Ένα ταξίδι στην Ιστορία και την ομορφιά της φύσης

Transcript

1

2

3 Ένα ταξίδι στην Ιστορία και την ομορφιά της φύσης Ο Δήμος Σπάρτης βρίσκεται στο Νομό Λακωνίας στο ΝΑ τμήμα της Πελοποννήσου. Στην δυτική πλευρά του, υψώνεται το όρος Ταΰγετος, με τις πανύψηλες κορυφές και την άγρια ομορφιά του και στα ανατολικά, βρίσκεται η κατάφυτη οροσειρά του Πάρνωνα. Ανάμεσά τους ρέει ο μυθικός ποταμός Ευρώτας, που στις όχθες του απλώνεται η φημισμένη πόλη της Σπάρτης, έδρα του Δήμου και μια από τις αρχαιότερες και ομορφότερες πόλεις της Ελλάδας. Τόπος που θα σας εκπλήξει ευχάριστα με τη ζωντανή ιστορία του, τις εναλλαγές των τοπίων του και τους φιλόξενους ανθρώπους του. Ανακαλύψτε βήμα προς βήμα τις ένδοξες σελίδες της Ιστορίας του που χάνεται στην «άχλη του μύθου» και απολαύστε μοναδικές εμπειρίες σε ένα γοητευτικό τοπίο απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς, ιδανικό για περιήγηση και εξερεύνηση. Ακολουθήστε τα ίχνη του θρυλικού βασιλιά Λεωνίδα και του τελευταίου Βυζαντινού Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, σ ένα αέναο ταξίδι στις σελίδες της ελληνικής ιστορίας, με φόντο τα μνημεία της αρχαίας Σπάρτης και την καστροπολιτεία του Μυστρά. 03

4 Σπάρτη Η πόλη θρύλος Η Σπάρτη ήταν πόλη-κράτος στην Αρχαία Ελλάδα. Το όνομα της το οφείλει στην Σπάρτη, κόρη του μυθικού Βασιλιά Ευρώτα. Έχει μείνει γνωστή στην παγκόσμια ιστορία για τη στρατιωτική δύναμη, την πειθαρχία, τον ηρωισμό και τον λιτό τρόπο ζωής των πολιτών της. Είναι επίσης γνωστή και από την Ελληνική Μυθολογία, κυρίως για τον μύθο της Ωραίας Ελένης, η αρπαγή της οποίας από τον Πάρη και η μεταφορά της στην Τροία έγινε αφορμή, σύμφωνα με τον μύθο, να ξεσπάσει ο Τρωικός Πόλεμος. Η ιστορική περίοδος της Σπάρτης, αρχίζει μετά την Κάθοδο των Δωριέων γύρω στο 1100 π.χ. και τελειώνει στη διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας, αν και υπάρχουν σαφείς ενδείξεις, για την επίδραση του Μυκηναϊκού Πολιτισμού στην περιοχή πολύ πριν την άφιξη των Δωριέων. Κατά τη διάρκεια της Κλασσικής Αρχαιότητας (7 ος - 4 ος αιώνας π.χ.), η Σπάρτη ήταν μία από τις δύο πιο ισχυρές πόλεις-κράτη στην Αρχαία Ελλάδα, μαζί με την Αθήνα. Η Σπάρτη άρχισε να αναδύεται ως πολιτικό-στρατιωτική δύναμη στην Ελλάδα στην αρχή της Αρχαϊκής Εποχής (10 ος - 7 ος αιώνας π.χ.) και έφτασε στην απόλυτη ακμή της μετά τη νίκη της στον Πελοποννησιακό Πόλεμο ( π.χ.) επί της Αθήνας και των συμμάχων της, όταν Το αρχαίο Θέατρο στη νότια πλευρά της Ακρόπολης και πέτυχε να επιβάλει την ηγεμονία και την επιρροή της στο μεγαλύτερο μέρος του αρχαιοελληνικού κόσμου. Η Σπάρτη προκάλεσε συναισθήματα θαυμασμού σε σχέση με το πνεύμα, την αρετή και την γενναιότητα των πολιτών της. Ο Λυκούργος, ο μυθικός νομοθέτης, ήταν αυτός που μέσα από τη Μεγάλη Ρήτρα (συμφωνία, συνθήκη), όρισε τη λειτουργία και την τήρηση αυτού του πνεύματος. Έζησε τον 8 ο αιώνα Άγαλμα του Λυκούργου, νομοθέτη της Αρχαίας Σπάρτης 04 ΣΠΑΡΤΗ

5 π.χ. και σ αυτόν αποδίδεται η δημιουργία του κράτους της Σπάρτης. Για τους αρχαίους Σπαρτιάτες, η έννοια της τιμής ήταν πολύ σημαντική. Στην Αρχαία Σπάρτη, όταν κάποιος πολεμιστής άφηνε το σπίτι του για να ακολουθήσει τον Σπαρτιατικό στρατό στη μάχη, η μητέρα του δεν έκλαιγε, δεν έδειχνε τα συναισθήματα της, παρά τον αποχαιρετούσε με μια φράση... «Ή ταν ή επί τας» προτρέποντας τον να επιστρέψει είτε με την ασπίδα του, ζωντανός, είτε πάνω σε αυτή νεκρός και τιμημένος. Κορυφαίο διαχρονικό σύμβολο της πατριωτικής αυτοθυσίας, της άδολης αγάπης για την πατρίδα που διέπνεε τους Σπαρτιάτες, αποτελεί η θυσία του βασιλιά Λεωνίδα και των 300 πολεμιστών του στη μάχη των Θερμοπυλών (480 π.χ.), μεταξύ των Ελλήνων και των Περσών. Στην απαίτηση του βασιλιά των Περσών Ξέρξη να παραδώσει τα όπλα, ο Λεωνίδας απάντησε το περιβόητο «Μολών Λαβέ» (έλα να τα πάρεις). Η απάντηση αυτή έμεινε αθάνατη στην παγκόσμια ιστορία, χαρίζοντας στον βασιλιά της Σπάρτης, υστεροφημία ως Σπαρτιατικό πρότυπο γενναιότητας, θεματοφύλακα πάτριων αρχών, νόμων και καθήκοντος. Ο αρχαίος ιστορικός Πλούταρχος, τη χαρακτήρισε ως την ενδοξότερη στην ιστορία απάντηση ηγέτη. Η Σπάρτη έπεσε σε παρακμή, μετά από μια συντριπτική ήττα του στρατού της από τους Ένα ταξίδι στην Ιστορία και την ομορφιά της φύσης Θηβαίους στη Μάχη των Λεύκτρων (371 π.χ.), αλλά παρέμεινε ισχυρή δύναμη στην περιοχή μέχρι να ηττηθεί στη μάχη της Σελλασίας, το 222 π.χ. από τους Μακεδόνες. Η μάχη της Σελλασίας σηματοδοτεί το τέλος των ηγεμονικών αξιώσεων της Σπάρτης. Η πολιτική ανεξαρτησία της Σπάρτης τέλειωσε όταν εξαναγκάστηκε να προσχωρήσει στην Αχαϊκή Συμπολιτεία. Το 146 π.χ., η Ελλάδα κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους. Κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής κατοχής, η Σπάρτη και η Αθήνα διατήρησαν την αυτονομία τους, αλλά υπό την επίβλεψη του Ρωμαίου διοικητή. Οι Ρωμαίοι παραχώρησαν το δικαίωμα αυτονομίας στις δύο πόλεις ως ένδειξη σεβασμού προς τον πολιτισμό και την ιστορία τους. Με την πάροδο των χρόνων όμως η Σπάρτη ακολούθησε τη μοίρα και των υπόλοιπων ελληνικών πόλεων και η ένδοξη πόλη έπεσε στην αφάνεια. Το μεγαλειώδες κι επιβλητικό ορειχάλκινο άγαλμα του βασιλιά Λεωνίδα 05

6 Η Σπάρτη σήμερα Η κεντρική λεωφόρος Κων/νου Παλαιολόγου, η κεντρική πλατεία με το εντυπωσιακό νεοκλασικό κτίριο του Δημαρχείου Η σύγχρονη Σπάρτη, πρωτεύουσα του Νομού τείας δεσπόζουν τα αντίγραφα Δημοτικό Στάδιο, βρίσκεται το τσαρού. Στο κέντρο της πλαλαιολόγου μπροστά από το Λακωνίας, είναι μια από δύο γνωστών ψηφιδωτών της σήμα κατατεθέν της Σπάρτης τις ωραιότερες σε ρυμοτομία πόλεις της Ελλάδας. Οικοδομημένη νότια της αρχαίας πόλης, σύμφωνα με τα σχέδια του περίφημου Γερμανού αρχιτέκτονα Φρειδερίκου Στάουφερτ, ο οποίος κατ εντολή του Βασιλιά Όθωνα, το 1834, σχεδίασε με έμπνευση τη νέα πόλη, που ακόμα και σήμερα διατηρεί την αίγλη και τη μεγαλοπρέπεια του σημαντικού της παρελθόντος. Νεοκλασικά κτίρια, λεωφόροι, πλατείες, πεζόδρομοι και χώροι πρασίνου, ενδιαφέροντα μουσεία και αξιόλογοι αρχαιολογικοί χώροι στολίζουν την Σπάρτη δημιουργώντας στον επισκέπτη μια ευχάριστη αίσθηση. Η κεντρική λεωφόρος Κων/ νου Παλαιολόγου, με τους μεγάλους φοίνικες, οδηγεί στο κέντρο της πόλης, εκεί όπου ξεχωρίζει η κεντρική πλατεία με το εντυπωσιακό νεοκλασικό κτίριο του Δημαρχείου, αρχαίας Σπάρτης, της αρπαγής της Ευρώπης και του Ορφέα με τη λύρα, καθώς και το μπρούντζινο άγαλμα του θνήσκοντος Σπαρτιάτη πολεμιστή. Γύρω από την πλατεία υπάρχουν καφετέριες, εστιατόρια και ζαχαροπλαστεία, ενώ στις χαρακτηριστικές καμάρες των δρόμων που την περιβάλλουν στεγάζονται αρκετά εμπορικά καταστήματα. Στο τέλος της λεωφόρου Πα- που προκαλεί δέος και θαυμασμό: Το μεγαλειώδες κι επιβλητικό ορειχάλκινο άγαλμα του βασιλιά Λεωνίδα, έργο του γλύπτη Βάσου Φαληρέα, που φιλοτεχνήθηκε το 1969 και αποτελεί ίσως το πιο πολυφωτογραφημένο αξιοθέατο της πόλης. Η σύνδεση με το παρελθόν είναι παρούσα παντού, καθώς μέσα και γύρω από τη Σπάρτη υπάρχουν σημαντικά αξιοθέατα που αξίζει να επισκεφθείτε. 06 έργο του αρχιτέκτονα Γ. Κα- Το μπρούντζινο άγαλμα του θνήσκοντος Σπαρτιάτη πολεμιστή ΣΠΑΡΤΗ

7 ΟΔΗΓΗΣΕ ΜΕ ΕΔΩ Αρχαιολογικό Μουσείο Λυκούργου & Αγ. Νίκωνος, τηλ Είναι το πρώτο μουσείο που χτίστηκε σε ελληνική επαρχιακή πόλη το Με ευρήματα που εκτείνονται χρονολογικά από τη μυκηναϊκή ως και τη ρωμαϊκή εποχή (1100 π.χ μ.χ.), η έκθεση του μουσείου προσφέρει ένα πανόραμα για την τέχνη και την ιστορία της αρχαίας Σπάρτης. Στα εκθέματα περιλαμβάνονται γλυπτά, αρχιτεκτονικά μέλη, τμήματα ψηφιδωτών δαπέδων, κεραμικά, ενεπίγραφες στήλες, ειδώλια και αναθηματικές πήλινες μάσκες. Σημαντική θέση ανάμεσα στα εκθέματα κατέχει η προτομή του Σπαρτιάτη πολεμιστή του επονομαζόμενου «Λεωνίδα». ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΕΙΤΕ: ΜΟΥΣΕΙΑ - ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΟΔΗΓΗΣΕ ΜΕ ΕΔΩ ΟΔΗΓΗΣΕ ΜΕ ΕΔΩ Ένα ταξίδι στην Ιστορία και την ομορφιά της φύσης Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού Όθωνος & Αμαλίας 129, τηλ Το πρωτότυπο αυτό μουσείο, σας ταξιδεύει στον πολιτισμό, την ιστορία και την τεχνολογία της ελιάς και της ελαιοπαραγωγής στον ελλαδικό χώρο, από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τις αρχές του 20 ου αιώνα. Ανήκει στο Δίκτυο Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς και στεγάζεται στο χώρο της παλιάς Ηλεκτρικής Εταιρείας. Στόχος του Μουσείου, είναι να φωτίσει την άρρηκτη σύνδεση της ελιάς με την ταυτότητα του τόπου μας, και γενικά με τον μεσογειακό χώρο. Η ελιά και το λάδι παρουσιάζονται εδώ από διαφορετικές οπτικές γωνιές: οικονομία, διατροφή και χρήσεις, θρησκευτική λατρεία, τέχνη και τεχνολογία. Μανουσάκειο Μουσείο Λαϊκού & Αστικού Βίου Ανανίου 13, τηλ Στεγάζεται σε διώροφο οίκημα των αρχών του 20 ου αιώνα. Η μόνιμη έκθεση αφορά τον αστικό βίο στη Σπάρτη των αρχών του 20ου αιώνα και περιλαμβάνει έπιπλα, ενδυμασίες, κεντήματα, υαλικά, οικογενειακά κειμήλια που δωρήθηκαν από Σπαρτιάτες και πλούσιο φωτογραφικό υλικό της εποχής αυτής. Οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα μέσα από αναπαραστάσεις εσωτερικών χώρων, εκθέσεις και προβολές πολυμέσων να επισκεφθούν όψεις της οικογενειακής και κοινωνικής ζωής μιας άλλης εποχής, των ανθρώπων που δημιούργησαν και κατοίκησαν τη νέα πόλη της Σπάρτης. 07

8 Η Σπάρτη σήμερα ΟΔΗΓΗΣΕ ΜΕ ΕΔΩ Μουσείο Νεότερης Σπάρτης Λυκούργου 82 & Χαμαρέτου, τηλ Το μουσείο που αποτυπώνει τη νεότερη ιστορία της λακωνικής πρωτεύουσας με το ένδοξο παρελθόν βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, στο νεοκλασικό κτήριο της Πνευματικής Εστίας. Στις εκθέσεις του παρουσιάζεται η εξέλιξη της Σπάρτης από την επανάσταση του 1821 μέχρι σήμερα. Καταγράφεται η ιστορία των πρώτων οικογενειών που εγκαταστάθηκαν εδώ από τον Μυστρά, η ίδρυση της πόλης το 1834 με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα, η πολεοδομική και πολιτιστική της ανάπτυξη, καθώς και πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΕΙΤΕ: ΜΟΥΣΕΙΑ - ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΟΔΗΓΗΣΕ ΜΕ ΕΔΩ ΟΔΗΓΗΣΕ ΜΕ ΕΔΩ Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης Λυσάνδρου 3, τηλ , Το Μουσείο της Ιεράς Μητρόπολης Μονεμβασίας και Σπάρτης ιδρύθηκε το 1991, με πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Μονεμβασίας & Σπάρτης, κ. Ευσταθίου. Η πλούσια συλλογή του που μαρτυρεί το υψηλό επίπεδο της θρησκευτικής καλλιτεχνικής παραγωγής των πέντε τελευταίων αιώνων, αποτελείται από αξιόλογες φορητές εικόνες, δείγματα χρυσοκεντητικής και αργυροχρυσοχοΐας, λειτουργικά και ιερατικά άμφια καθώς και από μια σειρά χειρόγραφων εικονογραφημένων κωδίκων. Μουσείο φωτογραφικών μηχανών «Τάκης Αϊβαλής» Μυστράς, τηλ , Το Μουσείο Φωτογραφικών Μηχανών, δημιουργήθηκε με τη δωρεά της προσωπικής συλλογής του γνωστού φωτογράφου Τάκη Αϊβαλή, η οποία περιλαμβάνει κυρίως την εξέλιξη των φωτογραφικών μηχανών του 20 ου αιώνα που απευθύνοταν κυρίως στον ερασιτέχνη χρήστη. Η συλλογή περιλαμβάνει περίπου φωτογραφικές μηχανές, οι οποίες του χάρισαν το 2001 μια θέση στο βιβλίο των ρεκόρ Guinness. 08 ΣΠΑΡΤΗ

9 ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΕΙΤΕ: ΜΟΥΣΕΙΑ - ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΟΔΗΓΗΣΕ ΜΕ ΕΔΩ ΟΔΗΓΗΣΕ ΜΕ ΕΔΩ Κουμαντάρειος Πινακοθήκη Κων/νου Παλαιολόγου 123, τηλ Στεγάζεται σε ένα από τα πιο όμορφα νεοκλασικά κτήρια της πόλης και αποτελεί παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης. Η μόνιμη έκθεσή της αποτελείται από δεκατέσσερις ελαιογραφίες του 16 ου 20 ου αιώνα, έργα σημαντικών δυτικοευρωπαίων ζωγράφων. Η πινακοθήκη φιλοξενεί περιοδικές εκθέσεις με έργα από τις πλούσιες συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης, καθώς και θεματικές εκθέσεις που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ιστορία της Σπάρτης και της Λακωνίας. Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης, Λυκούργου 135, τηλ Το αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου αποτελεί φόρο τιμής στον μεγάλο Λάκωνα ποιητή και συγκεντρώνει πλούσιο αρχειακό υλικό γύρω από τη ζωή και το έργο του. Στο αρχείο του ποιητή περιλαμβάνεται η αλληλογραφία του, φωτογραφίες, τιμητικές διακρίσεις, προσωπικά του αντικείμενα, το μεγαλύτερο τμήμα της βιβλιοθήκης του καθώς και τα έπιπλα που χρησιμοποιούσε στο γραφείο του Αρχαιολογικό Μουσείο Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού Μανουσάκειο Μουσείο Λαϊκού & Αστικού Βίου Μουσείο Νεότερης Σπάρτης Ένα ταξίδι στην Ιστορία και την ομορφιά της φύσης Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης Μουσείο φωτογραφικών μηχανών «Τάκης Αϊβαλής» Κουμαντάρειος Πινακοθήκη Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 09

10 Η Σπάρτη σήμερα ΟΔΗΓΗΣΕ ΜΕ ΕΔΩ Ακρόπολη αρχαίας Σπάρτης Η Ακρόπολη της αρχαίας Σπάρτης εκτείνεται βόρεια της σύγχρονης πόλης. Στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης ο επισκέπτης μπορεί να δει: Το ναό της Αθηνάς Χαλκιοίκου, από τα σημαντικότερα ιερά της Σπάρτης, που λειτούργησε από τον 8 ο αιώνα π.χ. μέχρι τον 2 ο αι. μ.χ. Ο ναός είναι έργο του αρχιτέκτονα Βαθυκλή από τη Μαγνησία και κατά την αρχαιότητα είχε εσωτερική διακόσμηση με χάλκινα φύλλα. Το αρχαίο Θέατρο στη νότια πλευρά της Ακρόπολης, από το οποίο διασώζεται η ορχήστρα, τα αναλήμματα με επιγραφές των αρχόντων της Σπάρτης στους ρωμαϊκούς χρόνου και τμήμα του κοίλου, στο οποίο υπολογίζεται ότι μπορούσαν να χωρέσουν μέχρι και θεατές. Το λεγόμενο κυκλικό οικοδόμημα. Κυκλικό κτήριο που αποτελεί ίσως επισκευή των ρωμαϊκών χρόνων, αρχαίου κτηρίου σημαντικού για τη ζωή της Σπάρτης. Λείψανα μεγάλης Βασιλικής των μέσων βυζαντινών χρόνων, που έχει ταυτισθεί με τη Βασιλική του Οσίου Νίκωνος. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ - ΜΝΗΜΕΙΑ ΟΔΗΓΗΣΕ ΜΕ ΕΔΩ ΟΔΗΓΗΣΕ ΜΕ ΕΔΩ Τάφος Λεωνίδα Λεωνιδαίον Έμβλημα και σημαντικό μνημείο της σύγχρονης Σπάρτης αποτελεί ο τάφος του Λεωνίδα βόρεια της πόλης. Γνωστός και ως Λεωνιδαίον, ανεσκάφη το 1892 και είναι το μοναδικό μνημείο της Αρχαίας Αγοράς που σώζεται ως τις μέρες μας. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό οικοδόμημα, με σχήμα και μορφή ναού, που χρονολογείται πιθανότατα τον 5ο αι. π.χ. και μεταγενέστερα. Το κτίριο, που είναι διαστάσεων 12,5 8,30 μέτρα, κατασκευάστηκε από ογκώδεις πωρόλιθους και το εσωτερικό του ήταν χωρισμένο σε δύο θαλάμους. Τόσο η τοπική παράδοση όσο και ο περιηγητής Παυσανίας, εκφράζουν την άποψη ότι εκεί μεταφέρθηκαν και ετάφησαν τα οστά του Λεωνίδα από τις Θερμοπύλες. Ελληνιστική γέφυρα - Ξηροκάμπι Δεκαπέντε χιλιόμετρα νότια της Σπάρτης στο χωριό Ξηροκάμπι, στους πρόποδες του Ταϋγέτου, βρίσκεται η μοναδική στην Ελλάδα και Ευρώπη εν ενεργεία αρχαία γέφυρα η οποία χρονολογείται στην ύστερη ελληνιστική περίοδο και ενώνει τις όχθες του χειμάρρου Ρασίνα. Βρίσκεται στην είσοδο του επιβλητικού φαραγγιού του Ανακώλου και σύμφωνα με το μύθο από το γεφύρι αυτό πέρασε ο Πάρις, γιος του Πριάμου με την ωραία Ελένη, κατευθυνόμενοι προς τη νησίδα Κρανάη, απ όπου απέπλευσαν προς Τροία. 10 ΣΠΑΡΤΗ

11 ΟΔΗΓΗΣΕ ΜΕ ΕΔΩ Ιερό του Μενέλαου και της Ελένης - Μενελάιον Το Ιερό του Μενέλαου και της Ελένης, γνωστό και ως Μενελάιον, δεσπόζει επιβλητικό σε ένα λόφο που βρίσκεται περίπου 5 χλμ ανατολικά της πόλης της Σπάρτης. Πρόκειται, για κτίσμα πυραμοειδούς σχήματος, των αρχών του 5 ου αιώνα π.χ το οποίο βρίσκεται πάνω ακριβώς από την αριστερή όχθη του ποταμού Ευρώτα, στην θέση που βρισκόταν η αρχαία Θεράπνη. Το ιερό, έργο των κλασικών χρόνων ήταν αφιερωμένο στο βασιλιά της Σπάρτης Mενέλαο και στη σύζυγό του Eλένη η οποία απετέλεσε την αιτία για τον πόλεμο της Tροίας. Σύμφωνα με την παράδοση που αναφέρει ο Παυσανίας, ο Mενέλαος και η Eλένη ετάφησαν εκεί. Η θέα από το Μενελάιον προς τον Ταΰγετο και την κοιλάδα της Σπάρτης είναι μαγευτική. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ - ΜΝΗΜΕΙΑ ΟΔΗΓΗΣΕ ΜΕ ΕΔΩ ΟΔΗΓΗΣΕ ΜΕ ΕΔΩ Ένα ταξίδι στην Ιστορία και την ομορφιά της φύσης Ιερό Αμυκλαίου Απόλλωνος Πέντε χιλιόμετρα νότια της Σπάρτης, στο λόφο της Αγίας Κυριακής Αμυκλών βρίσκεται το Ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνος ή Ιερό του Υακίνθου. Το ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνος εξελίχθηκε στο σημαντικότερο χώρο λατρείας για τους αρχαίους Σπάρτιάτες και μάλιστα διατήρησε τη μεγάλη του σημασία και κατά την Ρωμαϊκή εποχή. Σήμερα, στο χώρο του ιερού υπάρχουν τμήματα αναλημματικών τοίχων του περιβόλου, ίχνη θεμελίων και ένας κυκλικός βωμός. Στο ιερό υπήρχε ο περίφημος «θρόνος του Απόλλωνα», ένα τεραστίων διαστάσεων έργο του Βαθυκλή, στο κέντρο του οποίου βρισκόταν το κιονόμορφο άγαλμα του Θεού Απόλλωνα. Ιερό Ορθίας Αρτέμιδος Λίγο πριν την είσοδο της σύγχρονης πόλης της Σπάρτης, δίπλα στις όχθες του ποταμού Ευρώτα, βρίσκεται ένα από τα σημαντικότερα κτίσματα της αρχαίας Σπάρτης, το Ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος, που δεν αποτέλεσε απλά έναν χώρο διεξαγωγής θρησκευτικών τελετών αλλά και χώρο οπού οι έφηβοι της Σπάρτης μυούνταν στον αυστηρό στρατιωτικό κώδικα της σπαρτιατικής κοινωνίας. Στο ιερό λατρευόταν αρχικά η μυκηναϊκή θεότητα Ορθία, η οποία μετέπειτα ταυτίστηκε με την θεά Άρτεμη. Η ανασκαφική έρευνα έδειξε ότι η λατρεία στο συγκεκριμένο χώρο ξεκίνησε τουλάχιστον από τον 9 ο αιώνα π.χ. 11

12 Μυστράς η τελευταία δόξα του Βυζαντίου Το κάστρο του Μυστρά βρίσκεται 5 χλμ. δυτικά της Σπάρτης και χτίστηκε το 1249, από τον φράγκο πρίγκιπα Γουλιέλμο Β Βιλλεαρδουίνο, σε μια καίρια θέση για τον έλεγχο της κοιλάδας του Ευρώτα. Το 1262 ο Μυστράς περνάει στα χέρια των Βυζαντινών, ενώ 1349 γίνεται η πρωτεύουσα του «Δεσποτάτου του Μορέως» με πρώτο «Δεσπότη» τον Μανουήλ Καντακουζηνό, γιο του αυτοκράτορα Ιωάννη Στ. Το 1383 τη δυναστεία των Καντακουζηνών διαδέχεται η αυτοκρατορική οικογένεια των Παλαιολόγων. Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους «Δεσπότες» του Μυστρά κατέχει ο Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος ο τελευταίος βασιλεύων Βυζαντινός αυτοκράτορας που στέφθηκε στη μητρόπολη του Μυστρά, τον Άγιο Δημήτριο, στις 6 Ιανουαρίου 1449 και έπεσε ηρωικά μαχόμενος στις 29 Μαΐου 1453 κατά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους. Με τον θάνατό του έγραψε την τελευταία σελίδα της χιλιόχρονης ιστορίας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και έγινε θρύλος. Το Δεσποτάτο του Μορέως κατάφερε να επεκτείνει την εξουσία του σε όλη την Πελοπόννησο και ο Μυστράς έγινε εστία της πολιτικής και πνευματικής ζωής της αυτοκρατορίας, καθώς και το κέντρο της αναγέννησης των γραμμάτων και των τεχνών. Σοφοί, καλλιτέχνες και λόγιοι συγκεντρώνονταν στον Μυστρά, με σπουδαιότερο απ όλους, τον Γεώργιο Γεμιστό ή Πλήθων. Ο Μυστράς ήταν η τελευταία ελεύθερη εστία της αυτοκρατορίας μέχρι το 1468, όταν ο δεσπότης Δημήτριος, διάδοχος του Κωνσταντίνου, παρέδωσε χωρίς μάχη το κάστρο στον Μωάμεθ Β. Ο Μυστράς έγινε O Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος ο τελευταίος βασιλεύων Βυζαντινός αυτοκράτορας 12 ΣΠΑΡΤΗ

13 έδρα του Τούρκου διοικητή και παρέμεινε ακμαίος χάρη στην παραγωγή μεταξιού και τη μεγάλη εμπορική δραστηριότητα. Το 1687 ο Μυστράς κυριεύθηκε από τους Βενετούς, αλλά το 1715 οι Τούρκοι τον έθεσαν και πάλι υπό την κατοχή τους. Η παρακμή του Μυστρά αρχίζει το 1770 μετά την καταστροφή του από Τουρκαλβανούς στρατιώτες κατά το μεγάλο επαναστατικό κίνημα των Ορλωφικών. Το 1825 οι Αιγύπτιοι του Ιμπραήμ έκαψαν την Κάτω Χώρα και οι κάτοικοι Οι οικίες άρχισαν να φεύγουν δημιουργώντας τον οικισμό του Νέου Μυστρά. Με την ίδρυση της σύγχρονης πόλης της Σπάρτης από το βασιλιά Όθωνα, το 1834, οι κάτοικοι του Μυστρά μετακινήθηκαν προς τη νέα πόλη. Οι τελευταίοι κάτοικοί του θα εγκαταλείψουν την καστροπολιτεία το 1953 μετά την απαλλοτρίωση του χώρου από το ελληνικό κράτος. Το 1989 με απόφαση της αρμόδιας επιτροπής της Unesco, ο Μυστράς εγγράφεται ως πολιτιστικό αγαθό στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Τα μυστικά του κάστρου Η καστροπολιτεία λάμπει από μακριά, κτισμένη στον φυσικά οχυρό λόφο της. Ξεχωρίζετε τα τείχη, τους τρούλους, τα καλντερίμια που αυλακώνουν την πλαγιά. Είναι αδύνατον να αντισταθείτε στη μυστηριακή γοητεία που ασκεί ο Μυστράς. Η περιήγηση στα πέτρινα καλντερίμια του είναι ένα ταξίδι στην ιστορία που δεν θα ξεχάσετε ποτέ. Οι πανέμορφες βυζαντινές εκκλησίες με τη μοναδική αρχιτεκτονική, τα βυζαντινά οικόσημα και τις εκπληκτικές τοιχογραφίες, το κάστρο με την εξαίσια θέα στην κοιλάδα του Ευρώτα με τις ελιές και τις πορτοκαλιές, τα παλάτια των Δεσποτών, θα σας κάνουν να νιώσετε ότι βρίσκεστε σ ένα σκηνικό μεσαιωνικού παραμυθιού Η καστροπολιτεία του Μυ- Ένα ταξίδι στην Ιστορία και την ομορφιά της φύσης Η Μητρόπολη του Αγίου Δημητρίου 13

14 Μυστράς η τελευταία δόξα του Βυζαντίου στρά χωρίζεται σε τρία τμήματα: 1) στο Κάστρο, το κυρίως οχύρωμα στην κορυφή του λόφου, 2) στην Άνω Χώρα, με τα σπίτια και τα στενά σοκάκια γύρω από τα Παλάτια των Δεσποτών, που περικλείονταν από επάλξεις και 3) στην Κάτω Χώρα, με τα σπίτια και τα μοναστήρια, που την προστάτευε τρίτο τείχος. Η είσοδος στον αρχαιολογικό χώρο του Μυστρά πραγματοποιείται από δύο πύλες, μία στην Άνω και μία στην Κάτω Χώρα. Η καστροπολιτεία του Μυστρά Η Μονή της Παντάνασσας Τα Παλάτια των Δεσποτών ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΔΕΙΤΕ: Τη Μητρόπολη του Αγίου Δημητρίου που κτίστηκε το 13 ο αιώνα, με πλούσιο γλυπτό διάκοσμο και τοιχογραφίες εξαιρετικής τέχνης καθώς και το ανάγλυφο δικέφαλο αετό των Παλαιολόγων στο δάπεδο, κάτω από τον τρούλο. Εδώ στέφθηκε το 1449 ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος. Τα Παλάτια των Δεσποτών, ένα επιβλητικό ανακτορικό συγκρότημα της βυζαντινής εποχής. Εδώ ήταν η έδρα του «Δεσπότη» του Μοριά. Άρχισε να κτίζεται σχεδόν αμέσως μετά την ίδρυση του κάστρου και ολοκληρώθηκε στις αρχές του 15 ου αιώνα. Τα σημαντικότερα κτίσματα αποτελούν η πτέρυγα των Καντακουζηνών, που κτίστηκε από το Δεσπότη Μανουήλ Καντακουζηνό στις αρχές του β μισού του 14 ου αιώνα, και η πτέρυγα των Παλαιολόγων, των αρχών του 15 ου αιώνα στο δεύτερο όροφο της οποίας στεγαζόταν η αίθουσα του θρόνου. 14 ΣΠΑΡΤΗ

15 ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΔΕΙΤΕ: Στις οικίες που υψώνονται γύρω από τα Παλάτια, πιθανότατα κατοικούσαν τα μέλη της αριστοκρατίας από την οποία προέρχονταν και οι αξιωματούχοι του Δεσποτάτου. Την Ευαγγελίστρια, που βρίσκεται κοντά στη Μητρόπολη και κτίστηκε στα τέλη του 14 ου με αρχές του 15 ου αιώνα, κοσμείται με κτιστό τέμπλο και θαυμάσιο γλυπτό διάκοσμο. Τους Αγίους Θεοδώρους, κτίσμα του 1296, οκταγωνικού τύπου. Στις τέσσερις γωνίες του ναού διαμορφώνονται ισάριθμα παρεκκλήσια, από τα οποία τα ανατολικά είχαν ταφικό χαρακτήρα. Την Παναγία Οδηγήτρια ή Αφεντικό, που κτίστηκε με σχέδιο από την Κωνσταντινούπολη το Αποτελεί το νέο καθολικό της μονής Βροντοχίου, η οποία ήταν πνευματικό κέντρο του Μυστρά και χώρος ταφής των δεσποτών. Βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της κάτω πόλης του Μυστρά, σε επαφή με το τείχος του οικισμού. Την Περίβλεπτο, καθολικό μονής αφιερωμένης στην Παναγία, που κτίστηκε στα μέσα του 14 ου αιώνα πιθανότατα από τον πρώτο Δεσπότη του Μυστρά Μανουήλ Καντακουζηνό και τη σύζυγό του Ισαβέλλα de Lusignan. Σημαντικότερο στοιχείο οι τοιχογραφίες που ανήκουν στην περίοδο των Παλαιολόγων. Την Αγία Σοφία στη συνοικία των παλατιών που κτίστηκε και αυτή στα μέσα του 14 ου αιώνα από τον Μανουήλ Καντακουζηνό, με αρκετές από τις αρχικές της τοιχογραφίες. Ένα ταξίδι στην Ιστορία και την ομορφιά της φύσης Την Μονή της Παντάνασσας, βυζαντινό μοναστήρι το οποίο σήμερα λειτουργεί και σήμερα ως γυναικείο. Το καθολικό της είναι μεγαλοπρεπέστατος βυζαντινός ναός χτισμένος το 1428 που ξεχωρίζει καθώς υψώνεται πάνω στην απότομη πλαγιά. Από το παλιό μοναστήρι σήμερα κατοικείται μόνο η ανατολική πτέρυγα των κελιών. Τις οικίες. Αρκετές οικίες του Μυστρά σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση μαρτυρόντας την ποιότητα ζωής των κατοίκων. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα αρχοντικά Λάσκαρη και Φραγκόπουλου στην Κάτω Χώρα και το Παλατάκι στην Ανω Χώρα. Οι περισσότερες οικίες είχαν τα δωμάτια στον όροφο και στο ισόγειο μαγειρεία, αποθήκες και στάβλους. Το Αρχαιολογικό Μουσείο. Tο Μουσείο του Αρχαιολογικού χώρου του Μυστρά στεγάζεται στο διώροφο κτίριο της δυτικής πτέρυγας της Μητρόπολης (Αγ. Δημήτριος). Το Μουσείο του Μυστρά ιδρύθηκε επίσημα το 1952 και στις συλλογές του περιλαμβάνονται γλυπτά έργα μικροτεχνίας, κεραμικά, νομίσματα, σπαράγματα τοιχογραφιών, εικόνες, υφάσματα και οργανικές ύλες. Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στα εκθέματα κατέχουν τα κομμάτια μεταξωτού υφάσματος και η πλεξούδα μαλλιών που βρέθηκαν σε τάφο της βόρειας στοάς του ναού της Αγ. Σοφίας και πρέπει να ανήκουν σε μία από τις αρχόντισσες του Μυστρά, καθώς και τα θωράκια με τα μονογράμματα της οικογένειας των Καντακουζηνών, Δεσποτών του Μυστρά από το 1348 έως το Το Κάστρο, κτισμένο το 1249 το οποίο διατηρεί το αρχικό του σχέδιο. Βρίσκεται στην κορυφή της Άνω Πόλης και προστατεύεται από τα δυτικά και τα νότια με απότομες χαράδρες. Είναι προσιτό μόνο από ένα μονοπάτι το οποίο ξεκινάει από την είσοδο, πάνω από την εκκλησία της Αγίας Σοφίας. Η θέα από την κορυφή του προς την κοιλάδα της Σπάρτης θα σας συνεπάρει. 15

16 Φύση - δραστηριότητες Ο Ταΰγετος είναι η ψηλότερη οροσειρά της Πελοποννήσου. Σύμφωνα με τη μυθολογία, πήρε το όνομά του από τη νύμφη Ταϋγέτη, μία από τις κόρες του Άτλαντα. Η κορυφή του Ταϋγέτου (2.407 μ.) ονομάζεται Προφήτης Ηλίας και είναι γνωστή ως μία από τις μεγαλύτερες φυσικές πυραμίδες στον κόσμο. Κάθε καλοκαίρι στην γιορτή του Προφήτη Ηλία, εκατοντάδες επισκέπτες ανηφορίζουν μέχρι την κορυφή, για να δουν την σκιά της πυραμίδας που πέφτει πάνω στην θάλασσα την ώρα της ανατολής. Πρόκειται για ένα βουνό με επιβλητική και άγρια ομορφιά που όταν το επισκεφτείτε, θα μαγευτείτε από τους χρωματισμούς, τους ήχους και τα αρώματα της φύσης. Για φυσιολάτρες Πλούσια είναι η χλωρίδα της περιοχής στην οποία συμπεριλαμβάνονται 28 τοπικά ενδημικά φυτά, ενώ έχουν καταγραφεί συνολικά πάνω από 700 είδη φυτών. Μεγάλο μέρος του βουνού καταλαμβάνεται από μαυρόπευκα. Είναι το νοτιότερο σημείο της Ευρώπης που συναντιούνται αυτά τα δέντρα. Επίσης υπάρχουν έλατα, κυπαρίσσια, κέδροι, βελανιδιές, ευκάλυπτοι, χρυσόξυλα, το αειθαλές σφεντάμι κ.α Στον Ταΰγετο έχουν καταγραφεί περισσότερα από 110 είδη πεταλούδων, 33 είδη ερπετών και αμφίβιων και 19 είδη θηλαστικών Η ορνιθοπανίδα είναι επίσης πλούσια με 85 περίπου 16 ΣΠΑΡΤΗ

17 είδη, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται ορισμένα απειλούμενα και προστατευόμενα είδη αρπακτικών πουλιών. Για πεζοπόρους - ορειβάτες O Tαΰγετος προσφέρει ένα μεγάλο φάσμα πεζοπορικών διαδρομών κάθε δυσκολίας και διάρκειας. Εκτός από τις πεζοπορικές διαδρομές που έχουν ως αφετηρία τους πεδινούς οικισμούς και φτάνουν μέχρι τα ορεινά χωριά, μπορούν να γίνουν και αναβάσεις στις κορυφές του βουνού. Επίσης, οι ορειβάτες μπορούν να ακολουθήσουν το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4 ή να συνδυάσουν αναβάσεις με διασχίσεις στα εντυπωσιακά φαράγγια. Για τους λάτρεις της αναρρίχησης, στο 15 χλμ. της εθνικής οδού Σπάρτης-Καλαμάτας, υπάρχει το αναρριχητικό πεδίο της Λαγκάδας που περιλαμβάνει 97 διαδρομές αθλητικού χαρακτήρα που αναπτύσσονται σε πέντε πεδία. Διαθέτει από εκπαιδευτικές διαδρομές αρχαρίων μέχρι και διαδρομές για τους πλέον έμπειρους αναρριχητές. Την Παναγία τη Λαγκαδιώτισσα από το γραφικό εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη. ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΔΕΙΤΕ: Πρόκειται για ένα μικρό εκκλησάκι του 12 ου αιώνα, χτισμένο κυριολεκτικά μέσα σε βράχο. Η παράδοση λέει ότι εδώ λειτουργήθηκε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος όταν ξεκίνησε για την Κωνσταντινούπολη. Η διαδρομή ξεκινά από το χωριό Παρόρι, είναι εύκολη και έχει διάρκεια 15 λεπτά. Τις πηγές του Κνακίωνα Βρίσκονται στο χωριό Τρύπη που απέχει μόλις 9 χλμ. από την Σπάρτη. Περπατήστε μέσα σε ένα μοναδικό φυσικό περιβάλλον ανάμεσα σε αιωνόβια πλατάνια δίπλα στα τρεχούμενα νερά του ποταμού Κνακίωνα, τα οποία σχηματίζουν μικρές λίμνες στις οποίες μπορείτε να κολυμπήσετε. Στο τέλος της διαδρομής θα θαυμάσετε τον μοναδικής ομορφιάς φυσικό καταρράκτη πίσω Ένα ταξίδι στην Ιστορία και την ομορφιά της φύσης Το φαράγγι του Κάστορα Βρίσκεται στο Καστόρι, και ακολουθεί την πορεία του ποταμού Κάστορα. Ξεκινήστε την περιήγησή σας από το μονοπάτι που ξεκινά κάτω από την γέφυρα του Καστορείου. Το μονοπάτι κινείται κάτω από αιωνόβια δέντρα που σχεδόν κρύβουν τον 17

18 Φύση - δραστηριότητες ΤΑΥΓΕΤΟΣ - ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΔΕΙΤΕ: ουρανό, πάνω σε ξύλινα γεφυράκια, πλάι σε ερείπια παλιών νερόμυλων και πάντα παράλληλα με τον ποταμό. Μετά από σαράντα περίπου λεπτά πεζοπορίας, το μονοπάτι καταλήγει στο Μαρμαρογέφυρο το παλιό τοξωτό γεφύρι. Περπατήστε μέσα στην φύση και απολαύστε μοναδικές εικόνες, ήχους και ευωδιές. Μια διαδρομή απίστευτου φυσικού κάλλους κατάλληλη και για αρχάριους πεζοπόρους. Το φαράγγι του Ανακώλου Η πορεία μέσα στο φαράγγι προσφέρει ανεπανάληπτες εμπειρίες. Οι πεζοπόροι θα συναντήσουν πηγές, ένα φυσικό καταρράκτη, μικρές λίμνες, χειμάρρους, συστάδες δάσους και πετρώδεις σχηματισμούς. Μονοπάτια συνδέουν διάφορα σημεία με μοναστήρια, εκκλησίες και πηγές, ενώ εδώ αναπτύσσεται και τμήμα του διεθνούς μονοπατιού Ε4. Στο όγδοο χιλιόμετρο του φαραγγιού, σε υψόμετρο 750 μ., περιμένει τους περιηγητές η μεσαιωνική Κουμουστά, και κοντά στην κορυφή του Ταϋγετου η δασική περιοχή Πενταυλοί. Την Ιερά Μονή Ζερμπίτσης Σε ένα όμορφο κατάφυτο πλάτωμα στις ανατολικές υπώρειες του Ταΰγετου, νότια του χωριού Ξηροκάμπι, βρίσκεται η ιστορική Μονή Ζερμπίτσης, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή ιδρύθηκε το 1639, πιθανότατα επάνω σε παλαιότερο, βυζαντινό ναό της Παναγίας. Το συγκρότημα περιβάλλεται από ψηλό περίβολο που του δίνει την όψη φρουρίου. Στο εσωτερικό του, εκτός από τα αρχικά κτήρια υπάρχουν και νέες εγκαταστάσεις, κελλιά, βοηθητικοί χώροι και πολλά παρεκκλήσια. Το καθολικό, στο μέσο της αυλής, είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός αγιορείτικου τύπου. Εξέχουσα θέση στο εσωτερικό του ναού κατέχει και η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας. Η μονή διαθέτει μουσείο, όπου φυλάσσονται σημαντικά κειμήλια, εικόνες, ξυλόγλυπτα, έργα αργυροχοΐας, ένας χρυσοκέντητος επιτάφιος του 1539, ένα λάβαρο του 1639, καθώς και ιερά λείψανα αγίων. Είναι γυναικεία και πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου. Την Ιερά Μονή Γόλας Η μονή είναι κτισμένη πάνω από το χω- 18 ΣΠΑΡΤΗ

19 ριό Γοράνοι, στους πρόποδες του νότιου Ταΰγετου. Ιδρύθηκε το 1632, σύμφωνα με την επιγραφή που βρίσκεται στο μοναστήρι, ωστόσο, καταστράφηκε μετά την Επανάσταση του Πρόκειται για ένα μονόκλιτο ναό με τρούλο με τους δύο χορούς του Αθωνικού τύπου στις μακρές πλευρές του. Χαρακτηριστικό της μονής αποτελούν οι απεικονίσεις αρχαίων φιλοσόφων και ποιητών στο δυτικό τοίχο. ΚΑΡΥΕΣ ΚΑΣΤΟΡΕΙΟ ΒΑΣΑΡΑΣ ΜΟΝΗ ΑΓΙΩΝ ΤΡΥΠΗ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΝΤΑ ΣΠΑΡΤΗ ΧΡΥΣΑΦΑ ΜΥΣΤΡΑΣ ΠΑΡΟΡΕΙΟ ΑΜΥΚΛΕΣ ΞΗΡΟΚΑΜΠΙ ΚΟΥΜΟΥΣΤΑ ΓΟΡΑΝΟΙ Παναγία Λαγκαδιώτισσα Τις πηγές του Κνακίωνα Φαράγγι Κάστορα ΔΙΡΟΣ ΓΥΘΕΙΟ ΜΟΛΑΟΙ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ Φαράγγι Ανακώλου Ιερά Μονή Ζερμπίτσης Ιερά Μονή Γόλας ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΣ Ένα ταξίδι στην Ιστορία και την ομορφιά της φύσης 19

20 Φύση - δραστηριότητες Πάρνωνας ή Μαλεβός. Το βουνό που χωρίζει την Αρκαδία από τη Λακωνία. Η ψηλότερη κορυφή του είναι η Μεγάλη Τούρλα με υψόμετρο 1934 μ. Το βουνό διαθέτει πλούσια βλάστηση, πανίδα και οικότοπους, όπως εκτεταμένες εκτάσεις με μαύρη πεύκη και δάση με δενδρόκερδα και καστανιές. Ο Πάρνωνας είναι κατάλληλος για επίσκεψη όλες τις εποχές του χρόνου και για εναλλακτικές δραστηριότητες που καλύπτουν όλες τις απαιτήσεις: Περιήγηση, πεζοπορία στα σηματοδοτημένα μονοπάτια, ορειβασία, mountain bike, αναρριχήσεις, φυσιολατρικές και αστρονομικές παρατηρήσεις. Φιλόξενα χωριά βρίσκονται σκαρφαλωμένα στις πλαγιές του Πάρνωνα, γραφικά και παραδοσιακά, όπως τα Τσίντζινα, οι Καρυές, η Βαμβακού, η Βαρβίτσα, με δείγματα υψηλής αρχιτεκτονικής και αισθητικής. Γραφικά σοκάκια και καλντερίμια, ξωκλήσια, μονοπάτια, πέτρινα γεφύρια, νερόμυλοι, νεροτριβές θα προκαλέσουν τον θαυμασμό σας. Ο Πάρνωνας χαρακτηρίζεται από σχετική ομαλότητα και ιδιαίτερα πλούσια χλωρίδα. Με εξαίρεση τις ψηλές κορφές του, είναι βουνό με πλούσια βλάστη- Πεζοπορία στα σηματοδοτημένα μονοπάτια του Πάρνωνα 20 ΣΠΑΡΤΗ

21 ση και πολυσύνθετη χλωρίδα, με σπάνια μάλιστα φαρμακευτικά - αρωματικά φυτά. Συνολικά έχουν καταγραφτεί πάνω από 80 είδη σπάνιων και προστατευόμενων φυτών, αρκετά από τα οποία είναι φαρμακευτικά και αρωματικά και 12 ενδημικά. Η πανίδα της περιοχής περιλαμβάνει πολλά είδη πουλιών, θηλαστικών, αμφίβιων και ερπετών. Όσον αφορά τα πουλιά, ο πλούτος του Πάρνωνα είναι μεγάλος με πάνω από 200 είδη να έχουν καταγραφεί. Από αυτά άλλα μένουν όλο το χρόνο στο βουνό, άλλα έρχονται την άνοιξη από την Αφρική, και άλλα κατεβαίνουν το χειμώνα από το βορρά ή απλώς διαβαίνουν κατά τις μεταναστεύσεις τους. Πεζοπορία Ο Πάρνωνας διαθέτει ένα ευρύ και πολύ καλά σηματοδοτημένο δίκτυο πεζοπορικών μονοπατιών. Τα περισσότερα από αυτά έχουν ως αφετηρία τους τα Τσίντζινα, γνωστά και ως Πολύδροσο. Από εδώ ξεκινούν εννέα πεζοπορικά μονοπάτια διαφόρων βαθμών δυσκολίας, ενώ από τις Καρυές διέρχεται το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4. Από τη Βαμβακού που βρίσκεται σε υψόμετρο 960 μ. στις δυτικές πλαγιές του Πάρνωνα ξεκινά το σηματοδοτημένο μονοπάτι, που μετά από πορεία 2 ωρών, οδηγεί στο ορειβατικό καταφύγιο, στη θέση Αρνόμουσγα, σε υψόμετρο μ.. Τους Πλάτανους του Μενελάου ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΔΕΙΤΕ: Στο χωριό Καρυές βρίσκεται ο ναός της Παναγίας που κτίστηκε το 1900, στο χώρο που βρίσκονταν σύμφωνα με τους ιστορικούς το «Ιερό της Αρτέμιδος». Η πρόσφατη συντήρηση ανέδειξε τμήματα από τον αρχαίο ναό. Στον προαύλιο χώρο είναι ακόμη εκεί, 4 υπεραιωνόβιοι πλάτανοι τους οποίους σύμφωνα με την παράδοση φύτεψε ο βασιλιάς Μενέλαος. Το μνημείο των Καρυάτιδων Το μνημείο σύμβολο που δεσπόζει πάνω Ένα ταξίδι στην Ιστορία και την ομορφιά της φύσης από την πλατεία των Καρυών και ξεχωρίζει από μακριά, μιας και είναι πιστό αντίγραφο του τμήματος του αρχαίου ναού του Ερεχθείου της Ακρόπολης. Τον Ιερό Ναό Παναγίας Χρυσαφίτισσας Λίγο έξω από το χωριό Χρύσαφα, βορειοανατολικά της Σπάρτης, δεσπόζει ένα από τα μνημεία που αποδεικνύουν τη μεγάλη πνευματική άνθηση της περιοχής στους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους, ο όμορφος, καλοδιατηρημένος ναός της Παναγίας Χρυσαφίτισσας. Οικοδομήθηκε 21

22 Φύση - δραστηριότητες ΠΑΡΝΩΝΑΣ - ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΔΕΙΤΕ: στο τέλος του 11 ου αιώνα και είναι πιθανόν να ανήκε σε μεγαλύτερο συγκρότημα ή μοναστήρι. Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με νάρθηκα και ο τρούλος του στηρίζεται εσωτερικά σε δύο κίονες. Στην αρχιτεκτονική του ναού ξεχωρίζει και ο επιβλητικός οχυρός πύργος. Το εσωτερικό του ναού είναι κατάγραφο με τοιχογραφίες που χρονολογούνται με ακρίβεια στο Την Ιερά Μονή Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων Σε μια καταπράσινη τοποθεσία, περίπου 8 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Σπάρτης, βρίσκεται μία από τις σημαντικότερες μονές της Λακωνίας, αφιερωμένη στους Αγίους Τεσσαράκοντα Μάρτυρες. Ιδρύθηκε το 1305 και μεταφέρθηκε στη σημερινή της θέση στις αρχές του 17 ου αιώνα. Εξωτερικά έχει τη μορφή φρουρίου με ψηλό περίβολο που σχηματίζουν τα συγκροτήματα των κελιών και των βοηθητικών χώρων. Στο κέντρο της αυλής δεσπόζει το καθολικό, σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο, που κτίστηκε το Μεγάλη και ανεκτίμητη υπήρξε η προσφορά της Μονής στον αγώνα του Έθνους κατά την παλιγγενεσία του Η μονή διαθέτει πλούσια βιβλιοθήκη, κειμήλια και σπάνια έγγραφα που εκτίθενται στο μουσείο της. Είναι ανδρική και πανηγυρίζει στις 9 Μαρτίου. Την Ιερά Μονή Αγίων Αναργύρων Στους κόλπους της Σταματήρας, που είναι μία από τις δασώδεις παραφυάδες του Πάρνωνα μεταξύ των χωριών Τζίτζινα και Βασσαρά σε ένα ήρεμο γραφικό περιβάλλον σε υψόμετρο 100 περίπου μ. βρίσκεται η μονή των Αγίων Αναργύρων. Η Μονή κτίστηκε το Ξεχωριστή παρουσιάζεται η συμβολή της Μονής στην επανάσταση του Το μοναστήρι από μακριά δίνει την εντύπωση ενός τετράπλευρου κτιριακού συγκροτήματος φρουριακής κατασκευής, με κύρια χαρακτηριστικά τους ψηλούς τοίχους που το περικλείουν και τις εκτεταμένες κεραμοσκεπές. Το Καθολικό της Μονής ακολουθεί τα βασικά χαρακτηριστικά της υστεροβυζαντινής αρχιτεκτονικής και 22 ΣΠΑΡΤΗ

23 η αγιογράφησή του έχει γίνει από τον κορυφαίο αγιογράφο Δημήτριο Κακκαβά. Η Ιερά Μονή πανηγυρίζει την 1 η Νοεμβρίου στη μνήμη των Αγ. Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού, αλλά λόγω των δύσκολων καιρικών συνθηκών του Νοεμβρίου, πανηγυρίζει και την 1 η Ιουλίου. ΚΑΡΥΕΣ ΚΑΣΤΟΡΕΙΟ ΒΑΣΑΡΑΣ ΜΟΝΗ ΑΓΙΩΝ ΤΡΥΠΗ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΝΤΑ ΣΠΑΡΤΗ ΧΡΥΣΑΦΑ ΜΥΣΤΡΑΣ ΠΑΡΟΡΕΙΟ ΑΜΥΚΛΕΣ ΞΗΡΟΚΑΜΠΙ ΚΟΥΜΟΥΣΤΑ ΓΟΡΑΝΟΙ Πλάτανοι του Μενελάου Μνημείο των Καρυάτιδων Ι. Ν. Παναγίας Χρυσαφίτισσας ΔΙΡΟΣ ΓΥΘΕΙΟ ΜΟΛΑΟΙ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ Ιερά Μονή Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων Ιερά Μονή Αγίων Αναργύρων ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΣ Ένα ταξίδι στην Ιστορία και την ομορφιά της φύσης 23

24 Αθλητικές & Πολιτιστικές εκδηλώσεις Σπάρταθλον Το Σπάρταθλον είναι ένας ιστορικός υπερμαραθώνιος που λαμβάνει χώρα στο τέλος κάθε Σεπτέμβρη. Είναι ένας από τους πλέον δύσκολους αγώνες υπεραποστάσεων παγκοσμίως και παράλληλα πολύ μεγάλου ενδιαφέροντος λόγω του ιστορικού του υπόβαθρου. Το Σπάρταθλον αναβιώνει τα βήματα του Φειδιππίδη, ενός αρχαίου Αθηναίου δρομέα μεγάλων αποστάσεων, ο οποίος το 490 π.χ., πριν από τη μάχη του Μαραθώνα, εστάλη στη Σπάρτη να ζητήσει βοήθεια στον πόλεμο που διεξήγαγαν οι Έλληνες με τους Πέρσες. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο Φειδιππίδης έφτασε στη Σπάρτη μια μέρα μετά την αναχώρησή του από την Αθήνα. Ο αγώνας διεξάγεται στη διαδρομή που σχεδίασε ο εμπνευστής του αγώνα John Foden το Η διαδρομή αυτή ακολουθεί την περιγραφή του Ηροδότου, ώστε να είναι όσο το δυνατόν πλησιέστερη με τη διαδρομή που ακολούθησε ο αρχαίος δρομέας Φειδιππίδης. Στην πορεία τους οι αθλητές διασχίζουν σχεδόν όλες τις αρχαίες πόλεις που μεσολαβούσαν μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης. Σπάρταθλον Spartan Race Ο αγώνας Spartan Race, ξεκίνησε από την Αμερική και διεξάγεται κάθε χρόνο σε διάφορες χώρες του κόσμου με πολυάριθμες συμμετοχές. Είναι αγώνισμα που περιλαμβάνει τρέξιμο, στίβο μάχης, εμπό- 24 ΣΠΑΡΤΗ

25 δια και πολλά ακόμα στάδια δυσκολίας. Το Spartan Race παρέχει τη δυνατότητα σε αρχάριους αλλά και σε επαγγελματίες δρομείς να δοκιμάσουν τους εαυτούς τους προσφέροντας προκλήσεις για όλα τα επίπεδα εκγύμνασης. Από το 2017 ο αγώνας πραγματοποιείται στις αρχές Νοεμβρίου και στον τόπο που ενέπνευσε τη διοργάνωσή του, με φόντο τα ποτάμια, τα βουνά και τα αρχαία μνημεία της Σπάρτης, προσελκύοντας συμμετέχοντες από περισσότερες από 30 χώρες του κόσμου. Παλαιολόγεια Ο Δήμος Σπάρτης, αποτίοντας φόρο τιμής στον τελευταίο Βυζαντινό Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, Δεσπότη του Μυστρά, που έμελλε να συνδέσει αιώνια τη μοίρα και το όνομά του με την Άλωση της Βασιλεύουσας, διοργανώνει κάθε τέλος Μαΐου σειρά θρησκευτικών, αθλητικών καιπολιτιστικών εκδηλώσεων, που λαμβάνουν χώρα στην ιστορική έδρα του Δήμου, το Μυστρά και στον αρχαιολογικό του χώρο. Οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, παιχνίδια για παιδιά, αθλητικούς αγώνες, ημερίδες και σεμινάρια για τον βυζαντινό πολιτισμό. Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται με την Αρχιερατική Θεία Λειτουργία στον Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Δημητρίου στον Μυστρά και την τέλεση μνημοσύνου στη μνήμη του πεσόντος Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Ένα ταξίδι στην Ιστορία και την ομορφιά της φύσης Spartan Race Παλαιολόγεια 25

26 Αθλητικές & Πολιτιστικές εκδηλώσεις Πολιτιστικό καλοκαίρι Κάλεσμα στον Ταΰγετο Γιορτή ελιάς & λαδιού Γιορτή κάστανου Πολιτιστικό καλοκαίρι Το Πολιτιστικό καλοκαίρι αποτελεί θεσμό που πραγματοποιείται από το 1988, στο χώρο του Σαϊνοπούλειου αμφιθεάτρου. Πρόκειται για μια σειρά εκδηλώσεων που περιλαμβάνει θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες και άλλα δρώμενα. Σπουδαία έργα της ελληνικής και ξένης δραματουργίας, συναντούν μουσικές και ενορχηστρώσεις ευρωπαίων και Ελλήνων συνθετών, με την ερμηνεία κορυφαίων καλλιτεχνών. Οργανωτής των εκδηλώσεων είναι το Σαϊνοπούλειο Ίδρυμα, με την αιγίδα του Δήμου Σπάρτης. Κάλεσμα στον Ταΰγετο Η επιτυχημένη σειρά θερινών εκδηλώσεων «Κάλεσμα στον Ταΰγετο» πραγματοποιείται κάθε καλοκαίρι στο χωριό Ξηροκάμπι. Περιλαμβάνει προβολές ταινιών, θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, εκθέσεις ντόπιων καλλιτεχνών, μουσικά εργαστήρια και σεμινάρια, πεζοπορικές διαδρομές και πολλά άλλα. Γιορτή ελιάς & λαδιού Η Γιορτή Ελιάς και Λαδιού πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις αρχές Αυγούστου στην όμορφη Σελλασία με σκοπό την προβολή και προώθηση του εξαιρετικού Λακωνικού ελαιόλαδου και της Λακωνικής ελιάς. Η Γιορτή συνδυάζει πληθώρα επιμορφωτικών και ενημερωτικών εκδηλώσεων, σε σχέση με την καλλιέργεια 26 ΣΠΑΡΤΗ

27 της ελιάς, με ποικίλο καλλιτεχνικό πρόγραμμα. Γιορτή κάστανου Στο όμορφο χωριό της Άρνας, οργανώνεται με μεγάλη επιτυχία η «Γιορτή του Κάστανου», κάθε τελευταίο σαββατοκύριακο του Οκτωβρίου. Η τριήμερη γιορτή, με τα άφθονα κάστανα και το ζεστό τσίπουρο συνδυάζεται μοναδικά με πολιτιστικές εκδηλώσεις, υπαίθρια αγορά τοπικών προϊόντων και πεζοπορικές διαδρομές στον Ταΰγετο, μέσω του διεθνούς μονοπατιού Ε4, που περνά από τον παραδοσιακό αυτό οικισμό. Γιορτή τσίπουρου Κάθε τέλος Οκτωβρίου πραγματοποιείται η γιορτή τσίπουρου στο γραφικό Γεωργίτσι με άφθονο τσίπουρο, κρασί, μεζέδες και φασολάδα που προσφέρονται στους παρευρισκόμενους. Η γιορτή τσίπουρου πραγματοποιείται στο πάρκο «Καρβουνόρεμα», σε μαγευτική τοποθεσία κάτω από τα τεράστια πλατάνια σε ένα μαγευτικό ορεινό καταπράσινο χώρο. Μη χάσετε την ευκαιρία, να απολαύσετε τα φθινοπωρινά χρώματα της φύσης σε όλο τους το μεγαλείο! Πανηγύρι του Μυστρά Κάθε χρόνο, από τις 27 Αυγούστου έως τις 2 Σεπτεμβρίου, διοργανώνεται η μεγάλη εμποροπανήγυρη του Μυστρά, που συγκεντρώνει εμπόρους και μικροπωλητές απ Ένα ταξίδι στην Ιστορία και την ομορφιά της φύσης όλη την Ελλάδα. Το Πανηγύρι του Μυστρά δεν είναι μόνο ένα εμπορικό γεγονός σημαντικής οικονομικής δραστηριότητας. Είναι σημείο αναφοράς γενεών, σημείο αναφοράς της εμπορικής και πολιτιστικής Γιορτή κάστανου Γιορτή τσίπουρου Πανηγύρι του Μυστρά ιστορίας του τόπου. Πραγματοποιείται για πάνω από 400 χρόνια. Η σύγχρονη ιστορία της εμποροπανήγυρης ξεκινά στις αρχές της δεκαετίας του 1950 όπου λειτουργούσε ως ζωοπανήγυρη. 27

28 Τοπικά Προϊόντα Γαστρονομία Ελιά & Ελαιόλαδο Η ελιά είναι ένα από τα κύρια προϊόντα της Σπαρτιατικής Γης. Το μικροκλίμα και το έδαφος της περιοχής ενδείκνυνται για την καλλιέργεια πολλών ποικιλιών ελιάς και την παραγωγή εξαιρετικού ελαιόλαδου. Το τοπικό παρθένο ελαιόλαδο από ποικιλίες όπως: «Αθηνολιά», «Κουτσουρολιά», «Κορωναίικη», «Ψιλολιά», «Κακούρου» και «Μουρτολιά», έχει εδώ και δεκαετίες ξεχωριστή φήμη στην ελληνική αγορά και μαζί με τις φημισμένες ελιές «Καλαμών» αποτελούν τα κορυφαία προϊόντα του τόπου. Πορτοκάλια Οι πορτοκαλεώνες της Σπάρτης αγκαλιάζουν την κοιλάδα του Ευρώτα και την άνοιξη πλημμυρίζουν τον αέρα με τη χαρακτηριστική τους ευωδία. Τα πορτοκάλια της Σπάρτης είναι γνωστά για την ποιότητά τους σε όλο τον κόσμο. Κρασί Τα αμπέλια καλλιεργήθηκαν στην περιοχή από τα αρχαία χρόνια. Σήμερα, και με τις βιολογικές καλλιέργειες να κερδίζουν συνεχώς έδαφος, παράγονται αρκετές ποικιλίες κρασιών με αξιοσημείωτες διακρίσεις. Χαρακτηριστικές ποικιλίες της περιοχής είναι η Κυδωνίτσα και το Μαυρούδι. Μέλι Τα εσπεριδοειδή στα πεδινά, τα κωνοφόρα στα ορεινά και τα αρωματικά φυτά του Ταϋγέτου και του Πάρνωνα, προσδίδουν στο μέλι της περιοχής ιδιαίτερη Ελιά & Ελαιόλαδο. Το χρυσάφι της Λακωνικής Γης ποιότητα, γεύση και άρωμα. Σύγλινο & Λουκάνικο Το σύγλινο είναι χοιρινό κρέας καπνισμένο συνήθως με σχίνα και κέδρο, αρωματισμένο με πορτοκαλόφλουδα και διατηρημένο στο ίδιο του το λίπος (γλίνα), απ όπου παίρνει και την ονομασία του. Τα Σπαρτιάτικα λουκάνικα, ξεχωρίζουν γιατί περιέχουν πορτοκάλι. Παρασκευάζονται με χοιρινό κιμά, κρασί, σκόρδο και μπαχαρικά. Ζυμαρικά Απολαύστε τα τοπικά ζυμαρικά όπως χυλοπίτα και τραχανά, 28 ΣΠΑΡΤΗ Σύγλινο & Λουκάνικο

29 που παρασκευάζονται με αγνές πρώτες ύλες της Λακωνικής γης. Επίσης θα βρείτε και ζυμαρικά ολικής αλέσεως αλλά και με αλεύρι ζέας, όλα φτιαγμένα με φρέσκο γάλα και αβγά. Χωριάτικα παξιμάδια και λαλάγγια Τα παξιμάδια που παράγονται από τα τοπικά αρτοποιεία ζυμώνονται παραδοσιακά διατηρώντας αναλλοίωτα τα ευεργετικά τους συστατικά, το άρωμα και την εξαιρετική τους γεύση. Τα λαλάγγια είναι τραγανές τηγανιτές λωρίδες από ζύμη που φτιάχνονται με λάδι, αλεύρι και αβγό και συνδυάζονται θαυμάσια με αλμυρό τυρί. Δίπλες αρωματισμένες με κανέλα και καρύδια Πέστροφα & Σολομό Δοκιμάστε καπνιστή πέστροφα και σολομό εξαιρετικής ποιότητας από τα πεντακάθαρα πηγαία νερά του «Άγιου Μάμμα» Ταΰγετου, που παράγονται με φυσικές παραδοσιακές τεχνικές. Καπνιστή πέστροφα Σολομός εξαιρετικής ποιότητας ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΔΟΚΙΜΑΣΕΤΕ: Καγιανά (αβγά τηγανισμένα με ντομάτα και τυρί) Κολοκυθοκορφάδες (ανθοί κολοκυθιού στην κατσαρόλα με κρεμμύδι, σκόρδο, ντομάτα και φύλλα δυόσμου) Κόκορα μπαρδουνιώτικο (στην κατσαρόλα με ντομάτα, κρεμμύδια και λευκό, σκληρό τυρί) Πιταρούδες (πίτες με φύλλο, γεμιστά με σπανάκι, άγρια χόρτα, κρεμμυδόφυλλα, μαρούλια και δυόσμο) Τσιγαρολάχανα (αρωματικά άγρια χόρτα τσιγαρισμένα με κρεμμύδι, πελτέ, λάδι, αλάτι και πιπέρι) Δίπλες (τηγανιτή λεπτή ζύμη με μέλι και αρωματισμένη με κανέλα και καρύδια) Πορτοκαλοκούλουρα και πορτοκαλόπιτα Ένα ταξίδι στην Ιστορία και την ομορφιά της φύσης 29

30 Χρήσιμες Πληροφορίες Δήμος Σπάρτης: Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας: Αρχαιολογικός χώρος Μυστρά: Μητρόπολη: Ε.Ο.Σ Σπάρτης: ΚΤΕΛ Λακωνίας: Ράδιο Ταξί Σπάρτης «Ο Λεωνίδας»: , Ράδιο Ταξί Σπάρτης: Kakouros Rent - Ενοικίαση αυτοκινήτων: Luxury Transfer - Ενοικίαση αυτοκινήτων με οδηγό: Άμεση δράση: ΕΚΑΒ: Αναγγελία πυρκαγιάς:

31 ΠΑΤΡΑ ΑΙΓΙΟ ΝΕΜΕΑ ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΑΘΗΝΑ ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΥΡΓΟΣ ΤΡΙΠΟΛΗ ΑΡΓΟΣ ΝΑΥΠΛΙΟ ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΗ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑ Τ Α Ϋ Γ ΣΠΑΡΤΗ Π Α Ρ Ν Ω Ν Α Σ ΠΥΛΟΣ Ε Τ Ο ΡΟΥΤΣΙ ΟΡΕΙΝΗ ΜΕΛΙΓΟΥ ΚΟΡΑΚΟΒΟΥΝΙ ΓΡΑΙΚΟΣ ΑΓΡΙΑΚΟΝΑ ΚΟΥΒΕΛΙΑ ΔΗΜΟΣ ΣΚΥΡΙΤΙΔΑΣ ΜΟΝΗ ΜΑΛΕΒΗΣ ΠΛΑΤΑΝΟΣ ΑΡΚΑΔΙΚΟ ΧΩΡΙΟ ΠΕΤΡΙΝΑ ΔΥΡΡΑΧΙΟ ΛΟΓΚΑΝΙΚΟΣ ΝΕΔΟΥΣΑ ΑΛΑΓΟΝΙΑ ΑΡΤΕΜΙΣΙΑ ΛΑΔΑΣ ΚΑΡΒΕΛΙ ΑΧΟΥΡΙ ΑΓΟΡΙΑΝΗ ΠΕΛΛΑΝΑ ΓΕΩΡΓΙΤΣΙ ΚΑΣΤΟΡΕΙΟ ΒΟΡΔΟΝΙΑ ΚΟΛΛΙΝΕΣ ΛΟΓΓΑΣΤΡΑ ΤΡΥΠΗ ΠΙΚΟΥΛΙΑΝΙΚΑ ΜΥΣΤΡΑΣ ΠΑΡΟΡΕΙΟ ΚΟΝΙΔΙΤΣΑ ΣΕΛΛΑΣΙΑ ΒΟΥΤΙΑΝΟΙ ΜΟΝΗ ΑΓΙΩΝ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΝΤΑ ΚΛΑΔΑΣ ΣΠΑΡΤΗ ΚΑΡΥΕΣ ΒΡΕΣΘΕΝΑ ΒΑΡΒΙΤΣΑ ΒΑΣΑΡΑΣ ΒΑΜΒΑΚΟΥ ΠΟΛΥΔΡΟΣΟ ΔΗΜΟΣ ΘΕΡΑΠΝΩΝ Π Α Ρ Ν Ω ΑΓΡΙΑΝΟΙ ΧΡΥΣΑΦΑ ΣΙΤΑΙΝΑ ΚΑΤΣΑΝΙΤΣΑ ΠΛΑΤΑΝΑΚΙ Ν Α Σ ΟΡΕΙΝΟ ΚΟΡΑΚΟΒΟΥΝΙ ΚΟΣΜΑΣ ΒΟΣΚΙΝΑ ΜΟΝΗ ΕΛΩΝΗΣ ΚΟΥΝΟΥΠΙΑ ΤΥΡΟΣ ΣΑΠΟΥΝΑΚΑΙΙΚΑ ΠΕΡΑ ΜΕΛΑΝΑ ΛΕΩΝΙΔΙΟ ΤΣΙΤΑΛΙΑ ΣΑΜΠΑΤΙΚΗ ΛΑΚΚΟΣ ΠΟΥΛΙΘΡΑ ΠΕΛΕΤΑ ΑΡΓΟΛΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ ΠΗΓΑΔΙ ΦΩΚΙΑΝΟ ΡΙΖΑΝΑ ΑΝΑΒΡΥΤΗ ΑΜΥΚΛΕΣ ΓΚΟΡΙΤΣΑ ΜΑΡΙΟ ΚΑΜΠΟΣ ΒΟΡΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΗ ΕΞΩΧΩΡΙ ΣΤΟΥΠΑ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΡΙΝΤΟΜΟ Τ Α Ϋ Γ Ε ΠΛΑΤΣΑ ΤΡΑΧΗΛΑ ΑΓ. ΝΙΚΩΝ ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ Τ Ο Σ ΜΗΛΙΑ ΠΑΛΑΙΟΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΡΙΖΑ ΞΗΡΟΚΑΜΠΙ ΑΡΝΑ ΚΑΣΤΑΝΙΑ ΟΙΤΥΛΟ ΚΑΡΑΒΟΣΤΑΣΙ ΝΕΟ ΟΙΤΥΛΟ ΛΙΜΕΝΙ ΑΡΕΟΠΟΛΗ ΠΥΡΓΟΣ ΔΙΡΟΥ ΧΑΡΟΥΔΑ ΚΟΥΜΟΥΣΤΑ ΔΙΡΟΣ ΔΡΥΑΛΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑ ΓΟΡΑΝΟΙ ΜΕΛΙΤΙΝΗ ΚΟΚΚΙΝΑ ΛΟΥΡΙΑ ΚΟΝΑΚΙΑ ΜΥΡΣΙΝΗ ΣΚΑΜΝΑΚΙ ΑΙΓΙΕΣ ΒΑΘΥ ΔΑΦΝΙ ΚΡΟΚΕΕΣ ΣΚΟΥΤΑΡΙ ΠΑΓΑΝΕΑ ΚΟΤΡΩΝΑΣ ΑΛΥΠΑ ΛΑΓΙΟ ΣΕΛΙΝΤΣΑ ΓΥΘΕΙΟ ΠΑΣΣΑΒΑΣ ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙ ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΤΡΙΝΗΣΑ ΒΡΟΝΤΑΜΑΣ ΓΡΑΜΜΟΥΣΑ ΓΕΡΑΚΙ ΜΥΡΤΙΑ ΒΛΑΧΙΩΤΗΣ ΣΚΑΛΑ ΕΛΟΣ ΛΑΚΩΝΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ ΚΑΤΩ ΓΛΥΚΟΒΡΥΣΗ ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΖΑΡΑΚΟΣ ΑΠΙΔΕΑ ΕΛΑΙΑ ΝΙΑΤΑ ΓΚΑΓΚΑΝΙΑ ΚΡΕΜΑΣΤΗ ΚΟΥΠΙΑ ΜΟΛΑΟΙ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΑΚΙΑ ΑΣΩΠΟΣ ΦΟΙΝΙΚΙ ΠΑΠΑΔΙΑΝΙΚΑ ΠΛΥΤΡΑ ΔΑΙΜΟΝΙΑ ΣΥΚΕΑ ΒΕΛΙΕΣ ΤΑΛΑΝΤΑ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΕΛΙΚΑ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙ ΛΙΡΑ ΠΙΣΤΑΜΑΤΑ ΡΕΙΧΕΑ ΑΓ. ΙΩΑΝΝΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΞΙΦΙΑΣ ΙΕΡΑΚΑΣ ΛΙΜΗΝ ΙΕΡΑΚΑ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ ΑΓ. ΦΩΚΑΣ ΚΟΛΠΟΣ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ ΛΙΜΗΡΑΣ ΜΕΖΑΠΟΣ ΣΤΑΥΡΙ ΚΟΙΤΑ ΓΕΡΟΛΙΜΕΝΑΣ ΚΟΚΚΑΛΑ ΛΑΓΙΑ ΒΑΘΕΙΑ ΠΟΡΤΟ ΚΑΓΙΟ ΚΟΚΚΙΝΟΓΕΙΑ ΒΙΓΚΛΑΦΙΑ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΣ ΚΑΤΩ ΝΗΣΙ ΛΕΥΚΗ ΦΑΡΑΚΛΟ ΝΕΑΠΟΛΗ ΛΑΧΙ ΒΕΛΑΝΙΔΙΑ

32 ΔΗΜΟΣ ΣΠΑΡΤΗΣ Ευαγγελιστρίας 85-87, Σπάρτη Τηλ.: , Fax: , Δείτε εδώ τον οδηγό στην ηλεκτρονική του μορφή