ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2008 Τεῦχος 5ο

Transcript

1 ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΤΑΜΑΣΟΥ ΚΑΙ ΟΡΕΙΝΗΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2008 Τεῦχος 5ο

2 Ἡ Ἁγία Εἰκόνα Κέντρο ἀναφορᾶς τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κύκκου εἶναι ἡ Εἰκόνα τῆς Παναγίας Ὅπως µεταδίδεται ἀπό γενεά σέ γενεά, εἶναι ἔργο τοῦ Ἀποστόλου Λουκᾶ Ἡ Ἁγία Εἰκόνα εἶναι γνωστή καί ὡς Παναγία ἡ Ἐλεούσα (πηγή ἐλέους) Σ αὐτήν εἰκονίζεται ἡ Παναγία νά βαστάζει µέ τό δεξί της χέρι τόν Χριστό Χαίρει πανορθόδοξης φήµης καί ἀρκετές εἰκόνες σέ πολλές χῶρες, ὅπως στήν Ἑλλάδα, τή Ρωσία, τή Γεωργία, τή Βουλγαρία, τήν Αἴγυπτο καί τήν Αἰθιοπία, εἶναι ἀφιερωµένες στήν Παναγία τοῦ Κύκκου, ἔνδειξη τοῦ µεγάλου σεβασµοῦ πού ἀπολαµβάνει ἀνάµεσα στούς ὀρθόδοξους λαούς Ἡ Εἰκόνα εἶχε ἐπικαλυφθεῖ τό 1576 µέ ἀργυρή καί ἐπίχρυση πλάκα, ἐνῶ νέα ἐπικάλυψη ἔγινε τό 1795 Τό πρόσωπό Της εἶναι σκεπασµένο καί ποτέ δέν ἀποκαλύπτεται, εἴτε γιατί ἔτσι τό θέλησε ὁ αὐτοκράτορας Ἀλέξιος, εἴτε γιά νά ἐµπνέει περισσότερο σεβασµό Ὁ λαός ἀγάπησε πολύ τήν Ἁγία Εἰκόνα γιά τά πολλά θαύµατά της Παράλληλα ἀπειράριθµα εἶναι τά δηµοτικά τραγούδια, µέ τά ὁποῖα ὕµνησε τήν Παναγία τήν Κυκκώτισσα, καί πάρα πολλές εἶναι οἱ ἱστορικές µαρτυρίες γιά τίς τιµές, πού τῆς ἀπέδιδε κατά τίς λιτανεῖες σέ ὁλόκληρο τό νησί Τήν ἴδια τιµή ἀπολάµβανε καί ἀνάµεσα στούς πιστούς πολλῶν ἄλλων περιοχῶν, οἱ ὁποῖοι παλαι ότερα συνδύαζαν τό προσκύνηµά τους στούς Ἁγίους Τόπους µέ ἐπίσκεψη στό ξακουστό Μοναστήρι τοῦ Κύκκου Μέ τήν ἔναρξη τοῦ νέου σχολικοῦ ἔτους219 Γιατί ἀποκλείονται τῆς ἱερωσύνης οἱ γυναῖκες; 220 Ἀσθενής ἐπικοινωνία στόν 21ο αἰώνα222 Ἀποφθέγµατα Πατέρων224 Στήν πολύτεκνη Μάνα 225 Ὁ οὐρανός τοῦ οὐρανοῦ 226 Ἡ ἀνάγνωση βιβλίων καί ἡ ἀνάπτυξη τῆς προσωπικότητας τοῦ παιδιοῦ228 Τά παιδιά µας ζωγραφίζουν 230 Παναγία Χρυσοσπηλιώτισσα Κάτω ευτερά 232 Κουτσουρεµένη ἐπιστροφή 233 Χρονικά Ἱερᾶς Μητροπόλεως 234 Οἱ κατασκηνώσεις µας 247 Τό ταπεινό ἐκκλησάκι τοῦ Ἁγίου Μνάσωνα 254 Μᾶς ρωτᾶτε καί ἀπαντοῦµε µέ ἀγάπη256 Ἡ θεία λειτουργία στήν ἀγγλική γλώσσα 257 Ἡ θέληση 258 Τό σκληροτράχηλο πετεινάρι 259 Ἀφιέρωµα 260 Κάπνισµα: Ὁ κυριώτερος παράγων κινδύνου τῆς στεφανιαίας νόσου 261 Γευσιγνωσίες262 Ἡ γωνιά τῶν λουλουδιῶν263 Εἰκόνα Ἐµπροσθοφύλλου: Ἡ Παναγία ἡ Ἐλεούσα τοῦ Κύκκου Εἰκόνα Ὀπισθοφύλλου: Τό καµπαναριό τοῦ καθολικοῦ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κύκκου ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Α Γ Α Π Η Ἔκδοση Τµήµατος Ποιµαντικῆς ιακονίας Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ταµασοῦ καί Ὀρεινῆς ΤΘ 14761, 2456 Λευκωσία Τηλ Fax: ιευθύνεται ἀπό Συντακτική Ἐπιτροπή Πρόεδρος: Ὁ Μητροπολίτης Ταµασοῦ & Ὀρεινῆς κ Ἠσαΐας Τιµή φύλλου: 2 ἤ 1,17 ISSN

3 Μέ τήν εὐκαιρία τῆς ἔναρξης τῆς νέας σχολικῆς χρονιᾶς , ἀπευθύνω σέ ὅλους σας, ἐκπαιδευτικούς καί μαθητές, τόν ἐγκάρδιο χαιρετισμό τῆς ἀγάπης μου Παράλληλα εὔχομαι ὁ Θεός νά σᾶς δίνει «δύναμιν πολλήν», ὥστε τό ἔργο τῆς ἐκπαίδευσης, νά ἀποβεῖ χρήσιμο καί ὠφέλιμο γιά τόν καθένα προσωπικά καί γιά τόν τόπο μας Ὅπως ὅλοι γνωρίζουμε, ἡ παιδεία δέν περιορίζεται οὔτε καν ἐξαντλεῖται στή μετάδοση γνώσεων Εἶναι, βέβαια, καί τοῦτο κύριος σκοπός της Ταυτόχρονα, ὅμως, ἡ παιδεία καλύπτει καί τή διάπλαση τοῦ χαρακτήρα τοῦ ἀν θρώπου Ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι μόνο κατασκευασμένος ἀπό ἐγκέφαλο, ἀλλά ἔχει καί συναισθήματα καί βούληση καί συνείδηση Ἔτσι, κατά τό σοφό Πλάτωνα, τό μαθησιακό πρόγραμμα πρέπει νά παρουσιάζει μία ἰσορροπία καί νά ἀναφέρεται, ἀνάλογα, τόσο στήν προσφορά τοῦ πλούτου τῆς γνώσης, ὅσο καί στή μόρφωση τῆς προσωπικότητας τοῦ ἀνθρώπου Διαφορετικά, μία μονομερής παιδεία θά ἐκκολάπτει ἀνθρώπους, πιθάρια γνώσεων, χωρίς ὅμως τό ἄρωμα καί τή γεύση πού χαρίζει τό γνώρισμα τῆς καρδιᾶς Γί ʼ αὐτό, ἀγαπητοί μου καί περιπόθητοι ἐργάτες τῶν γραμμάτων, στά χέρια σας κρατᾶτε τή μόρφωση τῶν παιδιῶν μας, μέ τή διπλή της ἔκφραση καί κατεύθυνση Μεταδώσετέ τους, λοιπόν, καί τούς θησαυρούς τῆς γνώσης, πού εἶναι ἀναγκαῖοι καί ἀπαραίτητοι γιά τή ζωή, ἀλλά μεταγγίστε τους, συνάλληλα, καί τήν ποιότητα τῆς ἀγωγῆς τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου Καί χαίρομαι καί ἱκανοποιοῦμαι νά ἀναφέρω πώς οἱ ἐκπαιδευτικοί μας ἔχουν συνείδηση αὐτοῦ τοῦ μορφώματος τῆς παιδείας μας καί ἐργάζονται μέ ζῆλο πρός τό σκοπό αὐτό Γιά τοῦτο, καί σᾶς συγχαίρω καί σᾶς εὐχαριστῶ Ταυτόχρονα, ὅμως, ἀπευθύνομαι καί σέ σᾶς, τίς νέες καί τούς νέους τῶν σχολείων μας Καί σᾶς καλῶ νά ἐκμεταλλευθεῖτε στό μεγαλύτερο βαθμό, πού μπορεῖτε, τά χρόνια αὐτά τῆς μαθητείας σας στό σχολεῖο Βρίσκεστε στήν πιό ὄμορφη ἀλλά καί στήν πιό καίρια ἡλικία Τό σχολικό τοῦτο διάστημα τή ζωῆς σας, ὅσο καί ἄν φαίνεται ὑπερβολικό, εἶναι ὁ παράγοντας, πού καθορίζει στή συνέχεια τό μέλλον σας Μή δώσετε, ἑπομένως, προσοχή σέ ὅλους ἐκείνους, πού προσπαθοῦν νά σᾶς ἀποπροσανατολίσουν καί μήν τούς ἐμπιστεύεστε Αὐτοί στήν πραγματικότητα δέν σᾶς ἀγαποῦν, δέν θέλουν τό καλό σας Εἶστε γιʼ αὐτούς μία καλή ἀγορά, γιά νά αὐξήσουν τά ἐγκληματικά εἰσοδήματά τους Ἐσεῖς νά παραμείνετε προσηλωμένοι στό στόχο σας, πού εἶναι ἡ μάθηση καί ἡ μόρφωσή σας Ἀξιοποιεῖστε, ὅσα τώρα σᾶς προσφέρονται, γιατί οἱ εὐκαιρίες φεύγουν καί δέν ἐπανέρχονται Σᾶς θέλουμε νά γίνετε ἄνθρωποι μέ γνώσεις καί χαρακτήρα Ἔτσι, θά σᾶς χαιρόμαστε καί θά σᾶς καμαρώνουμε ὅλοι: οἱ γονεῖς σας, οἱ δάσκαλοί σας, ἐμεῖς, ἡ κοινωνία Ἀλλά καί ἐσεῖς θά εἶστε οἱ πρῶτοι πού ἀπολαμβάνετε τήν ὁλοκλήρωσή σας αὐτήν Ἄλλωστε «ἡ παιδεία καί ἡ γνώση» (Ψαλμ118,66) καί «ἡ σοφία καί ἡ παιδεία» εἶναι ἐντολή τοῦ Θεοῦ Ἀγαπητοί μου, μαθήτριες, μαθητές καί ἐκπαιδευτικοί, «πληρώσατέ μου τήν χαράν» (Φιλ β 2), ὥστε ὁ καθένας σας νά παραμείνει ταγμένος στό σκοπό καί τό ἔργο του, καί εἴθε οἱ εὐχές καί οἱ προσευχές μου νά σᾶς συνοδεύουν γιά πάντα στή ζωή σας Καλή χρονιά Μετʼ εὐχῶν 219

4 220 ΓΙΑΤΙ ΑΠΟΚΛΕΙΟΝΤΑΙ ΤΗΣ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ; Νίκου Νικολαΐδη Καθηγητῆ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Παν/μίου Ἀθηνν Ε ἶναι τοῦτο ἕνα ἐρώτηµα, τό ὁ ποῖο, τόν τελευταῖο καιρό, ὑποβάλλεται καί προβάλλεται ἐντονότερα, ἰδιαίτερα, καί µετά τή θέσπιση καί τήν καθιέρωση τῆς χειροτονίας γυναικῶν καί στήν «Ἀγγλικανική Ἐκκλησία» τῆς Ἀγγλίας σέ ὅλους τούς ἱερατικούς βαθµούς Ἀσφαλῶς, τό ζήτηµα αὐτό εἶχε καί στό παρελθόν δηµιουργηθεῖ, τόσο στό πρόσφατο, ὅσο καί στό ἀπώτερο Στό ἔργο τοῦ Ἁγίου Ἐπιφανίου «Πανάριον» καταγράφονται περιπτώσεις αἱρετικῶν ὁµάδων, ὅπως αὐτές τῶν Κυϊντιλλιανῶν, τῶν Κολλυριδιανῶν, τῶν Μοντανιστῶν κἄ, οἱ ὁποῖες χειροτονοῦσαν γυναῖκες, τίς ἀποκαλοῦσαν «προφήτιδες» καί τίς ἐγκαθιστοῦσαν σέ ὅλους τούς βαθµούς τῆς ἱερωσύνης Οἱ αἱρέσεις αὐτές δικαιολογοῦσαν τήν πράξη τους τούτη, στηριζόµενες, µεταξύ ἄλλων, καί στό παύλειο χωρίο (Γαλ3,28) «οὐκ ἔνι ἄρσεν καί θῆλυ», δηλαδή, µέσα στό Σῶµα τοῦ Χριστοῦ, πού εἶναι ἡ Ἐκκλησία, δέν ὑπάρχει διαφορά µεταξύ ἀνδρός καί γυναικός! Τό ἐπιχείρηµα τῆς ἐν Χριστῷ ἰσοτι µίας τῶν δύο φύλων ἀποτελεῖ καί γιά τούς σύγχρονους θιασῶτες τῆς χειροτονίας καί τῶν γυναικῶν ἕνα προσφιλές ἔρεισµα καί καταφύγιο, ὅτι δηλαδή, µέ τήν οἰκονοµία τοῦ Χριστοῦ στόν κό σµο, ἀποκαταστάθηκε τό γιά αἰῶνες διασυρόµενο καί εὐτελιζόµενο πρόσωπο τῆς γυναίκας Ἔτσι, ὑποστηρίζουν, γιά ποιό λόγο νά διακρατεῖται στό περιθώριο καί νά ὑποτιµᾶται µέ τόν τρόπο αὐτό τό γυναικεῖο πρόσωπο; Ἐπιπρόσθετα, γιά ὅσους τάσσονται ὑπέρ τῆς ἀνάληψης καί ἱερατικῶν καθηκόντων ἀπό τή γυναίκα, ὁ ἀρχικός ἀποκλεισµός τῆς γυναίκας ἀπό τήν ἱερωσύνη, δέ σχετίζεται µέ ἀρχές πίστεως, ἀλλά περισσότερο ἔχει νά κάνει µέ θέµατα κοινωνικῶν καί θεσµικῶν ἀντιλήψεων τῆς ἐ πο χῆς τῆς πρώιµης Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας, ὅπου, κατά τούς χρόνους ἐκείνους, ἐξακολουθοῦσαν, ἀκόµη, νά λειτουργοῦν παραδόσεις καί νοοτροπίες σέ βάρος τῶν γυναικῶν Γι αὐτό, κατά τήν ἐκδοχή τούτη, ἡ πρώτη Ἐκκλησία τήρησε ἀποστάσεις στό θέµα τῆς χειροτονίας γυναικῶν, ὥστε νά µήν ἀποβεῖ προκλητική Τοῦτο εἶχε ὡς συνέπεια, διατείνονται, νά παραµείνει ἡ ἀπόρριψη τῆς ἱερωσύνης τῶν γυναικῶν ὡς θεσµός καί παράδοση µέσα στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας, µέ ἀποτέλεσµα τή δύσκολη ἀνατροπή της Τούς τελευταίους αἰῶνες, διισχυρίζονται, ἐξαιτίας τῆς «ἀπελευθέρωσης» τῆς γυναίκας, τῆς ἐξόδου της ἀπό τό στενό καί «καταπιεστικό» οἰκογενειακό της περιβάλλον καί τῆς µόρφωσης καί τῆς κοινωνικῆς της καταξίωσης, πρέπει νά «ἀποκατασταθεῖ» τό γυναικεῖο πρόσωπο καί στό κεφάλαιο τοῦτο, ὥστε νά µήν ὑπάρχει τίποτε καί µέσα στήν Ἐκκλησία, πού νά παραπέµπει σέ ἐποχές εὐτελισµοῦ τῆς γυναίκας! Εἶναι γεγονός, ὅτι ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ στόν κόσµο καί ἡ λειτουργία τῆς οἰκονοµίας τῆς χάριτος καινοποίησε τήν κτίση καί τόν ἄνθρωπο Ἡ ἰσοτιµία τῶν δύο φύλων καί, γενικότερα, τά ἀν θρώπινα δικαιώµατα, ἀποτέλεσαν κεντρικό σηµεῖο τοῦ κηρύγµατος τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας Ὁ εὐαγγελικός λόγος ἀπελευθέρωσε τόν ἄνθρωπο ἀπό τά δεσµά τοῦ διασυρµοῦ, τῆς ἐκµετάλλευσης καί τῆς καταπίεσης καί τό «πάντες γάρ ὑµεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Γαλ3,28), εἶναι ὁ καινός λόγος καί ὄχι κενός γιά τήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη καί ζωή Ἄλλωστε, τό ὅτι τό ἔργο τῆς οἰκονοµίας τοῦ Θεοῦ πραγµατώνεται διά τοῦ προσώπου µίας γυναίκας, τῆς Ἀειπαρθένου καί Θεοτόκου Μαρίας, τήν ὁποία ἀποκαλεῖ ἡ Ἁγία Γραφή «καλλονήν τοῦ Ἰακώβ» (Ψαλµ66,6), καί τό ὅτι ὁ Ἅγιος Κύριλλος Ἀλεξανδρείας ἀποκαλεῖ τήν Παναγία «κειµήλιον τῆς οἰκου µένης», αὐτό διαδηλώνει, πέρα ἀπό κάθε ἀντίρρηση, τόν ὕψιστο βαθµό τιµῆς καί ρόλου, πού ἀξίωσε ὁ Θεός τή γυναίκα, τήν Παναγία, ἀλλά καί τό µέγιστο βαθµό ἀναγνώρισης, πού ἀποδίδεται σέ ἀνθρώπινο πρόσωπο Ἔτσι, µέ κανένα τρόπο ὁ Θεός δέν ὑποτιµᾶ τή γυναίκα, ὅπως καί ἡ Ἐκκλησία, ἀλλά µέ τό στόµα τῶν θεοπνεύστων πατέρων της, ὑµνεῖ καί σέβεται καί τιµᾶ στό πρόσωπο τῆς Παναγίας καί κάθε γυναικεία ὕπαρξη Ἑποµένως, ἄν ἡ Ἐκ κλησία, ἀρχῆς γενο µένης ἀπό τήν Ἱδρυτή της, τόν Κύριό µας Ἰησοῦ Χριστό, καί τούς Ἀποστόλους του, κα

5 θιέρωσε τήν ἀνάληψη τῆς ἱερωσύνης µόνο ἀπό ἄνδρες, αὐτό δέν ἐξυπακούει, ταυτόχρονα, ὑ ποτίµηση ἤ περιφρόνηση τῆς γυναίκας Αὐτή ἦταν ἡ ἐντολή τοῦ Χριστοῦ καί τῶν Ἀποστόλων, µέσα στή ζωή καί τήν πράξη τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας, καί αὐτό ἀποτέλεσε θεσµό καί παράδοση στήν περαιτέρω ἱστορία καί πορεία τῆς Ἐκκλησίας Ἄν ὁ Χριστός καί οἱ Ἀπόστολοι, θεωροῦσαν ὅτι καί ἡ γυναίκα µπορεῖ νά ἀναλάβει καί τό ἱερατικό ἀξίωµα, κατά τόν Ἅγιο Ἐπιφάνιο, πρώτη ἡ Παναγία ἔπρεπε νά θεωρηθεῖ ὡς ἡ καταλληλότερη γιά τό ρόλο τοῦτο Ἔτσι, ἄν ἡ µή ἀνάληψη τῆς ἱερωσύνης καί ἀπό µέρους τῆς γυναίκας δηλώνει στάση ὑποτίµησης τοῦ γυναικείου προσώπου, τότε ἡ εὐθύνη γιά τό ζήτηµα τοῦτο ἀνήκει στόν ἀρχηγό τῆς Ἐκκλησίας µας, Ἰησοῦ Χριστό, καί τούς Ἀποστόλους του! Ἄρα ἡ Ἐκκλησία, ἀναθέτοντας τήν ἱερωσύνη µόνο στό ἀνδρικό φύλο, στοιχεῖ ἀπόλυτα στά ὅσα ὁ Χριστός καί οἱ Ἀπόστολοι δίδαξαν καί παρέδωσαν σ αὐτήν Ἰδιαίτερα, στό σηµεῖο τοῦτο πρέπει νά τονιστεῖ ὅτι στό ὑπερῶο τῆς Ἱερουσαλήµ, κατά τήν ὥρα τῆς Πεντηκοστῆς, ἡ ἐπιδηµία τοῦ Παρακλήτου Πνεύµατος προχείρισε µόνο στούς Ἀποστόλους τό βαθ µό τῆς ἱερωσύνης, ἐνῶ συγκεντρωµένες στό χῶρο τοῦτο ἦταν καί γυναῖκες µέ κορυφαῖο πρόσωπο τή Μητέρα τοῦ Κυρίου Κατά συνέπεια, ἡ ἀνάληψη, ἀπό µέρους ἀνδρῶν, τοῦ ἱερατικοῦ χαρίσµατος ἀνάγει τήν ἀρχή της σέ θεία ἐνέργεια καί αὐτό πρέπει νά ἐννοηθεῖ ὅτι δέν ἐξυπονοεῖ µέ κανένα τρόπο ἑτεροβαρῆ θεία συµπεριφορά σέ βάρος τῆς γυναίκας καί ὑπέρ τοῦ ἀνδρικοῦ φύλου Καί τοῦτο, γιατί ἡ ἱερωσύνη, κατά τή θεοπρεπῆ τάξη, δέν συνιστᾶ ἀπονοµή προνοµίου ἤ τιµητικοῦ ἀξιώµατος γιά τόν ἄνδρα, ἀλλά ἀποτελεῖ βαρύτατη εὐθύνη καί ὕψιστο καθῆκον, τό ὁποῖο συνάδει περισσότερο στό ἀνδρικό φύλο Ἡ φύση τοῦ ἄνδρα, κατά τήν πρόνοια καί πράξη τοῦ Θεοῦ, ἐκ τῶν πραγ µάτων κρίνεται ὡς ἡ καταλληλότερη γιά τόν ἱερατικό ρόλο Οἱ πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἀποφαίνονται στό σηµεῖο τοῦτο ὅτι, ὅπως ἡ φύση τῆς γυναίκας, λόγω τῆς κατασκευῆς της, µπορεῖ καί ἀναλαµβάνει τή σύλληψη, τήν κύηση καί τόν τοκετό τοῦ νέου ἀνθρώπου, κατ ἀνάλογο τρόπο, αὐτό λειτουργεῖ καί στή φύση τοῦ ἄνδρα σέ σχέση µέ τήν ἱερωσύνη Ἔτσι, ἄν ἡ µητρότητα ἀποτελεῖ καθῆκον καί προνόµιο τῆς γυναίκας, µέσα στό ἴδιο σχῆµα καί ἡ ἱερωσύνη συνιστᾶ καθῆκον καί προνόµιο τοῦ ἄνδρα Συνεπῶς, οὔτε ἡ ἱερωσύνη οὔτε ἡ µητρότητα διαδηλώνει ὑποτίµηση ἤ ὑπερτίµηση τοῦ ἑνός φύλου ἔναντι τοῦ ἄλλου, ἀλλά ἁπλά ἐκφράζει τήν ἀνάθεση ἀπό µέρους τοῦ Θεοῦ, ἀνάλογα πρός τόν ἄνδρα καί τή γυναίκα, τοῦ καθήκοντος καί τοῦ προνοµίου τούτου, ἐξαιτίας τῆς φύσης τοῦ καθενός Ἄλλωστε, τόσο ἡ ἱερωσύνη, ὅσο καί ἡ µητρότητα, πολύ δέ περισσότερο καί ἡ διάκριση τῶν φύλων, ἔχουν ἰσχύ καί διάρκεια στό διάστηµα τοῦ παρόντος κόσµου Μετά τήν ἔξοδό µας ἀπό τήν προσκαιρότητα τούτη, ὁ ἄνθρωπος, κατά τή διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας µας, καθίσταται ἄφυλος, ὁπότε παύουν νά λειτουργοῦν οἱ διαφορετικότητες Καί τοῦτο ὑπογραµµίζεται στήν ἀπάντηση τοῦ Χριστοῦ πρός τό ἐρώτηµα τῶν Σαδδουκαίων (Ματθ 22,2530), σέ ποιόν ἀπό τούς ἑπτά ἄνδρες θά ἀνήκει ὡς σύζυγος στήν ἄλλη ζωή ἡ γυναίκα, ἡ ὁποία διαδοχικά συζεύχθηκε ἑπτά ἄνδρες, λόγω τοῦ θανάτου τους; «Πλανᾶσθε µή εἰδότες τάς γραφάς» (Ματθ 22,29), τόνισε, γιά νά προσθέσει ὅτι στήν ὄντως ζωή οἱ ἄνθρωποι θά εἶναι, ὅπως οἱ ἄγγελοι, πού σηµαίνει ὅτι οὔτε γάµοι τελοῦνται, ἀλλ οὔτε καί διάκριση τῶν φύλων ὑπάρχει, κατά τόν Ἅγιο Γρηγόριο Νύσσης Τό ἄλλο ἐπιχείρηµα, ὅτι ὁ Χριστός καί οἱ Ἀπόστολοι ἀκολούθησαν, στό θέµα τῆς µή ἀπονοµῆς τῆς ἱερωσύνης στίς γυναῖκες, τήν ὑπάρχουσα τότε κοινωνική καί θεσµική ἀντίληψη, αὐτό ἀνατρέπεται ἀπό τά ἴδια τά γεγονότα, ἀφοῦ ἱστορικές εἰδήσεις ἀναφέρουν, πώς τήν ἐποχή ἐκείνη, µέ ἐξαίρεση τούς Ἑβραίους, ὑπῆρχαν σέ ὅλες τίς ἐθνικές θρησκεῖες γυναῖκες, οἱ ὁποῖες ἀσκοῦσαν ἱερατικά καθήκοντα Κατά συνέπεια, ἡ ἀντίληψη ὅτι ἡ χειροτονία τῶν γυναικῶν ἀποκαθιστᾶ τό γυναικεῖο πρόσωπο καί τερµατίζει µία κατάσταση, ἡ ὁποία λειτουργεῖ σέ βάρος τῆς γυναίκας, ἀλλά καί ἡ «σπουδή» τῶν λεγοµένων «Ἐκκλησιῶν» νά χειροτονήσουν γυναῖκες, ὥστε νά ἀποδείξουν τή συγχρονικότητα τοῦ τρόπου ζωῆς τῆς «Ἐκκλησί ας» τους, αὐτό τό ὀλιγότερο συνιστᾶ παραβίαση τῆς διδασκαλίας τοῦ Χριστοῦ καί τῶν Ἀποστόλων καί προσβολή τῆς φυσικῆς καί ἠθικῆς τάξης, πού ὁ Θεός καθιέρωσε Ἔτσι, τό φρονιµώτερο εἶναι οἱ ἄνθρωποι νά συµµορφωνόµαστε, µέ ὅσα ἡ σοφία τοῦ Θεοῦ, καλύτερα ἀπό µᾶς, γνωρίζει καί ὁρίζει καί νά ἔχοµε τό πνεῦµα τῆς ὑπακοῆς καί τῆς ἐµπιστοσύνης στό θέληµα τοῦ Θεοῦ καί ὄχι νά ἐπαναλαµβάνοµε κατ ἐξακολούθηση τήν προπατορική παράβαση καί παρακοή, γενόµενοι ὑποχείριο τῶν αὐθαιρεσιῶν τοῦ πονηροῦ 221

6 Μαρία Βασιλειάδου, Ψυχίατρος, Ἀναπληρώτρια Καθηγήτρια Θεολογικῆς Σχολῆς Πανεπιστηµίου Ἀθηνῶν Τά προβλήματα ἐπικοινωνίας, πού ἀντιμετωπίζουν οἱ ἄνθρωποι τῶν σημερινῶν κοινωνιῶν, συνδέονται συνήθως μέ ἀντιθέσεις συμφερόντων, μέ κακή διαχείριση τῶν δυνατοτήτων τῶν ἀνθρώπων νά ἐπιλύουν προβλήματα, καί, κυρίως, μέ ἐλλιπῆ ἀναγνώριση, παραμέληση καί ἐν τέλει ἀκόμα καί κακοποίηση τῶν δικαιωμάτων καί τῶν συναισθημάτων τῶν ἄλλων Συχνά, ὅμως, σχετίζονται καί μέ παράγοντες, πού ὑπερβαίνουν τήν θέληση, ὅπως γιά παράδειγμα μέ τήν ὕπαρξη ἐλαφρύτερων ἤ βαρύτερων ψυχικῶν δυσκολιῶν μεταξύ τῶν ἀνθρώπων, πού μοιράζονται τά ἴδια κοινωνικά περιβάλλοντα Σύμφωνα μέ τά ἐπίσημα δεδομένα τοῦ Παγκοσμίου Ὀργανισμοῦ Ὑγείας, ὑπάρχει μεγάλη αὔξηση τῶν κρουσμάτων τῶν ψυχικῶν διαταραχῶν στό γενικό πληθυσμό τῶν κοινωνιῶν τοῦ 21ου αἰώνα Προβλήματα, ὄχι μόνον στή ζωή καί στή δημόσια ὑγεία, ἀλλά καί σέ ὅλους τούς τομεῖς τῶν ἀνθρωπίνων σχέσεων ἔχει δειχθεῖ ὅτι σχετίζονται μέ τήν αὔξηση τῶν ψυχικῶν προβλημάτων στό γενικό πληθυσμό Ἡ κατάθλιψη ἀποτελεῖ σήμερα μία ἀπό τίς πέντε βασικές αἰτίες θανάτου, κυρίως τῶν νέων ἀνθρώπων, ἐνῶ μέχρι τό 2020 ὑπολογίζεται ὅτι οἱ ψυχικές διαταραχές θά αὐξήσουν ὑπέρμετρα τό ἄμεσο καί τό ἔμμεσο κόστος τῶν ὑ πηρεσιῶν ὑγείας παγκοσμίως Τά συχνότερα προβλήματα, πού σχετίζονται μέ τήν ψυχική ὑγεία στό γενικό πληθυσμό, εἶναι ἡ κατάθλιψη, οἱ ἀγχώδεις διαταραχές, διαταραχές προσωπικότητας, διαταραχές συμπεριφορᾶς, διαταραχές ὕπνου, σύνδρομα χρονίου πόνου καί ἄνοια Ὑπάρχουν περιπτώσεις ψυχικῶν προβλημάτων, πού μποροῦν νά ἀντιμετωπισθοῦν μέ ἐπιτυχία, χωρίς νά χρειασθοῦν τήν παραπομπή σέ εἰδικές ψυχιατρικές ὑπηρεσίες, ὅπως ἀντιδράσεις πένθους, ἀπώλειας, ἀπαξίωσης, ματαίωσης, ἰδιαίτερα ὅταν ὑπάρχουν ὑποστηρικτικά περιβάλλοντα καί ὑποστηρικτικές κοινωνικές δομές Ὑπάρχουν ὅμως καί περιπτώσεις ἀνθρώπων, ἡ ὑποστήριξη τῶν ὁποίων, ὅταν ἐμφανίσουν κάποιο μικρό ἤ μεγαλύτερο πρόβλημα, χρειάζεται ἐξειδικευμένες γνώσεις καί στρατηγικές, καί, ἑπομένως, ἡ παραπομπή στίς εἰδικές ὑπηρεσίες ψυχικῆς ὑγείας εἶναι ἀπαραίτητη, ὅπως γιά παράδειγμα ὁ δυσεπικοινωνιακός ἤ ʻκλειστόςʼ ἀ σθενής, ὁ ἀλεξιθυμικός ἀσθενής, τά παιδιά, οἱ ἡλικιωμένοι, καί κυρίως οἱ αὐτοκτονικοί καί οἱ βίαιοι ἀσθενεῖς Συμπτώματα, τά ὁποῖα παρουσιάζουν συνήθως οἱ ἄνθρωποι, πού πάσχουν ἀπό κάποια ψυχική διαταραχή, εἶναι μή εὐκρινῶς αἰτιολογημένη ἀνησυχία, φόβος, καί ἄγχος, ἀλλά καί αἰσθήματα κόπωσης, μείωση τοῦ ἐνδιαφέροντος, διαταραχές τοῦ ὕπνου, βουλιμία ἤ ἀνορεξία, διαταραχές συγκέντρωσης, προσοχῆς, μνήμης, καί ἀνεξήγητα σωματικά συμπτώματα, ὅ πως πχ ἀναίτιοι πόνοι Ἐξ αἰτίας τῶν παραπάνω, οἱ ἄνθρωποι, πού πάσχουν, φαίνεται νά δυσκολεύονται νά ἀντεπεξέλθουν στά σχήματα ἐπικοινωνίας, τά ὁποῖα ἐπιβάλλει ὁ σύγχρονος τρόπος ζωῆς Ἡ ἐπικοινωνία, προκειμένου νά μήν διαψεύ 222

7 δει τό ὄνομά της, ἀπαιτεῖ τό σεβασμό τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητας καί τήν ὅσο τό δυνατόν ἐμβριθέστερη κατανόηση τῶν ψυχικῶν φαινομένων καί τῶν εἰδικῶν δυσκολιῶν, πού ἴσως ἀντιμετωπίζει ὁ συνάνθρωπος Ἡ ὑποστηρικτική διάθεση πρός τόν ἄνθρωπο πού πάσχει, ἡ κατανόηση καί ὄχι ἡ ἁπλή παρατήρηση τῶν στοιχείων τῆς συμπεριφορᾶς του ἤ ἡ κατάκριση, ἔχει ἀποδειχθεῖ ὅτι εἶναι πολύ περισσότερο ἀποτελεσματική ἀπό τήν στείρα ἀπομνημόνευση ὁδηγιῶν καί πρωτοκόλλων συμπεριφορᾶς Ἡ ἠθική προσέγγιση τῶν ἀντιθέσεων, ἐξ αἰτίας τῶν ὁποίων συχνά δημιουργοῦνται ἐπικοινωνιακά χάσματα, μέ τή χρήση ἐπιχειρημάτων, πού δέν θίγουν τήν αὐτοεκτίμηση τῶν ἄλλων ἀλλά ἀντίθετα ἀποδίδουν στόν καθένα τήν ἠθική ἀμοιβή πού αἰσθάνεται ὅτι δικαιοῦται, ἀφυπνίζουν τό αἴσθημα δικαίου τῶν ἀντιθέτων μερῶν καί ἔχει ἀποδειχθεῖ ὡς ἡ ἀποτελεσματικότερη μέθοδος γιά τήν ἐπίλυση κρίσεων Ἡ εὐαισθητοποίηση τῶν ἀνθρώπων τῶν συγχρόνων κοινωνιῶν, μέσω τῆς κατάλληλης σχολικῆς ἐκπαίδευσης καί μέσω τῶν μέσων μαζικῆς ἐνημέρωσης, μπορεῖ νά διευκολύνει τήν ἀ ποτελεσματικότερη διαχείριση εἰ δικῶν προβλημάτων, πού ἐμφανίζονται, ὄχι μόνο στό ἐπαγγελματικό ἀλλά καί στό οἰκογενειακό καί κοινωνικό περιβάλλον, καί τά ὁποῖα συχνά σχετίζονται μέ τήν ἐπικοινωνιακή δυσλειτουργικότητα Τό ἐπιστημονικό ἀντικείμενο «Προαγωγή τῆς Ψυχικῆς Ὑγείας» προσανατολίζεται πρός τήν εἰδική ἐκπαίδευση τῶν ἀνθρώπων κάθε ἐπιπέδου, ἡλικίας καί μόρφωσης, ὥστε, παράλληλα πρός τήν ἔγκαιρη ἀναγνώριση καί καταπολέμηση τῶν παραγόντων πού θέτουν σέ κίνδυνο τήν οὐσία τῆς ἐπικοινωνίας, νά μποροῦν νά ἀναγνωρίζουν, νά διερευνοῦν καί, περαιτέρω, νά ἐνισχύουν τίς θετικές συνιστῶσες τῆς ψυχικῆς ὑγείας Ἐπειδή ὅμως εἶναι ἀδύνατο νά δημιουργηθοῦν «ἀποστειρωμένες» ἀπό στρές συνθῆκες διαβίωσης, ἡ ʻʼΠροαγωγή τῆς Ψυχικῆς Ὑγείαςʼʼ προτείνει καί στοχεύει στήν ἐνδυνάμωση τῶν ἀτόμων καί τῶν κοινωνιῶν μέ στόχο νά ἀνταποκρίνονται ἀποτελεσματικά στίς ἑκάστοτε δυσκολίες τῆς ζωῆς, καί νά ἀγωνίζονται ὄχι αὐτό ἤ ἕτεροκαταστροφικά ἀλλά δημιουργικά γιά τήν καταπολέμηση τῶν παραγόντων πού ἀπειλοῦν ὄχι μόνον τήν ἐπικοινωνία ἀλλά καί τήν ψυχική καί τή σωματική τους ὑγεία Ὁ ἄνθρωπος ʻπρογεύεταιʼ τά ἀποτελέσματα τῆς ἀγαθῆς ἤ τῆς ἐφαμάρτου διαχείρισης τῆς ἐλευθερίας, πού τοῦ χάρισε ὁ Δημιουργός, ἀπό αὐτήν ἤδη, τήν ἐπίγεια ζωή του Τό γεγονός ὅτι, κατά τή Χριστιανική Ἀνθρωπολογία, οἱ κινήσεις τῆς ψυχῆς ἐπηρεάζουν τό σῶμα, τό ὁποῖο ʻπρογεύεταιʼ ἑκάστοτε τά ἀποτελέσματα τῶν ὀρθῶν ἤ τῶν λανθασμένων ἐπιλογῶν της, δέν σημαίνει καθόλου ὅτι ὁ ἄν θρωπος, πού πάσχει ἀπό κάποιο ψυχικό πρόβλημα, εἶναι ὁπωσδήποτε ἀντιεπικοινωνιακός Ἔτσι, ἐνῶ μπορεῖ νά ἐμφανίζει δυσκολίες στήν ἐπικοινωνιακή του ἐπίδοση, τουλάχιστον κατά τό ἐπιφαινόμενο, εἶναι δυνατόν νά ἔχει κατά χάριν τήν ἱκανότητα νά ἀνταλλάσσει πνευματικότερα ἀγαθά, ἴσως καί νά τά χαρίζει ἁπλόχερα, ἀκόμα καί σέ ὅσους τόν περιφρονοῦν καί τόν στιγματίζουν Ἡ ἐπικοινωνία ἤ ἄλλως ἡ κατʼ οὐ σίαν κοινωνία μεταξύ τῶν ἀνθρώπων δέν μπορεῖ, ἑπομένως, νά γίνεται κατανοητή ὡς μία παράσταση ἀνταλλαγῆς φιλοφρονήσεων καί ἐπιφωνημάτων, πού ὑποκρίνονται κατανόηση καί συμπάθεια, ἀλλά μόνον ὡς τό ἀποτέλεσμα ἀλληλοσεβασμοῦ, συγχωρητικότητας, καί πρό πάντων ἀγάπης 223

8 ππππππππππππππ Ἀποφθέγματα Πατέρων ππππππππππππππ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΖΩΣΙΜΑ ΤΗΣ ΣΙΒΗΡΙΑΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΝ ΧΡΙΣΤῼ ΖΩΗΣ Ἔλεγε ὁ μακαριστός Γέροντας: «Νά ζοῦμε σύμφωνα μέ τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι ἐλαφριές καί παρήγορες καί ὄχι μέ τίς ὑποβολές τοῦ διαβόλου, πού εἶναι πικρές καί βασανιστικές» «Πόσο παρήγορο εἶναι νά ζεῖς κοντά στόν Χριστό Ἀντίθετα πόσο βασανιστικό εἶναι νά ζεῖς μέσα στήν κακία καί τόν φθόνο» «Ὅταν ἡ συνείδησή σου εἶναι εἰρηνική, ἡ ψυχή σου καταυγάζεται ἀπό τό φῶς καί τή χάρη τοῦ Κυρίου Ἄν ζεῖς μέσα στή διαφθορά, οἱ τύψεις ταράζουν τή συνείδηση καί ἡ θεία χάρη φυγαδεύεται» «Ἔχε ταπείνωση, γιά νά εἶσαι ἀγαπητός καί στό Θεό καί στούς ἀνθρώπους, καί ὄχι ὑπερήφανος, γιατί καί ὁ Θεός καί οἱ ἄνθρωποι θά σέ ἀποστρέφονται» «Εἶναι πιό ἀνώδυνο νά ὑποχωρεῖς, ὅταν σέ ἀδικοῦν, παρά νά τσακώνεσαι» «Εἶναι καλύτερο νά εἶσαι σιωπηλός καί σεμνός, παρά φλύαρος» «Εἶναι ὠφελιμότερο νά τηρεῖς πάντα μία διακριτική ἐγκράτεια σέ ὅλα, παρά νά παραδίνεσαι σέ κάθε εἴδους κατάχρηση» «Τά πλούσια ροῦχα εἶναι βαριά δεσμά, ὄχι μόνο γιά τό νοῦ καί τήν ψυχή, μά καί γιά τό σῶμα» «Τοῦ Θεοῦ τό ἀγαθό καί εὔκολο θέλημα τό περιφρονοῦμε, τοῦ διαβόλου τό κακό καί δύσκολο τό ἐκτελοῦμε Δίκαια ἑπομένως μᾶς τιμωρεῖ ὁ Κύριος» «Ἐμᾶς, τί μᾶς ἐμποδίζει νά κληρονομήσουμε τήν αἰώνια ἀγγελική χαρά καί νά γευθοῦμε ἀπό τώρα τήν οὐράνια μακαριότητα;» «Ἡ πνευματική πρόοδος ἐ ξαρ τᾶται ἀπό τήν προαίρεση καί τόν ἀγώνα πού κάνει κάθε ἄνθρωπος» «Τίποτα περισσότερο δέν μᾶς ζητάει ὁ Θεός, ἀπό τό νά ἀγαπᾶμε Ἐκεῖνον, μέ ὅλη μας τήν καρδιά, καί νά ἔχουμε ἐπίσης μεταξύ μας ἀγάπη, ὁμόνοια καί ὁμοψυχία» «Ἄν δέν θέλουμε νά ὑπομείνουμε καρτερικά, γιά χάρη τοῦ Κυρίου μας, λίγο κόπο ἤ μικρή θλίψη ἤ ἀρρώστια, πῶς θέλουμε νά βρεθοῦμε στήν οὐράνια χώρα τῶν ἁγίων, ἐκείνων πού ἔχυσαν τό αἷμα τους γιά τό Χριστό;» «Ἄν δέν ἀντέχουμε τήν παραμικρή ἐκκοπή τοῦ θελήματος καί τῶν ἀδυναμιῶν μας, πῶς θέλουμε νά εἴμαστε μαζί μέ ἐκείνους, πού ὑπέμειναν τήν ἐκκοπή τῶν μελῶν τους καί ἄλλα φρικτά βασανιστήρια;» «Δέν μποροῦμε νά κοιτᾶμε μέ τό ἕνα μάτι στόν οὐρανό καί μέ τό ἄλλο στή γῆ Ἔτσι δέν μποροῦμε νά ἔχουμε τήν ψυχή μας κολλημένη καί στά ἐπίγεια καί στά οὐράνια» «Ἑνώνοντας τή νηστεία μέ τήν προσευχή, θά μπορέσουμε νά ἀπαλλαγοῦμε, μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ, ἀπό τά δαιμονικά πάθη μας» Ἀρχιμ Βαρνάβας Κουσιάππας 224

9 Εἶναι µέ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον, πού χαιρετίζω τήν ἐκδήλωση αὐτή, ἡ ὁποία εἶναι ἀφιερωµένη στήν Πολύτεκνη Συνταξιοῦχο Μάνα Αἰσθάνοµαι τήν ἀνάγκη νά συγχαρῶ, ἰδιαίτερα, τό Χριστιανικό Σύνδεσµο Γυναικῶν «Ἅγιος Θεόδωρος ὁ Ταµασεύς» Πολιτικοῦ, πού εἶχε τή θεοφιλῆ αὐτή ἔµπνευση καί πρωτοβουλία νά ὀργανώσει τήν ἀποψινή αὐτή ἐκδήλωση Ἡ τιµή πρός τή γυναίκα, ὡς µητέρα, καί, προπαντός, ὡς Πολύτεκνη Μάνα, ἀποτελεῖ καθῆκον ἐπιβεβληµένο, ὄχι µόνο τοῦ κάθε ἀνθρώπου, ἀλλά καί τῶν ὀργανωµένων φορέων καί, ἰδιαίτερα, τῆς Πολιτείας καί τῆς Ἐκκλησίας Ἡ τιµή, ὅµως, αὐτή δέν πρέπει νά ἐκφράζεται καί νά ἐξαντλεῖται µόνο σέ λόγια ἤ καί περιστασιακές ἐκδηλώσεις Καί αὐτά εἶναι ἀπαραίτητα καί ἀξιόλογα Ὡστόσο, προπάντων, στήν ἐποχή µας, ἡ ἀναγνώριση τοῦ κόπου καί τοῦ µόχθου καί τῆς ἀγωνίας τῆς γέννησης καί ἀνατροφῆς καί µόρφωσης καί ἀποκατάστασης παιδιῶν δέν εἶναι εὔκολο ἐγχείρηµα Οἱ δυσκολίες πολλές καί τά προβλήµατα µεγάλα καί δυσεπίλυτα καί οἱ ἀπαιτήσεις, σέ ἀρκετές περιπτώσεις, ὑπερβαίνουν τά ὅρια τῆς προσωπικῆς καί τῆς οἰκονοµικῆς ἀντοχῆς Παράλληλα, τό κοσµικό πνεῦµα, πού µᾶς συνέχει καί µᾶς κατακλύζει, µᾶς ἔχει ἐπηρεάσει καί στόν τοµέα τοῦτο ἔντονα, µπορῶ νά πῶ, καί ἀνεπανόρθωτα Προκειµένου νά ἔχουµε µία πιό ἄνετη καί ξέγνοιαστη ζωή, καταφεύγουµε στήν ἀποφυγή τῶν γεννήσεων, ἄλλοι, καί αὐτοί δέν εἶναι λίγοι, καταφεύγουν σέ ἄτυπους ἤ καί ἐγκληµατικούς τρόπους µή ἀπόκτησης παιδιῶν, καί ἄλλοι, καί τοῦτο εἶναι ἕνα νεοεισαγόµενο φαινόµενο καί στόν τόπο µας, οἱ νέοι µας, δυστυχῶς, διατηροῦν σχέσεις, ἀλλά ἀποφεύγουν τή σύναψη γάµου, φοβούµενοι τίς ὑποχρεώσεις πού συνεπάγεται ἡ οἰκογένεια Ἔτσι, ὡς κοινωνία, δυστυχῶς, ἀκολουθοῦµε τούς ρυθµούς ὑπογεννητικότητας ἄλλων χωρῶν, ἰδίως εὐρωπα κῶν, µέ ἀποτέλεσµα νά διατρέχουµε τόν κίνδυνο νά ἀποβοῦµε χώρα γερόντων! Καί, δυστυχῶς, τοῦτο τό φαινόµενο, ἐκτός τῶν ἄλλων, ἐγκυµονεῖ καί κινδύνους διαβίωσής µας στόν τόπο τοῦτο, ὅπου ἡ τουρκική βουλιµία, ὄχι µόνο ἐποικίζει τήν κατεχόµενη Κύπρο, ἀλλά καί τό τουρκικό στοιχεῖο αὐξάνεται µέ ταχύτατους ρυθµούς, λόγω τοῦ µεγάλου ἀριθµοῦ γεννήσεων Καί χωρίς νά κινδυνολογῶ, σύντοµα, στίς προσεχεῖς δεκαετίες, ἡ ὑπεραύξηση τοῦ πληθυσµοῦ τῶν κατεχοµένων θά παρουσιάζεται µέ δικαιολογηµένες ἀπαιτήσεις, ὥστε νά κυβερνήσει αὐτό τόν τόπο, ἀφοῦ ἐµεῖς, ἄν συνεχισθεῖ ἡ ὑπογεννητικότητα, θά ὑποβιβασθοῦµε σέ µειονοψηφία! Ἑποµένως, ὄχι αὔριο, ἀλλά σήµερα ἐπιβάλλεται νά ληφθοῦν πρακτικά καί ἀποτελεσµατικά µέτρα, ὥστε νά ἐνισχυθεῖ καί στηριχθεῖ ἡ Πολύτεκνη Οἰκογένεια, τό πρόσωπο τῆς κάθε Μητέρας, ὁ θεσµός τῆς Οἰκογένειας καί νά ἐνθαρρυνθοῦν οἱ νέοι µας νά προχωροῦν καί στή σύναψη γάµου καί στήν ἀπόκτηση παιδιῶν Ἔχω τήν ἄποψη πώς, ἄν ὡς Πολιτεία, κυρίως, καί ὡς Ἐκκλησία δέν πάρουµε στά σοβαρά ὑπόψη µας τό θέµα τῆς οἰκογένειας καί τῆς γεννήσεως παιδιῶν, τότε οἱ συνέπειες, οἱ ὁποῖες θά ἀκολουθήσουν θά εἶναι ὀδυνηρές καί ταυτόχρονα ὄχι εὐοίωνες γιά τήν περαιτέρω παραµονή καί πρόοδό µας στόν τόπο µας Καί πάλι χαιρετίζω µέ ὅλη τή διάθεση τῆς καρδιᾶς µου τήν ἐκδήλωση αὐτή, σᾶς συγχαίρω καί εὔχοµαι τό µήνυµα τῆς ἐκδήλωσης νά βρεῖ τήν πρέπουσα ἀνταπόκριση σέ ὅλους µας Σάββατο, 6 Σεπτεµβρίου 2008 Χαιρετισµός τῆς ΑΠ τοῦ Μητροπολίτου Ταµασοῦ καί Ὀρεινῆς κ ΗΣΑΪΑ στήν ἐκδήλωση τῆς συνταξιούχου πολύτεκνης ΜΑΝΑΣ στό Πολιτικό Μετ εὐχῶν 225

10 τό δωδέκατο κεφάλαιο τῶν «Ἐξομολογήσεων» τοῦ Ἁγίου Αὐγουστίνου, Ἐπισκόπου Ἰππῶνος, συναντοῦμε μία ἑρμηνεία τοῦ ψαλμικοῦ χωρίου πού ἀναφέρεται στόν «οὐρανό τοῦ οὐρανοῦ» (Ψαλμ 113,16) Σύμφωνα μέ τόν ἱερό Αὐγουστίνο, ὁ «οὐρανός τοῦ οὐρανοῦ» εἶναι ὁ οἶκος τοῦ Θεοῦ, ἕνα πνευματικό δημιούργημα ἄχρονο, ἀλλά ὄχι συναιώνιο μέ τό Θεό, μία πολιτεία κατοικημένη ἀπό ἀνώτερα πνεύματα, τούς ἀγγέλους, ἀλλά καί τίς ψυχές τῶν δικαίων Ὁ «οὐρανός τοῦ οὐρανοῦ» εἶναι ἡ οὐράνια πολιτεία, πού βρίσκεται στούς ἀντίποδες τοῦ κόσμου τῶν αἰσθητῶν, καί συνεπῶς ταυτίζεται μέ τόν κόσμο τῶν νοητῶν, ἔχοντας ὡς προνόμιο τήν ἀπόλυτη εὐδαιμονία, ἐφόσον βρίσκεται κοντά στό Θεό, ὁ ὁποῖος εἶναι ἡ ὄντως Ζωή Βέβαια, τόσο ὁ κόσμος τῶν αἰσθητῶν, ὁ κόσμος μας δηλαδή, ὅσο καί ὁ κόσμος τῶν νοητῶν, ὁ κόσμος τῶν οὐρανίων ταγμάτων, ἔχουν ἕνα κοινό στοιχεῖο: εἶναι καί τά δύο δημιουργήματα τοῦ ἄκτιστου Τριαδικοῦ Θεοῦ καί συνεπῶς, μακριά ἀπό τό Θεό οὐσιαστικά παύουν νά ὑπάρχουν «Ποῦ εἶναι ὅμως, Κύριε, ὁ οὐρανός τοῦ οὐρανοῦ», ἀναρωτιέται ὁ ἱερός Αὐγουστίνος στήν ἐξομολόγησή του πρός τόν Κύριο, «γιά τόν ὁποῖο γνωρίζουμε ἀπό τή φωνή τοῦ ψαλμωδοῦ (Ψαλμ 113, 16) Ποῦ εἶναι αὐτός ὁ οὐρανός, πού δέν βλέπουμε καί πού κάνει, σέ σχέση μέ αὐτόν, ὅλα τά ὑπόλοιπα νά εἶναι γῆ; Στόν αἰσθητό κόσμο, τόν κόσμο τῶν σωμάτων, ἔδωσες ὡραία μορφή Καί ἔδωσες μορφή ἀκόμη καί στά πιό ἀσήμαντα μέρη του πού ἔχουν βάση τους τή γῆ Ὅμως μπροστά στόν «οὐρανό τοῦ οὐρανοῦ» ἀκόμη καί ὁ οὐρανός τῆς γῆς μας δέν εἶναι τίποτε περισσότερο ἀπό γῆ» 226

11 Ὁ «οὐρανός τοῦ οὐρανοῦ», λοιπόν, εἶναι καί αὐτός ἕνα δημιούργημα τοῦ Θεοῦ Συνεπῶς, δέν εἶναι συναιώνιος τοῦ Θεοῦ Ὑπάρχει ὅμως μία σημαντική διαφορά ἀνάμεσα στόν «οὐρανό τοῦ οὐρανοῦ» καί στά ἄλλα δημιουργήματα Ὁ τόπος αὐτός δέν ἐκδηλώνει ποτέ τή μεταβλητότητά του, γιατί ἔχει ἤδη παγιωθεῖ στίς ἄκτιστες ἐνέργειες τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί συγκρατεῖται ἐκεῖ μέ τήν ἁγιαστική καί τελειωτική δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος Ὁ «οὐρανός τοῦ οὐρανοῦ», σύμφωνα μέ τόν ἱερό Αὐγουστίνο, δέν γνωρίζει ἄλλη ἡδονή παρά μόνο νά χορταίνει τή δίψα του ἀπό τό Θεό, μέσα σέ ἀπαρασάλευτη ἁγιότητα! «Εἶναι δεμένος πάντα μέ τήν αἰώνια παρουσία σου, δοσμένος σ αὐτήν ὁλοκληρωτικά, καί δέν ἔχει νά προσμένει ἕνα μέλλον οὔτε νά διανύσει ἕνα παρελθόν μέ τήν ἀνάμνηση, δέν φοβᾶται ἀλλαγές κι οὔτε διασπᾶται στό χρόνο»! Καί συνεχίζει: «Ὤ, πόσο μακάριο εἶναι αὐτό τό δημιούργημά σου, ἄν πράγματι αὐτά τοῦ συμβαίνουν Ζεῖ στήν ἀπόλυτη μακαριότητα, καθώς εἶναι δεμένο μέ τή μακαριότητά σου! Ζεῖ στή μακαριότητα, γιατί τό κατοικεῖς αἰώνια καί καταυγάζεται ἀπό τό φῶς σου»! Ἡ πατερική διδασκαλία μᾶς ἀναφέρει ὅτι, κατά τή δημιουργία τοῦ κόσμου, ὁ Θεός ἔφτιαξε ἕναν τόπο μακαριότητας, ὅπου θά γινόταν ὁ τόπος τῆς Βασιλείας του Πρώτους κατοίκους σ αὐτό τό βασίλειο τοποθέτησε τά ἀγγελικά τάγματα καί τίς νοερές δυνάμεις Ὅμως ὁ Ἑωσφόρος, ὁ ἀρχηγός τοῦ τάγματος τῶν οὐρανίων δυνάμεων, κινούμενος ἀπό ἀνυπέρβλητη κακία ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, θέλησε νά γίνει θεός ἀντί τοῦ Θεοῦ Αὐτό εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα, ὁ ἴδιος ὁ Ἑωσφόρος, καθώς καί τά ἀγγελικά τάγματα πού τόν ἀκολούθησαν σ αὐτή του τήν ἐξέγερση, νά πέσουν ἀπό τόν «οὐρανό τοῦ οὐρανοῦ» καί νά κατευθυνθοῦν πρός τά ἔγκατα τῆς γῆς, γιά νά σχηματίσουν πλέον τά δαιμονικά τάγματα Αὐτό ἄλλωστε μᾶς ἀναφέρει καί ὁ ἴδιος ὁ Χριστός: «Ἐθεώρουν τόν σατανᾶν ὡς ἀστραπήν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πεσόντα» (Λουκ 10,18) Ὅσες ἀγγελικές δυνάμεις παρέμειναν κοντά στό Θεό, μέ ἀρχηγό πλέον τόν Ἀρχάγγελο Μιχαήλ, τελειοποιήθηκαν μέ τήν ἁγιαστική δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ζοῦν τή θεία μακαριότητα, ὑπηρετώντας τό Θεό, χωρίς πλέον νά μποροῦν νά ἀλλάξουν τή ροπή τους πρός τήν ἀντίθετη κατεύθυνση Ὁ «οὐρανός τοῦ οὐρανοῦ», αὐτό τό δημιούργημα τοῦ Θεοῦ, εἶναι, γιά τόν Ἅγιο Αὐγουστίνο, ὁ Οἶκος τοῦ Θεοῦ, ἡ Οὐράνια Βασιλεία του Δέν εἶναι ἕνα γήινο δημιούργημα καί δέν διαθέτει ὑλική ὑπόσταση, ἀλλά εἶναι νοητό καί συμμετέχει στήν αἰωνιότητα τοῦ Θεοῦ, γιατί μένει ἄσπιλο στόν αἰώνα τοῦ αἰῶνος Ὁ «οὐρανός τοῦ οὐρανοῦ» εἶναι ἡ νέα Ἱερουσαλήμ (Ἀπ 21,927) πού ὁ κάθε πιστός προσδοκᾶ νά κατακτήσει μέσα ἀπό τή μετοχή του στήν Ἐκ κλησία τοῦ Χριστοῦ καί στά μυστήριά της Εἶναι ὁ τόπος, ὅπου ὅλοι προσδοκοῦμε νά κατοικήσουμε Εἶναι τό οὐράνιο πολίτευμά μας, σύμφωνα καί μέ τόν Ἀπόστολο Παῦλο (Φιλ 3,20) Ἄς τόν ἀναζητήσουμε, λοιπόν, ὅπως καί ὁ ἱερός Αὐγουστίνος τόν καλεῖ στίς «Ἐξομολογήσεις» του: «Ὤ, οἶκε ὑπέρλαμπρε καί ἀπειρόκαλλε! Ἠγάπησα εὐπρέπειαν καί τόπον σκηνώματος δόξης (Ψαλμ 25,8) τοῦ Κυρίου μου, πού σ ἔκτισε καί σ ἔχει Ἐσένα ἀποζητῶ ἐδῶ κάτω, ἐγώ, ἕνας ξενιτεμένος ταξιδιώτης Ζητῶ ἀπό αὐτόν, πού σ ἔπλασε, νά μέ βάλει μέσα σου κι ἔτσι νά γίνω κτῆμα σου, ἀφοῦ κι ἐγώ εἶμαι ἔργο του Ἐπλανήθην ὡς πρόβατον ἀπολωλός (Ψαλμ 118,176), ὅμως ἕνα προσδοκῶ: πῶς νά μέ ξανασηκώσει στούς ὤμους του καί νά μέ ξαναφέρει κοντά σου ὁ ποιμένας μου, ὁ δημιουργός σου» Γεώργιου Κουννούσιη Θεολόγου 227

12 ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ Ὁ ρυθμός ἀνάπτυξης τῆς γλώσσας στή νηπιακή καί προσχολική ἡλικία εἶναι θεαματικός Τό παιδί παρουσιάζει τά πιό κάτω στάδια ἀνάπτυξης τῆς γλώσσας: Α 1 ἔτος Λέει τίς πρῶτες λέξεις Β 18 μηνῶν Λέει τηλεγραφικές προτάσεις δύο λέξεων μέ οὐσιαστικά, ρήματα καί ἐπίθετα, Γ 3 ἐτῶν Προτάσεις σύνθετες μέ χρήση ἐπιρρημάτων, ἀντωνυμιῶν καί προθέσεων Δ 45 ἐτῶν Λέει σωστές γραμματικές προτάσεις Οἱ ἔρευνες δείχνουν ὅτι ἡ τακτική ἀνάγνωση βιβλίων στά παιδιά προσχολικῆς ἡλικίας διευκολύνει τή μετάβαση ἀπό τό ἕνα στάδιο στό ἄλλο, ἀλλά καί, κατ ἐπέκταση, βοηθᾶ στήν ἀνάπτυξη τῆς προφορικῆς ἔκφρασης τῶν παιδιῶν, στόν ἐμπλουτισμό τοῦ λεξιλογίου τους, ἀλλά καί στή βελτίωση τοῦ γραπτοῦ τους λόγου, ἀργότερα, στή σχολική ἡλικία Ἐπίσης ἡ φιλαναγνωσία συμβάλλει πολύ στόν ἐμπλουτισμό τῶν γενικῶν καί ἐγκυκλοπαιδικῶν γνώσεων Σέ αὐτό τό ἐρώτημα ἀπαντᾶ μέ ἐπιστημονικό τρόπο καί μία ἔρευνα, πού ἔγινε στήν Ἀμερική τό 1985 ἀπό τήν Ἐθνική Ἀμερικανική Ἐπιτροπή γιά τήν Ἀνάγνωση, καί κατέληξε στό πιό κάτω συμπέρασμα: «Ἡ κατ ἐξοχήν σημαντικότερη δραστηριότητα, γιά νά οἰκοδομήσουμε τίς γνώσεις πού ἀπαιτοῦνται γιά τήν μελλοντική ἐπιτυχία στήν ἀνάγνωση, εἶναι ἡ μεγαλόφωνη ἀνάγνωση ἐκ μέρους τῶν ἐνηλίκων γιά χάρη τῶν παιδιῶν» ΜΕΡΟΣ Α Πολλές φορές τέθηκε τό ἐρώτημα, ἄν τά παιδιά πού διαβάζουν βιβλία ἤ ἀκοῦνε τούς ἐνήλικες νά τούς διαβάζουν βιβλία (τά πιό μικρά παιδιά πού δέν ξέρουν νά διαβάζουν) ἀναπτύσ σουν μία πιό ὁλοκληρωμένη προσωπικότητα Τό θέμα, λοιπόν, μέ τό ὁποῖο θά καταπιαστοῦμε σήμερα εἶναι, ἄν ἡ ἀνάγνωση βιβλίων, εἴτε ἀπό μεγάλους σέ παιδιά, εἴτε ἀργότερα καί ἀπό τά ἴδια τά παιδιά, βοηθᾶ στή γλωσσική ἀνάπτυξη τοῦ παιδιοῦ στή γνωστική ἀνάπτυξη τοῦ παιδιοῦ καί στήν ἀνάπτυξη γενικά τῆς προσωπικότητάς του Ἡ ἐπιλογή τοῦ βιβλίου Ἡ ἐπιλογή κάποιου βιβλίου, πού θά διαβάσουμε μαζί μέ τό παιδί ἤ ἀργότερα πού θά διαβάσει μόνο του, πρέπει νά ἀποτελεῖ ἕνα σημαντικό γεγονός Πρῶτα πρῶτα ἐπιλέγουμε κάποιο βιβλίο γιά ἀνάγνωση ἤ βοηθοῦμε τό παιδί νά ἐπιλέξει Ἡ ἐπιλογή κάποιου βιβλίου πρέπει νά ἀποτελεῖ σπουδαία διαδικασία γιά τό παιδί Εἶναι ὅπως τή διαδικασία πού ἐπιλέγουμε κάποιο φόρεμα ἤ ἕνα παιγνίδι πού ἀρέσει στό παιδί Ἔτσι, μποροῦμε νά ἐπισκεφθοῦμε μαζί ἕνα βιβλιοπωλεῖο ἤ μία βιβλιοθήκη, γιά νά ἀγοράσουμε ἤ νά δανειστοῦμε κάποιο βιβλίο Ἡ ἐπιλογή γίνεται, ἀφοῦ συζητήσουμε μέ τό παιδί γιά τήν ἐμφάνιση τοῦ βιβλίου, τό ἐξώφυλλό του, τόν τίτλο πού λέει πολλά, τήν εἰκονογράφηση, ἄν ὑπάρχει μία μικρή περίληψη στό ἐσώφυλλο τή διαβάζουμε καί μετά ἀποφασίζουμε μαζί Διαβάζουμε μαζί μέ τό παιδί Δεύτερο, διαβάζουμε μαζί μέ τό παιδί Καθόμαστε κάπου ἀναπαυτικά καί ἥσυχα σ ἕνα χαλάκι, στόν καναπέ, στή βεράντα, στό τζάκι, ἄν εἶναι χειμώνας, στό κρεβάτι, λίγο πρίν κοιμηθεῖ κοκ Παίρνουμε τό κατάλληλο ὕφος, διαβάζουμε μέ ἀγάπη, τόσο πρός τό βιβλίο, πού κρατᾶμε, ὅσο καί πρός τό παιδί μας Αὐτή ἡ ἀγάπη φαίνεται ἀπό τό ὕφος πού διαβάζουμε, ἀπό τήν ἱκανοποίηση καί τή χαρά πού νιώθουμε καί μοιραζόμαστε μέ τό παιδί μας Ἡ ἀνάγνωση τοῦ βιβλίου μπορεῖ νά συνοδεύεται μέ ἕνα ποτήρι ζεστή σοκολάτα ἤ ἕνα δροσερό χυμό 228

13 Τί κάνουμε μετά τήν ἀνάγνωση Οἱ γονεῖς καί παιδαγωγοί πρέπει νά δίνουν ἐρεθίσματα στό παιδί, νά ἐνισχύουν τίς προσπάθειές του καί νά παρέχουν πολλές εὐκαιρίες γιά συζήτηση τοῦ περιεχομένου Ἑπομένως ἡ ἁπλή ἀνάγνωση τοῦ κειμένου δέν εἶναι ἀρκετή Πρέπει νά συνοδεύεται: Μέ ἐρωτήσεις κατανόησης τῆς πλοκῆς τοῦ κειμένου Ζητοῦμε ἀπό τά παιδιά νά μᾶς ἀπαντοῦν μέ συνεχῆ λόγο τριῶν ἤ τεσσάρων τουλάχιστον προτάσεων Δέν ἀρκούμαστε σέ μονολεκτικές ἀπαντήσεις Προσπαθοῦμε νά προκαλέσουμε μία κουβεντούλα μαζί μέ τό παιδί Τό ρωτᾶμε τί τοῦ ἄρεσε, τί δέν τοῦ ἄρεσε, μέ ποιόν ἥρωα θά ἤθελε νά μοιάσει κοκ Ζητοῦμε ἀπό τά παιδιά νά ἐντοπίσουν κάποιες φράσεις κλειδιά ἀπό τό κείμενο Ἡ δραματοποίηση τοῦ περιεχομένου, ἰδίως ὅταν γίνεται στή σχολική τάξη ἀπό πολλά παιδιά, ὁ αὐτοσχεδιασμός πάνω σέ κάποια στοιχεῖα τοῦ κειμένου, ἡ ἄσκηση στό γραπτό λόγο μέ ἐρεθίσματα τήν ἱστορία, ἡ ὀργάνωση παιγνιδιῶν μέ ἔμφαση στούς ἤχους καί τή σημασία τῶν λέξεων, εἶναι πολύ καλές δραστηριότητες, πού βοηθοῦν πάρα πολύ στή γλωσσική, στή νοητική, ἀλλά καί στή συναισθηματική ἀνάπτυξη τοῦ παιδιοῦ Ὕστερα, μπορεῖ νά ζητήσουμε ἀπό τό παιδί νά ζωγραφίσει κάτι πού τοῦ ἄρεσε, νά μάθουμε κάποιο τραγουδάκι πού ἔχει μέσα τό βιβλίο κοκ Μερικά βιβλία συνοδεύονται καί ἀπό κάποια ΣΙ ΝΤΙ ἤ κάποιες κασέτες, πού τά παιδιά ἀκοῦνε πολύ εὐχαρίστως Αὐτές ὅλες οἱ δραστηριότητες μποροῦν νά γίνονται ἀπό γονεῖς καί παιδαγωγούς Βοηθοῦν τό παιδί νά ἀναπτυχθεῖ γλωσσικά, νοητικά καί συναισθηματικά Πολλές τέτοιες δραστηριότητες πρέπει νά γίνονται καί σίγουρα γίνονται στή σχολική τάξη, ὅπου τά παιδιά ὁμαδικά μποροῦν νά ἀπολαύσουν ἕνα λογοτεχνικό κείμενο καί νά κάνουν πολλές δραστηριότητες γιά ἐμπέδωσή του Ἔρευνες παιδαγωγῶν καί ψυχολόγων ἔχουν καταλήξει στό συμπέρασμα ὅτι τά παιδιά, τά ὁποῖα εἶχαν ἀπό μικρά ἐπαφή μέ βιβλία, ἀκούοντας ἱστορίες ἤ βλέποντας εἰκόνες σέ αὐτά, εἶχαν πολύ καλύτερη σχολική ἐπίδοση ἀπό τά παιδιά, τά ὁποῖα δέν ἔρχονταν σέ ἐπαφή μέ βιβλία Οἱ εἰδικοί χωρίζουν τά βιβλία σέ δύο κατηγορίες: τά λογοτεχνικά βιβλία (παραμύθια, ἱστορίες, ποιήματα κλπ) καί τά πληροφοριακά βιβλία, αὐτά δηλαδή πού παρέχουν κάποιες πληροφορίες (τό δάσος, τά ζῶα κλπ) Ἔχουν φτάσει στό συμπέρασμα, λοιπόν, ὅτι ἡ ἀνάγνωση λογοτεχνικῶν κειμένων ἐνθαρρύνει συναισθηματικές ἀντιδράσεις, ἐνῶ ἡ ἀνάγνωση πληροφοριακῶν κειμένων ἀναπτύσσει τίς νοητικές ἱκανότητες καί δεξιότητες τοῦ παιδιοῦ Ἀνεξάρτητα ἀπό τό εἶδος τῶν ἔργων πού ἐπιλέγονται, πρωταρχική σημασία ἔχει νά παρέχουμε στά παιδιά πλούσιο λεξιλόγιο καί συντακτικό καί νά μήν περιοριζόμαστε μόνο στό λεξιλόγιο πού χρησιμοποιεῖ τό παιδί Ἡ παροχή πιό ἀναπτυγμένων μορφῶν τῆς γλώσσας, ἀπό αὐτές πού ἤδη χρησιμοποιεῖ τό παιδί, λειτουργεῖ θετικά στή γλωσσική του ἀνάπτυξη Γλωσσική ἀνάπτυξη τοῦ παιδιοῦ Κάποιος πού εἶναι πιό εἰδικός μπορεῖ νά ἐπιλέξει κάποια βιβλία πού καλλιεργοῦν τή γλωσσική ἀνάπτυξη τοῦ παιδιοῦ, ὅπως αὐτά πού μέ παιγνιώδη τρόπο παίζουν μέ τίς λέξεις, βρίσκοντας συνώνυμες ἤ ὁμόηχες λέξεις ἤ παίζοντας μέ λέξεις πού ἔχουν τίς ἴδιες καταλήξεις κοκ Οἱ δυνατότητες πού προσφέρουν τά παιδικά ἀναγνώσματα στήν ἀνάπτυξη τῆς γλωσσικῆς ἱκανότητας μποροῦν νά συνοψισθοῦν στά ἀκόλουθα: Φέρνουν τό παιδί σέ ἐπαφή μέ πιό ἀναπτυγμένες μορφές καί δομές τῆς γλώσσας, πού δέν ἔχει τήν εὐκαιρία νά ἀκούσει στό οἰκογενειακό καί εὐρύτερο περιβάλλον Αὐτό ἰσχύει κυρίως σέ μᾶς στήν Κύπρο, πού λόγω τῆς κυπριακῆς διαλέκτου, τό παιδί δέν ἔχει τήν εὐκαιρία νά ἀκούσει ἤ νά μιλήσει τό ἴδιο σέ μία ἐμπλουτισμένη πανελλήνια δημοτική γλώσσα Φυσικά ἀγαποῦμε καί δέν ὑποτιμοῦμε τήν κυπριακή διάλεκτο, τή μιλοῦμε στά σπίτια μας, στό δρόμο, στήν ἐργασία μας καί γενικά στήν καθημερινή μας ζωή Δέν πρέπει οὔτε καί μποροῦμε νά τήν καταργήσουμε Ἀλλά ἐκεῖνο πού πρέπει νά κάνουμε εἶναι νά ἐμπλουτίζουμε τό λεξιλόγιο τῶν παιδιῶν μας καί νά τούς συνδέουμε, ὅσο μποροῦμε περισσότερο μέ τή γλώσσα, στήν ὁποία θά γράφουν ἤ θά χρησιμοποιοῦν σέ μία ἐπίσημη συζήτηση Γι αὐτό ἐμεῖς στήν Κύπρο πρέπει νά διαβάζουμε στά παιδιά περισσότερα βιβλία, γιά ἐμπλουτισμό τῆς γλωσσικῆς ἱκανότητάς τους καί νά τούς δίνουμε τήν εὐκαιρία νά ἐκφράζονται ἐλεύθερα στήν κυπριακή διάλεκτο, ἀλλά καί στήν πανελλήνια δημοτική (συνεχίζεται) 229

14 Φραντζέσκα Φραντζέσκου, Ἐπιθεωρήτρια Μέσης Ἐκπαίδευσης Α ΜΕΡΟΣ Α Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙ ΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΟΥ Τό ἐνδιαφέρον γιά τό παιδικό σχέδιο πρωτοεκδηλώθηκε στά τέλη τοῦ περασµένου αἰώνα Τήν ἐποχή δηλαδή, πού ἀνακαλύπτεται ἡ ἰδιαιτερότητα τοῦ παιδιοῦ Ἡ ἀνάπτυξη τοῦ ἐνδιαφέροντος αὐτοῦ ἐνισχύεται στή συνέχεια ἀπό τήν ἐπίδραση τῶν παραγωγικῶν ἰδεῶν τοῦ Ρουσσώ καί ὁδηγεῖ στήν ἐπισήµανση διαφόρων σταδίων στή γραφική ἀνάπτυξη τοῦ παιδιοῦ Οἱ πρῶτες ἔρευνες γιά τά παιδικά σχέδια ἔγιναν σέ σχέση µέ τήν τέχνη τῶν ἐνηλίκων, µέ ἀποτέλεσµα τά συµπεράσµατα νά ἀναφέρονται σέ ἀποτυχίες καί σέ κινησιακές ἀδεξιότητες τῶν παιδιῶν (Meredien, 1981) Πρόκειται γιά ἀπόψεις πού ὀφείλονται σέ µία λανθασµένη θεωρία καί ἀντίληψη Ἡ ὅραση τοῦ ἐνηλίκου, σηµει ώνει ἡ Μερεντιέ (1981), κατά κανένα τρόπο δέν ἀποτελεῖ µέσο σύγκρισης έν πρέπει νά ὑποβαθµίζονται παιδικές µέθοδοι καί νά θεωροῦνται «παιδισµοί» Ὁ Pablo Picasso εἶπε κάποτε: «Κάποτε ζωγράφιζα ὅπως ὁ Ραφαήλ Μοῦ χρειάστηκε µία ὁλόκλη ρη ζωή, γιά νά µάθω νά ζωγραφίζω ὅπως τά παιδιά» (Μερεντιέ, 1981) Ἡ σύγχρονη ψυχολογία διαχώρισε τή ζωγραφική τῶν ἐνηλίκων ἀπό τό παιδικό σχέδιο Ὁ Μπέλλας (1986) ἀποδίδει µεγάλη σηµασία στό παιδικό σχέδιο καί ἀναφέρει ὅτι «τό παιδικό ἰχνογράφηµα ἀποτελεῖ µία ἔκφραση καί διαγωγή µέ καθαρά δικό της ὕφος, πού δέν εἶναι εὔκολο νά τό ἀναπαραγάγει αὐθεντικά ὁ ἐνήλικας Εἶναι µία αὐθόρµητη καί πρωτότυπη ἔκφραση, ἡ ὁποία ὑπακούει τούς δικούς της νόµους καί διαγράφει µία δική της ἐξέλιξη» Σύµφωνα µέ τόν Τρούλλη (1991) τό παιδικό σχέδιο ἔχει ἀποδειχθεῖ, κατόπι σχετικῶν ἐρευνῶν τοῦ Harris (1963) καί Stora (1963), ὅτι ἔχει ψυχολογική, ἀνθρωπολογική αἰσθητική καί παιδαγωγική σηµασία Ἀπό ἀνθρωπολογική ἄποψη, τό παιδικό ἰχνογράφηµα µοιάζει µέ τό ἰχνογράφηµα τῶν πρωτόγονων ἀνθρώπων καί ἔτσι µποροῦµε νά συλλάβουµε τόν ἀρχέγονο τρόπο σκέψης τοῦ ἀνθρώπου Ἀπό ψυχολοπαθολογική ἄποψη µία παιδική ζωγραφιά µπορεῖ νά ἀνακαλύπτει τούς φόβους, τίς ἐπιθυ µίες, καί γενικά ὅλη τή συναισθηµατική κατάσταση καί τόν ψυχικό κόσµο τοῦ παιδιοῦ Ἡ ζωγραφιά σήµερα θεωρεῖται ἕνα ἀπό τά σηµαντικότερα µέσα ψυχοθεραπείας τοῦ παιδιοῦ, γιατί ἡ δη µιουργικότητα πού ἀναπτύσσει ἐνισχύει τήν αὐτοπεποίθησή του Ἡ τέχνη, κατά τήν Ντολτό Φ (1997) µεταµορφώνει τόν ἄνθρωπο ἐσωτερικά, τον κάνει νά ξεχνᾶ τίς ἀντινοµίες τῆς ζωῆς καί ἐπιδρᾶ λυτρωτικά Ἀπό κοινωνιολογική ἄποψη (Μαγουλιώτης Ἀ, 1989) τό παιδικό ἰ χνογράφηµα µέ τήν ἀναπαράσταση µίας εἰκόνας πραγµατικῆς ἤ φανταστικῆς δείχνει τήν ἔµφυτη τάση τοῦ παιδιοῦ νά ἐπικοινωνήσει µέ κάποιο προσωπικό τρόπο µέ τούς ἄλλους ἀνθρώπους Ἐξάλλου τί ἄλλο µπορεῖ νά εἶναι ἡ τέχνη παρά ἔκφραση καί ἐπικοινωνία; Εἶναι µία παγκόσµια γλώσσα πού ἑνώνει τούς ἀνθρώπους Ἀπό παιδαγωγική ἄποψη, τό παιδικό ἰχνογράφηµα µπορεῖ ἄνετα νά χρησιµοποιηθεῖ ἀπό τό δάσκαλοπαιδαγωγό ὡς µέσο διάγνωσης, τό ὁποῖο µπορεῖ νά χρησιµοποιήσει, γιά νά βοηθήσει τό παιδί Φυσικά αὐτό ἐξαρ τᾶται ἀπό τό βαθµό ἐλευθερίας, πού ὑπάρχει τήν ὥρα τῆς τέχνης, ἀπό τήν πληθώρα τῶν ὑλικῶν πού ἔχει νά ἐπιλέξει, ἀπό τήν εὐαισθησία καί τή γνώση τοῦ παιδαγωγοῦ γιά τά γενικά χαρακτηριστικά τοῦ παιδικοῦ σχεδίου Κατά τόν Piaget, τό παιδί µέ τίς καλλιτεχνικές του ἐκ δηλώσεις, ζητάει ταυτόχρονα νά ἱκανοποιήσει τίς ἀνάγκες του ἀλλά καί νά προσαρµοστεῖ σέ πρόσωπα καί πράγµατα (Κουτσουβάλου Ε 1990) 230

15 Β ΣΤΑ ΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΟΥ ΠΑΙ ΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΟΥ Ὅταν τά παιδιά ζωγραφίζουν ἐλεύθερα καί τό ἰχνογράφηµά τους εἶναι µέσο ἔκφρασης συναισθηµάτων, εἶναι φυσικό τό κάθε ἔργο νά ἔχει τή δική τους προσωπική σφραγίδα Παρόλα αὐτά, παιδιά τῆς ἴδιας ἡλικίας, ἀλλά πού ζοῦν σέ διαφορετικές χῶρες, ἀπό διαφορετικό κοινωνικόοἰκονο µικό περιβάλλον, εἶναι πιθανόν νά παρουσιάσουν σχέδια µέ κοινά χαρακτηριστικά Ὅλα τά παιδιά ξεκινοῦν µέ τή δραστηριότητα τοῦ µουνζουρώµατος Στή συνέχεια παρουσιάζονται οἱ πρῶτες γραµµές καί κύκλοι Ἀκολουθεῖ ἡ ἀνθρώπινη φιγούρα (ἀνθρωπάκος, κεφάλι), πού ἐξελίσσεται σταδιακά Ἡ παιδική ζωγραφική παρουσιάζει ὁµοιότητα µέ τήν πρωτόγονη ζωγραφική Ἡ Κουτσουβάνου (1990) ἀναφέρει ὅτι εἶναι ἀποδεκτά ἀπό τή διεθνῆ βιβλιογραφία τά τέσσερα στάδια ἐξέλιξης τοῦ παιδικοῦ σχεδίου, πού διατύπωσαν ὁ luguet (1981) καί ὁ Berson (1966), τά ὁποῖα εἶναι: ❶ Τό στάδιο µουντζουρώµατος, ❷ Τό στάδιο τοῦ ἀποτυχηµένου ρεαλισµοῦ, ❸ Τό στάδιο τοῦ διανοητικοῦ ρεαλισµοῦ καί ❹ Τό στάδιο τοῦ ὀπτικοῦ ρεαλισµοῦ Ἀναλυτικά: Τό στάδιο τοῦ µουντζουρώµατος κατά τήν ψυχολόγο γραφολόγο Bernson (1966) χωρίζεται σέ τρία ἐπιµέρους στάδια: (α) Τό φυσικό κινητικό στάδιο, ἀπό 18 µηνῶν περίπου Τό παιδί στήν ἀρχή µουντζουρώνει γιά τήν ἡδονή τῆς κίνησηςτό µολύβι δέν σηκώνεται ἀπό τό χαρτί, κυριαρχοῦν οἱ κυκλικές φόρµες καί τό µάτι ἀκολουθεῖ παθητικά τό χέρι Mοιάζει σάν προέκταση τοῦ παιδικοῦ χεριοῦ Ὁ Μπέλλας (1986) ἀναφέρει ὅτι τό παιδί ἀρχίζει νά ἰχνογραφεῖ ἀπό τήν στιγµή πού εἶναι σέ θέση νά κρατήσει στά δάχτυλά του ὄργανο, πού νά µπορεῖ νά ἀφήνει γραµµικά ἴχνη σέ ὁποιαδήποτε ἐπιφάνεια καί νά ἐπιτρέπει τήν ἐπίδειξή τους (β) Τό ἀναπαραστατικό στάδιο ἤ τό στάδιο τοῦ «τυχαίου ρεαλισµοῦ»: Βλέπουµε νά ἐµφανίζονται κάποιες εὐθεῖες γραµµές, οἱ στοιχει ώδεις µορφές γωνιῶν καί νά ἀναδύονται µέσα ἀπό τό πλέγµα τῶν γραµµῶν κάποιες δυσδιάκριτες, µορφές Στή φάση αὐτή τό παιδί σηκώνει τό µολύβι ἀπό τό χαρτί καί ἀπό τή συνεχῆ περνᾶ στήν ἀσυνεχῆ τοῦ παιδιοῦ Τό ἴδιο ἄλλωστε εἶναι πρόθυµο νά ἐξηγήσει γραµµή Τό ἰχνογράφηµα εἶναι αὐτονόητο χωρίς τήν ἰχνογράφηση, ἀλλάζοντας κάθε φορά τό σενάριο, ἀνάλογα µέ τίς διαθέσεις του (Τρούλλης Γ1991) Πρόκειται γιά ἕναν τυχαῖο ρεαλισµό, ὅπως ἔλεγε ὁ Kiguet (1977) (γ) Τό ἀνακοινωτικό ἐπικοινωνιακό στάδιο: Τό παιδί, µιµούµενο τούς ἐνήλικους, θέλει, ὄχι µόνο νά ἰχνογραφήσει, µά καί νά γράψει ὅπως αὐτοί Ἔτσι περνᾶ ἀπό τό µουντζούρωµα στήν ἰχνογραφία, στή γραφή Τό ἰχνογράφηµα εἶναι διάφορες γραµµές µέ τεθλασµένη, ἑλικοειδῆ, σπειροειδῆ µορφή Ἡ ἱκανότητα χάραξης εὐθειῶν θά παρουσιαστεῖ πολύ ἀργότερα καί τό τετράγωνο γύρω στά 5 χρόνια Ἡ Λίλιαν Πυρσά παρατηρεῖ ὅτι ἡ παραγωγή τοῦ κύκλου καί τοῦ τετραγώνου ἀνήκουν σέ διαφορετικά ἐπίπεδα (Μερεντιέ, 1981) 2 Τό στάδιο τοῦ ἀποτυχηµένου ρεαλισµοῦ (36) Τά σχέδια τοῦ παιδιοῦ σέ αὐτό τό στάδιο ἔχουν συµβολικό νόηµα καί δέν ἀποτελοῦν µία ἁπλή συσσώρευση γραµµῶν Σχεδιάζει συµβολικά τόν ἄνθρωπο, σπίτια καί παρουσιάζει λάθη στήν ἀναλογία τῶν µερῶν Τά ἰχνογραφήµατά του παρουσιάζουν κενά, πού σέ προηγούµενη φά ση τά εἶχε βάλει, πχ µπορεῖ νά ἰχνογραφήσει παιδί χωρίς αὐτιά, ἐνῶ σέ προηγούµενο νά τά εἶχε βάλει Θά ἤθελε τό παιδί νά εἶναι ρεαλιστικό, ἀλλά δέν τό πετυχαίνει (Τρουλλής 1991) 3 Τό στάδιο τοῦ διανοητικοῦ ρεαλισµοῦ 69 ἐτῶν Ὀνοµάζεται ἔτσι, γιατί τό παιδί σχεδιάζει, ὄχι ὅπως εἶναι ἀλλά, ὅ πως θά ἤθελε νά εἶναι Ὀνοµάζεται καί στάδιο τοῦ ψευδορεαλισµοῦ Τά χαρακτηριστικά του εἶναι ἡ ἔλλειψη προοπτικῆς καί ἡ διαφάνεια ηλ φαίνεται ἡ λάµπα ἀπό τόν ἐξωτερικό τοῖχο (Κουτσουβάλου, 1990) 4 Τό στάδιο τοῦ ὀπτικοῦ ρεαλισµοῦ ἤ τό (912 ἐτῶν), στάδιο τῆς γραφικῆς ἀφήγησης Τό στάδιο αὐτό, κατά τό Λυκέ, ἀρχίζει στά 12, ἐνῶ, κατ ἄλλους, στά 89 Οὐσιαστικά πρόκειται γιά τό τέλος τοῦ παιδικοῦ ἰχνογραφήµατος Τό παιδί προσπαθεῖ νά σεβαστεῖ τίς ἀποστάσεις, καί τίς ἀναλογίες καί ἀνακαλύπτει τήν προοπτική Τό σχέδιο ἀπαλλάσσεται ἀπό τή διαφάνεια, χάνει τό χιοῦµορ του, τόν αὐθορµητισµό του καί τείνει νά συναντήσει τίς παραγωγές τῶν ἐνηλίκων (Κουτσουβάνου,1990) (συνεχίζεται) 231

16 ΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ: Ἄντρια Κωνσταντίνου (Β4) Εὐγενία Κατελάρη (Β4) Κάτω Δευτερά Στά βόρεια τοῦ χωριοῦ Κάτω ευτερά, λαξευµένο µέσα σέ βράχο, κοντά στίς ὄχθες τοῦ ποταµοῦ Πηδιᾶ, βρίσκεται τό ἱστορικό σπήλαιο τῆς Παναγίας τῆς Χρυσοσπηλιώτισσας Τό ὕψος τοῦ σπηλαίου εἶναι περίπου 50 µέτρα ἀπό τήν κοίτη τοῦ ποταµοῦ καί γιά νά ἀνέλθει κανείς πρέπει νά ἀνεβεῖ τά 104 σκαλιά Κάτω, στίς ὄχθες τοῦ ποταµοῦ, ὑπάρχει µία ὄµορφη καί κατάφυτη ἀπό εὐκαλύπτους καί ἀροδάφνες τοποθεσία Ἡ ἱστορία τοῦ σπηλαίου χάνεται στό χρόνο καί, ἔτσι, βασίζεται κυρίως στήν παράδοση Τοποθετεῖται ἡ χρονολογία γιά διαµόρφωση τοῦ σπηλαίου ὡς ἐκκλησίας πρίν τό 15ο αἰώνα, σύµφωνα µέ τίς τοιχογραφίες πού βρέθηκαν στό ἱερό βῆµα Γραπτές µαρτυρίες ἤ πληροφορίες ὑπάρχουν ἐλάχιστες καί εἶναι ἀναφορές ξένων περιηγητῶν, πού πέρασαν ἀπό τήν Κύπρο Ἡ ὀνοµασία τοῦ σπηλαίου ὀφείλεται στήν ἀνεύρεση τῆς σεπτῆς καί θαυµατουργικῆς εἰκόνας τῆς Παναγίας, ἡ ὁποία βρέθηκε µέσα στό σπήλαιο, τό ὁποῖο ὀνοµάστηκε «χρυσό σπήλαιο» καί ἡ Παναγία «Χρυσοσπηλιώτισσα» Ἡ παράδοση ἀναφέρει ὅτι πολλά χρόνια πρίν, κάποιοι ἀγρότες καί βοσκοί, πού ξεκοίµιζαν τά καλοκαίρια στά χωράφια τους, βλέπανε τά βράδυα µία λάµψη στό 232 βουνό Οἱ κάτοικοι πήγανε στή σπηλιά, ὅπου φαινόταν ἡ λάµψη, καί ἄρχισαν νά σκάβουν Σκάβοντας ἀνακάλυψαν τήν εἰκόνα τῆς Παναγίας, στήν ὁποία ἡ Παναγία εἰκονίζεται καθιστή στό θρόνο της, νά κρατᾶ τό Μονογενῆ της στό κέντρο Οἱ κάτοικοι πιστεύουν πώς εἶναι µία ἀπό τίς 70 εἰκόνες πού ζωγράφισε ὁ Ἀπόστολος Λου κᾶς Οἱ κάτοικοι διαµόρφωσαν τή σπηλιά σέ ἐκκλησία, καί ἀργότερα ἔγινε µοναστήρι Τήν πεποίθηση αὐτή τήν ἐνισχύει ἡ ἀνεύρεση δύο λειψάνων σέ πρόσφατες ἐργασίες ἐξωραϊσµοῦ καί βελτίωσης τῆς σπηλιᾶς, τό 1963 Στό ἕνα λείψανο βρέθηκε ἕνας χάλκινος σταυρός, ἔνδειξη ὅτι τό λείψανο ἀνῆκε σέ ἕνα ἀξιωµατοῦχο τῆς Ἐκκλησίας, δηλαδή ἡγούµενο Ἡ ἔρευνα ἀποκάλυψε ἄλλα δύο µικρότερα σπήλαια, τά ὁποῖα συνδέονται µεταξύ τους µέ ἐσωτερικές σήραγγες Τό µεγαλύτερο σπήλαιο ἀπό τά τρία, τό κεντρικό, ἀποτελεῖ τό ναό Ἕνας ξένος περιηγητής, ὁ R Gunnis (1936), σχολιάζοντας τή δηµιουρ γία τῶν τριῶν σπηλαίων, εἰ κάζει ὅτι ὑπῆρξαν καταφύγιο τῶν κατοίκων κατά τήν ἐποχή πού ἡ Κύπρος ἦταν ὑπόδουλη σέ ξένους κατακτητές Στά ριζά τοῦ βράχου βρίσκεται ἁγίασµα, νερό πού στάζει ἀπό τό βράχο Ἀνεβαίνον τας κάποιος τά 104 σκαλιά, φτάνει στό ὑπόστεγο (µπαλκόνι) τοῦ κεντρικοῦ σπηλαίου Στήν ἄκρη του ὑπάρχει τό καµπαναριό, χτίσµα τοῦ 1963 Μπαίνοντας στό ναό, βλέπει κανείς τό ἀπέριττο ἱερό στά ἀνατολικά µέ µία ἁπλή τράπεζα Στό βορεινό καί ἀνατολικό τοῖχο ὑπάρχουν ἴχνη ἀπό ἐπίχρισµα, πού ὑποδηλώνει ὅτι φιλοτεχνήθηκαν ἁγιογραφικές παραστάσεις Στά ἀριστερά τῆς εἰσόδου βρέθηκε ὁ πρῶτος τάφος καί στό κέντρο τοῦ ναοῦ ὁ δεύτερος Στό ἱερό βῆµα, σέ ἐργασίες καθαρισµοῦ καί συντήρησης τῶν τοιχογραφιῶν, ἀποκαλύφτηκαν δύο τοιχογραφίες µέ παραστάσεις τόν Ἀπ Βαρβάβα καί τόν Ἅγ Τριφύλλιο, ἐπίσκοπο Λήδρας Αὐτές οἱ τοιχογραφίες εἶναι τύπου ΦΡΕΣΚΟ καί ἀνάγονται στό 15ο αἰώνα, βρέ

17 θηκε ἐπίσης καί µία λειψανοθήκη Ἀπό µία σήραγγα, µεταξύ βορεινοῦ καί ἀνατολικοῦ τοίχου, πηγαίνει κανείς στή δεύτερη σπηλιά, ὅπου ὑπάρχουν εἰκόνες καί ἐκκλησιαστικά ἀντικείµενα Οἱ πολύτιµες εἰκόνες τοῦ σπηλαίου ἔχουν µεταφερθεῖ στό ναό τοῦ Ἁγίου Νικολάου Κάτω ευτερᾶς Αὐτές εἶναι: Ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Χρυσοσπηλιώτισσας Ἡ Παναγία κάθεται στό θρονί, κρατώντας στή µέση τόν Υἱό της Αὐ τή ἡ εἰκόνα εἶναι ἐπαργυρωµένη Μεταφέρεται στή σπηλιά τήν περί οδο τῆς πανήγυρης 9 µέχρι 17 Αὐγούστου Ἡ εἰκόνα τοῦ Ἰωάννη τοῦ Βαπτιστῆ Ὁ Ἰωάννης ὁ Πρόδροµος κρατεῖ εἰλητάριο µέ ἐπιγραφές: «Τί σέ καλέσουµε Προφήτα, ἄγγελον, ἀπόστολον» καί «ἤ µάρτυ ρα, ἄγγελον ὅτι» Ἡ εἰκόνα τοῦ Ἰωάννη τοῦ Θεολόγου Ὁ Ἰωάννης ὁ Θεολόγος κρατᾶ στό δεξί του χέρι γραφίδα καί στό ἀριστερό του τό εὐαγγέλιό του, τό ὁποῖο εἶναι λίγο ἀνοικτό Ἡ εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνα Φέρει ἐπιγραφή πού ἀναφέρει τό χρόνο ἁγιογράφησής της, τό 1687 ἀπό τόν ἱεροµόναχο Λεόντιο Ὁ ναός τῆς Παναγίας τῆς Χρυσοσπηλιώτισσας γιορτάζει στίς 15 Αὐγούστου, ἑορτή τῆς κοίµησης τῆς Θεοτόκου Γίνεται µεγάλη καί ξακουστή πανήγυρη, ὅπου χιλιάδες προσκυνητές ἔρχονται νά προσκυνήσουν, νά τιµήσουν καί νά εὐχαριστήσουν τήν Παναγία Στίς 10 Αὐγούστου, ἡ σεπτή εἰκόνα µεταφέρεται ἀπό τό ναό τοῦ Ἁγίου Νικολάου στό σπήλαιο Ἡ ποµπή εἶναι µεγαλειώδης καί ἡ εἰκόνα λιτανεύεται στούς δρόµους τῆς κοινότητας µέ συνοδεία Ἐπισκόπου, ἱερέων, φιλαρµονικῆς καί χιλιάδων προσκυνητῶν Στό σπήλαιο παραµένει µέχρι τίς 17 Αὐγούστου Ἀνοίγουν ὁδοφράγματα, μᾶς καλοῦν στή κατοχή Σάν ἐπισκέπτες μοναχά, μᾶς βιάζουν τήν ψυχή Τριάντα χρόνια τό μυαλό κρατᾶ τίς ἀναμνήσεις Τούς καημούς τῆς προσφυγιᾶς, τοῦ γυρισμοῦ αἰσθήσεις Μέ τρῶ ἡ ἀγωνία μου, Ἰθάκη μοῦ θυμίζει Τό πλοῖο μου εἶναι παλιό καί ἡ καρδιά ραγίζει Ξεκίνησα μ αἰσθήματα ἀνάμικτα μέ τύψεις Κι ἡ νοσταλγία μου νικᾶ καί τίς προκαταλήψεις Περνῶ ἀπό τόν ἔλεγχο σάν μαχαιριά στήν πλάτη Σάν κόλαση μοῦ φαίνεται, σάν προστυχιά φευγάτη Προβάλλ ὁ Πενταδάκτυλος σάν φάρος τοῦ χωριοῦ μου, Ἀρχίζω νά αἰσθάνομαι τό ρίγος τοῦ κορμιοῦ μου Κατηφορίζω τήν κορφή, τή θάλασσ ἀγναντεύω Καί τό χωριό μου φαίνεται, μά μέσα μου παλεύω Τό θέαμα κι ἡ βλάστηση μέ ἔχουνε μαγέψει, Μά σκοτεινάζ ἡ σκέψη μουπῶς ἔχουνε τουρκέψει Μοῦ φαίνονται μικρότερα τά σπίτια καί ἡ Βρύση Ἴσως νά ξεγελάστηκα στοῦ νοῦ μου τό μεθύσι Τό σπίτι πού γεννήθηκα, τό κατοικοῦνε ξένοι Αἰσθάνομαι ἀμήχανος μέ τήν καρδιά δεμένη Τά δέντρα πού ἐπότιζα, μεγάλωνα μέ κόπους, Ξεράθηκαν, δέν ἄντεξαν τούς ξένους τούς ἀνθρώπους Κουτσουρεμέν ἐπιστροφή, πού ξεγελᾶ τούς ξένους, Εἶναι ζημιά τοῦ πρόσφυγα καί προσβολή τοῦ γένους Σοφοκλῆς Α Σοφοκλέους Χάρτζια Ψημολόφου 233

18 ΟΝΟΜΑΣΤΗΡΙΑ ΠΑΝΙΕΡΩΤΑΤΟΥ Στίς 10 Σεπτεμβρίου, ἡ Ἐκκλησία μας γιορτάζει τή μνήμη τοῦ Ὁσίου Ἠσαΐου, κτήτορα τῆς Ἱερᾶς Βασιλικῆς καί Σταυροπηγιακῆς Μονῆς Κύκκου Τή μέρα αὐτή ἔχει καί τήν ὀνομαστική του ἑορτή ὁ Πανιερώτατος Μητροπολίτης μας κ Ἠσαΐας Τό ἑσπέρας τῆς παραμονῆς τελέσθηκε πανηγυρικός Ἑσπερινός, στόν Καθεδρικό Ναό τοῦ Ἁγίου Νικολάου στό Ἐπισκοπειό, προϊσταμένου τοῦ ἑορτάζοντος Μητροπολίτη μας, μέ τή συμμετοχή σχεδόν ὅλων τῶν κληρικῶν τῆς Μητροπόλεώς μας Ὁ Πανοσιολογιώτατος Ἀρχιμανδρίτης κ Ἀναστάσιος ἐξῆρε τό νόημα τῆς ἑορτῆς καί εὐχήθηκε ἐκ μέρους ὅλων στόν Πανιερώτατο μακρότητα ἡμερῶν καί πληρότητα διακονίας Ὁ Χριστιανικός Σύνδεσμος Γυναικῶν τῆς ἐνορίας, μέ τήν εὐκαιρία αὐτή, πρόσφερε σέ ὅλους κέρασμα Τό πρωί, ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς, τελέσθηκε ἀρχιερατικό συλλείτουργο, στό ὁποῖο προεξῆρχε Στιγμιότυπο ἀπό τόν πανηγυρικό Ἑσπερινό στόν Καθεδρικό Ναό τοῦ Ἁγίου Νικολάου στό Ἐπισκοπειό, στόν ὁποῖο προέστη ὁ ἑορτάζων Μητροπολίτης κ Ἠσαΐας, συμπαραστατούμενος ἀπό τόν κλῆρο τῆς Μητροπόλεως Ἄποψη ἀπό τό Ἀρχιερατικό Συλλείτουργο, τό ὁποῖο τελέστηκε στόν ἱερό ναό Ἁγίου Γεωργίου Πάνω Δευτερᾶς ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς τοῦ Ὁσίου Ἠσαΐου, κτήτορα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κύκκου 234

19 ὁ ἑορτάζων Μητροπολίτης, μέ συλλειτουργούς τούς Πανιερωτάτους Μητροπολίτας Κιτίου κ Χρυσόστομο, Λεμεσοῦ κ Ἀθανάσιο, Μόρφου κ Νεόφυτο, Κωνσταντίας κ Βασίλειο καί τούς Θεοφιλεστάτους Χωρεπισκόπους Ἀμαθοῦντος κ Νικόλαο, Μεσαορίας κ Γρηγόριο καί Νεαπόλεως κ Πορφύριο Πανηγυρική ὁμιλία ἐξεφώνησε ὁ Πανιερώτατος Μητροπολίτης Κωνσταντίας κ Βασίλειος Στή Θεία Λειτουργία παρέστησαν ὁ Πρόεδρος τῆς Βουλῆς κ Μάριος Κάρογιαν, ἐκπρόσωπος τῆς Ἑλληνικῆς Πρεσβείας, ἐκπρόσωποι πολιτικῶν κομμάτων, παράγοντες τῆς τοπικῆς αὐτοδιοίκησης καί τοῦ συνεργατισμοῦ κἄ Πλῆθος πιστοί προσῆλθαν στή Θεία Λειτουργία, μετά τό πέρας τῆς ὁποίας ὁ Χριστιανικός Σύνδεσμος Γυναικῶν τούς δεξιώθηκε σέ παρακείμενη τῆς ἐκκλησίας αἴθουσα Ὁ Πανιερώτατος Μητροπολίτης Ταμασοῦ ἐνῶ εὐλογεῖ Ἡ ΑΜ Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου κκ Χρυσόστομος Ἡ ΑΕ ὁ Πρόεδρος τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας κ Δημήτριος Χριστόφιας Κατά τή διάρκεια τῆς ἡμέρας ὁ Πανιερώτατος δεχόταν τίς φιλοφρονήσεις καί τίς εὐχές, τόσο τοῦ ποιμνίου του, ὅσο καί ἄλλων ἐπισήμων, μαθητῶν, ὀργανωμένων συνόλων κἄ Τό μεσημέρι ὁ Πανιερώτατος δέχθηκε τίς εὐχές τῆς ΑΜ, τοῦ Ἀρχιεπισκόπου κκ Χρυσοστόμου, τῆς ΑΕ τοῦ Προέδρου τῆς Δημοκρατίας κ Δημήτρη Χριστόφια, τῶν Μελῶν τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, τοῦ τέως Προέδρου τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας κ Τάσσου Παπαδόπουλου, Ὑπουργῶν κἄ Στή συνέχεια ὁ Πανιερώτατος παρέθεσε σέ ὅλους γεῦμα Εὐχή καί προσευχή μας εἶναι ὁ Ὅσιος Ἠσαΐας, μέ τίς πρεσβεῖες του πρός τόν ἐν Τριάδι προσκυνητό Θεό μας, νά μακροημερεύει τόν Μητροπολίτη μας καί νά τόν ἐνισχύει στό δύσκολο ποιμαντικό του ἔργο 235

20 Ἀπό τό ἐπίσημο γεῦμα Διακρίνεται ἡ ΑΜ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος, ὁ ὁποῖος προσφωνεῖ τόν ἑορτάζοντα Πανιερώτατο Μητροπολίτη μας, δεξιά τοῦ Μακαριωτάτου ὁ Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας κ Δ Χριστόφιας καί ἡ σύζυγός του, καί ἀριστερά τοῦ Πανιερωτάτου ὁ τέως Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας κ Τάσσος Παπαδόπουλος Η ΑΕ ὁ Πρόεδρος τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας προσφωνώντας τόν Πανιερώτατο Πάνω ἀπό ὅλα οἱ ἀθῶες παιδικές ψυχές εὐχήθηκαν χρόνια πολλά καί χάρισαν στόν Πανιερώτατο μοναδική συγκίνηση 236