιοποίηση και την Αµερικανοποίηση 1. Όπως αναφέρει ο Beck 2 παγκοσµιοποίηση πρώτα απ όλα σηµαίνει αποεθνικοποίηση και µετασχηµατισµός του εθνικού σε διεθνικό κράτος. Μεγάλο παράδειγµα αυτού του γεγονότος είναι, όπως τονίζει χαρακτηριστικά o γερµανός κοινωνιολόγος, η Μεγάλη Βρετανία που ήταν µία παγκόσµια αυτοκρατορία. Πλέον στην εποχή της παγκοσµιοποίησης εκείνη η περίοδος είναι µια όµορφη ανάµνηση για τους Βρετανούς. Οι σχέσεις που διαµορφώνονται πλέον µεταξύ των κρατών στο περιβάλλον της παγκοσµιοποίησης µπορούν να συνοψιστούν στα παρακάτω: Σχέσεις ηγεµονίας, λόγω της κυριαρχίας των Η.Π.Α., Σχέσεις ανταγωνισµού µεταξύ τους και Σχέσεις συνεργασίας για να µπορέσουν να εκµεταλλευτούν καλύτερα τις νέες συνθήκες που δηµιουργούνται 3. Ο Chomsky 4 αναφέρει ότι, η παγκοσµιοποίηση όταν χρησιµοποιείται µε ουδέτερο τρόπο αναφέρεται στην παγκόσµια ενοποίηση µε βασικό πρωταγωνιστή τον οικονοµικό τοµέα. Το φαινόµενο της παγκοσµιοποίησης 1. Halliday F. The word at 2000, 2001, σελ Μπεκ Ο. Τι είναι παγκοσµιοποίηση;,1999, σελ άµτσας Σ. ιεθνείς Σχέσεις και Παγκοσµιοποίηση, Πολυχρονίου Χ. Λόγος Περί Παγκοσµιοποίησης και ηµοκρατίας, 2002, σελ.109.

10 3 ίσως είναι το µεγαλύτερο «όχηµα» που θα µπορούσε να έχει ο φιλελευθερισµός καπιταλισµός για την περαιτέρω ανάπτυξη του και ουσιαστικά καθορίζει σήµερα την λειτουργία του 1. Τα σπορ, ο αθλητισµός, ατοµικά και οµαδικά αθλήµατα δε θα µπορούσαν να µείνουν εκτός της παγκοσµιοποίησης. Οι µεγάλες αθλητικές διοργανώσεις (κυρίως οι Ολυµπιακοί αγώνες) έχουν χρησιµοποιηθεί αρκετές φορές από τους εκάστοτε διοργανωτές τους για να προβάλλουν πολιτικές και οικονοµικές τους θέσεις σε όλο τον υπόλοιπο κόσµο µε µεγαλύτερο παράδειγµα όλων τη ναζιστική Γερµανία στους Ολυµπιακούς αγώνες του Αν και η παγκόσµια βιβλιογραφία για τη σχέση της παγκοσµιοποίησης µε τον αθλητισµό είναι ελάχιστη, υπάρχουν τα βιβλία των J. Maguire 2 και του J. Hoberman 3 καθώς και η επιστηµονική εργασία του Σ. Γιάτση 4 που εξετάζουν τουλάχιστον την κορυφή της πυραµίδας του αθλητισµού στον σύγχρονο κόσµο που είναι οι Ολυµπιακοί αγώνες. Η καλαθοσφαίριση ή basketball όπως είναι η διεθνής ορολογία του αθλήµατος, είναι το κατεξοχήν Αµερικανικό εξαγώγιµο αθλητικό «προϊόν». Παρότι η καλαθοσφαίριση είναι το τρίτο σε δηµοτικότητα άθληµα στις Η.Π.Α. 1. Minc A. Η ευτυχής παγκοσµιοποίηση, 1999, σελ Maguire J. Global Sport, Hoberman J. Sport and Political ideology, Giatsis S. Sport and the Olympic Games in the Global Post-Cold War Era (1989-NowDays), 2004

11 4 πίσω από το baseball και το American football είναι µακράν το νούµερο 1 σε δηµοτικότητα στον κόσµο από τα αθλήµατα που θεωρούνται ότι ξεκίνησαν και διαδόθηκαν από τους Αµερικανούς. Το N.B.A. (National Basketball Association) είναι το εθνικό επαγγελµατικό πρωτάθληµα των Η.Π.Α., το οποίο τα τελευταία χρόνια έχει εξελιχθεί σε έναν αθλητικό κολοσσό κινώντας τα νήµατα σε ότι αφορά την εξάπλωση, τη διάδοση αλλά συνάµα και την οικονοµική εκµετάλλευση του αθλήµατος στον υπόλοιπο πλανήτη. Η καλαθοσφαίριση στην Ελλάδα παρουσιάζει σηµαντική ανάπτυξη. Είναι το οµαδικό άθληµα µε τις περισσότερες επιτυχίες τόσο σε συλλογικό όσο και σε επίπεδο εθνικών οµάδων. Παρότι το άθληµα ήταν αρκετά διαδεδοµένο από παλιότερες δεκαετίες η µεγάλη «έκρηξη» γίνεται τη δεκαετία του 80 και συγκεκριµένα το 1987 µε την κατάκτηση του χρυσού µεταλλίου από την εθνική οµάδα στο Πανευρωπαϊκό πρωτάθληµα της Αθήνας. Σε παλαιότερες εποχές οι διεθνείς επιτυχίες, στο ποδόσφαιρο κατά κύριο λόγο και στη καλαθοσφαίριση κατά δεύτερο, συνδέθηκαν µε την τάση για επιβεβαίωση των εθνών. Στη σύγχρονη εποχή και παρότι ο αθλητισµός και ιδιαίτερα τα δύο δηµοφιλέστερα οµαδικά αθλήµατα, αποτελούν το ανώτατο στάδιο έκφρασης της παγκοσµιοποίησης, αποτελούν τα τελευταία οχυρά αυτής της τάσης 1. Στη χώρα µας τα παραδείγµατα είναι πολύ πρόσφατα και στο ποδόσφαιρο το 2004 αλλά και στη καλαθοσφαίριση τις δύο επόµενες χρονιές όπου χιλιάδες κόσµου πανηγύριζε τις επιτυχίες των εθνικών µας αντιπροσωπευτικών συγκροτηµάτων. 1. Χωραφάς Β. & Σταυρίδης Η., Monthly Review, Οκτώβριος 2007, σελ.9.

12 5 Η Ελλάδα θεωρείται και είναι µία από τις παγκόσµιες δυνάµεις της καλαθοσφαίρισης τόσο σε εθνικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Η καλαθοσφαίριση στη χώρα µας, παρότι και στο ποδόσφαιρο είχαµε τη µεγάλη επιτυχία της εθνικής οµάδας το 2004, φαίνεται να έχει προσαρµοστεί καλύτερα στις νέες απαιτήσεις της παγκοσµιοποιηµένης κοινωνίας σε σχέση µε οποιοδήποτε άλλο οµαδικό άθληµα. Σκοπός της έρευνας: Ο σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να καταγραφεί η θέση της καλαθοσφαίρισης στο ευρύτερο πλαίσιο της παγκοσµιοποιηµένης αγοράς, η εξάπλωση του αθλήµατος τα τελευταία χρόνια που κυριαρχεί η ελεύθερη παγκόσµια φιλελεύθερη καπιταλιστική οικονοµία, καθώς και τα µέσα µε τα οποία γίνεται αυτό το άνοιγµα σε παλιές αλλά και σε νέες µέχρι πρότινος άγνωστες «αγορές» για την καλαθοσφαίριση. Ειδικότερα θα εξεταστεί η περίπτωση της ελληνικής πραγµατικότητας. Αξία της εργασίας: Έχουν υπάρξει αρκετά βιβλία που αναφέρονται στην ιστορία της καλαθοσφαίρισης τόσο σε ελληνικό όσο και σε παγκόσµιο επίπεδο σε ότι αφορά αποτελέσµατα αγώνων και διοργανώσεων, τους µεγάλους αθλητές και γενικά ότι αφορά το αγωνιστικό κοµµάτι του αθλήµατος. Η αξία της εργασίας έγκειται σε αυτό το γεγονός, ότι προσπαθεί να αναλύσει την παρουσία της καλαθοσφαίρισης στην παγκοσµιοποιηµένη σύγχρονη εποχή και το πώς

13 6 αναπτύσσεται το άθληµα σε αυτήν την εποχή κάτι το οποίο έχει τύχει ελάχιστης ανάλυσης και προϊόν σχεδόν µηδενικής έρευνας µέχρι σήµερα. Μεθοδολογία: Οι απαιτήσεις της εργασίας είναι πολυδιάστατες και για να επιτευχθεί ο στόχος της εργασίας συγκεντρώθηκε και εξετάστηκε ένας µεγάλος αριθµός βιβλίων, άρθρων και εντύπων του ηµερήσιου τύπου. Μετά τη συγκέντρωση και εξέταση του υλικού έγινε κατηγοριοποίηση του σε επιµέρους κοµµάτια, έτσι ώστε σύµφωνα µε το πλάνο η εργασία να πάρει την απαραίτητη δοµή και να φτάσει στην τελική της µορφή εξετάζοντας όλες τις πτυχές της καλαθοσφαίρισης, σε σχέση µε το φαινόµενο της παγκοσµιοποίησης. Περιορισµοί και προβλήµατα: Ο πλέον σηµαντικός περιορισµός και το µεγαλύτερο πρόβληµα που διαπιστώθηκε για την συγγραφή της συγκεκριµένης εργασίας, είναι το γεγονός ότι το φαινόµενο της παγκοσµιοποίησης είναι ένα τρέχον ζήτηµα µε πολλές µεταβλητές και παραµέτρους, οι οποίες στη σύγχρονη εποχή αλλάζουν συνεχώς και µε πολύ γρήγορους ρυθµούς. Επίσης, το φαινόµενο είναι αρκετά σύγχρονο και παρότι πλέον υπάρχει αρκετή βιβλιογραφία, όσον αφορά την

14 7 παγκοσµιοποίηση και τους άλλους τοµείς που επηρεάζει την κοινωνία (οικονοµικούς, κοινωνικούς κ.ά.), δεν υπάρχουν ακόµη αρκετές εργασίες για τη σχέση του φαινοµένου µε τον αθλητισµό και κυρίως µε την καλαθοσφαίριση που εξετάζει η παρούσα εργασία.

15 8 ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η υπόθεση Μπόσµαν Ο Ζαν Μαρκ Μπόσµαν είναι ένας Βέλγος πρώην ποδοσφαιριστής, ο οποίος µπορεί ως αθλητής να ήταν άσηµος, έµελε όµως να είναι ο άνθρωπος που άλλαξε τη λειτουργία του σύγχρονου αθλητισµού στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Στη συνέχεια εξετάζεται το ιστορικό µέρος της παραπάνω υπόθεσης και επισηµαίνονται οι επιπτώσεις που είχε και εξακολουθεί να έχει στον Ευρωπαϊκό, κυρίως, αθλητισµό. Ο Μπόσµαν γεννήθηκε στη Λιέγη το Το 1988 έχοντας αγωνιστεί ως επαγγελµατίας για λίγες αγωνιστικές περιόδους µεταγράφηκε από την Σταντάρ Λιέγης στην RFC Λιέγης. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1990 οι υπεύθυνοι του συλλόγου τον ενηµέρωσαν ότι πρέπει να του µειώσουν τον µισθό κατά 75%. Αυτός αρνήθηκε και η οµάδα του τον τιµώρησε µε διακοπή συµβολαίου. Στις 3 Αυγούστου 1990, ο αθλητής αποφάσισε να προσφύγει στο Ανώτατο δικαστήριο της Λιέγης καταγγέλλοντας την οµάδα του και την Βελγική ποδοσφαιρική οµοσπονδία. Αρωγός σε όλη του αυτή την προσπάθεια ήταν ένας νεαρός δικηγόρος ο Ζαν Λουί Ντυπόν ο οποίος είχε ασχοληθεί µε τις διακρατικές συµφωνίες της Ε.Ο.Κ. µε την Κούβα και το Μεξικό 1. Από την αρχή των δικαστικών του αγώνων ο Μπόσµαν είχε να ανταπεξέλθει και να αντισταθεί σε πολύ ισχυρούς αντιπάλους. Η ευρωπαϊκή ποδοσφαιρική οµοσπονδία (ΟΥΕΦΑ) από την αρχή παρακολουθούσε µε ενδιαφέρον την υπόθεση. Καθώς περνούσε ο καιρός ο Μπόσµαν απέκτησε 1. Μαυροµάτης Μ. Υπόθεση Μπόσµαν, 1997, σελ. 20.

16 9 έναν πανίσχυρο σύµµαχο που ίσως ήταν αυτός που άλλαξε όλα τα δεδοµένα καθώς έθεσε σε νέες βάσεις την όλη υπόθεση. Ο Κάρεν Φαν Μιρτ συµπατριώτης του Μπόσµαν ήταν προσωπικός φίλος του τότε προέδρου της Κοµισιόν Ζακ Ντελόρ. Ο Μιρτ δήλωνε ότι «Ο πολιτισµός έχει µια ιδιαιτερότητα που τον διακρίνει από τις άλλες εκδηλώσεις και τα θεάµατα. Είναι όµως συγγενικός στη φύση του θεάµατος που µας απασχολεί αυτή την ώρα. Κανείς δεν µπορεί να απαγορεύσει ούτε να περιορίσει τον αριθµό καλλιτεχνών της όπερας, που δεν ανήκουν υποχρεωτικά στην ίδια χώρα, να πάρουν µέρος σε µια παράσταση και να τραγουδήσουν Θα ήταν ανόητο φαντάζοµαι να ζητηθεί κάτι τέτοιο. Κι όµως, η υπόθεση µας δεν απέχει πολύ από την παράσταση στην όπερα και τη συµµετοχή των καλλιτεχνών από διαφορετικές χώρες, προκειµένου το αποτέλεσµα να είναι καλύτερο και αρτιότερο 1». Ο Μπόσµαν πλέον απόκτησε συµµάχους και αρκετούς διάσηµους ποδοσφαιριστές όπως ο Μαραντόνα, ο Γκούλιτ, ο Μπάτζιο, ο Καντονά κ.ά. Η παγκόσµια ποδοσφαιρική οµοσπονδία (ΦΙΦΑ) παρακολουθούσε τις εξελίξεις και αποφάσισε και αυτή να ενώσει τις δυνάµεις της µε την ΟΥΕΦΑ εναντίον του Μπόσµαν. Το πόσο απροετοίµαστη ήταν η ΟΥΕΦΑ και η ΦΙΦΑ φάνηκε από την αρχική αντιµετώπιση του θέµατος. Όπως έχει δηλώσει ο διευθυντής του σκωτσέζικου ποδοσφαιρικού συλλόγου Σέλτικ Μπράιαν Γουίλσον 2, δύο χρόνια πριν από την έκδοση της απόφασης η ΦΙΦΑ προσπάθησε να «παγώσει» την υπόθεση προσφέροντας ένα εκατοµµύριο δολάρια στο βέλγο ποδοσφαιριστή, ο οποίος βρισκόταν στο Στρασβούργο για µια συνάντηση µε 1. Μαυροµάτης Μ. Υπόθεση Μπόσµαν, 1997, σελ Εφ. Το Βήµα. 31/12/2006, Σελ.: Y30.

17 10 διάφορες ενώσεις ποδοσφαιριστών. Ο Μπόσµαν όµως αρνήθηκε την προσφορά και συνέχισε τον δικαστικό του αγώνα. Το 1995 ο Μπόσµαν ήταν πλέον 31 χρονών και η ποδοσφαιρική του καριέρα ουσιαστικά είχε τελειώσει. Παρόλα αυτά ο δικαστικός του αγώνας συνεχιζόταν µε µία προσφυγή του στο Ανώτατο ικαστήριο του Λουξεµβούργου. Τελικά η υπόθεση κατέληξε στο Ανώτατο Ευρωπαϊκό ικαστήριο το οποίο στις 15 εκεµβρίου του 1995 ανακοινώνει την τελεσίδικη απόφασή του: «Οι αθλητές των οµαδικών αθληµάτων έχουν δικαίωµα να αγωνιστούν, σύµφωνα µε το άρθρο 48 της συνθήκης της Ρώµης, ελεύθερα σε οποιαδήποτε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης αµέσως µετά τη λήξη του συµβολαίου τους 1». Η απόφαση αυτή άλλαξε για πάντα τον επαγγελµατικό αθλητισµό, κατοχυρώνοντας την ελεύθερη µετακίνηση επαγγελµατιών αθλητών στις χώρες-µέλη. Ήταν η αρχή της παγκοσµιοποίησης στον Ευρωπαϊκό αθλητισµό. Αυτή η απόφαση ήταν ίσως το µεγαλύτερο βήµα για τον ευρωπαϊκό τουλάχιστον αθλητισµό προς την παγκοσµιοποίηση. Επειδή όµως πολύ εύστοχα αναφέρει ο Κονδύλης ότι «η παγκοσµιοποίηση το µόνο που µπορεί να εγγυηθεί είναι η µετατροπή όλων των πολέµων σε εµφύλιους πολέµους 2», δεν άργησαν να έρθουν οι εµφύλιες συγκρούσεις µέσα στον αθλητισµό. Η ΟΥΕΦΑ και η ΦΙΦΑ συγκροτούν µία πολύ δυνατή συµµαχία µε στόχο την κατάρρευση της απόφασης. Ο γενικός γραµµατέας της ΟΥΕΦΑ αναφέρει ότι: «ο κόσµος του ποδοσφαίρου δεν µπορεί να µένει απαθής σε µια τέτοια 1. Kessene S., Competition Policy in Professional Sports: Europe after Bosman Case, Κονδύλης Π., Από τον 20 ο στον 21 ο αιώνα, 1998.

18 11 απόφαση γιατί θεωρούµε ότι ο ποδοσφαιριστής δεν είναι δυνατόν να εξοµοιώνεται 100% µε τον εργάτη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας». Οι σύλλογοι όµως της Ευρώπης είναι διχασµένοι ίσως και από τον φόβο της απειλής από την Ευρωπαϊκή Ένωση ότι σε περίπτωση που η ΟΥΕΦΑ τους τιµωρήσει θα τους δικαιώσουν τα πολιτικά δικαστήρια. Η καλαθοσφαίριση, που µέχρι τότε οι άνθρωποι της παρακολουθούσαν απλώς τις εξελίξεις, θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην τελική έκβαση της υπόθεσης. Ο γενικός γραµµατέας της παγκόσµιας οµοσπονδίας καλαθοσφαίρισης (FIBA) Μπόρισλαβ Στάνκοβιτς θα εκφράσει µε σαφήνεια την άποψή του λέγοντας ότι «δεν µπορούµε να αντισταθούµε στις αποφάσεις, τους νόµους και τις αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης» και επίσης ότι «ο αθλητισµός πρέπει να συµµορφώνεται µε τους διεθνείς νόµους και κανόνες. Γι αυτό θα ζητήσουµε την άποψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον τρόπο µε τον οποίο πρέπει να κινηθούν οι οµοσπονδίες της ΦΙΜΠΑ στην ελεύθερη διακίνηση των παικτών του µπάσκετ 1». ιχασµένος πλέον ο κόσµος του αθλητισµού µε τις οµοσπονδίες των δύο δηµοφιλέστερων οµαδικών αθληµάτων να κινούνται σε διαφορετικές κατευθύνσεις δεν µπορούσε να διεκδικήσει κάτι περισσότερο από αυτήν την υπόθεση. Ουσιαστικά επρόκειτο για έναν συµβιβασµό και µία πολύ µεγάλη νίκη της πολιτικής απέναντι στον αθλητισµό. Η ΦΙΜΠΑ µάλιστα προχώρησε ακόµη περισσότερο δίνοντας τα δικαιώµατα που είχαν πλέον οι καλαθοσφαιριστές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στους καλαθοσφαιριστές της Ανατολικής Ευρώπης. Ο τότε πρόεδρος της 1. Μαυροµάτης Μ. Υπόθεση Μπόσµαν, 1997, σελ

19 12 Ελληνικής Οµοσπονδίας Καλαθοσφαίρισης (ΕΟΚ) Γιώργος Βασιλακόπουλος ήταν αντίθετος σε αυτήν την προοπτική και µάλιστα δήλωσε στην εφηµερίδα «Το Βήµα» στις 20 εκεµβρίου του 1998 τα εξής: «Προκαλεί ερωτηµατικά πώς η Επιτροπή Νοµικών Υποθέσεων της FIBA προέβη σε µια τέτοια εισήγηση. Η αναπτυξιακή προοπτική στην οποία αναφέρεται κρύβει την εξυπηρέτηση συγκεκριµένων συµφερόντων και βασικά εκείνων της Γιουγκοσλαβίας». Αντίθετος µε την απόφαση στην υπόθεση Μπόσµαν ήταν και ο τότε πρόεδρος της Ένωσης Σωµατείων Αµειβοµένων Καλαθοσφαιριστών (ΕΣΑΚΕ) Θόδωρος Καρατζάς 1. Οι συνέπειες της απόφασης αυτής στο Ευρωπαϊκό και συνάµα στο ελληνικό µπάσκετ ήταν πάρα πολύ σηµαντικές και εξελίχθησαν µε πολύ γρήγορους ρυθµούς. Οι λεγόµενοι «κοινοτικοί» καλαθοσφαιριστές κατέκλυσαν τις ελληνικές οµάδες. Ταυτόχρονα όµως αρκετοί έλληνες καλαθοσφαιριστές βρήκαν την ευκαιρία και αγωνίζονται στο εξωτερικό. Οι Ελληνικοί σύλλογοι αποφάσισαν να βάλουν έναν περιορισµό στον αριθµό των λεγεωνάριων καλαθοσφαιριστών που θα έχουν δικαίωµα συµµετοχής στις Ελληνικές διοργανώσεις µε µέγιστο αριθµό «κοινοτικών» δύο, όπως επίσης και δύο µη «κοινοτικών». Αντίθετα η Union of European Leagues of Basketball (ULEB), επιτρέπει την απεριόριστη χρήση αθλητών κάθε εθνικότητας. Οι µεγάλες οικονοµικά οµάδες της Ευρώπης που αγωνίζονται στις διοργανώσεις της 1. Εφ. Το Βήµα, 20/12/1998, σελ. Α:68.

20 Μαυροµάτης στο βιβλίο του «Υπόθεση Μπόσµαν» απαντάει και στα δύο 13 ULEB (κυρίως την Ευρωλίγκα) έχουν χάσει οι περισσότερες το εθνικό τους στοιχείο, καθώς πολλές από αυτές έχουν στη σύνθεση τους περισσότερους αλλοδαπούς από ηµεδαπούς αθλητές. Ένα επακόλουθο της εφαρµογής της ελεύθερης διακίνησης των ευρωπαίων καλαθοσφαιριστών ήταν να µεγαλώσει η απόσταση που χωρίζει τις µικρές από τις µεγάλες οµάδες. Οι πλούσιες οµάδες απέκτησαν σηµαντικό πλεονέκτηµα σε σχέση µε τις οικονοµικά ασθενέστερες καθώς µπορούσαν πλέον να προσελκύσουν ακόµη πιο πολλούς καλούς καλαθοσφαιριστές σε αντίθεση µε τις οικονοµικά ασθενέστερες οι οποίες δεν µπορούν να συντηρήσουν πολλούς τέτοιους καλαθοσφαιριστές. Είναι χαρακτηριστικό ότι, από τους δώδεκα αθλητές της εθνικής οµάδας, που αγωνίστηκαν στο τελευταίο πανευρωπαϊκό πρωτάθληµα της Ισπανίας, οι εφτά από αυτούς αγωνίζονται σε Ελληνικούς συλλόγους και είναι µέλη δύο µόνο οµάδων του Παναθηναϊκού και του Ολυµπιακού. Αυτό είναι ένα πολύ σηµαντικό γεγονός ιδιαίτερα για την πόλη της Θεσσαλονίκης και τους συλλόγους της, οι οποίοι τα τελευταία χρόνια δεν δείχνουν ικανοί να ανταγωνιστούν οικονοµικά τους δύο µεγάλους συλλόγους του Αττικού λεκανοπεδίου. Μάλιστα πέντε από τους νυν διεθνείς της εθνικής οµάδας, στο πρόσφατο παρελθόν έχουν αγωνιστεί σε οµάδες της Θεσσαλονίκης αλλά λόγω των οικονοµικών προβληµάτων που αντιµετώπιζαν, οι καλαθοσφαιριστές αυτοί µετακινήθηκαν προς το κέντρο. ύο µεγάλα ερωτήµατα που γεννιούνται από την υπόθεση Μπόσµαν είναι τελικά ποιοι είναι οι νικητές και ποιοι οι ηττηµένοι της όλης υπόθεσης, καθώς και το τι θα απογίνουν τα «φυτώρια» των συλλόγων. Ο Έλληνας βουλευτής του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και πρώην αθλητικογράφος Μανόλης

21 14 αυτά ερωτήµατα µε σαφήνεια: «Ηττηµένοι θα είναι οι µικροί σύλλογοι, που θα υποχρεωθούν να εκταµιεύσουν µεγάλα ποσά προκειµένου να ανανεώσουν τα συµβόλαια των καλύτερων αθλητών τους. Νικητές θα είναι οι ισχυροί σύλλογοι, οι οποίοι θα έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν ακόµα µεγαλύτερα ποσά για την απόκτηση παικτών και φυσικά δε θα έχουν να αντιπαλέψουν µε τις παραµέτρους που ίσχυαν µέχρι πρότινος. Επίσης, οι µικρές οµάδες που καλλιεργούν «φυτώρια» νέων αθλητών είναι καταδικασµένες να υποβαθµιστούν. Και αυτό γιατί θα τους λείψουν οι οικονοµικοί πόροι που είναι απαραίτητοι για τα λειτουργικά τους έξοδα που µέχρι σήµερα χρησίµευαν στη διάπλαση νέων ταλέντων 1». Ο Ζαν Μαρκ Μπόσµαν (στο κέντρο) στην αίθουσα του δικαστηρίου 1. Μαυροµάτης Μ. Υπόθεση Μπόσµαν, 1997, σελ

22 ΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Tο N.B.A. Στις 6 Ιουνίου του 1946 στη Νέα Υόρκη οι ιδιοκτήτες έντεκα επαγγελµατικών οµάδων ίδρυσαν την Basketball Association of America (ΒΒΑ) που µε τη συγχώνευση της µε την National Basketball League (3 Αυγούστου 1949) ίδρυσαν την National Basketball Association (NBA) που έµελε να εξελιχθεί στη σπουδαιότερη καλαθοσφαιρική λίγκα παγκοσµίως 1. Το ΝΒΑ στη σηµερινή εποχή είναι ένας πραγµατικός αθλητικοοικονοµικός κολοσσός, που όµοιο του δύσκολα µπορεί να βρεθεί στο παγκόσµιο αθλητικό στερέωµα. εν είναι υπερβολή να πούµε, ότι την οργάνωση του ΝΒΑ έχουν µιµηθεί και άλλες λίγκες άλλων αθληµάτων σε όλο τον κόσµο. Επίσης, παρότι το ΝΒΑ τυπικά αποτελεί µόνο το εθνικό πρωτάθληµα των ΗΠΑ, ουσιαστικά έχει εξελιχθεί στον σύγχρονο κόσµο της παγκοσµιοποίησης στον µεγάλο πρωταγωνιστή ανάπτυξης και διάδοσης του αθλήµατος σε όλο τον πλανήτη. Το NBA δεν είχε αρχικά τον ρόλο που κατέχει αυτή τη στιγµή στη παγκόσµια καλαθοσφαίριση. Ουσιαστικά η µεγάλη άνοδος της λίγκας ξεκινάει στις αρχές της δεκαετίας του 80 µε την εµφάνιση και την αθλητική αντιπαράθεση δύο πολύ µεγάλων αθλητών (Μάτζικ Τζόνσον, Λάρι Μπερντ). Η εκτόξευση του στην κορυφή έρχεται το καλοκαίρι του 1984, οπότε συµβαίνουν δύο πολύ σηµαντικά γεγονότα: η είσοδος στο πρωτάθληµα του Μάικλ Τζόρνταν, του µεγαλύτερου ίσως αθλητή όλων των εποχών (βλ. επόµενο κεφάλαιο) και η ανάληψη της θέσης του κοµισάριου του ΝΒΑ από τον Ντέιβιντ Στερν. 1. Εγκυκλοπαίδεια «το παγκόσµιο basket», 1995, σελ. 32.

23 16 Ο Έρβιν «Μάτζικ» Τζόνσον και ο Λάρι Μπερντ αγωνίστηκαν για πρώτη φορά στα γήπεδα του ΝΒΑ τη σαιζόν Ο Τζόνσον αγωνιζόταν στους Λος Άντζελες Λέικερς και ο Μπερντ στους Μπόστον Σέλτικς. Οι δύο αυτές οµάδες είναι οι πιο ιστορικές, πιο δηµοφιλείς και αυτές που έχουν κατακτήσει τα περισσότερα πρωταθλήµατα στο ΝΒΑ. Η κόντρα των δύο µεγάλων αθλητών είχε ξεκινήσει τον Μάρτιο του 1979 καθώς τέθηκαν αντίπαλοι στον τελικό του κολεγιακού πρωταθλήµατος των ΗΠΑ 1. Η αντιζηλία και ο µεγάλος ανταγωνισµός των δύο µεγάλων αθλητών προσέφερε γενικότερα στο µπάσκετ, και όχι µόνο στο ΝΒΑ, πάρα πολλά οφέλη. Τυπικά οι δύο µεγάλοι αντίπαλοι αντιπροσώπευαν δύο διαφορετικούς κόσµους, ο Τζόνσον τη χλιδή του Χόλυγουντ και του Μπέβερλι Χιλς και ο Μπερντ τη Βοστώνη της Αγγλοσαξονικής παράδοσης. Στην πραγµατικότητα όµως οι δύο µεγάλοι αθλητές επεδίωξαν και πέτυχαν τον ίδιο ακριβώς σκοπό, δηλαδή την αγάπη για το παιχνίδι και τη νίκη σε αγωνιστικά πάντα πλαίσια, µε σεβασµό στον αντίπαλο. Οι προσωπικές σχέσεις των δύο αθλητών ήταν εξαιρετικές και υπήρχε αµοιβαίος σεβασµός παρότι στο γήπεδο ήταν πάντα δύο µεγάλοι αντίπαλοι. Οι δηλώσεις αναγνώρισης του αντιπάλου χαρακτήριζαν τους δύο αθλητές και οι δύο πιο χαρακτηριστικές από αυτές ήταν οι εξής: Τζόνσον (απευθυνόµενος στον Μπερντ): «Λάρι µου έχεις πει µόνο ένα ψέµα. Είπες ότι θα υπάρξει και άλλος παίκτης σαν τον Λάρι Μπερντ. Λάρι, δε θα υπάρξει ποτέ άλλος Λάρι Μπερντ» 2. Μπερντ: «Ο Μάτζικ είναι ένας σπουδαίος, πολύ 1. Lazenby R. The NBA Finals. A fifty-year celebration, 1996, σελ

24 σπουδαίος καλαθοσφαιριστής. Ο καλύτερος που έχω δει» 1. Οι Λέικερς και οι Σέλτικς µονοπώλησαν τους τίτλους τη δεκαετία του 80 κερδίζοντας τους οχτώ από τους δέκα συνολικά. Η αναµέτρηση ανάµεσα στις δύο οµάδες συνόδεψε την αρχή της µεγάλης έκρηξης που είχε η καλαθοσφαίριση γενικότερα και το ΝΒΑ ειδικότερα σε παγκόσµιο επίπεδο, ξαναδίνοντας ώθηση σε µία λίγκα που στα τέλη της δεκαετίας του 70 βρισκόταν στα πρόθυρα µίας πολύ µεγάλης κρίσης 2. Ο Μάτζικ Τζόνσον (αριστερά) και ο Λάρι Μπερντ (δεξιά) Ο Εβραϊκής καταγωγής Ντέιβιντ Στερν γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη στις 22 Σεπτεµβρίου του Η εργασία του στο ΝΒΑ ξεκίνησε σαν εξωτερικός συνεργάτης το 1966 και αφού εργάστηκε στη συνέχεια και σε άλλα πόστα το 1. Lazenby R. The NBA Finals. A fifty-year celebration, 1996, σελ Εγκυκλοπαίδεια «το παγκόσµιο basket», 1995, σελ

25 1984 έγινε ο τέταρτος κοµισάριος της ιστορίας του ΝΒΑ 1. Ο Στερν εκµεταλλευόµενος στο έπακρο της ευνοϊκές συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την περίοδο έθεσε τις βάσεις και δηµιούργησε µία αθλητική επιχειρηµατική υπερδύναµη που έχει όλα τα στοιχεία της Αµερικανικής ηγεµονικής αντίληψης των πραγµάτων. Ο Maguire 2 αναφέρει ότι ο Στερν βλέπει και αντιλαµβάνεται τον κόσµο ως ένα µεγάλο σουπερµάρκετ του ΝΒΑ και δεν έχει άδικο. Ο ίδιος ο Στερν συνέκρινε το ΝΒΑ µε τη Walt Disney λέγοντας: «Έχουν θεµατικά πάρκα όπως και εµείς. Μόνο που εµείς τα ονοµάζουµε γήπεδα. Έχουν χαρακτήρες τον Μίκυ και τον Γκούφυ. Οι δικοί µας χαρακτήρες ονοµάζονται Μάτζικ και Μάικλ. Η Disney πουλάει προϊόντα. Και εµείς πουλάµε προϊόντα. Φτιάχνουνε βίντεο για το σπίτι και εµείς κάνουµε το ίδιο» 3. Οι σηµαντικότερες ίσως επιχειρηµατικές κινήσεις του Στερν ήταν οι εξής: Η επέκταση του ΝΒΑ που από 23 συλλόγους το 1984 έφτασε πλέον τους 30. Η έξοδος του ΝΒΑ από τις ΗΠΑ καθώς οι 2 από τους 7 νέους συλλόγους που ιδρύθηκαν είχαν έδρα δύο µεγάλες πόλεις του Καναδά, το Τορόντο και το Βανκούβερ. Η δηµιουργία του γυναικείου επαγγελµατικού πρωταθλήµατος του Women s National Basketball Association (WNBA) Maguire J. Global Sport, σελ Hoberman J. Darwin s Athletes, σελ

26 19 Οι συνεχείς αυξήσεις των εσόδων από τα τηλεοπτικά συµβόλαια που πλέον έχουν φτάσει τα 4,6 δισεκατοµµύρια ευρώ για έξι χρόνια. Μάλιστα η νέα συµφωνία που θα ισχύει µέχρι το 2015 θα έχει ακόµη µεγαλύτερα οικονοµικά οφέλη για τη λίγκα. Το ΝΒΑ πλέον µεταδίδεται σε 212 χώρες και 42 διαφορετικές γλώσσες 1. Η µεγάλη άνθιση του τοµέα µάρκετινγκ του πρωταθλήµατος καθώς και η εισροή δεκάδων εκατοµµυρίων δολαρίων από τις πωλήσεις επίσηµων προϊόντων του ΝΒΑ. Επίσης, µία πολύ σηµαντική προσφορά του Στερν ήταν η δηµιουργία της οργάνωσης NBA Care η οποία έχει επιδείξει ένα πολύ αξιοπρόσεκτο φιλανθρωπικό έργο δωρίζοντας περισσότερα από 100 εκατοµµύρια δολάρια και δηµιουργώντας περισσότερα από 250 σπίτια όπου στεγάζονται οικογένειες µε µικρά παιδιά 2. Το ΝΒΑ υπό τη διοίκηση του Ντέιβιντ Στερν έχει προσεγγίσει µε ποικίλους τρόπους τον υπόλοιπο πλανήτη. Η δηµιουργία του McDonalds Open (σε συνεργασία µε την οµώνυµη αλυσίδα εστιατορίων) ήταν το πρώτο ουσιαστικό βήµα για να βρεθεί πιο κοντά το Αµερικανικό επαγγελµατικό πρωτάθληµα µε τον υπόλοιπο κόσµο και κυρίως µε την Ευρώπη. Η πρώτη διοργάνωση ξεκίνησε στις 23 Οκτωβρίου 1987 στο Μιλγουόκη των Η.Π.Α.. Συνολικά έχουν διεξαχθεί 9 McDonalds Open (το τελευταίο το 1999) τα 8 από τα οποία έχουν 1. εφ. USA Today. 22/1/

27 20 φιλοξενηθεί επί ευρωπαϊκού εδάφους 1. Το 1997 στη διοργάνωση του Παρισιού συµµετείχε για πρώτη φορά Ελληνική οµάδα. Ο Ολυµπιακός ως πρωταθλητής Ευρώπης εκείνης της χρονιάς αγωνίστηκε και έφτασε µέχρι τον τελικό όπου αντιµετώπισε τους περίφηµους Σικάγο Μπουλς του Μάικλ Τζόρνταν 2. Ο Μάικλ Τζόρνταν εναντίον του Ολυµπιακού Στη συνέχεια οι επαφές του ΝΒΑ µε τον υπόλοιπο κόσµο συνεχίστηκαν και κάθε χρόνο πλέον πριν την έναρξη της αγωνιστικής περιόδου διεξάγονται φιλικοί αγώνες ανάµεσα σε ευρωπαϊκές οµάδες και οµάδες του ΝΒΑ. Ο Παναθηναϊκός εκµεταλλεύτηκε αυτή την ευκαιρία και έγινε η δεύτερη ελληνική οµάδα που αγωνίστηκε εναντίον αµερικανικής επαγγελµατικής οµάδας. Ο 1. Εγκυκλοπαίδεια «το παγκόσµιο basket», σελ Βλ. και εφηµερίδες της εποχής. 2.

28 21 Παναθηναϊκός ταξίδεψε στις Η.Π.Α. και αγωνίστηκε πρώτα µε τους Χιούστον Ρόκετς και στη συνέχεια µε τους τότε πρωταθλητές του ΝΒΑ Σαν Αντόνιο Σπερς. Η ελληνική οµάδα γνώρισε δύο µεγάλες σε έκταση ήττες ( και ) παρόλα αυτά όµως ο προπονητής της Ζέλικο Οµπράντοβιτς δήλωσε ότι ήταν δύο πολύ µεγάλες εµπειρίες 1. Η οµάδα του Παναθηναϊκού αγωνιζόµενη στα γήπεδα του ΝΒΑ. Μία από τις µεγαλύτερες προκλήσεις που βρήκε µπροστά του ο Ντέιβιντ Στερν και το ΝΒΑ στο δρόµο προς την παγκοσµιοποίηση, του µπάσκετ και ειδικότερα της λίγκας ήταν η «κατάκτηση» της πλέον αναπτυσσόµενης αγοράς του πλανήτη που είναι η Κίνα. Ο Στερν, ο οποίος ονειρεύεται µία καλαθόσφαιρα που να αψηφά τα όρια της φυλής, της γεωγραφίας και του πολιτισµού, θεώρησε ως προσωπικό στοίχηµα την προσπάθεια εισόδου του ΝΒΑ στην Κίνα. Αρχικά οι προσπάθειες του δεν έβρισκαν το επιθυµητό αποτέλεσµα καθώς οι υπεύθυνοι του κοµµουνιστικού κόµµατος της Κίνας δεν δέχτηκαν να µεταδοθεί το ΝΒΑ από το κεντρικό κρατικό τηλεοπτικό σταθµό της χώρας 2.

29 Bucher, Ric. Ming, Yao. Yao: A Life in Two Worlds, Ο Στερν είχε αντιληφτεί ότι ο λαός της Κίνας ήταν έτοιµος να δεχτεί το ΝΒΑ αρκεί να υπήρχαν οι κατάλληλες προϋποθέσεις. Ένας βετεράνος σχολιαστής καλαθοσφαίρισης ο Σου Τσιτσένγκ αναφέρει ότι: «ο Στερν πάντα έψαχνε τον κινέζο Μάικλ Τζόρνταν για να ανοίξει την κινέζικη αγορά». 1 Ο Στερν στάθηκε τυχερός καθώς βρέθηκε ένας πολύ ταλαντούχος νεαρός καλαθοσφαιριστής ύψους 2,29µ. που θα µπορούσε να αναλάβει αυτόν τον ρόλο. Το όνοµα του ήταν Γιάο Μινγκ. Η είσοδος όµως του Μινγκ στο ΝΒΑ δεν ήταν εύκολη καθώς όπως υποστήριξε ο Κινεζοαµερικανός µάνατζερ του Μινγκ, Έρικ Ζανγκ οι κινέζοι αξιωµατούχοι έβλεπαν το ΝΒΑ ως µία ιµπεριαλιστική δύναµη 2. Τελικά η κινέζικη οµοσπονδία καλαθοσφαίρισης δέχτηκε να δώσει την άδεια στον Γιάο Μινγκ να αγωνιστεί στις Η.Π.Α. µε την προϋπόθεση ότι θα ήταν ο νούµερο 1 αθλητής στην επίσηµη διαδικασία επιλογής νέων παικτών από τις οµάδες του ΝΒΑ κάτι το οποίο έγινε αποδεκτό και ο Μινγκ άρχισε να αγωνίζεται στις Η.Π.Α. από το φθινόπωρο του Τα αποτελέσµατα όλης αυτής της προσπάθειας ήταν εντυπωσιακά για τους υπεύθυνους του ΝΒΑ. Το 2007 περισσότεροι από 34 εκατοµµύρια εβδοµαδιαία και περίπου 1,2 δισεκατοµµύρια Κινέζοι όλη τη χρονιά παρακολούθησαν τους αγώνες του ΝΒΑ. Στην Κίνα πλέον υπάρχουν περίπου 300 εκατοµµύρια άνθρωποι που ασχολούνται µε την καλαθοσφαίριση, το 80% των αντρών ηλικίας ετών θεωρεί τον εαυτό του φίλαθλο του 1. Monthly Review. Νο. 34. Οκτώβριος 2007, σελ Monthly Review. Νο. 34. Οκτώβριος 2007, σελ Bucher, Ric. Ming, Yao. Yao: A Life in Two Worlds, 2004

30 23 ΝΒΑ και το 20% των συνολικών επισκέψεων στην επίσηµη ιστοσελίδα της λίγκας προέρχεται από την Κίνα. Επίσης, το ΝΒΑ πουλάει επίσηµα προϊόντα του σε περισσότερα από σηµεία σε όλη την Κίνα. Τέλος, διεξάγονται πλέον και φιλικοί αγώνες στη µεγάλη αυτή χώρα µε την ονοµασία NBA China Games. Οι αγώνες του 2007 ήταν ένα παγκόσµιο γεγονός καθώς προβλήθηκαν σε 209 χώρες σε όλο τον κόσµο 1. Ο Γιάο Μινγκ Στο ΝΒΑ πριν µερικά χρόνια συµµετείχαν ελάχιστοι µη Αµερικανοί αθλητές. Τα τελευταία χρόνια όµως, στην προσπάθεια ανοίγµατος και παγκοσµιοποίησης της λίγκας, αυτό έχει αλλάξει και συνεχώς αυξάνεται ο αριθµός των λεγόµενων international players που αγωνίζονται στο κορυφαίο πρωτάθληµα του κόσµου. Η εισροή µη Αµερικανών παικτών άρχισε σταδιακά

31 να αυξάνεται τη δεκαετία του 90 και συνεχίστηκε µε ραγδαίους ρυθµούς στην πρώτη δεκαετία του 21 ου αιώνα. Η αγωνιστική περίοδος τελείωσε µε το 90% σχεδόν των αθλητών να προέρχονται από τις Η.Π.Α. Μέσα σε µία πενταετία και συγκεκριµένα τη σαιζόν το ποσοστό αυτό έπεσε σχεδόν 9% και έφτασε το 81%. Συνολικά 82 µη Αµερικανοί καλαθοσφαιριστές από 38 διαφορετικές χώρες της γης αγωνίστηκαν στο κορυφαίο επαγγελµατικό πρωτάθληµα 1. Οι Ευρωπαίοι αθλητές αποτελούν το µεγαλύτερο ποσοστό από τους µη Αµερικανούς αθλητές του ΝΒΑ. Ανάµεσα στη λίστα µε τους ευρωπαίους αθλητές που έχουν αγωνιστεί στο ΝΒΑ δε λείπουν και µερικοί Έλληνες καλαθοσφαιριστές. Ο πρώτος Έλληνας που αγωνίστηκε στο Ν.Β.Α. ήταν ο Ιάκωβος Τσακαλίδης 2 το 2000 και τον ακολούθησε στη συνέχεια ο Αντώνης Φώτσης το Επίσης, στο ΝΒΑ έχουν αγωνιστεί ο Ευθύµης Ρεντζιάς, ο Ανδρέας Γλυνιαδάκης και ο Βασίλης Σπανούλης. Οι Έλληνες καλαθοσφαιριστές, που θα µπορούσαν να αγωνιστούν στις Η.Π.Α. θα ήταν περισσότεροι, καθώς στη διαδικασία επιλογής νέων παικτών (draft), έχουν επιλεγεί περισσότεροι, αλλά για διάφορους λόγους κανείς τους δεν αγωνίστηκε. Ο πρώτος Έλληνας που επιλέχτηκε να αγωνιστεί στο ΝΒΑ ήταν ο ελληνοαµερικανός Ντέιβιντ Στεργάκος το Παρακάτω ακολουθεί ένας αναλυτικός πίνακας µε όλους τους Έλληνες αθλητές που έχουν επιλεγεί να αγωνιστούν στο ΝΒΑ:

32 Έτος Νο Όνοµα Οµάδα Ντέιβιντ Στεργάκος Boston Celtics Ντέιβιντ Καλιγκάρις Detroit Pistons Νίκος Γκάλης Boston Celtics Παναγιώτης Γιαννάκης Boston Celtics Παναγιώτης Φασούλας Portland Trail Blazers Φάνης Χριστοδούλου Atlanta Hawks Ευθύµης Ρεντζιάς Denver Nuggets Ιάκωβος Τσακαλίδης Phoenix Suns Αντώνης Φώτσης Memphis Grizzlies Σοφοκλής Σχορτσιανίτης Los Angeles Clippers Ανδρέας Γλυνιαδάκης Detroit Pistons Βασίλης Σπανούλης Dallas Mavericks σε Houston Rockets Λουκάς Μαυροκεφαλίδης Minnesota Timberwolves Γιώργος Πρίντεζης San Antonio Spurs σε Toronto Raptors Ο Ιάκωβος Τσακαλίδης (αριστερά)και ο Αντώνης Φώτσης (δεξιά) αγωνιζόµενοι στο ΝΒΑ

33 Το πλέον σηµαντικό βήµα για την περαιτέρω παγκοσµιοποίηση του αθλήµατος που θα επηρεάσει άµεσα και µε ποικίλους τρόπους και την Ελλάδα, είναι η πιθανολογούµενη επέκταση του Ν.Β.Α. σε άλλες ηπείρους και κυρίως στην Ευρώπη. Μάλιστα η επέκταση του Ν.Β.Α. στην Ευρώπη, µε τη συµµετοχή συλλόγων από τη Γηραιά Ήπειρο στο κορυφαίο πρωτάθληµα του κόσµου αναµένεται να γίνει αρκετά σύντοµα. Ο Ντέιβιντ Στερν το Φεβρουάριο του 2008 κατά τη διάρκεια του ετήσιου αγώνα επίλεκτων παικτών (all star game) δήλωσε: «Σκεφτόµαστε την επέκταση στην Ευρώπη µέσα στη δεκαετία. Αν υπάρχουν οι κατάλληλες αθλητικές υποδοµές, η απαραίτητη βάση φιλάθλων και τα απαιτούµενα οικονοµικά µεγέθη για µία οµάδα, προκειµένου να συµµετέχει στο Ν.Β.Α., είναι ευκαιρία για την επέκτασή µας». Επίσης διευκρίνισε ότι οι οµάδες θα είναι αρκετές σε αριθµό: «εν µπορούµε να µιλάµε για 1-2 οµάδες από την Ευρώπη, αν θέλουµε να επεκτείνουµε το Ν.Β.Α. εκεί. Θα πρέπει να υπάρχει ένας µεγαλύτερος αριθµός οµάδων. Πιστεύω πως ο σύλλογος παικτών θα θεωρήσει θετικό πως θα δηµιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας. Θα πρέπει πάντως να γίνουν πολλές διαπραγµατεύσεις και συζητήσεις ακόµη 1». Αυτή θα είναι ίσως µία από τις σηµαντικότερες εξελίξεις στην ιστορία της καλαθοσφαίρισης και θα είναι το µεγαλύτερο βήµα προς την παγκοσµιοποίηση του αθλήµατος. Ένα πολύ σηµαντικό ερώτηµα, που τίθεται αυτή τη στιγµή, είναι αν κάποια ή κάποιες ελληνικές οµάδες θα µπορέσουν να

34 τα καταφέρουν και να υλοποιήσουν τις προϋποθέσεις που θα υπάρχουν για να επιλεγούν και να συµµετέχουν στη νέα αυτή παγκόσµια καλαθοσφαιρική πραγµατικότητα. Πάντως αυτή τη στιγµή και µε τα δεδοµένα που υπάρχουν όπως αναφέρει ένας από τους κορυφαίους δηµοσιογράφους καλαθοσφαίρισης στην Ελλάδα, ο ηµήτρης Καρύδας, οι πιθανότητες να συµµετέχει µία ελληνική οµάδα στην πιθανή επέκταση είναι ελάχιστες. Ένας σηµαντικός λόγος είναι ότι τη δεκαετία του 90 την εποχή της ακµής του ελληνικού µπάσκετ το ΝΒΑ ήθελε να διοργανώσει στην Αθήνα ένα από τα McDonalds Open αλλά αντιµετώπισε δύο σοβαρά εµπόδια: 1. Η Ελληνική Οµοσπονδία αρνιόταν να παραχωρήσει τη διοργάνωση του αγώνα στο ΝΒΑ και 2. στον Στερν και τους επιτελείς του ήταν ορατός ο φόβος ότι θα έβλεπαν κέρµατα να πέφτουν στο γήπεδο ή να γίνονται επεισόδια κάτι που θα αποτελούσε αρνητική διαφήµιση για το ΝΒΑ 1. Μελετώντας τα οικονοµικά δεδοµένα των οµάδων του ΝΒΑ (στον πίνακα 1 υπάρχει η συνολική αξία όλων των οµάδων) βλέπουµε ότι τα νούµερα της αξίας κάθε οµάδας είναι πολύ υψηλά. Η συνολική αξία όλων των οµάδων ανέρχεται σε δολάρια. Οι οµάδες µε τη µεγαλύτερη αγοραστική αξία όπως φαίνεται και από τον πίνακα είναι αυτές που εδρεύουν στις 3 µεγαλύτερες πόλεις των ΗΠΑ, τη Νέα Υόρκη, το Λος Άντζελες και το Σικάγο. Ίσως αυτό το γεγονός αποτελέσει και σηµαντικό κριτήριο όταν θα έρθει η στιγµή να επιλεγούν οι ευρωπαϊκές οµάδες που θα συµµετάσχουν στην επερχόµενη επέκταση του πρωταθλήµατος.

35 No Ομάδα Αξία σε εκ. $ 1 New York Knicks Los Angeles Lakers Chicago Bulls Detroit Pistons Houston Rockets Dallas Mavericks Cleveland Cavaliers Phoenix Suns Miami Heat San Antonio Spurs Boston Celtics Sacramento Kings Philadelphia 76ers Toronto Raptors Washington Wizards Utah Jazz New Jersey Nets Indiana Pacers Orlando Magic Denver Nuggets Golden State Warriors Minnesota Timberwolves Memphis Grizzlies Los Angeles Clippers Charlotte Bobcats Atlanta Hawks New Orleans Hornets Seattle SuperSonics Milwaukee Bucks Portland Trail Blazers 253 Πίνακας 1: Η αγοραστική αξία των οµάδων του ΝΒΑ 1 Οι οµάδες του ΝΒΑ συνολικά έρχονται δεύτερες σε αγοραστική αξία από τα τέσσερα µεγάλα επαγγελµατικά αθλήµατα των ΗΠΑ. Οι οµάδες του

36 Αµερικανικού ποδοσφαίρου (NFL) συνολικά είναι αυτές που καταλαµβάνουν την πρώτη θέση ως πιο ακριβές οµάδες του Αµερικανικού αθλητισµού. Είναι 29 πολύ σηµαντικό να αναφερθεί ότι τα τελευταία δέκα χρόνια, που η παγκοσµιοποίηση κυριαρχεί οι αξίες των συλλόγων όλων των επαγγελµατικών αθληµάτων στις ΗΠΑ έχουν τουλάχιστον διπλασιαστεί όπως φαίνεται από το παρακάτω γράφηµα του Αµερικανικού οικονοµικού περιοδικού Forbes (Γράφηµα 1). Γράφηµα 1: Ο µ.ο. της αξίας των συλλόγων των 4 µεγαλύτερων επαγγελµατικών αθληµάτων των ΗΠΑ την τελευταία δεκαετία σύµφωνα µε το περιοδικό Forbes

37 ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Το φαινόµενο Μάικλ Τζόρνταν Στην ιστορία του αθλητισµού και των οµαδικών αθληµάτων έχουν υπάρξει ορισµένοι πολύ µεγάλοι αθλητές, που γνώρισαν παγκόσµια αναγνώριση, δόξα και βοήθησαν από την πλευρά τους στη διάδοση του αθλήµατος στο οποίο συµµετείχαν. Η καλαθοσφαίριση είχε την τύχη στην αρχή της περιόδου της παγκοσµιοποίησης να διαθέτει στο έµψυχο δυναµικό της τον µεγαλύτερο και πιο χαρισµατικό αθλητή που ανέδειξε ποτέ το συγκεκριµένο άθληµα και ίσως τον µεγαλύτερο όλων των αθληµάτων, τον Μάικλ Τζόρνταν. Η επίδραση του µεγάλου αυτού αθλητή στον παγκόσµιο αθλητισµό και όχι µόνο στην καλαθοσφαίριση ήταν τεράστια. Ο Lafeber 1 αναφέρει ότι, όταν το 1984 εισήλθε ο Τζόρνταν στο ΝΒΑ η παγκοσµιοποίηση των σπορ δεν υπήρχε και σίγουρα ήταν ο αθλητής που διαδραµάτισε τις σηµαντικότερες εξελίξεις όσον αφορά την παγκοσµιοποίηση και το µάρκετινγκ στον αθλητισµό. Ο Τζόρνταν είναι γεγονός ότι, όταν εισήλθε στο ΝΒΑ η λίγκα βρισκόταν σε µία ανοδική πορεία που της είχαν δώσει ο Μάτζικ Τζόνσον και ο Λάρι Μπερντ και επίσης µόλις είχε αναλάβει τα καθήκοντα του ως κοµισάριος ο Ντέιβιντ Στερν. Οι διεθνείς συνθήκες µε το τέλος του ψυχρού πολέµου και τη διάλυση του σοβιετικό-κοµµουνιστικού µπλοκ, η εποχή των νέων τεχνολογιών που έφερε

38 τον κόσµο πιο κοντά καθώς και το λεγόµενο «Americanization» στην παγκόσµια κουλτούρα συνετέλεσαν όλα θετικά στις αλλαγές που έφερε ο 1. LaFeber W. Michael Jordan and the new global capitalism, σελ Τζόρνταν στον παγκόσµιο αθλητισµό. Πολλές φορές και λόγω του ότι ο Τζόρνταν είναι αφρο-αµερικανός η επιρροή του στην παγκόσµια κουλτούρα αναφέρεται ως «African Americanization» 1. Ξεκινώντας την ανάλυση θα εξετάσουµε σύντοµα την αθλητική καριέρα του µεγάλου αυτού αθλητή και στη συνέχεια θα αναφερθούµε στις εµπορικές συµφωνίες του και στην επίδραση του στην παγκοσµιοποίηση του αθλήµατος. Ο Μάικλ Τζόρνταν από την πρώτη στιγµή που ξεκίνησε την καριέρα του στο ΝΒΑ εντυπωσίασε όλους τους ειδικούς. Μόλις µετά από ένα µήνα ως επαγγελµατίας αθλητής έγινε εξώφυλλο στο περιοδικό sports illustrated 2. Στη πρώτη του χρονιά κέρδισε τον τίτλο του καλύτερου πρωτοεµφανιζόµενου αθλητή (rookie of the year) και επιλέχτηκε στην βασική πεντάδα του αγώνα των επίλεκτων παικτών του ΝΒΑ 3 (all star game). Η δεύτερη χρονιά του στο ΝΒΑ σηµαδεύτηκε από έναν σοβαρό τραυµατισµό, που του στοίχησε τη συµµετοχή του στο µεγαλύτερο διάστηµα της περιόδου. Ο Τζόρνταν επέστρεψε από τον τραυµατισµό του στους τελικούς αγώνες (play offs) εκείνης της χρονιάς. Η οµάδα του οι Μπουλς αντιµετώπιζαν τους Σέλτικς του Λάρι Μπερντ. Οι Σέλτικς µπορεί να κέρδισαν, αλλά η απόδοση του Τζόρνταν ήταν τόσο καλή, που ο Μπερντ µετά από ένα

39 1. Andrews D. Michael Jordan, Inc.: Corporate Sport, Media Culture, and Late Modern America, σελ.7 2. Περιοδικό. sports illustrated, 10/12/ παιχνίδι όπου ο Τζόρνταν σηµείωσε 63 πόντους εκδήλωσε τον θαυµασµό του λέγοντας ότι «νοµίζω ότι σήµερα ο Θεός µεταµορφώθηκε σε Μάικλ Τζόρνταν 1». Την περίοδο κέρδισε τον πρώτο από τους 7 συνεχόµενους τίτλους ως πρώτος σκόρερ του ΝΒΑ και την επόµενη αγωνιστική περίοδο έγινε ο πρώτος παίκτης στην ιστορία του πρωταθλήµατος που κέρδιζε ταυτόχρονα τον τίτλο του πολυτιµότερου και του καλύτερου αµυντικού παίκτη της χρονιάς 2. Όσο περνούσαν οι αγωνιστικές περίοδοι η οµάδα του δυνάµωνε και τη σαιζόν κατάφερε να κατακτήσει το πρώτο του πρωτάθληµα στο ΝΒΑ κερδίζοντας στους τελικούς τους Λος Άντζελες Λέικερς του Μάτζικ Τζόνσον µε 4 1 νίκες. Οι επόµενες 2 σαιζόν συνοδεύτηκαν από ακόµη 2 πρωταθλήµατα µε τη δηµοτικότητα του Τζόρνταν να αυξάνεται συνεχώς 3. Στις 23 Ιουλίου του 1993 όµως συνέβη ένα περιστατικό που συγκλόνισε τον Μάικλ Τζόρνταν. Ο πατέρας του, Τζέιµς Τζόρνταν δολοφονήθηκε σε χώρο στάθµευσης ενός αυτοκινητόδροµου στην Βόρεια Καρολίνα. Ο Τζόρνταν ήταν πολύ συνδεδεµένος µε τον πατέρα του και στις 6 Οκτωβρίου του ίδιου έτους σε ηλικία µόλις 30 ετών ανακοίνωσε την απόφαση του να αποχωρήσει από την ενεργό δράση Naughton J. Taking to the Air : The Rise of Michael Jordan, σελ

40 Berkow, Ira. "A Humbled Jordan Learns New Truths", The New York Times, April 11, Η δολοφονία του πατέρα του ήταν όπως παραδέχτηκε ο ίδιος ο κύριος λόγος της απόφασης του 1. Ο Μάικλ Τζόρνταν µε τον πατέρα του Στις 18 Μαρτίου του 1995 και αφού ενδιάµεσα ασχολήθηκε όχι και τόσο επιτυχηµένα µε το µπέιζµπολ ανακοίνωσε την απόφαση του να επιστρέψει στο µπάσκετ και το ΝΒΑ µε ένα δελτίο τύπου που περιελάµβανε µόνο τις λέξεις "I'm Back" (επέστρεψα) 2. Ο πρώτος του αγώνας µετά την επιστροφή

41 του συνοδεύτηκε από τους υψηλότερους δείκτες τηλεθέασης για αγώνα κανονικής διάρκειας του ΝΒΑ από το 1975 και έπειτα Alison M. THE NATION. So many criminals trip themselves up. The new York times. 22/8/ Hausman, J. Leonard G. "Superstars in the National Basketball Association." Journal of Labor Economics, 15: 587, Εκείνη τη σαιζόν οι Μπουλς δεν κατάφεραν να κερδίσουν τον τίτλο καθώς ο Μάικλ Τζόρνταν δεν είχε προσαρµοστεί πλήρως µετά από τους 18 µήνες αποχής του από τους αγωνιστικούς χώρους. Οι επόµενες τρεις σαιζόν όµως συνοδεύτηκαν από τρεις συνεχόµενους τίτλους φτάνοντας έτσι τους έξι συνολικά. Μάλιστα τη σαιζόν οι Μπουλς πέτυχαν το καλύτερο ρεκόρ νικών στην κανονική διάρκεια της αγωνιστικής περιόδου µε 72 νίκες και µόλις 10 ήττες 1. Στα 35 του χρόνια πλέον ο Τζόρνταν αποφάσισε να εγκαταλείψει για δεύτερη φορά την ενεργό δράση. Η Chicago Tribune την ηµέρα της αποχώρησης του στο εξώφυλλο της τον χαρακτήρισε ως τον πλέον δηµοφιλή αθλητή του κόσµου και αναµφίβολα τον πλέον δηµοφιλή στην ιστορία των σπορ στην Αµερική 2. Παρόλα αυτά η καριέρα του δεν είχε τελειώσει οριστικά καθώς στις 25 Σεπτεµβρίου του 2001 ανακοίνωσε την απόφαση του να επιστρέψει στους αγωνιστικούς χώρους για 2 ακόµη σαιζόν µε τη φανέλα των Ουάσινγκτον Γουίζαρντς δηλώνοντας ότι θα δωρίσει τα χρήµατα από το συµβόλαιο του στα θύµατα των τροµοκρατικών επιθέσεων της 11 ης Σεπτεµβρίου στους δίδυµους πύργους της Νέας Υόρκης 3. Τελικά το τελευταίο παιχνίδι της καριέρας του έγινε στις 16 Απριλίου του 2003 στη Φιλαδέλφια 4.

42 Εφ. Chicago Tribune 14/1/ Εφ. Τhe New York Times, September 26, O Μάικλ Τζόρνταν µε 1 από τα 6 συνολικά κύπελλα πρωταθλήµατος του ΝΒΑ που κατέκτησε Μερικά από τα πιο σηµαντικά επιτεύγµατα του µε αριθµούς είναι: 14 συµµετοχές σε αγώνες all star

43 2 χρυσά Ολυµπιακά µετάλλια (1984,1992) 6 φορές πρωταθλητής και καλύτερος παίκτης των τελικών του ΝΒΑ (1991,1992,1993,1996,1997,1998) 5 φορές πολυτιµότερος παίκτης της χρονιάς (1988,1991,1992,1996,1998) 36 Καλύτερος πρωτοεµφανιζόµενος παίκτης της χρονιάς (1985) Καλύτερος αµυντικός της χρονιάς (1985) 1 Ίσως η πιο σηµαντική διάκριση στην καριέρα του όµως ήταν η ανακήρυξη του από το Αµερικανικό δίκτυο ESPN ως ο καλύτερος αθλητής του αιώνα όλων των σπορ για τη Βόρεια Αµερική. Το ESPN τον ανακήρυξε πρώτο µπροστά από αθλητές θρύλους όπως ήταν ο τέσσερις φορές χρυσός ολυµπιονίκης του Βερολίνου (1936) Τζέσε Όουενς και ο πυγµάχος Μοχάµεντ Άλι. 2 Ο Μάικλ Τζόρνταν όµως, εκτός από πολύ µεγάλος αθλητής ήταν αυτός που ουσιαστικά έθεσε τις βάσεις του επαγγελµατικού αθλητισµού στην εποχή της παγκοσµιοποίησης σε νέα πρότυπα. Το 1984 µόλις εισήλθε στον επαγγελµατικό αθλητισµό υπέγραψε συµφωνία µε τον µάνατζερ Ντέιβιντ Φολκ ο οποίος έκλεισε µερικές εξαιρετικές εµπορικές συµφωνίες για τον Τζόρνταν. Η εταιρία αθλητικών ειδών ΝΙΚΕ (το όνοµα της προέρχεται από την αρχαία ελληνική Θεά Νίκη) υπέγραψε µε τον Τζόρνταν συµβόλαιο για να παράγει παπούτσια µε το σλόγκαν «air Jordan». Η ΝΙΚΕ η οποία την προηγούµενη χρονιά είχε µία πολύ µεγάλη πτώση στις πωλήσεις της έφτασε τις χρονιές να κάνει πωλήσεις ύψους 1,7 δισεκατοµµυρίων

44 δολαρίων 3. Ο Τζόρνταν επίσης ήταν πολύ ωφεληµένος καθώς ενώ αρχικά είχε υπογράψει συµβόλαιο δολαρίων το 1987 υπέγραψε συµβόλαιο LaFeber W. Michael Jordan and the new global capitalism, σελ εκ. δολαρίων 1. Τα πρώτα και ιστορικά air Jordan Η φήµη που αποκτούσε ο Τζόρνταν στις αρχές της δεκαετίας του 90 όταν κατέκτησε το πρώτο του πρωτάθληµα στο ΝΒΑ και η τεράστια οικονοµικοβιοµηχανική επιχείρηση που είχε στηθεί γύρω από το όνοµα του, τον έχρησαν ως τον πλέον πλούσιο αθλητή του κόσµου. Μία Αµερικανική εταιρία διαφήµισης σε µία έρευνα που είχε διεξάγει στις ΗΠΑ ανέφερε ότι ο Τζόρνταν ήταν ο πιο γνωστός και ο πλέον συµπαθής πολίτης της χώρας 2. Η φήµη του όµως καθώς οι αγώνες του ΝΒΑ αναµεταδιδόταν πλέον σε πολλές χώρες του κόσµου και η τεράστια διαφηµιστική επιχείρηση από τη ΝΙΚΕ έκαναν τον

45 Τζόρνταν τον πλέον δηµοφιλή αθλητή του κόσµου. Χαρακτηριστικό παράδειγµα της απήχησης που είχε και στον υπόλοιπο κόσµο, είναι ότι ο 1. Just Do It: The Nike Spirit in the Corporate World, Donald R. Katz, LaFeber W. Michael Jordan and the new global capitalism, 1999, σελ «ιπτάµενος του διαστήµατος» όπως τον αποκαλούσαν οι Κινέζοι σε µία έρευνα το 1992 µία οµάδα Κινέζων µαθητών τον ταξινόµησε ως σηµαντικότερη ιστορική µορφή απ ότι ο Μάο Τσε Τουνγκ. 1 Ο Κονδύλης 2 αναφέρει ότι η εποχή του 2000 έχει σαν κύριο χαρακτηριστικό και επίµαχο ζήτηµα την υψηλή κατανάλωση. Ο Μάικλ Τζόρνταν συµβάλει σηµαντικά σε αυτό καθώς όπως αναφέρει το περιοδικό Fortune η επιρροή του στην Αµερικανική οικονοµία ανέρχεται στο ποσό των 10 δισεκατοµµυρίων δολαρίων. Τα µισά περίπου από αυτά (5,2 δισεκατοµµύρια) αφορούσαν το τζίρο της ΝΙΚΕ και άλλα 3,1 δισεκατοµµύρια από τις πωλήσεις επίσηµων προϊόντων του ΝΒΑ (κυρίως φανέλες του Τζόρνταν µε το νούµερο 23) 3. Αλλά η πραγµατική επιρροή του Τζόρνταν ήταν πολύ µεγαλύτερη καθώς η επίδραση του ήταν παγκόσµια και δεν περιοριζόταν µόνο στις ΗΠΑ. Η επίδραση του περιελάµβανε ακόµη και τη Γαλλία που µέχρι τα µέσα της δεκαετίας του 1990 οι Γάλλοι πάλευαν να κρατήσουν µακριά από τη χώρα τις αµερικανικές επιχειρήσεις και την αµερικανική κουλτούρα 4. Ο Τζόρνταν έγινε όπως το αποκαλούν οι Αµερικανοί µία word icon (παγκόσµια εικόνα) που κατάφερε να διπλασιάσει