ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ Β. ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ Γ. ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΔΙΔΑΣΚΟΜΕΝΟΥΣ ΣΤΙΧΟΥΣ

Transcript

1 ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ Β. ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ Γ. ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΔΙΔΑΣΚΟΜΕΝΟΥΣ ΣΤΙΧΟΥΣ Αρχαία Ελληνικά Β Γενικού Λυκείου Γενικής Παιδείας Βαρβάρα Δημοπούλου δ.φ. 1

2 ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ Ι. Το δράμα 1. Ορισμός: σύνθετη ποιητική δημιουργία, κλασικοί χρόνοι συνδυάζει: έπος + λυρική ποίηση, μουσική + όρχηση 2. Προέλευση: θρησκευτικά δρώμενα προς τιμήν του θεού Διονύσου, κυρ. Μεγάλα Διονύσια Διόνυσος προσωποποιεί τις μυστηριώδεις παραγωγικές δυνάμεις της φύσης με τη γέννηση, τη δράση, το θάνατο και την επαναφορά του στη ζωή. Κυκλοφορεί ανάμεσα στους ανθρώπους με τη χαρούμενη συνοδεία του (σάτυροι και σειληνοί). Διονυσιακές γιορτές κέφι, χαρά, οινοποσία έκ-σταση (έξοδος από τον εαυτό μου, το «εγώ»), ιερή μανία μεταμφίεση (δέρματα ζώων, τρυγία, φύλλα δέντρων, στεφάνια κισσού, ουρές, γένια, κέρατα κ.λπ.). 3. Ιστορικά στοιχεία: Ο Πεισίστρατος α) ίδρυσε ιερό προς τιμήν του Διονύσου ΝΑ της Ακρόπολης, β) μετέφερε το ξύλινο άγαλμα του Διονυσίου του Ελευθερέως στην Αθήνα και γ) οργάνωσε λαμπρές γιορτές. Θέσπης, 534 π. Χ. διδασκαλία δράματος για α φορά 4. Χρόνος παραστάσεων: οι γιορτές προς τιμήν του Διονύσου Μεγάλα / εν άστει Διονύσια (μήνας: Ελαφηβολιών) Μικρά / κατ αγρούς Διονύσια (μήνας: Ποσειδεών) Λήναια (μήνας: Γαμηλιών) Ανθεστήρια (μήνας: Ανθεστηριών) 5. Είδη Δράματος: α) Η τραγωδία το σοβαρό, «βαρύ» είδος δράματος με έντονο ηθικοπλαστικό περιεχόμενο. β) Η κωμωδία το αστείο δράμα, γελοιοποίηση προσώπων και καταστάσεων, άσκηση κριτικής. γ) το σατυρικό δράμα το ανάλαφρο δράμα («παίζουσα τραγωδία»), ευχάριστο λαϊκό θέαμα με σκοπό να προκαλέσει το γέλιο και όχι να διδάξει. Ένα σατυρικό δράμα παρουσίαζαν πάντα τελευταίο οι ποιητές που συμμετείχαν στους δραματικούς αγώνες. 2

3 ΙΙ. Η τραγωδία 1. Προέλευση: ετυμολογία αβέβαιη, από των εξαρχόντων τον διθύραμβον (Αριστοτέλης) 2. Ιστορικά στοιχεία: α) Αρίων από τη Μήθυμνα (αρχές 6 ου αι. π.χ.) καλλιτεχνική διαμόρφωση του διθυράμβου στην αυλή του Περίανδρου, τυράννου της Κορίνθου, χορός 50 ανδρών, μουσική και όρχηση (= χορευτικές κινήσεις) γύρω από το βωμό του Διονύσου, τραγικός τρόπος (= χορευτές μεταμφιεσμένοι σε τράγους, δηλ. σατύρους). β) Θέσπης (μέσα 6 ου αι. π.χ.) διαχωρισμός του εξάρχοντα από την ομάδα-χορό. Ο εξάρχων απαγγέλλει στίχους (δεν τους τραγουδάει) και ταυτίζεται με το πρόσωπο του μύθου που παριστάνει, γίνεται δηλ. υποκριτής (= ηθοποιός). ίδρυση του πρώτου θιάσου (άρμα Θέσπιδος) επέκταση των διαλογικών μερών απομάκρυνση από τα διονυσιακά θέματα γέννηση της τραγωδίας ως θεατρικού είδους 3. Ορισμός της τραγωδίας: Αριστοτέλους, Περί Ποιητικής (1448b -24) έστιν ουν τραγωδία μίμησις πράξεως Η τραγωδία είναι (ελεύθερη και δημιουργική) αναπαράσταση μέρους της πραγματικότητας / ανθρώπινης κατάστασης σπουδαίας και τελείας που διαθέτει σοβαρότητα, αξιόλογο περιεχόμενο και συγκεκριμένα όρια (αρχή μέση τέλος) μέγεθος εχούσης έχει τέτοια έκταση, ώστε να μπορεί να παρακολουθήσει και να καταλάβει ο θεατής ηδυσμένω λόγω γίνεται με λόγο που διαθέτει ρυθμό, αρμονία και μελωδία χωρις εκάστω των ειδών εν τοις μορίοις τα στοιχεία αυτά δεν διαχωρίζονται μεταξύ τους, αλλά διαχέονται σε όλο το έργο, όπου ταιριάζει το καθένα δρώντων και ου δι απαγγελίας βασικό χαρακτηριστικό είναι η δράση, δηλ. οι υποκριτές δεν απαγγέλλουν, αλλά ταυτίζονται με τα πρόσωπα που υποδύονται δι ελέου και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν όλα τα παραπάνω περνούν τον θεατή μέσα από τη συμπάθεια (για τους ήρωες) και το φόβο (για τα παθήματά τους) και τον οδηγούν στην κάθαρση, δηλ. στην ψυχική ανακούφιση και τη λύτρωση με την ηθική δικαίωση του κεντρικού ήρωα ή / και την αποκατάσταση της ηθικής τάξης. 4. Βασικό γνώρισμα: η τραγικότητα των ηρώων οι ήρωες συγκρούονται με υπέρτερες δυνάμεις (μοίρα, θεία δίκη κ.ά.) αγωνίζονται για ηθικές αξίες μεταβαίνουν από την άγνοια στη γνώση υφίστανται δύσκολες καταστάσεις, διλήμματα, αδιέξοδα κ.λπ. 3

4 αισθάνονται ενοχή, ψυχική οδύνη, μοναξιά κ.λπ. στο τέλος: συντρίβονται ή λυτρώνονται αποτέλεσμα: φτάνουν στην ηθική ελευθερία 5. Τα μέρη της τραγωδίας Α. Κατά το ποσόν μέρη επικό στοιχείο (διάλογοι - αφήγηση) // συνεχής λόγος στιχομυθία αντιλαβές: πρόλογος επεισόδια έξοδος λυρικό στοιχείο: πάροδος στάσιμα κομμοί μονωδίες διωδίες Β. Κατά το ποιόν μέρη Μύθος η υπόθεση του έργου, το σενάριο Ήθος ο χαρακτήρας, ο ψυχικός κόσμος κ.λπ. του κεντρικού ήρωα Λέξη τα εκφραστικά μέσα, το ύφος Διάνοια οι ιδέες που διατυπώνουν οι ήρωες της τραγωδίας Μέλος τα μουσικά στοιχεία της τραγωδίας Όψη τα σκηνικά και τα κοστούμια ΙΙΙ. Το αρχαίο θέατρο ΘΕΑΤΡΟ ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΑΤΡΟΝ / ΚΟΙΛΟΝ εδώλια διαζώματα κλίμακες κερκίδες ΟΡΧΉΣΤΡΑ πάροδοι θυμέλη ΣΚΗΝΗ λογείο σκηνικά μηχανήματα 4

5 IV. Οι δραματικοί αγώνες Τόπος: Αθήνα, θέατρο του Διονύσου στη νότια πλευρά της Ακρόπολης ξύλινα καθίσματα (ικρία) λίθινα εδώλια (επί άρχοντος Λυκούργου, 330 π.χ.) Χρόνος: άνοιξη θρησκευτικές γιορτές προς τιμήν του θεού Διονύσου (Λήναια, Μεγάλα Διονύσια κ.λπ.) Χαρακτήρας: α) θρησκευτικός τα δράματα παρουσιάζονταν στο πλαίσιο θρησκευτικών εορτών και σε ιερούς χώρους, γι αυτό και οι παραστάσεις ονομάζονταν διδασκαλίες β) αγωνιστικός γινόταν προάγωνας (1 εβδομάδα πριν) και αγώνας μεταξύ δραματικών ποιητών κάθε χρόνο και αναδεικνυόταν νικητής που έπαιρνε βραβείο Εποπτεία: Τους δραματικούς αγώνες επόπτευε ο άρχων-βασιλεύς στα Λήναια και ο επώνυμος άρχων στα Μεγάλα Διονύσια. Διαδικασία: υπήρχαν χορηγοί των παραστάσεων διαγωνίζονταν 3 ποιητές με μία τετραλογία ο καθένας υπήρχαν 10 κριτές που έγραφαν τη γνώμη τους σε κάλπη οι 5 μόνο γνώμες καθόριζαν το αποτέλεσμα ο νικητής ποιητής και ο χορηγός στεφανώνονταν με κισσό είχαν δικαίωμα ανέγερσης χορηγικού μνημείου στην οδό Τριπόδων τα ονόματα των συντελεστών των παραστάσεων καταγράφονταν επίσημα Οικονομικά: οι χορευτές αποζημιώνονταν οι χορηγοί χρηματοδοτούσαν τις παραστάσεις το κράτος είχε την ευθύνη να ανεύρει τους ηθοποιούς που θα ερμήνευαν τους ρόλους V. Οι συντελεστές της παράστασης Ο ποιητής: συγγραφέας, σκηνοθέτης, μουσικοσυνθέτης, χορογράφος, σκηνογράφος και αρχικά ερμηνευτής του έργου του Οι υποκριτές: επαγγελματίες που ανήκαν σε σωματείο, ντύσιμο ανάλογου του ρόλου τους, παραγεμίσματα, κόθορνοι, προσωπίδα. Γενικά: μεγαλοπρεπής εμφάνιση Ο χορός: εκτελούσε κινήσεις του σώματος με εκφραστικό και μιμητικό τρόπο, ντύσιμο απλούστερο των υποκριτών, έμπαινε από τη δεξιά πλευρά, επικεφαλής ο αυλητής Το κοινό: ενημερωμένο για το περιεχόμενο του έργου, άντρες, γυναίκες, παιδιά, μέτοικοι και ξένοι, θεωρικά για τους απόρους, ραβδούχοι για την ασφάλεια, προεδρίες για τους άρχοντες και η πιο τιμητική θέση στον ιερέα του Διονύσου. VI. Οι πρόδρομοι των μεγάλων τραγικών Θέσπης α υποκριτής, ψιμύθιο, προσωπείο από λινό ύφασμα με γύψο, ιαμβικό τρίμετρο Χοιρίλος λαμπρή αμφίεση των υποκριτών 5

6 Πρατίνας σατυρικό δράμα Φρύνιχος ο Αθηναίος γυναικεία πρόσωπα, υποθέσεις εμπνευσμένες από ιστορικά γεγονότα VII. Οι τρεις μεγάλοι τραγικοί 1) Αισχύλος ( π.χ) βαθιά θρησκευτικότητα, φιλοπατρία αλλά και σεβασμός προς τον αντίπαλο, τον ηττημένο // το θείο είναι σκληρό, αλλά δίκαιο, γι αυτό και τιμωρεί την ύβριν // ακόμη και οι θεοί υποτάσσονται στις πανάρχαιες δυνάμεις της Ανάγκης και της Μοίρας // οι άνθρωποι έχουν πλήρη ευθύνη των πράξεών τους // όποιοι παθαίνουν, φτάνουν στη σωφροσύνη Μορφή: μεγαλόπρεπος λόγος, τολμηρές εικόνες, μεγαλείο στίχου, λυρικός τόνος, β υποκριτής και πολλές σκηνικές καινοτομίες. 2) Σοφοκλής ( π.χ.) κυρίαρχο ζήτημα: η ηθική τάξη // κρίση των ανθρώπινων πράξεων με βάση τα κίνητρά τους // βαθύς σεβασμός προς τη μυθική και θρησκευτική παράδοση // οι θεοί αντιπροσωπεύουν το φως, την ηρεμία, τη δύναμη // ήρωες εξιδανικευμένοι: γενναιότεροι από το μέσο άνθρωπο, έχουν ευγενή, υψηλά κίνητρα και αίσθηση χρέους, είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους, αλλά όχι κύριοι της τύχης τους // τα δευτερεύοντα πρόσωπα είναι αδύναμα, κυριαρχούνται από φόβο και αφέλεια. Μορφή: γ υποκριτής, διάσπαση της συνεχόμενης τριλογίας και πολλές σκηνικές καινοτομίες // γλώσσα κομψή και λεπτή, υψηλό επίπεδο λόγου, τραγική ειρωνεία, περιπέτεια, αναγνώριση // με μία φράση: εκφράζει την ακμή της αττικής κλασσικής εποχής. 3) Ευριπίδης ( π.χ) νεωτεριστικό πνεύμα // φιλοσοφική διάθεση // ενασχόληση με τα πολιτικά και ηθικά προβλήματα του καιρού του // κρίση και αμφισβήτηση των θεσμών // ήρωες ανθρώπινοι (όχι εξιδανικευμένοι ή υπερφυσικοί) // με μία φράση: από σκηνής φιλόσοφος. Μορφή: μακροί πρόλογοι, από μηχανής θεός, περιορισμός της έκτασης των χορικών, αύξηση μονωδιών, επίδραση από την ανατολή στο μέλος και τον ρυθμό. 6

7 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το δράμα 1. Τι είναι το δράμα και από τι αποτελείται; 2. Πού ανιχνεύεται η προέλευση του δράματος; // Ποια η σχέση του τελετουργικού στη λατρεία του Διονύσου με τη γέννηση του δράματος; 3. Ποια η συμβολή της πολιτικής του Πεισίστρατου στη διαμόρφωση του ποιητικού είδους του δράματος; 4. Σε ποιες περιστάσεις τελούνταν οι δραματικές παραστάσεις; 5. Ποια είναι τα είδη του δράματος; Η τραγωδία 1. Ποια είναι η προέλευση της τραγωδίας κατά τον Αριστοτέλη; // Ποια είναι η σχέση της τραγωδίας με το διθύραμβο; 2. Να περιγράψετε την πορεία της εξέλιξης του διθυράμβου μέχρι τη διαμόρφωση της τραγωδίας. 3. Πώς προσδιορίζει ο Αριστοτέλης το ποιητικό είδος της τραγωδίας; Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει σε αυτό; 4. Πώς αντιλαμβάνεστε το περιεχόμενο της κάθαρσης ως σκοπού της τραγωδίας, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη; 5. Να προσδιορίσετε τα κατά ποσόν μέρη της τραγωδίας. 6. Να συνδέσετε τα κατά ποσόν μέρη της τραγωδίας με τα βασικά μέλη του αρχαίου θεάτρου. 7. Να προσδιορίσετε τα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας. 8. Σε τι συνίσταται η τραγικότητα των ηρώων του δράματος; Το αρχαίο θέατρο 1. Ποια είναι τα βασικά μέρη του αρχαίου θεάτρου; 2. Να προσδιορίσετε τους όρους: διαζώματα κερκίδες κλίμακες εδώλια πάροδος θυμέλη λογείο. 3. Να αναφέρετε 3 μηχανήματα του αρχαίου θεάτρου και να προσδιορίσετε τη χρήση και τη λειτουργία τους. Οι δραματικοί αγώνες 1. Τι γνωρίζετε για τον τόπο και τον χρόνο των δραματικών αγώνων; 2. Ποιος ήταν ο χαρακτήρας των δραματικών παραστάσεων στην αρχαία Αθήνα; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας. // Με βάση ποια στοιχεία υποστηρίζεται ότι ο χαρακτήρας των δραματικών παραστάσεων στην αρχαία Αθήνα ήταν θρησκευτικός και αγωνιστικός; 3. Οι δραματικοί αγώνες προέκυπταν αυθόρμητα και ανοργάνωτα ή αποτελούσαν επίσημο θεσμό της πόλης με κρατική εποπτεία; Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας. 4. Να περιγράψετε τη διαδικασία των δραματικών αγώνων στην αρχαία Αθήνα. Οι συντελεστές της παράστασης 1. Να αναφέρετε τους βασικούς συντελεστές της παράστασης του αρχαίου δράματος και να προσδιορίσετε με λίγα λόγια το ρόλο του καθενός. 2. Ποιος ήταν ο ρόλος του ποιητή στην παράσταση του αρχαίου δράματος; 3. Να περιγράψετε την αμφίεση των υποκριτών και τη λειτουργικότητά της. Να σκιαγραφήσετε τα βασικά χαρακτηριστικά της υποκριτικής τους. 7

8 4. Ποιος ήταν ο ρόλος του χορού στην παράσταση του αρχαίου δράματος; 5. Να συζητήσετε το ρόλο του κοινού των δραματικών παραστάσεων στην αρχαία Αθήνα σε σχέση με το δημοκρατικό πολίτευμα της πόλης. Οι πρόδρομοι των μεγάλων τραγικών 1. Ποιοι ήταν οι βασικοί πρόδρομοι των μεγάλων τραγικών και τι γνωρίζετε για την συμβολή του καθενός; Οι τρεις μεγάλοι τραγικοί 2. Να σκιαγραφήσετε τα βασικά χαρακτηριστικά της δραματουργίας του Αισχύλου. 3. Να σκιαγραφήσετε τα βασικά χαρακτηριστικά της δραματουργίας του Σοφοκλή. 4. Να προσδιορίσετε τα πρωτεύοντα ηθικά ζητήματα της δραματουργίας του Σοφοκλή. 5. Να αναφέρετε τις σκηνικές καινοτομίες του Σοφοκλή και να συζητήσετε τη σημασία τους. 6. Να προσδιορίσετε τα μορφολογικά χαρακτηριστικά της δραματουργίας του Σοφοκλή. 7. Να σκιαγραφήσετε τα βασικά χαρακτηριστικά της δραματουργίας του Ευριπίδη. 8

9 ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ Πρόλογος, στ ΑΝΤΙΓΟΝΗ (1-10) Αγαπημένη μου αδελφή Ισμήνη άραγε γνωρίζεις αν μένει καμιά από τις συμφορές που μας κληροδότησε ο Οιδίποδας που να μην την έχει στείλει ο Δίας σε μας τις δυο που ακόμη είμαστε στη ζωή; Γιατί δεν υπάρχει τίποτε ούτε λυπηρό ούτε γεμάτο συμφορές Ούτε ντροπιαστικό ούτε επονείδιστο που να μην το έχω δει εγώ να περιλαμβάνεται μέσα στα δικά σου και τα δικά μου βάσανα. Και τώρα τι είναι πάλι αυτή η διαταγή που λένε Ότι διακήρυξε ο στρατηγός πριν από λίγο σ ολόκληρη την πόλη; Ξέρεις τίποτε κι έχεις ακούσει; Ή σου διαφεύγει Ότι απειλούν τους αγαπημένους μας κακά (συμφορές) που ταιριάζουν στους εχθρούς; ΙΣΜΗΝΗ (11-17) Σε μένα, τουλάχιστον, Αντιγόνη, καμία είδηση για τους αγαπημένους μας δεν έχει φτάσει, ούτε ευχάριστη ούτε δυσάρεστη, από τη στιγμή που δυο εμείς στερηθήκαμε τα δυο μας αδέλφια που σκοτώθηκαν σε μια μέρα με αμοιβαίο φόνο. Και από τότε που τράπηκε σε φυγή των Αργείων ο στρατός, τούτη τη νύχτα, τίποτε δεν ξέρω περισσότερο ούτε ότι είμαι πιο ευτυχισμένη ούτε πιο δυστυχισμένη. ΑΝΤΙΓΟΝΗ (18-19) Ήμουνα σίγουρη και γι αυτό το λόγο ζήτησα να σε φέρω έξω απ τις πύλες του ανακτόρου, για να το ακούσεις μόνη εσύ. ΙΣΜΗΝΗ (20) Τι είναι; Γιατί δείχνεις ότι κάποια είδηση σε βασανίζει. ΑΝΤΙΓΟΝΗ (21-38) Μα από τα δυο μας αδέλφια ο Κρέων τον ένα δεν τον έκρινε άξιο ταφής ενώ τον άλλο ανάξιο; Τον Ετεοκλή από τη μια, καθώς λένε, αφού του φέρθηκε με δίκαιη κρίση και σύμφωνα με τη θρησκευτική συνήθεια, μέσα στη γη διέταξε να τον θάψουν, για να είναι τιμημένος ανάμεσα στους νεκρούς του κάτω κόσμου, αλλά το κορμί του Πολυνείκη που πέθανε με τρόπο οικτρό λένε πως έχει διακηρυχτεί στους πολίτες 9

10 κανείς να μη το θάψει και να μη το κλάψει, αλλά να το αφήσουν άκλαυτο και άταφο, τύχη γλυκιά για τα όρνια που λαίμαργα ψάχνουν την τροφή τους. Τέτοια λένε ότι ο καλός μας ο Κρέοντας έχει κηρύξει δημόσια για σένα και για μένα (φαντάσου, και για μένα!) και (λένε ότι) έρχεται εδώ για να τα διακηρύξει δημόσια αυτά, ώστε να είναι ξεκάθαρα για όσους δεν γνωρίζουν, και πως δεν θεωρεί το ζήτημα ασήμαντο, αλλά (αντίθετα) ότι, όποιος επιχειρήσει κάτι απ αυτά, τον περιμένει θάνατος με δημόσιο λιθοβολισμό μέσα στην πόλη. Έτσι έχουν για σένα τα πράγματα και γρήγορα θα δείξεις αν γεννήθηκες ευγενής ή ανάξια (τιποτένια) από ευγενική γενιά. ΙΣΜΗΝΗ (39-40) Μα αν έτσι έχουν τα πράγματα, τολμηρή μου αδελφή, ποιο όφελος θα μπορούσα να φέρω εγώ με το να χαλαρώνω ή να σφίγγω τον κόμπο (ό, τι κι αν κάνω); ΑΝΤΙΓΟΝΗ (41) Σκέψου αν θα με βοηθήσεις και θα συνεργαστείς μαζί μου. ΙΣΜΗΝΗ (42) Για ποια επικίνδυνη πράξη (μιλάς); Τι τάχα έχεις στο μυαλό σου; ΑΝΤΙΓΟΝΗ (43) (Σκέψου) αν θα σηκώσεις τον νεκρό μαζί μ αυτό εδώ το χέρι (δηλ. μαζί μου). ΙΣΜΗΝΗ (44) Στ αλήθεια, έχεις στο νου σου να τον θάψεις, αν και απαγορεύεται ρητά στους πολίτες; ΑΝΤΙΓΟΝΗ (45-46) Βέβαια, τον δικό μου και τον δικό σου αδελφό (σκέφτομαι να θάψω), αν εσύ δεν θέλεις. Γιατί δεν θα κατηγορηθώ ότι τον πρόδωσα. ΙΣΜΗΝΗ (47) Δύστυχη! (Θα το κάνεις) ενώ ο Κρέων το έχει απαγορεύσει; ΑΝΤΙΓΟΝΗ (48) Αλλά αυτός δεν έχει κανένα δικαίωμα να με εμποδίσει να θάψω τους δικούς μου. ΙΣΜΗΝΗ (49-68) Αλίμονο, αναλογίσου, αδελφή μου, πόσο μισητός και ντροπιασμένος μας χάθηκε ο πατέρας αφού χτύπησε δυνατά με το ίδιο του το χέρι τα μάτια του για τα αμαρτήματα που μόνος του έφερε στο φως. 10

11 Έπειτα η μητέρα και γυναίκα του, διπλό όνομα (για το ίδιο πρόσωπο), με πλεκτή θηλιά πεθαίνει ντροπιασμένη. Και τρίτο κακό, οι δυο αδελφοί μας, χτυπώντας οι άμοιροι ο ένας τον άλλο, μέσα σε μια μέρα βρήκαν αμοιβαίο θάνατο με χέρια που σήκωσαν ο ένας εναντίον του άλλου. Και τώρα πάλι οι δυο μας, που έχουμε μείνει ολομόναχες, σκέψου πόσο ατιμωτικά θα χαθούμε, αν, παραβιάζοντας το νόμο, αψηφήσουμε την απόφαση ή την εξουσία του βασιλιά. Αλλά πρέπει να σκεφτείς και το εξής, ότι δηλαδή γεννηθήκαμε γυναίκες, έτσι που δεν μπορούμε να τα βάζουμε με άντρες. Και έπειτα (να σκεφτείς) ότι κυβερνιόμαστε από ισχυρότερους, ώστε να υπακούμε και σ αυτά και σε ακόμη πικρότερα. Εγώ λοιπόν, παρακαλώντας αυτούς που βρίσκονται στον κάτω κόσμο να με συγχωρήσουν, επειδή κάνω αυτά χωρίς τη θέλησή μου, θα υπακούσω στους άρχοντες. Γιατί είναι εντελώς ανόητο να πράττει κανείς ανώτερα από τις δυνάμεις του. ΑΝΤΙΓΟΝΗ (69-77) Ούτε θα σε παρακαλούσα, ούτε, αν ήθελες πια να κάνεις (κάτι), θα δεχόμουν με ευχαρίστηση τη σύμπραξή σου. Μα έχε όποια γνώμη θέλεις, εγώ εκείνον θα τον θάψω. Ωραίο θα είναι για μένα να θάψω τον αδελφό μου και να πεθάνω. Μαζί του θα αναπαύομαι αγαπημένη, πλάι σ αγαπημένο, αφού διαπράξω μια ιερή παρανομία. Γιατί είναι περισσότερος ο χρόνος που πρέπει να αρέσω σ αυτούς που βρίσκονται στον κάτω κόσμο παρά στους εδώ. Γιατί εκεί θα κείτομαι αιώνια. Αν εσύ το κρίνεις σωστό, περιφρόνα όσα είναι τίμια για τους θεούς. ΙΣΜΗΝΗ (78-79) Εγώ ασφαλώς δεν τα περιφρονώ, όμως γεννήθηκα // είμαι από τη φύση μου ανίκανη Να ενεργώ ενάντια στη θέληση της πολιτείας. ΑΝΤΙΓΟΝΗ (80-81) Εσύ αυτά να προφασίζεσαι. Αλλά εγώ θα πάω να σωρεύσω χώμα (για να φτιάξω τύμβο) για τον πολυαγαπημένο μου τον αδελφό. ΙΣΜΗΝΗ (82) Αλίμονο, δυστυχισμένη, πόσο φοβάμαι για σένα! ΑΝΤΙΓΟΝΗ (83) Μη φοβάσαι για μένα. Φρόντιζε για τη δική σου μοίρα. 11

12 ΙΣΜΗΝΗ (84-85) Αλλά τουλάχιστον μην αποκαλύψεις σε κανένα αυτό το έργο, αλλά κράτησέ το μυστικό. Το ίδιο θα κάνω κι εγώ. ΑΝΤΙΓΟΝΗ (86-87) Αλίμονο, διακήρυξέ το σε όλους. Πολύ πιο μισητή θα είσαι αν σιωπήσεις, αν δηλαδή δε διακηρύξεις σε όλους αυτά εδώ. ΙΣΜΗΝΗ (88) Έχεις θερμή καρδιά για ψυχρά πράγματα. ΑΝΤΙΓΟΝΗ (89) Αλλά ξέρω ότι είμαι αρεστή σ εκείνους που πρέπει περισσότερο ν αρέσω. ΙΣΜΗΝΗ (90) (Θα γίνεις αρεστή) αν έχεις βέβαια και τη δύναμη. Όμως επιδιώκεις ακατόρθωτα πράγματα. ΑΝΤΙΓΟΝΗ (91) Ε λοιπόν, όταν πια δεν έχω δύναμη, θα σταματήσω. ΙΣΜΗΝΗ (92) Καθόλου δεν πρέπει να κυνηγάει κανείς τα ακατόρθωτα. ΑΝΤΙΓΟΝΗ (93-97) Αν συνεχίσεις να τα λες αυτά, θα μισηθείς και από εμένα και ο νεκρός θα σε μισεί για πάντα δίκαια. Αλλά άφησέ με εμένα και τη δική μου αφροσύνη να πάθω τούτο το κακό. Γιατί δε θα πάθω τίποτα τόσο φοβερό, ώστε να μην πεθάνω έντιμα. ΙΣΜΗΝΗ (98-99) Αλλά προχώρα, αν έτσι κρίνεις. Να ξέρεις όμως αυτό, ότι δηλαδή προχωράς ασυλλόγιστη, αλλά αληθινά αγαπημένη στους αγαπημένους. 12

13 Α επεισόδιο, στ ΚΡΕΩΝ ( ) Πάψε, προτού με γεμίσεις με θυμό με τα λόγια σου, μήπως φανείς αστόχαστος, αν και είσαι γέρος. Γιατί λες πράγματα ανυπόφορα, ισχυριζόμενος ότι οι θεοί έχουν έγνοια γι αυτόν εδώ το νεκρό. Ποιο από τα δύο, επειδή τάχα τον τιμούσαν ως ευεργέτη τον έθαβαν αυτόν, ο οποίος ήλθε για να πυρπολήσει τους περίστυλους ναούς και τα αφιερώματα και για να ερημώσει τη γη τους και για να καταλύσει τους νόμους; Ή μήπως βλέπεις οι θεοί να τιμούν τους κακούς; Δεν είναι δυνατό. Αλλά από παλιά / από την πρώτη στιγμή της βασιλείας μου (κάποιοι) άνδρες της πόλης που με δυσκολία υπέφεραν τη διαταγή μου μουρμούριζαν εναντίον μου κρυφά, κουνώντας το κεφάλι, και ούτε κάτω από τον ζυγό έβαζαν υπάκουα τον τράχηλο, ώστε να πειθαρχήσουν σ εμένα. Από αυτούς γνωρίζω πολύ καλά ότι, επειδή παρασύρθηκαν με χρήματα, εκείνοι έπραξαν έτσι. Γιατί κανένας θεσμός δε φύτρωσε στους ανθρώπους (τόσο) κακός όσο το χρήμα. Αυτό και πόλεις κυριεύει αυτό και ανθρώπους ξεσπιτώνει, αυτό καθοδηγεί και διαστρέφει τις δίκαιες γνώμες των ανθρώπων (έτσι ώστε) να στρέφονται σε πράξεις αισχρές, (αυτό) δείχνει στους ανθρώπους να κάνουν πανουργίες και κάθε ανόσιο έργο να γνωρίζουν. Όσοι όμως πληρώθηκαν και έκαναν αυτά, αργά ή γρήγορα κατάφεραν (ώστε) να τιμωρηθούν. Αλλά αν βέβαια εγώ τιμώ και σέβομαι ακόμη τον Δία, να γνωρίζεις καλά αυτό και σου το λέω με όρκο: εάν δεν βρείτε και δεν παρουσιάσετε στα μάτια μου τον αυτουργό αυτής εδώ της ταφής, ο θάνατος μόνος δεν θα είναι αρκετός για σας, προτού ζωντανοί, στην κρεμάλα, φανερώσετε αυτή την παρανομία, για να αρπάζετε από εδώ και στο εξής το κέρδος, αφού μάθετε από πού πρέπει να το ζητάτε, και για να καταλάβετε (μάθετε) ότι δεν πρέπει να αγαπάτε να κερδίζετε από παντού. Γιατί από τα παράνομα κέρδη μπορείς να δεις τους περισσότερους να καταστρέφονται παρά να σώζονται / να έχουν σωθεί. ΦΥΛΑΚΑΣ (315) Θα μου επιτρέψεις να μιλήσω ή να γυρίσω και να φύγω χωρίς να πω τίποτε; 13

14 ΚΡΕΩΝ (316) Δεν καταλαβαίνεις ότι και τώρα μιλάς ενοχλητικά; ΦΥΛΑΚΑΣ (317) Στ αφτιά ή στην ψυχή ενοχλείσαι; ΚΡΕΩΝ (318) Γιατί εξετάζεις πού βρίσκεται η λύπη μου (δηλ. στ αφτιά ή στην ψυχή μου); ΦΥΛΑΚΑΣ (319) Ο δράστης ενοχλεί την ψυχή σου ενώ εγώ τ αφτιά σου. ΚΡΕΩΝ (320) Αλίμονο, πόσο φαίνεσαι ότι γεννήθηκες φλύαρος! ΦΥΛΑΚΑΣ (321) Σε καμία περίπτωση δεν έχω κάνει αυτή την πράξη. ΚΡΕΩΝ (322) (Την έκανες) και μάλιστα αφού πούλησες την ψυχή σου για χρήματα βέβαια. ΦΥΛΑΚΑΣ (323) Αλίμονο! Αλήθεια είναι φοβερό να σχηματίζει εσφαλμένες αντιλήψεις εκείνος που παίρνει αποφάσεις. ΚΡΕΩΝ ( ) Κάνε τώρα τον έξυπνο με τη λέξη δόξα. Αν όμως δεν μου αποκαλύψετε τους δράστες αυτής της πράξης, θα ομολογήσετε ότι τα ανέντιμα κέρδη φέρνουν συμφορές. ΦΥΛΑΚΑΣ ( ) Αλλά μακάρι να βρεθεί και κάτι περισσότερο. Είτε όμως συλληφθεί είτε όχι γιατί αυτό η τύχη θα το κρίνει με κανένα τρόπο εσύ δε θα με δεις να ξανάρθω εδώ. Γιατί και τώρα, αφού σώθηκα χωρίς να το περιμένω και χωρίς να το ελπίζω, οφείλω στους θεούς μεγάλη ευγνωμοσύνη. 14

15 Β Επεισόδιο, στ ΚΡΕΩΝ ( ) Σε σένα, σε σένα μιλώ που σκύβεις το κεφάλι κάτω στη γη, ομολογείς ή αρνείσαι ότι έκανες αυτά εδώ; ΑΝΤΙΓΟΝΗ (443) Και ομολογώ και δεν το αρνούμαι ότι τα έκανα. ΚΡΕΩΝ ( ) Εσύ μπορείς να πας όπου θέλεις, Εντελώς απαλλαγμένος από τη βαριά κατηγορία. Και συ πες μου, όχι με πολυλογία αλλά σύντομα, ήξερες ότι είχε διακηρυχθεί να μην πράξει κανείς αυτά; ΑΝΤΙΓΟΝΗ (448) Το ξερα. Πώς ήταν δυνατό να μην το ξέρω; Ήταν βέβαια γνωστό (σε όλους). ΚΡΕΩΝ (449) Και τόλμησες λοιπόν να παραβείς αυτούς εδώ τους νόμους; ΑΝΤΙΓΟΝΗ ( ) (Ναι) γιατί δεν ήταν ο Δίας αυτός που διακήρυξε τούτα σε μένα ούτε η Δίκη που κατοικεί μαζί με τους Θεούς του κάτω κόσμου όρισε τέτοιους νόμους στους ανθρώπους, ούτε νόμιζα ότι οι δικές σου διαταγές έχουν τόση δύναμη, ώστε να μπορείς εσύ, αν και θνητός, να υπερβείς (να ξεπεράσεις) τους άγραφους και απαρασάλευτους νόμους των Θεών. Γιατί αυτοί βέβαια δεν υπάρχουν σήμερα και χθες, αλλά έχουν αιώνια ισχύ και κανείς δε γνωρίζει από πότε φάνηκαν. Γι αυτά εγώ δεν είχα σκοπό να τιμωρηθώ μπροστά στους Θεούς, επειδή φοβήθηκα τη διάθεση / την αλαζονεία κανενός ανθρώπου. Γιατί γνώριζα καλά ότι θα πεθάνω, και πώς όχι; Ακόμη κι αν εσύ δεν είχες βγάλει τη διαταγή. Και αν πριν από την ώρα μου (πρόωρα) πεθάνω, εγώ αυτό κέρδος το θεωρώ. Γιατί όποιος ζει σε μεγάλη δυστυχία, όπως εγώ, πώς, όταν πεθάνει, δεν είναι κερδισμένος; Έτσι κι εμένα τουλάχιστον να έχω αυτή τη μοίρα καθόλου δεν με λυπεί. Αντίθετα, αν ανεχόμουν να μένει άταφο το πτώμα του αδελφού μου, για κείνο θα λυπόμουν γι αυτά εδώ, όμως, δεν θλίβομαι. 15

16 Κι αν σου φαίνομαι ότι τυχαίνει να κάνω ανοησίες, ίσως από έναν ανόητο θεωρούμαι ανόητη. ΧΟΡΟΣ ( ) Ο χαρακτήρας της κόρης φαίνεται πως είναι σκληρός από σκληρό πατέρα και δεν γνωρίζει να υποχωρεί στις συμφορές. ΚΡΕΩΝ ( ) Αλλά μάθε λοιπόν ότι τα πιο αλύγιστα φρονήματα ταπεινώνονται συχνά και το πιο σκληρό σίδερο, το πυρακτωμένο από τη φωτιά ώστε να γίνει άκαμπτο, μπορείς να δεις τις πιο πολλές φορές να σπάει και να ραγίζει. Και εγώ γνωρίζω ότι τα αγριεμένα άλογα δαμάζονται με κοντό χαλινάρι. Γιατί δεν επιτρέπεται να υπερηφανεύεται (να έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του) όποιος είναι δούλος των άλλων. Αυτή όμως ήξερε καλά να αυθαδιάζει τότε, όταν παρέβαινε τους νόμους που έχουν θεσπιστεί και ισχύουν. Και αυτή εδώ είναι δεύτερη αυθάδεια, να καυχιέται δηλαδή και να χλευάζει με το κατόρθωμά της, αφού το έκανε (το κατάφερε). Αλήθεια, τώρα, εγώ δεν είμαι άντρας, αυτή (θα είναι) άντρας, αν αυτή η νίκη θα εξακολουθεί να μένει χωρίς τιμωρία. Όμως, είτε τυγχάνει (να είναι) κόρη της αδελφής μου είτε η πλησιέστερη για μένα (κατά λέξη: για εμάς) από όλους τους συγγενείς, αυτή η ίδια και η αδελφή της δεν θα ξεφύγουν από τον χειρότερο θάνατο. Γιατί κι εκείνη εξίσου κατηγορώ γι αυτήν την ταφή, ότι δηλαδή τη σκέφτηκε και τη σχεδίασε. Φωνάξτε κι αυτήν. Γιατί την είδα πριν από λίγο μέσα μαινόμενη, να μην ελέγχει το λογικό της. Και η ψυχή αυτών που μηχανεύονται άσχημες πράξεις στο σκοτάδι συνήθως προδίδεται ως ένοχη. Αλλά μισώ και όταν, αφού συλληφθεί κάποιος την ώρα που κάνει το κακό, έπειτα θέλει να το παρουσιάσει ως ωραίο. ΑΝΤΙΓΟΝΗ (497) Θέλεις (να κάνεις) κάτι χειρότερο από το να με συλλάβεις και να με θανατώσεις; ΚΡΕΩΝ (498) Εγώ, τουλάχιστον, τίποτα. Αφού το έχω αυτό, τα έχω όλα. ΑΝΤΙΓΟΝΗ ( ) Γιατί λοιπόν καθυστερείς (να με θανατώσεις); Αφού τίποτα από τα δικά σου λόγια σε μένα δεν είναι ευχάριστο, κα μακάρι ποτέ να μη μ ευχαριστεί, 16

17 έτσι και τα δικά μου φυσικό είναι να σου φαίνονται δυσάρεστα. Και όμως από πού θα κέρδιζα λαμπρότερη δόξα παρά θάβοντας τον αδελφό μου; Όλοι αυτοί θα ομολογούσαν ότι τους αρέσει αυτό (ότι το εγκρίνουν αυτό), αν ο φόβος δεν τους έκλεινε το στόμα. Αλλά ο τύραννος, εκτός από τα πολλά άλλα πλεονεκτήματα που έχει, μπορεί ακόμη και να κάνει και να λέει όσα θέλει. ΚΡΕΩΝ (508) Εσύ μόνη από αυτούς εδώ τους Θηβαίους το βλέπεις αυτό. ΑΝΤΙΓΟΝΗ (509) Το βλέπουν κι αυτοί, αλλά κλείνουν το στόμα για χάρη σου. ΚΡΕΩΝ (510) Εσύ, λοιπόν, δεν ντρέπεσαι που σκέφτεσαι διαφορετικά από αυτούς εδώ; ΑΝΤΙΓΟΝΗ (511) (Δεν ντρέπομαι) γιατί δεν είναι καμία ντροπή να τιμάς τους αδελφούς σου. ΚΡΕΩΝ (512) Αδελφός σου λοιπόν δεν ήταν και αυτός που σκοτώθηκε απέναντι ακριβώς; ΑΝΤΙΓΟΝΗ (513) Αδελφός μου, από μία μητέρα και τον ίδιο πατέρα. ΚΡΕΩΝ (514) Πώς, λοιπόν, προσφέρεις τιμές που είναι ασέβεια για κείνον; ΑΝΤΙΓΟΝΗ (515) Δεν θα συμφωνήσει με αυτά (που λες) ο σκοτωμένος. ΚΡΕΩΝ (516) (Θα συμφωνήσει) αν τον τιμάς εξίσου με τον ασεβή. ΑΝΤΙΓΟΝΗ (517) (Τον τιμώ) γιατί δε σκοτώθηκε καθόλου σα δούλος, αλλά σαν αδελφός. ΚΡΕΩΝ (518) (Σκοτώθηκε) προσπαθώντας να υποτάξει αυτήν εδώ τη γη, ενώ ο άλλος υπερασπίζοντάς την. ΑΝΤΙΓΟΝΗ (519) 17

18 Ο Άδης όμως αξιώνει οι νόμοι της ταφής να είναι ίσοι για όλους. ΚΡΕΩΝ (520) Αλλά ο κακός δεν είναι στην ίδια θέση με τον καλό, ώστε να λάβει την ίδια τιμή. ΑΝΤΙΓΟΝΗ (521) Ποιος ξέρει αν αυτά εδώ είναι δίκαια στον κάτω κόσμο; ΚΡΕΩΝ (522) Αλήθεια, ποτέ ο εχθρός δεν είναι φίλος, ούτε κι όταν πεθάνει. ΑΝΤΙΓΟΝΗ (523) Δεν γεννήθηκα για να συμμερίζομαι το μίσος, αλλά την αγάπη. ΚΡΕΩΝ ( ) Όταν πας στον κάτω κόσμο, αγάπα τους εκείνους, αν πρέπει να τους αγαπάς. Αλλά όσο ζω εγώ γυναίκα δεν θα κυβερνήσει. ΧΟΡΟΣ ( ) Αλλά να αυτή εδώ η Ισμήνη μπροστά στις πύλες (έρχεται) χύνοντας δάκρυα αδελφικής αγάπης, και πάνω από τα φρύδια της ένα σύννεφο ασχημίζει το κατακόκκινο πρόσωπό της, υγραίνοντας το όμορφο μάγουλό της. ΚΡΕΩΝ ( ) Και συ, που μέσα στο σπίτι μου σαν οχιά κρυμμένη μου έπινες το αίμα κρυφά και δεν καταλάβαινα ότι έτρεφα δύο καταστροφές και επαναστάτριες ενάντια στο θρόνο μου, εμπρός πες μου, θα ομολογήσεις κι εσύ ότι συμμετείχες σε τούτη την ταφή ή θα ορκιστείς ότι δεν ξέρεις τίποτα; ΙΣΜΗΝΗ ( ) Την έκανα την πράξη, αν βέβαια αυτή συμφωνεί, και συμμετέχω και δέχομαι την κατηγορία. ΑΝΤΙΓΟΝΗ ( ) Όμως δεν θα στο επιτρέψει αυτό η δικαιοσύνη επειδή ούτε θέλησες ούτε εγώ σε έκανα συνεργό. ΙΣΜΗΝΗ ( ) Αλλά εγώ δεν ντρέπομαι, μέσα στις συμφορές σου, 18

19 να κάνω τον εαυτό μου συμμέτοχο (συνταξιδιώτη) του πάθους. ΑΝΤΙΓΟΝΗ ( ) Ο Άδης και οι θεοί του Κάτω Κόσμου ξέρουν καλά ποιοι έκαναν την πράξη (της ταφής). Και εγώ όποια αγαπάει με λόγια, δεν τη θεωρώ δικό μου άνθρωπο. ΙΣΜΗΝΗ ( ) Μη μου στερήσεις, αδελφή μου, την τιμή να πεθάνω μαζί σου και να εξαγνίσω τον νεκρό. ΑΝΤΙΓΟΝΗ ( ) Αρνούμαι να πεθάνεις μαζί μου κι ούτε να κάνεις δικά σου αυτά που δεν άγγιξες. Θα είναι αρκετό ότι θα πεθάνω εγώ. ΙΣΜΗΝΗ (548) Και ποια χαρά θα έχω στη ζωή αν στερηθώ εσένα; ΑΝΤΙΓΟΝΗ (549) Ρώτα τον Κρέοντα. Γιατί εσύ γι αυτόν νοιάζεσαι. ΙΣΜΗΝΗ (550) Γιατί με πικραίνεις με αυτά, χωρίς να κερδίζεις τίποτα; ΑΝΤΙΓΟΝΗ (551) (Σε πικραίνω) νιώθοντας πόνο, γι αυτό γελώ εις βάρος σου. ΙΣΜΗΝΗ (552) Σε τι λοιπόν θα μπορούσα να σε ωφελήσω έστω και τώρα; ΑΝΤΙΓΟΝΗ (553) Σώσε τον εαυτό σου. Δεν σε φθονώ για να σου αρνηθώ να γλιτώσεις. ΙΣΜΗΝΗ (554) Αλίμονο, η δύστυχη, και να μη συμμερισθώ τη μοίρα σου; ΑΝΤΙΓΟΝΗ (555) (Όχι) γιατί εσύ προτίμησες να ζήσεις, ενώ εγώ να πεθάνω. ΙΣΜΗΝΗ (556) Αλλά όχι βέβαια χωρίς να εκφράσω τις δικαιολογίες μου. ΑΝΤΙΓΟΝΗ (557) 19

20 Σωστά εσύ στα μάτια αυτών εδώ (φαινόσουν ότι σκεφτόσουν) ενώ εγώ στα μάτια των άλλων. ΙΣΜΗΝΗ (558) Και έτσι το παράπτωμα είναι ίσο και για τις δυο μας. ΑΝΤΙΓΟΝΗ ( ) Έχε θάρρος! Εσύ ζεις, η δική μου όμως ψυχή έχει πεθάνει από παλιά, ώστε να είμαι ωφέλιμη στους νεκρούς. ΚΡΕΩΝ ( ) Από αυτά τα δύο κορίτσια λέω ότι η μία αποδείχτηκε ανόητη πριν από λίγο, ενώ η άλλη από την πρώτη στιγμή της γέννησής της. ΙΣΜΗΝΗ ( ) (Ναι) βασιλιά, γιατί σ αυτούς που δυστυχούν η φρόνηση ποτέ δε μένει, ούτε αυτή που έχουμε έμφυτη, αλλά χάνεται. ΚΡΕΩΝ (565) Εσένα (σου σάλεψε) από τη στιγμή που διάλεξες μαζί με τους κακούς να πράττεις κακά. ΙΣΜΗΝΗ (566) Πώς μπορώ μόνη μου να ζήσω, χωρίς αυτή εδώ; ΚΡΕΩΝ (567) Όμως μη λες «αυτή εδώ» γιατί δεν υπάρχει πια. ΙΣΜΗΝΗ (568) Αλλά θα σκοτώσεις τη μνηστή του γιου σου; ΚΡΕΩΝ (569) Και άλλοι διαθέτουν χωράφια κατάλληλα για καλλιέργεια! ΙΣΜΗΝΗ (570) Όμως ο γάμος με άλλη δε θα είναι τόσο ταιριαστός όσο μεταξύ εκείνου και αυτής εδώ. ΚΡΕΩΝ (571) Εγώ μισώ τις κακές γυναίκες για τους γιους μου. ΑΝΤΙΓΟΝΗ (572) Αίμονα, αγαπημένε μου, πόσο σε προσβάλλει ο πατέρας σου! ΚΡΕΩΝ (573) 20

21 Πολύ με σκοτίζεις κι εσύ και ο γάμος σου (ο γάμος για τον οποίο μιλάς)! ΧΟΡΟΣ (574) Αλήθεια, θα στερήσεις το γιό σου (το παιδί σου) από αυτήν εδώ; ΚΡΕΩΝ (575) Ο Άδης είναι αυτός που θα διαλύσει τούτο το γάμο για χάρη μου. ΧΟΡΟΣ (576) Έχει αποφασιστεί, καθώς φαίνεται, αυτή εδώ να πεθάνει. ΚΡΕΩΝ ( ) Και από εμένα και από εσένα, βέβαια (έχει αποφασιστεί). Μη χρονοτριβείτε πια, αλλά οδηγήστε τις μέσα, δούλοι. Πρέπει οι γυναίκες αυτές να είναι από τώρα και στο εξής φυλακισμένες και όχι ελεύθερες. Γιατί και οι τολμηροί ασφαλώς προσπαθούν να ξεφύγουν, όταν βλέπουν πια τον Άδη κοντά στη ζωή τους. 21

22 Γ επεισόδιο, στ ΑΙΜΩΝ ( ) Πατέρα, είμαι δικός σου. Και εσύ μακάρι να με καθοδηγείς σωστά, έχοντας σκέψεις ορθές, τις οποίες εγώ, βέβαια, θα ακολουθήσω. Γιατί εγώ κανένα γάμο δεν θα θεωρήσω τόσο σπουδαίο, ώστε να τον βάλω πάνω από τη δική σου συνετή καθοδήγηση. ΚΡΕΩΝ ( ) (Ναι) διότι, παιδί μου, αυτή τη γνώμη πρέπει να έχεις, δηλαδή να ακολουθείς σε όλα την πατρική συμβουλή. Γι αυτό το λόγο οι άνθρωποι εύχονται να αποκτήσουν και να έχουν στο σπίτι υπάκουα παιδιά, και για να εκδικούνται τους εχθρούς και για να τιμούν τους φίλους, όπως ακριβώς ο πατέρας τους. Όποιος όμως γεννάει άχρηστα παιδιά τι άλλο θα λεγες πως γέννησε (ο άνθρωπος) αυτός παρά βάσανα για τον εαυτό του και πολύ γέλιο για τους εχθρούς του; Ποτέ, παιδί μου, να μην αλλάξεις τις τωρινές σου σκέψεις από έρωτα για μία γυναίκα, γνωρίζοντας ότι τούτο γίνεται παγερό αγκάλιασμα, η γυναίκα δηλαδή όταν είναι κακή σύζυγος μέσα στο σπίτι. Γιατί τι θα γινόταν μεγαλύτερη πληγή απ ό, τι ένας φίλος κακός; Αλλά περιφρονώντας την, σαν (να ήταν) εχθρός σου, άφησε αυτήν την κόρη στον Άδη να παντρευτεί με κάποιον. Γιατί, αφού την έπιασα εγώ επ αυτοφώρω, μόνη από όλους τους πολίτες να παραβαίνει τη διαταγή μου, δεν θα βγω ψεύτης μπροστά σε όλους τους πολίτες, αλλά θα τη θανατώσω. Γι αυτά ας επικαλείται τον Δία, τον προστάτη της οικογένειας. Γιατί αν βέβαια ανεχτώ τους φυσικούς συγγενείς μου να είναι απείθαρχοι, θ ανέχομαι πολύ πιο απείθαρχους τους ξένους. Γιατί όποιος είναι χρηστός στους δικούς του θα είναι ολοφάνερα και στους πολίτες δίκαιος. Αν όμως κάποιος, ξεπερνώντας τα όρια, ή παραβιάζει τους νόμους ή σχεδιάζει να δίνει διαταγές σ αυτούς που κυβερνούν, αυτός δεν είναι δυνατό να επαινείται από εμένα. Αλλά, όποιον εκλέξει η πόλη άρχοντα, πρέπει (όλοι) να τον υπακούουν και στα μικρά και στα δίκαια και στα αντίθετά τους. Και εγώ θα μπορούσα να πιστέψω ότι ένας τέτοιος άνδρας θα είχε τη θέληση και να κυβερνά καλά και να κυβερνιέται καλά και ότι, αν είχε παραταχθεί στη θύελλα της μάχης, 22

23 θα έμενε πιστός και γενναίος σύντροφος. Αλλά μεγαλύτερο κακό από την αναρχία δεν υπάρχει. Αυτή πόλεις διαλύει, αυτή σπίτια καταστρέφει, αυτή κάνει να σπάσει η παράταξη και να τραπεί σε άτακτη φυγή ο στρατός. Η πειθαρχία, όμως, σώζει τους περισσότερους από αυτούς που μένουν σταθεροί στη θέση τους. Έτσι πρέπει να υπερασπίζεται κανείς τα βασιλικά διατάγματα (τους νόμους) και με κανένα τρόπο δεν πρέπει να νικιέται ένας άντρας από μία γυναίκα. Γιατί είναι προτιμότερο, αν βέβαια πρέπει, να χάσουμε την εξουσία από έναν άντρα και να μη χαρακτηριστούμε ποτέ κατώτεροι από γυναίκες. ΧΟΡΟΣ ( ) Σε μας τουλάχιστον αν από τα γηρατειά δεν έχουμε χάσει το μυαλό μας φαίνεσαι ότι μιλάς σωστά, για όσα μιλάς. ΑΙΜΩΝ ( ) Πατέρα, οι θεοί προικίζουν τους ανθρώπους με φρόνηση, το πιο πολύτιμο από όλα τα πράγματα, όσα υπάρχουν. Και εγώ, ότι εσύ δεν λες σωστά τούτα εδώ, ούτε θα μπορούσα και μακάρι να μη μάθω να πω. Θα μπορούσε όμως και κάποιος άλλος να έχει κάποια σωστή σκέψη. Πάντως από τη φύση μου έχω χρέος να προσέχω από πριν για σένα, όσα λέει κανείς ή πράττει κανείς ή μπορεί να σε κατηγορήσει. Διότι το βλέμμα σου προκαλεί φόβο στον απλό πολίτη (να πει) τέτοια λόγια που να μην ευχαριστιέσαι ακούγοντάς τα. Σ εμένα όμως είναι δυνατό, εξαιτίας της ασημότητας της θέσης μου, να ακούω αυτά εδώ, πόσο δηλαδή η πόλη θρηνεί την κόρη αυτή, λέγοντας πόσο ατιμωτικά πεθαίνει, σαν να ήταν η χειρότερη από όλες τις γυναίκες, για μία τόσο ένδοξη πράξη, η οποία δεν άφησε τον αδελφό της, πεσμένο μέσα στο αίμα άταφο, να κατασπαραχθεί ούτε από άγρια σκυλιά ούτε από κάποιο όρνιο, δεν αξίζει αυτή να τιμηθεί με λαμπρή τιμή; Τέτοια φήμη σκοτεινή κυκλοφορεί κρυφά. Για μένα, όμως, πατέρα μου δεν υπάρχει πολυτιμότερο αγαθό από τη δική σου ευτυχία. Γιατί ποια χαρά είναι μεγαλύτερη για τα παιδιά από τη δόξα του ευτυχισμένου πατέρα ή για τον πατέρα (από τη δόξα των ευτυχισμένων) παιδιών του; Μη λοιπόν έχεις μόνον ένα τρόπο σκέψης, ότι δηλαδή αυτό που λες εσύ, και κανένα άλλο, είναι το σωστό. Γιατί όσοι νομίζουν ότι μόνο αυτοί ή σκέφτονται σωστά ή ότι έχουν γλώσσα ή θάρρος, που άλλος δεν έχει, αυτοί, όταν ανοιχτούν και εξεταστούν σε βάθος, φαίνονται ότι είναι άδειοι. 23

24 Αλλά δεν είναι καθόλου ντροπή για έναν άνθρωπο, και αν ακόμα είναι σοφός, να μαθαίνει πολλά και να μη παρατραβάει το σχοινί (να μην παρατεντώνει το τόξο). Βλέπεις πώς, κοντά στο ορμητικό ρεύμα, όσα δέντρα υποχωρούν, διασώζουν τα κλαδιά τους, ενώ όσα αντιστέκονται σύρριζα καταστρέφονται. Επίσης, όποιος τεντώνει πολύ τα πανιά του πλοίου, ώστε να σταθεροποιηθούν, και δεν τα χαλαρώνει καθόλου στον άνεμο, ταξιδεύει στο εξής με ανεστραμμένο το κατάστρωμα, αφού το σκάφος αναποδογυρίσει! Αλλά δώσε τόπο στην οργή και άλλαξε τη γνώμη σου. Γιατί, αν μπορώ κι εγώ να προσθέσω κάποια γνώμη, παρότι νεώτερος, ισχυρίζομαι ότι το πιο καλό είναι να γεννιέται κανείς πάνσοφος (σοφός κατά τα πάντα). Αλλιώς γιατί συνήθως δε συμβαίνει έτσι καλό είναι να μαθαίνει από όσους μιλούν ορθά. ΧΟΡΟΣ ( ) Βασιλιά, είναι λογικό και εσύ ν ακούσεις, αν λέει κάτι εύστοχο, κι εσύ πάλι αυτόν εδώ (ν ακούσεις). Γιατί και από τους δύο έχουν ειπωθεί ορθά. ΚΡΕΩΝ ( ) Εμείς, σ αυτή την ηλικία, θα διδαχθούμε λοιπόν Να σκεφτόμαστε σωστά από έναν άνθρωπο τόσο νέο; ΑΙΜΩΝ ( ) (Να μη διδαχτείς) τίποτα το άδικο. Και αν εγώ είμαι νέος, πρέπει να κοιτάζεις περισσότερο τις πράξεις μου παρά την ηλικία μου. ΚΡΕΩΝ (730) Είναι, λοιπόν, πράξη σωστή να τιμά κανείς όσους παρανομούν; ΑΙΜΩΝ (731) (Όχι μόνο εγώ) ούτε άλλους δεν θα προέτρεπα να δείχνουν σεβασμό στους κακούς. ΚΡΕΩΝ (732) Αυτή εδώ, λοιπόν, δεν έχει προσβληθεί από τέτοια αρρώστια; ΑΙΜΩΝ (733) Δεν το παραδέχεται αυτό όλος ο λαός της πόλης / της Θήβας. ΚΡΕΩΝ (734) Η πόλη, λοιπόν, θα μας πει όσα πρέπει να διατάζω; ΑΙΜΩΝ (735) 24

25 Βλέπεις ότι αυτό το είπες σαν μωρό παιδί; ΚΡΕΩΝ (736) Για λογαριασμό άλλου ή για δικό μου πρέπει εγώ να κυβερνώ αυτή εδώ τη χώρα; ΑΙΜΩΝ (737) Δεν υπάρχει πόλη, η οποία να ανήκει σε έναν άνθρωπο. ΚΡΕΩΝ (738) Η πόλη δε θεωρείται ότι ανήκει στον άρχοντα; ΑΙΜΩΝ (739) Ωραία, βέβαια, θα κυβερνούσες εσύ μόνος σου μια έρημη πόλη. ΚΡΕΩΝ (740) Αυτός, καθώς φαίνεται, συμμαχεί με τη γυναίκα. ΑΙΜΩΝ (741) Αν βέβαια εσύ είσαι γυναίκα. Γιατί πραγματικά για σένα ενδιαφέρομαι. ΚΡΕΩΝ (742) Αχρείε, (ενδιαφέρεσαι για μένα) ενώ έρχεσαι να αντιδικήσεις με τον πατέρα σου; ΑΙΜΩΝ (743) (Ναι), γιατί σε βλέπω να παίρνεις άδικες αποφάσεις. ΚΡΕΩΝ (744) Ενεργώ άδικα, τιμώντας την εξουσία μου (τις αρχές μου); ΑΙΜΩΝ (745) Δεν την τιμάς βέβαια, όταν καταπατάς τους νόμους των θεών. ΚΡΕΩΝ (746) Αχρείο πλάσμα, δούλε μιας γυναίκας! ΑΙΜΩΝ (747) (Ναι), αλλά δεν μπορείς να με βρεις να υποκύπτω σε αισχρές πράξεις. ΚΡΕΩΝ (748) Τα λόγια σου, βέβαια, όλα αυτά εδώ είναι για εκείνη (για χάρη εκείνης). ΑΙΜΩΝ (749) Και για σένα, βέβαια, και για μένα και για τους θεούς του κάτω κόσμου (ενδιαφέρομαι). ΚΡΕΩΝ (750) Αυτή με κανέναν τρόπο δε θα την παντρευτείς ζωντανή. 25

26 ΑΙΜΩΝ (751) Αυτή λοιπόν θα πεθάνει και, όταν πεθάνει, θα σκοτώσει και κάποιον άλλο. ΚΡΕΩΝ (752) Αλήθεια, έρχεσαι εναντίον μου με τόσο θράσος, ώστε και να με απειλείς; ΑΙΜΩΝ (753) Και ποια απειλή υπάρχει (στο) να μιλάει κανείς μπροστά σε ανόητες γνώμες; ΚΡΕΩΝ (754) Με κλάματα θα με συνετίσεις, αν και ο ίδιος είσαι άμυαλος; ΑΙΜΩΝ (755) Αν δεν ήσουν πατέρας μου, θα έλεγα ότι εσύ δεν σκέφτεσαι σωστά. ΚΡΕΩΝ (756) Δούλε μιας γυναίκας, μη με κολακεύεις με πολλά λόγια. ΑΙΜΩΝ (757) Θέλεις να μιλάς και να μην παίρνεις καμία απάντηση στα λόγια σου; ΚΡΕΩΝ ( ) Αλήθεια; Αλλά, μα τον ίδιο τον Όλυμπο, να ξέρεις ότι δε θα με βρίζεις ατιμώρητα με τις συνεχείς κατηγορίες. Φέρε (ενν. κάποιος δούλος) τη μισητή γυναίκα, για να πεθάνει αμέσως, μπροστά στα μάτια, κοντά, παρουσία του μνηστήρα. ΑΙΜΩΝ ( ) Όχι, βέβαια, δε θα πεθάνει, κοντά μου τουλάχιστον αυτό να μην το φανταστείς ποτέ σου και εσύ ποτέ πια δε θα δεις, κοιτώντας με τα μάτια, το δικό μου πρόσωπο, για να δείχνεις την τρέλα σου σε όσους από τους φίλους σου μπορούν να την ανεχτούν. ΧΟΡΟΣ ( ) Βασιλιά, ο άνθρωπος έφυγε βιαστικά απ την οργή του. Η ψυχή τόσο νέου είναι επικίνδυνη, εάν πονέσει. ΚΡΕΩΝ ( ) Ας κάνει (ό, τι θέλει) κι ας μεγαλοπιάνεται περισσότερο απ ό, τι ταιριάζει σ έναν άνθρωπο. Αυτές τις δύο κόρες, όμως, δε θα τις γλιτώσει απ το θάνατο. ΧΟΡΟΣ (770) Και τις δύο αυτές, λοιπόν, σκέφτεσαι να τις σκοτώσεις; 26

27 ΚΡΕΩΝ (771) Όχι αυτή που δεν άγγιξε (τον νεκρό). Καλά λες / Έχεις δίκιο. ΧΟΡΟΣ (772) Και με ποιο τρόπο σκέφτεσαι να τη σκοτώσεις αυτή; ΚΡΕΩΝ ( ) Θα την οδηγήσω εκεί όπου ο δρόμος είναι απάτητος και θα τη θάψω ζωντανή σε μια πέτρινη σπηλιά, προσφέροντας τόση τροφή, ώστε να φτάσει ίσα ίσα για να αποφύγει το μίασμα ολόκληρη η πόλη. Και εκεί παρακαλώντας τον Άδη, που μόνο αυτόν σέβεται απ τους Θεούς, ίσως γλιτώσει το θάνατο, ή θα μάθει τουλάχιστον, μολονότι αργά, ότι είναι μάταιος κόπος να τιμά κανείς όσους βρίσκονται στον Άδη (τους νεκρούς). 27

28 Φύλλο Εργασίας 1 (Πρόλογος, στίχοι 1-19). Ερωτήσεις: 1) Πώς προσφωνεί η Αντιγόνη την Ισμήνη στον στίχο 1 και γιατί;... 2) Ποιες είναι οι συμφορές, στις οποίες αναφέρεται η Αντιγόνη και πώς χαρακτηρίζονται; (στ.2-6). Να αιτιολογήσετε τους χαρακτηρισμούς. 3) Ποιο είναι το σημείο εκκίνησης και ανέλιξης του μύθου και πώς αποδίδεται γλωσσικά; (στ. 7-10).. 4) Να προσδιορίσετε τον χαρακτήρα και την ψυχική κατάσταση της Αντιγόνης, όπως προκύπτουν από τους πρώτους 10 στίχους. 5) Ποια είναι η απάντηση της Ισμήνης στην αναζήτηση της Αντιγόνης για επιπλέον πληροφορίες και τι είδους ανθρώπινο χαρακτήρα φανερώνει; (στίχοι 11-17).. 6) Σε ποια ιδιαίτερα ζητήματα δίνει έμφαση η Ισμήνη στην απάντησή της και με ποια λεξιλογικά στοιχεία ο ποιητής στρέφει το ενδιαφέρον των θεατών προς αυτά; 7) Να σχολιάσετε την τελική αποστροφή της Αντιγόνης προς την Ισμήνη και τον ρόλο της στο κείμενο (στ ) 8) Να δείξετε την αντίθεση στον χαρακτήρα των δύο αδελφών, όπως γίνεται εμφανής στους πρώτους 19 στίχους. Γραμματική: 1) Να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι του ρ. φημί και να κλιθεί σε ενεστώτα και παρατατικό. 2) Να γίνει χρονική αντικατάσταση στον τύπο θειναι. 3) Να κλιθούν τα ουσιαστικά: κήρυγμα, νυκτί, αυλείων πυλων. 28

29 Φύλλο Εργασίας 2 (Πρόλογος, στίχοι 20-48). Ερωτήσεις 1) Ποια είναι η στάση της Ισμήνης απέναντι στην αδελφή της στον στίχο 20; 2) Να αναδιατυπώσετε τη διαταγή του Κρέοντα για τη μεταθανάτια τύχη των δύο αδελφών (Ετεοκλή και Πολυνείκη) και να σχολιάσετε ποια είναι η στάση της Αντιγόνης απέναντι στα επιβαλλόμενα (στ ). 3) Να σχολιάσετε εσείς, με βάση τις γνώσεις σας για την αρχαία (και όχι μόνο) ηθική και θρησκεία, τη διαταγή του Κρέοντα. 4) Με ποια εκφραστικά μέσα επιχειρεί ο ποιητής να καταστήσει δραματικότερη τη μεταθανάτια τύχη του Πολυνείκη, σύμφωνα με τη διαταγή του Κρέοντα; (στ ). 5) Ποια ποινή όρισε ο Κρέων ότι θα επιβληθεί στους παραβάτες της διαταγής του και σε ποιους κυρίως απευθύνεται η απειλή; (στ ) 6) Να σχολιάσετε το ύφος των στ και να εντοπίσετε τα λεξιλογικά εκφραστικά μέσα, με τα οποία εκφέρεται. 7) Σε ποιο σημείο του κειμένου υπάρχει προοικονομία (στ ) και πώς αιτιολογείται δραματουργικά; 8) Ποιο είναι το χρέος των ζωντανών συγγενών του Πολυνείκη απέναντι στη διαταγή του Κρέοντα, κατά την άποψη της Αντιγόνης; (στ ). 9) Να αναδιατυπώσετε με λίγα λόγια το περιεχόμενο της στιχομυθίας των δύο αδελφών στους στ

30 . 10) Να σχολιάσετε το διαφορετικό ήθος των δύο αδελφών, όπως γίνεται αντιληπτό από τη στιχομυθία (στ ). 11) Σε ποιο σημείο της στιχομυθίας και με ποιο τρόπο ο ποιητής διεγείρει τον έλεον των θεατών; Γραμματική: 1) Να κλιθεί το ουσιαστικό πόλει. 2) Να γίνει χρονική αντικατάσταση στους τύπους έκρυψε, εαν, εισορωσι. 3) Να γίνει χρονική αντικατάσταση στους τύπους άγειν, πέφυκας. 4) Να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στον τύπο θέλης. 5) Να γίνει χρονική αντικατάσταση και να κλιθεί ο αόριστος β του τύπου αλώσομαι. Λεξιλόγιο: 1) Να βρεθούν νεοελληνικά παράγωγα από τα ρήματα οράω, -ω και αλίσκομαι. 2) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα, σχηματίζοντας δύο (2) νεοελληνικά ομόρριζα για κάθε λέξη του κειμένου που βρίσκεται στην αριστερή στήλη: Λέξη του κειμένου Ομόρριζο 1 Ομόρριζο 2 έπος δίκη χθονός αστοισι βορας κηρύξαντα δρα πόλει ευγενής προσθείμην σκόπει χερί 30

31 Φύλλο Εργασίας 3 (Πρόλογος, στίχοι 49-68). Ερωτήσεις 1) Με ποια επιχειρήματα επιχειρεί η Ισμήνη να κάμψει την απόφαση της Αντιγόνης ως προς την παρακοή της διαταγής του Κρέοντα; Να απαντήσετε με βάση ολόκληρο τον μονόλογο (στ )... 2) Να αναδιατυπώσετε το πρώτο επιχείρημα της Ισμήνης και να αιτιολογήσετε τη σκοπιμότητα της επίκλησης των οικογενειακών συμφορών. (στ ). 3) Να επισημάνετε τα εκφραστικά μέσα, με τα οποία ο δραματικός ποιητής προσελκύει την προσοχή των θεατών στη σκληρή μοίρα του Οιδίποδα και της γενιάς του. (στ ) 4) Ποιο είναι το δεύτερο στοιχείο, το οποίο επικαλείται η Ισμήνη στην προσπάθειά της να μεταπείσει την Αντιγόνη και ποια η δραματουργική αξία του; (στ ). 5) Ποιο είναι το τρίτο επιχείρημα της Ισμήνης και πώς μπορεί να σχολιασθεί από τον σημερινό θεατή / αναγνώστη; (στ ). 6) Ποιο στοιχείο επιστρατεύει η Ισμήνη ως τελικό επιχείρημα ενάντια στην παρακοή της διαταγής του Κρέοντα και γιατί; Ποια θα ήταν η πιθανή αντίδραση του αθηναϊκού κοινού στο άκουσμά του; (στ ). 7) Ποια στάση τηρεί η Ισμήνη στο τέλος του μονολόγου της; Να την αιτιολογήσετε με βάση τον χαρακτήρα και την προσωπικότητά της. (στ ). 8) Γενική. Να προσδιορίσετε τη διαφορά στο ήθος των δύο αδελφών με βάση τη βούληση και την πράξη (στ. 1-68). 31

32 Γραμματική: 1) Να κλιθούν οι τύποι: μήτηρ, γυνή, διπλάς όψεις, άνδρας. 2) Να γίνει χρονική αντικατάσταση στους τύπους: πείσομαι, πράσσειν. Λεξιλόγιο: 1) Να βρεθούν νεοελληνικά παράγωγα από το ουσιαστικό κράτος. 2) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα, σημειώνοντας στη στήλη Β τη λέξη του κειμένου, η οποία παρουσιάζει ετυμολογική και σημασιολογική συγγένεια προς καθεμία από τις νεοελληνικές λέξεις που παρατίθενται στη στήλη Α. Α. Νεοελληνική λέξη Β. Λέξη του κειμένου πλέγμα όλεθρος σκόπιμος άμαχος πειστικός 3) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα, σχηματίζοντας δύο (2) νεοελληνικά ομόρριζα για κάθε λέξη του κειμένου που βρίσκεται στην αριστερή στήλη: Λέξη του κειμένου Ομόρριζο 1 Ομόρριζο 2 φρόνησον απεχθής χερί βίον αυτοκτονουντε κατειργάσαντο εννοειν αρχόμεσθα 4) Να συμπληρώσετε τη στήλη Β με τα αντίθετα των λέξεων του κειμένου που βρίσκονται στη στήλη Α. 32

33 Α. Λέξη του κειμένου Β. Αντίθετη Λέξη φρονώ απεχθής δυσκλεής κάκιστα απόλλυμαι 33

34 Φύλλο Εργασίας 4 (Πρόλογος, στίχοι 69-99). Ερωτήσεις: 1) Γιατί η Αντιγόνη απορρίπτει ακόμη και την πιθανότητα να βοηθηθεί από την αδελφή της (στ ), ενώ προηγουμένως η ίδια ζήτησε τη συνδρομή της Ισμήνης; 2) Να εντοπίσετε τα επιχειρήματα της Αντιγόνης που περιλαμβάνονται στην απάντηση προς την Ισμήνη και αιτιολογούν την απόφασή της να προχωρήσει στην παράνομη πράξη της ταφής (στ ). 3) Να σχολιάσετε το συναισθηματικό, ηθικό και μεταφυσικό υπόβαθρο των στ και να το συσχετίσετε με τα ιδεώδη της κλασικής εποχής.. 4) Να σχολιάσετε το οξύμωρο που περιλαμβάνεται στη φράση όσια πανουργήσασα (στ. 74). Ποιος είναι ο ρόλος του άγραφου και ποιος του θετού δικαίου στο αξιακό σύστημα της Αντιγόνης;.. 5) Σε τι συνίσταται η ομολογία της Ισμήνης στους στ και ποια η δραματουργική σημασία της; 6) Ποιο είναι το συναίσθημα που κυριαρχεί από την πλευρά της Ισμήνης στον στ. 82 και πώς αντιδρά σε αυτό η Αντιγόνη (στ. 83); Γιατί; 7) Ποια είναι η μοναδική πρακτική συνεισφορά της Ισμήνης στην παράνομη πράξη της ταφής (στ.84-85) και γιατί απορρίπτεται από την Αντιγόνη (στ ); Να προσεχθεί ο ρόλος των στίχων αυτών στη δραματική οικονομία του έργου.. 8) Να ερμηνευθεί ο στ. 88: Έχεις θερμή καρδιά για πράγματα ψυχρά. 9) Να αναλύσετε το πρότυπο βούλησης και πράξης της τραγικής ηρωίδας (Αντιγόνη), όπως προκύπτει από την αντιπαράθεσή του με τον μέσο άνθρωπο (Ισμήνη) στους στ Ποιο πρότυπο ζωής ενσαρκώνει η τραγική ηρωίδα; 34

35 .. 10) Τι είδους αισθήματα εξωτερικεύει η Αντιγόνη προς την αδελφή της στο τέλος του προλόγου (στ και 93-94) και με ποιο τρόπο απαντά σε αυτά η Ισμήνη (στ ); Πώς αιτιολογείται η στάση αυτή; Γραμματική: 1) Να κλιθεί ο τύπος πασι στο γένος που βρίσκεται. 2) Να γίνει χρονική αντικατάσταση στους τύπους πείσομαι, πεπαύσομαι και θανειν. 3) Να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στους τύπους πείσομαι και πεπαύσομαι στον χρόνο που βρίσκονται. Λεξιλόγιο: 1) Να βρεθούν τα παράγωγα ρήματα από τα ακόλουθα ουσιαστικά και επιρρήματα του κειμένου: φίλη βία κρυφη αρχήν 2) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα, σχηματίζοντας δύο (2) νεοελληνικά ομόρριζα για κάθε λέξη του κειμένου που βρίσκεται στην αριστερή στήλη: Λέξη του κειμένου Ομόρριζο 1 Ομόρριζο 2 ηδέως δοκει πανουργήσασα αρέσκειν ποιουμαι έντιμα εξόρθου προμηνύσης χρή ερας εχθαρη θανόντι δεινόν άνους έρχη 35

36 Φύλλο Εργασίας 5 (Α Επεισόδιο, στίχοι ). Ερωτήσεις: 1) Σε ποιους απευθύνεται ο Κρέων στον πρόλογο της ομιλίας του και γιατί; (στ ).. 2) Ποιος είναι ο στόχος της αναφοράς του Κρέοντα στην αδελφοκτονία που καθόρισε τη μοίρα της Θήβας (και τη δική του); (στ ). 3) Ποιες ιδιότητες του ανθρώπου δοκιμάζονται, όταν αυτός κληθεί να αναλάβει δημόσιο αξίωμα / να ασκήσει εξουσία; (στ ).. 4) Ποιες είναι οι βασικές αρετές / τα κύρια ψυχικά και πνευματικά χαρίσματα του συνετού άρχοντα, σύμφωνα με τη γνώμη του Κρέοντα; (στ ).. 5) Οι στίχοι έχουν χαρακτηριστεί ως προγραμματικές δηλώσεις της νέας διακυβέρνησης της Θήβας από τον Κρέοντα. Να εξηγήσετε γιατί... 6) Να αναδιατυπώσετε ελεύθερα τη διαταγή του Κρέοντα που αφορά τη μεταθανάτια τύχη των δύο αδελφών ηγεμόνων της Θήβας, όπως αυτή αποδίδεται στους στίχους Με ποιον από τους δύο αδελφούς ασχολείται περισσότερο και γιατί;.. 7) Ποια είναι η στάση του Χορού στο άκουσμα της διαταγής του Κρέοντα και τι υποδηλώνει; (στ ) 8) Ποια δέσμευση επιδιώκει ο Κρέων να αποσπάσει από τον Χορό στους στ και πώς αντιδρά ο Χορός στις πιέσεις του βασιλιά;. 9) Να σκιαγραφήσετε την προσωπικότητα και τα συναισθήματα του Φύλακα, όπως αποκαλύπτονται στους στ

37 .. 10) Με ποιον τρόπο και με ποιον ρυθμό αποκαλύπτει ο Φύλακας στον βασιλιά την είδηση για την παρακοή της διαταγής του; (στ ).. 11) Σε ποιο σημείο του κειμένου (στ ) υπάρχει τραγική ειρωνεία και γιατί;.. 12) Ποια στοιχεία της αφήγησης του Φύλακα προκαλούν την εντονότερη εντύπωση στον ακροατή / αναγνώστη και γιατί; (στ ). 13) Πώς κατέληξε ο συγκεκριμένος Φύλακας να φέρει την είδηση της ταφής του Πολυνείκη στον Κρέοντα και γιατί; (στ ) Να διακρίνετε τα λαογραφικά στοιχεία του συγκεκριμένου αποσπάσματος... 14) Πώς σκιαγραφεί ο Σοφοκλής την προσωπικότητα, το ήθος και τη γλώσσα του απλού ανθρώπου του λαού; Να απαντήσετε με βάση την παρουσία και τα λόγια του Φύλακα (στ ). 15) Ποιο το περιεχόμενο και ποια η σημασία της παρεμβολής του Χορού στους στ ; Πώς αναμένεται να αντιδράσει ο Κρέων; 37

38 Φύλλο Εργασίας 6 (Α Επεισόδιο, στίχοι ). Ερωτήσεις: 1) Ποια η αντίδραση του Κρέοντα στην παρατήρηση του Χορού ότι η ταφή του Πολυνείκη είναι έργο των θεών;. 2) Να σχολιάσετε τη στάση του Κρέοντα απέναντι στο Χορό. 3) Ποια τα επιχειρήματα του Κρέοντα σχετικά με τη δικαιοσύνη των θεών και την κρίση τους απέναντι στον Πολυνείκη; Να σχολιάσετε τον συλλογισμό του. 4) Ποιες είναι οι υποψίες του Κρέοντα σχετικά με τα κίνητρα του δράστη της ταφής και τι προδίδουν για τον τρόπο σκέψης του; Τι τον εμποδίζει να νατιληφθεί την αλήθεια; 5) Να σχολιάσετε το ήθος του Κρέοντα με βάση τις εσφαλμένες εκτιμήσεις του.. 6) Ποιες απόψεις εκφράζει ο Κρέων σχετικά με το χρήμα; Να τις σχολιάσετε.. 7) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους παρουσιάζει ο Κρέων τη θεωρία του περί χρήματος, προκειμένου να πείσει το Χορό; Πετυχαίνει το στόχο του ή όχι και γιατί; 8) Ποιο είδος τιμωρίας προκρίνει ο Κρέων για τον δράστη της ταφής και γιατί; Να σχολιάσετε τις απόψεις του περί ενοχής και τιμωρίας.. 9) Να σχολιάσετε τη σχέση του Κρέοντα με τους υπηκόους του βασιλείου του, με βάση τις προθέσεις του για τη σύλληψη και την τιμωρία των ενόχων της ταφής. 10) Ποιο το περιεχόμενο της έννοιας της ύβρεως στην ενότητα και πώς αυτή σχετίζεται με την άποψη του Κρέοντα για τους δράστες; 38

39 11) Να σκιαγραφήσετε το ήθος του Κρέοντα από τον μονόλογό του. 12) Να αντιδιαστείλετε το χαρακτήρα του Κρέοντα με εκείνον της Αντιγόνης, όπως φάνηκε από τα λόγια και τις προθέσεις της στον πρόλογο.. Γραμματική: 1) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με τις χρονικές αντικαταστάσεις των τύπων του κειμένου που σας δίδονται: Ενεστώτας: Παρατατικός: Μέλλων: Αόριστος: Παρακείμενος: Υπερσυντέλικος: υπερτιμωντες έκρυπτον εισορας εκδιδάσκει ειργάσθαι 2) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με τις εγκλιτικές αντικαταστάσεις των τύπων του κειμένου που σας δίδονται: Οριστική: Υποτακτική: Ευκτική: Προστακτική: Απαρέμφατο: Μετοχή: λέγεις πορθει έδειξεν επίστασο Λεξιλόγιο: 1) Να δώσετε 5 ομόρριζα του ρήματος λέγω από την Αρχαία ή / και τη Νέα Ελληνική. 2) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα, σχηματίζοντας 2 νεοελληνικά ομόρριζα για κάθε λέξη του κειμένου που βρίσκεται στην αριστερή στήλη: Λέξη του κειμένου Ομόρριζο 1 Ομόρριζο 2 οργης 39