Ιωάννης Μ. Φουντούλης, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Transcript

1 22 Μαΐου 2019 Μεσοπεντηκοστή Θρησκεία / Θεία Λατρεία Ιωάννης Μ. Φουντούλης, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Σε λίγους πιστούς είι γνωστή η εορτή, αυτή. Εκτός από ς ιερείς μερικούς άλλους χριστιανούς, που έχουν έ στενότερο σύνδεσμο με την Εκκλησία μας, οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν καν την ύπαρξή της. Λίγοι είι εκείνοι που εκκλησιάζονται κατ αύτη οι περισσότεροι δεν υποπτεύονται καν, ότι την Τετάρτη μετά την Κυριακή Παραλύ πανηγυρίζει η Εκκλησία μία μεγάλη δεσποτική εορτή, την εορτή της Μεσοπεντηκοστής. Και όμως κάποτε αυτή η εορτή ήταν η μεγάλη εορτή της Μεγάλης Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως συνέτρεχαν κατ αυτή στον μεγάλο ό πλήθη λαού. Δεν έχει κανείς παρά ανοίξει την Έκθεση της Βασιλείου Τάξεως Κωνσταντίνου Πορφυρογέννη για δει το επίσημο τυπικό εορτασμού, όπως ετελείτο μέχρι την Μεσοπεντηκοστή ές 903 στον ό αγίου Μωκίου στην Κωνσταντινούπολη μέχρι δηλαδή την ημέρα που έγινε η απόπειρα κατά της ζωής αυτοκράτορα Λέοντος ς Σοφού (11 Μαΐου 903). Εκεί

2 υπάρχει μία λεπτομερής περιγραφή λαμπρού πανηγυρισμού, που καταλαμβάνει ολόκληρες σελίδες καθορίζει με την γνωστή παράξενη βυζαντινή ορολογία, πως ο αυτοκράτορας το πρωί της εορτής με τα επίσημα βασιλικά ενδύματα την συνοδεία ξεκινούσε από το ιερό παλάτι για μεταβεί στον ό αγίου Μω κίου. όπου θα ετελείτο η θεία λειργία. Σε λίγο έφθανε η λιτανεία με επί κεφαλής τον πατριάρχη, βασιλιάς πατριάρχης εισέρχονταν επισήμως στον ό. Η θεία λειργία ετελείτο με την συνήθη στις μεγάλες εορτές βυζαντινή μεγαλοπρέπεια. Μετά από αυτήν ο αυτοκράτορας παρέθετε πρόγευμα, στο οποίο παρεκάθητο ο πατριάρχης. Και πάλι ο βασιλιάς υπό τις επευφημίες πλήθους «Εις πολλούς αγαθούς χρόνους ο Θεός αγάγοι την βασιλείαν υμών» με πολλούς ενδιάμεσους σταθμούς επέστρεφε στο ιερό παλάτι.

3 Αλλά στα σημερινά μας λειργικά βιβλία, στο Πεντηκοστάριο, βλέπει κανείς τα ίχνη της παλαιάς της λαμπρότητας. Παρουσιάζεται σαν μία μεγάλη δεσποτική εορτή, με τα εκλεκτά της τροπάρια ς διπλούς της κανόνες, έργα των μεγάλων υμνογράφων, Θεοφάνους Ανδρέου Κρήτης, με τα αγνώσματά της την επίδρασή της στις προ μετά από αυτήν Κυριακές με την παράταση εορτασμού της επί οκτώ ημέρες κατά τον τύπο των μεγάλων εορτών εκκλησιαστικού ές. Ποιό όμως είι το θέμα της ιδιορρύθμου αυτής εορτής; Όχι πάντως κανέ γεγονός της ευαγγελικής ιστορίας. Το θέμα της είι καθαρά εορτολογικό θεωρητικό. Η Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής είι η 25η από Πάσχα η 25η προ της Πεντηκοστής ημέρα. Σημειώνει το μέσον της περιόδου των 50 μετά το Πάσχα εορτάσιμων ημερών. Είι δηλαδή ές σταθμός, μία τομή. Χωρίς δηλαδή έχει δικό της θέμα η ημέρα αυτή συνδυάζει τα θέματα, Πάσχα αφ ενός της επιφοιτήσεως αγίου Πνεύματος αφ ετέρου, «προφαίνει» τη δόξα της αλήψεως Κυρίου, που θα εορταστεί μετά από 15 ημέρες. Ακριβώς δε αυτό το μέσον των δύο μεγάλων εορτών έφερνε στο νου έ εβραϊκό επίθετο Κυρίου, το «Μεσ σίας». Μεσσίας στα ελληνικά μεταφράζεται Χριστός. Αλλά ηχητικά θυμίζει το μέσον. Έτσι στα τροπάρια στο συξάριο της ημέρας η παρετυμολογία αυτή γίνεται αφορμή παρουσιασθεί ο Χριστός σαν Μεσσίας -μεσίτης Θεού ανθρώπων, «μεσίτης διαλλάκτης ημών αιωνίου αυτού Πατρός». «Διά ταύτην την αιτίαν την παρούσα εορτή εορτάζοντες Μεσοπεντηκοστήν ονομάζοντες τον Μεσσίαν ανυμνούμεν Χριστόν», σημειώνει ο Νικηφόρος Ξανθόπουλος στο συξάριο. Σ αυτό βοήθησε η ευαγγελική περικοπή, που επελέγη για την ημέρα αυτή. Μεσούσης της εορτής ιουδαϊκού Πάσχα ο Χριστός ανεβαίνει στο ιερό διδάσκει. Η διδασκαλία Του προκαλεί τον θαυμασμό, αλλά ζωηρή αντιδικία μεταξύ αυτού λαού των διδασκάλων. Είι Μεσσίας ο Ιησούς ή δεν είι; Είι η διδασκαλία Του εκ Θεού ή δεν είι; Νέο λοιπόν θέμα προστίθεται: ο Χριστός είι ο διδάσκαλος. Αυτός που ενώ δεν έμαθε γράμματα κατέχει το πλήρωμα της σοφίας, γιατί είι η Σοφία Θεού που κατασκεύασε τον κόσμο. Ακριβώς από αυτόν τον διάλογο εμπνέεται μεγάλο μέρος της υμνογραφίας της εορτής. Εκείνος που διδάσκει στο ό, στο μέσον των διδασκάλων ιουδαϊκού λαού, στο μέσον της εορτής, είι ο Μεσσίας, ο Χριστός, ο Λόγος Θεού. Αυτός που αποδοκιμάζεται από ς δήθεν σοφούς λαού Του είι η Θεού Σοφία.

4 Λίγες σειρές πιο κάτω στο Ευαγγέλιο Ιωάννη, αμέσως μετά την περικοπή που περιλαμβάνει τον διάλογο Κυρίου με ς Ιουδαίους «της εορτής μεσούσης», έρχεται ές παρόμοιος διάλογος, που έγινε μεταξύ Χριστού των Ιουδαίων «τη εσχάτη ημέρα τη μεγάλη της εορτής», δηλαδή κατά την Πεντηκοστή. Αυτός αρχίζει με μία φράση Κυρίου «Εάν τις διψά, ερχέσθω προς με πινέτω ο πιστεύων εις εμέ, καθώς είπεν η γραφή, ποταμοί εκ της κοιλίας αυτού ρεύσουσιν ύδατος ζώντος». Και σχολιάζει ο ευαγγελιστής «Τούτο δε είπε περί Πνεύματος, ου έμελλον λαμβάνειν οι πιστεύοντες εις αυτόν». Δεν έχει σημασία, ότι οι λόγοι αυτοί Κυρίου δεν ελέχθησαν κατά την Μεσοπεντηκοστή, αλλά λίγες ημέρες αργότερα. Ποιητική αδεία μπήκαν στο στόμα Κυρίου στην ομιλία Του κατά την Μεσοπεντηκοστή. Ταίριαζαν εξάλλου τόσο πολύ με το θέμα της εορτής. Δεν μπορούσε βρεθεί πιο παραστατική εικό για δειχθεί ο χαρακτήρας διδακτικού έργου Χριστού. Στο διψασμένο ανθρώπινο γένος η διδασκαλία Κυρίου ήλθε σαν ύδωρ ζων, σαν ποταμός χάριτος που δρόσισε το πρόσωπο της γης. Ο Χριστός είι η πηγή της χάριτος, «ύδατος αλλομένου εις ζωήν αιώνιον», που ξεδιψά αρδεύει τις συνεχόμενες από βασανιστική δίψα ψυχές

5 των ανθρώπων. Που μεταβάλλει ς πίνοντας σε πηγές «Ποταμοί εκ της κοιλίας αυτού ρεύσουσι ύδατος ζώντος». «Και γενήσεται αυτώ πηγή ύδατος αλλομένου εις ζωήν αιώνιον», είπε στη Σαμαρείτιδα. Που μετέτρεψε την έρημο κόσμου σε θεοφύτευτο παράδεισο αειθαλών δένδρων φυτευμένων παρά τας διεξόδους των υδάτων αγίου Πνεύματος. Το γόνιμο αυτό θέμα έδωσε νέες αφορμές στην εκκλησιαστική ποίηση στόλισε την εορτή της Μεσοπεντηκοστής με εξαίρες ύμνους. Αυτή με λίγα λόγια είι η εορτή της Μεσοπεντηκοστής. Η έλλειψη ιστορικού υπόβαθρου της στέρησε τον απαραίτητο εκείνο λαϊκό χαρακτήρα, που θα την έκανε προσφιλή στον πολύ κόσμο. Και το εντελώς θεωρητικό της θέμα δεν βοήθησε ς προϋποθέσεις, χριστιανούς, που ξεπεράσουν δεν την είχαν τις επιφάνεια απαραίτητες θεολογικές εισδύσουν στην πανηγυριζόμενη δόξα διδασκάλου Χριστού, της Σοφίας Λόγου Θεού, της πηγής ακένω ύδατος. Συνέβη με αυτή κάτι ανάλογο με εκείνο που συνέβη με ς περίφημους ούς της Θεού Σοφίας, που αντί τιμώνται στο όνομα Χριστού ως Σοφίας Θεού, προς τιμήν οποίου ανεγέρθησαν, κατάντησαν, για ς ιδίους λόγους, πανηγυρίζουν στην εορτή της Πεντηκοστής ή αγίου Πνεύματος ή της αγίας Τριάδος ή των Εισοδίων ή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή αυτής της μάρτυρος Σοφίας των τριών θυγατέρων της Πίστεως, Ελπίδος Αγάπης. (Ι. Μ. Φουντούλη, «Λογική λατρεία», εκδ. Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, σ )