Παλαιοσλαβική Γλώσσα. Ενότητα 17: Άκλιτα μέρη του λόγου. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. Τμήμα Σλαβικών Σπουδών

Transcript

1 Παλαιοσλαβική Γλώσσα Ενότητα 17: Άκλιτα μέρη του λόγου Αλεξάνδρα Ιωαννίδου Τμήμα Σλαβικών Σπουδών

2 Γ3 ΑΚΛΗΣΑ ΜΔΡΖ ΣΟΤ ΛΟΓΟΤ Γ3.1. ΠΡΟΘΔΔΗ (ρσξίο/άλεπ), ζπληάζζεηαη πάληα κε γεληθή. Σε ζπλαληάκε θαη σο πξώην ζπζηαηηθό επηζέησλ θαη νπζηαζηηθώλ κε ηελ ζεκαζία ηνπ ειιεληθνύ ζηεξεηηθνύ «α», όπσο ζηα (ζε), ζπληάζζεηαη είηε κε ηελ πξνζεηηθή, είηε κε ηελ αηηηαηηθή (ζηα ξήκαηα θίλεζεο, αιιά θαη όηαλ έρνπκε ρξνληθό πξνζδηνξηζκό), όπσο ζηα αιιά ή - (ζεκαίλεη: «ζηε ζέζε, ζε αληηθαηάζηαζε ) πνιύ ζπάληα πξόζεζε ζηα παιαηνζιαβηθά, ελώ ηελ ζπλαληάκε πνιύ ζπρλόηεξα σο πξώην ζπλζεηηθό κε ηελ έλλνηα ηεο έλαξμεο κηαο ελέξγεηαο - (έσο, κέρξη), ζπληάζζεηαη ζπλήζσο κε γεληθή. ε ζπάληεο πεξηπηώζεηο, κπνξεί λα ζεκαίλεη «αλάκεζα», «ελαληίνλ, απέλαληη», ελώ ηε ζπλαληάκε θαη σο πξόζεκα ζε ξήκαηα 87

3 (γηα) ρξεζηκνπνηείηαη κε νξγαληθή, αηηηαηηθή θαη γεληθή. πληαζζόκελε κε ηελ νξγαληθή, ε πξόζεζε απηή ζεκαίλεη «πίζσ», Με ηελ αηηηαηηθή ζεκαίλεη αηηία ή ράξε πληαζζόκελε κε ηε γεληθή, κπνξεί λα απνδίδεη ηελ έλλνηα ηνπ ρξόλνπ, όπσο ζε εθθξάζεηο ζαλ ζπληάζζεηαη κόλν κε γεληθή θαη απνδίδεη ηελ αθεηεξία, ηελ έλαξμε ζπγθεθξηκέλσλ ελεξγεηώλ. Χο πξόζεκα ηε ζπλαληάκε επίζεο πνιύ ζπρλά: (πξνο) Υξεζηκνπνηείηαη κόλν κε ηε δνηηθή, ζεκαίλεη ηνλ ζηόρν, ηνλ ζθνπό, ηνλ πξννξηζκό - αθνινπζεί ξήκαηα θίλεζεο, όπσο θαη ξήκαηα όπσο Κάπνηε ρξεζηκνπνηείηαη θαη γηα ηελ απόδνζε ρξνληθώλ ζπζρεηηζκώλ (όπσο ηνπ «πεξίπνπ») ζπληάζζεηαη είηε κε πξνζεηηθή, είηε κε αηηηαηηθή. Έρεη πξσηίζησο ηνπηθή ζεκαζία, όπνπ όηαλ εθθξάδεηαη θίλεζε έρνπκε ηελ αηηηαηηθή, όηαλ εθθξάδεηαη ζηάζε ηελ πξνζεηηθή. πγρξόλσο, όηαλ αθνινπζεί πξνζσπηθή αλησλπκία, ή όλνκα πξνζώπνπ, έρεη ηε ζεκαζία ηνπ «πξνο» ή θαη ηνπ «ελαληίνλ». (πάλσ) Υξεζηκνπνηείηαη κε νξγαληθή θαη αηηηαηηθή (όηαλ εθθξάδεηαη θίλεζε). 88

4 Υξεζηκνπνηείηαη κε πξνζεηηθή θαη αηηηαηηθή. Με ηελ πξνζεηηθή κπνξεί λα έρεη δηάθνξεο ζεκαζίεο, όπσο «θνληά», ή «γηα» ή θαη ην κέζνλ Με αηηηαηηθή ρξεζηκνπνηείηαη, όηαλ εθθξάδεηαη θίλεζε (όπσο θαη ην ), κόλν πνπ ζπληάζζεηαη κόλνλ κε αηηηαηηθή. πρλά ζπλαληνύκε ηελ πξόζεζε απηή θαη σο πξόζεκα, ξεκάησλ θαη νλνκάησλ: (από) ζπληάζζεηαη κόλν κε γεληθή θαη ζεκαηνδνηεί ηελ απνκάθξπλζε, ηελ απόζρηζε, ηνλ δηαρσξηζκό. Όπσο θαη ζε πνιιέο ζύγρξνλεο ζιαβηθέο γιώζζεο, ρξεζηκνπνηείηαη θαη ζηελ παζεηηθή θσλή: Σελ πξόζεζε απηή ηε ζπλαληνύκε πνιύ ζπρλά θαη σο πξόζεκα, ηόζν ζε ξήκαηα όζν θαη ζε νλόκαηα: ζπληάζζεηαη κε αηηηαηηθή, πξνζεηηθή θαη δνηηθή. Με ηελ πξνζεηηθή ζεκαίλεη «κεηά, πίζσ»: Με ηε δνηηθή ζεκαίλεη ηνλ ηόπν, ζηνλ νπνίν ιακβάλεη ρώξα κηα δεδνκέλε ελέξγεηα ή ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν γίλεηαη κηα ελέξγεηα ηηο εθθξάζεηο εθθξάδεη αηηία. Καη απηή ηελ πξόζεζε ηε ζπλαληνύκε πνιύ ζπρλά σο πξόζεκα, εηδηθά ζε ξήκαηα: 89

5 ζπληάζζεηαη κε νξγαληθή ή κε γεληθή. ηελ πξώηε πεξίπησζε κεηαθξάδεηαη ζηα ειιεληθά κε ην «κε», ζηε δεύηεξε ζεκαίλεη απόζηαζε, απνκάθξπλζε, απόζρηζε - Σε ζπλαληνύκε πνιύ ζπρλά σο πξόζεκα ζπληάζζεηαη κόλν κε γεληθή. εκαίλεη είηε εγγύηεηα πξνο έλα αληηθείκελν - είηε πξνέιεπζε, απνκάθξπλζε από θάηη ή θάπνηνλ : Λεηηνπξγνύλ σο πξνζέζεηο θαη κεξηθά επηξξήκαηα, ην κεγαιύηεξν κέξνο ησλ νπνίσλ απνηεινύλ παιηέο πηώζεηο. Απ απηά, κε γεληθή ζπληάζζνληαη: (θνληά) (εληόο) (εμαηηίαο) (θνληά) (εθηόο) (πξηλ) (ράξηλ) (εθηόο) κε δνηηθή ζπληάζζεηαη: (πξνο, κε θαηεύζπλζε) 90

6 κε αηηηαηηθή ζπληάζζεηαη: (δηακέζνπ) κε νξγαληθή ζπληάζζεηαη: (αλάκεζα) Σελ πξόζεζε απηή ηε ζπλαληνύκε πνιύ ζπρλά θαη σο πξόζεκα, ηόζν ζε ξήκαηα όζν θαη ζε νλόκαηα. Γ3.2. ΤΝΓΔΜΟΗ («αιιά») («αιιά» κε εξσηεκαηηθή ζεκαζία) (εηζάγεη εξσηεκαηηθέο πξνηάζεηο) («επεηδή», «γηαηί») («γηα λα» - εηζάγεη ηειηθέο πξνηάζεηο) («όηαλ» - εηζάγεη ρξνληθέο πξνηάζεηο) («επεηδή», εηζάγνπλ αηηηνινγηθέο πξνηάζεηο) («θαη») (αλ θαη ρξνληθό επίξξεκα, ρξεζηκνπνηείηαη θαη όπσο ν ζύλδεζκνο «θαη»). («επεηδή») («είηε είηε») («ή ή») («κόιηο») («επεηδή») («γη απηόλ ηνλ ιόγν») (θιείλεη ηηο ζπκπεξαζκαηηθέο πξνηάζεηο) (εηζάγεη ζεηξά δεπηεξεπνπζώλ πξνηάζεσλ, σο αηηηνινγηθόο, αλαθνξηθόο θιπ. ζύλδεζκνο) 91

7 Γ3.3. ΣΑ ΔΠΗΡΡΖΜΑΣΑ (εδώ) (όρη αθόκα) (όπνπ) (εδώ) (εδώ) (εδώ) (εθεί) (αιινύ) (παληνύ) (ηόηε) (πάληα) (θάπνηε) (όζν) (θαζόζνλ) (δηο) (ηξηο) (θαζόζνλ) (ρζεο) (επάλσ) (αιεζώο) (γξήγνξα) (αλάκεζα) (πηθξά) (θαιώο) (σξαία) (καθξηά) (θαθώο) (βαξέσο) 92

8 Σημειώματα Σημείωμα Ιστορικού ΕκδόσεωνΈργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Σημείωμα Αναφοράς Copyright Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών, Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. «Παλαιοσλαβική Γλώσσα. Ενότητα 17: Άκλιτα μέρη του λόγου». Έκδοση: 1.0. Αθήνα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

9 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.