Μακροοικονομία. in DEEP ANALYSIS. H Ύφεση στην Κύπρο. Μ ακρ οοικονομία. Κύρια Σημεία. Είναι Πράγματι οι Γερμανοί Φτωχότεροι από τους Έλληνες,

Transcript

1 Είναι Πράγματι οι Γερμανοί Φτωχότεροι από τους Έλληνες, in DEEP ANALYSIS Μακροοικονομία H Ύφεση στην Κύπρο Πετράκης Παναγιώτης (Καθηγητής ΕΚΠΑ), Κωστής Παντελής (Υπ. Διδάκτωρ ΕΚΠΑ), Βαλσαμής Διονύσης (Ερευνητής ΕΚΠΑ). in DEEP ANALYSIS Η κατανομή του πλούτου μεταξύ των διαφόρων νοικοκυριών στη Γερμανία φαίνεται να είναι πολύ πιο άνιση σε σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης. Κύρια Σημεία Οι εκτιμήσεις για το ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ θα πρέπει να λάβουν υπόψη σημαντικούς παράγοντες όπως α) τις αρνητικές συνέπειες των μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής, β) τους περιορισμούς στις κινήσεις κεφαλαίου, γ) τον προβληματικό τραπεζικό τομέα και το επακόλουθο κλίμα αυξημένης αβεβαιότητας, δ) τον περιορισμό της ρευστότητας και των κεφαλαίων κίνησης των επιχειρήσεων, και ε) την απώλεια εμπιστοσύνης. Οι εκτιμήσεις που δίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποθέτουν ότι το ύψος του πολλαπλασιαστή κατά τον πρώτο χρόνο προσαρμογής θα είναι 1,5 και θα μειωθεί κατά το δεύτερο χρόνο προσαρμογής στο 1. Εμείς εκτιμούμε ότι ο πολλαπλασιαστής θα είναι μεγαλύτερος της τάξης του 2 για το έτος 2013 και 1,5 για το έτος 2014, με βάση κυρίως την εμπειρία από άλλες χώρες (Ελλάδα) με προβληματικό τραπεζικό σύστημα όπου εφαρμόστηκαν προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής. Εάν ισχύει η διαφορά στις εκτιμήσεις λόγω του μεγέθους των πολλαπλασιαστών, για το έτος 2013 προβλέπουμε ύφεση της τάξης του -11,7% και για το 2014 της τάξης του -5,9%. Πρόκειται για συρρίκνωση της οικονομίας κατά 20,1% για την περίοδο Πάντως εκτιμούμε ότι είναι ιδιαίτερα δύσκολο να μπορέσει η οικονομία να ανακάμψει το 2015 επιστρέφοντας σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης μετά από μια βαθιά ύφεση. Μ ακρ οοικονομία - info@ indeepanalysis.gr τεύχος σελ. 3

2 Mακροοικονομία H Ύφεση στην Κύπρο Αναμένουμε ότι η οικονομική δραστηριότητα στην Κύπρο θα συρρικνωθεί σημαντικά τα έτη 2013 και Επιστροφή σε θετικούς ρυθμούς αναμένεται το σελ. 2 Η Γενική Κατάσταση Αναμένουμε ότι η οικονομική δραστηριότητα στην Κύπρο θα συρρικνωθεί σημαντικά τα έτη 2013 και Επιστροφή σε θετικούς ρυθμούς αναμένεται το Το 2013 αναμένεται σημαντική μείωση του πραγματικού ΑΕΠ επηρεαζόμενη κυρίως από την αναδόμηση του τραπεζικού τομέα που επηρεάζει την ανάπτυξη των καθαρών πιστώσεων, τη δημοσιονομική προσαρμογή, και την οικονομική αβεβαιότητα η οποία με τη σειρά της έχει σημαντικές επιδράσεις στη ζήτηση και τις επενδύσεις. Οι περιορισμοί στις κινήσεις κεφαλαίων αναμένεται να περιορίσουν την οικονομική δραστηριότητα. Το bail in των ανασφάλιστων καταθετών συνεπάγεται απώλεια του πλούτου, η οποία θα επηρεάσει ισχυρά και την ιδιωτική κατανάλωση και τις επενδύσεις. Το 2014 αναμένεται να συνεχιστεί η ύφεση στην οικονομία. Μεγάλη αναμένεται να είναι η μείωση του ακαθάριστου σχηματισμού κεφαλαίου λόγω της απομόχλευσης των τραπεζών και των δυσκολιών για πιστωτική επέκταση. Τα μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης και η αύξηση της ανεργίας αναμένεται να επηρεάσουν σημαντικά την ιδιωτική κατανάλωση. Αναμένεται μείωση των εισαγωγών λόγω συρρίκνωσης της εγχώριας ζήτησης και μικρή ίσως αύξηση των εξαγωγών (τουρισμός) με τη συρρίκνωση του τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών να αποτελεί σημαντικό εμπόδιο. Το 2015 αναμένεται ο μικρότερος πλέον σε έκταση τραπεζικός κλάδος να είναι περισσότερο ανθεκτικός και να οδηγήσει την Κυπριακή οικονομία ενισχύοντας την ανάπτυξη. Ωστόσο, είναι αμφίβολο το αν η Κυπριακή οικονομία θα επιτύχει θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, μετά τη μεγάλη συρρίκνωσή της την περίοδο Οι εκτιμήσεις για το ρυθμό μεγέθυνσης του ΑΕΠ για την περίπτωση της Κυπριακής οικονομίας, θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη πολύ σημαντικούς παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την εξέλιξή του. Για παράδειγμα, σημαντικό ρόλο αναμένεται να διαδραματίσει ο περιορισμός της ρευστότητας και του κεφαλαίου κίνησης των επιχειρήσεων λόγω της επιβολής περιορισμών οι οποίοι υποβάλλονται στις εγχώριες και τις ξένες συναλλαγές αλλά και λόγω του «παγώματος» μέρους των ανασφάλιστων καταθέσεων. Οι αρνητικές επιδράσεις των εξελίξεων αυτών είναι σημαντικές για τα επίπεδα δραστηριότητας της οικονομίας και για τα επίπεδα απασχόλησης. Επιπρόσθετα, ιδιαίτερα σημαντικές επιδράσεις στην οικονομική δραστηριότητας της Κυπριακής οικονομίας, με αλυσιδωτές επιδράσεις σε όλους τους τομείς της

3 εγχώριας οικονομίας, αναμένεται να διαδραματίσει και η απουσία νέων εισροών κεφαλαίου από ξένες εταιρίες, οι οποίες στηρίζουν τη δραστηριότητά τους στον Κυπριακό τραπεζικό τομέα και άλλες νομικές ή ελεγκτικές υπηρεσίες. Η κρίση του τραπεζικού συστήματος, με αποκορύφωμα την παρατεταμένη τραπεζική αργία το Μάρτιο του 2013, έχει δημιουργήσει ένα κλίμα αυξημένης αβεβαιότητας, απώλειας εμπιστοσύνης και δυσχέρειας για την ομαλή λειτουργία του συνόλου της οικονομίας. Τα μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής που υιοθετήθηκαν πρόσφατα ή αναμένεται να ψηφιστούν προσεχώς, εκτιμάται ότι θα έχουν περαιτέρω αρνητικές συνέπειες στην οικονομική δραστηριότητα. Τέλος, αν και σε μεσο-μακροπρόθεσμό ορίζοντα, ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο αναμένεται να διαδραματίσουν οι εξελίξεις σχετικά με την ενεργειακή πολιτική της χώρας 1. Οι Μακροοικονομικές Εξελίξεις Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (European Commission, 2013), η Κυπριακή οικονομία αναμένεται να βυθιστεί απότομα στην ύφεση, καθώς δρομολογούνται επώδυνες προσαρμογές. Σύμφωνα με τις 1 Αναλυτικότερη συζήτηση στο θέμα θα γίνει σε επόμενο τεύχος με θέμα «Ο Ρόλος του Ενεργειακού Ισοζυγίου στην Κυπριακή Οικονομία». Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (European Commission, 2013), η Κυπριακή οικονομία αναμένεται να βυθιστεί απότομα στην ύφεση, καθώς δρομολογούνται επώδυνες προσαρμογές. σελ. 3

4 Η εφαρμογή του μακροοικονομικού προγράμματος προσαρμογής μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τον κίνδυνο στην οικονομία μέσω της εγχώριας ζήτησης, των εξαγωγών και της εμπιστοσύνης. προβλέψεις της Επιτροπής, η ύφεση της Κυπριακής οικονομίας από το 2,4% το 2012 εκτιμάται σε 8,7% το 2013, και σε 3,9% το Η συνολική συρρίκνωση της οικονομίας για την περίοδο εκτιμάται ότι θα είναι της τάξης του 15%. Η συρρίκνωση αυτή λόγω της μειωμένης δραστηριότητας των επιχειρήσεων, των πιθανών επιπτώσεων από την αναδιάρθρωση του τραπεζικού τομέα και του παγώματος των προσλήψεων στο δημόσιο τομέα, αναμένεται να επηρεάσει σημαντικά το επίπεδο ανεργίας στην οικονομία. Είναι χαρακτηριστικές οι εκτιμήσεις της Επιτροπής σχετικά με την ανεργία, η οποία από 7,9% το 2011 και 11,9% το 2012, αναμένεται να προσεγγίσει το 15,5% το 2013 και το 16,9% το Επιπρόσθετα, σύμφωνα με την Επιτροπή, αναμένεται αρνητική επίδραση στις διεθνείς κινήσεις κεφαλαίων και μείωση του όγκου των συναλλαγών των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται τόσο στο εσωτερικό της χώρας αλλά και διεθνώς, λόγω των προσωρινών ελέγχων στις κινήσεις των κεφαλαίων και των περιορισμών στις αναλήψεις. Εξάλλου όπως αναφέρει, το κούρεμα των καταθέσεων θα επηρεάσει την ιδιωτική κατανάλωση και τις επενδύσεις. Αποτέλεσμα των παραπάνω εξελίξεων, σύμφωνα με την Επιτροπή, αναμένεται να είναι η αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος της οικονομίας από 6,3% του ΑΕΠ το 2012, σε 6,5% του ΑΕΠ το 2013 και σε 8,4% του ΑΕΠ το 2014 (Πίνακας 1). Στο πεδίο του πληθωρισμού, καθώς οι προβλέψεις της Επιτροπής αναφέρουν ότι από 3,1% το 2012 αναμένεται να μειωθεί στο 1% το 2013 και να ανέλθει στο 1,2% το Η εφαρμογή του μακροοικονομικού προγράμματος προσαρμογής μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τον κίνδυνο στην οικονομία μέσω της εγχώριας ζήτησης, των εξαγωγών και της εμπιστοσύνης. Επιπρόσθετα, ο κίνδυνος χρεοκοπίας για επιχειρήσεις και νοικοκυριά μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω ζημίες στον τραπεζικό τομέα και σε αύξηση της ανεργίας. Αντίθετη επίδραση, αναφορικά με τα επίπεδα κινδύνου, αναμένεται να έχουν οι επενδύσεις στον τομέα της ενέργειας (European Commission, 2013). Τα έτη 2013 και 2014, οι προσδοκίες για τα έσοδα υπόκεινται σε αβεβαιότητα που προκύπτει από τις εξελίξεις στο χρηματοπιστωτικό τομέα και τη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας. Παρά την αύξηση της άμεσης φορολογίας (μέτρα για τα εταιρικά έσοδα από τόκους και φόροι ακίνητης περιουσίας), η μείωση της οικονομικής δραστηριότητας αναμένεται να οδηγήσει σε χαμηλότερα έσοδα το έτος 2013 σε σχέση με το 2012 αλλά και σε Τα έτη 2013 και 2014, οι προσδοκίες για τα έσοδα υπόκεινται σε αβεβαιότητα που προκύπτει από τις εξελίξεις στο χρηματοπιστωτικό τομέα και τη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας. σελ. 4

5 μια ταχύτερη επιδείνωση το 2014, καθώς οι φόροι αυτοί συλλέγονται το επόμενο έτος. Μείωση αναμένεται και στα έσοδα από την έμμεση φορολογία, λόγω της μείωσης της εγχώριας κατανάλωσης και της αύξησης των συντελεστών ΦΠΑ και των ειδικών φόρων κατανάλωσης. Όσον αφορά στις δαπάνες, οι συνολικές αμοιβές των εργαζομένων στο δημόσιο τομέα αναμένεται να μειωθούν, λόγω των περικοπών των μισθών και της μείωσης των προσλήψεων. Η ενδιάμεση κατανάλωση και οι κοινωνικές μεταβιβάσεις προβλέπεται επίσης να μειωθούν, όπως και οι μεταφορές κεφαλαίων και άλλες τρέχουσες δαπάνες. Οι δημόσιες επενδύσεις αναμένεται να παραμείνουν σε χαμηλά επίπεδα. Τέλος, αναφορικά με το δημόσιο χρέος έφτασε το 2012 το 85,8% του ΑΕΠ, κυρίως λόγω της συμμετοχής της κυβέρνησης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ανακεφαλαιοποίηση της Cyprus Popular Bank. Κατά τα έτη 2013 και 2014 το δημόσιο χρέος της Κύπρου αναμένεται να φτάσει σε πρωτοφανή επίπεδα για την οικονομία, της τάξης του 109,5% και 124% του ΑΕΠ αντίστοιχα, επηρεαζόμενο Aναφορικά με το δημόσιο χρέος έφτασε το 2012 το 85,8% του ΑΕΠ, κυρίως λόγω της συμμετοχής της κυβέρνησης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ανακεφαλαιοποίηση της Cyprus Popular Bank. σελ. 5

6 από τις εξελίξεις στο έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης, στην ανακεφαλαιοποίηση ορισμένων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και στη συρρίκνωση του ΑΕΠ. Ο Πίνακας 1 παρουσιάζει τις εκτιμήσεις της Ευρωπαικής Επιτροπής για σημαντικά μακροοικονομικά μεγέθη της Κυπριακής οικονομίας. Ο ESI έχει προβλεπτική ικανότητα 3-6 μηνών οπότε αντικατοπτρίζει το μέγεθος της ύφεσης που θα ακολουθήσει Η συμπεριφορά του δείκτη είναι αποτέλεσμα της δραματικής επιδείνωσης του οικονομικού κλίματος σε όλους τους τομείς της οικονομίας και ιδιαίτερα στις υπηρεσίες και στην κατανάλωση (Διάγραμμα 3). σελ. 6 Τον Απρίλιο του 2013 ο Δείκτης Οικονομικής Συγκυρίας (Economic Sentiment Indicator, ESI) κατέγραψε μείωση της τάξεως των 15,8 μονάδων έναντι του Μαρτίου Ο ESI έχει προβλεπτική ικανότητα 3-6 μηνών οπότε αντικατοπτρίζει το μέγεθος της ύφεσης που θα ακολουθήσει (Διάγραμμα 2). Στον τομέα των υπηρεσιών και του λιανικού εμπορίου η επιδείνωση του επιχειρηματικού κλίματος προήλθε από την επιδείνωση της τρέχουσας κατάστασης και των προσδοκιών. Οι

7 εκτιμήσεις των επιχειρήσεων για τη ζήτηση των προϊόντων τους παρουσιάζονται σημαντικά μειωμένες γεγονός που θα έχει άμεσο αντίκτυπο στην απασχόληση. Σε σχέση με το Φεβρουάριο όλο και περισσότερες επιχειρήσεις σχεδιάζουν μείωση της απασχόλησης του επόμενους τρεις μήνες, ενώ ανάλογα αναμένεται να πράξουν σε ότι αφορά στις τιμές των προϊόντων τους. Η παρατηρούμενη μείωση των πωλήσεων έχει οδηγήσει σε αύξηση στα τρέχοντα αποθέματα των επιχειρήσεων, ενώ οι προσδοκίες τους για το επόμενο τρίμηνο παρουσιάζονται εξαιρετικά αρνητικές καθώς σε σύγκριση με το Μάρτιο, τον Απρίλιο μεγαλύτερος αριθμός επιχειρήσεων αναμένει μείωση των πωλήσεων, των παραγγελιών προς προμηθευτές και στην απασχόληση (CypERC, 2013b). Επιδείνωση λόγω επιδείνωσης της τρέχουσας κατάστασης και των προσδοκιών παρουσιάζει για το μήνα Απρίλιο και ο κατασκευαστικός τομέας με το σύνολο σχεδόν των επιχειρήσεων του κλάδου να παρατηρεί περαιτέρω μείωση στην οικοδομική δραστηριότητα το τελευταίο τρίμηνο καθώς και στα υπό εξέλιξη έργα. Όσον αφορά στις προσδοκίες των επιχειρήσεων για την απασχόληση παρουσιάζονται αρνητικότερες σε σχέση με το Μάρτιο ενώ πολλές επιχειρήσεις δήλωσαν ότι αναμένεται πτώση των τιμών πώλησης το επόμενο τρίμηνο. Στον τομέα της μεταποίησης η κατάσταση δε φαίνεται να διαφοροποιείται σε σχέση με τους υπόλοιπους κλάδους καθώς αναμένεται επιδείνωση λόγω χειροτέρευσης της τρέχουσας κατάστασης και των προσδοκιών. Οι εκτιμήσεις των επιχειρήσεων σε σχέση με το Μάρτιο παρουσιάζονται αρνητικότερες τόσο στην παραγωγή όσο και στις παραγγελίες (συμπεριλαμβανομένων των εξαγωγών). Τα τρέχοντα αποθέματα βρίσκονται σε αρκετά υψηλότερα επίπεδα από το κανονικό, ενώ αναμένεται μείωση στην παραγωγή και στην απασχόληση τους επόμενους τρεις μήνες, όπως και στις τιμές πώλησης. Η κρίση στο τραπεζικό σύστημα δεν άφησε ανεπηρέαστο το κλίμα ανάμεσα στους καταναλωτές. Οι προσδοκίες των καταναλωτών για τους επόμενους 12 μήνες παρουσιάζουν για το μήνα Απρίλιο σημαντική επιδείνωση σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα. Οι προσδοκίες για την ανεργία καταγράφονται αρνητικότερες με το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού να αναμένει αύξηση των ανέργων τους επόμενους 12 μήνες. Η μείωση των τιμών έγινε αισθητή στου καταναλωτές ενώ οι περισσότεροι δήλωσαν ότι με την παρούσα κατάσταση δεν είναι κατάλληλη περίοδος για μεγάλες αγορές. Ο Δείκτης Χρήσης Παραγωγικής Ικανότητας (Capacity Utilisation) για τη μεταποίηση και τις υπηρεσίες ο οποίος δημοσιεύεται σε τριμηνιαία βάση από το ΚΟΕ δείχνει ποιο είναι το τρέχον ποσοστό παραγωγής των επιχειρήσεων σε σχέση με τη μέγιστη δυνατή παραγωγική τους ικανότητα (100 = πλήρη παραγωγική ικανότητα). Στο Διάγραμμα 4 παρουσιάζεται η πορεία του Δείκτη Χρήσης Παραγωγικής Ικανότητας για την περίοδο Ιούλιος 2008-Απρίλιος Οι προσδοκίες των καταναλωτών για τους επόμενους 12 μήνες παρουσιάζουν για το μήνα Απρίλιο σημαντική επιδείνωση σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα. σελ. 7

8 Ο Δείκτης Χρήσης Παραγωγικής Ικανότητας στις υπηρεσίες τον Απρίλιο του 2013 μειώθηκε στο 77%, έναντι 79% τον Ιανουάριο του Όπως φαίνεται από το Διάγραμμα 4 ο βαθμός χρήσης της παραγωγικής ικανότητας έχει μειωθεί δραστικά από τον Ιανουάριο του Ωστόσο η τάση στον τομέα της μεταποίησης είναι πτωτική από τον Ιανουάριο του 2009, καθώς βρίσκεται συνεχώς κάτω από το μακροχρόνιο μέσο όρο (βλ. διακεκομμένη γραμμή Διάγραμμα 4). Η υποαπασχόληση του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού καταδεικνύει τη μη πραγματοποίηση σημαντικών επενδύσεων στο εγγύς μέλλον καθώς το υφιστάμενο επίπεδο παραγωγής βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα. Τέλος, ο Δείκτης Χρήσης Παραγωγικής Ικανότητας στις υπηρεσίες τον Απρίλιο του 2013 μειώθηκε στο 77%, έναντι 79% τον Ιανουάριο του Ο υποδείκτης για τα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια παραμένει στα ίδια επίπεδα με τον Απρίλιο του 2012, ενώ καταγράφεται μερική βελτίωση σε σχέση με τον Ιανουάριο του Ο υποδείκτης των χρηματοπιστωτικών οργανισμών σημείωσε αύξηση μετά την πτώση του Ιανουαρίου Τέλος, στις άλλες υπηρεσίες (νομικές και ελεγκτικές υπηρεσίες, διαφήμιση, έρευνα αγοράς, κλπ.) τον Απρίλιο του 2013 ο υποδείκτης κατέγραψε ιστορικό χαμηλό. Ο Ρυθμός Μεγέθυνσης στην Κυπριακή Οικονομία Οι αναμενόμενες επιπτώσεις της τραπεζικής κρίσης στην Κυπριακή οικονομία, είναι ιδιαίτερα σημαντικές αναφορικά με την εξέλιξη βασικών μακροοικονομικών μεγεθών. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Κέντρου Οικονομικών Ερευνών του Πανεπιστημίου της Κύπρου (CypERC, 2013a), μια μείωση των τραπεζικών καταθέσεων της τάξης του 20% - 30% θα είχε τις παρακάτω επιπτώσεις στην Κυπριακή οικονομία: Οι αναμενόμενες επιπτώσεις της τραπεζικής κρίσης στην Κυπριακή οικονομία, είναι ιδιαίτερα σημαντικές αναφορικά με την εξέλιξη βασικών μακροοικονομικών μεγεθών. σελ. 8

9 α) Μείωση κατά 5% - 8% στο ρυθμό μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ. Αποτέλεσμα θα ήταν η συρρίκνωση της οικονομίας κατά 9% έως 12% το β) Μείωση στο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή κατά 1% με 2% και άρα πληθωρισμός της τάξης του 1% το γ) Αύξηση του ποσοστού ανεργίας κατά 5 έως 6 ποσοστιαίες μονάδες, προσεγγίζοντας το επίπεδο του 20% για το σύνολο της οικονομίας. δ) Σημαντική απώλεια εμπιστοσύνης για τους καταναλωτές και τους επιχειρηματίες, με το Δείκτη Οικονομικής Συγκυρίας να καταγράφει πτώση έως και 20 μονάδες. ε) Συρρίκνωση των εισαγωγών αγαθών (σε ονομαστικούς όρους) μέχρι και 22% και μικρότερη μείωση στις εξαγωγές αγαθών (2% έως 6%). στ) Μικρή αύξηση (2% έως 4%) στις αφίξεις τουριστών. Ωστόσο, οι παραπάνω υπολογισμοί περιορίζονται στις επιπτώσεις της μείωσης των καταθέσεων στην οικονομία, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις συνέπειες της απότομης αναδιάρθρωσης του τραπεζικού τομέα και άλλες εξωγενείς αλλαγές που συμβαίνουν στην οικονομία, οι οποίες έχουν αναφερθεί παραπάνω. Για το λόγο αυτό η εκτίμηση για το ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ κατά 5% - 8% συνοδεύεται από τον κίνδυνο μιας ιδιαίτερα αρνητικότερης έκβασης. Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο παίζει η σύνθεση της δημοσιονομικής προσαρμογής. Σύμφωνα με τους Alesina and Ardagna (2009), οι μειώσεις των δαπανών έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας σε σχέση με τις αυξήσεις των φόρων, καθώς έχουν μικρότερες επιπτώσεις στο ΑΕΠ. Επίσης, οι μειώσεις των δημοσίων επενδύσεων επιβαρύνουν σε μεγαλύτερο βαθμό το ΑΕΠ σε σχέση με τη μείωση των καταναλωτικών δαπανών. Για παράδειγμα, η δημοσιονομική προσαρμογή που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα αφορούσε σε μειώσεις του προϋπολογισμού δημοσίων επενδύσεων και σε αύξηση της φορολογίας, ωθώντας με τον τρόπο αυτό το ΑΕΠ σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Το μέγεθος των δημοσιονομικών πολλαπλασιαστών αποτελεί ένα ιδιαίτερα κρίσιμο μέγεθος, καθώς οι επιδράσεις μιας μεταβολής του δημοσιονομικού ελλείμματος στο ΑΕΠ, εξαρτώνται από το μέγεθος των πολλαπλασιαστών αυτών. Ένας πολλαπλασιαστής ίσος με τη μονάδα σημαίνει ότι μια μείωση των δημοσίων δαπανών κατά 1%, θα μειώσει το πραγματικό ΑΕΠ κατά 1%, ή ένας πολλαπλασιαστής ίσος με 0,5 σημαίνει ότι μια μείωση κατά 1% των δαπανών της Γενικής Κυβέρνησης αναμένεται να μειώσει το ΑΕΠ κατά 0,5%. Έτσι λοιπόν, όσο μικρότερο είναι το μέγεθος των δημοσιονομικών πολλαπλασιαστών, Το μέγεθος των δημοσιονομικών πολλαπλασιαστών αποτελεί ένα ιδιαίτερα κρίσιμο μέγεθος, καθώς οι επιδράσεις μιας μεταβολής του δημοσιονομικού ελλείμματος στο ΑΕΠ, εξαρτώνται από το μέγεθος των πολλαπλασιαστών αυτών. H εκτίμηση για το ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ κατά 5% - 8% συνοδεύεται από τον κίνδυνο μιας ιδιαίτερα αρνητικότερης έκβασης. σελ. 9

10 τόσο μικρότερο θα είναι το κόστος που θα προέλθει από τη δημοσιονομική προσαρμογή, για την οικονομία. Το Διάγραμμα 5 παρουσιάζει την εξέλιξη του ΑΕΠ της Κυπριακής οικονομίας για την περίοδο 2009 έως 2014, ανάλογα με το μέγεθος των δημοσιονομικών πολλαπλασιαστών. Πιο συγκεκριμένα, με βάση τη μεταβολή των δαπανών της Γενικής Κυβέρνησης, υπολογίζουμε την εξέλιξη που θα έχει το ονομαστικό ΑΕΠ εάν ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής για την Κυπριακή οικονομία κυμαίνεται από 0,75 έως 2. Για τους υπολογισμούς μας, ως βασικό μοντέλο χρησιμοποιούμε τις εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ των ετών 2013 και 2014 (μαύρη διακεκομμένη γραμμή) και ότι οι δαπάνες της Γενικής Κυβέρνησης της Κύπρου θα μειωθούν κατά 5,8% το 2013 και κατά 3,9% το 2014 (Κυπριακό Μνημόνιο 2013). Να σημειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις εκτιμήσεις της χρησιμοποιεί δημοσιονομικούς πολλαπλασιαστές μεταξύ 0,7 και 1,5 για τις περιπτώσεις μεταβολής στις δημόσιες σελ. 10

11 Παρατηρούμε ότι η εκτίμηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη μείωση του ρυθμού μεγέθυνσης κατά 8,7% το 2013 αφορά σε δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή της τάξης του 1,5, και η μείωση της τάξης 3,9% το 2014 αφορά σε δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή της τάξης της μονάδας. Με άλλα λόγια, οι εκτιμήσεις που δίνει η Επιτροπή υποθέτουν ότι το ύψος του πολλαπλασιαστή κατά τον πρώτο χρόνο προσαρμογής θα είναι 1,5 και θα μειωθεί κατά το δεύτερο χρόνο προσαρμογής στο 1. Φαίνεται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί περιορισμένες τις επιπτώσεις της δημοσιονομικής προσαρμογής στην Κυπριακή οικονομία και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο εκτιμά αυτής της τάξης μεγέθους ύφεση για τα έτη 2013 και Για τον ίδιο λόγο φαίνεται ότι η ΕΚΤ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να περιμένουν ότι η Κύπρος θα ανακάμψει το Οι Blanchard και Leigh (IMF, 2012) στο World Economic Outlook του ΔΝΤ τον Οκτώβριο του 2012, χρησιμοποιώντας δεδομένα για 28 χώρες συμπεραίνουν ότι οι πολλαπλασιαστές ήταν υποεκτιμημένοι σημαντικά, καθώς από 0,4 έως 1,2 που υπολογίζονταν οι Blanchard και Leigh τους υπολογίζουν από 0,9 έως 1,7. Οι νέες εκτιμήσεις τους για τους πολλαπλασιαστές, υποδηλώνουν ότι οι πολιτικές λιτότητας που ακολουθούνται αποτελούν τα άμεσα αίτια της βαθιάς ύφεσης σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες. Το εύρημα αυτό συμφωνεί με την άποψη ότι στο σημερινό περιβάλλον της οικονομικής απραξίας, των περιορισμών στη νομισματική πολιτική και των δημοσιονομικών προσαρμογών σε πολλές οικονομίες ταυτόχρονα, οι δημοσιονομικοί πολλαπλασιαστές μπορεί να είναι αρκετά πάνω από τη μονάδα (Woodford, 2011, Auerbach και Gorodnichenko, 2012, Batini et al. 2012, IMF, 2012). Εάν λάβουμε υπόψη α) τον περιορισμό της ρευστότητας και του κεφαλαίου κίνησης των επιχειρήσεων και άρα της οικονομικής δραστηριότητας με αλυσιδωτές επιδράσεις σε όλους τους τομείς της εγχώριας οικονομίας, β) το κλίμα αυξημένης αβεβαιότητας, απώλειας εμπιστοσύνης και δυσχέρειας για την ομαλή λειτουργία του συνόλου της οικονομίας λόγω των προβλημάτων του τραπεζικού τομέα, και γ) τις αρνητικές συνέπειες των μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής, οι εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δε φαίνεται πιθανό να επιβεβαιωθούν. Εάν λοιπόν ο πολλαπλασιαστής θα είναι της τάξης του 2 για το έτος 2013 και 1,5 για το έτος 2014, τότε προβλέπουμε ένα ρυθμό μεγέθυνσης της τάξης του -11,7% Προβλέπουμε ότι ο πολλαπλασιαστής θα είναι της τάξης του 2 για το έτος 2013 και 1,5 για το έτος H εκτίμηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη μείωση του ρυθμού μεγέθυνσης κατά 8,7% το 2013 αφορά σε δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή της τάξης του 1,5, και η μείωση της τάξης 3,9% το 2014 αφορά σε δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή της τάξης της μονάδας. σελ. 11

12 και για το 2014 ένα ρυθμό μεγέθυνσης της τάξης του -5,9% 2. Πρόκειται για συρρίκνωση της οικονομίας κατά 20,1% για την περίοδο Εκτιμούμε ότι είναι ιδιαίτερα δύσκολο για την οικονομία της Κύπρου να μπορέσει το 2015 να επιστρέψει σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης μετά από αυτό το βάθος της ύφεσης, όπως υποστηρίζουν η ΕΚΤ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η αβεβαιότητα που προήλθε από τη δραστική συρρίκνωση του τραπεζικού τομέα θα λειτουργήσει ως ανασταλτικός παράγοντας. Η βαθιά ύφεση για την Κυπριακή οικονομία είναι πολύ δύσκολο να ανατραπεί ακόμη και αν ληφθούν κατάλληλα διαρθρωτικά μέτρα και μεταρρυθμίσεις για την επανεκκίνηση της οικονομίας τα οποία θα στοχεύουν στη μερική επανόρθωση της εμπιστοσύνης, στη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής, στη συγκρατημένη μείωση της κατανάλωσης, στην αποκατάσταση της αξιοπιστίας της χώρας και στη βελτίωση των μακροπρόθεσμων πολιτικών. in DEEP ANALYSIS 2 Να σημειωθεί ότι πρόκειται για εκτιμήσεις που έχουν υπολογιστεί λαμβάνοντας υπόψη τις εκτιμήσεις που δίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το ρυθμό μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ της Κυπριακής οικονομίας. Η βασική υπόθεση που γίνεται είναι ότι οι εκτιμήσεις της Επιτροπής βασίζονται σε υποεκτιμημένους δημοσιονομικούς πολλαπλασιαστές. σελ. 12

13 Βιβλιογραφία Alesina, A., Ardagna, S. (1998) Tales of Fiscal Adjustment, Economic Policy, 27: Auerbach J. A., Gorodnichenko Y. (2012) Measuring the Output Responses to Fiscal Policy, American Economic Journal: Economic Policy, American Economic Association, vol. 4(2), p. 1-27, May. Batini, N., Callegari G., Melina G. (2012) Successful Austerity in the United States, Europe, and Japan, IMF Working Paper No. 12/190 (Washington: International Monetary Fund). CypERC (2013a) Economic Outlook, Economic Research Centre, Issue 13/2. CypERC (2013b) Έρευνες Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 13/4. European Commission (2012) European Economic Forecast, Autumn. European Commission (2013) European Economic Forecast, 2, Spring. International Monetary Fund (2012) Coping with High Debt and Sluggish Growth, World Economic Outlook, October Woodford, M. (2011) Simple Analytics of the Government Expenditure Multiplier, American Economic Journal: Macroeconomics, Vol. 3, No. 1, pp Κυπριακό Μνημόνιο (2013) Memorandum of Understanding on Specific Economic Policy Conditionality, April. in DEEP ANALYSIS σελ. 13