Agonie des Eros / Η προθανατια αγωνια του ερωτα

Transcript

1 Byung-Chul Han Agonie des Eros / Η προθανατια αγωνια του ερωτα MELANCHOLIA... 2 ΝΑ ΜΗΝ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΜΠΟΡΕΙΣ Η ΑΠΛΩΣ ΖΩΗ ΠΟΡΝΟ ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΕΡΩΤΟΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

2 MELANCHOLIA Τον τελευταιο καιρο συχνα κηρυχθηκε το τελος της αγαπης. Σημερα, λεγεται, η αγαπη καταστρεφεται απο την ατελειωτη ελευθερια και ποικιλια επιλογων, και απο τον καταναγκασμο της βελτιστοποιησης. Η αγαπη δεν ειναι δυνατη σε εναν κοσμο απεριοριστων δυνατοτητων. Ακομη ενοχοποιειται το παθος, που εχει κρυωσει. Η Eva Illouz, στο βιβλιο της Warum Liebe weh tut [Γιατι η αγαπη ποναει], το αναγει στην εκλογικευση της αγαπης και στην επεκταση της τεχνολογιας των επιλογων. Ομως αυτες οι κοινωνιολογικες θεωριες της αγαπης δεν αναγνωριζουν οτι σημερα συμβαινει κατι το οποιο πληττει την αγαπη πολυ πιο ουσιαστικα απο την απειρη ελευθερια, η απο τις απεριοριστες δυνατοτητες. Στην κριση της αγαπης δεν οδηγει μονο η υπερβολικη προσφορα σε αλλον Αλλον, αλλα η διαβρωση του Αλλου, η οποια σημερα λαμβανει χωρα σε ολους τους τομεις της.ζωης και συμβαδιζει με την αυξανομενη ναρκισσιστοποιηση του εαυτου. Το οτι ο Αλλος χανεται, ειναι βασικα μια δραματικη διαδικασια, η οποια ομως προχωρα για πολλους απαρατηρητη. Ο ερως αφορα εμφατικα τον Αλλο, ο οποιος δεν μπορει να εμπεριεχθει στο καθεστως του Εγω. Γι' αυτο και στην (6) κολαση του ομοιου, με την οποια εξομοιωνεται η σημερινη κοινωνια ολο και περισσοτερο, δεν υπαρχει καμια ερωτικη εμπειρια. Αυτη προϋποθετει την ασυμμετρια και την εκτοπικοτητα του Αλλου. Δεν ειναι τυχαιο οτι ο Σωκρατης ως εραστης ονομαζεται ατοπος. Ο Αλλος, τον οποιο ποθω και ο οποιος με γοητευει, δεν εχει τοπο. Διαφευγει της γλωσσας του ομοιου: "Ο Αλλος ως ατοπος κανει την γλωσσα να σειεται: δεν μπορεις να μιλησεις γι' αυτον: καθε κατηγορημα ειναι λανθασμενο, επωδυνο, αδιακριτο, αδιαντροπο [...]" 1 Ο σημερινος πολιτισμος της συνεχους συγκρισης δεν επιτρεπει καμια αρνητικοτητα του ατοπου. Συγκρινουμε αδιαλειπτα τα παντα με τα παντα, ετσι τα ισοπεδωνουμε εντασσοντας τα στο ομοιο του μετρου της συγκρισης, διοτι ακριβως εχουμε χασει την εμπειρια της ατοπιας του Αλλου. Η αρνητικοτητα του ατοπικου Αλλου διαφευγει της καταναλωσης. Ετσι η καταναλωτικη κοινωνια επιχειρει να παραμερισει την ατοπικη αλλοτριοτητα για χαρη καταναλωσιμων, μαλιστα ετεροτοπικων διαφορων. Η διαφορα, 2

3 αντιθετα με την αλλοτριοτητα, ειναι θετικοτητα. Σημερα η αρνητικοτητα εξαφανιζεται παντου. Ολα ισοπεδωνονται γινομενα αντικειμενα της καταναλωσης. Σημερα ζουμε σε μια κοινωνια που γινεται ολο και περισσοτερο ναρκισσιστικη. Η λιμπιντο επενδυεται πρωταρχικα στη δικη υποκειμενικοτητα. Ο ναρκισσισμος δεν ειναι αγαπη του εαυτου. Το υποκειμενο της αγαπης του εαυτου οριοθετειται αρνητικα απεναντι στον Αλλο για χαρη του εαυτου του. (7) Αντιθετα το ναρκισσιστικο υποκειμενο δεν μπορει να θεσει τα ορια του καθαρα. Ετσι το οριο αναμεσα σ' αυτο και στον Αλλο ειναι θολο. Ο κοσμος του φανταζει μονο σαν αποχρωσεις του εαυτου του. Δεν ειναι ικανο να γνωρισει τον Αλλο στην αλλοτριοτητα του και να αναγνωρισει αυτην την αλλοτριοτητα. Σημασιες υπαρχουν μονο εκει που οπου κατα καποιον τροπο αναγνωριζει τον εαυτο του. Τσαλαβουτα παντου στη σκια του εαυτου του μεχρι να πνιγει. Η καταθλιψη ειναι ναρκισσιστικη ασθενεια. Σ' αυτην οδηγει η υπερτεταμενη, αρρωστημενα υπερελεγχομενη αυτοαναφορα. Το ναρκισσιστικο-καταθλιπτικο υποκειμενο ειναι εξαντλημενο και καταπονημενο απο τον ιδιο τον εαυτο του. Ειναι διχως κοσμο και εγκαταλειμμενο απο τον Αλλον. Ερως και καταθλιψη ειναι αντιθετα μεταξυ τους. Ο ερως συμπαρασυρει το υποκειμενο εξω απο τον εαυτο του και προς τον Αλλον. Αντιθετα η καταθλιψη το κατακρημνιζει μεσα στον εαυτο του. Το ναρκισσιστικο υποκειμενο της επιδοσης του σημερα αποβλεπει προπαντων στην επιτυχια. Οι επιτυχιες φερνουν μαζι τους μια επιβεβαιωση του Ενος απο τον Αλλον. Εδω ο Αλλος, ληστευμενος απο την αλλοτριοτητα του, υποβαθμιζεται γινομενος καθρεφτης του πρωτου, που τον επιβεβαιωνει στο Εγω του. Αυτη η λογικη της αναγνωρισης εμπλεκει το ναρκισσιστικο υποκειμενο της επιδοσης ακομη βαθυτερα στο Εγω του. Ετσι αναπτυσσεται μια καταθλιψη της επιτυχιας. Το καταθλιπτικο υποκειμενο της επιδοσης βυθιζεται και πνιγεται μεσα στον εαυτο του. Ο ερως αντιθετα καθιστα δυνατη μια εμπειρια του (8) Αλλου στην αλλοτριοτητα του, η οποια οδηγει τον πρωτο εξω απο τη ναρκιασιστικη του κολαση. Δρομολογει μια εθελοντικη απαγνωριση του εαυτου, μια εθελοντικη κενωση του εαυτου. Το υποκειμενο της αγαπης το καταλαμβανει μια ιδιαζουσα 3

4 αποδυναμωση, που ομως συγχρονως συνοδευεται απο μια αισθηση δυναμης. Παντως αυτη η αισθηση δεν ειναι η προσωπικη επιδοση του πρωτου αλλα η δωρεα του Αλλου. Στην κολαση του ομοιου η αφιξη του ατοπικου Αλλου μπορει να παρει αποκαλυπτικη μορφη. Με αλλα λογια: Σημερα μονο μια Αποκαλυψη μπορει να μας ελευθερωσει, να μας λυτρωσει μαλιστα απο την κολαση του ομοιου για τον Αλλο. Ετσι το εργο του Lars von Trier Melancholia αρχιζει με την ειδηση ενος αποκαλυπτικου, καταστροφικου συμβαντος. Καταστροφη, Desaster, θα πει κατα λεξη μη-αστρο (λατ. des-astrum). Στον βραδυνο ουρανο, η Justine, στο κτημα της αδελφης της, ανακαλυπτει ενα αστρο που λαμπυριζει κοκκινα, και που αργοτερα καταδεικνυεται ως μη-αστρο. Η Melancholia ειναι ενα desastrum με το οποιο ξεκινα ολο το κακο. Ομως ειναι ενα αρνητικο, απο το οποιο εκπορευεται μια λυτρωτικη, καθαρτικη επιδραση. Melancholia ειναι ενα παραδοξο ονομα καθοσον ο πλανητης επιφερει ακριβως μια ιαση απο την καταθλιψη ως ιδιαιτερη μορφη της μελαγχολιας. Εμφανιζεται ως ο ατοπικος Αλλος, ο οποιος αποσπα την Justine απο τον ναρκισσιστικο βαλτο. Ετσι (9), εμπρος στον θανατηφορο πλανητη, αυτη ανθιζει κυριολεκτικα. Ο ερως νικα την καταθλιψη. Η ενταση της σχεσης αγαπης και καταθλιψης κυριαρχει εξαρχης στον κινηματογραφικο λογο του Melancholia. Το πρελουδιο του Τριστανος και Ιζολδη, που επενδυει μουσικα την ταινια, επικαλειται τη δυναμη της αγαπης. Η καταθλιψη παρουσιαζεται ως αδυναμια για αγαπη. Η, η αδυναμια για αγαπη οδηγει στην καταθλιψη. Πρωτα ο πλανητης "Melancholia" ως ατοπικος Αλλος, που εισβαλλει στην κολαση του ομοιου, αναβει στην Justine εναν ερωτικο ποθο. 4

5 Στη γυμνη σκηνη στον βραχο του ποταμου βλεπουμε το σωμα μιας ερωσας, το διαποτισμενο απο ηδονη. Η Justine ξαπλωνει χαλαρα στο κυανο φως του θανατηφορου πλανητη. Αυτη η σκηνη γεννα την εντυπωση σαν η Justine ακριβως να νοσταλγει και να αποζητα τη θανασιμη συγκρουση με το ατοπικο ουρανιο σωμα. Περιμενει την επερχομενη καταστροφη σαν ευδαιμονα συνευρεση με τον ερωντα. Εδω κανεις σκεφτεται αναποφευκτα τον θανατο της Ιζολδης απο αγαπη. Με τον θανατο να πλησιαζει, η Ιζολδη επισης παραδιδεται ηδονικα στο "της κοσμικης ανασας παλλομενο.συμπαν". Δεν ειναι τυχαιο οτι ακριβως σ' αυτην τη μοναδικη ερωτικη σκηνη του εργου ηχει και παλι το πρελουδιο του Τριστανος και Ιζολδη. Μαγικα εξορκιζει τη γειτονια ερωτα και θανατου, αποκαλυψης και λυτρωσης. (10) Κατα παραδοξο τροπο ο θανατος που πλησιαζει ζωογονει την Justine. Την ανοιγει για τον Αλλον. Η Justine, απελευθερωμενη απο τη ναρκισσιστικη της φυλακιση, στρεφεται με φροντιδα και στην Claire και στον γιο της. Η πραγματικη μαγεια της ταινιας ειναι η θαυμαστη μεταμορφωση της Justine απο καταθλιπτικη σε ερωσα. Η ατοπια του Αλλου καταδεικνυεται ως ουτοπια του ερωτος. Ο Lars von Trier εισαγει σκοπιμα κλασσικους πινακες για να κατευθυνει τον λογο της ταινιας και να την υποστηριξει με μια ιδιαιτερη σημαντικη. Ετσι στη σουρεαλλιστικη εισαγωγη προβαλλει τον πινακα του Pieter Bruegel Die Jäger im Schnee [Οι κυνηγοι στο χιονι], 5

6 ο οποιος ενθετει τον παρατηρητη σε μια βαθια χειμωνιατικη μελαγχολια. Στο φοντο του πινακα το τοπιο φτανει στο νερο, οπως το κτημα της Claire που προβαλλεται πριν απο την εικονα του Bruegel. Οι δυο σκηνες καταδεικνυουν μια παρομοια τοπολογια, ετσι που η χειμωνιατικη μελαγχολια του Κυνηγοι στο χιονι εξαπλωνεται στο κτημα της Claire. Οι κυνηγοι, με τα σκοτεινοχρωμα ρουχα τους, επιστρεφουν στο σπιτι σκυμμενοι. Στα δεντρα τα μαυρα πουλια κανουν το χειμωνιατικο τοπιο να φαινεται ακομα σκυθρωποτερο. Η ταμπελα του μαγειρειου "Το Ελαφι" με την εικονα ενος αγιου κρεμεται στραβα και σχεδον ειναι ετοιμη να πεσει. Αυτος ο χειμωνιατικος μελαγχολικος κοσμος μοιαζει ερημωμενος. Κατοπιν ο Lars von Trier βαζει να πεφτουν αργα απο τον ουρανο μαυρα βραχια που κατατρωνε την εικονα οπως μια πυρκαγια. Μετα [11] απο αυτο το μελαγχολικο χειμωνιατικο τοπιο ακολουθει μια σκηνη που δινει 6

7 την εντυπωση ζωγραφικου πινακα, οπου η Justine παριστανεται ακριβως οπως η Ophelia του John Everett Millais. Μ' ενα μπουκετο λουλουδια στο χερι η ομορφη Οφηλια επιπλεει στα νερα. Μετα απο εναν καυγα με την Claire, η Justine περιερχεται και παλι σε απελπισια και το βλεμμα της γλιστρα αβοηθητο πανω απο τις αφηρημενες εικονες του Malewitsch. Κατοπιν σε μια κριση πεταει τα ανοιχτα βιβλια απο το ραφι και επιδεικτικα τα αντικαθιστα με αλλους πινακες που ολοι τους παραπεμπουν σε αβυσσαλεα ανθρωπινα παθη. Αυτην τη στιγμη ακριβως ακουγεται παλι το πρελουδιο του Τριστανος και Ιζολδη. Προκειται λοιπον και παλι για 7

8 αγαπη, ποθο και θανατο. Αρχικα η Justine ανοιγει το Κυνηγοι στο χιονι του Bruegel. Κατοπιν αρπαζει βιαστικα τον Millais με την Οφηλια του, κι ακολουθουν ο Δαυιδ με την κεφαλη του Γολιαθ του Caravaggio, η Schlaraffenland [Η χωρα των τεμπελοπιθηκων] του Bruegel 8

9 και τελος μια ζωγραφικη του Carl Fredrik Hill που παριστανει ενα μοναχικο ελαφι που βρυχαται. Η ομορφη Οφηλια, που επιπλεει στα νερα με το μισανοιχτο στομα της, και το βλεμμα της που χανεται στο αχανες, που μοιαζει με το βλεμμα ενος αγιου η ενος ερωντος, παραπεμπει και παλι στη γειτονια ερωτα και θανατου. Τραγουδωντας, σαν τις Σειρηνες, ετσι λεει στον Σαιξπηρ, πεθαινει η Οφηλια, η ερωμενη του Αμλετ, και την περιβαλλουν μαδημενα λουλουδια. (12) Πεθαινει εναν ομορφο θανατο, εναν θανατο αγαπης. Στην Οφηλια του Millais διακρινεται ενα λουλουδι που στον 9

10 Σαιξπηρ δεν αναφερεται, δηλαδη μια κοκκινη παπαρουνα, που παραπεμπει σε ερωτα, ονειρο και μεθη. Ο Δαυιδ με την κεφαλη του Γολιαθ του Caravaggio ειναι επισης εικονα του ποθου και του θανατου. Η Χωρα των τεμπελοπιθηκων του Bruegel αντιθετα δειχνει μια υπερκορεσμενη κοινωνια της θετικοτητας, μια κολαση του ομοιου. Οι ανθρωποι ειναι ξαπλωμενοι εδω κι εκει με τα φουσκωμενα κορμια τους, απαθεις, εξαντλημενοι απο τον κορεσμο. Ακομα κι ο κακτος εδω δεν εχει αγκαθια. Ειναι απο ψωμι. Εδω ολα ειναι θετικα καθοσον ειναι φαγωσιμα και απολαυσιμα. Αυτη η υπερκορεσμενη κοινωνια μοιαζει με τη νοσηρη γαμηλια συναξη του Melancholia. 10

11 Ειναι ενδιαφερον οτι η Justine τοποθετει τη Χωρα των τεμπελοπιθηκων του Bruegel αμεσως διπλα σε μια εικονα του William Blake, η οποια παριστανει εναν σκλαβο κρεμασμενο ζωντανο απο την πλευρα του. Εδω η αφανης βια της θετικοτητας κανει αντιθεση με την κτηνωδη βια της αρνητικοτητας που αφαιμασσει και καταληστευει. Η Justine εγκαταλειπει τη βιβλιοθηκη αμεσως αφου εχει ανοιξει στο ραφι τη ζωγραφικη ενος ελαφιου που βρυχαται, του Carl Fredrick Hill. Αυτη η ζωγραφικη και παλι 11

12 εκφραζει τον ερωτικο ποθο, η τη νοσταλγια μιας αγαπης που η Justine αισθανεται μεσα της. Εδω επισης η καταθλιψη της παρουσιαζεται ως το αδυνατον της αγαπης. Προφανως ο Lars von Trier γνωριζε (13) οτι ο Carl Fredrick Hill υπεφερε σ' ολη του τη ζωη απο εντονη ψυχωση και μελαγχολια. Αυτη η ακολουθια των εικονων δειχνει παραστατικα ολον τον κινηματογραφικο λογο. Ο ερωτας, η ερωτικη επιθυμια, νικα την καταθλιψη. Οδηγει απο την κολαση του ομοιου στην ατοπια, μαλιστα στην ουτοπια του τελειως Αλλου. Ο ουρανος Αποκαλυψης του Melancholia μοιαζει μ' εκεινον τον κενο ουρανο ο οποιος για τον Blanchot παριστανει την πρωταρχικη σκηνη της παιδικης του ηλικιας. Του αποκαλυπτει την ατοπια του τελειως Αλλου καθως διακοπτει το ομοιο αιφνιδια: "Ημουν παιδι, επτα η οκτω ετων, βρισκομουν σε μια μονοκατοικια, κοντα σ' ενα κλειστο παραθυρο, κοιταζα εξω - και ξαφνου, τιποτα δεν μπορουσε να ειναι πιο ξαφνικο, ηταν σαν να ανοιγε ο ουρανος, σαν να ανοιγε απειρα στο απειρο, για να με προσκαλεσει, μεσω αυτης της συγκλονιστικης στιγμης του ανοιγματος, να αναγνωρισω το απειρο, ομως το απειρα κενο απειρο. Το αποτελεσμα ηταν παραξενο. Η απολυτη και αιφνιδια κενοτητα του ουρανου, οχι ορατη, οχι σκοτεινη - κενοτητα του θεου: Αυτο ηταν καθαρο και ως προς τουτο υπερεβαινε κατα πολυ την απλη παραπομπη στο θειο - εξεπληξε το παιδι με μια τετοια αναρριγηση, και μια τετοια χαρα, που για ενα λεπτο τα ματια του ειχαν γεμισει δακρυα και - προσθετω απο εγνοια για την αληθεια - πιστευω (14) πως ηταν τα τελευταια του δακρυα." 2 Το παιδι ειναι συνεπαρμενο απο το απειρο του κενου ουρανου. Απαγεται απο τον εαυτο του και εκ-σωτερικευεται, αφ-οριζεται και εκ-κενωνεται σε ενα ατοπικο Εξω. Αυτο το καταστροφικο συμβαν, αυτη η εισβολη του Εξω, του τελειως Αλλου, εξελισσεται ως απ-οικειωση, ως αρση και κενωση του ιδιου, τουτεστιν ως θανατος: "Κενοτητα του ουρανου, αναβεβλημενος θανατος - καταστροφη." 3 Ομως αυτη η καταστροφη γεμιζει το παιδι με μια "ολεθρια χαρα", μαλιστα με την ευτυχια της απουσιας. Σε τουτο συνισταται η διαλεκτικη της καταστροφης η οποια δομει και την ταινια Melancholia. Το καταστροφικο κακο μεταπιπτει απροσμενα σε ευλογια. 12

13 ΝΑ ΜΗΝ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΜΠΟΡΕΙΣ Η κοινωνια της επιδοσης κυριαρχειται ολοτελα απο το βοηθητικο ρημα Μπορω, σε αντιθεση με την κοινωνια της πειθαρχιας, η οποια εκστομιζει απαγορευσεις και χρησιμοποιει το Πρεπει. Μετα απο ενα ορισμενο σημειο της παραγωγικοτητας, το Πρεπει φτανει γρηγορα στα ορια του. Προς αυξηση της παραγωγικοτητας αντικαθισταται απο το Μπορω. Η επικληση του κινητρου, της πρωτοβουλιας και του σχεδιου ειναι αποτελεσματικοτερη απο την αφαιμαξη ως μαστιγια και διαταγες. Το υποκειμενο της επιδοσης, ως επιχειρηματιας του εαυτου του, ειναι μεν ελευθερος κατα τουτο, οτι δεν ειναι υποταγμενος σε εντολες και σε αφαιμαξη ενος Αλλου. Ομως αληθινα ελευθερος δεν ειναι, διοτι πλεον ο ιδιος αφαιμασσει τον εαυτο του, και μαλιστα με δικη του βουληση. Το υποκειμενο της αφαιμαξης ειναι και το αντικειμενο της. Κανεις ειναι συναμα δραστης και θυμα. Η αυτοαφαιμαξη ειναι πολυ αποτελεσματικοτερη απο την ετεροαφαιμαξη διοτι συμβαδιζει με την αισθηση της ελευθεριας. Ετσι καθισταται δυνατη η αφαιμαξη χωρις εξουσια. Ο Foucault σημειωνει μεν οτι ο νεοφιλελευθερος homo economicus δεν διαμενει στην κοινωνια της πειθαρχιας, οτι ως επιχειρηματιας του εαυτου του δεν (16) ειναι πλεον υποκειμενο της υπακοης 4, ομως δεν βλεπει οτι στην πραγματικοτητα αυτος ο επιχειρηματιας του εαυτου του δεν ειναι ελευθερος, οτι παραμυθιαζεται μονο, ενω αφαιμασσει τον ιδιο τον εαυτο του. Ο Foucault φερεται καταφατικα προς τον νεοφιλελευθερισμο. Δεχεται ακριτα οτι το νεοφιλελευθερο συστημα ως "συστημα του ελαχιστου κρατους" 5, ως "διαχειριστης της ελευθεριας" 6, καθιστα δυνατη την ελευθερια των πολιτων. Του διαφευγει ολοτελα η εξουσιαστικη και καταναγκαστικη δομη του νεοφιλελευθερου δογματος της ελευθεριας. Ετσι το ερμηνευει ως ελευθερια για την ελευθερια: "Θα σου ετοιμασω τη δυνατοτητα για ελευθερια. Θα το κανονισω ετσι ωστε να εισαι ελευθερος για να εισαι ελευθερος." 7 Στην πραγματικοτητα το νεοφιλελευθερο δογμα της ελευθεριας εκφραζεται ως παραδοξη επιταγη Εσο ελευθερος. Κατακρημνιζει το υποκειμενο της επιδοσης στην καταθλιψη και στην εξαντληση. Η "Ηθικη του εαυτου" του Foucault αντιπολιτευεται μεν την καταπιεστικη πολιτικη 13

14 δυναμη, μαλιστα την ετεροαφαιμαξη, ομως ειναι τυφλη απεναντι σ' εκεινη τη βια της ελευθεριας που βρισκεται στη βαση της αυτοαφαιμαξης. Το Μπορεις παραγει μαζικα καταναγκασμους που κανουν το υποκειμενο της επιδοσης κυριολεκτικα κομματια. Ο αυτοτροφοδοτουμενος καταναγκασμος, του φανταζει ως ελευθερια, κι ετσι δεν αναγνωριζεται ως αυτος τουτος. Μαλιστα το Μπορεις ασκει μεγαλυτερο καταναγκασμο απο το Πρεπει. Ο αυτοκαταναγκασμος ειναι περισσοτερο ολεθριος απο τον ετεροκαταναγκασμο διοτι δεν ειναι δυνατη καμια αντισταση (17) εναντιον του εαυτου σου. Το νεοφιλελευθερο συστημα κρυβει την καταναγκαστικη δομη του πισω απο τη φαινομενικη ελευθερια του μεμονωμενου ατομου, το οποιο δεν αντιλαμβανεται τον εαυτο του πλεον ως υπο-κειμενο υποκειμενο (subject to) αλλα ως προγραμματισμο των σχεδιων του. Σε τουτο συνισταται ο δολος του. Εκτος αυτου, οποιος αποτυγχανει φταιει ο ιδιος και εκτοτε κουβαλαει αυτο το φταιξιμο. Δεν υπαρχει κανεις που θα ευθυνονταν για την αποτυχια του. Δεν υπαρχει πλεον καμια δυνατοτητα της συγχωρεσης και της αφεσης. Μ' αυτον τον τροπο δεν προκυπτει μονο η κριση του χρεους αλλα και η κριση της ευεργεσιας. Τοσο η συγχωρεση οσο και η ευεργεσια προϋποθετουν τη βαθμιδα του Αλλου. Η ελλειψη δεσμου με τον Αλλο ειναι ο υπερβατολογικος ορος της δυνατοτητας για την κριση της ευεργεσιας και του χρεους. Αυτες οι κρισεις καθιστουν σαφες οτι ο καπιταλισμος, αντιθετα προς την ευρεως διαδεδομενη γνωμη (π.χ. του Walter Benjamin), δεν ειναι θρησκεια, διοτι καθε θρησκεια δουλευει με οφειλη και συγχωρεση. Ο καλιταλισμος δημιουργει μονο χρεη. Δεν εχει καμια δυνατοτητα αφεσης, η οποια θα ελευθερωνε τον ενοχο απο την οφειλη του. Το αδυνατο της συγχωρεσης και της αφεσης ειναι επισης υπευθυνο για την καταθλιψη του υποκειμενου της επιδοσης. Η καταθλιψη, μαζι με το burnout, παριστανει μια αποτυχια του μπορω που δεν εχει σωτηρια (18), δηλαδη μια ψυχικη χρεωκοπια [Insolvenz]. Insolvenz σημαινει κυριολεκτικα το αδυνατο της αποπληρωμης (solvere) του χρεους. 14

15 Ο ερως ειναι ακριβως μια αχεση με το Αλλο που εδραζεται περαν της επιδοσης και του μπορω. Το δεν-μπορω-να-μπορω ειναι το αρνητικο βοηθητικο του ρημα. Η αρνητικοτητα της αλλοτριοτητας, η οποια διαφευγει το καθε Μπορω, ειναι συστατικη για την ερωτικη εμπειρια: "Η αλλοτριοτητα ειναι αυτο που ο Αλλος φερει ως ουσιαστικο προσδιορισμο. Και αυτος ειναι ο λογος που αναζητησαμε αυτην την αλλοτριοτητα στην απολυτως πρωταρχικη σχεση του ερωτα, μια σχεση η οποια ειναι αδυνατο να μεταφραστει σε ορους του Μπορω." 8 Η απολυτοποιηση του Μπορω ακριβως εκμηδενιζει τον Αλλο. Οπου η σχεση με τον Αλλο επιτυγχανεται, αυτο εκδηλωνεται ως ενα ειδος αποτυχιας. Μονον μεσα απο το δεν-μπορω-να-μπορω εμφανιζεται ο Αλλος: "Μπορουμε να χαρακτηρισουμε αυτην την σχεση του ερωτα προς τον Αλλο αποτυχια; Ακομη μια φορα: ναι, αν υιοθετησουμε την ορολογια των συνηθισμενων περιγραφων, εαν θελουμε να χαρακτηρισουμε τον ερωτισμο μεσα απο το 'αδραχνω', μεσα απο το "κατεχω', η και μεσα απο το "εχω γνωση'. Στον ερωτα δεν υπαρχει τιποτα απ' ολα αυτα, η η αποτυχια ολων αυτων. Εαν κανεις μπορουσε να κατεχει, να αδραχνει και να γνωριζει τον Αλλο, τοτε (19) αυτος δεν θα ηταν ο Αλλος. Κατεχω, γνωριζω, αδραχνω ειναι συνωνυμα του Μπορω." 9 Σημερα η αγαπη θετικοποιειται γινομενη σεξουαλικοτητα, η οποια επισης υποκειται στην επιταγη της επιδοσης. Το σεξ ειναι επιδοση. Και να εισαι σεξυ ειναι ενα κεφαλαιο που εχει να αυξηθει. Το σωμα με την εκθεσιακη του αξια μοιαζει με εμπορευμα. Ο Αλλος σεξουαλικοποιειται γινομενος διεγερτικο αντικειμενο. Τον Αλλο, απο τον οποιο εχει αφαιρεθει η αλλοτριοτητα, δεν μπορεις να τον αγαπησεις, αλλα μονο να τον καταναλωσεις. Επισης δεν ειναι πλεον προσωπο καθοσον εχει καταστει αποσπασματικα σεξουαλικα αντικειμενα. Δεν υπαρχει καμια σεξουαλικη προσωπικοτητα. Οταν ο Αλλος γινεται αντιληπτος ως σεξουαλικο αντικειμενο, διαβρωνεται εκεινη η "αρχαϊκη αποσταση" η οποια για τον Buber υφισταται ως "αρχη του ανθρωπινου Ειναι" και διαμορφωνει τον υπερβατολογικο ορο της δυνατοτητας της αλλοτριοτητας. 10 Η "αρχαϊκη αποστασιοποιηση" εμποδιζει το να γινει ο Αλλος αντικειμενο, να γινει "αυτο". Ο Αλλος ως σεξουαλικο αντικειμενο δεν ειναι πλεον ενα "Εσυ". Καμια σχεση δεν ειναι δυνατη μ' αυτον. Η "αρχαϊκη αποσταση" παραγει την 15

16 υπερβατολογικη σταση, η οποια απελευθερωνει τον Αλλο στην αλλοτριοτητα του, μαλιστα τον αποστασιοποιει. Αυτη ακριβως καθιστα δυνατη την προσαγορευση με την εμφατικη εννοια της λεξης. Κανεις βεβαιως μπορει ενα σεξουαλικο αντικειμενο να το προσφωνησει, ομως οχι να το προσαγορευσει. Ακομη αυτο δεν εχει καμια "οψη", η οποια συνιστα την αλλοτριοτητα, τη (20) διαφορετικοτητα του Αλλου η οποια επιβαλλει αποσταση. Σημερα η σταση, μαλιστα η αποστασιακοτητα χανεται ολο και περισσοτερο, δηλαδη η δυνατοτητα ο Αλλος να γινει εμπειρατος στην αλλοτριοτητα του. Σημερα, με τη μεσολαβηση ψηφιακων μεσων, επιχειρουμε να φερουμε τον Αλλο οσο το δυνατον κοντυτερα, να εκμηδενισουμε την αποσταση προς αυτον για να καθιερωσουμε την εγγυτητα. Ομως ετσι δεν εχουμε περισσοτερο απο τον Αλλο, αλλα μαλλον τον οδηγουμε στην εξαφανιση. Η εγγυτητα ειναι μια αρνητικοτητα καθοσον σ' αυτην ειναι εγγεγραμμενο ενα απομακρο. Αντιθετα σημερα συμβαινει μια ολοκληρωτικη καταργηση του απομακρου. Ομως αυτη δεν φερνει εγγυτητα, αλλα ακριβως το καταργει. Αντι για εγγυτητα προκυπτει μια ελλειψη αποστασης. Η εγγυτητα ειναι μια αρνητικοτητα. Εξ ου και εχει μια ενταση. Η ελλειψη αποστασης αντιθετα ειναι μια θετικοτητα. Η δυναμη της αρνητικοτητας συνισταται στο οτι τα πραγματα αναζωογονουνται ακριβως απο το αντιθετο τους. Σε μια απλη θετικοτητα λειπει αυτη η ζωογονος δυναμη. Σημερα η αγαπη θετικοποιειται γινομενη φορμουλα απολαυσης. Προπαντων πρεπει να προκαλει ευχαριστα συναισθηματα. Πλεον δεν ειναι πραξη, δεν ειναι αφηγηση, δεν ειναι δραμα αλλα συναισθημα και διεγερση χωρις επακολουθα. Ειναι ελευθερη απο την αρνητικοτητα του πληγωματος, της εφοδου, η της κατακρημνισης. Ηδη το να ερωτευτεις θα ηταν αρνητικο. Ομως ακριβως αυτη η (21) αρνητικοτητα συνιστα την αγαπη: "Η αγαπη δεν ειναι μια δυνατοτητα, δεν οφειλεται στην πρωτοβουλια μας, ειναι χωρις αιτια, μας καταλαμβανει και μας τραυματιζει." 11 Η κοινωνια της επδοσης που κυριαρχειται απο το Μπορω, στην οποια ολα ειναι δυνατα, ολα ειναι πρωτοβουλια και σχεδιο, δεν εχει καμια προσβαση στην αγαπη ως πληγη και παθη. 16

17 Η αρχη της επιδοσης, η οποια σημερα κυριαρχει σε ολους τους τομεις της ζωης, πιανει και την αγαπη και την σεξουαλικοτητα. Ετσι η πρωταγωνιστρια του μπεστσελλερ μυθιστορηματος Shades of Grey απορει που ο συντροφος της βλεπει την σχεση ως "προσφορα εργασιας με σταθερες ωρες εργασιας, εναν καθαρο διαχωρισμο αρμοδιοτητων και πολυ δραστικες μεθοδους διασφαλισης της ποιοτητας της επιδοσης". 12 Η αρχη της επιδοσης δεν συμβιβαζεται με την αρνητικοτητα της υπερβολης και της υπερβασης. Αρα στις "συμφωνιες", στις οποιες δεσμευεται το υποτακτικο υποκειμενο "Sub", ανηκουν: Αφθονη αθληση, υγιεινη διατροφη και αρκετος υπνος. Μαλιστα απαγορευεται μεταξυ των γευματων να παιρνει κανεις ο,τιδηποτε εκτος απο φρουτα. Επισης το "Sub" πρεπει να αποφευγει το υπερβολικο αλκοολ και δεν επιτρεπεται ουτε να καπνιζει ουτε να παιρνει ναρκωτικα. Ακομη και η σεξουαλικοτητα πρεπει να υποταχθει στους κανονες της υγιεινης. Απαγορευεται καθε μορφη αρνητικοτητας. Στον καταλογο των απαγορευμενων ενεργειων ανηκει επισης (22) η χρηση κοπρανων. Επισης παραμεριζεται η αρνητικοτητα της συμβολικης, η πραγματικης βρωμιας. Ετσι η πρωταγωνιστρια δεσμευεται να ειναι "ανα πασαν στιγμη καθαρη και ξυρισμενη και/η αποτριχωμενη". 13 Οι ΣΜ πρακτικες που περιγραφονται στο μυθιστορημα δεν σημαινουν παρα παραλλαγες στη σεξουαλικοτητα. Τους λειπει καθε αρνητικοτητα της υπερβασης, η της παραβασης, η οποια διακρινει ακομη τον Ερωτισμο της παραβατικοτητας του Bataille. Ετσι δεν επιτρεπεται να ξεπερασουν τα "hard limits" που συμφωνηθηκαν απο τα πριν. Και επιπλεον οι λεγομενες "safewords" εγγυωνται οτι αυτες δεν θα παρουν ακραια μορφη. Ακριβως η υπερβολικη χρηση του επιθετου "νοστιμο" παραπεμπει στο αξιωμα της θετικοτητας, το οποιο μεταμορφωνει τα παντα σε φορμουλα απολαυσης και καταναλωσης. Ετσι στο Shades of Grey γινεται λογος ακομη και για ενα "νοστιμο βασανιστηριο". Σ' αυτον τον κοσμο της θετικοτητας επιτρεπονται μονον πραγματα που ειναι καταναλωσιμα. Ακομα και ο πονος πρεπει να ειναι απολαυστικος. Η αρνητικοτητα, η οποια στον Hegel εμφανιζεται ως πονος, εκει δεν υπαρχει πλεον. Το διαθεσιμο παρον ειναι η χρονικοτητα του ομοιου. Αντιθετως το μελλον διανοιγεται στο συμβαν, το οποιο ειναι απολυτως απροβλεπτο. Η σχεση με το μελλον ειναι αυτη με το ατοπικο Αλλο, το 17

18 οποιο δεν μπορει να συμπεριληφθει στην γλωσσα του ομοιου. Σημερα το μελλον απεκδυεται την αρνητικοτητα του Αλλου (23) και θετικοποιειται γινομενο βελτιστοποιημενο παρον, το οποιο αποκλειει καθε καταστροφη. Και η μουσειοποιηση του συντελεσμενου εκμηδενιζει το παρελθον. Αυτο, ως επαναληψιμο παρον, απαλλασσεται απο την αρνητικοτητα του ανεπαναληπτου. Η μνημη γινεται οργανο απλης αναπαραγωγης, δια της οποιας κανεις παροντικοποιει το συντελεσμενο. Στην μνημη το συντελεσμενο μεταβαλλεται συνεχως. Ειναι μια προοδευτικη, ζωντανη, αφηγηματικη διαδικασια. 14 Κατα τουτο διαφερει απο την αποθηκη δεδομενων. Σ' αυτο το τεχνικο μεσο αφαιρειται απο το συντελεσμενο καθε ζωντανια. Ειναι διχως χρονο. Ετσι σημερα κυριαρχει ενα ολοκληρωτικο παρον. Τουτο ακριβως καταργει την στιγμη. Ο χρονος διχως στιγμες ειναι απλα προσθετικος και οχι πλεον καταστασιακος. Ως χρονικοτητα του κλικ ειναι διχως αποφαση και αποφασιστικοτητα. Η στιγμη δινει τη θεση της στο κλικ. Ο ερωτικος ποθος ειναι συνδεδεμενος με μια ιδιαιτερη απουσια του Αλλου, οχι απουσια του μηδενος αλλα "απουσια σ' εναν οριζοντα του μελλοντος". Το μελλον ειναι ο χρονος του Αλλου. Ο ολοκληρωτισμος του παροντος ως χρονος του ομοιου οδηγει σε εξαφανιση εκεινη την απουσια που αποσυρει τον Αλλο απο τη διαθεσιμοτητα. Ο Lévinas ερμηνευει τοσο τη θωπεια οσο και την ηδονη ως φιγουρα του ερωτικου ποθου. Η αρνητικοτητα της απουσιας ειναι ουσιαστικη και για (24) τα δυο. Το ερωτικο χαδι ειναι "ενα παιχνιδι με κατι που αποσυρεται" 15. Αναζητει κατι το οποιο αδιακοπα χανεται μεσα στο μελλον. Ο ποθος του τρεφεται απ' αυτο που δεν ειναι ακομα. Η απουσια του Αλλου εν μεσω της κοινωνιας της αισθησης απαρτιζει επισης την οξυτητα και την ενταση της ηδονης. Η αγαπη, η οποια σημερα δεν σημαινει πλεον τιποτε αλλο απο αναγκη, ικανοποιηση και απολαυση, δεν συμβιβαζεται με την αποσυρση και την καθυστερηση του Αλλου. Η κοινωνια ως μηχανη αναζητησης και καταναλωσης καταργει εκεινον τον ποθο που αφορα το απον, το οποιο δεν μπορει να ανευρεθει, να αδραχτει και να αναλωθει. Ομως ο ερως αφυπνιζεται ενωπιον της "οψης" "η οποια δινει και συναμα αποσυρει τον Αλλο". 16 Η "οψη" ειναι διαμετρικα 18

19 αντιθετη απο το διχως μυατηριο face το οποιο εκθετει τον εαυτο του με μια πορνογραφικη γυμνια ως εμπορευμα και παραδιδεται σε μια ολοκληρωτικη ορατοτητα και καταναλωση. Η ηθικη του ερωτος του Lévinas δεν διαβλεπει μεν εκεινες τις αβυσσους του ερωτισμου, ομως εφιστα με επιταση την προσοχη στην αρνητικοτητα του Αλλου, στην αδιαθετη, ατοπικη αλλοτριοτητα η οποια σημερα, σε μια κοινωνια του σημερα που γινεται ολο και περισσοτερο ναρκισσιστικη, ειναι υπο εξαφανιση. Ακομη η ηθικη του ερωτος του Lévinas μπορει να αναδιατυπωθει ως αντισταση εναντιον (25) της οικονομικης αντικειμενοποιησης του Αλλου. Η αλλοτριοτητα δεν ειναι καταναλωσιμη διαφορα. Ο καπιταλισμος εξουδετερωνει την αλλοτριοτητα για να υποταξει τα παντα στην καταναλωση. Εκτος αυτου ο ερως ειναι μια ασυμμετρη σχεση με τον Αλλο. Ετσι διακοπτει την σχεση ανταλλαγης. Για την αλλοτριοτητα δεν μπορεις να κρατησεις βιβλια. Δεν εμφανιζεται στον ισολογισμο εσοδων και εξοδων. 19

20 Η ΑΠΛΩΣ ΖΩΗ (26) Ο αγριοχοιρος που με τους χαυλιοδοντες του σκοτωσε τον ομορφο νεαρο Αδωνι, ενσαρκωνει εναν ερωτισμο ο οποιος εκδηλωνεται ως τρελλα και υπερβολη. Μετα απο τον θανατο του Αδωνι ο αγριοχοιρος λεγεται πως ειπε: Με τους "ερωτικους οδοντας" του διολου δεν ηθελε να τραυματισει τον Αδωνι, αλλα μονο να τον θωπευσει. Ο Marsilio Ficino στο βιβλιο του επανω στο Συμποσιον του Πλατωνα περιγραφει το ερωτευμενο ματι (ἐρωτικὸν ὄμμα) 17 των ερωντων το οποιο, οπως εκεινα τα ερωτικα δοντια, κυριαρχουνται απο ενα θανασιμο παθος: "Γιατι τα ματια σου διαπερνουν τα δικα μου και αναβουν μια καυτη πυρκαγια στα κοκκαλα μου. Λυπησου αυτον που χανεται για χαρη σου." 18 Εδω το αιμα λειτουργει ως μεσον ερωτικης επικοινωνιας. Αναμεσα στα ερωτικα ματια του ερωντος και του ερωμενου συμβαινει ενα ειδος μεταγγισης αιματος: "Φανταστειτε τον Φαιδρο απο τη Μυριννα και τον ρητορα Λυσια απο τη Θηβα που ειναι ερωτευμενος μ' εκεινον! Ο Λυσιας κοιταζει την οψη του Φαιδρου μ' ανοιχτο το στομα. Αυτος κατευθυνει (27) τις αστραφτερες ακτινες των ματιων του στα ματια του Λυσια και μαζι στελνει συναμα προς τον Λυσια το πνευμα της ζωης. Σ' αυτην την αμοιβαια συναντηση των ματιων ενωνεται αναλαφρα η ακτινα του Φαιδρου μ' αυτην του Λυσια και μαζι ενωνεται το πνευμα της ζωης του ενος με το πνευμα της ζωης του αλλου. Ο ατμος του πνευματος της ζωης που παραγεται απο την καρδια του Φαιδρου σπευδει προς την καρδια του Λυσια, συμπυκνωνεται απο την στερεη συσταση της καρδιας του και γινεται αιμα και παλι, και μαλιστα το αιμα που ηταν αρχικα, δηλαδη αυτο του Φαιδρου. Θαυμαστη διαδικασια! Το αιμα του.φαιδρου βρισκεται στην καρδια του Λυσια!" 19 Η ερωτικη επικοινωνια της αρχαιοτητας ειναι καθε αλλο απο ευχαριστη. Η αγαπη, λεει ο Ficino, ειναι η "χειροτερη πανουκλα". Ειναι μια "μεταμορφωση". "Απεκδυει τον ανθρωπο απο τη δικη του φυση και του παραδιδει μια ξενη." 20 Αυτη η μεταμορφωση και ο τραυματισμος συνιστουν την αρνητικοτητα. Αυτη, με την αυξουσα θετικοποιηση και εξημερωση της αγαπης, χανεται ολοτελα. Κανεις μενει ιδιος με τον εαυτο του και αναζητει στον αλλο πλεον μονο την επιβεβαιωση του εαυτου του. 20

21 Η Eva Illouz στη μελετη της "Konsum der Romantik" διαπιστωνει οτι σημερα η αγαπη "θηλυκοποιειται". Τα επιθετα οπως "ευγενικο", "προσωπικο", (28) "ησυχο", "ανετο", "γλυκο", η "τρυφερο", με τα οποια περιγραφονται σκηνες αγαπης, ειναι, λεει, περα για περα "γυναικεια". Κυριαρχει μια εικονα του ρομαντισμου που μεταθετει τοσο τους αντρες οσο και τις γυναικες στην σφαιρα των γυναικειων συναισθηματων. 21 Αντιθετα με τη διαγνωση της η αγαπη σημερα δεν "θηλυκοποιειται" απλα. Πολυ περισσοτερο, στην πορεια μιας θετικοποιησης ολων των τομεων της ζωης, γινεται κατοικιδια ως φορμουλα καταναλωσης που ειναι χωρις ρισκο και τολμη, διχως υπερβολη και τρελλα. Αποφευγεται καθε αρνητικοτητα, καθε αρνητικο συναισθημα. Βασανα και παθη δινουν τη θεση τους σε ευχαριστα συναισθηματα και σε διεγερσεις χωρις επακολουθα. Στην εποχη του quickie, του ευκαιριακου και χαλαρωτικου σεξ, και η σεξουαλικοτητα χανει καθε αρνητικοτητα. Σημερα η πληρης απουσια της αρνητικοτητας καταντα την αγαπη αντικειμενο της καταναλωσης και του ηδονιστικου υπολογισμου. Ο ποθος του Αλλου παραμεριζει εμπρος στο κομφορ του ομοιου. Ζητουμενο ειναι το ευχαριστο, τελικα το νωθρο εγγενες του ομοιου. Απο την αγαπη του σημερα λειπει καθε υπερβαση και παραβαση. Η διαλεκτικη κυριου και δουλου του Hegel περιγραφει εναν αγωνα ζωης και θανατου. Αυτος που αργοτερα θα καταδειχθει κυριος, δεν φοβαται τον θανατο. Ο ποθος του για ελευθερια, αναγνωριση και κυριαρχια τον αιρει υπερανω της εγνοιας για την απλως ζωη. (29) Ειναι ο φοβος του θανατου που κανει τον μελλοντα δουλο να υποταχθει στον Αλλο. Προτιμα τη δουλεια απο την απειλη του θανατου. Γραπωνεται απο την απλως ζωη. Δεν ειναι η σωματικη ανωτεροτητα του ενος απο τους αντιπαλους που καθοριζει την εκβαση του αγωνα. Πολυ περισσοτερο ειναι αποφασιστικη η "ικανοτητα του θανατου". 22 Οποιος δεν εχει την ελευθερια για τον θανατο, δεν αποτολμα την ζωη του. Αντι "να παει μαζι με τον εαυτο του προς τον θανατο", "μενει εν μεσω του θανατου στον εαυτο του". 23 Δεν αποτολμα τον θανατο. Ετσι γινεται δουλος και δουλευει. Δουλειά και απλως ζωη συνδεονται στενα. Ειναι αντιδρασεις στην αρνητικοτητα του θανατου. Σημερα η υπερασπιση της απλως ζωης οξυνεται προς την καθολικοποιηση και την φετιχοποιηση 21